ka ri meore adamianis uflebebi

sakiTxavi masala studentisaTvis
avtorebi:
grier burousi
zaza ruxaZe
marine kvaWaZe
lela gafrindaSvili
levan izoria
saarCevno sistemebis saerTaSoriso fondis warmomadgenloba
saqarTveloSi
International Foundation for Electoral Systems
2011

This сourse reader was developed in the framework of the four-year civic education initiative
Increased Trust in the Electoral Process (ITEP), implemented by the International Foundation
for Electoral Systems (IFES).
The reader is made possible by the support of the American people through the United States
Agency for International Development (USAID). The contents are the sole responsibility of
the authors and do not necessarily refl ect the views of the International Foundation for Electoral
Systems, USAID or the United States Government.
sakiTxavi masala SemuSavebulia saarCevno sistemebis saerTaSoriso fondis
mier proeqtis `ndobis gazrda saarCevno procesebisadmi~ (ITEP) farglebSi.
am sakiTxavi masalis gamocema SesaZlebeli gaxda amerikeli xalxis mxardaWeriT
`amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis
saagen tos~, USAID-is meSveobiT. gamoTqmuli Sexedulebebi ekuTvniT mxolod
av to rebs da SesaZ loa, ar gamoxatavdes saarCevno sistemebis saer-
TaSoriso fondis, USAID-is an ame rikis SeerTebuli Statebis mTavrobis
Sexedu lebebs.
redaqtori: zviad miminoSvili,
ganaTlebis mecnierebaTa doqtori
dizaineri da damkabadonebeli: TinaTin berberaSvili
koreqtori: naTia osanaZe
© 2011 International Foundation for Electoral Systems (IFES). All rights reserved.
© 2011 IFES. yvela ufleba daculia.
ISBN 978-9941-0-3667-5

sarCevi
Sesavali ............................................................................................................................6
war su lis gak ve Ti le bi .............................................................................................7
de mok ra ti is prin ci pe bi .........................................................................................12
de mok ra ti u li mo qa la qe o ba ..................................................................................21
das kvna ..........................................................................................................................29
kari pirveli
saxelmwifo marTvis sistema
na wi li pirveli. ada mi a ni da sa zo ga do e ba ....................................................31
Ta vi 1.1. adamiani da sazogadoeba ........................................................................32
Ta vi 1.2. bu ne bi Ti mdgo ma re o ba da sa mar Ta li .................................................38
Ta vi 1.3. xe li suf le bis sa Wi ro e ba .......................................................................39
Ta vi 1.4. sa zo ga do eb ri vi xel Sek ru le ba ...........................................................42
na wi li meore. xelisufleba ..................................................................................44
Ta vi 2.1. ra aris xe li suf le ba? ............................................................................45
Ta vi 2.2. ra aris xe li suf le bis mi za ni? .............................................................46
Ta vi 2.3. xe li suf le bis mi za ni da mmar Tve lo bis for me bi ...........................47
Ta vi 2.4. kon sti tu ci u ri mmar Tve lo ba: xe li suf le bis da na wi le ba ..........50
Ta vi 2.5. xe li suf le ba, mo qa la qe da de mok ra ti u li Ri re bu le be bi ..........51
na wi li mesame. konstitucia ..................................................................................55
Ta vi 3.1. konstituciis ar si da mok le is to ria ...............................................56
Ta vi 3.2. kon sti tu ci is Tvi se be bi ........................................................................57
Ta vi 3.3. kon sti tu ci is Zi ri Ta di prin ci pe bi ..................................................63
Ta vi 3.4. kon sti tu ci is sa xe e bi .............................................................................64
Ta vi 3.5. kon sti tu ci o na liz mis tra di ci e bi sa qar Tve lo Si ........................66
Ta vi 3.6. kon sti tu ci is fun qci e bi .......................................................................68
Ta vi 3.7. sa qar Tve los moq me di 1995 wlis 24 ag vis tos kon sti tu cia .........69
na wi li meoTxe. saxelmwifo mmarTvelobis formebi ..............................72
Ta vi 4.1. sa xel mwi fos for ma – cne ba da Si na ar si ............................................73
Ta vi 4.2. sa xel mwi fo mmar Tve lo bis for ma .......................................................73
Ta vi 4.3. sa xel mwi fo xe li suf le bis te ri to ri u li mow yo ba
(sa xel mwi fos te ri to ri u li mow yo ba) ................................................................81
Ta vi 4.4. sa qar Tve los, ro gorc er Ti a ni sa xel mwi fos,
kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi sta tu si ...........................................................83
Ta vi 4.5. sa xel mwi fos kom pe ten ci e bis ka te go ri za cia ..................................86
Ta vi 4.6. su ve re ni te ti ............................................................................................87
Ta vi 4.7. sa xel mwi fo Ta Ta na me gob ro bis sxva for me bi ..................................89
Ta vi 4.8. po li ti ku ri re Ji mi ..................................................................................95
3

4
ka ri meore
adamianis uflebebi
na wi li pirveli. adamianis uflebaTa arsi da buneba .............................103
Ta vi 1.1. ra aris ada mi a nis uf le be bi? .................................................................104
na wi li meore. adamianis uflebaTa ideis ganviTareba ..........................117
Ta vi 2.1. ada mi a nis uf le ba Ta ide is gan vi Ta re ba – an ti ku ri epo qa ............119
Ta vi 2.2. ada mi a nis uf le ba Ta ide is gan vi Ta re ba – Sua sa u ku ne e bi .............121
Ta vi 2.3. bur Ju a zi u li re vo lu ci e bis ro li ada mi a nis uf le ba Ta
ide is gan vi Ta re ba Si ..................................................................................................123
Ta vi 2.4. ada mi a nis uf le ba Ta gan vi Ta re ba sa qar Tve lo Si ............................124
Ta vi 2.5. pir ve li xel Sek ru le be bi ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si ..............127
Ta vi 2.6. ada mi a nis uf le ba Ta kla si fi ka cia ......................................................136
Ta vi 2.7. ada mi a nis uf le ba Ta `pir ve li Ta o ba~ – sa mo qa la qo da
po li ti ku ri uf le be bi ............................................................................................140
Ta vi 2.8. po li ti ku ri uf le be bi ...........................................................................158
Ta vi 2.9. so ci a lu ri, eko no mi ku ri da kul tu ru li uf le be bi ....................163
na wi li mesame. adamianis uflebaTa dacvis meqanizmebi ........................169
Tavi 3.1. ra me qa niz me bi icavs ada mi a nis uf le bebs erov nul do ne ze? ......170
Ta vi 3.2. ro gor xde ba ada mi a nis uf le ba Ta dac va sa er Ta So ri so
do ne ze? ........................................................................................................................177
Tavi 3.3. ada mi a nis uf le ba Ta dac vis ga e ros, anu uni ver sa lu ri,
sis te ma ..........................................................................................................................178
Tavi 3.4. ro gor aris da cu li ada mi a nis uf le be bi re gi o na lur
do ne ze? ........................................................................................................................182
Tavi 3.5. sa qar Tve lo da ev ro pis sab Wo ..............................................................183
na wi li meoTxe. calkeuli jgufebis uflebaTa dacva ..........................190
Ta vi 4.1. Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis mqo ne pir Ta uf le be bi ...................191
Ta vi 4.2. erov nu li da eT ni ku ri um ci re so be bis uf le be bi ..........................194
Ta vi 4.3. dev nil Ta uf le be bi ................................................................................200
Ta vi 4.4. bav Svis uf le be bi ......................................................................................202
Ta vi 4.5. gen de ru li Ta nas wo ro ba ........................................................................214
ka ri mesame
samoqalaqo sazogadoeba
na wi li pirveli. samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis
istoria da arsi ............................................................................................................219
na wi li meore. samoqalaqo sazogadoeba da demokratia .......................233
na wi li mesame. samoqalaqo sazogadoeba da arCevnebi .........................239
na wi li meoTxe. samoqalaqo sazogadoeba saqarTveloSi:
warsuli gamocdileba da samomavlo gamowvevebi ...................................255

ka ri meoTxe
demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
na wi li pirveli. moqalaqis monawileoba sazogadoebrivi
amocanebis gadawyvetaSi ..........................................................................................275
Ta vi 1.1. mo qa la qis sa zo ga do eb ri vi pa su xis mgeb lo ba ..................................276
Ta vi 1.2. sa mo qa la qo aq ti u ro ba sa qar Tve lo Si ...............................................277
Ta vi 1.3. axa li Ta o ba da sa mo qa la qo aq ti u ro ba ..............................................278
na wi li meore. Tanamedrove demokratiis ganviTarebis
tendenciebi .....................................................................................................................280
Ta vi 2.1. war mo mad gen lo bi Ti de mok ra tia .........................................................281
Ta vi 2.2. war mo mad gen lo bi Ti de mok ra ti is ga mow ve ve bi ...............................282
Ta vi 2.3. `kar gi mmar Tve lo bis~ prin ci pi. cne bis war mo So ba da mi si
Si na ar si ........................................................................................................................284
Ta vi 2.4. cne bis ar se bi Ti ele men te bi ..................................................................285
Ta vi 2.5. cne bis praq ti ku li da niS nu le ba .........................................................286
Ta vi 2.6. sa ja ro ad mi nis tra ci is ga mow ve ve bi. mom sa xu re bis
ga um jo be se ba ..............................................................................................................287
Ta vi 2.7. de cen tra li za cia ....................................................................................289
Ta vi 2.8. mo qa la qi sa da sa zo ga do eb ri vi jgu fe bis ga aq ti u re ba ................290
Ta vi 2.9. pa su xis mgeb lo bis ga na wi le bis prin ci pi ...........................................292
na wi li mesame. moqalaqeTa Tanamonawileobis saxeebi
Tanamedrove demokratiul qveynebSi .............................................................294
Ta vi 3.1. mo qa la qe Ta ga mo kiT xve bi da Sek re be bi ..............................................295
Ta vi 3.2. mom sa xu re bis ga ran ti e bi .......................................................................297
Ta vi 3.3. sa zo ga do e ba ze ori en ti re bu li po li cia .........................................299
Ta vi 3.3. er Tob li vi bi u je ti .................................................................................303
na wi li meoTxe. moqalaqeTa Tanamonawileobis perspeqtivebi
saqarTveloSi .................................................................................................................305
Ta vi 4.1. sa ja ro ad mi nis tra ci is re for ma ........................................................306
Ta vi 4.2. sa mo qa la qo mo na wi le o ba da mom sa xu re bis sa a gen to e bi ...............307
Ta vi 4.3. mu ni ci pa lu ri ser vi se bis ga um jo be se ba ...........................................311
Ta vi 4.4. mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis ga aq ti u re ba ....................................312
Ta vi 4.5. stu den te bis Ta na mo na wi le o ba ............................................................314
das kvna ...............................................................................................................................316
sa sar geb lo bmu le bi ..................................................................................................317
ter min Ta pi ro bi Ti Se mok le ba ...........................................................................319
gamoyenebuli literatura ....................................................................................320
internet-bmulebi .......................................................................................................323
5

6
Sesavali
Se sa va li
`ada mi ans de mok ra ti u li az rov ne bis una ri bu ne bi Tad ro di mos dgams.
mas Si mo me te bu lia ego cen triz mi da eT no cen triz mi, ra sac, ro gorc sun-
Tqvas, ara na i ri da os ta te ba ar sWir de ba. de mok ra tia ki, Ta vis mxriv, imgvar
Cve veb sa da mom za de bas gu lis xmobs, wvrTnas rom sa Wi ro ebs, rad gan
ua mi sod isi ni verc fexs mo i ki de ben da verc gan vi Tar de bi an~. 1
ro go ri Cve ve bi da ra kom pe ten cia mo eT xo ve baT de mok ra ti u li sa zoga
do e bis mo qa la qe ebs? aris Tu ara sag rZno bi gan sxva ve ba de mok ra tiul
mo qa la qe o ba sa da sxva sa xis mo qa la qe o bas So ris? Tu mo qa la qe ni buneb
ri vad ar el tvi an de mok ra ti ul prin ci pebs, ro gor Ra gan vi Tar dnen
ise, rom de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si TviT dam kvid re ba SeZ lon?! aq
wa moW ri lia ise Ti sa kiT xe bi, rom leb mac wi nam de ba re sa xel mZRva ne los
mi mar Tu le ba gan saz Rvres. ra ki qar Tu li sa zo ga do e ba de mok ra ti isken
svlas ga nag rZobs, mo qa la qe eb sac ax le bu ri cod niT aR Wur va, axa li
unar-Cve ve bi sa da da mo ki de bu le be bis ga mo mu Sa ve ba das Wir de baT. am saxel
mZRva ne lo sa da mi si Tan mxle bi sas wav lo kur sis mi za nia, da ex ma ros
uni ver si te tis stu den tebs, mo em za don de mok ra ti u li sa xel mwi fos moqa
la qe o bi saT vis, ra Ta maT xe li Se uw yon qar Tul sa zo ga do e ba Si de mokra
ti u li prin ci pe bis gan xor ci e le ba sa Tu da ner gvas, sa zo ga do e bi sa
Tu pi rov ne bis sa ke Til dRe od isar geb lon yve la im si ke TiT, ro me lic
Tan ax lavs am gvar sis te mas.
swav lu le bi, zo ga dad Tan xmde bi an, rom jan sa Ri de mok ra ti is ganmtki
ce bis saq me Si ar se bi Ti ro li mo qa la qe ebs ekis re baT. mar Ta lia, saxe
li suf le bo sis te mis `rag va ro ba~ qvey nis xe li suf le bis struq tu ri-
Ta da qme de biT ga ni saz Rvre ba, mag ram mo qa la qe eb mac mniS vne lo va ni roli
un da Se as ru lon am struq tu ris da ka no ne ba Si. de mok ra ti ul sa zoga
do e ba Si mo qa la qe ebs ga daw yve ti le bis mi sa Re bad mo u wo de ben – ise Ti
Ro nis Zi e be bis ga sa ta reb lad, sa zo ga do e bi sa Tu pi rov ne bis dac va sa da
win svlas rom em sa xu re ba.
1 Parker, W. (1996) Educating the Democratic Mind, p. 3.

de mok ra ti u li sa xel mwi fo e bis ume te so ba, ase vTqvaT, res pub likebs
war mo a gens. es gax lavT ara pir da pi ri de mok ra ti is sis te ma, sa dac
sa xel mwi fo Si mcxov re bi xal xi mis sa ve war mo mad gen lebs de mok ra tiu
lad ir Cevs, ra Ta maT xal xis sa xe liT mar Ton da iR va won. am sis te mis
far gleb Si sa xel mwi fos yo vel dRi ur mmar Tve lo ba Si xal xi uSu a lod
ar aris Car Tu li, Tum ca sa da ve xe li suf le bis Za la uf le bi sa ma inc maT
xel Sia. aqe dan ga mom di na re, mo qa la qe e bi ar se biT rols Ta ma So ben, romlis
Se sas ru leb la dac isi ni sa Ta na dod un da aRi Wur von. amis efeq ti anad
gan sa xor ci e leb lad mo qa la qe eb ma gar kve u li de mok ra ti u li princi
pe bi un da aiT vi son, sa Ta na do unar-Cve ve bi da de mok ra ti is mxar da sa-
We rad ke Til gan wyo ba ga mo i mu Sa von.
sa xel mZRva ne lo gaT va lis wi ne bu lia stu den tTaT vis sa fuZ vli a ni
cod nis mi sa wo deb lad, ra Ta isi ni ukeT ga er kvnen sa qar Tve lo Si sul
uf ro da uf ro gam ya re bul de mok ra ti ul sis te ma Si; ase ve, imis ga sa azreb
lad, Tu ra ro lis Ses ru le ba xe le wi fe baT da eva le baT mo qa la qe ebs
da, imav dro u lad, ra uf le ba mo si le ba ni eni We baT maT. zo gi er Te bis Tvis
es axal ide eb Tan zi a re baa, zogs ki aR niS nu li in for ma cia sa Su a le bas
mis cems, mis Tvis uk ve nac nob sa kiT xebs xe lax la ga da xe dos, imis da mi uxe
da vad, Tu ro gor aqvs ga az re bu li de mok ra ti u li mo qa la qe o bis princi
pe bi dRes dRe o biT; es gax lavT xan grZli vi da sa i me do pro ce si, radgan
de mok ra tia di di Ta vi suf le bis San ssac gvaZ levs da di di pa su xismgeb
lo bis tvir Tsac gvar gu nebs.
war su lis gak ve Ti le bi
is to ri as bev ri ram us wav le bia Cven Tvis, Tu ga vix se nebT mmar Tve lobis
sa kiT xi sad mi sxva das xvag var mid go ma s an imas, Tu ro go ri gan sxva vebu
li niS niT wa ri mar Te bo da de mok ra ti u li ide a le bis gan vi Ta re ba Tu
Sez Rud va. qve moT mo vi tanT war su li dan amo qe qil ram de ni me am bavs – iseve,
ro gorc uf ro gvi an del is to ri ul faq tebs. Ti To e u li am bis wa kiTxvi
sas Se Cer diT da da fiq rdiT wa moW ril kiT xveb ze; ga i az reT, ra gak ve-
Ti lis ga mo ta na Se giZ li aT de mok ra ti is gan vi Ta re bis sa kiT xeb Tan dakav
Si re biT. gax sov deT, zog jer Sec do me bi da nac im den sa ves vswav lobT,
ram den sac im saq mi dan, rom lis Tvi sac Ta vi war ma te biT gag vir Tme via.
7

8
Sesavali
am ba vi I
ax lad aR mo Ce ni li mi we bi sa ken, axal Se neb Si xal xi jguf-jgu fad mi emar
Te ba, Sor de ba sa zo ga do e bas, rom lis ri geb Sic aqam de uc xov ria. Cveul
yo fas mow yve ti li, mSob li u ri ad gi le bi dan Sors, Tavs bev rad uf ro
la Rad grZnobs da Ta vis yo vel dRi ur yo fas Ta vad gan kar gavs. ada mi ane
bi qo ne bis mo sax ve Wad axa li mi we bi sa ken mi is wra fi an. oq ros ma Zi e bel-
Ta am bavs maT yu ram dec mi uR we via. gam did re bis wyur vi liT Sep yro bi li
uqo nel ni, mci re sag zliT, So re ul gzas das dgo mi an. met wi lad, `jentlmen
Ta~ wri dan ari an da, sxvi si Sro mis xar jze cxov re bas miC ve ul ni,
mZi me fi zi kur dat vir Tvas ver egu e bi an. ma Ti er Ta der Ti saz ru na vi simdid
ris mox ve Waa. da niS nu le bis ad gi las Ca sul ni Tav Se sa fars eZe ben da
wyal Tan ax los sax lde bi an, egaa, rom gar Se mo sul Wa o bi a ni ad gi le bia;
Ta nac, ir gvliv da a va de bis ga dam de bi uam ra vi ko Ro ire va! im are ma re Si
mkvid ri mo sax le o bac cxov robs. ro gor fiq robT, riT saz rdo o ben isini?
war mo id gi neT, ram de ni ga Wir ve bi sa da siZ ne lis pi ris pir aR moC ndebi
an! ra un da iRo non Ta vis ga sa ta nad?
xom war mo gid ge ni aT, ra dab rko le be bis ga da lax va mo u wev daT mo axal
Se ne ebs! isi ni, faq ti u rad, ve ra fers xde bod nen. oq ros Zi e ba Si im den
dros xar jav dnen fu Wad, rom saR azrs araf rad da gi dev dnen: aRarc Tavis
ga ta na ze fiq rob dnen, aRarc sax lis aSe ne ba sa da aRarc sar Cos mo mara
ge ba ze, mo ax lo e bu li ci vi zam Tris Tve eb Si Ta vi rom ra me na i rad gamo
ek ve baT. bev ri maT ga ni da uZ lur da da da a vad myof da, bev ric, sak ve bis
sim wi ris ga mo, Sim Si liT da i xo ca! TiT qmis na xe va ri gaw yda mo a xal Se neo
bis pir ve li ve wleb Si. mkvidr mo sax le o bas Tan da Za bu li ur Ti er Toba
dro dad ro kon fliq tSi ga da iz rde bo da xol me, rac maT mSvi do bi an
cxov re bas saf rTxes uqad da. Se saZ le be li iyo Tu ara am yve laf ris Tavi
dan aci le ba?
ze moT aR we ri li am be bi 1607 wels xde bo da, ro de sac as oT xma in glisel
ma axal mo sax lem je im sTa u nis ko lo nia da a ar sa, sa dac am Ja mad virji
ni is Sta ti mde ba re obs. dRes dRe o biT Se er Te bu li Sta te bi 300 mi lion
ze me ti ada mi a nis sam Sob loa da 200 we li wad ze me tia, res pub li kur
mmar Tve lo ba ze dgas; da ma inc, Tav da pir vel ma bri ta nul ma ko lo niam
TiT qmis ver ga a mar Tla. erT-er Ti upir ve les mi zez Ta ga ni, rac avis
mo mas wa ve be li iyo bri ta ne li axal mo Se ne e bi saT vis, mar Tvis uu na ro ba
gax ldaT. amas gar da, pi ra di in te re se biT xel mZRva ne lo bam da pi ra dulis
sa er To saq me ze maR la da ye ne bam axal mo Se e nebs saf rTxe Se uq mna.
1608 wlis Se mod go ma ze ko lo ni is mmar Tvel Ta sab Wos pre zi den tad
jon smi Ti air Ci es. smiT ma mkac ri dis cip li nis po li ti ka ga a ta ra, rac

yve las gan ko lo ni is Ca mo sa ya li beb lad sa sar geb lo saq mi a no bas mo iTxov
da, – `vinc ar mu Sa obs – ar Wams~. im ad re ul xa neb Si axal Se nis ga dar-
Ce na smi Tis Zli e ri mmar Tve lo bis dam sa xu re baa. je im sTa u nis ga moc dile
bi dan mi Re bu li gak ve Ti le bis gaT va lis wi ne ba yve las ege bis. pir vel
rig Si un da dav fiq rdeT mmar Tve lo bis for ma ze anu xel mZRva ne lo ba ze,
sa zo ga do e ba Si pi rov ne bi saT vis dad ge ni li we se bis dac va sa da im Se degeb
ze, rac am we se bis ugu le bel yo fi sas iCens Tavs.
fi lo so fos jon lo kis (John Locke, 1632-1704) gan mar te biT, sa ku Ta ri
in te re se bis gaT va lis wi ne biT re a lo bas Tva li un da ga vus wo roT da mis
xar jze `sa yo vel Tao Tan xmo bas~ mi vaR wi oT. sa yo vel Tao Tan xmo ba ima Si
ga mo i xa te ba, rom sa zo ga do e bis wev re bi Tan xmde bi an er Tma neT Tan, daner
gon gar kve u li we se bi, rac maT, ro gorc sa zo ga do e bis wev rebs, si ke-
Tes uqa dis. lo kis mi er Se mo Ta va ze bul sa sar geb lo we seb sa Tu ka no nebs
mi e kuT vne ba si coc xlis, Ta vi suf le bi sa da sa kuT re bis xel Se u xeb lo ba.
lo kis Te o ri eb ze mmar Tve lo bas Tan da kav Si re bul mom dev no epizod
Si uf ro mets Se it yobT, ga i gebT, ro go ri ze moq me de ba iqo ni es maT
mmar Tve lo bis dRe van del for meb ze. aba, hkiT xeT sa ku Tar Tavs, ra tom
gir Cev ni aT uer Tgu loT im sa zo ga do e ba Si dam kvid re bul ka no nebs, romel
Sic tri a lebT? al baT da mer wmu ne biT, rom `sa yo vel Tao Tan xmo bas~
(sa zo ga do eb riv xel Sek ru le bas) di di si ke Te mo aqvs ka cob ri o bi saT vis;
Tum ca je im sTa u nis ga moc di le bi dan mi Re bu li ki dev er Ti gak ve Ti li
gvi das tu rebs, rom sa yo vel Tao Tan xmo bas gar kve u li nak lic axa si a-
Tebs. cal ke ul ma pi reb ma ga ac no bi e res, rom maT, sa zo ga do e bis usafrTxo
e bis uz run vel sa yo fad, pi rov nu li sur vi le bis gar kve ul wi lad
miC qmal vac mo u wev daT. sa yo vel Tao ke Til dRe o bis gan mtki ce bis Tvalsaz
ri siT Cven er Tma neT ze varT da mo ki de bu li da ami tom iZu le bu li
vxde biT, xe li suf le bis sa sar geb lod zog-zo gi erT upi ra te so bas Se veli
oT. Se saZ loa dag ve ba dos kiT xva, ra upi ra te so be bi un da daT mon moqa
la qe eb ma ne biT Tu une bu rad sa yo vel Tao ke Til dRe o bis gan sam tkiceb
lad? vna xoT, ras gvas wav lis is to ria am sa kiT xTan da kav Si re biT.
am ba vi II
war mo vid gi noT Zve li Ci ne Tis epo qa – qris te So bam de 221 we li. uk ve
200 we li wad ze me tia, Ci ne le bi er Tma neTs eb rZvi an, rac qve ya nas xleCs
da yve las gu lis tki vils, tan jvas aye nebs. xe li suf le bis sa Ta ve Si eqce
va im pe ra to ri cin Si xu an gi, ro me lic qve ya nas aer Ti a nebs. mi si mmar-
Tve lo bis wleb Si (Zv.w. 259-210) Ci ne Ti aRor Zin de ba: vi Tar de ba vaW ro-
9

10
Sesavali
ba, mkvid rde ba sa er To ena da ai ge ba Ci ne Tis di di ke de li. ro gor SeZlo
er Tma kac ma, bo lo mo e Ro sa u ku no va ni omi saT vis, ga e er Ti a ne bi na
da ae Ror Zi ne bi na qve ya na?! pa su xi cin Si xu an gis mmar Tve lo bis stil Si
un da mo vi Zi oT. man sru li wes ri gi da am ya ra imis wya lo biT, rom Ra lat-
Si eW vmi ta ni lebs, ga nur Cev lad yve las, sik vdi liT sji da. mis sam xed ro
kam pa ni a sa da Tav das xmebs aTa so biT ka cis si coc xle Se e wi ra – in te leqtu
a le bi Tu sxva aTa si ju ris xal xi tan jva sa da ka tor Rul Sro ma Si asru
leb dnen si coc xles. cin Si xu an gim mkac ri cen zu ra da a we sa da yve la
wig ni, rom lis de da ar si xels uS li da dam kvid re bu li Tval saz ri sis gaba
to ne bas, cecxls mis ca. ur Ci swav lul ni – coc xlad da a mar xvi na. impe
ra to ri sam xed ro Za las iS ve li eb da mis mi er ga mo ce mu li ka no ne bis
xor cSe sas xme lad da qve ya na Si sik vdi liT das jis ul mo be li wes-Cve ule
bis da sam kvid reb lad. ro gor fiq robT, ra grZno bebs aR Zrav da xalxSi
ma Ti mes ve u ri? Rir se u lad em sa xu ra Tu ara im pe ra to ri cin Si xuan
gi Ci nel xalxs? man xom bo lo mo u Ro sa mo qa la qo oms da qve ya na ganvi
Ta re bis gza ze da a ye na? iyo Tu ara au ci le be li amo de na msxver plis
ga Re ba da Rir da Tu ara am fa sad win svla uf ro gan vi Ta re bu li sa zoga
do e bis Se saq mne lad? amar Tlebs Tu ara sa bo loo mi za ni im sa Su a lebebs,
im pe ra tor ma rom ga mo i ye na Ci ne Tis ga er Ti a ne bi sa da aRor Zi ne bisaT
vis?
zo gi er Te bi Se saZ loa Seg ve da von da am tki con, rom cin Si xu an gis mier
ga ta re bu li Ro nis Zi e be bi au ci le be li iyo qvey nis war ma te bis uzrun
vel sa yo fad, mag ram im epo qis xal xi al baT sxvag va rad fiq rob da da
grZnob da. did gva rov ne bi c da gle xe bic er Tna i rad itan je bod nen mi si
uR lis qveS da ami to mac au jan ydnen. Zve li wel TaR ric xvis 207 wels,
ga im pe ra to re bi dan meT xuT me te wlis Tav ze, cin Si xu an gi tax ti dan Camo
ag des; mis mmar Tve lo bas bo lo mo e Ro. ci ne bis uZ ve le si di nas ti is
– ise ve, ro gorc bev ri diq ta to ru li re Ji mis – ma ga li Ti dan mi Re bu li
gak ve Ti li is aris, rom, ro de sac mo qa la qis uf le bebs la xa ven, Se uZ lebe
lia xal xSi xe li suf le bi sad mi er Tgu le bis Se nar Cu ne ba. bo los da
bo los Cag ru li xal xi jan yde ba. radgan yo ve li cal ke u li pi rov ne bis-
Tvis mniS vne lo va nia mTa var TaT vis xe li suf le bis min do ba, moq med xeli
suf le ba sac, Ta vis mxriv, mo qa la qis uf le be bis dac va da gan mtki ce ba
mo eT xo ve ba. To mas je fer son ma (1743-1826), ame ri kis Se er Te bu li Sta tebis
da mo u ki deb lo bis dek la ra ci is av tor ma, dek la ra ci a Si Ca we ra:
`Cven Tvis Ta vis Ta vad cxa dia is uda vo WeS ma ri te ba, rom yve la ada mi a ni
da ba de bu lia, ro gorc Ta nas wo ri ar se ba, rom maT RvTis mi er mi ni We bu li
aqvT gar kve u li xel Se u va li uf le be bi, ro go ri caa: si coc xle, Ta vi suf leba
da bed ni e re bi sa ken ltol va;

om am uf le ba Ta gan sam tki ceb lad iq mne bi an mTav ro be bi, rom le bic Tavi
anT ka no ni er Za la uf le bas Re bu lo ben ma Ti ve Tan xmo biT, vi sac isi ni gana
ge ben;
rom Tu mar Tvis ra i me for ma odes me am miz nis Sem la xa vi gax de ba, xalxs
uf le ba eZ le va Sec va los an ga a uq mos igi, da Seq mnas axa li xe li suf le ba,
da a fuZ nos igi iseT prin ci peb ze da ise Ti Za la uf le biT aR Wur vos, ro goric,
mi si az riT, yve la ze xel say re li iq ne ba mi si usaf rTxo e bi sa da bed nie
re bi saT vis~ 2 .
To mas je fer so nis am sit yve bis miR ma is az ri xom ar ik ve Te ba, rom
ro de sac xal xi uk ma yo fi loa Ta vi si xe li suf le bi sa, uf le ba aqvs, ga daa
ye nos mTav ro ba?! ra sak vir ve lia, ara. frTxi lad mo e ki deT am sa kiTxs!
`um niS vne lo da dro e bi Ti~ siZ ne le e bi ara sak ma ri si mi ze zia mTav ro bis
ga da sa ye neb lad. ker Zo uf le be bis, sur vi le bi sa da sa Wi ro e be bis dapi
ris pi re ba `sa yo vel Tao da zo gad ke Til dRe o bas Tan~ mud mi vad Tavs
iCens de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si. swo red ami to maa, rom de mok ra tiu
li sis te mis pi ro beb Si ga mud me biT miv mar TavT xe li suf le bas, mxa ri
dag vi Wi ros am gva ri da Za bu lo bis gan mux tvis saq me Si da da a we sos qce vis
stan dar te bi. Cven Cve u leb riv ve mor Ci le biT am gva ri stan dar te bis dawe
se bas, rad gan isi ni sa zo ga do eb riv wes rig sa da usaf rTxo e bas uz runvel
yo fen.
sxva Ta da sxva Ta mi zez Ta ga mo Cve ni zo gi er Ti upi ra te so bis xe lisuf
le bi saT vis `daT mo bis~ cne ba de mok ra ti u li mmar Tve lo bis Tvis
Zal ze mniS vne lo va nia. rad gan Ta na med ro ve de mok ra ti u li sa xel mwi foe
bi met wi lad res pub li ke bad gvev li ne bi an, mo qa la qe e bi Ta vi anT warmo
mad gen lebs im ga daw yve ti le ba Ta mi sa Re bad ir Ce ven, rom le bic eleqto
ra tis in te re se bis dac va sa da sa zo ga do e bis zo ga di mdgo ma re o bis
ga um jo be se bas Se uw yobs xels. ro de sac Cven ar ve Tan xme biT kurss, romel
sac sa zo ga do e bis wi na Se Cve ni war mo mad gen le bi war mo a Ce nen, uf leba
gvaqvs ga mov xa toT Cve ni ne ba da sa ku Ta ri in te re se bis da sa ca vad sxva
vin me avir Ci oT. am gva rad, Ta na med ro ve de mok ra ti u li sa xel mwi fo e bis
mTav ro bebs xal xis sur vi le bi sa da moT xov ne bi sad mi gu lis xmi e ri da moki
de bu le ba eva le baT. Tum ca, Ta na med ro ve de mok ra ti u li qvey ne bis xeli
suf le bis gan, mxo lod amas ar mo ve liT. ar se bobs `de mok ra ti is princi
pe bi~ 3 , rom le bic de mok ra ti is gan vi Ta re bis pi ro beb Si myof qvey nebs
mi mar Tu le bas aZ levs da afa sebs, ram de nad war ma te bu lad vi Tar de ba iq
de mok ra ti u li pro ce se bi. qvey ne bi, rom le bic de mok ra ti ul re for-
2 amerikis SeerTebuli Statebis damoukideblobis deklaraciidan; demokratiis
klasikuri dokumentebi, Tbilisi (1994), gv. 35.
3 “Democracy for All”, Street Law, Inc. Washington, D.C., U.S.A.
11

12
Sesavali
mebs ata re ben, swo red am prin ci pe biT xel mZRva ne lo ben. aqe dan ga momdi
na re, qar Tu li de mok ra ti i saT vis mi zan Se wo ni li iq ne ba am prin ci pebis
mniS vne lov ne bis gaT va lis wi ne ba.
am ba vi III
de mok ra ti is prin ci pe bi
1215 wlis in gli si – Sua sa u ku ne e bis xa na. ga ba to ne bu lia ab so lu turi
mo nar qi is sis te ma. ase rom, in gli sis me fes sru li Za la uf le ba upyria
xelT da Tavs ax vevs Ta vis qve Sev rdo mebs. mxo lod ka To li ku ri
ek le sia ewi na aR mde ge ba TviT mpyro be lo bas. ek le si is wi na Se fi nan su ri
da va li a ne bis da sa fa ra vad me fe mZi me xarks akis rebs Ta vis qve Sev rdomT.
urC ga dam xde lebs um kac res sas jels uwe se ben. gan sa kuT re biT in gli sis
ma Ra li wo de bis war mo mad gen le bi – ba ro ne bi da did gva rov ne bi – SeuS
fo Te bia me fis am gvar qme de bas, mag ram ra iRo non?! ro gor ggo ni aT,
ras ig rZnob dnen di de bu le bi, amo de na sim did res rom un da Se le od nen
me fis sa a meb lad?! vi Ta re bas ki dev uf ro is am Zi meb da, rom xar kis ga daux
de lo bis ga mo me fis brZa ne biT da tu sa Re bul ni sas je li sa gan Ta vis
daR we vas ve Rar axer xeb dnen. am gvar pi ro beb Si vin ras gax de bo da, Zleva
mo si li me fis wi na Se?!
1215 wels ram de ni me di de bul ma me fis wi na aR mdeg pi ri Sek ra; ga CaR da
sa mo qa la qo omi. di de bu leb ma lon do ni rom da i ka ves, me fe maT Tan Sexved
ra sa da ma Ti moT xov ne bis gaT va lis wi ne bas da Tan xmda. ro gor ggo niaT,
ra sa kiT xe bi wa moW res di de bu leb ma da ra tom un da eRo yu rad me fes
ma Ti esa Tu is moT xov na?
di de bu leb ma me fe ai Zu les, xel mo we riT da e das tu re bi na `Ta vi sufle
bis di di qar ti is~ (mag na kar ta, laT. Magna Carta Libertatum) sa xe liT
cno bi li do ku men tis WeS ma ri te ba. am do ku men tis wya lo biT bev ri ise Ti
ka no ni ga mo ik ve Ta, in glis Si ur Ti er To be bis mar Tvas rom awes ri geb da.
dad gin da ram de ni me um niS vne lo va ne si we si: 1. wi nas wa ri sa mar Tleb ri vi
ga daw yve ti le bis mi u Reb lad pi rov ne bis da pa tim re bis, ga da sax le bi sa
da das jis ak rZal va; 2. me fes ekis re bo da val de bu le ba, par la men ti sa gan
ga mo eT xo va da beg vris ne bar Tva da 3. ec no par la men tis uf le ba mo si leba.
`Ta vi suf le bis di di qar ti is~ sa bo loo de bu le bis Ta nax mad gac xadda,
rom me fis mxri dan do ku men tis pi ro be bis ugu le bel yo fis Sem Txveva
Si di de bu lebs mis wi na aR mdeg omis war mo e bis uf le ba eni We bo daT. es

de bu le be bi xels uw yob da pa su xis mgeb lo bis amaRlebis, ka no nis uze na eso
bi s ganmtkicebis da xe li suf le biT bo ro tad sar geb lo ba ze kon trolis
da we se bis de mok ra ti u li prin ci pe bis da ner gvas. ro gorc uin ston
Cer Cil ma 1956 wels brZa na: `ar se bobs me fe ze ze aR ma te bu li – ka no ni,
ro me lic man ar un da da ar Rvi os. ka no nis uze na e so bis am gvar da das ture
ba sa da zo ga di xa si a Tis qar ti a Si mis war mo Ci ne bas da sa ba mi mis ca `Tavi
suf le bis di di qar ti is~ Se saq mne lad ga we ul ma Sro mam. amiT da mxolod
amiT aix sne ba xal xis mxri dan mis da mi eso den mok rZa le bu li da moki
de bu le ba~.
Ta na med ro ve de mok ra ti ul qvey neb Si xal xi an ga riSs sTxovs Ta vis
xe li suf le bas. es, sul mci re, imas niS navs, rom xe li suf le bam un da mii
Ros ga daw yve ti le be bi da ga mo xa tos xal xis ne ba. ka no nis uze na e sobis
prin ci pi de mok ra ti u li sa zo ga do e bis erT-er Ti um niS vne lo va ne si
prin ci pia. es imas niS navs, rom ara vi na dgas ka non ze maR la, yve lam un da
da ic vas igi da ka non ze Za la do bi saT vis yve las Ta nab rad mo e kiT xos pasu
xi. da bo los, di de bu leb ma, rom leb mac iZu le bis we siT da i Tan xmes mefe,
daT mo ba ze wa su li yo, Sez Ru des mi si Za la uf le ba da ai Zu les igi, ingli
sis par la men tTan eTa nam Srom la, ker Zod ki, mo e po ve bi na par la mentis
Tan xmo ba xe la xal da beg vras Tan da kav Si re biT. ro de sac mmar Tve li
mo xe le pa su xis mge be lia sxva Za lo van Ta wi na Se, mi si Za la uf le ba iz Rude
ba da Za la uf le bis bo ro tad ga mo ye ne bis Se saZ leb lo bac mcir de ba.
mar Ta lia, `Ta vi suf le bis di di qar tia~ Tav da pir ve lad mxo lod me-13
sa u ku nis in gli sel did gva ro van Ta uf le be bis dac vas uz run vel yof da,
sa bo loo jam Si igi ri giT ada mi a neb sac mis wvda; swo red am do ku men tis
sa fuZ vel ze dam kvid rda is prin ci pe bi, ro mel Tac mog vi a ne biT ame ri kis
Se er Te bu li Sta te bis msgav si de mok ra ti u li qvey ne bis Seq mna ga na pi robes.
am ba vi IV
me-20 sa u ku nis me o re na xe va ria. war mo id gi neT, rom wle bis gan mav loba
Si mSob li ur ena ze iReb diT ga naT le bas da am dros Tqve ni xe li sufle
ba gic xa debT, rom yve la mniS vne lo va ni sa ga ni sxva ena ze – xe li sufle
bis mi er `ofi ci a lu rad~ Se mo Re bul ena ze un da Se is wav loT. ga dis
ram de ni me Tve da Tqven da Tqve ni Ta na to le bi siZ ne le ebs aw yde biT – gi-
WirT axa li enis srul yo fi lad aT vi se ba da kla si dan klas Si ga das vla.
ga naT le ba Tu ver mi i ReT, ras gi qa diT mo ma va li? val de bu lia Tu ara
xe li suf le ba, da ak ma yo fi los Tqve ni moT xov ne bi, Tun dac rom mTav roba
Si ar gyav deT Tqve ni war mo mad gen le bi? ras upa su xebT ama ze?
13

14
Sesavali
ai, ra da e mar TaT 1976 wlis iv nis Si sam xreT af ri kis da sax le ba – sou
e to Si (Soweto) mcxov rebT. stu den te bi apar te i dis sa xe liT cno bi li
sis te mis ga re moc va Si cxov rob dnen. am sis te ma Si sam xreT af ri kis ekono
mi ku ri, po li ti ku ri da so ci a lu ri Za la uf le ba TeT rka ni a ni um cire
so bis xelT iyo. xor ci el de bo da Sav ka ni a ni da fe rad ka ni a ni (Se re uli
ra si s) mo qa la qe e bis daT rgun vis po li ti ka, isi ni ki mo sax le o bis 70
pro cents war mo ad gen dnen. ir Rve o da uam ra vi ada mi a ni sa da mo qa la qis
uf le be bi. TeT rka ni an Ta mmar Tvel ma xe li suf le bam Se mo i Ro sas ti ki
ka no ne bi, ro mel Ta wya lo bi Tac ara TeT ka ni an Ta sam sa xur Si mi Re ba iz-
Ru de bo da. ka non mdeb le bi maT uxa ris xo ga naT le bis sis te mas sTa va zobdnen
da TviT ne bu rad awe seb dnen ima sac, Tu sad ec xov raT, emog za u raT
da emu Sa vaT Sav da fe rad ka ni a nebs. axa li ka no ni, rom lis Ta nax ma dac ganaT
le bis mi Re ba mxo lod `ofi ci a lur~ ena ze iyo ne ba dar Tu li, Sav da
fe rad ka ni a ni mo sax le o bis Cag vris ki dev er Ti xer xi gax ldaT. am je rad
stu den teb ma usa mar Tlo ba ve Rar ai ta nes da pro tes tis niS nad qu Ca Si
ga mo vid nen. am ka nons 10 000-ze me ti stu den ti ap ro tes teb da, mag ram demon
stra ci as di di dRe ar ewe ra. po li ci is mi er gax snil cecxls 23 studen
tis si coc xle Se e wi ra.
mar Ta lia, par la men ti, ro mel mac am gva ri ka no ne bi Se mo i Ro, ar Ce uli
iyo, mag ram Ta vad mmar Tve lo ba `de mok ra ti ul~ sis te mad ver Ca iTvle
bo da, rad gan de mok ra ti is ara er Ti prin ci pi fex qveS iTe le bo da.
um Tav re sad Sav da fe rad ka ni an mo qa la qe Ta uf le be bi iT rgu ne bo da.
ada mi an Ta uf le be bis dac va Si ada mi a nis si coc xli sa da Rir se bis dac va
da pa ti vis ce ma igu lis xme ba. ila xe bo da sam xre Taf ri ke li xal xis ga moxat
vis, mo na wi le o bis, Tav Sey ris, Ta nas wo ro bi sa da ga naT le bis uf lebe
bi. es ma ga li Ti, imav dro u lad, de mok ra ti ul qve ya na Si Ta nas wo ro bis
prin ci pis gan xor ci e le bis au ci leb lo ba sac war mo a Cens. Ta nas wo ro bis
am gva ri ga az re ba imas gu lis xmobs, rom yve la cal ke u li pi rov ne ba, rogorc
sa zo ga do e bis wev ri, er Tna i rad fa se u lia da yve las Ta nab rad unda
Se eZ los xel say re li Se saZ leb lo bis ga mo ye ne ba Tu mar Tlmsa ju lebis
aR sru le ba. ara vis da Cag vra ar ege bis mi u xe da vad ra si sa, mrwam si sa,
eT ni ku ri war mo mav lo bi sa, sqe si sa Tu seq su la u ri ori en ta ci i sa. ki dev
er Ti prin ci pi, ro mel sac am ma ga li Tis gaT va lis wi ne biT Seg viZ lia CavuR
rmav deT, gax lavT mo saz re ba `uf le ba Ta ka non pro eq tis~, ro gorc
de mok ra ti is prin ci pis, Se sa xeb. uf le ba Ta ka non pro eq ti mo i cavs yve la
im uf le ba sa da Ta vi suf le bas, rom li Tac qve ya na Si mcxov re bi yo ve li
cal ke u li pi ri Se iZ le ba sar geb lob des. ara erT de mok ra ti ul sa xelmwi
fos aqvs Se mu Sa ve bu li uf le ba Ta ka non pro eq ti, ro mel sac sa xelmwi
fo kon sti tu ci is na wi lad mi iC nevs da mTav ro bi sa gan am uf le ba Ta
aRi a re bas mo iT xovs. sam xreT af ri kis apar te i dul sis te ma Si mcxov reb

aTa so biT Sav da fe rad ka ni ans ara so des Rir se bia ase Ti sa i me do sa fa -
ri; ase rom, ma Ti uf le be bis xel yo fa `ka no ni e rad~ mi iC ne o da am gva ri
apar te i du li sis te mis pi ro beb Si. sa bed ni e rod, 1994 wels apar te i dis
sis te ma da i Sa la na wi lob riv imis ga moc, rom sam xreT af ri kas so u e tos
xoc va-Jle tis Sem deg sa er Ta So ri so sa zo ga do eb ri o bam yu rad Re ba miap
yro. am Ja mad Sa vi da fe rad ka ni a ni mo sax le o ba ise Ti ve uf le be biT
sar geb lobs, ro go ri Tac ma Ti me go ba ri TeT rka ni a ni mo qa la qe e bi.
am ba vi V
es am be bi ar cTu So re ul war sul Si mox da. ax la iq Ta na med ro ve, indus
tri u li sa xel mwi foa. xalxs am sa xel mwi fo Si ma Ti uf le be bis xelyo
fi sa gan, Cve u leb riv, ka no ni icavs. am gva ri mid go mis ga mo mu Sa ve bas
gar kve u li dro das Wir da, rad gan um ci re so ba Ta gan Sem dga ri jgu fe bi
ka no niT gan mtki ce bul Ta na ba ruf le bi a no bas mo iT xov dnen. da ma inc,
jer ki dev ar se bobs xal xis gar kve u li jgu fi, ro me lic mi si go neb ri vi
Tu fi zi ku ri mdgo ma re o bi dan ga mom di na re, dis kri mi na ci as ga nic dis.
isi ni unar Sez Ru dul ada mi an Ta ka te go ri as mi e kuT vne bi an da, mniS vnelo
van wi lad, izo li re bu li ari an sa zo ga do e bi sa gan. ga naT le bis mi Rebi
sa da da saq me bis Se saZ leb lo bas mok le bul am ada mi a nebs xe li ar miuw
vde baT sa zo ga do eb ri vi Tav yri lo bis ad gi leb ze da xSi rad aw yde bi an
sac xov reb lis sa kiT xTan da kav Si re bul siZ ne le ebs. am gva ri vi Ta re bidan
ga mom di na re, es pi re bi ver sar geb lo ben Ta vi an Ti im uf le be biT,
usaf rTxo e bis Ro nis Zi e be bi Ta Tu Se saZ leb lo be biT, rom le bi Tac imave
sa xel mwi fo Si sxva, qme du na ri a ni mo qa la qe e bi sar geb lo ben. ra un da
iRo non am pi reb ma Ta vi an Ti mdgo ma re o bis ga sa um jo be seb lad? Se uZ lia
Tu ara um ci re so bas, mo iT xo vos ka no ne bis im gva rad Sec vla, rom sa zoga
do e bis um rav le so bas ara na i ri zi a ni ar mi ad ges? un da ga iT va lis winos
Tu ara xe li suf le bam ma Ti moT xov ne bi?
es xde bo da ame ri kis Se er Te bul Sta teb Si. ase Ti az ri gax ldaT aq
ga ba to ne bu li la mis mTe li is to ri is man Zil ze, sa nam bev ri unar Sez-
Ru du li ada mi a ni, ma Ti me gob re bi da oja xis wev re bi ga i az reb dnen am
usa mar Tlo bas da imas, rom de mok ra ti ul sa xel mwi fo Si ase aRar un da
gag rZe le bu li yo. maT un do daT, mTav ro bas ise Ti ka no ne bi Se mo e Ro, rom
unar Sez Ru dul Ta dis kri mi na ci as bo lo mo Re bo da. am miz nis mi saR we vad
maT qme diT Ro nis Zi e ba Ta mom xre e bis jgu fe bi Seq mnes, rom le bic wle bis
man Zil ze iR vwod nen ka no nis Se sac vle lad – ata reb dnen da es wre bod nen
sap ro tes to ga mos vleb sa da Tav yri lo bebs, kref dnen fuls, qmnid nen
ka non pro eq tebs, saq mis vi Ta re bas sa zo ga do e bas ac nob dnen, sa ka non-
15

16
Sesavali
mdeb lo or ga no ebs warudgendnen faqtebs, ka non mdeb leb Tan mo la pa rake
bebs awar mo eb dnen, fa ru lad ze moq me deb dnen xe li suf le bis mo xe leeb
ze da dis kri mi na ci u li ka no ne bis ga sa uq meb lad sar Ce li Sehqon daT. 4
qme diT Ro nis Zi e ba Ta mom xre e bi iT va lis wi neb dnen imas, rom ame ri kis
Se er Te bul Sta teb Si unar Sez Ru du li pi re bi um ci re so bas war mo adgen
dnen; maT isic hqon daT ga az re bu li, rom sa zo ga do e bis mxar da We ra
uTu od un da mo e po ve bi naT. ar se bu li ste re o ti pe bi sa da mi Te bis da samsxvre
vad sa Wi ro iyo sa zo ga do e bi sa da po li ti ko se bis gaT viT cno bi ere
ba imis Ta o ba ze, Tu ras war mo ad gen dnen unar Sez Ru du li ada mi a ne bi.
qme diT Ro nis Zi e ba Ta mom xre e bi met wi lad im dam kvid re bu li Tval sazri
sis aR mo saf xvre lad iR vwod nen, rom lis Ta nax ma dac unar Sez Ru du li
ada mi a ne bi sa zo ga do e bis cxov re ba Si ve ra na ir fa se ul wvlils ver Se ita
nen.
brZo lam unar Sez Ru dul ada mi an TaT vis Ta na ba ri uf le be bis mo sa poveb
lad na yo fi ga mo i Ro – ga mo i ca ara er Ti ka no ni. maT So ris erT-er Ti
yve la ze mniS vne lo van Ta ga ni gax ldaT 1973 wlis fe de ra lu ri `re a bili
ta ci is aq ti~. igi auq meb da im sa a gen to eb sa da or ga ni za ci ebs, romle
bic kva li fi ci ur pir Ta dis kri mi na ci is xar jze da mxo lod da mxolod
am pir Ta unar Sez Ru du lo bis sa fuZ vel ze iT vi seb dnen fu lad
sax srebs. ki dev er Ti mniS vne lo va ni ka no ni iyo 1975 wels ga mo ce mu li
`aq ti – ga naT le ba yve la unar Sez Ru dul bavSvs~, ro me lic ad gen da, rom
unar Sez Ru dul bav Svebs ga naT le bis mi Re bis uf le ba hqon daT. mar Talia,
qme diT Ro nis Zi e ba Ta mom xre ebs Zal ze axa reb daT es cvli le be bi,
isi ni ma inc dar wmu ne bu lni iy vnen ima Si, rom me ti dam ca vi me qa niz me bis
amoq me de ba iyo sa Wi ro da ami tom mTav ro bi saT vis moT xov ne bis wa ye nebas
ga nag rZob dnen. maT ma mcde lo beb ma na yo fi 1990 wels ga mo i Ro, ro desac
ame ri kis Se er Te bu li Sta te bis kon gres ma ga mos ca da pre zi den tma
jorj h.u. buS ma xe lis mo we riT da a das tu ra ka no ni `aq ti – Sez Ru du li
una ris mqo ne ame ri ke le bi~. es um niS vne lo va ne si sa ka non mdeb lo moRva
we o ba unar Sez Ru dul pir Ta Ta na bar pi ro beb Si Ca ye ne bis sa win da ri
gax ldaT ma Ti da saq me bi sas (ker Zo biz ne si sa da ara ko mer ci u li sa a gento
e bis CaT vliT), tran spor tiT ga day va ni sas, sa xel mwi fo Tu ad gi lobri
vi sam Tav ro bo saq mi a no bis war mar Tvi sas. ima Si da sar wmu neb lad, rom
ka no ni ka no nobs da unar Sez Ru dul pir Ta uf le be bi ar ir Rve va, qme diT
Ro nis Zi e ba Ta mom xre e bi bev rgan ad gi lob riv do ne ze ewe vi an Ta vi anT
saq mi a no bas. erT-er Ti maT ga ni, qa ren dem fsi (unar Sez Ru du li pi rov neba)
Ta vi si re gi o nis mTav ro bas Tan Ta nam Srom lob da da am mi mar Tu le biT
aS ka ra prog ress am Cnevs. is am gvar gan mar te bas iZ le va:
4 Arlene Mayerson, The History of the ADA: A Movement Perspective (1992) ix.:
http://law.marquette.edu/s3/site/docs/psconference/history-of-ada.pdf.

`qa la qic Cven Se mog vi er Tda da ager uk ve xu Ti we lia Zal-Ro nes ar iSurebs
mdgo ma re o bis gva ri a nad ga sa um jo be seb lad. amas isic mow mobs, rom
igi cdi lobs 2005 wels Se mu Sa ve bu li gar da ma va li geg mis – `unar Sez Rudu
li ame ri ke le bis aq ti~ (ADA) – da ner gvas. mag ram bev ri ram ki dev ga sa ke-
Te be lia, ma ga li Tad, da qa ne bu li tro tu a re bi, bor di u reb ze ga mok ve Ti li
ga sas vle le bi (maT Tvis, vinc in va li dis etls iye nebs) da sxva xel Sem wyo bi
sa Su a le be bi~ 5 .
cvli le be bis gan xor ci e le ba sa da unar Sez Ru du li pi re bis mdgo mare
o bis ga um jo be se bas qa ren dem fsis msgav sma bev rma mo qa la qem di di Zalis
xme va Se a lia. ras vswav lobT axals maT gan, ise ve ro gorc am am be bis
ga a na li ze bi dan, de mok ra ti is Se sa xeb? aba, dav fiq rdeT, ax la xan gan xilul
prin cip Ta gan ro mel erTs viT va lis wi nebT? ma ga li Tad, vi cavT Tu
ara Ta nas wo ruf le bi a no bis prin cips?! ga saT va lis wi ne be li prin ci pe bia
ag reT ve mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o ba, po li ti ku ri Sem wyna reb lo ba da
gam Wvir va lo ba. mo qa la qe eb ma de mok ra ti is asa moq me deb lad aq ti u rad
un da iR va won. ra ki Ra xmis mi ce ma, Ta vi si ar siT, erT-erT yve la ze mniSvne
lo van mo qa la qe ob riv pa su xis mgeb lo bad mi iC ne va, swo red is aris er-
Ta der Ti sa Su a le ba de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si, rom lis meS ve o bi Tac
mo qa la qe ebs sa bo loo Se deg ze ze moq me de ba Se uZ li aT. saq mis ar sSi CaRrma
ve ba da sa ku Ta ri da mo ki de bu le bis da u fa ra vad gac xa de ba, saq mi a nobi
saTvs xe lis Sew yo bis miz niT sxva das xva ga er Ti a ne beb Si ga wev ri a ne ba,
pe ti ci eb ze xe lis mo we ra Tu po li ti ko se bi sT vis we ri le bis gag zav na,
sa zo ga do eb riv mi tin geb sa Tu Tav yri lo beb ze das wre ba da TviT protes
tis ga mo Tqma – es yve la fe ri sa ku Ta ri Tval saz ri sis ga mo sa xa ta vad
Tu de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si da sam kvid reb lad sa gu lis xmo sa Su ale
be bia. swo red am gvar qme de ba Ta wya lo biT Se mo i Res ise Ti ka no ne bi,
rom le bic unar Sez Ru du li pi re bis sxveb Tan Ta nas wo ruf le bi a no bas
uz run vel yofs.
am epi zod Si xaz gas mu lia ki dev er Ti – po li ti ku ri Sem wyna reb lo bis –
prin ci pi, ro mel sac ase ve di di mniS vne lo ba eni We ba. es imas niS navs, rom
yve la pi rov ne bas, Tun dac igi um ci re so bis Tval saz riss izi a reb des,
Ta vi si az ris ga mo xat va da Ca mo ya li be ba Ta vi suf lad un da Se eZ los. amgva
ri uf le ba mo si le ba uyoy ma nod un da mi e ni WoT am jgu febs, rac imis
sa win da ri iq ne ba, rom maT ka no ni da i cavs ma Si nac ki, ro de sac isi ni umrav
le so bi saT vis mi u Re bel da mTav ro bis sa wi na aR mde god mi mar Tul Sexe
du le bebs ga i zi a re ben. de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si um ci re so bis xma
yu rad un da iRon `um rav le so bis ti ra ni is~ Ta vi dan asa ci leb lad – ti-
5 Quote in Activists seek more from Americans with Disabilities Act available at http://www.metrowestdailynews.com/archive/x1078554340/Activists-seek-more-from-Americans-with-Disabilities-Act#
ixzz1RMz6XKA7.
17

18
Sesavali
ra ni i sa, mxo lod um rav le so bis Tval saz ri si sa Tu in te re se bis ga moxat
va sa da sa zo ga do e bi saT vis war mo Ce nas rom gu lis xmobs. unar Sez-
Ru dul pir Ta qo ma gebs rom ver mo e xer xe bi naT Ta vi a ni Ti Tval saz ri sis
ga mo xat va da Ca mo ya li be ba, al baT ara na i ri cvli le be bi ar mox de bo da.
bevr ame ri kels ver ga e Ta vi se bi na unar Sez Ru dul pir Ta ga sa Wi ri; am denad,
sav se biT Se saZ le be li iyo, qme diT Ro nis Zi e ba Ta mom xre ebs ver gaer
Tmi aT Ta vi am saq mi saT vis da ver mo e xer xe bi naT am sa kiT xi sad mi sa zoga
do e bi sa da ka non mde bel Ta yu rad Re bis mip yro ba.
de mok ra ti is ki dev er Ti mniS vne lo va ni prin ci pia gam Wvir va lo ba,
rac imas gu lis xmobs, rom mo qa la qe ebs xe li un da mi uw vde bo deT ga dawyve
ti le be bis mi Re bas Tan da kav Si re bi u li in for ma ci is mo po ve ba ze, anu
ima ze, Tu vin da ra tom iRebs ga daw yve ti le bebs sam Tav ro bo wre eb Si.
ara erT de mok ra ti ul sa xel mwi fo Si zo gi er Ti ga daw yve ti le ba mxo lod
mas Sem deg mi i Re ba, rac sa zo ga do e ba Se mo Ta va ze bu li ka no ne bis Se saxeb
im sje lebs. amis gan xor ci e le ba Se saZ le be lia sa zo ga do eb riv Tavyri
lo beb ze das wre bi sa Tu mTav ro bis war mo mad gen leb Tan ur Ti er Tobis
dam ya re bis sa Su a le biT. xe li suf le bi saT vis saq mis ar sis gac no bis,
msgavs sa Su a le bas unar Sez Ru dul pir Ta ara er Ti qo ma gi iye neb da, zo gi
maT ga ni ki – kon gre sis wi na Sec ga mo di o da. qa ren dem fsis msgavs gul-
Se mat kiv rebs mTav ro bis qme de ba Ta gam Wvir va lo bi sa da sa ka non mdeb lo
saq mi a no bis prog re si saT vis Tval yu ris dev ne ba xe le wi fe baT. Ti To e uli
am prin ci pis dac va sa zo ga do e bis ma jis ce mis gul das miT mos me nis SesaZ
leb lo bas iZ le va.
am ba vi VI
erT mmar Tvels pre zi den tis Ta nam de bo ba oc da a Ti wlis gan mav loba
Si eka va. Ta vi dan igi qve ya nas Rir se u lad em sa xu re bo da da qvey nis
in fras truq tu ris ga um jo be se bi sa Tu eko no mi kis gan vi Ta re bi saT vis
Zal-Ro nes ar iSu reb da. Tum ca, xa ni rom ga mox da, Tan da Ta no biT, Si na ure
bis – oja xis wev re bis Tu ax lob le bis – sul uf ro da uf ro me ti Za lauf
le biT aR Wur va iw yo. mis da mas Tan da ax lo e bu li pi re bis xel Si qveynis
dov la Tis ume te si wi li mo eq ca. di di biz ne si dan Se mo su li mo ge bis
50% maT gan kar gu le ba Si ga da di o da ma Sin, ro de sac qvey nis mo sax le o bis
di di um rav le so ba si Ra ta ke Si cxov rob da da eko no mi ku ri pi ro be bis
ara na ir ga um jo be se bas ar elo da. pre zi den ti ze dam xed ve lob da sa xelmwi
fo me di a sac da mTav ro bis kri ti ki saT vis mkacr san qci ebs awe seb da.
ase rom, ar Cev ne bi ki tar de bo da, mag ram mmar Tve lis wi na aR mdeg, re alu
rad, verc er Ti nam dvi li opo zi ci u ri kan di da ti ve ra fers x de bo da.

qvey nis 80-mi li o ni a ni mo sax le o bis – 50 mi li o ni oc da aT wlam de axalgaz
rde bi iy vnen, rom le bic sa mo mav lod sa i me dos ara fers elod nen da
verc ada mi a nis uf le be bis dac vis Se saZ leb lo bas xe dav dnen. maT, vinc
xmas ai maR leb da mTav ro bis wi na aR mdeg, atu sa Reb dnen an, ub ra lod, aqrob
dnen. ki dev er Txel un da hkiT xoT sa ku Tar Tavs, ras izam diT, am gvar
vi Ta re ba Si rom aR mo Ce ni li ya viT?
es eg vip te Si xde bo da da aqa ur ma axal gaz rdo bam, Ta vi si mo mav lisa
da ada mi a nis uf le be bis da sa ca vad brZolis wamowyeba ga daw yvi ta.
pre zi dent hos ni mu ba ra qis mmar Tve lo bis dros de mok ra ti is ara er Ti
prin ci pi damaxinjda da gaukuRmarTda; maT So ri saa pe ri o du li, Ta visu
fa li da sa mar Tli a ni ar Cev ne bi, mra val par ti u li sis te ma da eko nomi
ku ri Ta vi suf le ba. pe ri o dul ar Cev nebs di di mniS vne lo ba aqvs imis
uz run vel sa yo fad, rom po li ti kur ma li de reb ma an ga riS val de bu lad
ig rZnon Ta vi im xal xis wi na Se, ro mel sac un da em sa xu ron. Ta vi su fa li
da sa mar Tli a ni ar Cev ne bis ki dev er Ti kom po nen ti is gax lavT, rom garkve
ul sa zo ga do e ba Si mcxov reb ma yve la cal ke ul ma pir ma Ta vi suf lad
un da da u Wi ros mxa ri sa zo ga do eb riv da we se bu le bebs, ris wya lo bi Tac
SeZ lebs mdi dar Ta Tu mmar Tve li kla sis zRvar ga da su lo bas zRva ri
da u dos. de mok ra ti u li ide a le bis ga mo sa xa ta vad, gar da ar Cev ne bi sa,
mra val par ti u li sis te mi saT vis eso den da ma xa si a Te be li – sa pi ris piro
Se xe du le be bis war mo Ce nac au ci le be lia. ar Cev ne bi, rom lis wylobi
Tac mra val gzis gap re zi den te bu li hos ni mu ba ra qi 30 wlis man Zil ze
mar Tav da eg vip tes, na Te li da das tu re baa imi sa, rom mar to moC ve ne bi-
Ti ar Cev ne bis Ca ta re ba su lac ar niS navs am prin ci pe bis su lis kve Te bis
da ner gvas. mu ba ra qis mi er da we se bu li kon tro li pre sa ze sa Su a le bas
ar aZ lev da opo zi ci ur kan di da tebs, xma maR la ga ek ri ti ke bi naT xe lisuf
le ba da ra i me cli le be bi ga ne xor ci e le bi naT. sxva ka no ne bic, iseve,
ro gorc ko ruf cia sa xe li suf le bo wre eb Si, az ris ga mo xat vis Tavi
suf le bas zRu dav da, Ria da `sa mar Tli a ni~ ar Cev ne bis Ca ta re bas SeuZ
le bels xdi da. aqe dan ga mom di na re, ar ar se bob da mra val par ti u li
sis te mis Ca mo ya li be bis pi ro be bi. mxo lod mra val par ti u li sis te mis
pi ro beb Si Se uZ lia xalxs mo is mi nos gan sxva ve bu li az ri da air Ci os sasur
ve li kan di da ti.
eg vip tis mo qa la qe e bi mok le bul ni iy vnen nam dvil eko no mi kur Ta visuf
le ba sac. eko no mi ku ri Ta vi suf le bis prin ci pi al baT yve la ze uf ro
wi na aR mde gob ri via, rad gan igi imas gu lis xmobs, rom de mok ra ti is ganvi
Ta re bis Tvis au ci le be lia Ta vi se bu ri eko no mi ku ri sis te ma. Cve u lebriv,
de mok ra ti ul sa xel mwi fo eb Si, mi aC ni aT, rom xe li suf le bam ker Zo
sa kuT re ba gar kve u li for miT un da da uS vas, rac sakuTrebis flobisa
19

20
Sesavali
da biz ne sis warmoebis uf le bas gu lis xmobs da ima sac, rom ada mi ans Tavi
si saq mi a no bis damoukideblad arCeva un da Se eZ los. Tum ca zRva ri,
ro mel sac ama Tu im de mok ra ti u li sa xel mwi fos xe li suf le ba eko nomi
kis re gu li re bis miz niT awe sebs, sru li ad sxva das xvag va ria. aqe dan
ga mom di na re, da sav leT ev ro pis ara er Ti sa xel mwi fo xe li suf le bas
sa Su a le bas aZ levs, me ti qme di Tu na ri a no ba ga mo i Ci nos mom sa xu re bis
Tu sa qo nel war mo e bis mflo be lo bi sa da gan kar gva-re gu li re bis saqme
Si. ma ga li Ti saT vis, iseT qvey neb Si, ro go ri caa Sve de Ti, jan dac vi sa
da sat ran spor to sis te mis mar Tvis sa da ve e bi sa xel mwi fos xel Sia, Seer
Te bu li Sta te bis msgav si sa xel mwi fo e bi ki uf ro ker Zo sa kuT re bisa
ken ix re bi an da eko no mi kur saq mi a no bas Ta vi su fa li baz ris kar na xiT
war mar Ta ven. de mok ra ti ul qvey neb Si xal xis ne ba-sur vil zea da mo ki debu
li im eko no mi ku ri mo de lis gan saz Rvra, ro me lic qve ya na Si ar se bul
pi ro beb sa da sa Wi ro e bebs ukeT Seesatyviseba. da ma inc, um rav le so ba
al baT dag ve Tan xme ba, rom eg vip te Si ga ba to ne bu li sis te ma, ro me lic
xe li suf le bas fu fu ne bis uf le bas ani Web da, mo qa la qe ebs ki met wi lad
si Ra ta ki saT vis wi rav da, Zal ze ara de mok ra ti u li gax ldaT, xo lo xe lisuf
le bis mi er eko no mi kis re gu li re bis rols mTli a nad ama xin jeb da.
bo los da bo los eg vip tis mo qa la qe e bi gamovidnen da mu ba ra qis ga dadgo
ma mo iT xo ves. de mok ra ti is bo lo prin ci pi ase ve ar Cev ne bis sa kiTxs
Se e xe ba, oRond de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si xal xmac da po li ti ko sebmac
de mok ra ti u lad Ca ta re bu li ar Cev ne bis Se de ge bi yo vel gva ri vne ba-
Ta Rel vis ga re Se un da cnon.
bo lo epi zo di, am sa kiTxs na Tels rom hfens, sa Ta ves da sav leT af ri ka-
Si mde ba re qvey ni dan – spi los Zvlis sa na pi ro dan (ax lan de li kot-d'ivu ari)
iRebs. ro de sac 2010 wlis no em ber Si yo fi li pre zi den ti lo ran gbagbo
(Laurent Gbagbo) ala sa ne ou a ta ras Tan (Alassane Ouattara) sap re zi den to
ar Cev neb Si da mar cxda, man da mis ma mxar dam We reb ma Se de ge bi ar aRi a res
da gbag bom pre zi den tis Ta nam de bo bis da to ve ba ze ua ri ga nac xa da. da iwyo
di di vne ba Ta Rel va, ra mac Tve o biT gas ta na da aTa so biT ada mi a nis da-
Sa ve ba, sik vdi li, eko no mi kis Ca moS la Tu so ci a lu ri are u lo ba ga mo iw via.
mRel va re ba Se i a ra Re bu li Za le bis mi er yo fi li pre zi den tis – gbag bos
dam xo biT dasrulda. mTeli am ube du re bis Ta vi dan aci le ba Se saZ le be li
iq ne bo da, Tu ki de mok ra ti is es bo lo prin ci pi ar Seilaxeboda.
ze moT mo ta nil epi zo deb Si aR we ri lia is pi ro be bi da prin ci pe bi, demok
ra ti as Tan rom aso cir de ba. msof li o Si dro dad ro gan vi Ta re bu li
am be bis gaT va lis wi ne biT Se saZ le be lia imis ga az re ba, Tu ra o den di di
mniS vne lo ba aqvs mmar Tve lo bis stils de mok ra ti is gan vi Ta re bi sa Tu
Sez Rud vis saq me Si. `de mok ra ti ul prin ci peb Si~ da sa xul yve la ide als

sa ma ra di sod arc er Ti sa xel mwi fo ar aRi a rebs. ka cob ri o ba ax lac swavlobs;
Tum ca qve ya na Si de mok ra ti is xa ris xi Tavad am qvey nis mo qa la qeeb
ze di dad aris da mo ki de bu li.
am Ta vis mom dev no mo nak veT Si yu rad Re ba ga max vi le bu lia ima ze, Tu
ra un da icod nen mo qa la qe eb ma, ro gor un da imoq me don efeq tu rad, ra
gziT mi i Ron mo na wi le o ba de mok ra ti u li ide a le bis gan xor ci e le bis
pro ces Si da rag va rad Se i ta non Ta vi an Ti wvli li sa zo ga do e bis ga jansa
Re ba Si.
1787 wels ame ri kis pir ve li ca me ti Sta tis de le ga te bi er Tma neTs
Sex vdnen. ma Ti mi za ni Ta vi an Ti ax lad Ca mo ya li be bu li xe li suf le bis
re for mi re ba iyo. am sxdo ma ze da i we ra ame ri kis Se er Te bu li Sta te bis
kon sti tu cia. es swo red is do ku men tia, ro me lic dRem de Se er Te buli
Sta te bis yve la na i ri sa xis mmar Tve lo bis sa fuZ vel Ta sa fuZ vlad
gvev li ne ba. da ma inc, Se er Te bul Sta teb Si erT am bavs xSi rad ix se ne ben:
sxdo mis das ru le bi sas dam fuZ ne bel ma ma Ta gan – ben ja min fran kli nisaT
vis ukiT xavT, Tu ro go ri mmar Tve lo bis for ma ze Se Tan xmdnen sxdomis
de le ga te bi. `res pub li kur mmar Tve lo ba ze, Tu ki Se i nar Cu neb To~ 6 ,
– upa su xia fran klins. mo diT ax la imas Ca vuR rmav deT, Tu ra mo eT xo vebaT
mo qa la qe ebs sa qar Tve lo Si jan sa Ri da mzar di de mok ra ti is `Se sanar
Cu neb lad~.
de mok ra ti u li mo qa la qe o ba
`pri vi le gi re bu li mo qa la qe e bi, ro gorc we si, Cag rul Ta in te re se bis
da sa ca vad da ga sa vi Ta reb lad ar ari an gan wyo bi li... na wi lob riv es imis gamo
xde ba, rom ma Ti pri vi le gi re bu li mdgo ma re o ba gar kve ul wi lad sxva Ta
mud miv Cag vra zea da mo ki de bu li~. 7
bo lo Tav Si aR we ri li de mok ra ti is prin ci pe bi mtki cea mxo lod im
Sem Txve va Si, Tu gar kve u li Za le bi aq ti u rad iR vwi an am prin ci pe bis Sesa
nar Cu neb lad. ra tom xde ba ase? wi na Tav Si mo ce mu li sxva das xva scena
re bi da ze moT mo ce mu li ci ta ta naT lad asa xavs, rom ada mi a ni pir vel
rig Si sa ku Ta ri in te re se bis dak ma yo fi le ba ze fiq robs, ma Si nac ki, ro-
6 1787 wels franklinis gancxadeba Caiwera konstituciis erT-erTma xelmomwerma
jeims makhenrim.
7 iris marion iangi (Iris Marion Young), `mmarTvelobis formebi da jgufuri gansxvavebebi:
universaluri moqalaqeobis idealis kritika~, in beineri (In Beiner, R.) (redaqtori)
moqalaqeobis Teoretizireba, olbani, niu-iurki: niu-iorkis saxelmwifo
universitetis gamomcemloba, 1995, gv. 189.
21

22
Sesavali
de sac es sa zo ga do e bis sxva wev re bis xar jze xde ba. Tu xe li su fal ni Seuz
Ru dav Za la uf le bas flo ben, ma Ti ko rum pi re bu lo ba gar da u va lia.
mec xra me te sa u ku nis me o re na xe var Si moR va we in gli se li is to ri ko sis
da po li ti ko sis lord eq to nis (John Dalberg-Acton) xSi rad ci ti re ba di
fra za `yve la na i ri Za la uf le ba mid re ki lia ko ruf ci is ken, xo lo ab solu
tu ri Za la uf le ba ab so lu tu rad ko rum pi re bu lia~, ise ve aq tu a luria
dRes, ro gorc sa u ku ne e bis win. imi saT vis, rom da vi na xoT Tu ramde
nad sa zi a noa ukon tro lo Za la uf le ba, sak ma ri sia sam xreT af ri kis
apar te i dis, im pe ra tor cin Si xu an gi sa da eg vip tis pre zi den tis mu bara
qis ma ga li Te bis gax se ne ba. maS ra me To de biT Se uZ lia sa zo ga do e bas
mTav ro bis ar se bo bas, re a lu r sa Wi ro e be bs, sa ku Ta ri in te re se bis ganxor
ci e le bis Se saZ leb lo be bs, antiko ruf ci ul qmedebebsa da mo cemu
li Se sav lis pir vel Tav Si aR we ril de mok ra ti ul prin ci pebs So ris
wo nas wo ro ba Sei nar Cu nos? am Se kiT xva ze pa su xi xe li suf le bis struqtu
ris tip Si da mis mi er Se saZ lo dar Rve ve bis mo ni to rin gSia. mo ce mul
Tav Si aR we ri lia am pro ces Si sa mo qa la qo sa zo ga do e bis mo na wi le o bis
au ci leb lo ba.
de mok ra ti is res pub li kur for ma ci a Si xal xis in te re se bi yve la ze
ukeT ma Sin war mo C ndeba, ro de sac sa mo qa la qo sa zo ga do e ba sa ja ro moxe
le Ta ar Ce vnebsa da ma Ti saq mianobis mo ni to rin gSi, zo ga dad sa ja ro
po li ti kis for mi re ba aq ti u rad mo na wi le obs. ro gorc ki sa zo ga doe
ba am pro ce sebs Ca mo Sor de ba, sis te mis gam Wvir va lo bi sa da ba lan sis
amosavali werili qreba da sa ja ro mo xe le ebi amom rCe vel Ta mxri dan dawe
se bu l Sez Rud ve bs angariSs aRar uweven. aman, Ta vis mxriv po li ti kose
bis da sa xe li suf le bo bi u rok ra ti is mxri dan Se saZ loa sa zo ga do inte
re se bis ker Zo ze Se wir va ga mo iw vi os da sa zo ga do e bis gar kve u li nawi
lis uf le be bis dar Rve vam dec mig viy va nos. ro gorc wi nam de ba re Ta vis
da saw yis Si Sev niS neT Za la uf le bis mqo ne pir Ta in te re seb Si Se saZ loa
ma sis in te re se bis dac va arc Se di o des, ami to mac TviTadvokatireba Tavadve
un da SeZlos.
am ro lis Se sas ru leb lad mo qa la qe ebs gar kve u li cod na, una re bi
da mid go ma sWir de baT. in for ma cia de mok ra ti is prin ci pe bis Se sa xeb
gar kve ul wi lad Se sa val Si ve iyo mo ce mu li, Tum ca bev rad me tis codnaa
sa Wi ro xe li suf le bis ro lis, sa qar Tve lo Si moq me di mmar Tve lo bis
sis te mis, sa qar Tve los kon sti tu ci is, sa mo qa la qo sa zo ga do e bis mo nawi
le o bis sxva das xva me To de bis, xe li suf le bi sa da sa mo qa la qo sa zo gado
e bis er Tob li vi moq me de bis Se sa xe bac. am naS rom Si yu rad Re ba swo red
ze mox se ne bul sa kiT xebs da eT mo ba. pir vel kar Si – `sa xel mwi fo mar Tvis
sis te ma~ – aR we ri li fi lo so fi u ri TvalTaxedva de mok ra ti u li sa zo-

ga do e be bis gan vi Ta re ba ze da mok le is to ria, mmar Tve lo bis sxva dasxvag
va ri sis te me bis mi mo xil vas Tan er Tad. am Zi ri Ta di in for ma ci is
Sem deg ga ni xi le ba sa xel mwi fo mmar Tve lo bis is to ria da de mok ra ti is
gan vi Ta re ba sa qar Tve lo Si, ra Ta war mod ge na Se iq mnas sa qar Tve los wina
Se ar se bu li gan vi Ta re bis uni ka lu ri ga mow ve ve bi sa da re a lo bis Sesa
xeb, glo ba lu ri ga moc di le bis fon ze. imi saT vis, rom mo qa la qem xeli
su fals an ga riS val de bu le ba Seaxsenos, is xe li suf le bis Ti To e uli
Stos uf le ba mo si le ba Si da mis Sig niT ar se bul ro leb sa da moq med
struq tu reb Si kargad un da er kve o des. mTav ro bis struq tu ris praqti
ku li cod na saWiroa sa ja ro po li ti kis Se mu Sa ve bis pro ces Si sa moqa
la qo sa zo ga do e bis efeq tu ri mo na wi le o bis uz run vel yo fi sTvisac.
SeZ le ben ki mo qa la qe e bi gav le na mo ax di non po li ti kis Ca mo ya li be ba ze,
an eq ne baT maT mo ti va cia am mi mar Tu le biT moq me de bi sa, Tu ar eco dine
baT mTav ro bis ro mel struq tu rebs, de par ta men tebs un da mi mar Ton
konkretul SemTxvevebSi? swo red amis ga mo, pir vel karSi aR we ri lia saqar
Tve los mTav ro bis da sa qar Tve los kon sti tu ci is Zi ri Ta di kom ponen
te bi, ro mel Ta cod na sasargebloa de mok ra ti is gan vi Ta re ba Si Tqveni
wvlilis gazrdisaTvis.
ro gorc uk ve vTqviT, res pub li ku ri wyo bis de mok ra ti is mqo ne qveynis
mTav ro bas xal xis wi na Se spe ci fi ku ri val de bu le be bi ga aC nia, rogo
ri caa: usaf rTxo e ba, da cu lo ba da ada mi a nis uf le ba Ta dac va. ra roli
Se iZ le ba iTa ma Son Cve u leb riv ma mo qa la qe eb ma mTav ro bis mxri dan
mo ce mu li fun qci e bis Ses ru le bi sas? me o re, me sa me da me oT xe karebSi
mo ce mu lia am sa kiT xTan da kav Si re bu li um niS vne lo va ne si in for ma cia.
me o re karSi, sa Ta u riT `ada mi a nis uf le be bi~ Tqven Se it yobT, Tu ra ufle
be bi aqvs yo vel ada mi ans, da ase ve am uf le be bis warmoSobis, dac vis,
gan vi Ta re bis pro ce sis Se sa xeb. Ti To e ul ma maT gan ma un da ico des sa ku-
Ta ri uf le be bi da sxva Ta uf le be bi imi saT vis, rom ma Ti pa ti vis ce ma da
dac va SeZ los. am karSi gan xi lu li iq ne ba ise Ti mniS vne lo va ni Te me bi,
ro go ri caa: sa xel mwi fos pa su xis mgeb lo ba da struq tu re bi, ro mel Tac
ada mi a nis uf le be bis dar Rve vi sas un da miv mar ToT. me sa me ka ris sa Ta uria
– `sa mo qa la qo sa zo ga do e ba~. de mok ra ti u li sa zo ga do e bis wev rebs
uf le ba aqvT miz ne bis da sad ge nad sa Wi ro e bis Sem Txve va Si, sa ja ro poli
ti ka ze ze gav le nis mo sax de nad da xe li suf le bis mxri dan an ga riSval
de bu le bis mo saT xo vad or ga ni ze bu lad iTa nam Srom lon. yo ve li ve
es sa zo ga do e ba Si `sa mo qa la qo sa zo ga do e bad~ cno bi li seq to ris meSve
o biT xor ci el de ba. xe li suf le bis an ga riS val de bu le bis moT xov na sa
da cvli le ba Ta ad vo ka ti re ba Si sa mo qa la qo sa zo ga do e ba sak ma od Zlier
in stru ments war mo ad gens. am karSi Tqven ga ec no biT sa mo qa la qo sazo
ga do e bis is to ri as, da mis, ro gorc mTav ro bis sa pir wo ne Za lis mniS-
23

24
Sesavali
vne lo bas. ase ve mi i RebT in for ma ci as dRe van del sa qar Tve lo Si sa mo qala
qo sa zo ga do e bis moq me de be bis Se sa xeb. yve la karSi mi i RebT in for maci
as ada mi a nis uf le be bis da ma Ti dac vis sa Su a le be bis Se sa xeb.
me oT xe karSi sa Ta u riT – `demokratia da mo qa la qis Tanamonawileoba~,
Tqven de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si sa mo qa la qo mo na wi le o bas Tan da kav-
Si re bul uf le bebs da pa su xis mgeb lo bebs ga ec no biT. gan xi lu li iq ne ba
uka nas knel xa neb Si sa qar Tve lo Si mim di na re mra va li re for ma. yu rad-
Re ba ga max vil de ba re for ma Ta gav le na sa da am pro ce seb Si mo qa la qe Ta
rol ze. vi sa ub rebT sa zo ga do e bis ga sa um jo be seb lad sa Wi ro Ro nis Zie
beb sa da de mok ra ti is ide a le bis gan vi Ta re ba Si sa xel mwi fo mmar Tvelo
bas Tan Ta na mo na wi le o ba ze, ase ve, im qme de beb ze, ro mel Ta gan xorci
e le bac mo qa la qe ebs xe li suf le bis gan da mo u ki deb lad an mas Tan Tanam
Srom lo biT Se uZ li aT. am Tav Si gan xi lu li ma ga li Te bi da gex ma re baT
uke Te sad ga i goT, Tu ro gor Se giZ li aT uf ro me tad iaq ti u roT sa zo gado
e ba Si da so ci a lu ri mniS vne lo bis mqo ne Zi ri Tad sa kiT xeb Tan da kav-
Si re biT ga daw yve ti le be bis mi Re ba ze gav le na iqo ni oT.
aR niS nul oTx karSi war mod ge ni li in for ma cia mniS vne lo va nia imisaT
vis, rom sa qar Tve lo Si moq me di de mok ra ti is sis te ma, sa xel mwi fo pasu
xis mgeb lo ba, da mo qa la qe Ta ro li de mok ra ti u li pro ce se bis dac visa
da ad vo ka ti re bis saq me Si uke Te sad vi co deT. Tum ca, mxo lod cod nis
mi Re ba sak ma ri si ar aris. de mok ra ti is sa kiT xeb ze mo mu Sa ve mec ni e re bi
Tvli an: imi saT vis, rom sa zo ga do e bam nam dvi lad Seq mnas da Se i nar Cu nos
mmar Tve lo bis de mok ra ti u li for ma mo qa la qe ebs gar kve u li una re bi
esa Wi ro e baT, Se sa ba mi sad, upi ra te so ba `de mok ra ti is kul tu ras~ un da
mi e ni Wos. war ma te bu li de mok ra tia mxo lod in for mi re bu li da aq ti u ri
sa mo qa la qo sa zo ga do e bis Car Tu lo bas iT xovs. ame ri ke li po li to logis
ro bert da lis (Robert Dahl) az riT efeq tu ri de mok ra ti is au ci lebe
li pi ro ba mo qa la qe e bis `sa gan ma naT leb lo cod niT~ 8 aR Wur vaa. da li
gvix snis, rom sa gan ma naT leb lo cod nis mi sa Re bad mo qa la qe ebs un da
Se eZ loT in for ma ci is mo po ve ba da un da hqon deT sa ku Ta ri az ris ga moxat
vis da al ter na ti u li po zi ci e bis mos me nis una ri sa bo loo ga dawyve
ti le be bis mi Re bam de. Tum ca in for ma ci ul epo qa Si, ro mel Sic Cven
vcxov robT, in for ma ci a ze mxo lod swra fi xel mi saw vdo mo ba ar kma ra.
ada mi a nebs in for ma ci is obi eq tu ro bis Se fa se bis da Se saZ lo da ma xinje
bis prognozirebis una ric un da ga aC ndeT, ra Ta obi eq tu ri das kvnebis
ga mo ta na SeZ lon. aqe dan ga mom di na re, ro de sac Cven de mok ra ti ul
sa zo ga do e ba Si mo qa la qe TaT vis sa Wi ro una reb ze vsa ub robT, vgu lis-
8 robert a. dali, `demokratiis Sesaxeb~, niu heiveni, ielis universitetis gamomcemloba,
1998, gv. 37.

xmobT maT Se saZ leb lo bas, mo i Zi on in for ma cia sxva das xva wya ro e bi dan,
awar mo on in for ma ci is kri ti ku li ana li zi, ga ni xi lon sa kiT xe bi sxveb-
Tan ko mu ni ka ci a Si, mo us mi non sxva das xva azrs da miiRon kom pro mi su li
gadawyvetileba (cxri li 1.1.).
iseT de mok ra ti ul qvey neb Si, sa dac mo qa la qe ebs ze moT nax se ne bi unare
bi ar ga aC ni aT, ga daw yve ti le bebs im ga re mo Si Re bu lo ben, ro me lic
asa xavs um rav le so bis azrs, mag ram Se saZ loa sa zo ga do e bis Tvis mav nebe
li iyos. ma ga li Tad, war mo id gi neT: erT Tem Si mcxov re bi ram de ni me
fer me ri am Cnevs, rom ma Ti na Te se bi swra fad avad de ba. mec ni er Ta jgu fi
am tki cebs, rom da a va de bis ga mom wve via hae riT gav rce le ba di so ko. ufro
me tic, mec ni e re bi ac xa de ben, rom so ko pes ti ci deb ze ar re a gi rebs,
ami tom so ko va ni da a va de bis sa lik vi da ci od gar Se mo pe ri met rze mde bare
mTe li na Te se bi un da ga nad gur des. mi Re bu li re ko men da ci e bi dan da
so kos sa gan ga So sis wra fiT gav rce le bis ga mo ad gi lob ri vi mcxov reble
bi sTxo ven xe li suf le bas, swra fad imoq me dos da da a va de bu li na Tese
bi da u yov neb liv ga a nad gu ros. Tum ca, ra iq ne bo da Tu ki sa kiT xis metad
Ses wav lis Se de gad aR moC nde bo da, rom `mec ni er Ta~ am jgu fis me Tode
bi da maT mi er ga ke Te bu li das kvne bi tra di ci u li mec ni e re bis Car Co-
Si ver jde ba? iq neb ar se bobs sxva, sa fuZ vli a ni sa mec ni e ro in for ma cia,
ro me lic ze moT aR we ril das kvnebs ewi na aR mde ge ba da am bobs, rom so ko
hae riT ar vrcel de ba, ara med is ga da aqvs mxo lod er Tgvar mwers, romlis
ga nad gu re bac ad vi lad Se iZ le ba pes ti ci diT. mo qa la qe e bi, ro mel-
Tac aqvT sxva das xva wya ro e bi dan in for ma ci is mo Zi e bis, mi si kri ti ku li
ga a na li ze bis da sxveb Tan Ta nam Srom lo bis una ri, un da mo em za don ra cio
na lu ri, in for ma ci a ze da fuZ ne bu li ga daw yve ti le bis mi sa Re bad. ase-
Ti mo qa la qe e bi Te mis Tvis sa si ke To qme de bebs ga na xor ci e leb en.
25

26
Sesavali
cri li 1.1. de mok ra ti u li sa mo qa la qo sa zo ga do e bis
mo na wi le o bi saT vis au ci le be li una re bi 9
1. kri ti ku lad az rov ne bis una ri
2.
in for mi re bu lo ba sa da pa su xis mgeb lo ba ze da fuZ ne bu li ga daw yve ti le bebis
mi Re bis una ri
3. in for ma ci is ana li zis una ri
4. in for ma ci is Se fa se bis una ri
5. sa kiT xe bis gan xil vis da sxva das xva mo saz re bis gaT va lis wi ne bis una ri
6.
mi ker Zo e bis, Tval saz ri sis da kon teq stis amoc no bis, in for ma ci is wya ros
san do o bis Se fa se bis una ri
7. mim di na re sa kiT xe bis Ses wav lis da mox se ne biT war dgo mis una ri
8. in for ma ci a ze da fuZ ne bu li Se kiT xve bis for mu li re bis una ri
9. in fo rma ci is mo sa Zi eb lad efeq tu ri stra te gi e bis ga mo ye ne bis una ri
10.
in for ma ci is we ri lo bi Ti, gra fi ku li da ver ba lu ri for miT Se ja me bis
una ri
11. sxveb Tan Ta nam Srom lo biT miz nis miR we vis una ri
12. li de ris Tvis da ma xa si a Te be li una re bi
13. prob le mis ga daw yve tis una ri
14. efeq tu ri da ra ci o na lu ri ar gu men tis moy va nis una ri
cxril Si 1.1 Ca moT vli li sxva una re bi sa zo ga do e ba Si ar se bu li proble
me bis mo sag va reb lad mo qa la qe Ta sa er To miz ne bis miR we vis Tvis Tanam
Srom lo bis Se saZ leb lo bas ukav Sir de ba. ro gorc uk ve aR vniS neT,
de mok ra ti is pi ro beb Si pi rov ne bebs sxveb Tan er Tad ga er Ti a ne be bis
Ca mo ya li be bis Se saZ leb lo ba un da ga aC ndeT. ase Ti ga er Ti a ne be bi mo qa-
9 cxrilSi 1.1-Si CamoTvlili unarebi efuZneba samoqalaqo ganaTlebis a.S.S.-Si
aprobirebul saxelmZRvaneloebsa da Sefasebis meTodebs: `samoqalaqo ganaTlebis
erovnuli standartebi~; `samoqalaqo ganaTlebis progresis erovnuli Sefaseba~
(NAEP); `socialuri mecnierebis erovnuli sabWos standartebi samoqalaqo gana-
Tlebis sakiTxebSi~.

la qe ebs Se saZ leb lo bas aZ levs, sa er To miz ne bis mi saR we vad jgu fu ri
re sur se bi ga mo i ye non. Tum ca, sxva mo qa la qe eb Tan, or ga ni za ci eb Tan da
xe li suf le bas Tan war ma te bu li in te raq ci is Tvis da ma te bi Ti una re bic
sa Wi roa, gan sa kuT re biT ko mu ni ka ci is mxriv. de mok ra ti ul mo qa la qeo
bas Tan aso ci re bu li una re bis mniS vne lo bis ga mo, mo ce mul naS rom Si
war mod ge ni li sas wav lo kur si iT xovs Tqvens aq ti ur mo na wi le o bas. audi
to ri a Si saq mi a no biT, da va le be bis Ses ru le biT da pro eq teb ze mu Sa obiT
Tqven bev ri mniS vne lo va ni una ris gan vi Ta re ba Se geZ le baT. es proce
si naS ro mis kiT xvis Ta na ve iw ye ba. ma ga li Tad, ro de sac sa xel mwi fo
mmar Tve lo bis sxva das xva for me bis Se sa xeb pir vel Tav Si mo ce mul infor
ma ci as ga ec no biT, yo ve li sis te mis da de biT sa da uar yo fiT zec dafiq
rdiT. sa qar Tve los kon sti tu ci is Se sa xeb sa kiT xav Si da uk vir diT,
de mok ra ti is ro mel prin ci pebs amo ic nobT da aris Tu ara ise Ti ele mente
bi, rom le bic, Tqve ni az riT, gaZ li e re bas mo iT xovs. yo vel Tav Si warmod
ge ni li in for ma ci is kri ti ku lad aR qmis gziT ig rZnobT, rom Tqven
de mok ra ti u li sa zo ga do e bis par tni o ri xarT da ga ni vi Ta rebT iseT goneb
riv una rebs, rom le bic de mok ra ti ul mo qa la qe o bas Tan aso cir de ba.
gax sov deT, rom de mok ra ti u li qvey nis Cve u leb ri vi mo qa la qe e bis pa suxis
mgeb lo baa, xe li suf le bas an ga riS val de bu le bas sTxov des da sa zoga
do e bis ke Til dRe o bis ga um jo be se bis pro ces Si aq ti u rad mo na wi leob
des. me oT xe kar Si ixi lavT ma ga li Tebs, Tu ro gor axor ci e le ben am
yve la fers sa qar Tve lo sa da sxva qvey ne bis mo qa la qe e bi. Tan mxle bi saswav
lo kur sis far gleb Si mi Re bu li da va le be bis Ses ru le biT Tqven aseve
Se i ZenT aq ti u ri sa mo qa la qo Car Tu lo bis ga moc di le bas.
mTa va ri, rac un da ga vi az roT, aris is, rom de mok ra ti is gan vi Ta re bisaT
vis mxo lod mmar Tve lo bis de mok ra ti u li sis te mis for mi re ba ar aris
sak ma ri si. ro gorc eg vip te Si pre zi dent mu ba ra qis `ar Cev ne bi~ gar Ce vis
dros gan vi xi leT, de mok ra tia bev rad mets niS navs, vid re ada mi a ne bi saT vis
mxo lod xmis mi ce mis uf le bis qo naa (ise ve, ro gorc de mok ra ti u li mo qala
qe o ba bev rad me tia, vid re ub ra lod ar Cev neb Si xmis mi ce ma). me o ce sa uku
ne Si moR va we mec ni e re bi am bob dnen, rom so ci a lu ri, eko no mi ku ri, an poli
ti ku ri kri zi sis dros de mok ra ti u li in sti tu te bis Ca moS lis saf rTxe
uf ro re a lu ri im qvey neb Sia, sa dac `de mok ra ti is kul tu ra~ Zli e rad ar
aris gan vi Ta re bu li. de mok ra ti ul qvey nebs me ti San si aqvT, ga da ur Cnen
kri ziss, Tu ki da cu li iq ne ba ise Ti de mok ra ti u li ide a le bi ro go ri caa:
ka no nis uze na e so ba;
ada mi a nis uf le ba Ta dac va;
sa mo qa la qo sa zo ga do e ba sa da xe li suf le bis war mo mad gen lebs Soris
Ta nas wo ro ba;
uz run vel yo fi lia xe li suf le bis gam Wvir va lo ba.
27

28
Sesavali
cxril Si 1.2 aR we ri lia jan saR de mok ra ti as Tan aso ci re bu li gan wyobe
bi. mo ce mu li Ca mo naT va lis gac no bi sas, da rac uk ve is wav leT ima ze
day rdno biT da us viT Tqvens Tavs kiT xva: mar Tlac mniS ne lo va nia Tu
ara Ti To e u li gan wyo ba-da mo ki de bu le ba de mok ra ti is Se nar Cu ne bi saTvis?
Sem deg da fiq rdiT, ima ze: ro me li gan wyo ba ga xa si a TebT Tqven am Jamad?
am Se xe du le be bi dan zo gi er Ti Se saZ loa ad vi lad aiT vi soT, mag ram
zo gi er Tic ga moc di le bis da axa li cod nis Se Ze nis Se de gad gan gi vi Tarde
baT. mo ce mu li kur sis mi za nia da gex ma roT de mok ra ti u li ide a le bis,
ro gorc sa qar Tve lo Si jan sa Ri de mok ra ti i saT vis mniS vne lo va ni faqto
re bis, ga mok vle vis da ga Ta vi se bis pro ces Si.
cxri li 1.2. de mok ra ti ul mo qa la qe o bas Tan
aso ci re bu li gan wyo be bi 10
1. pi rov ne bis, ro gorc mo qa la qis mi er pi rov nu li, po li ti ku ri da eko no miku
ri pa su xis mgeb lo bis aRe bis sa Wi ro e bis aRi a re ba
2. in di vi du a lu ri Ri re bu le be bis da ada mi a nis Rir se bis pa ti vis ce ma
3. xe li suf le bi sad mi pa ti vis ce ma da ndo ba; ka no nis uze na e so bis pa ti vis ce ma
4. gan sxva ve bu li az ris da cxov re bis we si sad mi to le ran tu lo ba
5. sa ku Tar sa zo ga do e ba Si cvli le be bis mox de na ze ze gav le nis Se saZ leb lobis
mniS nve lo bis Seg rZne ba
6. de mok ra ti u li qvey nis jan sa Ri fun qci o ni re bis sa kiT xSi sa mo qa la qo pa suxis
mgeb lo bis Seg rZne ba da sa mo qa la qo aq ti vo beb Si in for mi re bu li, ga azre
bu li da efeq tu ri mo na wi le o ba
10 cxrilSi 1.2 CamoTvlili ganwyobebi efuZneba samoqalaqo ganaTlebis a.S.S.-Si
aprobirebul saxelmZRvaneloebsa da Sefasebis meTodebs: `samoqalaqo ganaTlebis
erovnuli standartebi~; `samoqalaqo ganaTlebis progresis erovnuli Sefaseba~
(NAEP); `socialuri mecnierebis erovnuli sabWos standartebi samoqalaqo gana-
Tlebis sakiTxebSi~.

das kvna
TiT qmis aTi wlis win sa qar Tve los mo qa la qe eb ma, sa mo qa la qo sa zo gado
e bam da po li ti ku ri wre e bis war mo mad gen leb ma mi i Res Seg ne bu li gadaw
yve ti le ba da ec vaT ma Ti yve la ze fun da men tu ri de mok ra ti u li ufle
be bi da qvey nis de mok ra ti u li gan vi Ta re bis tra eq to ria Se ec va laT.
ax la ki, Tqve ni Ta o bis amo ca naa, mi i Ros es ga mow ve va da ga na vi Ta ros demok
ra ti u li sa zo ga do e ba, ise, rom is ki dev uf ro ay vav des. mo ce mu li
naS ro mis mi za nia mog ceT is cod na, ro me lic sa qar Tve los sa zo ga do e ba-
Si de mok ra ti u li mo qa la qis sta tu siT efeq tu rad mo na wi le o bi saT vis
dag Wir de baT. Tum ca, es ar aris pa si u ri qme de ba. mo gi wevT mTe li Tqve ni
go ne biT da gu liT Ca er ToT pro ces Si da ga i az roT, Tu ram de nad mniSvne
lo van rols as ru lebT sa qar Tve los de mok ra ti is xa ris xis ga um jobe
se ba sa da Se nar Cu ne ba Si.
29

ka ri pirveli
saxelmwifo
marTvis sistema
am karSi mocemulia zogierTi ZiriTadi cneba da Sexeduleba
sazogadoebisa da adamianis Sesaxeb, warmodge ni lia socialuri
daniSnulebis gaazrebisaTvis saWiro mimar Tulebebi, SevexebiT
mosazrebebs bunebiTi mdgomareobis Sesaxeb, mis problemebs da
maTi gadawyvetis lokiseul gzas sazogadoebrivi xelSekrulebis
ganxilvis fonze. es da gexmarebaT gaizroT, ra gavlena moaxdina
am Sexedulebebma Tanamedrove saxelmwifos organizebaSi,
ra mTavari Rirebu lebebia xelisuflebis da pirovnebis ur-
Tier TobaSi, rog or da ris safuZvelze unda xdebodes am ur-
TierTobebis regulireba?
karis dasasruls Tqven SeZlebT imsjeloT iseT sakvanZo
sakiTxebze rogoricaa:
� ada mi a ni da sa zo ga do e ba;
� bu ne bi Ti mdgo ma re o ba da sa mar Ta li;
� sa zo ga do eb ri vi xel Sek ru le ba;
� xe li suf le ba da mi si sa Wi ro e ba;
� sa mar Ta li, zne o ba, mo ra li, ada Ti;
� Ri re bu le be bi – Ta vi suf le ba, Ta nas wo ro ba, wes ri gi.

na wi li pirveli
saxelmwifo marTvis sistema
ada mi a ni da sa zo ga do e ba
pirveli karis pirveli nawili adamians saxelmwifoebrivi da politikuri
rakursiT warmoaCens. ganvixilavT Tavisuflebisa da pasuxismgeblobis
sistemas, romelmac adamiani moqalaqed aqcia. Tvals gavadevnebT
azrovnebis ganviTarebis im mimarTulebas, romelmac moqalaqe
saxelmwifos mSeneblis rangSi aiyvana. gaviazrebT, Tu ra dakarga da
ra SeiZina adamianma moqalaqeobiT. vimsjelebT xelisuflebis valde
bu lebebsa da misiaze, romelic mas Tavad sazogadoebam daakis ra.
gavaanalizebT xelisuflebis pasuxismgeblobas, rogorc Tavisuflebis,
Tanasworobisa da wesrigis dambalanseblisas. nawilis dasasruls
SeZlebT upasuxoT Semdegi saxis kiTxvebs:
• rogoria adamiani, rogorc socialuri arseba?
• ra miznebi da interesebi amoZravebs adamians?
• rogoria Tanamedrove sazogadoeba da ra Rirebulebebi aqvs mas?
• ra moxdeba, Tu adamiani sazogadoebisgan mowonebul Rirebulebebs
ganudgeba?
• vis da rogor ekisreba pasuxismgebloba adamianebis usafrTxo da
mSvidobian Tanaarsebobaze saxelmwifoSi?
• rogoria adamianis / moqalaqis da saxelmwifos urTierT mimarTebebi?
• ra aris samarTali?
• ra normebi aregulirebs sazogadoebriv urTierTobebs?
• SeiZleba Tu ara arsebobdes saxelmwifo, xelisuflebisa da kanonebis
gareSe?
• ras niSnavs `bunebiTi mdgomareoba~?
• nacvalgebisa da wonasworobis rogori sistemaa `sazogadoebrivi
xelSekruleba~?
31

32
Ta vi 1.1
kari pirveli
adamiani da sazogadoeba
`ro gorc ki ada mi a ne bi sa zo ga do e ba Si moeqcevian, isi ni kar ga ven Tavi
an Ti si sus tis grZno bas~. 1 es sit yve bi sa mar Tlis did fi lo so foss
Sarl lui mon tes ki es ekuT vnis. is, sa mar Tlis fi lo so fi is sxva mkvlevar
ni Tu ma Ti Sem dgo mi in ter pre ta to re bi kar ga xa ni cdi lob dnen adami
a ni war mo e Ci naT, ro gorc sa zo ga do e bis da sa xel mwi fos mTa va ri subi
eq ti da Ri re bu le ba. mon tes ki es ze moT mo ta ni li ci ta ta mi a niS nebs
ada mi a nur bu ne ba ze, ra zedac dafuZnebulia ada mi a ne bis sa zo ga do e bad
da sa xel mwi fod cxov re bis fi lo so fia.
ada mi a ni sa zo ga do e bis gan Zia. mi si sa mar Tleb ri vi mdgo ma re o bis safuZ
vle bi da ma Ti gan xor ci e le ba qvey nis Zi ri Tad ka non Si – kon sti tuci
a Sia ga ran ti re bu li. ada mi a ni sa da mo qa la qis sa mar Tleb ri vi sta tusis
kon sti tu ci a Si gan saz Rvra, anu uf le be bi sa da mo va le o be bis ga mocxa
de ba mi si, ro gorc bi o so ci a lu ri ar se bis, sa er To sa zo ga do eb ri vi
sta tu sis na wi lia. sa zo ga do e ba Si ada mi a nis mdgo ma re o ba sa mar Tleb rivis
gar da, sxva mra va li so ci a lu ri nor mi Tac ga ni saz Rvre ba.
ada mi a ni fsi qo fi zi o lo gi u ri ar se ba caa, pi rov ne bac da mo qa la qec,
ris ga moc igi sa zo ga do eb riv ur Ti er To beb sa Tu po li ti kur cxov re ba-
Si mo na wi le obs da Se sa ba mi si uf le be bi, Ta vi suf le be bi da mo va le o be bi
ga aC nia.
ada mi a ne bi, sa ku Ta ri miz ne bi sa da in te re se bis re a li za ci is Tvis indi
vi du a lu ri ne bis ga er Ti a ne bis au ci leb lo bas grZno ben, ris mi saR weva
dac Ta nam Srom lo ba gar dau va lia.
ada mi a nis miz ne bi, in te re se bi da amo ca ne bi mi si cno bi e ri mi mar Tebe
bia ga re sam ya ros faq te bi sa da mov le ne bi sad mi, Se sa ba mi sad, ada mi ans
sWir de ba ara mxo lod bi o lo gi u ri, ara med so ci a lu ri kvlav war mo e ba
(rep ro duq cia). ami tom so ci u mi da ada mi an Ta sa zo ga do e ba aris `in di vidu
a lur Zal Ta Se er Te ba Ta na ar se bo bi saT vis sab rZol ve lad da sa er To
moT xov ni le ba Ta da sak ma yo fi leb lad~. 2
Ta na med ro ve sa zo ga do e ba uki du re sad rTu li so ci a lu ri mov le naa,
ro gorc struq tu ru li, ise Si na ar sob ri vi Tval saz ri siT. dRe van de li
ur ba ni ze bu li sa zo ga do e ba sru li ad gan sxva ve bu li fe ne bi sa Tu da in-
1 monteskie, S.-l., kanonTa goni, Tbilisi, 1994, gv. 34.
2 wereTeli, m., eri da kacobrioba, Tsu, Tbilisi, 1990, gv. 39.

saxelmwifo marTvis sistema
te re se bu li jgu fe bi sa gan Sed ge ba, rom leb sac Ta va dac gan sxva ve bu li
miz ne bi da amo ca ne bi ga aC ni aT. lo gi ku ria, rom iq, sa dac gan sxva ve bu li
miz ne bi da amo ca ne bia, ada mi a neb ma ma Ti ga daW ris gan sxva ve bu li xer xe bi
da me qa niz me bi eZi on.
es ga re mo e ba naT lad mi u Ti Tebs, rom sa zo ga do e ba ada mi an Ta me qani
ku ri er To bis ja mi ar aris. sa zo ga do e bis, ro gorc so ci a lu ri movle
nis da mi si mdgra do bis mTa va ri ma xa si a Te be lia sa er To in te re se bis
mqo ne ada mi a ne bis er To ba. am er To ba Si in di vi du a lo bis mqo ne ada mi a nebi
er Tma neT Tan kav Sirs zne ob riv ka te go ri ad qce u li sa zo ga do eb ri vi
Seg ne biT am ya re ben. mi xa ko we re Tel ma Ta vis naS rom Si `eri da ka cob rio
ba~ es ase ga mo xa ta: `... Ta vis Ta vi sad mi yo faq ce va ma Sin xde ba sa er To,
zne ob riv mov le nad ... ro ca in di vids aqvs gar kve u li Seg ne ba Ta vi si indi
vi du a lo bi sa, Ta vi si gan sxva ve bi sa da msgav se bi sa sxva in di vi deb Tan,
Ta vi si mo va le o bi sa Ta vis ax lo me gob re bi sa da na Te sa ve bi sa, an da we sebu
le bis wi na Se, vi na i dan mas mxo lod am Se da re bi Ti ana li ziT Se uZ lia
naT lad war mo id gi nos Ta vi si val de bu le ba mo si li zne ob ri vi `me~ da
da a ye nos igi gan saz Rvrul da mo ki de bu le ba Si sxva `me~-eb Tan. es ki gulis
xmobs mo wes ri ge bul cxov re bas, sa zo ga do e bas, ro mel Sic ada mi a nebi
gan saz Rvrul we sebs emor Ci le bi an. er Ti um niS vne lo va ne si na wi li am
wes Ta ki aris TviT sa er To zne ob ri vi we si, ro me lic awes ri gebs uze na esad
ada mi an Ta sa er To cxov re bas~. 3
sa bo lo od sa zo ga do e ba Se saZ le be lia ase gan vmar toT: igi `aris orga
niz mi, anu su peror ga niz mi, Sem dga ri miz nis da sax vis ni Wis mqo ne adami
a ne bi sa gan, ro mel Ta ga reg nu lad mo wes ri ge bu li sa er To moq me de ba
ak ma yo fi lebs am or ga niz mis yve la moT xov ni le bas im spe ci a lur or gano
Ta sa Su a le biT, ro mel nic aqvs yo vel su peror ga nizms gan saz Rvrul
fun qci a Ta aR sas ru leb lad~. 4
ada mi an Ta sa zo ga do eb riv er To bas ma Ti in te re se bi sa da amo ca ne bis
Se sas ru leb lad ga nam tki ce ben sa er To Ri re bu le be bi. ma Ti wya lo biT
ada mi a ne bi ur Ti er To ben da inar Cu ne ben er To bas. Ri re bu le ba Se fa sebi
Ti da mo ki de bu le baa, ra i me az ri kar gis, cu dis, sa sur ve lis, ara sasur
ve lis Se sa xeb. sa zo ga do e ba Si Ri re bu le be bis mTe li sis te ma moq medebs
da faq te bi sa da mov le ne bi sad mi qmnis er Tgvar ga ba to ne bul Se xedu
le bebs. es uka nas kne li da, Se sa ba mi sad, Ri re b u le be bic yve la ada mia
ni saT vis er Tna i rad mi sa Re bi ar aris. ada mi a ni, ro gorc ase Ti, Rrmad
in di vi du a lis ti da ego is ti ar se baa da sa zo ga do e bas yo vel Tvis hyavs
wev re bi, rom le bis Tvi sac sa er To Ri re bu le be bi mi sa Re bi ar aris. Se iZ-
3 wereTeli, m., eri da kacobrioba, Tsu, Tbilisi, 1990, gv. 47.
4 ibid.: gv. 64.
33

34
kari pirveli
le ba sa er To Ri re bu le be bis far gleb Si moq me di ada mi a nic ki ro me li me
kon kre tu li Ri re bu le bis pi ris pir an/da wi na aR mdeg aR moC ndes. saq mes
ki dev uf ro ar Tu lebs is, rom sa zo ga do eb ri vi ur Ti er To be bis dros
Cven vdge biT ara mxo lod ada mi a nis an ada mian Ta jgu fe bis Ri re bu le bebis
pi ris pir, ara med, zog jer, Ta vad sa zo ga do e ba Si dad ge ni li sa valde
bu lo we se bis pi ris pi rac ki.
sur. ni no to ron ja Ze, qau-s kan cle ri
ni no to ron ja Ze qar Tul-ame ri ku li uni versi
te tis kan cle ri da erT-er Ti war ma te bu li
ada mi a nia. mi si wli u ri Se mo sa v lis Se sa ba mi sad
igi yo ve li wlis 1 ma i sis dRis bo lom de av sebs
dek la ra ci as, wa rud gens mas Se mo sav le bis sam saxurs
da ix dis ga da sa xads sa xel mwi fo bi u jet Si
sa qar Tve los sa ga da sa xa do ka non mdeb lo bis Sesa
ba mi sad. qal ba to ni ni no to ron ja Ze ke Til sindi
si e ri ga dam xde lia.
er Ti wu TiT war mo id gi neT, rom sa ga da sa xa do ka non mdeb lo ba ga dasa
xa de bis ga dax dis val de bu le bas ar iT va lis wi neb des. al baT, am Sem-
Txve va Si au ci leb lad aR moC nde bod nen ada mi a ne bi, rom le bic mTe li
ri gi ga da sa xa de bis ga dax da ze uars it yod nen. am de nad, swo red ka no ni
ga na pi ro bebs im mdgo ma re o bas, ro ca sa qar Tve los mi li o no biT mo qa laqe
ga da sa xa debs dad ge ni li we siT ix dis. mo qa la qe Ta am moq me de bas ka nonis
ar se bo ba uz run vel yofs. ua mi sod ver Se iv se ba sa xel mwi fo bi u je ti,
rom lis ga re Se Se uZ le be lia: so ci a lu ri da sxva prog ra me bis gan xor cie
le ba, sa zo ga do e bis mSvi do bi a ni Ta nac xov re ba, Ta na med ro ve sa zo gado
e bis gan sxva ve bu li miz ne bis da in te re se bis sa er To sa zo ga do eb riv,
sa xel mwi fo eb riv in te re se bad aku mu li re ba. es ki sa xel mwi fos ar se bobas,
mi s fun qci onirebas da di na mi ur gan vi Ta re bas ga na pi ro bebs.
yo ve li ve ze moT aR niS nu lis sa da ra jo d da mis uz run vel sa yo fad
mowo de bu lia xe li suf le ba. sa zo ga do eb ri vi wes ri gis mi saR we vad mis
uSu a lo val de bu le bas mmar Tve lo bi Ti saq mi a no ba wa mo ad gens (maT Soris
yo vel dRi u ri ope ra ti u li mar Tvis CaT vliT), Ta nac ise, rom adami
a neb ma Ta vi Rir se u lad da da cu lad ig rZnon. es uka nas kne li Ta vad
sa zo ga do e bis mi er xe li suf le bis wi na Se das axuli um niS vne lo va ne si

saxelmwifo marTvis sistema
mi za nia. am de nad, xe li suf le ba, anu mmar Tve le bi an ga riS val de bul ni
ari an ama ve sa zo ga do e bis wi na Se.
sa zo ga do e ba, Ta vis mxriv, uf le ba mo si lia, mmar Tve lebs maT moq mede
ba ze pa su xi mos Txo vos. moT xov nis sa fuZ vels da mis im pe ra ti u lo bas
is ga re mo e ba ga na pi ro bebs, rom sa zo ga do e bis wev re bi sa xel mwi fos Tan
da xe li suf le bas Tan sa mar Tleb riv-po li ti kur ur Ti er To ba Si im yofe
bi an. maT So ris ase Ti ka no nis mi e ri sa mar Tleb ri vi kav Si ri mo qa la qeo
bis in sti tuts war mo Sobs, rac mo ce mul sa xel mwi fos Tan mi mar Te ba Si
sru lad uz run vel yofs ada mi a nis uf le be bis, Ta vi suf le be bi sa da mova
le o be bis re a li ze bas. am de nad, ada mi ans, ro me lic aseT kav Sir Si imyo
fe ba sa xel mwi fos Tan, anu mo qa la qes, uf le ba aqvs xe li suf le bas mis
qme de beb ze pa su xi sru lad da im pe ra ti u li for miT mos Txo vos. qve moT
uf ro de ta lu rad gveq ne ba sa u ba ri xe li suf le bis mi zan sa da da niS nule
ba ze, ase ve mo qa la qe o bis in sti tut ze da sxva.
na Te li xde ba, rom xe li suf le ba val de bu lia, Cve ni usaf rTxo da
mSvi do bi a ni Ta na ar se bo bi saT vis, Se sa ba mi si ka no ne bi Seq mnas. Tum ca
mkveT rad un da ga vus vaT xa zi im ga re mo e bas, rom Ta na med ro ve ada mi a nisaT
vis sru li ad ar aris sak ma ri si da xe li suf le bis mi za nic ver iq neba
mxo lod im ka no ne bis Seq mna, rom le bic oden usaf rTxo ar se bo ba zea
ori en ti re bu li. maq si ma lu ri wes ri gis dam ya re biT ase Ti re a lo bis Seqmna
xe li suf le bas ad vi lad Se uZ lia.
Ta na med ro ve sa zo ga do e bis mmar Tve lis, xe li suf le bis, mi za nia ise-
Ti ka no ne bis Seq mna, ro me lic usaf rTxo e bas Tan er Tad Cvens Rir se ba sa
da ke Til dRe o ba sac uz run vel yofs. ga mo dis, rom xe li suf le bam wesrigi
Ta vi suf le bisa da Ta nas wo ro bis Rirebulebebs Soris balansis
SenarCunebiT unda uzrunvelyos. un da iz ru nos im gva ri ka non mdeb lo bis
Seq mna ze, rac Ta vi suf le bis, Ta nas wo ro bi sa da wes ri gis Se saZ lo re a loba
Ta So ris go niv rul Ta na far do bas daicavs. aq ve isic un da aR vniS noT,
rom am Ri re bu le bebs So ris sru li Ta na far do bis dam ya re ba Ta na med ro ve
sa xel mwi fo sa da sa zo ga do e bis, xe li suf le bis, ada mi a ni sa da mo qa la qis
ur Ti er To bis erT-er Ti mwva ve di le maa. ada mi a nis, mo qa la qi sa da xe lisuf
le bis ur Ti er Tmi mar Te bis Se fa se ba mniS vne lov na daa da mo ki de bu li
am gva ri ka no ne bis ar se bo basa da maT re a lur Ses ru le baze. da sa xe le bul
Ri re bu le ba Ta So ris Ta na far do bis miR we va Si mTa va ri ro li Ta vad adami
ans, mo qa la qes ekuT vnis. ro gorc kar gi ka no ne bis mi Re ba, ise xe li sufle
bis mxri dan ma Ti dac va mo qa la qis aq ti u ro ba zea da mo ki de bu li.
zo ga dad, ka no ni qce vis is we sia, ro me lic Se sas ru leb lad yve lasTvis
sa val de bu loa imis da mi u xe da vad, Tu ro go ri da mo ki de bu le ba aqvs ama
35

36
kari pirveli
Tu im in di vids Tavad am we sis mi marT. we se bis, anu ka no ne bis er Tob li oba
sa mar Tals qmnis.
sa mar Ta li – esaa qce vis we se bis er Tob li o ba, ro me lic sa zo ga do ebri
vi ur Ti er To be bis sa mar Tleb riv mo wes ri ge bas em sa xu re ba.
sa mar Tlis nor ma, ro gorc so ci a lu ri nor me bis sa xes xva o ba `Se i cavs
de bu le bas, ro me lic gan saz Rvravs pi ris moq me de bas an moq me de bi sa gan
Ta vis Se ka ve bas an mi ni mum am de bu le bis na wi lebs (ma ga li Tad, sa ka nonmdeb
lo de fi ni ci ebs) an zo ga di an in di vi du a lu ri qce vis val de bu lebe
bis war mo So bis an Sec vlis pi ro bebs~. 5
sa mar Ta li, ise ro gorc sxva so ci a lu ri nor me bi, ma ga li Tad – zne oba,
mo ra li, ada Ti – ada mi an Ta ur Ti er To bebs are gu li rebs, mag ram sxva
so ci a lur nor ma Ta So ris sa mar Ta li ma inc gans xva ve bu li so ci a lu ri
nor maa. sa mar Tlis nor me bs xe li suf le ba ad ge ns an san qciad awesebs.
vxe davT, rom sa mar Tlis nor mis war mo So bis ori gza ar se bobs:
I. dad ge na, rac gu lis xmobs imas, rom qce vis we si, nor ma ma nam de ar iyo
cno bi li da sa zo ga do e ba Sic ar moq me deb da. igi Se iq mna da dad gin da saxel
mwi fos mi er, ro gorc gar kve u li sa mar Tleb ri vi ur Ti er To be bis mare
gu li re be li, sa val de bu lod Se sas ru le be li qce vis we si – sa mar Tlis
nor ma.
II. san qci o ni re ba sa mar Tlis nor mis mi Re bis is gzaa, ro ca qce vis we si
ma nam dec iyo cno bi li, ma nam dec moq me deb da sa zo ga do e ba Si (ma ga li Tad
mo ra lis an zne ob ri vi nor mis sa xiT), mag ram sa val de bu lo xa si a Ti ar
hqon da da verc eq ne bo da. Tu gar kve u li sa mar Tleb ri vi ur Ti er To be bis
re gu li re bi saT vis ka non mde be li CaT vlis, rom am gva ri nor mis ga mo yene
ba sa sur ve li iq ne ba, ma Sin am nor mas san qci o ni re bas mis cems, ka no nad
aq cevs da mis moq me de bas zo gad sa val de bu lo xa si aTs mi a ni Webs.
da sa xe le bul Sem Txve veb Si sa mar Tlis nor me bis, ka no ne bis wya ro saxel
mwi fo da xe li suf le baa. es uka nas kne li sa mar Tlis nor me bis, ka none
bis um niS vne lo va ne si da yve la ze xSi ri wya roa, mag ram ara er Ta der Ti.
ka no nis wya ro Se saZ le be lia iyos TviT xal xic. ma ga li Tad, ro ca xal xi
uSu a lod, anu re fe ren du mis gziT mi i Rebs ama Tu im ka nons. aq ve un da
aR vniS noT, rom aris ga mo nak li se bic, ro ca kon kre tu li qvey nis ka nonmdeb
lo ba ar iT va lis wi nebs an ar uS vebs ka no nis mi Re bis am gzas. ma gali
Tad, sa qar Tve los ka non mdeb lo bis Se sa ba mi sad da uS ve be lia ka no nis
mi Re ba re fe ren du mis gziT.
5 rainhold cipeliusi, iuridiuli meTodebis moZRvreba, Tbilisi, 2009, gv. 47.

saxelmwifo marTvis sistema
sa mar Tlis nor me bis er Tob li o ba qmnis sa mar Tals, ro me lic xa si aTde
ba nor ma tu lo biT, formaluri gansazRvrulobiT, sistemurobiT da
maTi Sesruleba saxelmwifoebrivi moqmedebiT uzrunveliyofa. sa mar-
Ta li xa si aT de ba iZu le biT, es ni Sa ni sa mar Tli sa un da war mo vid gi noT,
ro gorc ga ran tia sa xel mwi fos mxri dan. sa mar Ta li ada mi a nis in te leqtu
a lu ri aq ti vo bis Se de gia. sa mar Tlis nor mis Se sa ba mi sad ada mi a ne bi
ra Rac moq me de bis gan xor ci e le bis an mis gan Tav Se ka ve bis mniS vne lo bas
ac no bi e re ben. Tum ca Cven uk ve aR vniS neT, rom Se saZ le be lia aR moC ndnen
pi re bi, rom le bic sa mar Tlis nor mis moT xov ni sa gan Tavs Se i ka veben.
swo red ami tom dgas yo ve li sa mar Tlis ukan sa xel mwi fo, ro me lic mis
Ses ru le bas uz run vel yofs. sa mar Tals ase ve axa si a Tebs for ma lu ri
gan saz Rvru lo ba, rac gu lis xmobs, rom igi au ci leb lad we ri lo bi Ti
for mi Taa Ca mo ya li be bu li da wi nas war dad ge nil for mat Si gad mo i cema.
sa mar Ta li rTu li, sis te mu ri mov le naa, ro me lic sxva das xva sakla
si fi ka cio niS nis mi xed viT er Ti an erov nul-sa mar Tleb riv sis te mas
qmnis. ro gorc ze moT aR vniS neT, sa mar Tlis nor me bi ar aris mxo lod
er Tader Ti sa xe nor me bi sa, rom leb sac sa zo ga do eb ri vi ur Ti er To bebis
re gu li re ba efuZ ne ba. sxva ase Ti nor me bi Se iZ le ba iyos mo ra lu ri
da zne ob ri vi nor me bi.
sa zo ga do eb ri vi ur Ti er To be bis re gu li re ba Si gar kve u li ad gi li
uWi ravs ada Tob riv nor mebs. amas Tan, ar se bobs ise Ti we se bi, rom le bic
sa zo ga do eb ri vi ur Ti er To be bis cal ke ul sfe ro ebs are gu li rebs da
ma Ti moq me de ba da mo ki de bu lia ara val de bu le ba ze, ara san qci is da wese
ba ze, ara med, Tun dac, sa zo ga do eb riv az rze. ase Ti we se bia: mo da, Cacmis
sti li, wve u le beb ze, sxva das xva xa si a Tis Sex ved reb ze moq ce vis wese
bi da a.S.
sa zo ga do eb ri vi da sa xel mwi fo eb ri vi cxov re bis mo wes ri ge bis, mi si
di na mi u ri da har mo ni u li gan vi Ta re bi saT vis yve la ze mniS vne lo va ni mainc,
sa mar Tleb ri vi nor me bia, ra zec ze moT vi sa ub reT.
sa zo ga do e bis sa mar TliT mo wes ri ge bu lo bis au ci leb lo bis, sa zoga
do e ba Si im avtoritetis, vinc SesaZlebelia a dge ndes TamaSis wesebs,
xe li suf le bis mniS vne lo bis da da niS nu le bis naTlad warmosadgenad,
uri go ar iq ne bo da ga dag ve xe da kar gad gak va lu li gzis Tvis, ro me lic
ka cob ri o bam lo ki dan mo yo le bu li, ame ri kis Se er Te bu li Sta te bis saxel
mwi fos `dam fuZ ne bel ma me bam de~ gan vlo.
ame ri ke leb ma ti pu rad axa li, de mok ra ti u li, Ta vi su fa li sa xel mwifos
Se saq mne lad Zal ze efeq tu rad ga mo i ye nes cod nis is ma ra gi, ro melic
lo kis da sxva gan ma naT leb le bis moR va we o bis wya lo biT Se iq mna.
37

38
kari pirveli
WeS ma ri tad de mok ra ti u li Ri re bu le be bis mmar Tve lo ba Si da sam kvidreb
lad da m fuZ ne bel ma ma meb ma jon lo kis (John Locke, 1632-1704) `bu nebi
Ti sa mar Tlis~ (Natural Law) sa xel wo de biT cno bi li Te o ria ga mo i yenes.
Ta vis dro ze lo kis, mog vi a ne biT ki dam fuZ ne be li ma me bis wi na Se
er Ti da igi ve kiT xve bi id ga: gvWir de ba Tu ara xe li suf le ba? ro go ri
xe li suf le ba gvWir de ba? ro gor mo vaw yoT xe li suf le ba? ra aris xeli
suf le bis mTa va ri da niS nu le ba? ra aZ levs xe li suf le bas imis ufle
bas, rom sxve bis Tvis Ta ma Sis we se bi da ad gi nos, anu mar Tos? cxa dia,
rom es ma ra di u li kiT xve bia. Tva li ga da vav loT Tun dac Cve ni da ara
mxo lod Cve ni sa xel mwi fos gan vi Ta re bis uax les is to ri as da ad vi lad
dav rwmun de biT – es is kiT xve bia, rom leb zec mu dam un da fiq rob des
ada mi ni.
Ta vi 1.2
bu ne bi Ti mdgo ma re o ba da sa mar Ta li
bu ne bi Ti mdgo ma re o bi sa da sa mar Tlis fi lo so fia ise Ti sa xel mwifos
ar se bo bis war mod ge nas em ya re ba, sa dac xe li suf le ba da xe li sufle
bis mi er Seq mni li ka no ne bi ar ar se bobs. jon lo kis mi xed viT, ka no nebi
bu ne biT mdgo ma re o ba Sic ar se bobs, ra ze dac igi am bob da: `bu ne bi Ti
mdgo ma re o bis sa mar Ta vad ar se bobs bu ne bi Ti ka no ni, ro me lic yve lasaT
vis sa val de bu loa, xo lo go ne ba, ro me lic igi ve ka no nia, as wav lis
yve la ada mi ans, vinc mas yurs aT xo vebs, rom ra ki yo ve li ka ci Ta vi sufa
li da Ta nas wo ria, ara vis aqvs uf le ba xel yos sxvi si si coc xle, janmrTe
lo ba, Ta vi suf le ba an sa kuT re ba, rad gan yo ve li ka ci er Ti yov lad
Zli e ri da usas ru lod brZe ni Se moq me dis Seq mni lia~. 6 aq iCens Tavs ramde
ni me prob le ma, rac da ma xa si a Te be li iq ne bo da bu ne bi Ti mdgo ma re obis
Tvis. da ma inc, ra Si mdgo ma re obs is?
pir vel yov li sa, prob le ma Ta vad ada mi an Sia. es uka nas kne li Rrmad
in di vi du a lis ti da ego is ti ar se baa. am Tvi se be biT ve Car Tu li so ci u mis
cxov re ba Si, is qmnis mTli an sa zo ga do e bas. Tu da vuS vebT, rom bu ne biT
mdgo ma re o ba Si xe li suf le ba ar ar se bobs da ada mi a ni Ta vi si bu ne bi Ti
uf le be bis ga mo moq me de ba Si Ta vi su fa lia, ma Sin Zne li wa rmo sad ge ni
ar aris, rom `bu ne bi Ti ka no ne bis~ ra o ba ze Se Tan xme bis miR we va sak ma od
6 Sesavali Tanamedrove azrovnebaSi, t. I, i. WavWavaZis sax. un-tis gam-ba, Tb., 2006,
gv. 270.

saxelmwifo marTvis sistema
gar Tul de ba. sad iw ye ba da sad mTav rde ba Ti To e u lis uf le ba? sad gadis
ada mi a nis Ta vi su fa li moq me de bis zRva ri? umar Ta v (bu ne bi Tad Tavi
su fa l) garemoSi am gva ri kiT xve bi Se saZ loa sa be dis we roc gam xda riyo.
ada mi ans bu ne biT mdgo ma re o ba Sic aqvs ise Ti fun da men tu ri uf lebe
bi, ro go ri caa si coc xlis, Ta vi suf le bis, ke Til dRe o bis uf le ba, im
mar ti vi mi ze zis ga mo, rom igi ada mi a nad da i ba da da es uf le be bi RvTisgan
So bis Ta na ve upi ro bod ebo Za. bu ne biT mdgo ma re o ba Si am uf le be bis
da kar gvis al ba To ba Zal ze di dia. ada mi a nu ri bu ne bi dan ga mom di na re,
yo vel Tvis ga moC nde bi an iseT ni, vinc io lad gas cde bi an sa ku Ta ri Tavi
suf le bis far glebs da sxva Ta bu ne bi Ti uf le be bis Sez Rud vas Se ecde
bi an. sxvag va rad rom vTqvaT, bu ne biT mdgo ma re o ba Si xe li suf le ba
da mmar Tve lo ba ar ar se bobs. ami tom ada mi a nebs sa ku Ta ri bu ne bi Ti ufle
be bis dac va Ta vad uwevT. Zne li war mo sad ge ni ar aris, rom bu ne biT
mdgo ma re o ba Si ada mi an Ta mSvi do bi a ni Ta nac xov re ba da ma Ti uni ver salu
ri uf le be bi di di ris kis qve Saa.
Ta vi 1.3
xe li suf le bis sa Wi ro e ba
mas Sem deg, rac Cven bu ne bi Ti mdgo ma re o bi sa da ka no ne bis prob lemebs
ga ve ca niT, lo gi ku rad is mis sa zo ga do e ba Si ise Ti `ka no ni e ri avto
ri te tis~ au ci leb lo bis sa kiT xi, ro me lic SeZ lebs swo red bu ne bi-
Ti mdgo ma re o bis mTa va ri prob le me bis mog va re bas. swo red ase Ti ka nonis
mi e ri av to ri te ti gax lavT xe li suf le ba, ro mel sac Ses wevs una ri,
Seq mnas ise Ti ka no ne bi, ro mel Ta far gleb Si sa zo ga do e ba Si da sa xelmwi
fo Si ada mi an Ta mSvi do bi a ni Ta na ar se bo ba, ada mi a nis usaf rTxo da
Rir se u li cxovreba Se saZ le be li iq ne ba. mo diT nu viC qa rebT da vid re
xe li suf le bis Seq mni sa da ar se bo bis au ci leb lo ba ze das kvnas ga va ke-
Teb T, bu ne bi Ti mdgo ma re o bis prob le ma da mas Si bu ne bi Ti uf le be bis
dac vis ga ran ti e bis arar se bo ba ki dev er Txel ga vix se noT. uda voa, rom
yve la ada mi ans aqvs, ma ga li Tad, si coc xlis fun da men tu ri uf le ba, magram
Tu am uf le bis re a li za ci is Se saZ leb lo bebs bu ne biT mdgo ma re oba
Si war mo vid genT, ma Sin igi yo vel Tvis xel yo fis ris kis qveS dad ge ba.
obi eq tu rad es au naz Ra u re ba di uf le baa da mi si war Tme va ara vis ar unda
xe le wi fe bo des. swo red ami tom, dRes de mok ra ti u lo ba ze pre ten ziis
mqo ne sa xel mwi fo e bSi, sikvdiliT dasjis Tu misi akrZalvis sakiTxi
konstituciurad ganisazRvreba, mi u xe da vad imi sa, Tu ra sim Zi mis das-
39

40
kari pirveli
ja di qme de ba Ca i di na adamianma. ma ga li Tad, sa qar Tve los kon sti tu ci is
me-15 mux lSi aR niS nu lia:
1. si coc xle ada mi a nis xel Se u va li uf le baa da mas icavs ka no ni.
2. sik vdi liT das ja ak rZa lu lia.
bu ne bi Ti mdgo ma re o bis pi ro beb Si ar iq ne bo da xe li suf le ba, Se saba
mi sad, arc ise Ti av to ri te ti, vinc SeZ leb da ise Ti ka no ne bis dad genas,
rom le bic er Ti mxriv si coc xlis uf le bas, ro gorc ada mi a nis funda
men tur uf le bas aRi a reb da, da me o re mxriv ada mi an Ta Ta vi su fa li
moq me de bis far glebs da ad gen da am da sxva uf le beb Tan mi mar Te ba Si.
xe li suf le bis sa Wi ro e bis, ada mi a nis fun da men tu ri uf le be bis dac vis,
ada mi a nis usaf rTxo da Rir se u li ar se bo bis da xe li suf le bis da niS nule
bis Se sa xeb ide e bi Se sa niS na va daa ga mo xa tu li ame ri kis da mo u ki deblo
bis dek la ra ci a Si, sa dac naT qva mia:
`Cven Tvis Ta vis Ta vad cxa dia is WeS ma ri te ba ni, rom yve la ada mi a ni Seqmni
lia Ta nas wo rad, rom ar sTa gam ri gem maT ubo Za gar kve u li xel Se u va li
uf le ba ni, rom maT So ri saa si coc xle, Ta vi suf le ba da bed ni e re bi sa ken
swraf va, ...rom am uf le ba Ta da sa ca vad ada mi a ne bi qmni an xe li suf le bas,
ro me lic Ta vis mar Tlzo mi er uf le ba mo si le bas maT gan ve iRebs ma Ti ve
Tan xmo biT, rom uke Tu mmar Tve lo bis ro me li me for ma xel yofs am miz nebs,
xal xis uf le baa Sec va los an ga a uq mos ar se bu li mmar Tve lo ba da da am yaros
axa li xe li suf le ba...~
aSS da mo u ki deb lo bis dek la ra cia
ze moT uk ve mi vu Ti TeT, rom sa zo ga do e bis, mi si mdgra do bis mTa va ri
ma xa si a Te be li da gan ma pi ro be be li ada mi an Ta so ci a lu ri er To bis gancdaa.
aq al baT up ri a ni iq ne bo da dag ves va kiT xva: ra ai Zu lebs ada mi ans,
ro gorc Rrmad in di vi du a list ar se bas, ifiq ros Ta vi si ga Ti To e bu li
nebis sxveb Tan ga er Ti a ne ba ze? am kiT xva zec, pa suxs na wi lob riv, bu nebi
Ti mdgo ma re o bi sa da sa mar Tlis prob le me bi iZ le va. ro ca ada mi a ni am
prob le mebs ac no bi e rebs, ro ca yo vel kon kre tul war mo sax va Si an rea
lo ba Si mi si si coc xle, Ta vi suf le ba, sa kuT re ba da bed ni e re bi sa ken
swraf va saf rTxis qveS dge ba, ada mi a ni maT ga da sar Ce nad iw yebs fiqrs. ra
Se uZ lia am dros ada mi ans, ro gorc in di vids? pa su xi mar ti via: mxo lod
ga mud me bu li da uga ran tio brZo la usaf rTxo ar se bo bi saT vis, rac yovel
Tvis efeq tu ri Se iZ le ba ver aR moC ndes. swo red aq ada mi a ne bi Ta vian
Ti ga Ti To e bu li nebis ga er Ti a ne bis au ci leb lo bis da ma Ti sa er To da
in di vi du a lu ri usaf rTxo e bis sa kiT xis ga daw yve tis wi na Se dge bi an.
ra sak vir ve lia, yo ve li ve aR niS nu li naT lad mi u Ti Tebs, rom arc indi
vi du a lu ri da arc ko leq ti u ri brZo la am sa kiT xis mo sag va reb lad ar

saxelmwifo marTvis sistema
ga mod ge ba. am Sem Txve va Si ada mi a ne bi da ma Ti er To be bi ga mud me bul da
da us ru le bel brZo la Si Ca eb me bod nen. aseT vi Ta re ba Si ki bed ni e re bisken
ga mud me bu li swraf vis Se saZ leb lo ba sad Ra eq ne bo daT? usaf rTxo
da Rir se u li ar se bo bac, ra Tqma un da, Se uZ le be li gax de bo da. yo ve li ve
aR niS nuls Cve ni mTa va ri kiT xvis – ra sa Wi roa xe li suf le ba? – pa sux-
Ta nac miv ya varT. ro ca vi ciT, rom sa zo ga do e ba ro gorc ase Ti, ro gorc
er Ti mTli a ni, mi si wev re bis bu ne bi Ti uf le be bis da sa ca vad ar ga mod geba,
bu neb ri vad dge ba sxva ti pis in stan ci is au ci leb lo bis sa kiT xi. igi
wi nas war Se Tan xme bu li, wi nas war mo ce mu li uf le bis sa fuZ vel ze aRi-
Wur ve bo da Za li Ta da av to ri te tiT, rom lis far gleb Sic Ta ma Sis garkve
ul we sebs da ad gen da. es we se bi ki, Ta vis mxriv, sa zo ga do e bis mdgrado
bas, mis di na mi ur da mSvi do bi an gav ni Ta re bas uz run vel yof da. is
SeZ leb da ker Zo da sa zo ga do eb ri vi in te re se bis go niv rul da mi zan Sewo
nil ur Ti er TSe xa me bas. amas Tan, am gvar in stan ci as aR niS nu li amo cane
bis Se sas ru leb lad ka no nis mi e ri Za la da av to ri te ti eq ne bo da, ra Ta,
er Ti mxriv, we se bi da ed gi na, xo lo me o re mxriv, sa zo ga do e bis Ti To eu
li wev ris mxri dan am we se bis Ses ru le ba uz run ve le yo. mi ve diT ise Ti
av to ri te tis daS ve bis au ci leb lo bam de, ro me lic cal ke u li ada mi a nis
Tu ada mi an Ta er To be bis gan sxva ve bul, xSi rad ra di ka lu rad da pi rispi
re bul in te re sebs erT sa zo ga do eb riv, sa xel mwi fo eb riv miz nad gardaq
mnis da har mo ni u lad war mar Tavs er Ti mi mar Tu le biT.
aR niS nu li mi mar Tu le ba sa zo ga do e bi sa da mi si po li ti ku ri in stitu
tis – sa xel mwi fos – Se nax vi sa da gan vi Ta re bis fun qci is re a li zebaa.
ami to mac, sa zo ga do e bam sa ku Ta ri usaf rTxo e bis uz run vel yo fa,
ma ga li Tad, wes ri gis dac va, sa xel mwi fos mi an do. am fun qci is sa xel mwifos
Tvis ga da ce ma mas xe li suf le bis yo vel dRi u ri ope ra ti u li saq mi ano
bis val de bu le bad aq cevs. ami saT vis sa xel mwi fos spe ci a lu ri or gano
e bi da sam sa xu re bi, sxva das xva sa Su a le be bi da Se saZ leb lo be bi ga aCnia.
aR niS nul fun qci as sa xel mwi fo po li ci is meS ve o biT axor ci e lebs,
rom lis mTa var saqmes, ka no niT mis Tvis mi ni We bu li uf le ba mo si le be bis
far gleb Si sa zo ga do eb ri vi wes ri gis dac va, da na Sa u lis pre ven cia da
mi si ar se bo bis Sem Txve va Si, efeq tu ri re a gi re ba war mo ad gens.
ma ga li Tad, wes ri gis ise Ti mar ti vi ele men ti, ro go ri caa sag zao moZra
o bis we se bis dac va. vTq vaT, rom ar yo fi li yo sa pat ru lo po li cia,
ro go ri iq ne bo da am we se bis dar Rve vis sta tis ti ka Ta vi si sa va la lo
Tan mde vi Se de ge biT da ram de ni dar Rve vis faq ti dar Ce bo da re a gi rebis
ga re Se? xo lo Tu Ti To e u li dar Rve vi sas sa ku Tar Tavs war mo vidgenT,
mar ti vad Se vam CnevT, Tu ro go ri da uc ve li da saf rTxis Sem cveli
iq ne bo da Cven Tvis yo ve li ga da ad gi le ba. sa bo lo od, Se saZ le be lia
41

42
kari pirveli
vTqvaT, rom ada mi a ne bi obi eq tu rad mi vid nen das kvnam de: au ci le be lia
gar kve u li Za la da av to ri te ti (anu xe li suf le ba), ro me lic sa zo gado
e bis mar Tvas ga na xor ci e lebs, xo lo Ta vad ada mi a ne bi, maT mi er ve neba
yo f lo biT daT mo bi li uf le be bis xar jze mar Tu le bis rol Si aR moCnde
bi an. uflebebi, romlebsac adamianebi daTmoben ma Ti ve in te re se bis,
usaf rTxo da mSvi do bi a ni Ta na ar se bo bis uz run vel sa yo fad ga Re bu li
sa nac vlo iq ne ba. am sa kiT xis ga daw yve tis sa u ke Te so cda iyo lo kis sazo
ga do eb ri vi xel Sek ru le ba.
Ta vi 1.4
sa zo ga do eb ri vi xel Sek ru le ba
lo ki saT vis bu ne bi Ti mdgo ma re o bis prob le me bis ga daW ris sa u ke Teso
gza sa zo ga do eb ri vi xel Sek ru le ba gax ldaT. mi si ar si Sem dgom Sia:
sa ku Ta ri bu ne bi Ti uf le be bis dasaca vad sa Wi roa ma Ti na wi lis daT moba
da er Ti av to ri te ti saT vis ga da ce ma. xe li suf le ba, daT mo bi li ufle
be bis xar jze, Ta vad aRi Wur ve ba da ada mi a nis bu ne biT uf le bebs dai
cav s.
Tav da pir ve lad, lo kis Se xe du le biT, sa zo ga do e ba Se Tan xmda, rom
Se eq mnaT av to ri te ti, anu xe li suf le ba. Sem deg xe li suf le bas pi ro ba
wa u ye nes: mas un da emar Ta da ma Ti ve usaf rTxo e ba da ec va. Se Tan xme ba xeli
suf le bis le gi ti ma ci as mo iT xov da, ra Ta mas emar Ta, sa zo ga do e bis
yve la wev ri saT vis sa val de bu lo Ta ma Sis we se bi da ed gi na, es we se bi/kano
ne bi da ec va da aRes ru le bi na. pi ro bi sa mebr, ada mi a neb ma gar kve u li
uf le be bi ne ba yof lo biT daT mes, risi wya lo bi Tac xe li suf le bam sazo
ga do e bis mar Tva SeZ lo.
xe li suf le ba xe li suf lobs mxo lod imi tom, rom mar Tvis uf le bamo
si le ba Ta vad sa zo ga d oe bi sa gan aqvs ga da ce mu li. amis sa fuZ vels sazo
ga do e bis mi er daT mo bi li uf le be bi da Ta vi suf le be bi Se ad gens. isev
axal kiT xvas mi va de qiT: ra aris xe li suf le ba da ra war mo ad gens mis
mTa var mi zans?
sa nam am kiT xvas vu pa su xeb deT, xaz gas miT un da aR vniS noT, rom xalxis,
sa zo ga do e bis ne ba da er Ti a no bis so ci a lu ri gan cda yve la ze mniSvne
lo va nia. es ada mi a nis so ci a lu ri cxov re bis is to ri am mra val gzis
da a das tu ra. kon kre tu li ma ga li Tis sa xiT ga mod ge bo da `me if la u e ris

saxelmwifo marTvis sistema
Se Tan xme ba~ 7 (Mayfl ower Compact, 21.11.1620) – axa li in gli sis 8 mo a xal Se nee
bis mi er Sed ge ni li do ku men ti, sa dac xel mom we re bi Se Tan xmde nen, rom
axa li ko lo ni e bi in gli sis ka no ne bi sa gan Ta vi su fa li un da yo fi li yo.
maT Tvi Ton un da Se eq mnaT Ta vi an Ti mmar Tve lo ba. ar se bi Tad, am do kumen
tma Se uw yo xe li ame ri ke le bis sa zo ga do eb riv xel Sek ru le bas. mrava
li ame ri ke li is to ri ko si, da maT Tan er Tad aSS-is ri giT me-2 pre ziden
ti jon adam si (1797-1801), am do ku ments ga ni xi lav da, ro gorc ame rikis
Se er Te bu li Sta te bis kon sti tu ci is sa fuZ vels.
7 meiflaueri is ialqniani xomaldi iyo, romelmac ingliseli piligrimebi 1620 wels
keip-kodSi, plimuTis sanapiroze Caiyvana. meiflaueri aSS-is adreuli evropuli
kolonizaciis simboloa. amerikelebis fesvebi meiflauerTa axalSenTan – plimuTis
koloniasTan (zogadad ki axal inglisTan) aris dakavSirebuli.
8 axali inglisi – aSS-is Crdilo-aRmosavleTi regioni. qalaqi bostoni. Statebi:
koneqtikuti, meini, masaCusetsi, niu-hemfSiri, rod-ailendi, vermonti.
43

44
kari pirveli
na wi li meore
xelisufleba
am na wil Si Cven gan vi xi lavT iseT sak van Zo sa kiT xebs, ro go ri caa xeli
suf le bis ar si da da niS nu le ba. ga ec no biT, Tu ro gor un da mar Tavdes
xe li suf le ba da ri si uf le ba aqvT am dros mo qa la qe ebs, ra aris is
mTa va ri Ri re bu le be bi, ro mleb sac xe li suf le bi sa da ada mi a nis/mo qala
qis ur Ti er To ba efuZ ne ba. Se sa ba mi sad, na wi lis da sas ruls SeZ lebT
im sje loT iseT sa kiT xeb ze ro go ri caa:
• ra aris xe li suf le ba;
• ro go ri un da iyos xe li suf le ba;
• ra aris xe li suf le bis mTa va ri mi za ni;
• xe li suf le ba, mo qa la qe da de mok ra ti u li Ri re bu le be bi;
• kon sti tu ci u ri mmar Tve lo ba;
• xe li suf le bis da na wi le ba kon sti tu ci ur mmar Tve lo ba Si.

Ta vi 2.1
ra aris xe li suf le ba?
saxelmwifo marTvis sistema
sa xel mwi fo xe li suf le ba es aris Za lis ka no ni eri ga mo ye ne ba, Za la/
av to ri teti. mas mra val fe ro v nebaTa harmonizaciis unari Seswevs. es
niSnavs, rom sazogadoeba araerTgvarovani da mudmivad ganviTarebadia.
is gansxvavebuli miznebisa da interesebis mqone calkeuli sazogadoebebisgan
Sedgeba. sakuTari miznebisa da interesebis gansaxorcieleblad
TiToeul maTgans gansxvavebuli pirobebi, xerxebi da sa-
Sua lebebi gaaCnia. saxelmwifos misia swored isaa, rom es gansxvave bebi
logikurad gaamTlianos, erTian CarCoSi moaqcios, erT kalapotSi Sekribos,
uz run vel yos sa zo ga do e bis Se nax vi sa da Se nar Cu ne bis fun qcia.
xe li suf le ba so ci a lu ri Si na ar sis mov le naa, Tum ca Ta vi se bu ri so ci alu
ri dat vir Tva ga aC nia. am Ta vi se bu re bas Ta vad xe li suf le bis nor mati
u li da po li ti ku ri xa si a Ti qmnis.
xe li suf le ba po li ti ku ria im de nad, ram de na dac is sa xel mwi fo poli
ti kis gan xor ci e le bis sa Su a le baa. `am saq me Si xe li suf le ba qvey nis
`go nia~ da igi sa xel mwi fos ar se bo bas axan grZli vebs~. 9 sa xel mwi fo sa da
xe li suf le bas xSi rad erT kon teq stSi mo ix se ni e ben, Tum ca es cne be bi
iden tu ri ar aris. Cve ni mi za nia vaC ve noT xe li suf le bis da ada mi a nis,
xe li suf le bis da sa zo ga do e bis ur Ti er Tkav Si ri, xe li suf le bis ganxor
ci e le ba Si ada mi a ni sa da mo qa la qis mo na wi le o bis for me bi. ami tom,
sa sur ve li iq ne ba `sa xel mwi fo sa~ da `xe li suf le bas~ So ris Zi ri Ta di
gam yo fi xa zis mo Zeb na. am Tval saz ri siT Cven Tvis mTa var sa kiTxs xe lisuf
le bis or ga ni za ci is Te ma war mo ad gens.
aR niS nul gan sxva ve ba ze mar Te bu lad mi u Ti Tebs en driu hei vu di, rome
lic mas kon sti tu ci ur mmar Tve lo bas ukav Si rebs. ase ga mo ik ve Te ba xeli
suf le bis sa ka non mdeb lo reg la men ta ci is, mi si ka no ni Ta da ada mi a nis
uf le be biT Sez Rud vis sa kiT xi. ga mij vnis Se sa xeb hei vu di am bobs: `gansxva
ve ba uSu a lod ukav Sir de ba Sez Ru du li da kon sti tu ci u ri mmar Tvelo
bis ide as. mok led, sa xe li suf lo Za la uf le ba mxo lod im Sem Txve va Si
mo i To ke ba, Tu ki ar se bu li xe li suf le ba sa xel mwi fo Si da u saz Rvra vi da
Se uz Ru da vi mmar Tve lo bis dam ya re bas ver SeZ lebs~. 10
xe li suf le ba sa xel mwi fos is Se mad ge ne li na wi lia, ro mel sac nor mati
u li da po li ti ku ri xa si a Ti ga aC nia. `sa xel mwi fo Te o ri u lad ma inc
9 heivudi, e., politika, saqarTvelos universiteti, saqarTvelos macne, Tbilisi,
2008, gv. 130.
10 ibid.: gv. 136.
45

46
kari pirveli
sa zo ga do e bis mud miv in te re sebs ga mo xa tavs: anu sa er To, sa yo vel Tao nebas~,
11 xo lo xe li suf le ba, ro gorc po li ti ku ri Si na ar sis mov le na da saxel
mwi fos Se mad ge ne li na wi li – `imaT mom xre Ta sim pa Ti ebs, vinc am Ja mad
im yo fe ba qvey nis sa Ta ve Si~. 12
aR niS nu li ki dev uf ro mka fi od us vams xazs xe li suf le bis da niS nule
bis Se sa xeb sa kiTxs. Tval sa Ci no xde ba ada mi a ni sa da xe li suf le bis ur-
Ti er To bis sa kiT xe bi, xe li suf le bis ka no niT da ada mi a nis uf le be biT
Sez Rud vis au ci leb lo bis sa kiT xi, rac, pir vel yov li sa, kon sti tu ci ur
do ne ze for mde ba da kon sti tu ci u ri mmar Tve lo bis sa xes Re bu lobs. am
Tval saz ri siT, sa qar Tve los moq me di kon sti tu cia pir da pir ac xa debs xeli
suf le bis Sez Ru du lo bas ada mi a nis uf le be biT. ker Zod, sa qar Tve los
kon sti tu ci is zo ga di de bu le be bis me-7 mux lSi aR niS nu lia:
`sa xel mwi fo cnobs da icavs ada mi a nis sa yo vel Ta od aRi a re bul uf le bebsa
da Ta vi suf le bebs, ro gorc wa ru val da uze na es ada mi a nur Ri re bu le bebs,
xe li suf le bis gan xor ci e le bi sas xal xi da sa xel mwi fo Sez Ru du lni ari an am
uf le be bi Ta da Ta vi suf le be biT, ro gorc uSu a lod moq me di sa mar TliT~. 13
kon sti tu ci ur mmar Tve lo ba ze uf ro kon kre tu lad qve moT vi sa ub rebT.
Ta vi 2.2
ra aris xe li suf le bis mi za ni?
ro ca ame ri kis kon sti tu ci is Sem qmne le bi kon sti tu ci as Se i mu Sa vebdnen,
maT sru lad ga i zi a res bu ne bi Ti uf le be bis fi lo so fos Ta Se xedu
le be bi imis Ta o ba ze, rom xe li suf le bis mTa va ri da niS nu le ba adami
a nis bu ne bi Ti uf le be bis dac vaa. vfiq robT, am WeS ma ri te bis aRi a re ba
`dam fuZ ne bel ma ma meb ma~ Se sa niS na vad ga mo xa tes ki dec aSS kon sti tu ciis
pre am bu la Si, sa dac naT qva mia:
`Cven, Se er Te bu li Sta te bis xal xi, im miz niT, rom Sev qmnaT uf ro srulyo
fi li kav Si ri, da vam kvid roT mar Tlmsa ju le ba, da vam ya roT sa Si nao
mSvi do ba, uz run vel vyoT sa er To Tavdac va, xe li Se vuw yoT sa yo vel Tao
ke Til dRe o bas da Se vu nar Cu noT Cvens Tav sa da Cvens STa mo mav lo bas mad-
11 heivudi, e., politika, saqarTvelos universiteti, saqarTvelos macne, Tbilisi,
2008, gv. 16.
12 ibid.: gv.18.
13 saqarTvelos konstitucia, Tb., 2010, gv. 19.

saxelmwifo marTvis sistema
li Ta vi suf le bi sa, vad genT da va fuZ nebT ame ri kis Se er Te bu li Sta te bis
wi nam de ba re kon sti tu ci as~. 14
sa qar Tve los moq me di kon sti tu ci is pre am bu la Si ga mok ve Ti lia is
miz ne bi da amo ca ne bi, ris Tvi sac qar Tvel ma xal xma kon sti tu cia mi i Ro.
mas Si ga moc xa de bu li swo red es miz ne bi sa qar Tve los sa xel mwi fo xe lisuf
le bi saT vis sa val de bu lo sa xel mZRva ne los war mo ad gens:
`sa qar Tve los mo qa la qe ni, ro mel Ta ur ye vi ne baa da am kvid ron de mokra
ti u li sa zo ga do eb ri vi wes wyo bi le ba, eko no mi ku ri Ta vi suf le ba, so cia
lu ri sa mar Tleb ri vi sa xel mwi fo, uz run vel yon ada mi a nis sa yo vel Ta od
aRi a re bu li uf le ba ni da Ta vi suf le ba ni, ga nam tki con sa xel mwi fo eb ri vi
da mo u ki deb lo ba da sxva xal xeb Tan mSvi do bi a ni ur Ti er To ba ... saq vey nod
ac xa de ben am kon sti tu ci as.~
Cven uk ve vi ciT xe li suf le bis ar si da mi si da niS nu le ba, Tum ca mTava
ri di le ma je rac ar ga dag viw yve tia. ZiriTadi prob le ma ara xe lisuf
le bis sa Wi ro e bis ga az re ba, ara med imis ga daw yve taa, Tu ro go ri xeli
suf le ba gvWir de ba da ro gor avagoT ise Ti xe li suf le ba, ro go ric
gvWir de ba.
Ta vi 2.3
xe li suf le bis mi za ni da
mmar Tve lo bis for me bi
qa i ro Si tahri ris mo e dan ze Sek re bi li xal xi di di si xa ru liT Sexvda
in for ma ci as eg vip tis pre zi den tis hos ni mu ba ra qis ga dad go mis
Ta o ba ze. eg vip tis pre zi den ti Zli e ri an ti sa xe li suf lo sap ro tes to
aq ci e bis Se de gad 2011 wlis 11 Te ber vals ga dad ga da Za la uf le ba armi
as ga das ca. eg vip te Si da sa er Tod ara bul sam ya ro Si gan vi Ta re bu li
po li ti ku ri, sam Tav ro bo kri zi se bi, vfiq robT, naT lad mi u Ti Te ben
ima ze, rom xe li suf le bis mi za ni uc vle li rCe ba mmar Tve lo bis ne bismi
e ri for mis dros. sanam Zalauflebis wyaro xalxia, xelisuflebis
pasuxisgebis sakiTxis dasma missave qmedebebze, sazogadoebis xel-
Seuval uflebad rCeba. rogori represiuli da arademokratiulic
ar unda iyos mmar Tveloba, moqalaqes da sazogadoebas am xelSeuval
14 amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, mTargmnelebi: kobalaZe, a., bara miZe,
s., redaqtori: ugrexeliZe, m., Tb., 1993, gv. 9.
47

48
kari pirveli
uflebas veravin ver wahgvris. sazogadoebas ufleba aqvs Seaxsenos xelisuflebas,
Tun dac revoluciis gziT, misi zemoT naxsenebi ufle bis
xelSeuvaloba. zog jer mTa va ria ara mmar Tve lo bis for ma, ara med mis
Sig niT xe li suf le bis im dag va ri or ga ni ze ba, rom ada mi a nis/mo qa laqis
mi marT mi si TviT ne bo ba ga mo i ric xos. ara da xe li suf le ba swo red
aqeT ke naa mid re ki li: `mTe li is to ri is man Zil ze, xe li suf le ba ume teswi
lad ar Tmev da xalxs maT uf le bebs, vid re icav da~. 15 ase Ti ne bi sa da
Se saZ leb lo be bis ar se bo bi sas igi amas Se ec de ba mmar Tve lo bis ne bis mie
ri for mis dros.
ga vix se noT saf ran ge Tis me fis lui XIV (1644-1715) mmar Tve lo ba. man
Za la uf le bis maq si ma lu ri kon cen tra cia mo a xer xa. swo red mi si mmar-
Tve lo bis dros im dro in de li saf ran ge Tis Zli e ri fe ne bis ga er Ti a nebam
– ge ne ra lur ma Sta teb ma – ar se bo ba Sew yvi ta, ra mac me fe er Tpi rovnul
da Se uz Ru dav mmar Tve lad aq cia. lui XIV-s mi a we ren ga moT qmas: `saxel
mwi fo – es me var~.
Cve ni mi za nia mxo lod zo ga dad vu pa su xoT prob le mas, rac ise Ti
xe li suf le bis or ga ni ze bis Zi e bas gu lis xmobs, ro mel sac yve la ze
ukeT Se uZ lia Ta vi si Zi ri Ta di miz nis – ada mi a nis Zi ri Ta di uf le be bis
dac va. am rTu li amo ca nis ga daw yve ti sas, mniS vne lo va nia mmar Tve lobis
Se sa ba mi si efeq tu ri for mis mo Zeb na. swo red ami tom `dam fuZ nebe
li ma me bi~ bu ne biT uf le beb Tan er Tad is to ri i Tac da in te res dnen
da yu rad Re ba res pub li ku ri ro mis mmar Tve lo bis epo qa ze Se a Ce res.
ame ri ke le bi da in te res dnen ro mis res pub li kis mmar Tve lo biT, ro ca
xe li suf le bis mi za ni sa er To ke Til dRe o bi saT vis xe lis Sew yo ba da
mi si dac va iyo. xe li suf le bis am mi zans da ro mis sa xel mwi fos ze o bas
sa mo qa la qo Rir se bis mqo ne ro ma e le bi ga na pi ro beb dnen. Se sa ba mi sad,
`dam fuZ ne bel ma ma meb ma~ brZa nes, rom: `ame ri kel Ta um rav le so ba imave
Rir se bi saa, ro go ric iy vnen ro mis mo qa la qe e bi. ma Ti az riT, ase Ti
Rir se ba ame ri kel Ta ide ur-qris ti a nu li mem kvid re o biT aix sne ba. moqa
la qe e bi, rom leb sac sa yo vel Tao ke Til dRe o bis gul wrfe li in tere
si hqon daT, un da moq ce u liy vnen ise, ro gorc es karg res pub li kel
mo qa la qes SeS ve nis~. 16
aR niS nu li mid go me biT ame ri ke leb ma sa u ke Te sod upa su xes kiT xvas –
`ro gor xe li suf le bas Se uZ lia yve la ze ukeT da ic vas ada mi a nis uf lebe
bi?~ ame ri ke le bi saT vis ase Ti xel isuf le bis da mmar Tve lo bis for ma
res pu li ku ri mmar Tve lo ba aR moC nda.
15 aSS konstitucia anu kompromisis xelovneba, `jisiai~, Tbilisi, 2001, gv.11.
16 ibid.: gv. 16.

saxelmwifo marTvis sistema
ro gorc Ta na med ro ve sa xel mwi fo e bis da sa zo ga do e be bis kon sti tuci
ur-sa mar Tleb ri vi praq ti ka aC ve nebs, er Ti Se xed viT mmar Tve lo bis
iseT de mok ra ti ul for ma Sic, ro go ri caa res pub li ku ri mmar Tve loba,
Se saZ le be lia xe li suf le ba bo ro tad iq nes ga mo ye ne bu li da pirvel
rig Si sa ku Ta ri mo qa la qe e bis wi na aR mdeg. amas kar gad aC ve nebs erayis
ma ga li Ti. ma Sin ro ca era yi res pub li kas war mo ad gens da ma inc aqvs
ad gi li xe li suf le bis bo ro tad ga mo ye ne bas, sa ku Tar mo qa la qe eb ze
TviT ne bo bas. swo red amis ga mo iyo, rom era ye leb ma, bo los da bo los,
is uf le ba ga mo i ye nes, ro me lic ame ri ke leb ma da mo u ki deb lo bis dek lara
ci a Si sav se biT sa mar Tli a nad asa xes: `…uke Tu mmar Tve lo bis ro me li me
for ma xel yofs am miz nebs, xal xis uf le baa Sec va los an ga a uq mos ar sebu
li mmar Tve lo ba da da am ya ros axa li xe li suf le ba...~. 17 aseT Sem Txveva
Si xalxs re vo lu ci is uf le ba aqvs. me o re mxriv, res pub li ku ri mmar-
Tve lo bis paralelurad, rac sa xel mwi fo Ta udi des ma um rav le so bam
air Cia sa kuT ari sa xel mwi fo sa da sa zo ga do e bis sa mar Ta vad, ar se bo bs
mmar Tve lo bis sxva for me bi, ma ga li Tad, mo nar qia. mag ram Ta na med ro ve
mo nar qi e bis xe li suf le bis mmar Tve lo bis xer xe bi sa da me To de bis Se dare
ba mu ba ra qis eg vip tis msgavs re spub li kas Tan, ra sak vir ve lia, Se uZle
be li caa da ga u mar Tle be lic.
ro gorc ze mo T aR niS nu li dan Cans, yo ve li sa zo ga do e bis mTa va ri sazru
na via sa ku Ta ri mmar Tve lo bis mi sa Re bi for ma Ta vad air Ci os, da rac
mTa va ria, am for mis far gleb Si xe li suf le bis ise Ti or ga ni ze ba ga naxor
ci e los, xe li suf le bis ise Ti Sez Rud va mo a xer xos, rom ada mi a ne bis
mi marT mi si TviT ne bo ba yo vel na i rad alag mos. ara aqvs mniS vne lo ba konsti
tu ci u ri mo nar qi aa Tu sap re zi den to res pub li ka, ara aqvs mniS vnelo
ba mmar Tve lo ba er Tpi rov nu lia Tu ko leq ti u ri; mTa va ria, rom igi
ka nons emor Ci le bo des da mi si moq me de ba ka no niT iyos reg la men ti re buli.
amas Tan, mar Tvis gan xor ci e le bi sas, xe li suf le ba mkac rad un da icavdes
ka no niT Sez Rud vis prin cips.
ka no niT Sez Ru du li Za la uf le bis kar gi ma ga li Tia in gli su ri de mokra
ti is is to ri i dan `Ta vi suf le bis di di qar tia~ (mag na kar ta, laT. Magna
Carta Libertatum). 1215 wels am do ku men tiT me fis xe li suf le ba qvemoT
CamoTvlili reglamentaciis pirobebSi aRmoCnda, kerZod:
1. ek le sia gan Ta vi suf lda me fis kon tro li sa gan;
2. sa sa mar Tlo e bs mieniWaT da mo u ki deb lo ba;
3. aRiares mi wis me sa kuT re Ta uf le ba, rom lis mi xed viTac mi wa memkvid
re o biT uf ros vaJs ga dae cema;
17 aSS damoukideblobis deklaracia, Tb., 2001, gv. 9.
49

50
kari pirveli
4. gamocxadda ga da ad gi le bis Ta vi suf le ba;
5. aikrZala san qci is ga re Se sa ku Ta ri sax le bis Cxre ka.
am pi ro be bis sa ka non mdeb lo ga for me ba iyo re aq cia 1215 wels me fe
jo n (ioane) umiwawylos mcde lo ba ze, ga e uq me bi na zo gi er Ti is uf le ba mosi
le ba, rom li Tac ma nam de Ta va daz na u ro ba sar geb lob da.
is to ri am aC ve na im saf rTxis re a lo ba, ro me lic cno bil ma ame ri kelma
sa xel mwi fo moR va wem, aSS kon sti tu ci is Ta na av tor ma da xel mom werma
aleq san dre hamil ton ma (Alexander Hamilton, 1757-1804) ase ga mo xa ta:
`ga da e ciT mTe li Za la uf le ba um rav le so bas da isi ni da Cag ra ven um cire
so bas, mi e ciT mTe li Za la uf le ba um ci re so bas da isi ni da Cag ra ven
um rav le so bas~. 18 am ris kis mi ni mu mam de day va nis gzaa kon sti tu ci u ri
mmar Tve lo ba.
kon sti tuci u ri mmar Tve lo ba gu lis xmobs qvey nis Zi ri Ta di po liti
ku ri da sa mar Tleb ri vi do ku men tis, kon sti tu ci is, mi xed viT xeli
suf le bis im gvar or ga ni ze bas, ro ca xe li suf le ba Sez Ru du lia
konstituciiT da dadgenili wesebiT, moq me debs `Ta ma Sis~ mxo lod im
we se biT, ra ze dac sa zo ga do e ba uk ve Se Tan xmda da ris Tvi sac kon sti tucia
ga mo ac xa da.
Ta vi 2.4
kon sti tu ci u ri mmar Tve lo ba:
xe li suf le bis da na wi le ba
ame ri ke leb ma Ta vi an Ti kon sti tu ci is Seq mni sas xe li suf le bis boro
tad ga mo ye ne bis saf rTxis aR sak ve Tad Zal ze efeq tu ri me qa niz mi
mo i fiq res, ro me lic, Ta vis dro ze, Jan bo de nis (Jean Bodin, 1530-1596) da
Sem deg Sarl lui mon tes ki es (Charles-Louis de Secondat, baron de La Brède et
de Montesquieu, 1689-1755) Se moq me de ba Si Se mu Sav da da dRes Ta na med ro ve
kon sti tu ci o na liz mis um Tav re s prin ci pad iqca. esaa xe li suf le bis
ga na wi le bi sa da kon tro lis ga wo nas wo re bis me qa niz mi. am sis te ma Si xeli
suf le bis or ga ni ze ba gu lis xmobs xe li suf le bis sam sa xe li suf lo
gan Sto e bas So ris ga da na wi le bas. kon sti tu ci e bi aRi a re ben xe li suf-
18 hamiltoni, a., federalisturi werilebi, federalisti #69, niu-iurkis Statis
xalxs, 1788 weli 14 marti.

saxelmwifo marTvis sistema
le bis sam wve ro va ni da na wi le bis prin cips, sa dac fun qci e bi sa ka nonmdeb
lo, aR mas ru le bel da sa sa mar Tlo xe li suf le ba Ta So ri saa ga yofi
li.
xe li suf le bis or ga ni ze bis imave prin cips aRi a rebs sa qar Tve los
moq me di kon sti tu cia, sa dac xe li suf le ba Ta Sto ebs cal ke, Se sa ba mi si
Ta ve bi aqvs daT mo bi li, rom leb Sic gan saz Rvru lia Ti To e u lis uf leba
mo si le ba ni.
xe li suf le bis da na wi le bis prin ci piT, Ti To e u li gan Sto e bis mi er
Ta vi si uf le ba mo si le bis gan xor ci e le bis pro ces Si ur Ti er Tkon troli
sa da Se ka ve bis me qa niz mi moq me debs. am ukanasknelis mi xed viT, ar c
erT sa xe li suf lo gan Sto e bas sxva xe li suf le bis fun qci e bis miT vi sebis
uf le ba da Se saZ leb lo ba ara aqvs.
`ara vis ara aqvs uf le ba mi iT vi sos an uka no nod mo i po vos xe li suf le ba.
sa xel mwi fo xe li suf le ba xor ci el de ba xe li suf le bis da na wi le bis princip
ze day rdno biT~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 5
amas Tan, un da aRiniSnos, rom sa xel mwi fo xe li suf le ba er Ti a nia da
Ti To e u li sa xe li suf lo gan Sto e ba, ro gorc er Ti a ni sa xel mwi fo me qaniz
mis Se mad ge ne li na wi le bi, mWid rod Ta nam Srom lo ben da ur Ti er Tzemoq
me de ben.
Ta vi 2.5
xe li suf le ba, mo qa la qe da
de mok ra ti u li Ri re bu le be bi
sa xel mZRva ne los am Tav Si war mod ge ni lia xe li suf le bi sa da ada mia
nis ur Ti er Tmi mar Te bis sa kiT xe bi. xaz gas mu lia pi ris sa mar Tleb ri vi
sta tu sis mniS vne lo ba, ra Sic uf le be bis, Ta vi suf le be bi sa da mo va leo
be bis sru li mo cu lo ba igu lis xme ba. es ga re mo e ba, ada mi an sa da xe lisuf
le bas So ris ur Ti er Tsa nac vlo pa su xis mgeb lo bas zrdis. Tqven gaec
no biT mo qa la qe o bis in sti tuts, ro gorc mo ce mul sa xel mwi fos Tan
pi ris po li ti kur-sa mar Tleb ri vi kav Si ris sa Su a le bas, Sex vde biT Ta visuf
le bis, Ta nas wo ro bi sa da wes ri gis Ri re bu le bebs da im sje lebT maT
So ris Ta na far do bis mniS vne lo bis Se sa xeb.
51

52
kari pirveli
ada mi a nis sa mar Tleb ri vi sta tu sis re a lo ba sru le bi Tac ar amo i wure
ba mi si uf le be bis, Ta vi suf le be bi sa da mo va le o be bis sa ka nonm deb lo
reg la men ta ci iT. am sta tu sis, anu mi si mdgo ma re o bis re a lo ba da mo kide
bu lia Ta vad ada mi a nis, ro gorc aq ti u ri pi rov ne bi sa da mo qa la qis
po zi ci a ze, iz ru nos dek la ri re bu li uf le be bi sa da de mok ra ti u li fase
u lo be bis cxov re ba Si re a lu rad gan xor ci ele bi saT vis. igi ga mud mebiT
un da fxiz lob des xe li suf le bis mi er mi si Zi ri Ta di miz nis Ses rule
bi sas.
uk ve aR vniS neT, rom xe li suf le bis um Tav re si da niS nu le ba ada mi anis
si coc xlis da sa kuT re bis dac vaa. Tum ca, un da dav sZi noT, rom xe lisuf
le bis es mi za ni mis Ta na med ro ve da niS nu le bas ve Rar ga nsaz Rvravs.
aR niS nu li mi za ni xe li suf le bis war mo So bis, mi si Tav da pir ve li da niSnu
le bi sa da Ta o bi saa. Ta na me dro ve sa zo ga do e bis ada mi a ni saT vis sruli
ad ar aris sak ma ri si mi si ub ra lod ar se bo bis uz run vel yo fa, Se saba
mi sad, Ta na med ro ve xe li suf le bis saz ru na via ada mi a nis ara ub ra lod
ar se bo bis, ara med pi ro be bis Seq mna mi si Rir se u li ar se bo bi saT vis.
ze mox se ne bu li miz nis re a li za ciis Tvis mniS vne lo va nia xe li suf lebis
mi er im Ri re bu le be bis sa ka non mdeb lo reg la men ta cia, rom le bic
sa zo ga do e bis Tu sa xel mwi fos mar Tvis dros, sa bo loo jam Si, xe li sufle
bis sa moq me do xer xe bi sa da me To de bis sa xes Re bu lobs. Ta na med ro ve
xe li suf le bi saT vis, de mok ra ti u lo bis Tval saz ri siT, mTa var di lemebs
swo red fa se u lo be bis aRi a re ba, ma Ti sa ka non mdeb lo ga for me ba da
praq ti ku li re a li ze ba war mo Sobs.
aq ve ik ve Te ba di le ma, rom le bic xe li suf le bi sa da ada mi a nis, xe lisuf
le bi sa da mo qa la qis ur Ti er To bi sas iCens Tavs. `ka cob ri o bis mTeli
is to ri is man Zil ze xe li suf le ba or mTa var mi zans em sa xu re bo da
– wes ri gis dac vas (si coc xlis Se nar Cu ne ba da qo ne bis dac va) da sa zoga
do eb ri vi si ke Tis dac vas. mog vi a ne biT zo gi er Tma xe li suf le bam da ama
ta me sa me mi za nic – Ta nas wo ro bis uz run vel yo fa~. 19
xe li suf le bis mTa var di le mas Ti To e ul am fa se u lo ba Ta So ris balan
si qmnis. swo red es uka nas kne lia mniS vne lo va ni sa zo mi xe li sufle
bis de mok ra ti u lo bi sa. di le ma mdgo ma re obs ima Si, rom sa ja ro poli
ti kis gan xor ci e le bis pro ces Si am fa se u lo ba Ta So ris kon fliq ti
ar se bobs. es kon fliq ti yo vel kon kre tul is to ri ul mo men tSi ise gamo
i yu re ba, ro gor ar Ce van sac ake Tebs xe li suf le ba, anu is, Tu ro me li
fa se u lo ba ro mel fa se u lo ba ze do mi ni rebs: `...ro de sac sa Wi ro xde ba
19 qeneT jenda, jefri m. beri, jeri goldmeni, amerikuli demokratia – aSS xelisufleba
da politikuri procesi, `jisiai~, Tbilisi, 1995, gv. 2.

saxelmwifo marTvis sistema
ar Ce va nis ga ke Te ba Ta vi suf le ba sa da Ta nas wo ro bas So ris, ame ri ke le bi
upi ra te so bas Ta vi suf le bas Ta nas wo ro bis xar jze uf ro xSi rad ani Weben,
vid re sxva qvey nis mcxov reb ni. amis sa pi ris pi rod, Ta nas wo ro bi saTvis
upi ra te so bis mi ni We ba Ta vi suf le bas Tan Se da re biT gan sa kuT re biT
Zli er iyo ga mo xa tu li yo fil sab Wo Ta kav Sir Si, ro me lic tra di ci ulad
uz run vel yof da Ta vis mo qal aqe ebs sa me di ci no mom sa xu re biT, ia fi
sac xov reb li Ta da sxva sa zo ga do eb ri vi si ke Te e biT~. 20
am Ta vis da saw yis Si Cven mi va niS neT, rom sa mar Tleb ri vi mdgo ma re obis
sis ru le da mo ki de bu lia mo qa la qe o ba ze. mo qa la qis sa mar Tleb ri vi
mdgo ma re o ba (mi si uf le be bis, Ta vi suf le be bis da mo va le o be bis er Tobli
o ba), uf ro sru la daa mo ce mu li sa xel mwi fos kon sti tu ci a Si, vid re
ara mo qa la qe e bi sa, uc xo e li mo qa la qe e bi sa da mo qa la qe o bis ar mqo ne pire
bi sa. es ga re mo e ba pi rov ne ba sa da sa xel mwi fos So ris kav Si ris for midan
da Si naar si dan ga mom di na re obs. mo qa la qe o bis Sem Txve va Si es kav Siri
sru lia da sa xel mwi fos Tan pi ris sa mar Tleb riv da po li ti kur kav-
Sirs gu lis xmobs. sa qar Tve los 1993 wlis 25 mar tis mo qa la qe o bis Se saxeb
or ga nu li ka no nis Se sa ba mi sad:
`mo qa la qe o ba niS navs pi ris po li ti kur-sa mar Tleb riv kav Sirs sa qar-
Tve los sa xel mwi fos Tan, rac ga mo i xa te ba ur Ti er Tsa nac vlo uf le ba-mova
le o ba Ta er Ti a no biT, em ya re ba ada mi a nis Rir se bis pa ti vis ce mas, mi si ufle
be bi sa da Ta vi suf le be bis aRi a re bas~. 21
aR niS vnis Rir sia is, rom mo qa la qe o bis mi Re bis sa kiT xSi sa qar Tve los
ka non mdeb lo ba gan sa ku Tre bu li mra val fe rov ne biT ga mo ir Ce va. sa qar-
Tve los kon sti tu cia awe sebs mo qa la qe o bis mi Re bis ro gorc da ba de bis,
ise na tu ra li za ci is prin cips. sa qar Tve los mo qa la qe o bis Se sa xeb orga
nu li ka no nis me-10 mux lis mi xed viT:
`sa qar Tve los mo qa la qe o bis mo po ve ba xde ba:
a) da ba de biT;
b) sa qar Tve los mo qa la qe o bis mi Re biT (na tu ra li za ci iT);
g) sa qar Tve los sa er Ta So ri so xel Sek ru le be bi Ta da am ka no niT gaT valis
wi ne bu li sxva Sem Txve ve biT~. 22
kon sti tu cia aRi a rebs ro gorc `sis xlis princips~, ise `ni a da gis
prin cips~. `sis xlis prin ci pi~ gu lis xmobs, ro ca bav Svis mo qa la qe o ba
20 qeneT jenda, jefri m. beri, jeri goldmeni, amerikuli demokratia – aSS xelisufleba
da politikuri procesi, `jisiai~, Tbilisi, 1995, gv. 13.
21 1993 wlis 25 martis saqarTvelos organuli kanoni saqarTvelos moqalaqeobis
Sesaxeb, http://www.parliament.ge.
22 ibid.
53

54
kari pirveli
ga ni saz Rvre ba da ba de bis ad gi lis mi u xe da vad. am Sem Txve va Si bav Svis
mo qa la qe o bis sa kiT xi da kav Si re bu lia mSob le bis mo qa la qe o bas Tan. `nia
da gis prin ci pi~ – pi ri qiT, ar aris da kav Si re bu li mSob le bis mo qa laqe
o bas Tan da gu lis xmobs mo qa la qe o bis mi Re bas da ba de bis ad gi lis mixed
viT.
sa qar Tve los pre zi den tis ga daw yve ti le biT, sa qar Tve los mo qa laqe
o ba Se saZ le be lia mi e ni Wos uc xo sa xel mwi fos mo qa la qe sac Tu mas
sa qar Tve lo sa da ka cob ri o bis wi na Se aqvs gan sa kuT re bu li dam sa xu reba
Ta vi si sa mec ni e ro, sa zo ga do eb ri vi saq mi a no biT, an aqvs pro fe sia da
kva li fi ka cia, rom li Tac da in te re se bu lia sa qar Tve lo, an Tu mi si moqa
la qed mi Re ba ga mom di na re obs sa xel mwi fo in te re se bi dan.
gan sa kuT re biT sa in te re soa sa ka non mdeb lo reg la men ta ci is is debu
le be bi, rom le bic xazs us vams sa xel mwi fo sa da pi ris kav Si ris Se nar-
Cu ne bas pi ris ad gil sam yo fe lis mi u xe da vad.
kon sti tu ci is mi xed viT, sa qar Tve los sa xel mwi fo kis ru lobs valde
bu le bas ga u wi os mfar ve lo ba Ta vis mo qa la qe ebs mi u xe da vad ma Ti adgil
sam yo fe li sa.
da uS ve be lia sa qar Tve los mo qa la qis sa qarT ve lo dan ga Ze ve ba an ucxo
sa xel mwi fo saT vis ga da ce ma.
sa qar Tve los mo qa la qe o bis mo po ve bis da Sew yve tis sa kiT xe bi de talu
ra daa re gu li re bu li sa qar Tve los mo qa la qe o bis Se sa xeb or ga nu li
ka no niT.

na wi li mesame
konstitucia
saxelmwifo marTvis sistema
sa xel mZRva ne los es na wi li iZ le va cod nas Cve ni sa xel mwi fos uze nae
si, Zi ri Ta di ka no nis – kon sti tu ci is Se sa xeb. aq aris mcde lo ba ga vi azroT
da niS nu le ba, mi si fun qci e bi, ad gi li erov nul-sa mar Tleb riv siste
ma Si. am na wi lis gac no bis Sem deg Tqven SeZ lebT im sje loT:
• kon sti tu ci is ar si sa da mi si is to ri is Se sa xeb;
• kon sti tu ci is iseT Tvi se beb ze, ro go ri caa: uze na e so ba, fu Zemdeb
lu ri bu ne ba; le gi ti mu ro ba, pir da pi ri moq me de ba; sta bi luro
ba;
• kon sti tu ci is iu ri di ul, po li ti kur, so ci a lur, ide o lo gi ur
fun qci eb ze;
• kon sti tu ci is iseT sa kiT xeb ze, Tu ra aris: da we ri li da da u we reli
kon sti tu cia, moq ni li da mya ri kon sti tu cia; mud mi vi da droe
bi Ti, mo nar qi u li da res pub li ku ri kon sti tu ci e bi.
• SeZ lebT ika ma ToT kon sti tu cio na liz mis tra di ci eb ze da is tori
a ze sa qar Tve lo Si;
• SeZ lebT sa qar Tve los moq me di, 1995 wlis kon sti tu ci is zo gad daxa
si a Te bas.
55

56
Ta vi 3.1
kari pirveli
konstituciis ar si da mok le is to ria
kon sti tu cia um niS vne lo va ne si sa mar Tleb ri vi da po li ti ku ri xa sia
Tis do ku men tia, ro me lic sa xel mwi fo Si so ci a lu ri da po li ti ku ri
Se Tan xme bis um Tav res nor ma ti ul aqts war mo ad gens. swo red kon sti tuci
u ri reg la men ta cia da Tan xmo ba ga na pi ro bebs fa se u lo ba Ta iseT balanss,
sa dac Se saZ le be lia ada mi a ni sa da mo qa la qis usaf rTxo da Rirse
u li ar se bo ba, ada mi anis uf le ba-Ta vi suf le ba Ta uz run vel yo fa.
Ta vi suf le bis, Ta nas wo ro bi sa da wes ri gis de mok ra ti u li kon sti tuci
u ri Ta na far do ba qmnis iseT mmar Tve lo bas, sa dac uz run vel yo fi lia
ada mi a nis uf le be bi da Ta vi suf le be bi, am uka nas kne liT xe li suf le ba
Sez Ru du lia, rac pi rov ne bas Tan mi mar Te ba Si xe li suf le bis TviT ne bobas
ga mo ric xavs. swo red ami tom kon sti tu cia qvey nis uze na e si ka no nia,
ro me lic Zi ri Tad sa xel mZRva ne los war mo ad gens ro gorc ada mi a nis/
mo qa la qi saT vis, ise ne bis mi e ri de mok ra ti u li xe li suf le bi saT vis.
cne ba kon sti tu cia la Ti nu ri dan – `kon sti tu cio~ (constitutio) momdi
na re obs da da we se bas, dad ge nas, age bu le bas niS navs. Ta vad ter mins
Rrma is to ri u li war mo mav lo ba aqvs, Tum ca Ta na med ro ve mniS vne lo ba
man mxo lod meC vid me te sa u ku ne Si Se i Zi na, ro ca `bu ne bi Ti sko lis~ warmo
mad ge nel ma To mas hob sma (Thomas Hobbes, 1588-1679) igi `sa xel mwi fos
Zi ri Tad ka no nad mo ix se nia~. uf ro ad re kon sti tu ci ad iwo de bo da ma gali
Tad, ro mis im pe ra to re bis mi er ga mo ce mu li aq te bis cal ke u li sa xeo
ba. ase ve aq ti fe o dal Ta pri vi le gi e bis Se sa xeb Sua sa u ku ne eb Si.
kon sti tu ci as, ro gorc Ta na med ro ve de mok ra ti is um niS vne lo va nes
in sti tuts, win uZ Ro da kon sti tu ci u ri mniS vne lo bis aq te bi, ro go ric
iyo 1628 wels in glis Si mi Re bu li `pe ti cia uf le ba Ta Se sa xeb~, 23 ase ve
in glis Si 1647 wels Seq mni li `sa xal xo Tan xmo bis pro eq ti~. mi u xe davad
imi sa, rom Ta vi dan kon sti tu ci u ri mniS vne lo bis aq te bi ev ro paSi iq na
Se mu Sa ve bu li, Ta na med ro ve mniS vne lo bis pir ve li kla si ku ri kon stitu
cia ma inc oke a nis gaR ma, 1787 wels ame ri kis Se er Te bul Sta teb Si mi i-
Res. mas Sem deg kon sti tu ci o na liz mis tal Ra kvlav ev ro pas da ub run da
da ima ve sa u ku nis bo los, 1791 wels, kon sti tu ci e bi mi Re bu l iq na po loneT
Si (3 ma i si) da saf ran geT Si (3 seq tem be ri). Sem deg ev ro pis yve la saxel
mwi fom sa ku Ta ri kon sti tu cia Se i mu Sa va.
23 Petition of Right, http://en.wikipedia.org/wiki/Petition_of_Right.

saxelmwifo marTvis sistema
sa zo ga do e be bi sa da erov nuli sa xel mwi fo eb is gan vi Ta re bis Se sa ba misad
kon sti tu ci is, ro gorc iu ri di u li da po li ti ku ri do ku men tis, sa xe
da Si na ar si, mi si ro li da da niS nu le ba Tan da Ta no biT ix ve we bo da.
Ta vi 3.2
kon sti tu ci is Tvi se be bi
kon sti tu cia, ro gorc um niS vne lo va ne si, qvey nis nor ma ti u li aq tebis
ie rar qi a Si pir vel ad gil ze mdgo mi aq ti, xa si aT de ba ri gi Ta vi se bure
be biT. es Ta vi se bu re be bi gan saz Rvra ven mi si, ro gorc qvey nis Zi ri-
Ta di ka no nis Ta vi se bu re bebs da xazs us va men kon sti tu ci is, ro gorc
mniS vne lo va ni sa mar Tleb riv-po li ti ku ri xa si a Tis do ku me ntis mniSvne
lo bas sa zo ga do e bi sa da sa xel mwi fo saT vis, Ti To e u li mo qa la qi sa
Tu ma Ti ga er Ti a ne be bi saT vis. am Tav Si kon sti tu ci is zo gi erT ar se biT
Tvi se bas ga mov yofT, rom le bic erov nul-sa mar Tleb riv sis te ma Si mis
rols warmoaCens.
kon sti tu ci is fu Zem deb lu ri bu ne ba
kon sti tu ci is fu Zem deb lu ri bu ne ba gu lis xmobs im ga re mo e bas, rom
kon sti tu cia, ro gorc we si, xal xis mi er an xal xis sa xe liT mi i Re ba. Sesa
ba mi sad, kon sti tu ci is fu Zem deb lu ro bas uz run vel yofs Ta na medro
ve kon sti tu ci eb Si sa xal xo da sa xel mwi fo su ve re ni te tis er TmniSvne
lo va ni bu ne ba. kon sti tu ci is fu Zem deb lur bu ne bas uz run vel yofs
mi si Seq mni sa da mi Re bis uf le bis mqo ne su bi eq te bis gan sa kuT re bu lo ba
da pir ve la do ba, ris ga moc sxva sa mar Tleb ri vi aq te bi Tu de bu le be bi
ar Se iZ le ba ewi na aR mde ge bo des kon sti tu ci as.
da bo los, kon sti tu ci is fu Zem deb lu ri xa si a Ti pir da pir kav Sir-
Sia axa li sa xel mwi fos war mo So bas Tan, mis mi er ar Ce u li sa zo ga do ebriv-po
li ti ku ri wyo bis iu ri di ul ga for me bas Tan. Se sa ba mi sad, axa li
sa xel mwi fos war mo So bis an sa xel mwi fo Si sa zo ga do eb ri vi wyo bis Zire
u li cvli le be bi pir vel rig Si kon sti tu ci a Si ai sa xe ba. swo red konsti
tu ci aa is sa mar Tleb ri vi do ku men ti, sa dac um niS v ne lo va ne si sazo
ga do eb riv-po li ti ku ri ur Ti er To be bi da Se Tan xme be bi ai rek le ba,
rom le bic, sa bo loo jam Si, mo ce mu li sa zo ga do e bis re a lur yo fas gana
sa x i e re ben.
57

58
kari pirveli
kon sti tu ci is uze na e so ba
2008 we li. sa qar Tve los par la men tis win Sek re bi li xal xi ina u gu raci
is ce re mo ni is daw ye bas elo de ba. mas Sem deg, rac spe ci a lu rad mow yobil
sce na ze ax lad ar Ce u li pre zi den ti mi xe il sa a kaS vi li sap re zi dento
fi cis da sa de bad ga mo vi da, ga is ma dek la ma to ris xma: `sa qar Tve los
kon sti tu cia~, sa qar Tve los sa kon sti tu cio sa sa mar Tlos Tav mjdoma
rem gi or gi pa pu aS vil ma tri bu na ze sa qar Tve los kon sti tu cia da do
da masze xe lis da de biT pre zi den ti sap re zi den to fics war moT qvams.
pre zi den tis fi ci kon sti tu ci is Se mad ge ne li na wi lia. erov nul-sa mar-
Tleb riv siv rce Si, swo red, kon sti tu ci aa is uze na e si do ku men ti, romelze
dac xe lis da de biT sa xel mwi fos pre zi den tma eri sa da sa zo ga doe
bis wi na Se er Tgu le bis fi ci da do.
kon sti tu ci aa do ku men ti, ro me lic qve ya na Si xe li suf le bis or ga niza
ci is sa kiTxs gan saz Rvravs. Se sa ba mi sad, yve la sa xe li suf lo rgo lis:
pre zi den tis, par la men tis, mTav ro bis, sa sa mar Tlos uf le ba mo si leba
da val de bu le be bi kon sti tu ci a Sia reg la men ti re bu li. erov nulsamar
Tleb riv sis te ma Si kon sti tu ci is mniS vne lo bas gan sa kuT re bu lad
us vams xazs mi si uze na e so ba.
kon sti tu ci is uze na e so ba Si igu lis xme ba, mi si, ro gorc Zi ri Ta di
ka no nis umaR le si iu ri di u li Za la erov nul-sa mar Tle bri vi sis te mis
yve la nor ma ti u l aq tTan Se da re biT. er Ti mxriv, es gu lis xmobs, rom
kon sti tu cia aris sa mar Tleb ri vi wya ro sa mo qa la qo, sis xlis, ad mi nistra
ci u li da sxva ne bis mi e ri ka non mdeb lo bi saT vis. me o re mxriv, es uzena
e so ba ga mo i xa te ba ima Si, rom ka no ne bis mi Re bis uf le ba mo si le ba mxolod
kon sti tu ci iT gaT va lis wi ne bul sa xel mwi fo or ga no ebs ga aC ni aT.
kon sti tu cia awe sebs mo va le o bas, rom li Tac sa xel mwi fo or ga no ebi,
Ta nam de bo bis pi re bi, ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis or ga no e bi
moq me de ben. zog jer kon sti tu ci e bi mis uze na e so ba ze pir da pir mi u Ti-
Te ben. kon sti tu ci is uze na e so bis uz run vel yo fas da mi si dac vis funqci
as em sa xu re ba sa qar Tve los sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo, ro me lic
axor ci e lebs sa qar Tve los kon sti tu ci is uze na e so bis, kon sti tu ci u ri
ka no ni e re bis da ada mi a nis kon sti tu ci u ri uf le be bi sa da Ta vi suf lebe
bis dac vas. 24
Si na gan saq me Ta sa mi nis tros struq tu ru li qve da na yo fis, kon stitu
ci u ri usaf rTxo e bis de par ta men tis Zi ri Ta di amo ca naa: sa xel mwifos
da sus te bis miz niT, sa xel mwi fo an sxva da we se bu le ba Ta nor ma lu-
24 saqarTvelos konstitucia, muxli 83.

saxelmwifo marTvis sistema
ri fun qci o ni re bi saT vis xe lis Sem Sle li ga re mo e be bis, uc xo e Tis specsam
sa xu re bis in te re se bis ga mov le na-aR kve Ta da ne it ra li ze ba, qvey nis
po li ti ku ri da eko no mi ku ri saf rTxis prog no zi re ba, am miz niT in forma
ci is mo po ve ba da ana li ti ku ri da mu Sa ve ba, spec sam sa xu re bis saq mi a nobis
for me bi Ta da me To de biT, ka non mdeb lo biT dad ge ni li we siT sa xelmwi
fos kon sti tu ci u ri sis te mi sa da xe li suf le bis ara kon sti tu ci uri,
Za la dob ri vi gziT Sec vli sa gan dac vis uz run vel yo fa;
sa xel mwi fos wi na aR mdeg mi mar Tu li da na Sa u le bis, maT So ris sa moxe
leo, ko ruf ci u li da eq stre miz mis niS ne bis ma ta re bel da na Sa ul Ta
ga mov le na da aR kve Ta;
mis kom pe ten ci as mi kuT vne bul saq me eb ze, sis xlis sa mar Tlis sap roce
so ko deq siT dad ge ni li we siT da am ko deq siT gaT va lis wi ne bul fargleb
Si wi nas wa ri ga mo Zi e ba da sis xlis sa mar Tleb ri vi dev na;
de par ta men ti ag reT ve axor ci e lebs sa xel mwi fo usaf rTxo e bi saT vis
gan sa kuT re bu li mniS vne lo bis mqo ne da we se bu le beb Si da niS nu li uSiSro
e bis sa kiT xTa ofic re bis saq mi a no bis ko or di na ci a sa da kon trols,
maT mi er mo wo de bu li in for ma ci is ana li ti kur da mu Sa ve bas.
kon sti tu ci is sta bi lu ro ba
kon sti tu ci is sta bi lu ro ba mi si um niS vne lo va ne si Tvi se baa, rac
ga na pi ro bebs mis ad gils erov nul-sa mar Tleb riv sis te ma Si. kon sti tuci
is sta bi lu ro ba uz run vel yo fi lia Ta vad kon sti tu ci a Si reg la menti
re bu li nor me bis re a lu ri so ci a lu ri sa fuZ v lebiT da maTi Zi e biT,
kon sti tu ci a Si cvli le be bis Se ta nis gan sa kuT re bu li we sis ar se bo biT.
kon sti tu ci is sta bi lu ro ba Ta vis Tav Si mo i cavs kon sti tu ci u ri
prin ci pe bi sa da de bu le be bis ise Ti sis te mis ar se bo bas, rom lis Za li-
Tac, po li ti ku ri so ci a li za ci is Se de gad xe li suf le ba Si mo sul axal
po li ti kur Za las ara aqvs Se saZ leb lo ba ar se bi Ti gav le na mo ax di nos
am sis te ma ze da, Se sa ba mi sad, Sec va los kon sti tu cia Ta vi si Se xe du lebi
sa mebr. sxva sit yve biT rom vTqvaT, xe li suf le bam ki ar un da mo ir gos
kon sti tu cia, Ta vad xe li suf le ba un da mo er gos kon sti tu ci as. xe lisuf
le ba val de bu lia, Se e gu os da da e mor Ci los kon sti tu ci iT gan mtkice
bul pi ro bebs.
es su lac ar niS navs upi ro bo sta bi lu ro bas, ram de na dac yo ve li samar
Tleb ri vi nor ma da maT So ris kon sti tu ci u ri nor mac so ci a lu ri
59

60
kari pirveli
nor mis sa xes xva o bas war mo ad gens. maT sa fuZ vels, bu neb ri via, re a lu ri
so ci a lu ri say rde ni un da ga aC ndes. ami tom, sa zo ga do eb ri vi cxov re bis
pi ro be bis cva le ba do ba Ta vis Ta vad mo iT xovs kon sti tu ci u ri nor me bis
Se sa ba mi so ba Si moy va nas, rac au ci le be lia ma Ti re a li za ci i saT vis.
kon sti tu ci a Si cvli le be bis da da ma te be bis Se ta na Ta vad kon stitu
ci iT ve re gu lir de ba da mas Si vea reg la men ti re bu li. es me qa niz mi ki
kon sti tu ci is sta bi lu ro bis erT-er Ti mniS vne lo va ni pi ro baa.
kon sti tu ci e bi er Tma ne Tis gan gan sxvav de bi an. Te o ri u lad ga nas xvave
ben `moq nil~ da `myar~ kon sti tu ci ebs.
`moq ni lia~ kon sti tu cia, ro me lic iT va lis wi nebs cvli le be bi sa da
da ma te be bis Se ta nis mar tiv me qa nizms. ma ga li Tad, gfr-is Zi ri Ta di kano
ni, sa dac cvli le be bi sa da da ma te be bis ise Ti ve we sia gaT va lis wi nebu
li, ro go ric mim di na re ka no ne bi saT vis.
`mya ri~ kon sti tu ci e bi cvli le be bi sa da da ma te be bis uf ro rTul meqa
niz mebs iT va lis wi ne ben. sir Tu le yo ve li kon kre tu li qvey nis ka nonmde
bel zea da mo ki de bu li. ma ga li Tad, `myar~ kon sti tu ci a Ta ricxvs
mi e kuT vne ba saqarTvelos moq me di kon sti tu cia.
sa qar Tve los kon sti tu ci is ga da sin jvis pro ce du ras iT va lis wi nebs
sa qar Tve los kon sti tu ci is 102-e mux li. am mux lis mi xed viT sa qar Tvelos
kon sti tu ci is zo ga di an na wi lob ri vi ga da sin jvis Se sa xeb ka nonpro
eq ti wa red gi ne ba sa qar Tve los par la ments. amas Tan, par la men tSi
ka non pro eq tis Se ta na av to ma tu rad ar niSnavs par la men tis mier mis
ganxilvas. ka non pro eq tis gan xil vis Se saZ leb lo ba par la ments mxo lod
mas Sem deg mi e ce ma, ro ca igi war dge nil ka non pro eqts sa yo vel Tao-saxal
xo gan xil vi saT vis ga mo i tans. ka non pro eq tis ga moq vey ne bi dan mxolod
er Ti Tvis Sem deg eni We ba par la ments mi si gan xil vis daw ye bis ufle
ba.
2010 wels sa qar Tve los kon sti tu ci a Si cvli le be bi gan xor ci el da,
rom le bic kon sti tu ci a Si cvli le be bi sa da da ma te be bis Se ta nis sa kiTxsac
Se e xo. Sec vli li kon sti tu cia 2013 wlis oq tom ber Si, mo ri gi sapre
zi den to ar Cev ne bis Sem deg, ax la d ar Ce u li pre zi den tis mi er fi cis
da de bis mo men ti dan, amoq med de ba. ker Zod, kon sti tu ci is 102-e mux lis
me-3 pun qtSi Ca i we ra: `kon sti tu ci is ga da sin jvis pro eq ti mi Re bu lad
Ca iT vle ba, Tu ma s sa qar Tve los par la men tis or Tan mim dev rul se si a ze,
sul co ta, sa mi Tvis in ter va liT, mxars da u Wers sa qar Tve los par lamen
tis sru li Se mad gen lo bis ara nak leb ori me sa me di sa~.

saxelmwifo marTvis sistema
ro gorc am mux lis amo na ri di dan Cans, kon sti tu ci is ga da sin jvis Sesa
xeb ka non pro eq tis mi Re bi saT vis par la men tis wev rTa xme bis sak ma od
didi ra o de no baa sa Wi ro. gar da ami sa, kon sti tu cia iT va lis wi nebs misi
ga da sin jvis ini ci re bas xal xis mi er. 102-e mux lis pir ve li pun qtis Sesa
ba mi sad kon sti tu ci is zo ga di an na wi lob ri vi ga da sin jvis ka non proeq
tis Se ta nis uf le ba, sxva su bi eq te bis gar da, aqvs ara nak leb 200 000
amom rCe vels, ma Sin ro ca Cve u leb riv ka no neb Tan mi mar Te biT ase Ti ve
uf le ba 30 000 amom rCe ve lsac aqcs.
kon sti tu ci is le gi ti mu ro ba
kon sti tu ci is le gi ti mu ro ba gu lis xmobs kon sti tu ci is Se mu Sa vebas
da mi Re bas ka no nis srul moT xov na Ta dac viT. es moT xov ne bi, rogorc
we si, Ta vad kon sti tu ci a Sivea reg la men ti re bu li. kon sti tu cia,
ro me lic mi Re bu lia Za la do bis ra i me for miT, ka no nis moT xov na Ta sawi
na aR mde god an dar Rve viT, bu neb ri via, le gi ti mu rad ver Ca iT vle ba.
kon sti tu ci is le gi ti mu ro bis ar se bi Ti gan msaz Rvre lia sa qar Tve los
mo sax le o bis ne ba. Se sa ba mi sad, sa qar Tve los kon sti tu ci is pre am bu la-
Si aR niS nu lia:
`Cven, sa qar Tve los mo qa la qe ni, ro mel Ta ur ye vi ne baa da vam kvid roT
sa zo ga do eb ri vi wes wyo bi le ba, eko no mi ku ri Ta vi suf le ba, so ci a lu ri da
sa mar Tleb ri vi sa xel mwi fo... RvTi sa da qvey nis wi na Se vac xa debT am konsti
tu ci as~.
kon sti tu ci is pir da pi ri moq me de ba
kon sti tu cia, ro gorc qvey nis Zi ri Ta di ka no ni, qvey nis moq me di kanon
mdeb lo bis sa fuZ vels wa rmo ad gens. aqe dan ga mom di na re, xSi rad
dge ba kon sti tu ci is da moq me di sa ka non mdeb lo nor me bis da ba lan se bis,
kon sti tu ci u ri nor me bis sa ka non mdeb lo nor meb ze uku gav le nis sa kiTxe
bi. aseT vi Ta re ba Si gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba eni We ba kon sti tuci
is, ro gorc uSu a lo moq me debis aq tis sa kiTxs.
kon sti tu cis uSu a lo moq me de bis sa kiT xi `Zal ze spe ci fi ku ri konsti
tu ci u ri nor me bis, spe ci fi ku ri moq me de bis sa kiTxs mo i cavs. Zi ri-
Ta dad es aris sa er To nor me bi, ro mel Ta meS ve o bi Tac xde ba sa xel mwi fo
xe li suf le bis or ga ni za ci is sa fuZ v le bis re gu li re ba. Si na ar sob ri vi
Tval saz ri siT, pir da pi ri moq me de ba met wi lad Sem zRu dav kon sti tu ci-
61

62
kari pirveli
ur nor meb ze vrcel de ba. ami tom mTa va ri is aris, rom swo red kon stitu
ci as Tan Se sa ba mi so biT mi Re bul ma ka non mdeb lo bam uz run vel yos
ro gorc kon sti tu ci u ri, ise kon kre tu li sa mar Tleb ri vi nor me bis rea
lu ri moq me de ba~. 25
zo gi er Ti qvey nis kon sti tu cia ara Tu cal ke u l spe ci fik u r kon stitu
ci u r nor me bs, mTli a nad kon sti tu ci as aRi a rebs pir da pi ri moq me debis
aqtad. ma ga li Tad, Cve ni erT-er Ti uax lo e si me zo be li sa xel mwi fos,
som xe Tis res pub li kis, kon sti tu ci is me-6 mux lis pir vel na wil Si aRniS
nu lia: `res pub li kis kon sti tu ci as aqvs umaR le si iu ri di u li Zala
da mi si nor me bi uSu a lod moq me debs~.
ar se bobs kon sti tu ci u ri nor me bi, ro mel Ta amoq me de ba Se sa ma bi si
sa mar Tleb ri vi aq tis ar se bo bas ukav Sir de ba. ma ga li Tad, sa qar Tve los
kon sti tu ci is me-4 mux lis me-4 pun qtis amoq me de bi saT vis au ci le be lia
sa qar Tve los or ga nu li ka no nis ga mo ce ma, rad gan kon sti tu ci is aR niSnu
li nor ma am bobs, rom: `pa la te bis Se mad gen lo bas, uf le ba mo si leba
sa da ar Ce vis wess gan saz Rvravs or ga nu li ka no ni~.
ar se bo ben kon sti tu ci u ri nor me bi, ro mel Ta moq me de ba, so ci a lu ri
daT qmis ga re Sec, pir da pi ri moq me de bi saa. sa qar Tve los kon sti tu ci is
21-e mux lis pir ve li na wi li am bobs: `sa kuT re ba da mem kvid re o bis ufle
ba aRi a re bu li da uz run vel yo fi lia. da uS ve be lia sa kuT re bis,
mi si Se Ze nis, gas xvi se bis an mem kvid re o biT mi Re bis sa yo vel Tao ufle
bis ga uq me ba~.
kon sti tu ci is pir da pi ri (uSu a lo) moq me de bis sa kiT xi gan sa kuT rebiT
aq tu a lu ria sa kon sti tu cio kon tro lis gan xor ci e le bis dros,
rad gan sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo, ro gorc erT-er Ti in sti tu ci u ri
ga ran tia, kon sti tu ci is dac vas uz run vel yofs. igi `iRebs ga daw yveti
le bebs kon sti tu ci as Tan kon sti tu ci u ri Se Tan xme bis, ka no nis,
pre zi den tis, mTav ro bis, af xa ze Tis av to no mi u ri re spub li ki sa da
aWa ris av to no mi u ri re spub li kis xe li suf le bis umaR les or ga no Ta
nor ma ti u li aq te bis Se sa ba mi so bis sa kiT xze~.
25 melqaZe, o., konstitucionalizmi, Teoriis sakiTxebi, baTumis un-tis gam-ba da st.,
2003, gv. 81.

Ta vi 3.3
saxelmwifo marTvis sistema
kon sti tu ci is Zi ri Ta di prin ci pe bi
kon sti tu ci is moq me de ba, kon sti tu ci ur sfe ros mi kuT vne bu li sazo
ga do e bis um niS vne lo va ne si ur Ti er To be bis re gu li re ba, da mo ki debu
lia im fun da men tur prin ci peb ze, rom le bic gan zo ga de bu li sa xiT
mo ce mu lia kon sti tu ci a Si.
kon sti tu ci is um niS vne lo va ne si fun da men tu ri prin ci pia de mok rati
u lo bis prin ci pi. kon sti tu ci is de mok ra ti u lo ba niS navs, rom igi
aRi a rebs da am kvid rebs gar kve ul Ri re bu le bebs, ro mel Ta sa fuZ vel zec
xe li suf le ba fun qci o ni rebs.
`es Ri re bu le be bia: Ta vi suf le ba, Ta nas wo ro ba da mi u ker Zo e be li ka no nie
ri mar Tlmsa ju le ba. kon sti tu ci u ri de mok ra tia un da ak ma yo fi leb des sam
kon kre tul, xSi rad kon fliq tur moT xov nas. pir ve li isaa, rom ra ki de mok rati
u lia, igi mgrZno bi a re un da iyos xal xis mi marT. me o re – ra ki igi imar Te ba
gan saz Rvru li we se bi sa da pro ce du re bis Se sa ba mi sad, Sez Ru du lia da sa xuli
miz ne bis gan xor ci e le ba sa da im gze bis ga mo ye ne ba Si, rom le bi Tac am mizne
bis gan xor ci e le bas es wraf vi an. bo los, ro gorc yve la mTav ro ba, kon stitu
ci u ri de mok ra tia ar Se iZ le ba xan grZli vi iyos an did xans Se mor Ces sa zoga
do e bas, Tu efeq ti a nad ver uz run vel yofs ka non sa da wes rigs, kom pleq suri
araa eko no mi kis mar Tva sa da ga re saf rTxe Ta gan dac va Si (aq igu lis xme ba
ara mar to uc xo qvey nis Se i a ra Re bu li Za le bis Se mo se va an Se moW ra, ara med
or ga ni ze bu li da na Sa u li, bu neb ri vi ka tas tro fe bi da te ro riz mi)~. 26
xe li suf le bis da na wi le ba
xe li suf le bis da na wi le ba kon sti tu ci is um niS vne lo va ne si prin cipia,
rad gan mis ge ne ra lur xazs swo red xe li suf le bis or ga ni zeba warmo
ad gens. xe li suf le bis de mok ra ti u li in sti tu ci e bis Tvis am princi
pis kon sti tu ci ur reg la men ti re bas gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba
eni We ba. aR niS nul prin cips sa qar Tve los moq me di kon sti tu cia zo ga di
de bu le be bis me-5 mux lSi aRi a rebs. es niS navs: xe li suf le ba ise un da
ai gos, rom mis ma er Tma Stom sxva gan Sto e bis ga da far va ar ga mo iw vi os,
mi si uf le be bi ar mi iT vi sos. xe li suf le bis or ga ni zeb is am prin ci pis
26 magStadti, Tomas m., gavigoT politika: ideebi, institutebi da problemebi,
Targmani: arCil abaSiZe, giorgi gvalia, elene nodia; red.: gia nodia, daviT afrasiZe,
ilias saxelmw. un-tis gam-ba, Tbilisi, 2010. gv. 69.
63

64
kari pirveli
kon sti tu ci u ri reg la men ta cia er Ti-er Ti saf rTxis gan Ta vis ari debis
ga ran tad war mog vidge ba. mi si me o xe biT aRik ve Te ba xe li suf le bis
TviT ne bo ba ada mi a nis/mo qa la qis mi marT.
Ta vi 3.4
kon sti tu ci is sa xe e bi
kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi praq ti ka da sxva das xva sa xel mwi fo ebis
kon sti tu ci e bis Se da re bi To ba gviC ve nebs, rom ama Tu im sa xel mwifo
Si sxva das xva is to ri ul si nam dvi le Si moq me di kon sti tu ci e bi mra vali
niS niT gan sxvav de bi an er Tma ne Ti sa gan. ise ro gorc ne bis mi e ri kla sifi
ka cia, kon sti tu ci e bis kla si fi ka ci ac pi ro bi Tia. es pi ro bi To ba gulis
xmobs ima sac, rom msgav si an gan sxva ve bu li kla si fi ka cia Se saZ loa
Tqvenc uam ra vi Seg xvdeT.
da we ri li da da u we re li kon sti tu cia
erT-er Ti mniS vne lo va ni da gav rce le bu li sak la si fi ka cio ni Sa nia
kon sti tu ci a Ta da yo fa ga mo xat vis for mis mi xed viT. am niS nis Se sa ba misad
ga nas xva ve ben `da we ril~ da `da u we rel~ kon sti tu ci ebs. `da we rili~
kon sti tu ci a gu lis xmo bs er Ti a n, sis te ma ti zi re bu l nor ma ti u l
aq ts, ro me lic mi Re bu lia sa xel mwi fo xe li suf le bis umaR le si or ganos
mi er an re fe ren du mis gziT. `da u we re li~ kon sti tu ci a gu lis xmobs
ara sis te ma ti zi re bu l kon sti tu cias, anu Se sa ba mi si sa zo ga do eb ri vi
ur Ti er To be bi re gu lir de ba sxva das xva sa ka non mdeb lo aq te biT, konsti
tu ci u ri Cve u le be biT da pre ce den te biT. am nor me bis er Ti a no ba ar
aris sis te ma ti zi re bu li da aRi a re bu li er Ti an sa ka non mdeb lo aq tad.
ase Ti kon sti tu ci iT sar geb lobs in gli si, axa li ze lan dia, is ra e li.
mud mi vi da dro e bi Ti kon sti tu ci e bi
moq me de bis va dis mi xed viT ga nas xva ve ben `mud miv~ da `dro e biT~ konsti
tu ci ebs. kon sti tu ci is mud mi vo ba sru le bi Tac ar niS navs imas, rom
mi si Sec vla an mas Si cvli le be bi sa da da ma te be bis Se ta na ar Se iZ le ba.
kon sti tu cia sa mar Tleb ri vi nor me bis er Tob li o baa, sa mar Tleb ri vi
nor ma ki – so ci a lu ri nor mis sa xes xva o ba. Se sa ba mi sad, kon sti tu cia is

saxelmwifo marTvis sistema
sa mar Tleb ri vi do ku men tia, ro me lic re a lur so ci a lur-po li ti kur
vi Ta re bas asa xavs, efuZ ne ba da are gu li rebs. ami to mac, am vi Ta re bis
cvli le be bi adek va tu rad ai sa xe ba kon sti tu ci a ze.
kon sti tu ci is mud mi vo ba am sak la si fi ka cio niS nis mi xed viT gu lisxobs,
rom mas Si ar aris mi Ti Te bu li ra i me Ta ri Ri, faq ti an mov le na, romel
Ta dad go ma kon sti tu ci is Sec vlas an mi si moq me de bis Se Ce re bas an
Sew yve tas ga mo iw vev da.
kon sti tu ci is dro e bi To ba ki, pi ri qiT, mas Si aseT gan saz Rvre bebs
gu lis xmobs. dro e bi Ti kon sti tu ci is mi Re ba sxva das xva sa zo ga do eb riv
da po li ti kur ga re mo e beb zea da mo ki de bu li.
kon sti tu ci is, ro gorc qvey nis Zi ri Ta di ka no nis mi Re ba, rTu li
da xan grZli vi pro ce sia. Tu qve ya na Si sa zo ga do eb riv-po li ti ku ri
mov le ne bi Se ic va la, ra mac, Ta vis mxriv, dRis wes rig Si axa li kon stitu
ci is mi Re bis sa kiT xi da a ye na, maSin gar kve uli vadebis gansazRvra
gardauvalia. amas Tan, qve ya na Si kon sti tu ci u ri va ku u mis ar se bo ba dauS
ve be lia. sa xel mwi fo Si kon sti tu ci ur re gu li re bas daq vem de ba re buli
sa kiT xe bis TviT di ne ba ze da to ve ba sa va la lo Se de gebs iw vevs. aseT
vi Ta re ba Si dro e bi Ti kon sti tu ci is mi Re baa re ko men de bu li.
mmar Tve lo bis for mis Se sa ba mi sad, ga nas xva ve ben `mo nar qi ul~ da
`res pub li kur~ kon sti tu ci ebs.
`mo nar qi u lia~ kon sti tu cia, rom lis mi xed vi Tac sa xel mwi fos me-
Ta u ria mo nar qi (me fe an de do fa li), da sa xel mwi fo xe li suf le ba mi si
sa xe liT xor ci el de ba. `am gziT xe li suf le ba ga er Ti a ne bul sa me fo Si
dRe i saT vis ekuT vnis par la ments da mTav ro bas, xo lo de do fa li rCe ba
sa xel mwi fos me Ta u rad~. 27
mo nar qi u li sa gan gan sxva ve biT, `res pub li ku ri~ kon sti tu cia sa xelmwi
fos me Ta u rad gar kve u li va diT ar Ce ul pre zi dents aRi a rebs. xo lo
er Ti a ni xe li suf le ba misi da na wi le bis prin cips efuZ ne ba.
sa zo ga do eb riv ur Ti er To beb Tan Se sa ba mi so bis mi xed viT ga mo yo fen
`iu ri di ul~ da `faq tob riv~ kon sti tu ci ebs; mi Re bis we sis mi xed viT:
par la men tis mi er, re fe ren du mis gziT mi Re bul an oq tro i re bul 28
kon sti tu ci ebs da ase Sem deg. re fe ren du mi s gzi Taa mi Re bu li kon sti-
27 Chris Taylor, Constitutional and Administrative Law, 2008, pg. 4.
28 oqtroirebuli konstitucia (frang.: “octroyer” Cuqeba) – konstitucia, romelsac
gamoscems saxelmwifos meTauri warmomadgenlobiTi organoebis (parlamenti da
sxv.) monawileobis gareSe.
65

66
kari pirveli
tu cia, ro mel sac xal xi uSu a lo de mok ra ti is for miT, sa yo vel Tao-saxal
xo ken Wis yriT mi i Rebs.
oq tro i re ba niS navs kon sti tu ci is bo Ze bas. ga nas xva ve ben ori sa xis
oq tro i re bas: `sa Si na os~ da `sa ga re os~.
sa Si nao oq tro i re bis dros mo nar qi kon sti tu ci as er Tpi rov nu lad
Se i mu Sa vebs, Re bu lobs da mas sa ku Tar xalxs sTa va zobs. ase Ti sa xis iyo
ma ga li Tad, na po le o nis dam xo bis Sem deg mi Re bu li saf ran ge Tis 1814
wlis kon sti tu cia.
sa ga reo oq tro i re ba kon sti tu ci is bo Ze bis ise Ti sa xea, ro ca yofil
ko lo ni as kon sti tu ci as yo fi li met ro po lia sTa va zobs. in do e Tis
kon sti tu cia am gziT or jer iq na Se mu Sa ve bu li da mi Re bu li. ori ve Se-
Ta va ze ba erov nul-gan ma Ta vi suf le be li moZ ra o bis ga aq ti u re bas da em-
Txva (1919 da 1935 wle bi). ori ve Se mo Ta va ze bu li kon sti tu cia in gli sis
par la men tma da am tki ca da mo nar qma be We di da us va.
Ta vi 3.5
kon sti tu ci o na liz mis
tra di ci e bi sa qar Tve lo Si
sa qar Tve los kon sti tu ci o na liz mis tra di ci eb ze sa ub ri sas amo sava
li sa qar Tve los is to ri aa. esaa sa qar Tve los sa xel mwi fo eb ri vi damo
u ki deb lo bis aR dge ni sa da dac vis Tvis brZo lis is to ria. swo red am
is to ri u li be du kuR mar To bis ga moa, rom ise Ti ma Ra li sa mar Tleb rivi
kul tu ris qve ya na Si, ro go ric sa qar Tve loa, kon sti tu ci o na liz mis
Tav fur clad mxo lod me o ce sa u ku nis pir ve li na xev ris, kon kre tu lad
1921 wlis 21 Te ber vlis, sa qar Tve los res pub li kis kon sti tu cia iTvle
ba.
msof lio kon sti tu ci o na liz mis is to ri a ze msjelobisas mxo lod im
kon sti tu ci u r aq tebs ki ar vgu lis xmobT, rom le bic mxo lod dRe vande
li ga ge biT ga mo xa ta ven kon sti tu ci is arss, ara med mxed ve lo ba Si
gvaqvs uf ro ad re u li aq te bic, rom le bic ze moT uk ve vax se neT. me tic,
aris to te les Se xe du le ba imis Se sa xeb, rom sa xel mwi fo Si ar se bobs Ziri
Ta di da ara Zi ri Ta di ka no ne bi, sa mar Tlis is to ri ko seb ma kon sti tuci
ur Se xe du le bad ga i ges da war mog vid gi nes.

saxelmwifo marTvis sistema
ama ve kon teq stSi un da gan vi xi loT sa qar Tve los kon sti tu ci o naliz
mis is to ri ac. rad gan obi eq tu ri re a lo baa, rom qar Tu li kon stitu
ci o na liz mis Tav fur ce li 1921 wlis 21 Te ber vlis kon sti tu ci aa,
er Tma ne Ti sa gan un da gav mij noT sa qar Tve los kon sti tu ci o na liz mis
is to ria da qar Tu li kon sti tu ci u ri az rov ne bis is to ria. 1921 wlis
kon sti tu cia qar Tu li kon sti tu ci u ri az rov ne bi sa da kul tu ris isto
ri as nam dvi lad ar asa xavs.
qar Tu li kon sti tu ci u ri az rov ne bis is to ria ga er Ti a ne bu li qar-
Tu li sa xel mwi fos Seq mni dan iw ye ba. am pe ri o di dan sa xel mwi fos mar-
Tva-gam ge o bis am sax ve li sa mar Tleb ri vi do ku men te bi uk ve gvaqvs. am
pe ri o dam de sa xel mwi fo eb ri vi wes wyo bi le bis Se sa xeb Se xe du le bebs,
mar Ta lia ara sa mar Tleb ri vi, mag ram uf ro ad rin de li do ku men te bi Sei
cavs: sa e ro da sa ek le sio xe li suf le bis mi er ga mo ce mu li si gel-gujre
bi, bo Ze bis si ge le bi da sxva.
er Ti a ni qar Tu li sa xel mwi fos war mo So bis Sem deg mi Re bu li kon stitu
ci u ri mniS vne lo bis kla si ku ri aq tia `xel mwi fis ka ris ga ri ge ba~. mis
kon sti tu ci ur mniS vne lo ba ze mi u Ti Tebs is ga re mo e ba, rom: igi naT lad
ga mo xa tav da me fis Zli e ri xe li suf le bis ide o lo gi as, mas Si mo ce mu li
iyo cen tra lu ri xe li suf le bis da xa si a Te ba, sa sax lis ka ris eti ke ti da
a. S. Cve nam de moR we u li am do ku men tis teq sti XIV sa u ku nes ga ne kuT vneba.
is to ri kos ma eq vTi me Ta ya iS vil ma aR niS nu li aq ti gi or gi brwyin valis
me fo bis (1314-1346) pe ri ods mi a kuT vna. `xel mwi fis ka ris ga ri gebis~
Ta o ba ze cno bi li mec ni e ri iv. sur gu la Ze aR niS nav da: `is faq ti,
rom sa xel mwi fo eb ri vi wyo bi le bis sa kiT xze am gva ri xa si a Tis naS ro me bi
iwe re bo da, Ta vis Ta vad... maC ve ne be lia, rom iu ri di u li az rov ne ba ma Sindel
sa qar Tve lo Si ma Ral do ne ze mdga ra~. 29
kon sti tu ci o na liz mis Tva lsaz ri siT ase ve Zal ze sa yu rad Re bo iyo
`we si da gan ge bai me fe Ta kur Txe vi sa~, rad gan mas Si gan saz Rvru li iyo same
fo xe li suf le bis, mi si apa ra tis, sa me fo dar ba zis fun qci o ni re bis we si.
qar Tu li kon sti tu ci o na liz mis da xa si a Te ba Si mniS vne lo va ni ad gili
uWi ravs yu Tlu-ar sla nis dass. igi, sa qar Tve lo Si par la men ta riz mis
ide is war mo So bas ukav Sir de ba. Tum ca un da aR vniS noT, rom am uka nas knelis
Se sa xeb qar Tul is to ri ul mec ni e re ba Si er Ti a ni az ri ar aris.
qar Tu li kon sti tu ci o na liz mis is to ri is Tval sa zri siT ar se bi Tad
gan sxva ve bu li su ra Ti gvaqvs XVII sa u ku nis pir vel na xe var Si, ro ca vaxtang
VI-m `das tur la ma li~ mi i Ro. am aq tis da sa xa si a Teb lad mxo lod iv.
29 surgulaZe, iv., qarTuli samarTlis istoriis wyaroebi, Tbilisi, 1984, gv. 69.
67

68
kari pirveli
ja va xiS vi lis sit yvebs mo viS ve li ebT: `das tur la ma li~-s Seq mniT vaxtang
me eq vsem mar Tlmsa ju le ba da mar Tva-gam ge o ba kvlav er Tma ne Ti sagan
gan saz Rvra da sa xel mwi fo sa mar Tal sac mtki ce sa fuZ ve li da u do:
ami e riT gan sa xel mwi fo mar Tva-gam ge o bis gar kve u li we si iyo dam ya rebu
li da mi si rye va da dar Rve va ase io li aRar iq ne bo da~. 30
qar Tu li kon sti tu ci o na liz mis da sa xa sia Teb lad, ase ve, mniS vne lova
nia 1832 wlis SeT qmul Ta Se xe du le be bi, 60-ia nel Ta sa mar Tleb rivpo
li ti ku ri war mod ge ne bi da yve la is ide e bi, ro me lic ru se Tis im peri
is dam pyrob lu ri po li ti kis vi Ta re ba Si aR mo cen de bo da qar Tu li
sa xel mwi fos ga da sar Ce nad.
Ta vi 3.6
kon sti tu ci is fun qci e bi
kon sti tu cia, qvey nis sa zo ga do eb ri vi wes wyo bi le bi sa da po li ti kis
sfe ro Si aR mo ce ne bu li ur Ti er To be bis re gu li re bis Ta vi se bu re be biT
da mra val mxri vi fun qci u ri da niS nule biT ga mo ir Ce va. kon sti tu ci as-
Tan, ro gorc Zi ri Tad ka non Tan, mi mar Te ba Si upi ra te sad ga mo yo fen mis
iu ri di ul fun qci as. kon sti tu ci is iu ri di ul fun qci a Si Se sa ba mi si
sa zo ga do eb ri vi ur Ti er To be bis reg la men ti re ba, am ur Ti er To be bis
sa mar Tleb ri vi re gu li re ba igu lis xme ba.
dRes uk ve xSi rad sa ub ro ben ima ze, rom kon sti tu cia mar to nor mati
u li do ku men ti ar aris. igi sa mar Tli a na daa aRi a re bu li, ro gorc
sa xel mwi fos um niS vne lo va ne si po li ti ku ri do ku men ti. am de nad, SesaZ
le be lia kon sti tu ci is po li ti ku ri fun qci ac ga mov yoT. qve ya na Si
ar se bu li po li ti ku ri Za le bis Ta na far do bis kon sti tu ci u ri asax va,
mo ce mul instituciaTa So ris Ta na far do bis dad ge na, maT So ris po liti
ku ri Ta ma Sis we seb ze Se Tan xme ba da mi si sa mar Tleb ri vi ga for me ba am
fun qci is Se sa ba mi sad xde ba. arsebuli politikuri Zalebis Tavisu fali
funqcionireba da politikuri socializaciis procesSi Tanaswori monawileobis
SesaZlebloba garantirebulia konstituciuri nor me biT,
xolo detalurad saarCevno kanonmdeblobaSi aris gawerili.
kon sti tu cia sa xel mwi fo Si ide o lo gi ur fun qci a sac as ru lebs. es,
mo qa la qe e bi sa da ada mi an Ta ga er Ti a ne be bis mi er, kon sti tu ci is av to ri-
30 javaxiSvili, iv., qarTuli samarTlis istoria; http://lib.ge/body–text.php?6708.

saxelmwifo marTvis sistema
te tis aRi a re bas uz run vel yofs. kon sti tu ci is ide o lo gi u ri fun qcia
sa mar Tleb riv-po li ti kur kul tu ra sac ukav Sir de ba da mis dax ve wa-gan vi-
Ta re bas uw yobs xels, sxva das xva de mok ra ti u li Ri re bu le be bi sad mi adami
a nis li be ra lur da mo ki de bu le bas aZ li e rebs. mi si sa Su a le biT kon stitu
cia zo gad sa ka cob rio da erov nu li kul tu ris na wi lad war mo Cin de ba.
Ta vi 3.7
sa qar Tve los moq me di
1995 wlis 24 ag vis tos kon sti tu cia
sa qar Tve los moq me di kon sti tu cia Sed ge ba 1995 wels mi Re bu li teqsti
sa gan, mas Si gan xor ci e le bu li cvli le be bi Ta da da ma te be biT, e.w. mier
Te bu li na wi li sa gan – 2004 wlis 1 iv li sis sa qar Tve los kon sti tu ciu
ri ka no ni `aWa ris av to no mi u ri res pub li kis sta tu sis Se sa xeb~.
sa qar Tve los kon sti tu cia Ta vi si iu ri di u li bu ne biT umaR le si
iu ri di u li Za lis aq tia. sa xel mwi fo Si moq me di yve la sxva sa mar Tlebri
vi aq ti kon sti tu ci as un da Se e sa ba me bo des an mis gan ga mom di na re obdes.
kon sti tu ci is uze na e so ba Ta vad kon sti tu ci a Si vea aRi a re bu li:
sa xel mwi fo xe li suf le ba xor ci el de ba kon sti tu ci iT dad ge nil fargleb
Si~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 5.1
`sa qar Tve los kon sti tu cia sa xel mwi fos uze na e si ka no nia. yve la sxva
sa mar Tleb ri vi aq ti un da Se e sa ba me bo des kon sti tu ci as~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 6.1
`kon sti tu ci is Za la Si Ses vlis Sem deg moq me debs mxo lod is sa mar Tlebri
vi aq ti an aq tis na wi li, ro me lic kon sti tu ci as ar ewi na aR mde ge ba~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 106.1
moq me di kon sti tu ci is uze na e so bis uz run vel sa yo fad kon sti tu cia
uf le beb Tan er Tad, yve la fi zi ku ri da iu ri di u li pi ri saT vis, gar kveul
val de bu le bebs awe sebs. es moT xov ne bi vrcel de ba ro gorc sa qar-
Tve los, ise uc xo el mo qa la qe eb zec:
`sa qar Tve lo Si mcxov re bi yo ve li pi ri val de bu lia as ru leb des sa qar-
Tve los kon sti tu ci i sa da ka non mdeb lo bis moT xov nebs~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 54.1
69

70
kari pirveli
sa xel mwi fo mo xe le ebs da Ta nam de bo bis pi rebs kon sti tu ci is dac vis
val de bu le ba akis ri aT. kon sti tu ci is dar Rve va sa qar Tve los pre ziden
tis, mTav ro bis wev re bis, uze na e si sa sa mar Tlos Tav mjdo ma ris, gene
ra lu ri pro ku ro ris, kon tro lis pa la tis Tav mjdo ma ris da erov nuli
ban kis sab Wos wev re bis pa su xis mgeb lo bis, im piC men tis we siT sa kiT xis
das mis erT-er Ti sa fuZ ve lia.
kon sti tu cia, ro gorc mniS vne lo va ni po li ti ku ri
do ku men ti
sa qar Tve los moq me di kon sti tu ci is po li ti ku ri bu ne ba ima Si ga moi
xa te ba, rom igi aRi a rebs po li ti kur plu ra lizms, awe sebs da uz runvel
yofs po li ti ku ri saq mi a no bis Ta vi suf le bas, ad gens Car Co ebs ase Ti
saq mi a no bi saT vis, aRi a rebs kon sti tu ci is uze na e so bas.
kon sti tu cia po li ti ku ri so ci a li za ci is pro ces Si yve la po li tikur
Za las Ta na bar Se saZ leb lo bas ani Webs. amas Tan, moq me di kon sti tuci
iT ak rZa lu lia ise Ti po li ti ku ri ga er Ti a ne bis Seq mna da saq mi a no ba,
rom lis mi za nia:
• sa qar Tve los kon sti tu ci u ri wyo bis dam xo ba;
• Za la do bis gziT qvey nis da mo u ki deb lo bis xel yo fa;
• te ri to ri u li mTli a no bis dar Rve va;
• omis an Za la do bis pro pa gan da;
• erov nu li, kuT xu ri, re li gi u ri an so ci a lu ri SuR lis gaR vi ve ba.
sa qar Tve los moq me di kon sti tu cia po li ti kur plu ra lizms da Tavi
suf le bas uz run vel yofs, Tum ca, imav dro u lad, mas ka no nis mi e ri goniv
ru li far gle biT zRu davs. ma ga li Tad, sa qar Tve los kon sti tu ci is
26-e mux lis me-2 pun qtis mi xed viT `sa qar Tve los mo qa la qe ebs uf le ba
aqvT or ga nu li ka no nis Se sa ba mi sad Seq mnan po li ti ku ri par tia, sxva gaer
Ti a ne ba da mo na wi le o ba mi i Ron mis saq mi a no ba Si~. Tum ca ze moT uk ve
nax se ne bi sa fuZ vle bis ar se bo bi sas, Se saZ le be lia, mo qa la qe ebs ua ri
eT qvaT am uf le bis ga mo ye ne ba ze.
sa qar Tve los uax le si is to ri is bo lo oci wlis man Zil ze po li ti kuri
ga er Ti a ne bis re gis tra ci a ze uar yo fi Ti ga daw yve ti le bis ori Sem-
Txve va fiq sir de ba.
2001 wels re gis tra ci a ze ua ri eT qva or ga ni za cia `mxed ri ons~ (`patri
ot Ta kav Si ri~), ro me lic jer ki dev 1989 wels sam xed ro or ga ni za ci ad
da fuZ nda. `mxed ri on ma~ sa qar Tve los 1992 wlis sa xel mwi fo ga dat ri a-

saxelmwifo marTvis sistema
le ba Si mTa va ri ro li iTa ma Sa. Sem de gac, dam xo bi li xe li suf le bis warmo
mad ge nel Ta dev na-Se viw ro e ba sa da mom xre Ta sap ro tes to moZ ra o bis
Cax So ba Si aq ti u rad mo na wi le ob da. 1995 wels mi si saq mi a no ba aik rZa la.
aq ve un da aRi niS nos, rom or ga ni za cia Tav da pir ve lad pat ri o tu li mizne
biT Se iq mna da mas Si de mok ra ti u li ide a le bi saT vis meb rZo lma bev rma
ada mi a nma moiy ara Tavi. sa qar Tve lo Si vi zi tis dros mi si sa pa tio wev ri
aSS sa xel mwi fo mdi va ni je ims be i ke ric ki gax da.
sa qar Tve los moq me di kon sti tu cia pa suxs scems mTa var kiT xvas, Tu
vis ekuT vnis sa qar Tve lo Si sa xel mwi fo xe li suf le ba. kon sti tu ci is
mi xed viT, sa xel mwi fo xe li suf le bis wya roa xal xi da Se sa ba mi sad xe lisuf
le bac mas ekuT nis.
`sa qar Tve lo Si sa xel mwi fo xe li suf le bis wya roa xal xi. sa xel mwi fo
xe li suf le ba xor ci el de ba kon sti tu ci iT dad ge nil far gleb Si~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 5.1
po li ti ku ri xe li suf le bis gan xor ci e le ba Si xal xis mo na wi le obis
for mebs kon sti tu cia awe sebs, maT So ris pir da pi ri de mok ra ti is
CaTvliT, ro ca mo qa la qe e bi ara ga Su a le bu lad, par la men tis mier, aramed
uSu a lod, Ta vadve wyve ten mniS vne lo van po li ti kur, sa xel mwi foeb
riv da sa zo ga do eb riv sa kiT xebs. uSu a lo de mok ra ti is for me bad unda
da va sa xe loT ar Cev ne bi da re fe ren du mi.
71

72
kari pirveli
na wi li meoTxe
saxelmwifo
mmarTvelobis formebi
me oT xe na wil Si gan vi xi lavT mmar Tve lo bis Zi ri Tad for mebs, ase ve
mmar Tve lo bis cal ke ul for mebs. vim sje lebT sa xel mwi fo Ta kav Si rebis
Ta na med ro ve for meb ze. war mo vad genT sa qar Tve los, ro gorc er Tia
ni sa xel mwi fos, zo gadsa mar Tleb riv da xa si a Te bas. ga vec no biT in forma
ci as mmar Tve lo bis xer xe bi sa da me To de bis Se sa xeb. da va xa si a TebT
sa qar Tve los kon sti tu ci ur-sa mar Tleb riv sta tuss. war mo va CenT saqar
Tve los sa xel mwi fo eb ri vi su ve re ni te tis ar ssa da Ta vi se bu re bebs.
gan vi xi lavT de mok ra ti as, ro gorc po li ti ku ri re Ji mis sa fuZ vels.
am na wi lis Ses wav lis Sem deg Tqven SeZ lebT imsjeloT iseT sakiT xebze,
rogoricaa:
• ra aris sa xel mwi fos cne ba da Si na ar si;
• ras niS navs mo nar qi u li mmar Tve lo ba da ro go ria mi si sa xe e bi;
• ra Ta vi se bu re ba da sa xe e bi ga aC nia res pub li kur mmar Tve lo bas;
• ra aris xe li suf le bis te ri to ri u li mow yo ba;
• ro go ria fe de ra ci u li sa xel mwi fo;
• ras niS navs uni ta ru li sa xel mwi fo;
• ra Se re u li for me bi gvxvde ba res pub li ku ri mmar Tve lo bis dros;
• ra tom iq mne bi an sa xel mwi fo Ta Ta na me gob ro be bi: kon fe de ra cia,
ev ro kav Si ri, dsT da ra for miT ur Ti er To ben isi ni;
• ras war mo ad gens po li ti ku ri re Ji mi da mi si ro me li ka te go ri e bi
Se iZ le ba ar se bob des;
• ra to maa aq tu a lu ri mmar Tve lo bis for mis Te o ri u li da praq tiku
li mniS vne lo ba Cve ni qvey ni saT vis.

Ta vi 4.1
saxelmwifo marTvis sistema
sa xel mwi fos for ma – cne ba da Si na ar si
kon sti tu ci ur-sa mar Tleb riv Te o ri a sa da praq ti ka Si sa xel mwi fos
for mis sa kiT xi erT-er Ti star te gi u li mniS vne lo bi saa. sa xel mwi fos
for mis kvle va sa Ta ves So re u li war su li dan iRebs. mas ze jer ki dev
pla to ni da aris to te le msje lob dnen, an ti ku ri pe ri o dis iu ris te bi
ka ma Tob dnen. sa xel mwi fos for mis sa kiT xebs dRe sac di di mon do me biT
ik vle ven.
Ta vi si Si na ar siT sa xel mwi fos for ma, esaa sa xel mwi fos im Si na ga ni
niS ne bis er Tob li o ba, ro me lic aC ve nebs, Tu ro go raa mo ce mul sa xelmwi
fo Si xe li suf le ba mow yo bi li, vis ekuT vnis igi. ro gor, ro me li orga
no e bis da ra me To de bis ga mo ye ne biT xor ci el de ba sa xel mwi fo xe lisuf
le ba. es sa kiT xi Cve ni sa xel mwi fo saT vi sac sa gu lis xmoa.
ar iq ne ba ga da War be bu li Tu vit yviT, rom Cven Si xe li suf le bis mowyo
bis sa kiTxs sa xel mwi fos Tvis sa si coc xlo mniS vne lo ba aqvs. amas gvidas
tu rebs sa qarT ve los xe li suf le bi sa da af xa ze Tis se pa ra tis tu li
re Ji mis kon fliq ti, sa qar Tve los moq med kon sti tu ci a Si sa xel mwi fos
te ri to ri u li mow yo bis Ri ad dar Ce ni li sa kiT xi. prob le ma Ta mog vare
bis erT-erT pi ro bad sa xel mwi fos mow yo bis sa kiT xi mi iC ne o da. dRes
gav rce le bu li mo saz re biT sa xel mwi fo for mis cne ba sa mi ur Ti er Tdakav
Si re bu li mov le nis sin Tezss mo i cavs, ese nia:
1. sa xel mwi fo mmar Tve lo bis for ma;
2. xe li suf le bis te ri to ri u li or ga ni za ci is for ma;
3. po li ti ku ri re Ji mi. 31
Ta vi 4.2
sa xel mwi fo mmar Tve lo bis for ma
mmar Tve lo bis for ma sa xel mwi fos umaR le si xe li suf le bis for mire
bis wes sa da mis struq tu ras gu lis xmo bs. is to ri u lad, mmar Tve lobis
for mas sa zo ga do e bis Se sa ba mi si so ci a lu ri da po li ti ku ri Za le bis
31 ruxaZe, z., saqarTvelos konstituciuri samarTali, baTumi, 1999
73

74
kari pirveli
ur Ti er Tda mo ki de bu le ba da ur Ti er Tda pi ris pi re ba gan saz Rvrav da.
aqe dan ga mom di na re, mo ce mu li sa kiT xis praq ti kul-po li ti ku ri mniSvne
lo ba zo ga dad, da Cve ni sa zo ga do e bi sa da saxel mwi fo saT vis kon kretu
lad, fri ad aq tu a lu ria. Si na ar sob ri vad, mmar Tve lo bis for ma, esaa
sa xel mwi fos im Si na ga ni niS ne bis er Tob li o ba, rom le bic aC ve nebs, Tu
ro go raa mo ce mul sa xel mwi fo Si xe li suf le ba mow yo bi li; vis ekuT vnis
igi; ro gor, ro me li or ga no e biT da ra me To de bis ga mo ye ne biT xor ciel
de ba.
mmar Tve lo bis for mis, anu xe li suf le bis umaR le si or ga no e bis formi
re bis da ma Ti ur Ti er Tda mo ki de bu le bis sa kiT xi pa su xobs kiT xveb ze:
• ram de nad ey rdno ba xe li suf le bis mow yo ba, ze moT uk ve mra valgzis
xse ne bul, xe li suf le bis ga na wi le bis prin cips?
• ro go ria xe li suf le bi sa da mo sax le o bis ur Ti er Tmi mar Te ba?
• mo sax le o bis mi er xe li suf le bis gan xor ci e le bis ra da ra for mebi
ar se bobs?
• ro go ria xe li suf le bis or ga no e bis Seq mnis we si, ma Ti uf le ba mosi
le bis xan grZli vo ba?
sa xel mwi fo mmar Tve lo bis for mis mi xed viT Zi ri Ta dad ga nas xva ve ben
mo nar qi a sa da res pub li kas.
mo nar qi u li mmar Tve lo ba
mo nar qi u lia mmar Tve lo bis ise Ti for ma, sa dac umaR le si sa xel mwifo
xe li suf le ba erT pirs, mo narqs, ekuT vnis, ro me lic Ta vi si ne bis Sesa
ba mi sad war mar Tavs xe li suf le bas. 32 mo nar qis ne ba sa xel mwi fo Si uzena
e sia. un da aRi niS nos, rom sa xel mwi fo me qa niz mSi mo nar qis ro li sa da
mi si sa xel mwi fo sad mi da mo ki de bu le bis kon struq ci e bi sxva das xva epoqa
Si gan sxva ve bu lad ga mo i yu re ba. mo nar qis is to ri u li sta tu si Ta named
ro ve mo nar q e bis mdgo ma reo bis gan ar se bi Tad gan sxvav de ba. mo nar qis
po zi cia dRe van del sa xel mwi fo me qa niz mSi sxvag va ria. amis mTa va ri mize
zi Ta na med ro ve mo nar qi u li xe li suf le bis wya ro, mi si uf le ba mo sile
be bis ar se na li da sa xel mwi fo me qa niz mSi mo nar qis ro li da ad gi lia.
mo nar qi a Ta ar se bu li mo de le bis far gleb Si sxva das xva epo qeb Si mi si
na ir gva ri sa xe Ca mo ya lib da:
32 Civil enciklopediuri leqsikoni, monarqia; http://www.nplg.gov.ge.

1. ab so lu tu ri, anu Se uz Ru da vi mo nar qia;
2. arCeviTi da mem kvid re o bi Ti mo nar qia;
3. Sez Ru du li (kon sti tu ci u ri) mo nar qia.
saxelmwifo marTvis sistema
ab so lu tu ri mo nar qia
ab so lu tu ri mo nar qi i saT vis da ma xa si a Te be lia mTe li xe li suf le bis
Tav moy ra er Ti pi ris – mo nar qis xel Si. mo nar qi Tvi Ton ga mos cems ka nonebs,
uf le ba mo si lia ga na xor ci e los es ka no ne bi, anu uSu a lod aRas rulos
ad mi nis tra ci u li mmar Tve lo ba, da niS nos mTav ro ba. mo nar qi aris
umaR le si msa ju li. aR niS nu li uf le ba mo si le be biT mo nar qi upi ro bod
sar geb lobs. mi si xe li suf le ba ara vis gan da araf riT ar aris Sez Ru duli.
ab so lu tur mo nar qi a Si mis xe li suf le bas zog jer is ga re mo e bac
aZ li e rebs, rom igi, imav dro u lad, umaR le si sa su li e ro pi ri caa. mmar-
Tve lo bis am for mas sa xel mwi fo Ta Ca mo ya li be bis saw yis etap ze vxvdebiT.
ase ve, man far Tod mo i ki da fe xi Su a sa u ku ne e bis sa xel mwi fo Ta xeli
suf le bis mow yo ba Sic. am ti pis mo nar qi is kla si ku ri ma ga li Ti, lui
XIV da saf ran geT Si mi si ze o bis pe ri o di, ze moT vax se neT. aseTi mo nar qi a
iS vi a Tad, mag ram ma inc dResac arsebobs (ma ga li Tad, sa u dis ara beT sa da
oman Si).
arCeviTi da memkvidreobiTi monarqia
mo nar qia Se iZ le ba iyos mem kvid re o bi Ti da ar Ce vi Ti. mem kvid re o bi-
Ti mo nar qi is dros mo narqs, tax tis mem kvid re o bis kon sti tu ci iT gaTva
lis wi ne bu li we siT, gan saz Rvru li sa me fo oja xi dan an di nas ti i dan
iw ve ven. ar Ce viT mo nar qi as ki ma Sin aqvs ad gi li, ro ca tax tis ga da ce ma
er Ti pi ri sa gan me o re ze ar Cev ne bis, ro gorc gan saz Rvru li iu ri di u li
aq tis, sa fuZ vel ze xde ba. Ta na med ro ve ar Ce vi Ti mo nar qi is ma ga li Tad
ga mod ge ba ma la i zia, sa dac mo nar qis sa xe li suf lo va da 5 wlis va diT
ga ni saz Rvre ba. mo narqs fe de ra ci is wev ri mo nar qi u li Sta te bis war momad
gen le bi ir Ce ven.
Sez Ru du li mo nar qia
Sez Ru du li mo nar qia mmar Tve lo bis ise Ti for maa, ro mel Sic mo narqis
xe li suf le ba ise Ti ar Ce vi Ti or ga no e bis mi e raa Sez Ru du li, ro-
75

76
kari pirveli
mel Ta az rsa da in te re seb sac man an ga ri Si un da ga u wi os. Sez Ru du li
mo nar qia, Ta vis mxriv, ram de ni me sa xed iyo fa: wo deb riv-war mo mad genlo
bi Tad da kon sti tu ci u rad.
wo deb riv-war mo mad gen lo bi Ti mo nar qia
wo deb riv-war mo mad gen lo bi Ti mo nar qi is dros mo nar qis xe li suf le ba
pri vi le gi re bu li wo de bis an am wo de bis war mo mad ge nel Ta mi er iz Ru de ba.
kon sti tu ci u ri mo nar qia
kon sti tu ci u ri mo nar qi i saT vis da ma xa si a Te be lia mo nar qis ufle
be bis ka non mdeb lo biT Sez Rud va ro gorc sa ka non mdeb lo, ise aRmas
ru le bel do ne ze. mmar Tve lo bis am for mas, ase ve xe li suf le ba Ta
mkveT ri ga mij vnac axasiaTebs. mar Ta lia, mo nar qi niS navs mTav ro bas,
mag ram es uka nas kne li pa suxs mxo lod par la men tis wi na Se agebs. mo narqis
aq te bis mi marT ga mo i ye ne ba kon tra sig na ci is 33 in sti tu ti, e.i. monar
qis aq te bi as ru ldeba mxo lod Se sa ba mi si mi nis tris mi er vi zi re bis
Sem Txve va Si.
sa sa mar Tlo xe li suf le ba mTli a nad da mo u ki de be lia. es ra sak vir velia,
ar niS navs imas, rom mo nar qi mxo lod de ko ra ti u li fi gu raa sa xelmwi
fo Si. amas naT lad adas tu rebs iv. sur gu la Zis mo saz re ba, rom lis mixed
viT, `mo nar qis Tan xmo bis ga re Se Se uZ le be lia ra i me cvli le ba Se vides
sa xel mwi fos kon sti tu ci ur wyo bi le ba Si. es mo men ti au ci leb lad
igu lis xme ba mo nar qis cne ba Si, vi na i dan iq, sa dac sa xel mwi fos Zi ri Ta di
ka no ni Se ic va la mo nar qis Tan xmo bis ga re Se, ar ar se bobs mo nar qia~. 34 monar
qi war mo ad gens eris, sa xel mwi fos sim bo los.
Ta nam dro ve mo nar qi e bi kon sti tu ci u ria. imis da mi xed viT, ra xa risxi
Taa Sez Ru du li mo nar qis xe li suf le ba, uka nas knels ki dev yo fen:
du a lis tur da sa par la men to mo nar qi e bad. du a lis tu ri mo nar qi is
dros mo nar qis xe li suf le ba, mi u xe da vad imi sa, rom kon sti tu ci i Taa
Sez Ru du li, de mok ra ti u li in sti tu te bis si sus tis ga mo, re a lur Zala
uf le bas ma inc Ta vad inar Cu nebs. am ti pis Ta na med ro ve mo nar qi ebs
33 kontrasignatura da kontrasignacia (laT. “contra” winaaRmdeg da “signo” aRvniSnav) –
ministris xelmowera im aqtze, romelic gamosulia saxelmwifos meTauris xelidan;
niSnavs, rom ministrs, mocemuli aqtis gamo, iuridiuli da politikuri pasuxismgebloba
ekisreba.
34 surgulaZe, iv., qarTuli samarTlis istoriis wyaroebi, Tbilisi, 1984, gv. 143.

saxelmwifo marTvis sistema
war mo ad ge nen: ior da nia, ta i lan di, ma la i zia, ne pa li. sa par la me to monar
qi eb Si pi ri qiT – mo nar qis sa xe li suf lo ro li no mi na lu ria. mTavro
ba pa su xis mge be lia mxo lod par la men tis wi na Se.
res pub li ku ri mmar Tve lo ba
res pub li ka mmar Tve lo bis ise Ti for maa, rom lis dro sac sa xel mwifo
xe li suf le bis or ga no e bs gar kve u li va diT irCeven. res pub li kis
dros sa xel mwi fo mmar Tve lo ba, mo nar qi i sa gan gan sxva ve biT, ko le giur
xa si aTs ata rebs. am gva ri mmar Tve lo bis dros ga daw yve ti le ba, Cveu
leb riv, wi nas war gan saz Rvru li pro ce du ris Se sa ba mi sad, ken Wis yris
gziT mi i Re ba. es uka nas kne li le gi ti mu rad iT vle ba ma Sin, Tu ka no niT
dad ge ni li um rav le so ba da u Wers mxars. res pub li ka Si sa xel mwi fo xeli
suf le bis wya ro xal xia. es uka nas kne li xe li suf le bas sa xel mwi fos
sa er To ke Til dRe o bis miR we vi saT vis sa Wi ro mar Tvis man dats ga dascems.
res pub li ku ri mmar Tve lo ba efuZ ne ba xe li suf le bis ga na wi le bis
prin cips da Zi ri Ta dad ga nas xva vebs sam da mo u ki de bel Stos: sa ka nonmdeb
lo, aR mas ru le bel da sa sa mar Tlo xe li suf le bas. amas Tan, demok
ra ti u li res pub li ku ri mmar Tve lo bis dros xe li suf le bis ga nawi
le bis far gleb Si `ur Ti er Tga wo nas wo re bi sa da kon tro lis~ sis te ma
moq me debs. xe li suf le bis Ti To e u li Sto Ta vis saq mi a no ba Si da mo u kide
be lia, mag ram ma Ti fun qci o ni re ba ur Ti er Tze moq me de ba sa da Ta nam-
Srom lo ba s efuZneba. arc erT maT gans uf le ba da Se saZ leb lo ba ara aqvs
Ca e ri os an mi iT vi sos me o ris uf le ba.
sa xel mwo fo Ta gan vi Ta re bis is to ria da kon sti tu ci ur-sa mar Tlebri
vi praq ti ka res pub li ku ri mmar Tve lo bis for mas, Ta vis mxriv, ki dev
ram de ni me sa xed ga ni xi lavs.
sa par la men to res pub li ka sa xe li suf lo mar Tva-gam ge o ba Si par lamen
tis upi ra te so biT xa si aT de ba. mmar Tve lo bis am for mi sas par la mentis
uze na e so ba ga mo xat vas po u lobs sa par la men to res pub li kis iseT
mTa var Ta vi se bu re ba Si, ro go ri caa mTav ro bis for mi re bis sa par la mento
we si da mis wi na Se mTav ro bis po li ti ku ri pa su xis mgeb lo ba. amas Tan,
un da aRi niS nos mTav ro bis so li da ru li pa su xis mgeb lo ba, ro ca mTavro
bis er Ti wev ris, gan sa kuT re biT mi si Tav mjdo ma ri sad mi, un dob lo ba
mTe li mTav ro bis ga dad go mas ga mo iw vevs. mTav ro bis for mi re ba xde ba im
par ti a Ta mi er, rom leb mac ar Cev ne bis Se de gad man da te bis um rav le soba
mo i po ves par la men tSi. mmar Tve lo bis ase Ti for mis dros ar se bobs
77

78
kari pirveli
pre mi er-mi nis tris Ta nam de bo ba, ro mel sac ir Cevs an niS navs par la menti.
mi u xe da vad imi sa, rom pre zi den ti, for ma lu rad, far To uf le ba mosi
le bi Taa aR Wur vi li, mi si ro li mTav ro bis for mi re ba Si no mi na lu ria.
pre zi den tis aq te bi iu ri di ul Za las, ro gorc we si, iZe nen mxo lod mas
Sem deg, rac mas par la men ti an mTav ro ba da e Tan xme ba. pre zi den tis aRniS
nul aq teb ze pa su xis mgeb lo bac am uka nas knelT ekis re baT.
sap re zi den to res pub li ka – Zi ri Ta di ma xa si a Te be li ni Sa ni sa xelmwi
fo me qa niz mSi pre zi den tis wam yva ni ro lia. am ukanasknelis Se sa bami
sad, pre zi dents sa xel mwi fo me qa niz mSi wam yva ni adgi li uWi ravs da
igi sa xel mwi fo sa da aR mas ru le be li xe li suf le bis me Ta urs er Tdrou
lad war mo ad gens. sap re zi den to res pub li ka Si moq me debs pre zi dentis
ar Ce vi sa da mTav ro bis for mi re bis ara sa par la men to we si, rom lis
Se sa ba mi sad, pre zi den ti qvey nis mo sax le o bis mi er sa yo vel Tao sa xalxo
ar Cev ne bis gziT air Ce va. mTav ro bas, xSi rad par la men tis Tan xmo biT,
pre zi den ti qmnis.
zog jer Se sa Zle be lia da praq ti ka Si xSi rad ar se bobs ki dec, ro ca sapre
zi den to mmar Tve lo bi sas pre zi den tis xel Si Za la uf le bis maq si malu
ri kon cen tra cia xde ba, rac am mmar Tve lo bis kri ti ko sebs sa Su a le bas
aZ levs igi mo nar qi as Se a da ros. er Ti pi ris xel Si Za la uf le bis kon centra
ci is mom xre e bi sa ku Ta ri Se xe du le be bis sa sar geb lod xe li suf le bis
ope ra ti u lo bi sa da eko no mi u ro bis ar gu men tebs ix mo ben. ma Ti az riT auci
le be lia, rom mar Tva de mok ra ti ul me To debs efuZ ne bo des. am Sem Txveva
Si, pre zi den ti sa da mo nar qis Se da re ba ga u mar Tle be li iq ne bo da.
swo red am gvar vi Ta re ba ze mi u Ti Teb da aleq san dre hamil to ni, ro ca
aR niS nav da: `Cven yu rad Re bas, uwi na res yov li sa, is ga re mo e ba ip yrobs,
rom aR mas ru le be li xe li suf le ba, mci re ga mo nak li sis gar da er Ti pirov
ne bis xel Si eq ce va. mag ram Zne lad rom es vi Ta re ba ra me na i ri Se dare
bis sa fuZ ve li gax des. saq me is aris, rom Tu am mxriv ra i me msgav se ba
ar se bobs Se er Te bu li Sta te bis pre zi den tsa da di di bri ta ne Tis me fes
So ris, ma Sin ase ve Seg viZ lia vi la pa ra koT Tur qe Tis sul Tan Tan, Ta-
Tar Ta xan Tan, ro mis mmar Tvel sa Tu niu-ior kis Sta tis gu ber na tor Tan
msgav se bis Ta o ba ze~. 35
Tu sap re zi den to mmar Tve lo ba xe li suf le bis mow yo bis de mok ra tiul
prin ci pebs ar izi a rebs, de mok ra ti ul mid go mas ga mo ric xavs, ma Sin
saq me ara de mok ra ti u l mmar Tve lo bas Tan gvqo nia da msgav si Se da re bac
sru li ad da saS ve bia.
35 hamiltoni, a., federalisturi werilebi, federalisti #69, niu-iorkis Statis
xalxs, 1788 weli 14 marti.

saxelmwifo marTvis sistema
bo lo pe ri o dis spe ci a lur li te ra tu ra Si ase Ti mmar Tve lo ba aRiniS
na `su per sap re zi den to res pub li kis~ sa xel wo de biT. su per sap re ziden
tod Ta vi dan la Ti nu ri ame ri kis qvey ne bi iwo de bod nen, Tum ca bo lo
pe ri od Si is da ma xa s ia Tebe li gax da bev ri gan vi Ta re ba di qvey nis Tvis evra
zi is kon ti nent zec.
su per sap re zi den to mmar Tve lo bis kla si ku ri ma ga li Tia ru se Ti,
gan sa kuT re biT vla di mer pu ti nis mmar Tve lo bis (2000-2008) pe ri od Si.
mi u xe da vad imi sa, rom mi si wi na mor be di pre zi den ti Za la uf le bis nakle
bo bas nam dvi lad ar uCi o da, pu tin ma mas aS ka rad ajo ba da mmar Tvelo
bis axa li mo de lic ki Seq mna, rom lis Ta vi se bu re baa, Tun dac for malu
rad ar se bu li ko leq ti u ri mmar Tve lo bis mi ni mu mam de day va na. pu tinis
sap re zi den to mmar Tve lo ba ori ma gis t ra lu ri xa ziT gan vi Tar da:
Za la uf le bis Tav moy ra er Ti ada mi a nis xel Si da sa xel mwi fo mmar Tvelo
ba Si spec sam sa xu re bis aq ti u ri mo na wi le o ba.
ru se Tis par la men ti, praq ti ku lad, `er Ti a ni ru se Tis~ par ti is umrav
le so bas war mo ad gens, ro me lic pre zi den tis gav le nis qveS mo eq ca
da sa ku Tar da niS nu le bad xe li suf le bis ga daw yve ti le be bis mxo lod
for ma lu ri mxar da We ra aq cia. 2005 wlis 25 no em bers ru se Tis du mam
340 de pu ta tis mxar da We riT mi i Ro ga daw yve ti le ba, rom li Tac sa ka nonmdeb
lo or ga nos aek rZa la pre zi den tis, sa sa mar Tlos da sa gan ge bo orga
no e bis saq mi a no bis Sem swav le li ko mi si e bis Seq mna. 36
sa pi ris pi rod, aSS pre zi den tma ba rak oba mam Ta vis ka bi net Si res publi
ku ri par ti is wev re bi da niS na, Tum ca amas gav le na ar mo ux de nia ima ze,
rom kon gre sis res pu bli kel war mo mad gen lebs pre zi den tis wi na da de bebis
aTvis mxa ri ar da e Wi raT.
mo diT, pu ti nis pre zi den to bis da saw yi sis es ma ga li Ti oba mas pre ziden
to bis `Taf lo bis Tves~ Se va da roT.
mwe ral me Tiu sti ven so nis TqmiT, oba mas pre zi den to bis `Taf lo bis
Tve~ mZi me hqon da, rad ga nac re for me bis ga ta re bas Tan da kav Si re biT
kon gres Si res pub li ke le bis wi na aR mde go bas wa aw yda. pre zi den tma Tavis
ka bi net Si res pub li ke le bic da niS na, mag ram kon gre sis res pub like
li wev re bi Sors ari an im az ris gan, rom `oba mama ni as~ da e mor Ci lon,
rad gan Ta vi si sa ar Cev no mo mav lis, pre zi den tis sa ga reo da eko no mi kuri
po li ti kis mar cxze age ben pa suxs. res pub li ku ri par ti is ar c er Tma
war mo mad ge nel ma xma ar mis ca de mok ra te bis mi er Se mu Sa ve bul geg mebs
kre di te bis ga mo yo fa ze, ase ve eko no mi kis ga dar Ce nis geg mas. rac Se e xe-
36 girs.org.ge/425.
79

80
kari pirveli
ba pre zi dent oba mas er Tpi rov nul ga daw yve ti le bebs: `zo gi er Ti respub
li ke lis az riT, ro de sac pre zi den tma gu an ta na mos ci xis da xur vaze
cal mxri vi ga daw yve ti le ba mi i Ro, sur da es mas Tu ara, Ta vis Tav ze
ai Ro pa su xis mgeb lo ba ima ze, rom msof li o Si te ro ris tTa Tav das xme bi
aRar iq ne bo da. mag ram Tu ki ax lo mo ma val Si sad me av to mo bi li afeTqde
ba, gne bavT al Ji ris ba zar Si an sad me sxva gan, cxa dia oba mas po liti
ku ri mtre bi am Za la dob riv qme de bas gu an ta na mos an saz Rvar ga reT
mde ba re sxva ba na ke bi dan gan Ta vi suf le bul yo fil pa tim rebs da ab rale
ben~. 37
res pub li ku ri mmar Tve lo bis Se re u li for ma
mmar Tve lo bis Ca moT vli li for me bi, praq ti ku li gan xor ci e le bis
dros, mra va li sa mar Tleb ri vi da po li ti ku ri xa si a Tis prob le mas warmo
Sobs, rac xSi rad ama Tu im kon kre tu li mmar Tve lo bis sis te mis avkar
gi a no bis Se sa xeb po li ti ko se bis Tu spe ci a lis te bis da vis sag nad
iq ce va. saq me isaa, rom mmar Tve lo bis ze moT xse ne bul for mebs aqvT Tavi
an Ti ro gorc da de bi Ti, ise uar yo fi Ti, ris kis Sem cve li faq to re bi.
mmar Tve lo bis Se re u li for me bis au ci leb lo ba sa par la men to da sapre
zi den to for me bis nak lo va ni mxa re e bis aR mof xvris mcde lo bas ukav-
Sir de ba.
mmar Tve lo bis Se re u li for me bi saT vis da ma xa si a Te be lia ro gorc
sap re zi den to, ise sa par la men to mmar Tve lo bis niS ne bi: pre zi den ti
niS navs mTav ro bas, amas Tan, pre zi den tis mi er da niS nu li mTav ro ba pasu
xis mge be lia par la men tis wi na Se, pre zi dents aqvs uf le ba va da ze adre
da iT xo vos par la men ti. am gva ri hib ri du li mo de le bis Seq mnis mTava
ri da niS nu le baa: sa xel mwi fo mmar Tve lo bis sta bi lu ro bis uz runvel
yo fa, po li ti ku ri da sam Tav ro bo kri zi se bis Sem ci re ba an Ta vi dan
aci le ba, sa xel mwi fo me qa niz mis ko or di ni re bu li fun qci o ni re ba. konsti
tu ci ur-sa mar Tleb ri vi praq ti kis mi xed viT Se saZ le be lia ga mov yoT
Se re u li mmar Tve lo bis Sem de gi for me bi: sap re zi den to-sa par la men to,
sa par la men to-sap re zi den to, na xev rad sap re zi den to.
aq ve un da aR vniS noT, rom mmar Tve lo bis Se re u li for miT sap re ziden
to da sa par la men to mmar Tve lo bis nak lo va ne be bis gan sru le biT
Tav dax snis mi zan s dRem de ve ra vin mi aR wia.
37 tabataZe, q., foladaSvili, T., ra moswons da ra ar moswons ruseTs obamas politikis
zustad erTi Tvis Tavze, mediaclubgeo.wordpress.com/2009/02/20/

Ta vi 4.3
saxelmwifo marTvis sistema
sa xel mwi fo xe li suf le bis te ri to ri u li
mow yo ba (sa xel mwi fos te ri to ri u li mow yo ba)
cne ba Si – sa xel mwi fos te ri to ri u li mow yo ba, igu lis xme ba sa xel mwifo
xe li suf le bis te ri to ri ul-ad mi nis tra ci u li or ga ni ze ba, sa xelmwi
fos Se mad ge nel na wi lebs, cen tra lur da ad gi lob riv or ga no ebs Soris
ur Ti er To ba. Cve u leb riv, sa xel mwi fos te ri to ria da yo fi lia nawi
le bad, rom le bic sa xel mwi fos te ri to ri u li mow yo bis ge og ra fi ul
sa fuZ vels qmni an. amas Tan, Ti To e ul te ri to ri ul er Te ul Si, er Ti an
sa xel mwi fo xe li suf le bas Tan er Tad, Se sa ba mis te ri to ri a ze Se sa ba misi
er Te u lis xe li suf le ba moq me debs. aqe dan ga mom di na re, qvey nis teri
to ri ul er Te u lebs Se iZ le ba xe li suf le bi sa da mmar Tve lo bis umaRle
si or ga no e bi, sa ku Ta ri kon sti tu cia, ka non mdeb lo ba da a.S. hqondeT.
ase Ti te ri to ri u li er Te u le bi sa xel mwi fo war mo naqmns em sgav se bi an
da ma Ra li xa ris xis TviT mmar Tve lo biT sar geb lo ben. sxva Sem Txve va Si
ki qvey nis mxo lod iseT ad mi nis tra ci ul-te ri to ri ul er Te uls war moad
ge nen, ro mel sac sa xel mwi fo eb ri o bis ra i me ni Sa ni ar axasiaTebs. yvela
er Te u li Ta na bar iu ri di ul sta tuss flobs, xo lo ma Ti or ga no e bi
mTe li sa xel mwi fo apa ra tis struq tu rul na wils qmni an.
aR niS nu lis Se sa ba mi sad, Ta na med ro ve kon sti tu ci u ri sa mar Tlis Teo
ri a Si ga mo yo fen te ri to ri ul-sa xel mwi fo eb ri vi or ga ni za ci is or Ziri
Tad for mas: uni ta rul sa da fe de ra ci uls. Zi ri Ta di gan sxva ve ba am
or for mas So ris ima Si ga mo i xa te ba, rom uni ta ru li sa xel mwi fo da yofi
lia da Sed ge ba mxo lod ad mi nis tra ci u li an po li ti kur-ad mi nis traci
u li er Te u le bi sa gan, xo lo fe de ra ci u li sa xel mwi fos er Te u le bi
war mo ad ge nen sa xel mwi fos msgavs war mo naq mnebs su ve re ni te tis ga re Se.
uni ta ru li sa xel mwi fo er Ti a ni da ga nu yo fe lia, sa dac er Ti umaRle
si sa xel mwi fo xe li suf le bis iu ris diq cia vrcel de ba.
uni ta rul sa xel mwi fo Si, ro gorc we si, te ri to ri u li da yo fa ad minis
tra ci u li mmar Tve lo bis efeq tu rad gan xor ci e le bas em sa xu re ba. am
te ri to ri ul er Te u lebs sa xel mwi fo eb ri o bis da ma xa si a Te be li ra i me
ni Sa ni ar ga aC ni aT. Se sa ba mi sad, maT arc ra i me po li ti ku ri da mo u ki deblo
ba aqvT.
uni ta ru li sa xel mwi fos mo qa la qis sa mar Tleb ri vi sta tu sis ganmsaz
Rvre lia er Ti a ni sa xel mwi fos mo qa la qe o ba.
81

82
kari pirveli
uni ta rul sa xel mwi fo Si ad mi nis tra ci u li da yo fa ad mi nis tra ci uli
fun qci is gan sa xor ci e leb lad sWir de baT. Ta na med ro ve sa xel mwi foeb
Si uni ta ru li da yo fi sas zo gi erT er Te uls Se saZ le be lia gan sxva vebu
li sa mar Tleb ri vi sta tu si hqondes da zo gi er Ti maT ga ni uf ro far-
To av to no mi u ro bi Tac sar geb lob des. ase Ti er Te u le bi te ri to ri u li
av to no mi e bis sa xe liT mo ix se ni e bi an.
imis da mi xed viT, Tu ro gor aris or ga ni ze bu li sa ja ro xe li suf leba,
ga nas xva ve ben de cen tra li ze bul da cen tra li ze bul uni ta rul saxel
mwi fo ebs.
fe de ra ci u li sa xel mwi fo rTu li mow yo bi saa da sa xel mwi fo eb ri obis
niS nis mqo ne war mo naq mne bis gan – fe de ra ci is su bi eq te bi sa gan Sed geba.
fe de ra ci is su bi eq tebs aqvT sa xel mwi fo eb ri o bis Zi ri Ta di niS ne bi:
sa ka non mdeb lo, aR mas ru le be li da sa sa mar Tlo xe li suf le ba. mi u xe davad
ami sa, xa zi un da ga vus vaT, rom es su bi eq te bi ar ari an sa xel mwi foe
bi, rad ga nac maT ar ga aC ni aT sa xel mwi fo eb ri o bis ise Ti um Tav re si da
au ci le be li ni Sa n-Tvi se ba, ro go ri caa su ve re ni te ti. Se sa ba mi sad, fede
ra ci u li sa xel mwi fo mkac rad er Ti a ni sa xel mwi foa. fe de ra ci u li
mow yo bis er Ti a no bis prin ci pi er Ti an su ve re nul sa xel mwi fod ar se bobas
uz run vel yofs. fe de ra ci ul sa xel mwi fo Si, ro gorc er Ti an sa xelmwi
fo Si, Zal ze mniS vne lo va nia te ri to ri u li er Te u le bis in teg ra ci is
fun qcia, swo red am fun qci is Se sa ba mi sad fe de ra ci a Si sa er To-sa xelmwi
fo eb ri vi kom pe ten ci e bi ar se bobs, rom le bic fe de ra lu ri or ga no ebis
er Ti a ni sis te mis meS ve o biT xor ci el de ba.
fe de ra lu ri sa xel mwi fo ic nobs or mag mo qa la qe o bas: fe de ra ci is subi
eq tis mo qa la qe o bas da er Ti a ni fe de ra ci is mo qa la qe o bas, ro me lic Ti-
To e u li mo qa la qis sa bo loo sa mar Tleb ri v sta tuss gan saz Rvravs. fe dera
ci is su bi eq tebs aqvT te ri to ria, ro me lic, ro gorc we si, ar Se iZ le ba
Se ic va los am su bi eq tTan Se Tan xme bis ga re Se, Tum ca sa xel mwi fos saer Ta-
So ri so sa mar Tal su bi eq to bis Tvis amo sa va li ara cal ke u li su bi eq te bis
te ri to ria, ara med er Ti a ni fe de ra lu ri sa xel mwi fos te ri to riaa.
fe de ra ci u li sa xel mwi fo e bi saT vis da mi si er Ti a no bis uz run velsa
yo fad, ase ve mniS vne lo va nia fe de ra ci is su bi eq te bi saT vis se se ci is 38
uf le bis ar qo na, rac gu lis xmobs fe de ra ci u li kav Si ri dan Ta vi su fali,
upi ro bo gas vlis uf le bis arar se bo bas. is to ri u lad fe de ra ci u li
sa xel mwi fo e bis Seq mnis da Ca mo ya li be bis ori Zi ri Ta di xer xi ar se bobs:
sa xel Sek ru le bo da kon sti tu ci u ri.
38 “secession” – gamosvla; gamoyofa, http://www.nplg.gov.ge.

saxelmwifo marTvis sistema
fe de ra lu ri xe li suf le bis or ga ni ze bis niS ne bis Se sa ba mi sad Se saZle
be lia vi sa ub roT erov nul-sa xel mwi fo eb riv da ad mi nis tra ci ulte
ri to ri ul fe de ra ci a ze. pir vels ad gi li aqvs mra va le ro van sa xelmwi
fo Si, sa dac mo ce m ul erebs Ta vi an Ti su ve re nu li uf le be bi sa er To
sa xel mwi fo eb ri vi or ga no e bi saT vis ne ba yof lo biT ga da u ci aT. me ore
ti pis fe de ra ci is sa fuZ ve li Se saZ loa ek ono mi ku ri, kul tu ru li,
enob ri vi, ge og ra fi u li da sxva faq to re bi iyos.
si met ri u li da asi met ri u li fe de ra cia. si met ri u li fe de ra ci is
qvey neb Si fe de ra ci is su bi eq te bi Ta na ba ri uf le ba mo si le be biT ari an
aR Wur vil ni. asi met ri u li fe de ra ci is dros ki sa xel mwi fos Se mad genel
na wi lebs gan sxva ve bu li kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi sta tu si
aqvT, amas Ta na ve, aseT qvey neb Si, Ta na ba ri uf le be bis mqo ne su bi eq tTa
gar da, fe de ra ci is sxva te ri to ri u li er Te u le bic ar se bo ben.
Ta vi 4.4
sa qar Tve los, ro gorc er Ti a ni sa xel mwi fos,
kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi sta tu si
sa xel mwi fos da mo u ki deb lo ba
1991 wlis 31 marts Ca ta re bu li re fe ren du miT sa qar Tve los mo saxle
o bam er Tsu lov nad da u Wi ra mxa ri qvey nis da mo u ki deb lo bis aR dgenas.
mas ze day rdno biT 1991 wlis 9 ap rils sa qar Tve los res pub li kis
uze na es ma sab Wom da mo u ki deb lo bis dek la ra cia ga mo ac xa da. sa qar Tvelos
da mo u ki de be li sa xel mwi fo eb ri vi cxov re bac ase da iw yo.
sa qar Tve los, ro gorc da mo u ki de be li da su ve re nu li sa xel mwi fos,
kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi sta tu si gan mtki ce bu lia 1995 wlis 24
ag vis tos kon sti tu ci iT, ro me lic mi si sa xel mwi fo eb ri vi su ve re ni tetis
sa fuZ vlebs Se i cavs. sa qar Tve los kon sti tu ci u ri sta tu si, upirve
les yov li sa, sa xel mwi fo su ve re ni te tis kon sti tu ci ur prin cips emya
re ba.
sa qar Tve los, ro gorc su ve re nul, da mo u ki debel da ga nu yo fel saxel
mwi fos, aRi a rebs da ga nam tki cebs sa qar Tve los kon sti tu ci is pirve
li ve mux li.
83

84
kari pirveli
`sa qar Tve lo aris da mo u ki de be li, er Ti a ni da ga nu yo fe li sa xel mwi fo,
rac da das tu re bu lia 1991 wlis 31 marts qvey nis mTel te ri to ri a ze, maT
So ris af xa ze Tis a.s.s.r.-Si da yo fil sam xreT ose Tis av to no mi ur ol qSi
Ca ta re bu li re fe ren du miT da 1991 wlis 9 ap ri lis sa qar Tve los sa xel mwifo
eb ri vi da mo u ki deb lo bis aR dge nis aq tiT~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 1
sa qar Tve los kon sti tu ci u ri sta tu si dan ga mom di na re mi si xe lisuf
le bis sa mar Tleb ri vi niS ne bia:
1. sa qar Tve los xe li suf le bis uze na e so ba, rac ga mo i xa te ba ima Si,
rom sa xel mwi fos mmar Tve lo ba Si sxva, uc xo Za le bi da struq tu re bi ar
ere vi an (Tu ar Cav TvliT af xa zeT Si Seq mnil mdgo ma re o bas). kon sti tuci
a Si ga we ri li reg la men tiT sa qar Tve los xe li suf le ba gan saz Rvravs
Cve ni sa zo ga do e bis sa xel mwi fo-sa mar Tleb riv gan vi Ta re bas, sa zo gado
eb riv ur Ti er To ba Ta mTel sis te mas, awes ri gebs ma Ti mow yo bis sakiT
xebs da mTe li qvey nis mas Sta biT har mo ni ul ga re mos qmnis.
2. sa xel mwi fo xe li suf le bis da mo u ki deb lo ba ga mo i xa te ba ima Si,
rom igi mxo lod Ta vi si in te re se bi sa da Se xe du le be bis Se sa ba mi sad, sxva
sa xel mwi fo Ta Ca re vis ga re Se, gan saz Rvravs da axor ci e lebs Ta vis sa Sinao
da sa ga reo fun qci ebs.
3. um niS vne lo va ne sia xe li suf le bis di fe ren ci a ci is prin ci pi,
rac gu lis xmobs sa qar Tve los sa xel mwi fo sa da mis te ri to ri ul er-
Te u lebs So ris kom pe ten ci a Ta ga mij vnas. am sa kiTxs kon sti tu cia konsti
tu ci u ri ka no nis sa Su a le biT da a re gu li rebs. sa kiT xis ga daw yve ta
da kav Si re bu lia sa qar Tve los te ri to ri ul-sa xel mwi fo eb ri vi mow yobis
gan saz Rvras Tan, rom lis Tvi sac kon sti tu ci a Si Se sa ba mi si prin ci pi
uk ve dad ge ni lia. igi xe li suf le bis calkeul Stoebs So ris uf le ba mosi
le be bis ga mij vnas mo i cavs. sa kiT xis sru lad ga daw yve ta qvey nis mTel
te ri to ri a ze sa qar Tve los iu ris diq ci is aR dge nas ukavSirdeba.
qvey nis da mo u ki deb lo bis ga ran ti e bi
xe li suf le bis iu ris diq ci is mTel te ri to ri a ze sru lad aR dge namde,
dRe van de li da Cve ni axa li is to ri is mwa re gak ve Ti le bis gaT va liswi
ne biT, kon sti tu ci is av to reb ma ga iT va lis wi nes sa qar Tve los, rogorc
su ve re nu li sa xel mwi fos, er Ti a no bi sa da ga nu yof lo bis ri gi garan
ti e bi. er Ti mxriv, aseT ga ran tad ka non mde be li Ta vad kon sti tu ci as
mi iC nevs, me o re mxriv ki – sa er Ta So ri so sa zo ga do e bas, sa er Ta So ri so
sa mar Tals:

saxelmwifo marTvis sistema
`sa qar Tve los sa xel mwi fos te ri to ria gan saz Rvru lia 1991 wlis 21
de kem bris mdgo ma re o biT. sa qar Tve los te ri to ri u li mTli a no ba da saxel
mwi fo saz Rvre bis xel Se u xeb lo ba da das tu re bu lia sa qar Tve los konsti
tu ci iT da ka no ne biT, aRi a re bu lia msof lio Ta na me gob ro bi sa da saer
Ta So ri so or ga ni za ci e bis mi er. sa qar Tve los sa xel mwi fos te ri to ri is
gas xvi se ba ak rZa lu lia. sa xel mwi fo saz Rvre bis Sec vla Se iZ le ba mxo lod
me zo bel sa xel mwi fos Tan da de bu li or mxri vi Se Tan xme biT~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 2
sa qar Tve lo Si da we se bu lia er Ti a ni mo qa la qe o ba, rom lis Se sa bami
sa dac ga ni saz Rvre ba yo ve li mo qa la qis sa mar Tleb ri vi sta tu si, saqar
Tve los ro mel te ri to ri ul er Te ul Sic ar un da cxov rob des igi.
sa qar Tve los sa xel mwi fo eb ri vi sta tu sis es sa kiT xi, ar se bi Tad, ucvle
li dar Ce ba fe de ra lu ri mow yo bis Sem Txve va Sic. Tu ro me li me teri
to ri ul er Te ul Si mo qa la qe o bis in sti tu ti da wes de ba, igi mxo lod
for ma lur xa si aTs un da ata reb des.
sa qar Tve los ga aC nia xe li suf le bis sa er To sa xel mwi fo eb ri vi or gano
e bi: sa xel mwi fos me Ta u ri – sa qar Tve los pre zi den ti, sa er To erovnu
li umaR le si sa ka non mdeb lo or ga no – par la men ti, uze na e si sa sa mar-
Tlo, sa qar Tve los sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo. af xa ze Ti sa da aWa ris
umaR le si sa ka non mdeb lo da aR mas ru le be li xe li suf le ba emor Ci le ba
Se sa ba mis cen tra lur sa xel mwi fo or ga no ebs, xo lo sa sa mar Tlo sis tema
er Ti a nia mTe li qvey nis mas Sta biT.
ad gi lob ri vi mniS vne lo bis sa kiT xe bis mo wes ri ge bas kon sti tu cia
ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis or ga no ebs akis rebs. amas Tan, kon stitu
cia mi u Ti Tebs, rom mo qa la qe e bis mi er ad gi lob ri vi mniS vne lo bis
sa kiT xe bis mo wes ri ge ba TviT mmar Tve lo bis or ga no e bis meS ve o biT un da
xde bo des `sa xel mwi fo su ve re ni te tis Se u la xa vad~ (sa qar Tve los konsti
tu cia, mux li 2.4).
sa qar Tve lo Si moq me debs fu lad-sak re di to, kon tro li sa da Tav dacvis
er Ti a ni sis te ma. fu lad-sak re di to sis te mis fun qci o ni re bas uzrun
vel yofs sa qar Tve los erov nu li ban ki. fu lis sa xel wo de ba da er Teu
li Se iZ le ba ga ni saz Rvros mxo lod sa qar Tve los ka no niT, xo lo fu lis
emi si is 39 uf le ba aqvs mxo lod erov nul banks. sa xel mwi fos sax sre bi sa da
sxva ma te ri a lur fa se u lo ba Ta ga mo ye ne ba sa da xar jeb ze ze dam xed velo
bas kon tro lis pa la ta axor ci e lebs, ro me lic da mo u ki de be lia Tavis
saq mi a no ba Si. igi an ga riS val de bu lia mxo lod par la men tis wi na Se.
39 fasiani qaRaldebis, qaRaldis fulis gamoSveba, http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.
php?a=term&d=5&t=1013.
85

86
kari pirveli
qvey nis da mo u ki deb lo bis, su ve re ni te ti sa da te ri to ri u li mTli ano
bis da sa ca vad sa qar Tve los hyavs sam xed ro Za le bi.
kon sti tu ci u ri ka no niT sa qar Tve los te ri to ri u li mow yo ba, xe lisuf
le ba Ta So ris uf le ba mo si le ba Ta ga mij vnis prin ci pis sa fuZ velze
mo ma val Si ga ni saz Rvre ba. qvey nis mTel te ri to ri a ze sa qar Tve los
iu ris diq ci is sru lad aR dge nam de, kon sti tu ci is III mux lis pir vel
pun qtSi umaR les sa xel mwi fo or ga no Ta gan sa kuT re bul gam geb lo bas
mi kuT vne bu li sa kiT xe bis Ca mo naT va li aris mo ce mu li. am sa kiT xe bis
ga daw yve tis uf le ba mxo lod sa qar Tve los umaR les sa xel mwi fo or gano
ebs aqvT. II mux lis me o re pun qtSi mi Ti Te bu lia, rom `er Tob liv gamgeb
lo bas mi kuT vne bu li sa kiT xe bi cal ke ga ni saz Rvre ba~.
Ta vi 4.5
sa xel mwi fos kom pe ten ci e bis ka te go ri za cia
sa xel mwi fo eb ri vi aR mSe neb lo bis gza ze sa qar Tve los, sa Si nao Tu saga
reo faq to ri dan ga mom di na re, kon sti tu ci u ri prob le me bi da sa kiTxe
bi aqvs mo sag va re be li. am sa kiT xe bis war ma te biT ga daw yve ta sa qar Tvelos
Ti To e u li mo qa la qis in te ress war mo ad gens da maT aq ti ur da swor
po zi ci a zec mniS vne lo van wi la daa da mo ki de bu li.
qvey nis, ro gorc mTli a ni sa xel mwi fos kon sti tu ci u ri sta tu sis
gan saz Rvri sas, ka non mdeb lo bam er Ti a no bis ga ran ti e bi kon sti tu cia
Si da am kvir da. amas Ta na ve, wi nas war gan saz Rvra mo ma va li er Ti a no bis
is prin ci pe bi, ro mel Ta sa fuZ vel zec mox de ba sa xel mwi fos mow yo ba
da mra val do ni an xe li suf le ba Si uf le ba mo si le ba Ta ga na wi le ba. aseT
prin ci pad kon sti tu ci am uf le ba mo si le ba Ta ga mij vna aRi a ra. ker Zod,
kon sti tu ci is II mux lis me sa me pun qtSi naT qva mia: `sa qar Tve los te rito
ri ul-sa xel mwi fo eb ri vi mow yo ba ga ni saz Rvre ba kon sti tu ci u ri
ka no niT uf le ba mo si le ba Ta ga mij vnis prin ci pis sa fuZ vel ze qvey nis
mTel te ri to ri a ze sa qar Tve los iu ris diq ci is sru lad aR dge nis Semdeg~.
ase ve zo ga di de bu le be bis III mux lSi ga ni saz Rvra sa qar Tve los
umaR les or ga no Ta gan sa kuT re bul gan mgeb lo bas mi kuT vne bu li sa kiTxe
bi. Se sa ba mi sad, ka non mdebe lma am mux lSi Ca moT vli li uf le ba mo si lebe
biT kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi sta tu si da ad gi na. am uf le ba mosi
le ba Ta mi xed viT, Se iZ le ba ga mov yoT kom pe ten ci is ram de ni me jgu fi:

saxelmwifo marTvis sistema
a) uf le ba mo si le be bi sa xel mwi fo mSe neb lo bi sa da sa mar Tal Se moq mede
bis sfe ro Si;
b) uf le ba mo si le be bi eko no mi kur da so ci a lur-kul tu ru li gan vi-
Ta re bis sfe ro Si;
g) uf le ba mo si le be bi Tav dac vis, sa xel mwi fo uSiS ro e bi sa da mar-
Tlwes ri gis dac vis sfe ro Si;
d) uf le ba mo si le be bi sa ga reo ur Ti er To be bis sfe ro Si;
e) uf le ba mo si le be bi ada mi a ni sa da mo qa la qis uf le be bi sa da Ta visuf
le be bis dac vis sfe ro Si.
yve la ze mo Ca moT vli li sfe ro da mi si Se sa ba mi si kon kre tu li uf leba
mo si le be bi Se dis sa qar Tve los, ro gorc mTli a ni sa xel mwi fos, kompe
ten ci a Si. Tum ca, ze moT aR niS nu li sa kiT xe bis po li ti ku ri da sa mar-
Tleb ri vi mo wes ri ge ba am de bu le beb Si Se saZ le be lia gar kve u li xa si a-
Tis cvli le bebs iTvaliswinebdes.
Ta vi 4.6
su ve re ni te ti
mag Tis mo bi lu ri ope ra to ris sa te le vi zio rek la mis erT-erT
frag men tSi afxazeTisa da samxreT oseTis okupirebuli teritoriebi
gansxvavebuli feriT aRniSnes. al baT, yve la Cven ga ni xSi rad vxedavT
am rek la mas da gvax sovs ki dec, rom mas Si mag Tis da far vis zo na a
naCvenebi.
es ar aris po li ti ku ri rek la ma, Tum ca mas Si mo ce mu li sa qar Tve los
ru kis te ri to ri is zogierTi na wi li daS tri xu lia. daS tri xu li na wi lebi
aC ve ne ben im ad gi lebs, sa dac mag Tis, ro gorc sa qar Tve los eko no miku
ri su bi eq tis, saq mi a no ba ver vrcel de ba. daS tri xu li te ri to ri e bi
ru se Tis mi er oku pi re bul af xa ze Ti sa da e.w. sam xreT ose Tis lo ka ci as
aR niS na ven. Se sa ba mi sad, es aris te ri to ri e bi, sa dac mag Ti Ta vis ekono
mi kur saq mi a no bas ver axor ci e lebs, rad ga nac aR niS nul te ri to rieb
ze sa qar Tve los sa xel mwi fo xe li suf le bis iu ris diq cia dro e biT ar
vrcel de ba. e.i. mi si te ri to ri u li su ve re ni te ti Sez Ru du lia.
87

88
kari pirveli
saxelmwifo
xelisuflebis
umaRlesoba
saSinao saqmeebis
gadawyvetaSi
saxelmwifo xelisuflebis
sisrule
saxelmwifo
suverenitetis Tviseba
konstituciis da
kanonebis umaRlesoba
mTeli qveynis
masStabiT
damoukidebloba
saerTaSoriso
urTierTobebSi
sxva saxelmwifoebma
Tavs ar moaxvion
TavianTi neba
moqalaqeebi floben,
sargebloben da
gankargaven qveynis
erovnul simdidres
sagareo
urTierTobebis
damoukideblad
warmarTva
saxelmwifo
teritoriis
erTianoba da
xelSeuxebloba
sqe ma: sa qar Tve los sa xel mwi fo su ve re ni te ti
saxelmwifo Tavdacvis
uzrunvelyofa
garedan xelyofis
SemTxvevaSi
su ve re ni te ti sa xel mwi fos cne bis is ni San-Tvi se baa, ro mel sac dRes
gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba eni We ba, Tu mas te ri to ri as Tan mi mar Teba
Si gan vi xi lavT da sa xel mwi fos mTli a no bis sa kiTxs am kuT xi dan Sevxe
davT. sa qar Tve los te ri to ri u li prob le ma, ro me lic sa xel mwi fos
er Ti a no bis xel yo fa Sia ga mo xa tu li, bu neb ri vad xel yofs mis faq tob

saxelmwifo marTvis sistema
riv su ve re ni tets. amas Tan, sa xel mwi fo sa da mi si su ve re ni te tis konsti
tu ci ur-sa mar Tleb ri vi Ta na far do ba ar mo i cavs mxo lod te ri tori
as, rad ga nac su ve re ni te ti am Sem Txve va Si uf ro far To cne baa, vidre
te ri to ri u li mTli a no ba da igi mo i cavs sa zo ga do e bis po li ti ku ri
cxov re bis yve la Zi ri Tad as peqts, rom lis far gleb Sic, Cvens kon kretul
Sem Txve va Si sa qar Tve los xe li suf le bas, war Tme u li aqvs uze na eso
ba, ro gorc su ve re ni te tis au ci le be li ni Sa ni, mi si te ri to ri is garkve
ul na wil Si.
Ta vi 4.7
sa xel mwi fo Ta Ta na me gob ro bis sxva for me bi
am TavSi sa xel mwi fo Ta Ta na med ro ve Ta na me gob ro bis sxva for mebsac
Se ve xe biT. sa xel mwi fo Ta Ta na me gob ro bis gar kve ul for mas, xSirad
Sec do miT sa xel mwi fo mmar Tve lo bis for mad ga ni xi la ven. bo lo
pe ri od Si Seq mni li sa er Ta So ri so or ga ni za cia Tu sa xel mwi fo Ta bloki
Ta vis Tav Si Se i cavs kon fe de ra ci ul, uf ro me tic, zog jer sa xelmwi
fo eb riv niS neb sac ki. mim di na re in teg ra ci is fo ni da sa qar Tve los
sa er Ta So ri so kav Si re bi gva val de bu lebs yu rad Re ba am Te ma zec Se va-
Ce roT.
kon fe de ra cia
kon fe de ra ci is ar sis, mi si Ta vi se bu re be bis gac no bi e re ba, yve la ze
ukeT Se saZ le be lia fe de ra ci eb Tan mi si Se da re bis sa fuZ vel ze. fe de racia
Ta vi si ar siT sa kav Si ro sa xel mwi foa, ro mel Sic cen trsa da su bi eqtebs
So ris kav Si ri fe de ra lu ri kon sti tu ci iT gan mtki ce bu la. wev ri
sa xel mwi fo e bis kav Si ri, kon sti tu ci u rad xel Sek ru le bas efuZ ne ba.
fe de ra ci a Si su ve re ni te ti sa kav Si ro sa xel mwi fos ekuT vnis, mi si wevre
bi sa er Ta So ri so ur Ti er To beb Si da mo u ki de be lni ar ari an. kon fede
ra ci is wev ri sa xel mwi fo e bi sru lad inar Cu ne ben sa xel mwi fo su vere
ni tets. aqe dan ga mom di na re, fe de ra ci is su bi eq tebs, kon fe de ra ci is
wev ri sa xel mwi fo e bi sa gan gan sxva ve biT, kav Si ri dan cal mxri vi, upi robo
gas vlis uf le ba ar ga aC ni aT.
kon fe de ra ci a Si sa xel mwi fo e bi sar geb lo ben nu li fi ka ci is uf lebiT.
es uka nas kne li gu lis xmobs wev ri sa xel mwi fo e bis Se saZ leb lo bas,
89

90
kari pirveli
Se a Ce ron kon fe de ra ci is or ga no e bis mi er mi Re bu li ara sa sur ve li gadaw
yve ti le bebis moq me de ba Ta vi anT te ri to ri a ze. ase Ti uf le biT fede
ra ci is su bi eq te bi ar sar geb lo ben.
te ri to ri as Tan mi mar Te biT maT So ris gan sxva ve ba ima Si mdgo ma reobs,
rom fe de ra ci a Si ar se bobs er Ti a ni, fe de ra ci u li, sa xel mwi fos
te ri to ria, xo lo kon fe de ra ci a Si sa xel mwi fo te ri to ri is am gva ri
er Ti a no ba ar ar se bobs. yve la wevr sa xel mwi fos Ta vi si te ri to ria
aqvs. fe de ra ci a Si ar se bobs fe de ra ci i sa da su bi eq te bis mo qa la qe o ba,
mag ram am uka nas knels, ro gorc uk ve aR vniS neT, mxo lod for ma lu ri
mniS vne lo ba aqvs da Ti To e u li mo qa la qis sa mar Tleb ri vi mdgo ma re o ba
ga ni saz Rvre ba fe de ra lu ri sa xel mwi fos er Ti a ni mo qa la qe o bis mi xedviT.
fe de ra ci a Si ar se bobs xe li suf le bi sa da mmar Tve lo bis sa er To fede
ra lu ri or ga no e bi, xo lo kon fe de ra ci a Si Se iZ le ba Se iq mnas mxo lod
is or ga no e bi, rom le bic au ci le be lia kon fe de ra ci u li amo ca ne bis gansa
xor ci e leb lad. amas Tan, kon fe de ra ci a Si mud mi vad moq me di or ga no ebi
mok le bu lni ari an sa xe li suf le bo uf le ba mo si le bebs. 40
dRes sa xel mwi fo Ta ga er Ti a ne beb Si kon fe de ra ci e bis mxo lod niSne
bi Tu Se iZ le ba aR mo va Ci noT, Tum ca kon fe de ra ci e bi mrav lad arc
war sul Si yo fi la. ase Ti iyo ma ga li Tad ni der lan de bis kon fe de ra cia,
ro mel mac Se da re biT di di xnis man Zil ze iar se ba (1579-1795); aSS kon fede
ra cia fe de ra lu ri kon sti tu ci is mi Re bam de (1776-1787); Sve i ca ri is
kon fe de ra cia (1291-1798). Sem deg kon fe de ra ci u li er To ba aRad gi nes
1815 wels. dRes, mi u xe da vad Sve i ca ri is kon fe de ra ci is sa xel wo de bi sa,
mi si kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi ana li zi adas tu rebs, rom es sa xelmwi
fo kla si ku ri fe de ra ci u li mow yo bis sa xel mwi foa.
Ta na me gob ro ba (dsT)
kon fe de ra ci i sa gan gan sxva ve biT, Ta na me gob ro ba sa xel mwi fo Ta orga
ni ze bu li ga er Ti a ne baa, ro mel sac er Tgva ro va ni niS ne bi axa si a Tebs.
sa xel mwi fo Ta Ta nam Srom lo ba or mxriv da mra val mxriv xel Sek ru lebas/ebs
efuZ ne ba.
Ta na me gob ro bis qvey nebs So ris Ta nam Srom lo ba yve la ze mka fio da
mo cu lo bi Tia eko no mi ki sa da Tav dac vis sfe ro Si, rom leb Sic moq me de-
40 ruxaZe, z., saqarTvelos konstituciuri samarTali, saia-s gamomcemloba, baTumi,
1999, gv. 39.

saxelmwifo marTvis sistema
ben Se sa ba mi si Se Tan xme be bi. Ta na me gob ro ba Ta vi si Seq mnis dRi dan amorful
ga er Ti a ne bas war mo ad gen da, rom lis mTa var da niS nu le bad yo fil
sab Wo Ta res pub li keb ze ru se Tis hege mo ni is aR dge na qce u li yo.
sab Wo e Tis re a nima ci is am uk bi lo mcde lo ba Si ru se Tis amo ca na, rac
Ta vi dan ve kar gad Can da, Ta na me gob ro bis da nar Cen wev reb ze ga ba to nebaa.
am Tval saz ri siT mo viS ve li eb har var dis uni ver si te tis jon ke nedis
sa xe lo bis sam Tav ro bo sa kiT xe bis kvle vi Ti in sti tu tis xel mZRvane
lis, qal ba ton bren da Se fe ris sit yvebs, ro me lic ana lo gi ur Se fa sebas
sak mao si zus tiT gad mos cems, ker Zod, qal ba to ni Se fe ri aR niS navs,
rom: `da mo u ki de bel sa xel mwi fo Ta Ta na me gob ro ba, Ta vi si ar se bo bis
man Zil ze, yo vel Tvis iyo sab Wo Ta kav Si ris aR dge nis mcde lo bi saT vis
mo wo de bu li, am de nad dsT-m uk ve di di xa nia da kar ga Ta vi si mniS vne loba,
ro gorc re gi o na lu ri or ga ni za ci is efeq tur ma mo del ma. Se sa bami
sad, me verc imas vit yvi, rom es or ga ni za cia fun qci u rad moq me dia,
gar da imi sa, rom mi si su lis Cam dgme li ru se Ti kvlav iye nebs am or ga niza
ci is Car Cos yo fi li res pub li ke bis eg reT wo de bu li in teg ra ci is da,
amas Tan, wa ru ma te be li in teg ra ci is Tvis~. 41
ru seT-sa qar Tve los So ris gan vi Ta re bu li mov le ne bis da am or ga niza
ci is amor fu lo bis ga mo, par la men tis er Tsu lo va ni ga daw yve ti lebiT,
sa qar Tve lom dsT-s sa par la men to asam blea ofi ci a lu rad da to va.
ev ro kav Si ri
ev ro kav Si ris po li ti ku ri, sa mar Tleb ri vi da in sti tu ci o na lu ri
gan vi Ta re bis cod na gan sa kuT re bul mniS vne lo bas iZens. ev ro in teg raci
is da kon kre tu lad ev ro pis kav Sir Si in teg ra ci is amo ca na srulad
Tan xvdeba Cvens sa xel mwi fo eb riv da sa zo ga do eb riv in te re seb s. ev rokav
Sir Tan Ta nam Srom lo bi sas iq aRi a re bu li re gu la ci e bi gav le nas axde
nen Cve u leb ri vi mo qa la qe e bis cxov re ba ze, maT uf le beb ze da Ta visuf
le beb ze. evrokavSiris qveynebis aeroportebSi xSirad SevxvdebiT
or sa re gis tra cio fan ja ras: er Ts aqvs warwera – `mxo lod ev ro kav Siri
sa da Sen ge nis vi ze bi saT vis~ (“EU and Shengen only”), me o res – `yve la
sa xel mwi fos vi ze bi saT vis~ (“All Nationalities”). cxa dia, am war we re bis miRma
dgas ri gi re gu la ci e bi sa, rom le bic sa qar Tve los mo qa la qe e bis gadaad
gi le bisa Tu sxva uf le bebsac exeba. Se sa ba mi sad, ev ro kav Si ris Seswav
lis sa kiT xi dRes mniS vne lo va ni Te maa.
41 www.voanews.com/.../a-54-2006-05-08-voa1-93088784.html?...
91

92
kari pirveli
ev ro kav Si ri ev ro pu li sa xel mwi fo e bis sa er Ta So ri so or ga ni za ci is
uni ka lu ri ga er Ti a ne baa. mas sa fuZ vlad ev ro pis sa xel mwi fo ebs So ris
mSvi do bis uz run vel yo fi sa da so ci a lur-eko no mi ku ri prog re sis xel-
Sew yo bi saT vis Ta nam Srom lo ba udevs. Tav da pir ve lad aq cen ti eko nomi
ka ze keT de bo da, mog vi a ne biT ki Ta nam Srom lo ba po li ti kis sfe ro Si
ga da i zar da.
ev ro pis ga er Ti a ne bis da ar se bis for ma lu ri Ta ri Ria 1951 wlis 18
ap ri li. ma Sin pa riz Si xe li mo e we ra xel Sek ru le bas, ro mel mac ev ro pis
qva nax Si ris mom po ve be li da fo la dis mwar mo e be li qvey ne bis ga er Ti a nebas
(ECSC) Ca u ya ra sa fuZ ve li. mis Se mad gen lo ba Si Se vi da eq vsi ev ro puli
sa xel mwi fo: bel gia, ita lia, luq sem bur gi, ni der lan de bi, fe de raci
u li ger ma nia da saf ran ge Ti. 1957 wlis 25 marts ama ve sa xel mwi fo eb ma
rom Si, or Se Tan xme bas mo a we res xe li, ri Tac ev ro pis or – eko no mi kur
(EEC) da ato mur-ener ge ti kul (EUROATOM) ga er Ti a ne bas da u des sa-
Ta ve. Sev niS navT, rom ev ro pis fo la di sa da qva nax Si ris ga er Ti a ne bis
msgav sad ev ro pis ato mur-ener ge ti kuli ga er Ti a ne bac eko no mi kurdar
gob riv xa si aTs ata reb da.
uf ro di di mniS vne lo ba hqon da ev ro pu li ga er Ti a ne bis Seq mnas, romlis
amo ca nac wev ri qvey ne bis sa ba Jo kav Si ris da ar se ba iyo. mo la pa ra keba
sa er To ag ra ru li da sa vaW ro po li ti kis war mo e bas iT va lis wi neb da. 42
ev ro kav Sirs, dRe van de li or ga ni za ci ul-sa mar Tleb ri vi da po li tiku
ri struq tu ris mi xed viT, ga ni xi la ven, ro gorc er Ti an or ga ni za ciul
mTli a no bas. Se sa ba mi sad, ev ro kav Si ri sxva sa er Ta So ri so or ga niza
ci e bi sa gan ar se bi Tad gan sxvav de ba da Za li an hgavs sa xel mwi fos. es
gan sxva ve ba, upir ve le sad, gan pi ro be bu lia mi si kom pe ten ci iT, rom lis
Se sa ba mi sad, ev ro kav Si ri axor ci e lebs ara kon kre tul sa xel mwi fo Ta
mi er da sa xul cal ke ul, teq ni ku ri xa si a Tis amo ca nebs, ara med mas ga aCnia
saq mi a no bis ise Ti da mo u ki de be li sfe ro e bi, ro mel Ta er Tob li o ba
sa Su a le bas iZ le va mi vu Ti ToT sa xel mwi fo eb ri o bis niS neb ze.
am Tval saz ri siT, sak ma ri si iq ne bo da gagvexsenebina ga er Ti a ne bis
saq mi a no ba sa er To ba zris Seq mni saT vis, rom lis sa far vel Sic wev ri saxel
mwi fo e bi ga er Ti an de bi an da iTa nam Srom le ben. ev ro kav Si ris kom peten
cia amiT ar amo i wu re ba. igi are gu li rebs sa qon lis Ta vi su fal, sa mu-
Sao Za lis, mom sa xu re bi sa da ka pi ta lis moZ ra o bas, sof lis me ur ne o bas,
kon ku ren ci a sa da so ci a lur po li ti kas da a.S. amas Tan, ev ro ga er Ti a nebas
da mo u ki deb lad ar aqvs uf le ba ga zar dos saq mi a no bis sfe ro, Ta visi
kom pe ten ci is far gle bi, rac mi u Ti Tebs ima ze, rom igi ase Ti Se saZ-
42 evropuli kavSiris Seqmnis istoria; http://www.parliament.ge.

saxelmwifo marTvis sistema
leb lo bis ga re Se saxelmwifod ar ganixileba. ami tom ev ro ga er Ti a ne bas
dRe i saT vis mar Te bu lad, ro gorc `sa xel mwi fo Ta So ris Ta nam Srom lobis
axal for mas, ro mel sac Su a le du ri mdgo ma re o ba uWi ravs sa xel mwifo
sa da sa er Ta So ri so or ga ni za ci as So ris~. or ga ni za ci ul-struq turu
li Tval saz ri siT, ev ro kav Si ri Sem de gi Zi ri Ta di in sti tu te bi sa gan
Sed ge ba:
1) mi nis trTa sab Wo, ro me lic ga er Ti a ne bis Ro nis Zi e ba Ta Ca ta re bis
Ta o ba ze sa bo loo ga daw yve ti le ba Ta mim Reb or ga nos war mo ad gens; Sedge
ba ram de ni me sab Wo sa gan, rom leb Sic wev ri sa xel mwi fo e bis cal ke uli
dar gis mi nis tre bi er Ti an de bi an. sab Wo Ta So ris gan sa kuT re bu li
sta tu siT sa er To sa kiT xe bis da ev ro pis sab Wo sar geb lo ben. pir ve li
sa ga reo saq me Ta mi nis tre bi sa gan Sed ge ba da sa ko or di na cio fun qciebs
as ru lebs; me o re – wev ri qvey ne bis sa xel mwi fos me Ta u re bi sa gan da
ga ni xi lavs yve la ze uf ro mniS vne lo van eko no mi kur da po li ti kur sakiT
xebs. mi nis trTa sab Wo Si yo ve li qvey nis xved ri Ti wo na mi si eko nomi
ku ri po ten ci a liT ga ni saz Rvre ba da ori dan aTam de va ri rebs. sab Wos
ad gil sam yo fe lia bri u se li. igi ik ri be ba luq sem bur gSi an im qvey nis
de da qa laq Si, rom lis war mo mad ge ne lic sab Wos Tav mjdo ma ris fun qcias
as ru lebs.
2) ev ro pis ko mi sia Sed ge ba qvey ne bis war mo mad gen le bis – ko mi si is
wev re bi sa gan, rom le bic xu Ti wlis va diT iniS ne bi an. ko mi sia Se i mu Savebs
ga er Ti a ne be bis Ro nis Zi e bebs da maT cxov re ba Si ata rebs. fun qcie
bis Se sa ba mi sad, ko mi sia kon trols uwevs qva nax Si ri sa da fo la dis fasebs,
eb rZvis mo no po lizms, iseT sub si di re bas, ro me lic kon ku ren ci as
afer xebs, Tval yurs adev nebs bir Tvul da nad ga rebs da a.S. ko mi sia awarmo
ebs mo la pa ra ke bebs wev ri sa xel mwi fo e bis sa xe liT me sa me mxa res Tan.
mi si Stab-bi na luq sem bur gSia.
3) ev ro par la men tis wev rebs ir Ce ven qvey nis mTel te ri to ri a ze pirda
pi ri, sa yo vel Tao sa ar Cev no uf le bis sa fuZ vel ze. par la ments xelmZRva
ne lobs Tav mjdo ma re mo ad gi le eb Tan er Tad. ev ro par la men ti gaer
Ti a ne bis wam yva ni po li ti ku ri Za laa: as ru lebs sa ka non mdeb lo funqci
as, wyvets ko mi si is wev re bis da niS vni sa da ga Ta vi suf le bis sa kiTxs;
axor ci e lebs kon trols ko mi si is mi marT; iw vevs po li ti kur fo ru mebs.
mis kom pe ten ci as ase ve mi e kuT vne ba ga er Ti a ne bis bi u je tis, dad ge ni lebe
bis, di req ti ve bi sa da ga daw yve ti le be bis mi Re ba.
4) ev ro pis sa sa mar Tlo, anu ev ro pis mar Tlmsa ju le bis sa sa mar Tlo
(EUROPEAN COURT OF JUSTICE) Sed ge ba TxuT me ti mo sa mar Tli sa da cxra
ge ne ra lu ri dam cve li sa gan, rom le bic yve la wev ri sa xel mwi fos Tanxmo
biT, eq vsi wlis va diT iniS ne bi an.
93

94
kari pirveli
ev ro sa sa mar Tlos Se iZ le ba mi mar Ton im Sem Txve veb Si, Tu:
1. ev ro kav Si ris ro me li me in sti tu ti, wev ri qve ya na an cal ke ul Sem-
Txve va Si ker Zo in di vi di Se mo dis gan cxa de biT, ga uq mdes Ta na me gob robis
in sti tu te bis mi er mi Re bu li aq te bi;
2. ev ro ko mi si is an ev ro kav Si ris wev ri qvey ne bis mxri dan ad gi li aqvs
qme de bas, ro me lic ar Se e sa ba me ba an ewi na aR mde ge ba erov nu li in sti tute
bis mi er mi Re bul ev ro kav Si ris xel Sek ru le beb sa da me o rad ka nonmdeb
lo bas;
3. ev ro kav Si ris in sti tu tis an wev ri sa xel mwi fos qme de ba mi mar Tulia
ev ro kav Si ris sab Wos an ev ro ko mi si is wi na aR mdeg, ro me lic, ama ve
dros, ar Rvevs Ta na me gob ro bis ka non mdeb lo bas;
4. ar se bobs sa davo sa kiT xe bi ev ro kav Sir sa da mis apa rats So ris.
saq mis mos me nis dros sa sa mar Tlo iyo fa or pa la tad, xo lo ro ca sasa
mar Tlo gan sa kuT re biT mniS vne lo van sa kiT xebs ga ni xi lavs, tar de ba
er Tob li vi pro ce si. ga daw yve ti le bis mi Re ba xde ba xma Ta um rav le sobiT.
ev ro pis sa sa mar Tlos ga daw yve ti le beb sa da wev ri sa xel mwi fo e bis
ga daw yve ti le bebs So ris ko li zi is Sem Txve va Si upi ra te so ba ev ro pis
sa sa mar Tlos aq tebs eni We ba. ma as trix tis mo la pa ra ke bis 43 Ta nax mad, gadaw
yve ti le be bis Se us ru leb lo bis Sem Txve va Si, sa sa mar Tlo uf le bamo
si lia wevr sa xel mwi fos ja ri ma da a kis ros. sa sa mar Tlos ad gil samyo
fe lia qa la qi luq sem bur gi.
sa qar Tve los um niS vne lo va ne si sa xel mwi fo eb ri vi da sa zo ga do ebri
vi amo ca naa ev ro pul siv rce Si ga er Ti a ne bis pro ce sis daC qa re ba da
sa bo lo od, qvey nis ev ro in teg ri re ba. Se Tan xme ba daare gu li rebs yve-
43 xelSekrulebas evropis kavSiris Seqmnis Sesaxeb evropis gaerTianebis 13 saxelmwifos
– belgiis, daniis, gfr-is, espaneTis, irlandiis, italiis, luqsemburgis, niderlandis,
portugaliis, saberZneTis, safrangeTis, didi britaneTis da Crd. irlandiis
warmomadgenlebma xeli 1992 wlis 7 Tebervals maastrixtSi (niderlandi)
moaweres. xelSekruleba iTvaliswinebs: evropis saxelmwifoSi mcxovreb xalxTa
saerTo moqalaqeobis, anu evrokavSiris moqalaqeobis SemoRebas, aseve moqalaqe-
Ta Tavisufal gadaadgilebas evrokavSiris wevri qveynebis teritoriaze; evropis
qveynebis mier saerTo sagareo da uSiSroebis politikis, saerTo Tavdacvis politikis
ganxorcielebas. evropis qveynebis ekonomikis gaZlierebis da erTmaneTTan
daaxloebis mizniT, evrokavSiris wevrebis gadawyvetilebiT Seiqmna saerTo evropuli
valuta – evro. xelSekruleba aseve iTvaliswinebs evropis qveynebs Soris
mWidro TanamSromlobas saSinao politikasa da samarTlebriv sferoSi. xelSekrulebis
mixedviT evrokavSiris wevri SeiZleba gaxdes nebismieri evropuli saxelmwifo.
amisaTvis man evrosabWos Sesabamisi TxovniT unda mimarTos. evrosabWo
evrokomisiasTan konsultaciisa da evroparlamentidan nebarTvis miRebis Semdeg
gadawyvetilebas axali wevris miRebis Sesaxeb xmaTa absoluturi umravlesobiT
iRebs. http://www.nplg.gov.ge.

saxelmwifo marTvis sistema
la na i ri ti pis ur Ti er To bas sa qar Tve lo sa da ev ro kav Sirs So ris, maT
So ris sa vaW ro da po li ti ku ri xa si a Tis sa kiT xebs. igi xels Se uw yobs
sa qar Tve lo Si Se sa ba mi si stan dar te bi sa da fa se u lo be bis srul yo fas
ev ro in teg ra ci is da saC qa reb lad. Ta vis mxriv, sa qar Tve los mTav ro bam
1997 wels mi i Ro ga daw yve ti le ba sa qar Tve los ka non mdeb lo ba ev ro pul
sa ka non mdeb lo stan dar tebs da u ax lo vos. Se Tan xme bis sa bo loo mi za nia
mxa re e bis da ax lo e ba ev ro in teg ra ci is saq me Si.
Ta vi 4.8
po li ti ku ri re Ji mi
po li ti ku ri re Ji mis cne ba
wi na Ta veb Si sa u ba ri gvqon da xe li suf le bis gan xor ci e le bi sas fa seu
lo ba Ta So ris ba lan sis prob le mis Se sa xeb. is kon kre tu lad mar Tvis
gan xor ci e le bis xer xeb sa da me To deb Si ga mo i xa te ba. ma Ti er Tob li o ba
gar kve u li po li ti ku ri ide o lo gi e bis cne be b Si mo i az re ba da ga mo xa tule
bas po li ti ku ri re Ji mis sa xiT po vebs.
po li ti ku ri re Jim Si igu lis xme ba im xer xe bi sa da me To de bis er Tobli
o ba, ro mel Ta meS ve o bi Tac sa xel mwi fo or ga no e bi sa xel mwi fo xeli
suf le bas ga na xor ci e le ben. amas Tan, po li ti ku ri re Ji mi sa xel mwifo
eb ri vi, zo ga dad sa zo ga do eb ri vi miz ne bis gan xor ci e le bis or ga niza
ci ul sa Su a le bas war mo ad gens. sxvag va rad Tu vit yviT, po li ti ku ri
re Ji mi sa xel mwi fo xe li suf le bis kur sis gan xor ci e le bis xer xe bi sa da
me To de bis er Tob li o baa. far To ga ge biT is, sa zo ga do e bis mTli an poli
ti kur cxov re bas, mTel po li ti kur sis te mas mo i cavs mi si cal ke u li
ele men te biT (po li ti ku ri par ti e bi, sa zo ga do eb ri vi or ga ni za ci e bi,
prof kav Si ri, ek le sia da a.S.).
po li ti ku ri sis te mis es ele men te bi da sa xel mwi fo ur Ti er Tze moqme
de ben, er Tma neT ze gav le nas ax de nen. po li ti ku ri re Ji mis er Ti mxa re,
mi si e.w. viw ro ga ge ba ase Tia. am Tval saz ri siT, po li ti kur re Jim Si saxel
mwi fos for mis, sa xe e bi sa da ele men te bis ga mov le na, mmar Tve lo bisa
da wyo bi le bis for me bis, sa xel mwi fos fun qci e bi sa da me To de bis dakon
kre te ba xde ba. 60-ian wleb Si, po li ti ku ri re Ji mis Se sa xeb msje lobi
sas, mec ni er Ta er Ti na wi li mas mxo lod sa xel mwi fos for mis si no ni-
95

96
kari pirveli
mad mi iC nev da. swo red am dis ku si as mohyva Se de gad po li ti ku ri re Ji mis
`far To~ da `viw ro~ ga ge bis Ca mo ya li be ba.
po li ti ku ri or ga ni za ci e bis, gan sa kuT re biT po li ti ku ri par ti e bis,
ze moq me de ba xe li suf le ba ze ima Si mJRav nde ba, rom isi ni yve la ze uf ro
aq ti u rad da, rac mTa va ria, aS ka rad po li ti ku ri xe li suf le bis mo po vebi
saT vis ib rZvi an. xe li suf le bis sa Su a le biT po li ti ku ri ga er Ti a ne bebi
sa xel mwi fo mmar Tve lo bis gan xor ci e le bis Se saZ leb lo bas mo i po veben.
aqe dan mom di na re obs po li ti ku ri par ti e bis aq ti u ri mo na wi le o ba
po li ti kur pro ces Si, sa dac isi ni ar se bu li xe li suf le bis Se nar Cu nebas
an mis Sec vlas aS ka rad cdi lo ben. ase Ti aq ti u ro ba gan sa kuT re biT
ar Cev neb sa da sa xel mwi fo or ga no e bis for mi re bis dros mJRav nde ba.
ar Cev neb Si war ma te bis mo po ve bis Sem deg po li ti kur par ti as xe li sufle
bi sa da mmar Tve lo bis or ga no eb Si sa Wi ro ra o de no bis man da te bi gaaC
nia. mas sa xel mwi fo eb ri vi da sa zo ga do eb ri vi ga daw yve ti le be bis mi-
Re bisa da maTi re a li za ci isadmi mometebuli pasuxismgebloba ekisreba.
sa zo ga do eb ri vi or ga ni za ci e bis ro li
sa zo ga do e bis gan vi Ta re bis do ne, ada mi a nis moT xov ne bi sa da ma Ti
da k ma yo fi le bis Ta na far do bas efuZneba. am Tanafardobis ganxilva sazogadoebrivi
interesebisTvis mudam aqtualuri iqneba. Tanamedrove
politikuri gamocdileba adasturebs, rom sazogadoebrivi
interesebis dasakmayofileblad mxo lod sa xel mwi fo sa da sxva po liti
ku ri or ga ni za ci e bis Zalisxmeva ar aris sakmarisi. saz Rvar ga re Tis
bevr qve ya na Si di di xa nia, xo lo Cven Tan ax la, iw ye ben gan vi Ta re bas arasam
Tav ro bo, ara ko mer ci u li or ga ni za ci e bi. nel-ne la, mag ram ma inc, yovel
dRi u rad iz rde ba ma Ti ro li da mniS vne lo ba Cvens sa xel mwi fo sa da
sa zo ga do eb riv cxov re ba Si. po li ti ku ri or ga ni za ci e bi sa gan gan sxva vebiT,
maT mi zans sa xel mwi fo saq mi a no ba Si po li ti ku ri mo na wi le o ba ar
war mo ad gens. ara sam Tav ro bo da ara ko mer ci u li or ga ni za ci e bis uSu alo
amo ca na ma Ti ve wev re bi sa da sa zo ga do e bis in te re se bis dak ma yo file
baa. am mi mar Tu le biT, isi ni sa xel mwi fo po li ti kis gan xor ci e le ba ze
aq ti u rad ze moq me de ben. es ze moq me de ba aS ka rad Cans im ro li dan, ra sac
isi ni sa zo ga do e ba Si as ru le ben. sa xel mwi fo Si maT ga ni xi la ven ro gorc
al ter na ti ul struq tu rebs.
iq, sa dac de mok ra ti u li po li ti ku ri re Ji mi ar se bobs, sa dac re a luri
so ci a lur-po li ti ku ri da eko no mi ku ri plu ra liz mia, sa zo ga do ebri
vi or ga ni za ci e bis ro li so ci a lu ri po li ti kis Se mu Sa ve ba Si uni ka-

saxelmwifo marTvis sistema
lu ria. isi ni sa xel mwi fo or ga no eb Tan Ta nam Srom lo biT am po li ti kis
re a lur gan xor ci e le bas uw yo ben xels, ri Tac TviT sa xel mwi fos soci
a lu ri in sti tu te bis efeq tu ri fun qci o ni re bis pi ro bebs qmni an. im
qvey neb Si, sa dac po li ti ku ri re Ji mi ar xa si aT de ba de mok ra ti u lo biT,
sa zo ga do eb ri vi or ga ni za ci e bis saq mi a no ba, ma Ti Se saZ leb lo ba – da aye
non prob le me bi sa mo qa la qo do ni dan – Sez Ru du lia. es ki sa bo lo od
ada mi a nis, mo qa la qis, da in te re se bu li jgu fe bis uf le beb sa da Ta visuf
le bebs xel yofs.
ze moT aR niS nu li gav le nas ax dens da vrcel de ba sa xel mwi fos forma
ze (ro gorc mmar Tve lo bis, ise wyo bi le bis) da xe li suf le bis fun qcio
ni re bis pro ces Si sa xel mwi fo (po li ti kur) re Jim zec bu neb ri vad ai saxe
ba. mo ce mul pa rag raf Si swo red am po zi ci i dan gan vi xi lavT po li tikur
re Jims. Tqmu li dan un da ga mom di na re ob des isic, rom po li ti ku ri
re Ji mi sad mi ori ve mid go ma (ro gorc far To, ise viw ro mniS vne lo bi sa)
Tanabrad mniS vne lo va nia. Ta na med ro ve po li ti ku ri pro ce se bis, sa xelmwi
fo da Zi ri Ta di sa zo ga do eb riv-po li ti ku ri sfe ro e bis, ga az re ba
mxo lod am Sem Txve va Sia Se saZ le be li.
po li ti ku ri re Ji mis ka te go ri e bi
po li ti ku ri re Ji mi 44 sa xel mwi fos for mas ukav Sir de ba, ami to mac saxel
mwi fo (po li ti ku ri) re Ji mis sa xe e bic mra val fe ro va nia. es sim rav le
ga mow ve u lia imiT, rom sa xel mwi fos gan vi Ta re bis Ti To e ul is to ri ul
etaps Ta vi si po li ti ku ri re Ji mi Se e sa ba me ba. er Tgva ri is to ri u li ti-
44 mmarTvelobis formebis, meTodebisa da xerxebis sistema, romlebsac xelisuflebis
saTaveSi myofi moqmedi politikosebi gansazRvraven sazogadoebaSi politikuri
Zalauflebis (saxelmwifo Zalauflebis CaTvliT) ganxorcielebis mizniT.
reJimi sazogadoebrivi saqmeebis marTvis gansakuTrebuli procedurebiTa da institutebiT
xasiaTdeba. es cneba xelisuflebis funqciuri daxasiaTebaa. misi er-
Tiani tipologia ar arsebobs. konstituciuri samarTlis mixedviT, ufro xSirad
demokratiul, liberalur, avtoritarul da totalitarul politikur reJimebs
gamoyofen. am reJimebis xasiaTs konstituciebSi, pirdapir, arasdros ar miuTiTeben
(Tu ar CavTvliT metad gavrcelebul miTiTebebs saxelmwifos demokratiul
xasiaTze), magram maT Sinaarsze yovelTvis aisaxeba. reJimis xasiaTi xuTi ZiriTadi
kriteriumiT ganisazRvreba: 1. vin marTavs (erTi adamiani Tu jgufi; aRmasrulebel
xelisuflebaze samoqalaqo kontroli xorcieldeba Tu samxedro kontroli)? 2.
ra sazRvrebSi da ra moculobiT (sazogadoebriv zewolaze reagirebis xarisxi, xelisuflebis
ganxorcielebis uflebamosileba)? 3. ra miznebis misaRwevad (ideologiuri
orientacia)? 4. pirdapiri Tu individualuri saSualebebiT (xelisuflebis
reJimis wyaro xalxia Tu mmarTvelis nebas emorCileba)? 5. ra pirobebSi da ra Sez-
RudvebiT (ramdenadaa reJimis forma ganpirobebuli ekonomikuri da geopolitikuri
faqtorebiT)?
97

98
kari pirveli
pis sa xel mwi fo e bis Sig niT po li ti ku ri re Ji me bi ar se bi Tad gan sxvav debi
an er Tma ne Ti sa gan. yve la ze uf ro zo ga di kla si fi ka ci iT er Tma ne Tisa
gan Se iZ le ba gan vas xva oT de mok ra ti u li da an ti de mok ra ti u li poli
ti ku ri re Ji me bi.
de mok ra ti u li po li ti ku ri re Ji mi saT vis da ma xa si a Te be lia: xe lisuf
le bis for mi re ba Si xal xis re a lu ri mo na wi le o ba, mo qa la qe Ta far-
To so ci a lur-eko no mi ku ri da po li ti ku ri uf le be bi sa da Ta vi suf lebe
bis sa ka non mdeb lo reg la men ta cia, ma Ti gan xor ci e le bis re a lu ri
kon sti tu ci u ri ga ran ti e bis ar se bo ba; ase ve, po li ti ku ri plu ra liz mi
da mo sax le o bis far To fe ne bis moT xov ne bis aRi a re ba. sa xel mwi fos sazo
ga do eb ri vi wes wyo bi le bis de mok ra ti u li gan vi Ta re ba sxva das xva isto
ri ul etap ze de mok ra ti u li po li ti ku ri re Ji mis sru li ad gan sxvave
bul mo de lebs iZ le va.
an ti de mok ra ti u li po li ti ku ri re Ji mi sa pi ris pi rod ga mo i yu re ba.
upir ve les yov li sa, mis Tvis da ma xa si a Te be lia er Ti par ti is ar se bo ba.
ase Ti par ti is ide o lo gia er Ta derT ofi ci a lur da mi sa Reb ide o lo gias
war mo ad gens. ar ar se bobs po li ti ku ri uf le be bi da Ta vi suf le be bi
an ma Ti gan xor ci e le bis re a lu ri sa ka non mdeb lo ga ran ti e bi. ka no ni ere
bi sa da mar Tlwes ri gis uz run vel yo fa Si ga dam wyvet rols Za la do ba
as ru lebs. ro gorc de mok ra ti u li, ase ve an ti de mok ra ti u li po li ti kuri
re Ji mic sa xe Ta mra val fe rov ne biT xa si aT de ba. Se iZ le ba mo vax di noT
po li ti ku ri re Ji mis sxva, ase ve zo ga di kla si fi ka cia: de mok ra ti u li
gu lis xmobs sa xel mwi fo reJi mis iseT sa xes, romelic ak ma yo fi lebs mini
mum, Sem de gi xa si a Tis moT xov nebs:
1. xe li suf le bis or ga ni ze ba xe li suf le bis da na wi le bis prin cip ze
day rdno biT;
2. ada mi a nis uf le be bi Ta da Ta vi suf le be biT xe li suf le bis Sez Rud va;
3. xe li suf le bis saq mi a no bis gam Wvir va lo ba da in for ma ci is xel misaw
vdo mo ba;
4. ker Zo da sa zo ga do eb ri vi in te re se bis Ser wyma;
5. re a lu ri po li ti ku ri plu ra liz mi;
6. to le ran to ba;
7. di na mi u ri, aR ma va li eko no mi ku ri gan vi Ta re ba.
li be ra lu ri po li ti ku ri re Ji mi XX sa u ku nis ide o lo gi as ey rdnoba,
ro me lic Ta vi suf le bi sa da Ta nas wo ro bis da ax lo e bas cdi lobs. am
ide o lo gi is mTa va ri mi za nia pi rov ne bis Ta vi suf le bis dac va, sa baz ro
me ur ne o ba, sa xel mwi fos mi ni ma lu ri Ca re va eko no mi kis re gu li re ba Si.

saxelmwifo marTvis sistema
li be ra liz mis mi sia Sem deg Si mdgo ma re obs: sa er To si ke Tis mi saR we vad
brZo la da sa yo vel Tao ke Til dRe o bis mqo ne sa xel mwi fos aSe ne ba.
av to ri ta ru li po li ti ku ri re Ji mi re a lur an po ten ci ur Za la ze
dam ya re bul Se uz Ru dav Za la uf le bas gu lis xmobs. am re Ji mi saT vis dama
xa sia Te be lia ar Cev ne bis, plu ra liz mis for ma lu ro ba; eko no mi ka Si
Ca u rev lo bis fa sa du ro ba, rac xe li suf le bis imi jis Tvis ga mo i ye ne ba,
xo lo xal xi, si nam dvi le Si, mTli a nad xe li suf le bis mi er kon trol deba.
sa xel mwi fo re Ji mis es for ma, me tad re po li ti kur sfe ro Si, xal xis
srul da usit yvo mor Ci le bas iT va lis wi nebs. Tum ca, ro gorc aR vniSneT,
eko no mi kur sfe ro Si Ta vi suf le bis gar kve ul are als inar Cu nebs –
ar zRu davs ker Zo sa me war meo saq mi a no bas.
to ta li ta ru li sa xel mwi fo re Ji mi an ti de mok ra ti u li sa xel mwi fo
re Ji mis sa xea, rac xe li suf le bis sa zo ga do e ba sa da pi rov ne ba ze srul
kon trols gu lis xmobs. am ti pis re Ji mi saT vis da ma xa si a Te be lia po liti
ku ri plu ra liz mis arar se bo ba. to ta li ta riz mi msof lio po li tikur
praq ti ka Si ga mov lin da fa Siz mis, na ciz mis, sa xel mwi fo so ci a lizmis,
is la mu ri fun da men ta liz mis sa xiT.
sa qar Tve lo Si de mok ra ti u li po li ti ku ri re Ji mis Ca mo ya li be bis
mniS vne lo vani ga ran ti aa sa xel mwi fos kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi
da xa si a Te ba. es niS navs, rom xe li suf le ba yve la mo qa la qe sa da ga er Ti ane
bas ma Ti ka no ni e ri so ci a lu ri in te re se bis dak ma yo fi le bis Se saZ leblo
bas aZ levs. maT Se uZ l iaT mo na wi le ob dnen sa xel mwi fos mmar Tve lobi
Ti xa si a Tis ga daw yve ti le be bis mi Re ba Si da mas ze ze gav le na iqo ni on.
sa qar Tve los aR niS nu li kon sti tu ci ur-sa mar Tleb ri vi da xa si a Te ba
adek va tur ga mo xa tu le bas po u lobs iseT konteqstebSi, ro go ri caa:
ada mi a ni sa da mo qa la qis Zi ri Ta di uf le be bi da Ta vi suf le be bi, xe lisuf
le bis mow yo ba, TviT mmar Tve lo ba da a.S.
de mok ra tia, ro gorc po li ti ku ri re Ji mis sa Zir kve li
sa qar Tve los, ro gorc de mok ra ti u li sa xel mwi fos, da mis xe li sufle
bas da mo u ki deb lo bis aR dge nis pir ve li dRi dan ve mZi me da sa pa su xismgeb
lo ar Ce va nis ga ke Te ba mo ux da. er Ti mxriv, es da kav Si re bu li iyo im
sa ka non mdeb lo Car Co e bis dad ge nas Tan, ro me lic gan saz Rvrav da de mok rati
ul po li ti kur re Jims. igu lis xme ba miz nis miR we vis ise Ti xer xe bi sa da
sa Su a le bis le gi ti ma cia, rac msof li os de mok ra ti u li po li ti ku ri ganvi
Ta re bis dRe van del ten den ci as Se e sa ba me ba. esaa ten den cia axa li, me ti
de mok ra ti i sa ken, ra sac sa Ta ve so ci a lis tu ri sis te mis daS lam da u do.
99

100
kari pirveli
me o re mxriv, xe li suf le bis mi marT sxva das xva se pa ra tis tu li Zale
bis ara ke Til sin di si er ma spe ku li re bam war moS va kon fliq te bi rogorc
praq ti kul, ise de mok ra ti ul fa se u lo bebs So ris. siZ ne le Ta miu
xe da vad, au ci le be li iyo (dRe sac ima ve miz nis wi na Se vdga varT), rom
sa xel mwi fo Si po li ti ku ri re Ji mis Ca mo ya li be bis upi ro bo sa fuZ vlad
de mok ra tia gve Ri a re bi na. amas Tan, de mok ra ti is prin ci pis dam kvid re ba
mis umar ti ves ga ge bam de – de mok ra tia, ro gorc ub ra lod xal xis mmar-
Tve lo ba – ver da iy va ne ba. mar Ta lia, rom de mok ra ti is Te o ri is sa Ta vee
bi Zve li ber Znu li az rov ne bi dan iw ye ba. Ta vad sit yva `de mok ra ti ac~
ber Znu li war mo So bi saa da Sed ge ba `de mo si sa~ (xal xi) da `kra to si sa gan~
(Za la uf le ba). sit yvis mniS vne lo bi dan ga mom di na re, mas Si xal xis Za lauf
le ba im Ta viT ve igu lis xme ba. es gan mar te ba sru lad ar asa xavs de mokra
ti is cne bis dRe van del masS tabs mTe li Ta vi si di le me biT.
de mok ra ti is Te o ri am gan vi Ta re bis grZe li da me tad sa in te re so gza
gan vlo. mis Se sa xeb jer ki dev pla to ni, aris to te le, hero do te, esqile
da sxve bi msje lob dnen. de mok ra tia mniS vne lo van rols as ru leb da
sa ber Zne Ti sa da ro mis sa xel mwi fo eb riv da sa zo ga do eb riv cxov re ba Si.
Ta vi se bu rad es mo daT da iye neb dnen mas Sua sa u ku ne eb Si. mi u xe da vad amisa,
de mok ra ti is mec ni e ru li kvle vis kvin te sen cia ma inc jon lo ki sa da
Jan-Jak ru sos (Jean-Jacques Rousseau, 1712-1778) az rov ne ba Sia war mod ge nili.
sa in te re sod vi Tar de bo da da mdid rde bo da de mok ra ti is Si na ar si
maT in ter pre ta to reb sa da Sem dgom dro in del iu ri di ul da fi lo sofi
ur az rov ne ba Si. iyo ise Ti pe ri o de bic, ro ca de mok ra ti as uf rTxodnen
mis sam Sob lo Si sa ber ZneT Si, rac ber Zneb ma ga mo xa tes ter min Si `dema
go gi~.
dRe i saT vis de mok ra ti is kvle va sru li ad gan sxva ve bu li po zi ci e bidan
mim di na re obs. gan zo ga do e ba yve la ze uf ro mis or mo dels Se e xo:
de mok ra ti as, ro gorc me Tods da ro gorc Ri re bu le bas. ga nas xva ve ben
ase ve de mok ra ti is Sem swav lel or Zi ri Tad sko las. pir ve li de mok rati
as ga ni xi lavs, ro gorc mmar Tve lo bis for mas. de mok ra ti is Si na ar si
gu lis xmo bs pro ce du ras, ro me lic xalxs sa xel mwi fos mmar Tve lo ba Si
sru luf le bi a ni mo na wi le o bis sa Su a le bas aZ levs.
me o re sko la de mok ra ti is ar sSi sa xel mwi fos po li ti kas xe davs. igi
de mok ra ti as gan saz Rvravs, ro gorc xal xis mmar Tve lo bis uf le bi sa da
Se saZ leb lo bis re a li za ci is Se degs. Se sa ba mi sad, ga nas xva ve ben de mokra
ti is ma Jo ri ta rul da plu ra lis tur mo de lebs. pir ve li de mok rati
is kla si kur ga ge bas gu lis xmobs. ma Jo ri ta ru li mo de lis mi xed viT,
de mok ra ti is Si na ar sSi igu lis xme ba prin ci pe bi da we se bi, rom le bic
xal xis mmar Tve lo bis sa yo vel Ta o bas, Ta nas wo ro bas, ga daw yve ti le bis

saxelmwifo marTvis sistema
101
mi Re bi sas um rav le so bis ne bis ga mom JRav ne bas da mi sad mi an ga riS val debu
le bas mo iT xovs.
plu ra lis tu ri de mok ra tia upi ra te so bas ani Webs ara amom rCe vel-
Ta um rav le so bas, ara med cal ke ul or ga ni ze bul jgu febs. de mok ra ti as
plu ra lis tu ri mo de li gan mar tavs, ro gorc xal xis iseT mmar Tve lo bas,
ro ca xe li suf le ba fun qci o ni rebs urTierTda pi ris pi re bu li da in tere
se bu li jgu fe bis meS ve o biT. de mok ra tia Se iZ le ba iyos sa xel mwi fo
re Ji mis sa zo mi mxo lod im sa zo ga do e ba Si, ro me lic war mo mad gen lo bi Ti
mmar Tve lo bis sis te mas ey rdno ba, sa dac war mo mad gen lo bas, anu xe lisuf
le bis wya ros – xalxs, Se saZ leb lo ba aqvs mi si (war mo mad gen lo bis)
pe ri o du li ga nax le bi sa. amas Tan, pi rov ne bi sa da sa zo ga do e bis sxva dasxva
jgu fe bis uf le be bi ga ran ti re bu lia ka no nis uze na e so biT. de mokra
ti u li sa xel mwi fo re Ji mis dam kvid re bi saT vis de mok ra tia, ro gorc
prin ci pi, sa zo ga do eb ri vi cxov re bis yve la sfe ro Si un da moq me deb des.
Tum ca es Se iZ le ba mi viC ni oT sa bo loo miz nad, rom lis mi saR we vad Cve ni
sa zo ga do eb ri vi da sa xel mwi fo eb ri vi cxov re bis pi ro beb Si Se iZ le bo da
ram de ni me stra te gi u li mi mar Tu le ba ga mog ve yo. ese nia:
• po li ti ku ri plu ra liz mi;
• sa mar Tli a ni ar Cev ne bis or ga ni za cia da gan xor ci e le ba;
• sa zo ga do eb ri vi po li ti ka da in for ma cia;
• sa ka non mdeb lo or ga no e bis ro li sa da mniS vne lo bis gan mtki ce ba;
• ka no nis uze na e so ba;
• Se i a ra Re bu li Za le bi sad mi de mok ra ti u li kon tro lis gan xor ci ele
ba.

ka ri meore
adamianis
uflebebi
am kar Si gan vi xi lavT, ras niS navs ada mi a nis uf le be bi, ro gor
vi Tar de bo da ada mi a nis uf le ba Ta Se sa xeb ide e bi da ro gor ai saxa
is sxva das xva sa er Ta So ri so Tu erov nul sa ka non mdeb lo aqtSi;
ase ve, gan vi xi lavT ada mi a nis uf le ba Ta dac vis efeq tur sa-
Su a le bebs erov nul da sa er Ta So ri so do ne ze.
karis dasasruls Tqven SeZlebT imsjeloT iseT sakiTxebze,
ro goricaa:
� ra aris ada mi a nis uf le be bi;
� ra val de bu le be bi aqvs sa xel mwi fos;
� sad da ro gor vlin de ba ada mi a nis uf le be bi;
� ra gza gan vlo ada mi a nis uf le ba Ta gan vi Ta re bam;
� ras iT va lis wi neb dnen pir ve li xel Sek ru le be bi ada mi a nis
uf le ba Ta sfe ro Si;
� ra sa er Ta So ri so paq te bi ar se bobs ada mi a nis uf le ba Ta Se sa-
xeb;
� ro go ria ada mi a nis uf le ba Ta kla si fi ka cia.

na wi li pirveli
adamianis uflebaTa
arsi da buneba
adamianis uflebebi
103
meore karis pirveli nawili adamianis uflebebsa da Tavisuflebebs
ganixilavs ormxrivad, rogorc filosofiur Rirebulebas, da rogorc
univer salur samarTlebrivi koncefcias. am nawilSi visaubrebT
uflebebisa da Tavisuflebebis ideis Casaxvasa da ganviTarebaze. gavec
nobiT adamianis winaSe saxelmwifos valdebulebis sam dones. gavaana
lizebT ZiriTad Rirebulebebs, romelsac adamianis uflebaTa
kon cefcia efuZneba. nawilis dasasruls Tqven SeZlebT imsjeloT iseT
sakiTxebze, rogoricaa:
• Rirseba;
• Tavisufleba;
• Tanasworoba;
• tolerantoba;
• demokratia;
• samarTlianoba.
ada mi ans sa xel mwi fos Tan po li ti ku ri, eko no mi ku ri, so ci a lu ri Tu
sxva sa xis ur Ti er To be bi Se iZ le ba hqon des. am ur Ti er To ba Si ada mi a ni
sxva das xva sta tu siT ga mo dis: ama ve sa xel mwi fos mo qa la qe, uc xo qveynis
mo qa la qe da mo qa la qe o bis ar mqo ne pi ri, bi pat ri di, 1 apat ri di, 2 sa patio
mo qa la qe, mo qa la qe o bi dan ga su li an mo qa la qe o ba da kar gu li pi ri,
ltol vi li, iZu le biT ad gil nac va li – dev ni li, re pat ri an ti, 3 emig ran-
1 bipatridi – piri, romelsac ori (an meti) saxelmwifos moqalaqeoba aqvs.
2 apatridi – piri, romelic ar iTvleba arc erTi qveynis moqalaqed.
3 repatriant i – piri, romelic brundeba samSobloSi repatriaciis ZaliT. repatriacia,
repatriireba – emigrantebis, tyved wayvanili pirebis, ltolvilebis samSobloSi
dabruneba.

104
kari meore
ti, 4 mig ran ti 5 da sxv. – yve la am ur Ti er To ba Si per so nis sa ke Til dReod
ada mi a nis uni ver sa lu ri, ga nus xvi se be li da sa yo vel Tao uf le be bi
moq me debs. ma Ti xa ris xi da dac vis me qa niz me bi sxva das xva sa xel mwi fo Si
sxva das xvag va ria, Tum ca Si na ar siT – yvel gan er Ti da igi ve.
Ta vi 1.1
ra aris ada mi a nis uf le be bi?
ada mi a nis uf le be bi ka cob ri o bis is to ri ul da so ci o kul tu rul
gan vi Ta re bas er Tgva rad aja mebs. is as wle u lebs iT vlis da Zvel Ta ganve
po li ti ku ri, sa mar Tleb ri vi, eT ni ku ri, re li gi u ri Tu fi lo so fi uri
msje lo bis yu rad Re bis cen trSi dgas. mar Ta lia, ada mi a nis uf le be bi
mu dam po li ti kur-sa mar Tleb riv dat vir Tvas ata reb da, mag ram sxva dasxva
epo qa Si es sa kiT xi, so ci a lu ri Za le bis, kul tu ri sa da tra di ci ebis
gav le niT, re li gi u ri an fi lo so fi u ri kon cef ci is mniS vne lo ba sac
iZen da.
ada mi a ni da ba de bi dan ve flobs gar kve ul uf le bebs. igi Ta vi su fa li
da, ama ve dros, so ci a lu ri ar se baa. mis Tvis sa zo ga do eb ri vi yo fa um niSvne
lo va ne sia. Ta vi si ar se bo bis gan sa xor ci e leb lad ada mi a ni sxveb Tan
Ta na ar se bo bas sa Wi ro ebs, ur Ti er To be bi ki wes ri gis ga re Se Se uZ le belia.
yo ve li ada mi a ni iZu le bu lia, xan grZli vi wes ri gis sa nac vlod, garkve
u li uf le be bi daT mos, ra Ta sa xel mwi fo xe li suf le bis gan dam ya rebu
li wes ri giT sa ku Ta ri si coc xle, usaf rTxo e ba, sa kuT re ba da ic vas.
ma ga li Tad, `re li gi is an rwme nis gac xa de bis Ta vi suf le ba eq vem de ba reba
mxo lod iseT Sez Rud vebs, rom le bic gaT va lis wi ne bu lia ka no niT da
au ci le be lia de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si sa zo ga do eb ri vi usaf rTxoe
bis in te re se bi saT vis, sa zo ga do eb ri vi wes ri gis, jan mrTe lo bi sa Tu
mo ra lis an sxva Ta uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta da sa ca vad~. 6
mi u xe da vad ami sa, ada mi a ni ma inc in di vi du a lo bi sa ken, ga nu me o reblo
bi sa da uni ka lu ro bi sa ken is wra fis. uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis
xa ris xi ki ada mi a nis Rir se u li yo fi e re bis maC ve ne be lia. swo red amitom,
sa qar Tve los 1995 wlis kon sti tu ci is me-7 mux lSi aRi a re bu lia:
4 emigranti – piri, romelic samSoblodan sxva qveyanaSi gadasaxlda, emigraciaSi
imyofeba. mas emigrants eZaxian.
5 migranti – adamiani, romelic sacxovreblad erTi adgilidan meoreze gadadis.
6 adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa evropuli konvencia, muxli 9.2.

adamianis uflebebi
105
`sa xel mwi fo cnobs da icavs ada mi a nis sa yo vel Ta od aRi a re bul uf lebeb
sa da Ta vi suf le bebs, ro gorc wa ru val da uze na es Ri re bu le bebs~. 7
cne ba `ada mi a nis uf le be bi~ da mTe li es sis te ma (sa mo qa la qo, po liti
ku ri, so ci a lu ri, eko no mi ku ri, kul tu ru li uf le be bi) bur Ju a zi uli
re vo lu ci e bis dro in de lia. ma Sin, gan sa kuT re biT, ada mi a nis bu nebi
Ti da xel Se u va li uf le be bis sa kiT xi da is va mTe li sim wva viT. ma Ti
Ta vi suf lad da efeq tu rad gan xor ci e le ba dRem de mi iC ne va sa mo qa la qo
sa zo ga do e bi sa da sa mar Tleb ri vi sa xel mwi fos erT-er T Zi ri Tad niSnad.
ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta ar si Tu mo cu lo ba sxva dasxva
is to ri ul epo qa Si gan sxva ve bu li iyo. ada mi a nis uf le be bi Tan da Tan
vi Tar de bo da – igi ka cob ri o bis brZo lis Se de gia.
idea ada mi a nis uf le ba Ta Se sa xeb jer ki dev an ti kur epo qa Si Ca i sa xa
da Ta nas wo ruf le bi a no bis kon cef ci as efuZ ne bo da. for ma lur Ta naswo
ro ba ze da fuZ ne bu li ada mi a nis uf le be bi bur Ju a zi ul-de mok ra ti uli
re vo lu ci e bis ide o lo gi ur qva kuT xe dad iq ca da mas Tan er Tad Ca moya
lib da ada mi a nis uf le ba Ta mTe li sis te mac. 1789 wlis 14 iv liss, basti
li is aRe biT, saf ran ge Tis re vo lu ci am sam ya ros Zve li, mo nar qi u li
re Ji me bis dam xo bis Se sa xeb auw ya da `Ta vi suf le ba, Ta nas wo ro ba da Zmoba“
sa yo vel Ta od ga mo ac xa da. ka cob ri o bam axal epo qa Si Se a bi ja, Tum ca
ami saT vis sis xli a ni da mtan jve li gza air Cia.
saf ran ge Tis lo go, sa dac ga mo sa xu lia ma ri a na (frang. Marianne) – erov nu li
sim bo lo. ma ri a na 1792 wli dan fran gu li res pub li kis met sa xe lia. ga mo sa xav dnen
ro gorc qals fri gi u li Ca CiT. ma ri a na ga mo xa tavs fran gul erov nul de vizs
`Ta vi suf le ba, Ta nas wo ro ba, Zmo ba~ (Liberté, égalité, fraternité).
7 http://polittheory.wordpress.com/2010/02/08/

106
kari meore
ada mi a nis uf le be bis Sem dgom ma gan vi Ta re bam sa zo ga do e bi sa da saxel
mwi fos Ca mo ya li be ba ze gan sa kuT re bu li gav le na mo ax di na. xe lisuf
le bis ka no niT Sez Rud vas ada mi a nis uf le beb ma Ca u ya ra sa fuZ ve li,
ra mac sa xel mwi fo sa da in di vids So ris de mok ra ti u li ur Ti er To bis Camo
ya li be ba ga na pi ro ba, pi rov ne ba mmar Tve lo bis mxri dan ga mov le ni li
me tis me ti me ur ve o bi sa gan ga a Ta vi suf la.
am yo ve li ves win xan grZli vi da rTu li pro ce si uZ Ro da, rac sa xelmwi
fos Tan in di vi dis ur Ti er To be bis sa Su a le ba Ta Zi e biT ga mo i xa tebo
da. pro ce si mxo lod sa mar Tleb ri vi siv rciT ar Se mo i far gle bo da.
ada mi a nis uf le be bis Se sa xeb msje lo bi sas yo vel Tvis un da gvax sov des,
rom es idea, Tav da pir ve lad, eTi kur-zne ob ri vi, su li e ri, kul tu ru li
da re li gi u ri xa si a Ti sa gax ldaT.
ada mi a nis uf le be bi msof li os sxva das xva re gi on Si, gan sxva ve bul
kul tu reb sa da fi lo so fi ur msof lmxed ve lo beb Si, ara er Tgva ro van
eTi kur da re li gi ur ga re mo Si iq mne bo da da vi Tar de bo da. ada mi a nis
uf le ba Ta Ta na med ro ve sis te ma Si Zve li aR Tqmis 10 mcne bis amoc no ba
ar cTu ise rTu lia: `ara kac hkla~ – si coc xlis uf le bis ek vi va len tia;
`ara ipa ro~ – sa kuT re bis uf le bis dac vad aRiq me ba; iu da iz mis mcne ba:
`nu ga u ke Teb sxvas imas, rac Ta vad ar gen do me ba rom ga gi ke Ton~; axali
aR Tqmis pos tu la ti: `rac gin daT, rom ga gi ke Ton Tqven ada mi a neb ma,
ase ve Tqvenc ga u ke TeT~; 8 an Tun dac mahma di a nu ri dog ma: `sa nam sa ku Tar
Tavs imas ar usur veb, ra sac sa ku Tar Zmas, verc er Ti Tqven ga ni ver gaxde
ba mor wmu ne~ – ada mi a nis Rir se bis pa ti vis ce ma ze mi a niS nebs, rac, Tavis
Ta vad, ada mi a nis uf le ba Ta qva kuT xe dia.
msof lio re li gi a Ta moZ Rvre ba ni Ta nas wo ro bi sa da sa mar Tli a no bis
prin ci pebs efuZ ne ba. yve la mo no Te is tu ri re li gi is Tvis Rmer Ti er Tia,
xo lo sam ya ro mTli a ni. am uka nas knel Si ki ada mi a ne bi ra sis, ka nis fe ris,
so ci a lu ri mdgo ma re o bis mi xed viT ar gan sxvav de bi an. 9 ada mi a nis ufle
be bi yo vel Tvis huma niz mis, sa mar Tli a no bis, Ta vi suf le bis, Ta naswo
ro bi sa da to le ran to bis ide ebs ga mo xa tav dnen. aqe dan ga mom di na re,
ada mi a nis uf le beb Si bev ria ise Ti fun da men tu ri Ri re bu le ba, ro mel-
Tac re li gi ur pos tu la teb Sic vxvde biT.
ka cob ri o bis gan vi Ta re bis yo ve li mom dev no epo qa, uf le be bis, Tviseb
ri vad axa li kri te ri u me bis ga Ce nas iw vev da, mi si moq me de bis sfe ro Si
Se ma va li ada mi a ne bis are als sul uf ro da uf ro afar To eb da. es sti qi-
8 maTe, 7.12.
9 saerTaSoriso xelSekrulebebis implementacia saqarTvelos sasamarTloebis gadawyvetilebebSi,
UNDP, RWI-s gamocema, Tb., 2007, t. 2.

adamianis uflebebi
107
u rad ar xde bo da – mov le nas win uf le be bi sa da Ta vi suf le be bi saT vis
brZo la us wreb da. uf le ba Ta mo po ve bi sa da srul fa so va ni Ta vi suf lebis
ken ltol vi sas ka cob ri o ba gan vi Ta re bis yo ve l na bij ze axa li xaris
xiT maR lde bo da. is to ria adas tu rebs, rom Ta vi suf le bis Se sa nar-
Cu neb lad yo vel Ta o bas brZo la sWir de ba, rom is to ri is ga mow ve vas,
da ic vas ada mi a nis uf le beb sa da Ta vi suf le bas Tan da kav Si re bu li Rire
bu le be bi, ne bis mi e ri Ta o ba adek va tu rad pa su xobs.
ada mi a nis uf le be bi uni ver sa lu ri sa mar Tleb ri vi ka te go ri aa da,
aqe dan ga mom di na re, isi ni yve la ada mi a nis Tvi saa da ma xa si a Te be li. adami
a nis uf le be bi Se i cavs sam as peqts:
1. xe li suf le ba ada mi a nis uf le be biT Sez Ru dul Za la uf le bas
flobs;
2. yve la ada mi a ni da mo u ki deb lo bis gan saz Rvrul sa fe xur ze im yo fe ba;
3. Ti To e u li ada mi a ni uf le ba mo si lia, da ic vas sa ku Ta ri uf le be bi. 10
me tic, Zi ri Ta di uf le be biT iz Ru de ba ka non mde be li, aR mas ru le beli
xe li suf le ba da TviT sa sa mar Tlo xe li suf le ba ki.
ada mi a nis uf le be bis flo bis Tvis au ci le be li da sak ma ri si pi ro ba
mxo lod ada mi a nad yof naa. am de nad, is uni ver sa lur ka te go ri as ga nekuT
vne ba. ada mi a nis uf le be bi da Ta vi suf le be bi, upir ve les yov li sa,
fi lo so fi u ri sis te mis msof lmxed ve lob ri vi war mod ge ne bia ada mi a nis
da niS nu le bis, sa zo ga do e ba Si mi si ad gi li sa da ro lis Se sa xeb. ada mi a nis
uf le be bi so ci a lu ri re gu li re bis sis te maa, ro me lic mo ra lur-eTiku
ri prin ci pe bi sa da nor me bi sa gan Sed ge ba. aseT ur Ti er To bebs sxvagva
rad hori zon ta lur ur Ti er To beb sac uwo de ben. ma ga li Tad, er Ti
pi ris mi er me o re pi ris sa kuT re bis miT vi se ba am uka nas kne lis uf le bebis
dar Rve vaa – aq ori ve mxa re er Tma ne Tis Ta nas wo ria.
ada mi a nis uf le be bi sa mar Tleb ri vi ka te go ri aa. uf le be bi sa mar-
Tleb riv nor meb Sia gan mtki ce bu li da awes ri gebs ada mi a nis ur Ti er Tobas
xe li suf le bas Tan, sa xel mwi fos Tan. swo red esaa ver ti ka lu ri ur-
Ti er To be bi. ma ga li Tad, sa xel mwi fo sa da fi zi kur pirs So ris war mo-
So bi li sa mar Tleb ri vi ur Ti er To be bi ver ti ka lu ri xasiaTi saa.
ada mi a nis uf le be bi pi rov ne bis ga nux re li uf le be bi da Ta vi suf lebe
bia, ro mel Tac in di vi di da ba de bis Ta na ve iZens. 11 es aris sa xel mwifo
Za la uf le bis gan pi rov ne bis Tav dac vis sa Su a le ba. `sxva na i rad rom
10 l.izoria, k. korkelia, k. kublaSvili, g. xubua, saqarTvelos konstituciis komentarebi
(adamianis ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani), Tb., 2005, gv.15-17.
11 socialur da politikur terminTa leqsikoni-cnobari, Tb., 2004, gv. 13.

108
kari meore
vTqvaT, xe li suf le bas im de ni uf le ba aqvs, ram den sac mas ka no ni ani Webs
(Sez Ru du li Za la uf le bis prin ci pi), xo lo ada mi ans aqvs yve la is ufle
ba, ro mel Tac ar uk rZa lavs ka no ni~: 12 `yve la fe ri daS ve bu lia, rac kano
niT ar aris ak rZa lu li~.
ada mi a nis uf le be bi ada mi an sa da xe li suf le bas (mniS vne lo ba ar aqvs,
es aris de mok ra ti u lad ar Ce u li pre zi den ti, mo nar qi Tu diq ta to ri)
So ris war moq mni li ur Ti er To be bia, da ro ca ada mi a nis uf le beb ze vi saub
rebT, yo vel Tvis `in di vi di sa da xe li suf le bis~ ur Ti er To bas vi gulis
xmebT.
ra val de bu le be bi aqvs sa xel mwi fos?
er Ti mxriv, ada mi ans gar kve u li uf le be bi aqvs, me o re mxriv, sa xelmwi
fo sac aqvs mo va le o be bi – da ic vas Ta vi si uf le be bi da moT xov nis-
Ta na ve upa su xos sa Wi ro e bebs. es ki imas niS navs, rom mo qa la qe ca da xeli
suf le bac ur Ti er Tmo va le ni ari an. sa xel mwi fo val de bu lia, mi si
fun qcia swo red isaa, rom da ic vas ada mi a nis uf le be bi da Ta vi suf le bebi,
mi u xe da vad imi sa, TviT es pi ri mas ze da kis re bul pa su xis mgeb lo bas
as ru lebs Tu ara.
ar se bobs sa xel mwi fos val de bu le ba Ta sa mi do ne:
pa ti vis ce mis val de bu le ba – sa xel mwi fo val de bu lia, pa ti vi sces
ada mi a nis Rir se bas;
dac vis val de bu le ba – sa xel mwi fo val de bu lia, sa ka non mdeb lo done
ze aRi a ros ada mi a nis uf le be bi;
Ses ru le bis val de bu le ba – sa xel mwi fo val de bu lia, sa ka non mdeblo
do ne ze dek la ri re bu li ada mi a nis uf le be bis da sa ca vad Ca mo a ya libos
gar kve u li me qa niz me bi. Ta vis mxriv, Ses ru le bis val de bu le ba aris
ori sa xis: ada mi a nis uf le ba Ta xel Sew yo bi sa da uz run vel yo fis. 13
Cve ni uf le ba sa xel mwi fo saT vis val de bu le baa. uf le bis da sa cavad
man ra me un da iRo nos: da ic vas ada mi a nis si coc xle, Rir se ba, pi radi
xel Se u xeb lo ba; uz run vel yos Ta vi su fa li ga da ad gi le bis uf le ba;
xeli Seuwyos ganaTlebis uflebis Tanabar pirobebSi da diskriminaciis
gareSe realizebis garemos Camoyalibebas; Seqmnas xel mi saw vdo mi jan-
12 adamianis uflebaTa leqsikoni, Semdgeneli fridon sayvareliZe, redaqtori ana
WabaSvili, Tb., 1999, gv. 9-10.
13 gaeros ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis komitetis 1999 wlis
zogadi komentarebi # 12; § 15, UN doc.E/2000/22/P.102-110.

adamianis uflebebi
109
dac vis sis te ma da sxva. sa xel mwi fos aseT val de bu le bas xe li suf le bis
po zi ti u ri val de bu le ba (status positivus) ewo de ba. mi si ar si imiT ga mo ixa
te ba, rom sa xel mwi fo, ada mi a nis uf le be bis da sa ca vad, aq ti u rad moqme
debs.
Cve ni Ta vi suf le ba imas gu lis xmobs, rom ka no ni e ri sa fuZ vlis ararse
bo bis Sem Txve va Si, xe li suf le ba mas ar un da Se e xos: ar mo ax di nos mimo
we ris lus tra cia, ar mo is mi nos sa te le fo no sa ub re bi, ar Ca e ri os pirad
cxov re ba Si, ar xel yos sit yvis Ta vi suf le ba da sxva. xe li suf le bis
am gvar val de bu le bas ne ga ti u ri val de bu le ba (status negativus) ewo deba.
mi si ar si imiT ga mo i xa te ba, rom ka no ni, rom lis sa fuZ vel zec ada mia
nis uf le bis Sez Rud va xor ci el de ba, em ya re bo des le gi ti mur sa ja ro
mi zans, am uka nas kne lis miR we vis er Ta der Ti da au ci le be li sa Su a leba
un da iyos. ma ga li Tad, eko lo gi u ri ka tas tro fis dros, mo qa la qe Ta
usaf rTxo e bis miz niT, sa SiS zo na Si ga da ad gi le bis Ta vi suf le bis droe
biT Sez Rud va da saS ve bia.
ada mi a nis uf le ba Ta Tvi se be bi
Tvi seb ri vad ada mi a nis uf le be bi aris:
• sa yo vel Tao – ada mi a nis uf le be bi de da mi wis ne bis mi er ad gi las
mcxov re bi ada mi a nis Tvis er Ti da igi vea. mniS vne lo ba ar aqvs, rome
li qvey nis mo qa la qea Tu mo qa la qe o bis ar mqo nea. mas es uf le be bi
da ba de bi dan gar dac va le bam de aqvs;
• xel Se u va li – ada mi ans uf le be bis Sew yve ta, war Tme va an Tun dac
ada mi a nis mi er Ta vi si ne biT maT ze ua ris Tqma Se uZ le be lia;
• ga nu yo fe li – ar c er Ti uf le bis war Tme va ar Se iZ le ba mi si `um niSvne
lo bis~ mo ti viT;
• uni ver sa lu ri – yve la ada mi a ni da ba de bi dan Ta vi su fa lia, mxo lod
imi tom, rom is ada mi a nia. es uka nas kne li Ta vad vea wya ro ada mi a nis
uf le be bi sa. ma Ti uni ver sa lu ro ba niS navs ima sac, rom is msof li os
ne bis mi er dro sa da siv rce Si Se uz Ru da vad moq me debs. yve la adami
a nis uf le ba da cu lia, ga nur Cev lad ra i me gan sxva ve bi sa, sa xeldobr:
ra sis, ka nis fe ris, sqe sis, enis, re li gi is, po li ti ku ri Tu
sxva rwme nis, erov nu li Tu so ci a lu ri war mo mav lo bis, qo neb ri vi,
wo deb ri vi Tu sxv. ada mi a nis uf le ba Ta uni ver sa lu ro ba pi rov ne bis
in di vi du alu ro bas an sa zo ga do e ba Si ar se bul kul tu rul gan sxvave
bu lo bebs ar emuq re ba. mra val fe rov ne ba Se saZ le be lia ar se bobdes
im sa zo ga do e ba Si, sa dac yve la Ta nas wo ria;

110
kari meore
• ga nus xvi se be li – ada mi a nis uf le be bis da kar gva, sxvis Tvis ga dace
ma, war Tme va Se uZ le be lia. ma Ti Sez Rud va Se saZ le be lia gar kveul
Sem Txve veb Si mxo lod ka no nis Za liT, da isic dro e biT: msjavrde
bu lis Tvis Ta vi suf lad ga da ad gi le bis Sez Rud va, gar kve u li
va diT, Tun dac sa gan ge bo mdgo ma re o bis dros, ma ni fes ta ci e bi sa da
mi tin ge bis Sez Rud va da sxv.;
• ur Ti er Tda mo ki de bu li da ur Ti er Tda kav Si re bu li – yve la ufle
ba, er Tob li o ba Si, ur Ti er Tdam xma re sis te mis ba lanss ga na piro
bebs. ada mi a nis sxva das xva uf le ba: po li ti ku ri, so ci a lu ri,
eko no mi ku ri er Tma neT Tan mWid ro kav Sir Sia. isi ni cal-cal ke, damo
u ki deb lad ar ga ni xi le bi an. er Ti uf le bis gan xor ci e le ba da moki
de bu lia sxva das xva uf le bis ar se bo ba ze. vTqvaT, ar Cev neb Si mona
wi le o bis uf le ba, ro me lic, Ta vis mxriv, sa xel mwi fos mar Tva Si
mo na wi le o bis uf le bis re a li ze bis sa fuZ ve lia; me o re ma ga li Ti:
si coc xlis uf le ba mWid ro kav Sir Sia jan dac vis uf le bas Tan, pi radi
xel Se u xeb lo bis uf le bas Tan da sxva. ar ar se bobs ar c er Ti ufle
ba, ro me lic Ta vi si mniS vne lo biT sxva uf le bebs aRe ma te bo des
an pi ri qiT – Ca mo u var de bo des. ada mi a nis uf le ba Ta gan yve la Ri rebu
lia da yo ve li maT ga nis dac va au ci le be lia.
ada mi a nis uf le ba Ta ze moT Ca moT vli li Tvi se be bi yve la de mok ra tiu
li sa xel mwi fos mi er aRi a re bu lia da maT uze na es ka non Si, kon sti tuci
a Si aris asa xu li.
ci vi li ze bu li sam ya ro ac no bi e rebs, rom ar c er Ti sa xel mwi fo ar
ga ni xi leba, ro gorc Ta vi su fa li da de mok ra ti u li, Tu ki mis iu ris diqci
a Si myo fi ada mi a ne bi (ro gorc mo qa la qe e bi, ise mo qa la qe o bis ar mqo ne
pi re bi da uc xo e le bi) ar sar geb lo ben yve la uf le bi Ta da Ta vi suf lebiT.
ada mi a nis uf le ba Ta kon cef cia gar kve ul Ri re bu le bebs efuZ ne ba,
ese nia:
• Rir se ba
• Ta vi suf le ba
• Ta nas wo ro ba
• to le ran to ba
• de mok ra tia
• sa mar Tli a no ba
ada mi a nis Rir se ba ga mo i xa te ba sxva Ta gan, ase ve sa zo ga do e bi sa da saxel
mwi fos gan ada mi a nis mi marT pa ti vis ce miT. ada mi a nis uf le ba Ta ar si
ada mi a nis Rir se bis aRi a re baa. Rir se ba Tan da yo li li Tvi se baa da Ta vad

adamianis uflebebi
111
ada mi a nis ar si dan ga mom di na re obs. sa qar Tve los kon sti tu cia izi a rebs
am fi lo so fi as da ac xa debs: `ada mi a nis pa ti vi da Rir se ba xel Se u valia~.
14
Rir se ba yve la ada mi ans aqvs. da uS ve be lia ma Ti di fe ren ci re ba ra ime
niS nis mi xed viT. sa xel mwi fom ada mi a nis Rir se ba ar un da Se la xos, am
uf le ba Si `in ter ven cia~ ar un da ga na xor ci e los. 15 Rir se bis dac va saxel
mwi fos mxri dan ada mi a nis sa mar Tleb ri vi Ta nas wo ro bis uz run velyo
fas mo iT xovs (ma ga li Tad, Rir se bis Se lax vaa mo no ba, dis kri mi na ci is
ne bis mi e ri for ma, wa me ba). sa xel mwi fo val de bu lia, ada mi a nis Rir se bis
da sa ca vad mi ni ma lu ri eko no mi ku ri pi ro be bi ma inc Seq mnas.
ada mi a nis Rir se bis uf le bis mniS vne lo ba kar gad Cans sis xlis sa mar-
Tal Si, sa dac sa xel mwi fos moq me de bis Car Co ga ni saz Rvre ba. ma ga li Tad,
sas je li un da iyos sa mar Tli a ni, is un da Se e sa ba me bo des Ca de ni li dana
Sa u lis sim Zi mes, dam na Sa vis bra le u lo bas da sxv. 16 sas jel Ta sis te ma
ar un da iT va lis wi neb des ada mi a nis Rir se bis da mam ci re bel sas je lebs;
uda na Sa u lo bis pre zum fci is dar Rve va la xavs ada mi a nis Rir se bas. sa er-
Ta So ri so aq ti sa mo qa la qo da po li ti kur uf le ba Ta Se sa xeb (me-14 muxlis
me-2 pun qti) da ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta ev ro pu li
kon ven cia (me-6 mux li) er Tna i rad ac xa de ben, rom: Ti To e u li pi ri, vi sac
bra li sis xlis sa mar Tlis da na Sa u lis Ca de na Si ede ba, uda na Sa u lod miiC
ne va, sa nam mi si dam na Sa ve o ba ka no nis Se sa ba mi sad ar dam tkic de ba.
ada mi a nis Rir se bis aRi a re ba da pa ti vis ce ma ada mi a nis uf le ba Ta
mTel sis te ma Si sa Ta na dod ai sa xe ba. ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao
dek la ra ci is teq stic swo red ada mi a nis Rir se biT iw ye ba: `yve la ada mia
ni iba de ba Ta vi su fa li da Ta nas wo ri Ta vi si Rir se bi Ta da uf le be biT.
maT mi ni We bu li aqvT go ne ba da sin di si da er Tma ne Tis mi marT un da iq ceod
nen Zmo bis su lis kve Te biT~. 17
ada mi a nur Rir se ba ze amax vi lebs yu rad Re bas sa mo qa la qo da po li tikur
uf le ba Ta 1966 wlis sa er Ta So ri so paq tic: `yve la Ta vi suf le ba-
Sez Ru dul pirs un da ep yro bod nen huma nu rad da ada mi a nis pi rov ne bisaT
vis da ma xa si a Te be li Rir se bis pa ti vis ce miT~ (mux li 10.1).
ada mi a nis Ta vi suf le ba – sa mar Tal Si Ta vi suf le ba Sem deg na i rad
ga ni mar te ba:
14 saqarTvelos konstitucia, muxli 17.1.
15 k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 88.
16 k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 89.
17 adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 1.

112
kari meore
1. sa ku Ta ri Se xe du le bi sa da ne bis Se sa ba mi sad moq me de ba. Ta vi sufle
ba niS navs ada mi a nis Se saZ leb lo bas, imoq me dos Ta vi si ne bis Se sa bami
sad vin mes mi er an vi si me sa xe liT da we se bu li yo vel gva ri Sez Rud vis
ga re Se; 18
2. in di vi dis Ta vi suf le ba niSnavs ga na xor ci e los an Ta vi Se i ka vos
ra i me moq me de bis Ses ru le bi sa gan (sin di sis Ta vi suf le ba, rwme nis Ta visuf
le ba, sit yvis Ta vi suf le ba).
Ta vi suf le bis sa mi da ma xa si a Te be li Tvi se baa: ar Ce va ni, da mo u ki deblo
ba da pa su xis mgeb lo ba. ada mi a nis mi er ar Ce va nis uf le bis re a li zeba
or sa kiTxs ukav Sir de ba: I. saT va lav Si or ze me ti ode no bis ar se bobas
da II. asar Ce vi obi eq te bis, ga re mo e be bis, pro ce se bi sa Tu mov le nis
ana li ti ku ri da sin Te zu ri gan xil vi saT vis sa Wi ro cod na sa da unars.
ter mi nis (`ar Ce va ni~) ne ga ti u ri, sa wi na aR mde go for miT gan mar te bad
ga mod ge bo da `iZu le ba~. am uka nas kne lis Sem Txve va Si ar Ce va nis ad gi li
ar aris; da mo u ki deb lo ba sa ku Ta ri ne bis yo fis da mor Ci le bas da mas ze
ba to no bas gulisxmobs. ada mi a nebs xSi rad sCve vi aT sa ku Ta ri qme de bebis
ax sna sa zo ga do e ba Si ga ba to ne bu li Cve ve bis, tra di ci e bis, fi nansur-eko
no mi ku ri mdgo ma re o bis, su bi eq tu ri Tu obi eq tu ri Si Se bis,
`fo bi e bi sa~ Tu `fi li e bis~ gav le niT. yo vel Tvis, ro ca ada mi a ni ase iqce
va, ar aris da mo u ki de be li. pa su xis mgeb lo ba ada mi a nis is Tvi se baa,
ro me lic asa kob riv zrda-gan vi Ta re bas Tan, mis in te leq tu a lur Ca moya
li be bas Tan er Tad mo dis da mi si cxov re bis yve la kuT xe-kun Wuls
sru lad mo i cavs. ada mi a nis uf le ba Ta Zi ri Ta di na wi li Ta vi suf le bas
exe ba. `ada mi a nis Ta vi suf le ba~ gu lis xmobs ra i me Sez Rud ve bis ararse
bo bas, ada mi a nis moq me de bis far To are als. sa xel mwi fos ek rZa le ba
Ca re va, xo lo Tu ere va, mxo lod gan sa kuT re bul pi ro beb Si, ka no nis safuZ
vel ze, le gi ti mu ri miz nis mi saR we vad, gan saz Rvrul Sem Txve veb Si
da Se sa ba mi si we siT; Tum ca ar ar se bobs Ta vi suf le ba pa su xis mgeb lobis
ga re Se, da pi ru ku;
ada mi a nis Ta vi suf le ba gu lis xmobs: sxva Ta mi marT moT mi ne bas, Tav-
Se ka ve bas, to le ran to bas. Ta vi suf le ba da da mo u ki deb lo ba ada mi ans
TviT ga mor kve vis uf le bas ani Webs. es ki niS navs, rom mas aqvs Se saZ leblo
ba, imoq me dos sa ku Ta ri ne biT, vin mes ze moq me de bis ga re Se.
`yo vel ada mi ans aqvs si coc xlis, Ta vi suf le bi sa da pi ra di xel Se u xeblo
bis uf le ba~.
ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia, mux li 3
18 adamianis uflebaTa leqsikoni, Semdgeneli fridon sayvareliZe, redaqtori ana
WabaSvili, Tb., 1999, gv. 41-42.

adamianis uflebebi
113
Ta nas wo ro bis Ri re bu le ba vlindeba ka no nis wi na Se Ta nas wo ro bis,
kul tu rul Tu re li gi ur mra val fe rov ne ba Ta Ta nas wo ro bisa da sxva
uf le beb Si. Ta nas wo ro ba ne bis mi er ada mi ans sxveb Tan Ta na bar pi ro beb Si
yof nis Sanss aZ levs, xo lo ga mo ye ne bu li iq ne ba Tu ara es Se saZ leb lo bebi,
da mo ki de bu lia in di vid ze. am Ri re bu le bis uf le be bi imis ga ran ti aa,
rom sa xel mwi fo yve la ada mi ans Ta nas wo rad mo ep yro ba. vin mes Tvis usafuZ
vlod sxva Ta uf le be bis xar jze upi ra te so bis mi ni We ba da uS ve be lia.
Ta nas wo ro ba ukav Sir de ba dis kri mi na ci is ak rZal vis cne bas, rac gulis
xmobs ada mi a nis uf le ba Ta Sez Rud vas an Se lax vas so ci a lu ri, rasob
ri vi, erov nu li, enob ri vi, sqe sob ri vi kuT vni le bis, po li ti kuri,
re li gi uri an sxvag va ri mdgo ma re o bis mi xed viT. 19
ka no nis wi na Se Ta nas wo ro ba ada mi a nis uf le ba Ta qva kuT xe dia. yve la
ada mi a nis Ta nas wo ro ba ka no nis wi na Se gu lis xmobs ada mi a nis uf le bas, Tanab
rad ga mo i ye nos mi ni We bu li uf le be bi da Ta vi suf le be bi, mag ram sa mar-
Tal dar Rve vis Sem Txve va Si ase ve Ta nab rad un da agos pa su xi ka no nis wi na Se.
sa xel mwi fo mxo lod im Sem Txve va Si Se iZ le ba mo ep yros ada mi ans `uTanas
wo rod~ da ka no nis Za liT sxva das xva uf le ba-mo va le o ba da a kis ros
sxva das xva ka te go ri is ada mi ans, ro de sac amis Tvis gan sa kuT re bu li safuZ
ve li ar se bobs. ma ga li Tad: usi naT los man qa nis mar Tvis mow mo bas ar
mis ce men; or sul qals mZi me saq mi a no bis an ze ga nak ve Tu ri sa mu Sa os Sesru
le ba ka no niT ek rZa le ba.
`sa qar Tve lo Si mcxov reb uc xo el mo qa la qe eb sa da mo qa la qe o bis ar mqone
pi rebs sa qar Tve los mo qa la qis Ta na ba ri uf le ba ni da mo va le o ba ni aqvT,
gar da kon sti tu ci i Ta da ka no niT gaT va lis wi ne bu li ga mo nak li se bi sa~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 47
sa xel mwi fom un da iz ru nos sa zo ga do e bis wev rTa So ris so ci a lu ri
sa mar Tli a no bi sa da so ci a lu ri Ta nas wo ro bis uz run vel sa yo fad. swored
man un da Seq mnas yve la saT vis Ta na ba ri saw yi si po zi ci e bi da yve las
mis ces gan vi Ta re bis Ta na ba ri San si. es imas niS navs, rom sa xel mwi fom ganaT
le bis mi Re bis, pro fe si is ar Ce vi sa da da uf le bi saT vis Ti To e u li
Ta na ba ri sas tar to pi ro be bis Seq mna ze un da iz ru nos. 20
to le ran to ba (Sem wyna reb lo ba) ada mi a nis uf le ba Ta ga n sa kuT re buli
Ri re bu le baa. to le ran to ba niS navs gan sxva ve bu li erov nu li Tu eT-
19 adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTali, leqsikoni-cnobari, Tb., 2005, gv.
283.
20 n. talaxaZe, T. qaldani, g. gabrielaSvili, l. gigauri, n. nacvliSvili, samoqalaqo
ganaTleba, Tb., 2008, gv. 15.

114
kari meore
ni ku ri, enob ri vi Tu re li gi u ri war mo mav lo bis, ra si sa Tu ka nis fe ris,
mo qa la qe o bi sa Tu sxva niS ne biT ga mor Ce u li ada mi a ne bis mi marT da moki
de bu le bas, ro me lic ga mo ric xavs ra sizms, ra sob riv dis kri mi na ci as,
si Zul vils da yo vel Tvis ke Til gan wyo biT xa si aT de ba, sa zo ga do eb riv
da po li ti kur cxov re ba Si ar la xavs aR niS nu li jgu fe bis war mo mad genel
Ta uf le beb sa da Ta vi suf le bebs. 21
to le ran to ba msof lio kul tu ra Ta mdi da ri mra val fe rov ne bis, TviTga
mo xat vis for me bi sa da ada mi a nis in di vi du a lo bis ga mov li ne bis Se saZleb
lo ba Ta pa ti vis ce mis mi Re ba da mar Te bu li ga ge baa. 22
to le ran to ba am kvid rebs sxvi si Se xe du le bi sad mi pa ti vis ce mas,
TviT ga mo xat vis sxva das xva for mas da pi rov nu li in di vi du a lo bis ganvi
Ta re bas. to le ran to ba Si mo i az re ba sxva Ta uf le be bis pa ti vis ce ma. is
gu lis xmobs, rom yve las aqvs sa ku Ta ri Se xe du le be bi, yve las aqvs ufle
ba, ga ak ri ti kos sxva Ta Se xe du le be bi, ga ak ri ti kos xe li suf le ba,
kon kre tu li pi rov ne ba, idea. to le ran to ba ase ve gu lis xmobs sxva Ta
az ri sa da Se xe du le be bis mos me nas, Tun dac msme ne lis Tvis is mi u Re beli
iyos. to le ran tu li da mo ki de bu le bis ga mov le na sxva Ta re li gi u ri
mrwam si sa Tu sxva eris mi marT ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa win da ria.
`sar wmu no e bis sxva das xva o ba Cven ar gva Si nebs. qar Tvel ma Ta vi si sarwmu
no e bi saT vis jvar cmul ma icis pa ti vi sxvi si sar wmu no e bi sac~. 23
ada mi a nis uf le ba Ta pa ti vis ce mas, dac va sa da Ses ru le bas sWir de ba
gar kve u li mo va le o be bi sa da pa su xis mgeb lo be bis Ses ru le ba. mo va le oba
– es aris moq me de bis Car Co, au ci le be li moq me de bis zo ma. mo va le o bebis
da we se biT sa xel mwi fo Ta vis te ri to ri a ze mcxov reb ne bis mi er pirs
ud gens gar kve u li au ci le be li moq me de bis Ses ru le bis moT xov nas.
mo va le o be bi Se saZ le be lia ga mom di na re ob des ara mxo lod ka no nis
moT xov ni dan, ara med zne ob ri vi, eTi ku ri nor me bi dan, an Tun dac profe
si u li saq mi a no bi dan. ase vea pa su xis mgeb lo bis Sem Txve va Sic. yo vel
Cven gans gar kve u li pa su xis mgeb lo ba gve kis re ba sa xel mwi fos wi na Se.
ada mi ans pa su xis mgeb lo ba mo ra lur do ne zec ekis re ba da sa ka non mdeblo
zec. sa qar Tve los kon sti tu ci is 44-e mux lis Ta nax mad, `sa qar Tvelo
Si mcxov re bi yo ve li pi ri val de bu lia, as ru leb des sa qar Tve los
kon sti tu ci i sa da ka non mdeb lo bis moT xov nebs~, Se sa ba mi sad, kon stitu
ci i sa da ka no nis Se us ru leb lo ba iw vevs iu ri di ul pa su xis mgeb lo bas
(sis xlis sa mar Tleb riv, ad mi nis tra ci ul, sa mo qa la qo an dis cip li nurs).
21 adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTali, leqsikoni-cnobari, Tb., 2005.
22 tolerantobis principebis deklaracia, 1995.
23 ilia WavWavaZe, werilebi, Tb., 2010, gv. 41.

adamianis uflebebi
115
ada mi a ni emor Ci le ba gar kve ul we sebs, rom le bic erov nul sa ka nonmdeb
lo aq teb Sia asa xu li, ra Ta mi si uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis
re a li ze bis dros ar Se i la xos sxva pi re bis, sa zo ga do e bi sa da sa xel mwifos
in te re se bi.
ada mi a nis uf le ba Ta re a li za ci is yve la ze ra ci o na lu ri for maa demok
ra tia. de mok ra tia 24 in di vi dis uf le ba Ta da in te res Ta efeq tu rad
dac vas Ta nam Srom lo bis, kom pro mi se bi sa da sxva das xva Se xe du le bis
gaT va lis wi ne biT axer xebs. de mok ra ti u li wyo bis dros sa zo ga do e bis
yve la wevrs uf le ba aqvs, mo na wi le ob des sa xel mwi fo or ga no e bis ar Cevneb
Si pa si u ri an/da aq ti u ri for miT, ga ak ri ti kos xe li suf le ba, Ta visuf
lad im sje los sa xel mwi fo mow yo bis sa kiT xeb ze, Ca er Tos sa xel mwifos
mar Tva Si da sxva.
de mok ra tia xels uw yobs sa mo qa la qo da ada mi a nis uf le ba Ta kul tu ris
da ner gvas, ri Tac mo qa la qes po li ti ku ri kom pe ten ci e bis Se Ze nis sa Su ale
bas aZ levs. de mok ra tia ner gavs ka no nis pa ti vis ce mi sa da ka no ni sad mi
Ta vi su fa li msa xu re bis kul tu ras, sxva das xva so ci a lur jgu febs So ris
da pi ris pi re be bis mSvi do bi an ga daw yve tas kom pro mi se bis gziT aR wevs.
de mok ra tia, ro gorc po li ti ku ri mar Tvis re Ji mi, xal xis mmar Tvelo
bas niS navs, rom lis dro sac yve la ze efeq tu rad xde ba ara mar to
um rav le so bis, ara med um ci re so bis uf le be bis dac vac. es ar aris umci
re so bis Se uz Ru da vi xe li suf le ba, ara med sru li ad gan saz Rvru li
Ri re bu le be biT – ada mi a nis uf le be biT – Sez Ru du li um rav le so bis xeli
suf le baa. es is Ri re bu le be bia, rom le bic vi na i dan asa xu lia kon stitu
ci a sa da ka no neb Si, um ci re so beb sac Ta nab rad exe ba da um rav le so bas
ma Ti dar Rve va ar Se uZ lia.
ze moT aR vniS neT, rom gar kve u li ga re mo e be bis dad go mi sas sa xel mwifos
mxri dan zo gi er Ti uf le bis Sez Rud va da saS ve bia (ma ga li Tad: sa gange
bo an sa o ma ri mdgo ma re o bis dros Ta vi su fa li ga da ad gi le bis uf leba,
sa kuT re bis Sez Rud va sa zo ga do eb ri vi sa Wi ro e bis Tvis kom pen sa ci is
sa nac vlod da sxva).
mag ram ar se bobs ada mi a nis bu ne bi Ti uf le be bic, 25 ro mel Ta Sez Rudva
da uS ve be lia ne bis mi er ga re mo e ba Si, ese nia: si coc xlis uf le ba, wame
bis gan Ta vi suf le ba, ada mi a nis Rir se ba, uda na Sa u lo bis pre zum fcia,
mo no bis gan Ta vi suf le ba, sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le ba, pi ris samar
Tal su bi eq to ba.
24 demokratiis Sesaxeb dawvrilebiT visaubreT wignis pirvel karSi, ix. gv. 33-103.
25 bunebiTi uflebebis Sesaxeb ix. wignis pirvel karSi.

116
kari meore
`qve ya na Si sa gan ge bo mdgo ma re o bis Jams, ra dro sac eris ar se bo ba safrTxe
Sia da ris Se sa xe bac ofi ci a lu rad cxad de ba, paq tis mo na wi le sa xelmwi
fo ebs Se uZ li aT mi i Ron mdgo ma re o bis sim wva vis zus tad Se sa ba mi si zome
bi am paq tiT gaT va lis wi ne bu li Ta vi an Ti val de bu le bi sa gan ga dax ve viT,
im pi ro biT, rom ase Ti zo me bi Se u Tav se be li ar iq ne ba sa er Ta So ri so sa mar-
TliT gaT va lis wi ne bul maT val de bu le beb Tan da ar ga mo iw vevs dis krimi
na ci as ra sis, fe ris, sqe sis, enis, re li gi is an so ci a lu ri mdgo ma re o bis
niS niT.
ze mo aR niS nu li de bu le ba ar Se iZ le ba gax des am paq tis VI (si coc xlis
uf le ba), VII (wa me bis ak rZal va), VIII (I da II pun qte bi: mo no bis ak rZal va), XI
(sa xel Sek ru le bo val de bu le be bis Se us ru leb lo bis Tvis pa tim ro bis akrZal
va), XV (ka no nis ukuq me de ba), XVI (ada mi a nis sa mar Tal su bi eq to ba) da
XVIII (az ris, sin di sis an re li gi is Ta vi suf le ba) mux le bi sa gan ra i me ga daxve
vis sa fuZ ve li~. 26
26 samoqalaqo da politikur uflebaTa saerTaSoriso paqti, muxli 4.1-2.

na wi li meore
adamianis uflebaTa
ideis ganviTareba
adamianis uflebebi
117
am nawilSi ganvxilavT adamianis uflebaTa ganviTarebis istoriul da
sociokulturul etapebs. gavixsenebT Tavdapirvel normatul aqtebs
da konstituciebs, romlebmac kacobriobis ocnebis saxelmwifoebrivi
marTvis qvakuTxedad transformacia ganapirobes. gaviazrebT omebisa
da revoluciebis epoqaSi saerTaSoriso humanitaruli samarTlis Seqmnis
mniSvnelobas. movaxdenT adamianis uflebaTa klasifikacias. Seve
xebiT adamianis uflebaTa ganviTarebas saqarTveloSi. nawilis dasasruls
Tqven SeZlebT imsjeloT iseT sakiTxebze, rogoricaa:
• ada mi a nis uf le ba Ta ide is gan vi Ta re ba an ti kur epo qa sa da Sua sau
ku ne eb Si;
• bur Ju a zi u li re vo lu ci e bis ro li ada mi a nis uf le ba Ta ide is ganvi
Ta re ba Si;
• ada mi a nis uf le be bis gan vi Ta re ba sa qar Tve lo Si;
• pir ve li xel Sek ru le be bi ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si;
• gza ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra ci i sa ken. sa er Ta Sori
so paq te bi ada mi a nis uf le ba Ta Se sa xeb;
• ada mi a nis uf le ba Ta kla si fi ka cia: sa mo qa la qo da po li ti ku ri ufle
be bi;
• so ci a lu ri, eko no mi ku ri da kul tu ru li uf le be bi.

118
kari meore
sa zo ga do e bis kul tu ru li gan vi Ta re ba war mo ud ge ne lia, Tu mas pirov
ne bis Ca mo ya li be ba Si ra i me prin ci pu li cvli le ba ar Se aqvs, Tu adami
a ni sa zo ga do e bis gan vi Ta re bis yo vel sa fe xur ze Ta vi suf le bis Tundac
mi ni mums ar iRebs. kul tu ru li prog re sis es mniS vne lo va ni mo menti
ai sa xa mo ral Si, sa mar Tal Si, re li gi a sa da fi lo so fi a Si.
ada mi a nis uf le ba Ta sa fuZ vlis `for ma lu ri Ta nas wo ruf le bi a nobis~
Ca na sa xi pir vel yo fil sa zo ga do e ba Si gvxvde ba, ro me lic Ta vis gamo
xa tu le bas po u lob da `mo no nor me bis~ 27 sa xiT. `mo no nor me bi~ qce vis
we se bia, ro mel Ta kla si fi ci re ba, di fe ren ci re ba Se uZ le be lia ise, rogorc
es xde ba re li gi u ri, zne ob ri vi, Cve u le bi Ti nor me bis kla si fika
ci i sas. Ta vi si xa si a TiT es aris qce vis we se bi, rom le bic ga mo xa ta ven
mdgrad Cve vebs. `mo no nor me bi~ aya li bebs war mod ge nebs bo ro te ba sa da
si ke Te ze, gva ri sa da to mi saT vis mi sa Reb da mi u Re bel we seb ze. `mo nonor
ma Ta~ mi za ni gva rov nu li wes-wyo bi le bis Se nar Cu ne ba gax ldaT, magram
maT Si mo ra li sa da eTi kis kri te ri u me bi mka fi od ar iyo Ca mo ya libe
bu li. pir vel yo fi li sa zo ga do e ba so ci a lu rad mar Tva di iyo da swored
mo no nor me biT re gu lir de bo da. `mo no nor ma~ gva ris erT wevrs me ore
wev rze upi ra te so bas ar aZ lev da. es `pir vel yo fi li Ta nas wo ro bis~
ga mov le naa. Tu kar gad Ca vuk vir de biT, vna xavT am Ta nas wo ro bis arss:
in di vi dis in te re se bi mTli a nad ewi re ba sa zo ga do e bis in te re sebs. indi
vi dis cxov re ba mkac rad reg la men tir de ba, riTac mas Ta vi su f lebis
ar Ce va nis, damoukideblobisa da gan vi Ta re bis Se saZ leb lo ba ekargeba.
mi u xe da vad ami sa, TviT mo no nor me bis ga Ce na ka cob ri o bis gan vi Ta re ba Si
win ga dad gmu li na bi jia. mog vi a ne biT pir vel yo fi li gva rov nu li wyo bile
bis rRve vam, sa xel mwi fos war mo So bam, sa xel mwi fos Tvis da ma xa si a Tebe
li at ri bu te bis ga Ce nam (sa xel mwi fos niS ne bi: sa ja ro xe li suf le ba,
sa ga da sa xa do sis te ma da sxva) sa mar Tlis nor me bi war moS va.
27 А.И. Першиц, Проблемы нормативной этнографии, М., 1979, gv. 214.

Ta vi 2.1
ada mi a nis uf le ba Ta
ide is gan vi Ta re ba – an ti ku ri epo qa
adamianis uflebebi
119
we ri lo biT wya ro eb Si sit yva `Ta vi suf le bas~ pir ve lad jer ki dev
Zv. w. XVIII s.-Si vxvde biT. uZ ve les ma ko di fi ci re bul ma ni muS ma `xa mura
bis ka no neb ma~ Se mog vi na xa in for ma cia imis Ta o ba ze, rom ba bi lo nis
me fe xa mu rab ma (Zv.w. 1792-1750) `ga a za te ba – andurarum~ (ga Ta vi suf le ba)
qve Sev rdo me bis wa sa xa li seb lad ga mo i ye na: isi ni, vinc pir naT lad as ruleb
dnen da kis re bul mo va le o bebs (be ga ris ak re fa, taZ ris msa xu re ba),
azat de bod nen; isi ni ki, vinc mo va le o bebs ara ke Til sin di si e rad as ruleb
dnen, aza to bas kar gav dnen. Ta vi suf le bis da kar gva san qci ad wes debo
da `qvriv Ta da obol Ta da sa ca vad, maT mi marT xe li suf le bis mqo ne
pir Ta usa mar Tlod moq ce vis aR kve Tis miz niT~. 28
Su me rul Si sit yva `ama gi~ `Ta vi suf le bas“ niS nav da. Ta vi suf le bis kon cep tis
pir vel ga for me bad lur smnu li dam wer lo biT aR beW di li `ama gi~ iT vle ba.
sit yva sit yviT iTar gmne ba, ro gorc `de das Tan dab ru ne ba~.
ada mi a nis uf le ba Ta ide as sa fuZ ve li Zv. w. VI-V sa u ku ne eb Si aTen sa da,
mog vi a ne biT, rom Si Ca e ya ra. Zve li ber Ze ni so fis tis, al ki da mis, ga moTqma
Si – `RvTa e bam yve la Ta vi su fa li ga a Ci na, bu ne bas mo nad ara vin Se uqmnia~
29 – gad mo ce mu lia ber Znu li fi lo so fi is da mo ki de bu le ba ada mi anis,
mi si Rir se bi sa da bu ne biT na bo Ze bi ga nu yo fe li uf le be bis mi marT.
28 xamurabis kanonebi, Targmani: z. kiknaZis, Tb., 1988.
29 The political and legal doctrines in ancient Greece, http://yqyq.net.

120
kari meore
jer ki dev Zv.w. VI sa u ku ne Si ber Zen ma sjul mde bel ma da ar qon tma solon
ma (Zv.w. 638-558) sa ka non mdeb lo re for me bi ga a ta ra, rom le bic demok
ra ti is zo gi erT ele ments Se i cav da, ker Zod: sa xel mwi fo mo xe le Ta
bra le u lo bis aR mo Ce nis Sem Txve va Si, maT pa su xis ge ba Si ga da ce mas akano
neb da. am ide am Sem dgo mi gan vi Ta re ba Zvel rom Si po va, ra sac mo qala
qe o bis prin ci pis Se mo Re bam Se uw yo xe li. aq ve dav sZen diT, rom Zve li
msof li os ada mi a ne bi uf le ba Ta mi ni We bi sas Ta nas wo ro bis prin ci piT
ar xel mZRva ne lob dnen. ma ga li Tad: mo nis Tvis yo vel gva ri uf le be bis
Ca mor Tme va sa yo vel Ta od iyo gav rce le bu li.
qa laq-sa xel mwi fo eb ma – `po li seb ma~, 30 ro mel Tac xSi rad mo naTmflo
be lu ri de mok ra ti is for mad mi iC ne ven, ada mi a nis uf le ba Ta ide is
gan vi Ta re bas, gar kve ul wi lad, xe lic ki Se uw yo. aR mo cen da Ta vi suf lebis
oa zi se bi, ro mel Sic Se saZ le be li gax da im pir Ta Ta na ba ri po li tiku
ri uf le be bis ar se bo ba, rom le bic mo qa la qe o bis sta tu siT sar geblob
dnen. im dro in de li Se xe du le be bi ada mi a nis uf le beb sa da mo qa laqe
o ba ze, yo ve li qve Sev rdo mis mo na wi le o ba po li sis mar Tva Si da zrunva
po li sis ke Til dRe o ba ze ya lib de bo da er Ti an moZ Rvre ba Si, ro me lic
ka no nis uze na e so bas gan sa kuT re bu lad ga mok veT da (pe rik le, sok ra te,
pla to ni, de mos Te ne). am moZ Rvre beb ma Sem dgom Si ga mo xa tu le ba `ada mia
nis uf le be bi sa~ da `ka no nis uze na e so bis~ ur Ti er Tmi mar Te ba Si po ves.
sa mar Tli a no bis, Ta vi suf le bis, WeS ma ri te bis Zi e ba ber Zen fi lo sofos
Ta naS ro me bis la it mo ti vad rCe ba.
sa zo ga do eb ri o bis gan vi Ta re bis yo ve li axa li sa fe xu ri cvli da adami
an Ta uf le be bis xa si aTs da mas axal gan zo mi le bebs ma teb da.
Zv.w. VI-V sa u ku ne eb Si, aTen sa da rom Si mo qa la qe o bis in sti tu tis ga Cena
uk ve win ga dad gmu li na bi ji iyo, Tum ca sa mar Tlis nor me bi sa da ada mia
nis uf le ba Ta for mi re bis pro ce si er Tma neTs ar em Txve va. sa mar Tlebri
vi nor me bis war mo So bis pir vel etap ze Ta vi suf le bis msaz Rvre lis
do ne sak ma od da ba li iyo. mi u xe da vad ami sa, sa mo qa la qo Ta vi suf le be bi
vi Tar de bo da Zvel rom Sic, sa dac xe li suf le bis da na wi le bis prin ci pi
da bu ne bi Ti sa mar Tlis idea Ca i sa xa.
30 Zv.w. VI s.-idan saqarTvelos teritoriaze berZnuli polisebis msgavsi politikuri
erTeulebi iyo fazisi, dioskuria da sxva qalaquri tipis dasaxlebebi. Tavisuflebani
diadi qartiiT iwyeba, Semdgeneli: v. cecxlaZe, baTumi, 2005, gv. 9.

Ta vi 2.2
ada mi a nis uf le ba Ta ide is
gan vi Ta re ba – Sua sa u ku ne e bi
adamianis uflebebi
121
fe o da liz mis dros uf le be bis mo cu lo ba ga i zar da. am pe ri od Si, wodeb
ri vi ie rar qi i sa da yma Ta da ka ba le bis mi u xe da vad, me ma mu le Ta mxridan
mo nar qis Za la uf le bis Sez Rud vis mcde lo bas vxvde biT. Sua sa u kune
eb Si ada mi a nis Ta vi suf le ba me tad Sez Ru du li iyo, mag ram ymas ma inc
me ti Ta vi suf le ba hqonda, vid re mo nas. fe o da liz mis wi aR Si uk ve momwif
da ise Ti sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bi, rom leb mac mog vi ane
biT gan vi Ta re ba sxva das xva aq tSi po ves. ma ga li Tad, in glis Si mox da
mo nar qis uf le be bis Sez Rud va. mo nar qi saT vis sa zo ga do e bis gva rovnu
li wri dan kon tro lis da we se bis mcde lo ba 1215 wlis Ta vi suf le bis
di di qar ti iT (Magna Carta Libertatum) dag vir gvin da. ada mi a nis uf le ba Ta
Se sa xeb ka non mdeb lo bis gan vi Ta re bis aT vlis wer ti la dac swo red es
do ku men ti iq ca. aq dek la ri re bu li Ri re bu le be bi Sem dgom sxva das xva
aq tSic gav rcel da:
`ada mi a ne bi Cvens sa me fo Si flo ben da ica ven ze moT aR niS nul Ta vi sufle
bebs, uf le bebs, daT mo bebs, wya lo bebs sru li wes ri gi Ta da mSvi do bia
nad, Ta vi suf lad da wyna rad, sru lad da ur Rve vad, Ta vis Tvi sa da Ta vis
mem kvid re TaT vis, Cven gan da Cvens mem kvid re Ta gan, yvel gan da yve la ga remo
e ba Si, sa ma rad Ja mod~. 31
`mag na kar ta Si~ mo ce mu li mux le bi me fi sa da sa sax lis ka ris TviT nebo
bi sa gan dac vis me qa niz mebs Se i cav da; ase ve moT xov nas, ar da i niS non
mo sa mar Tlis, Se ri fi sa 32 da kon steb lis 33 Ta nam de bo beb ze ada mi a ne bi,
rom leb mac ar ici an ka no ne bi an ar surT ma Ti Ses ru le ba. qar ti is damsa
xu re bad un da Ca iT va los is de bu le ba, rom li Tac gac xad da, rom sa samar
Tlo ga na Ce nis ga re Se da uS ve be lia Ta vi su fa li ada mi a nis das ja.
1320 wels Sot lan di a Si mi Re bu li `ar bor Tis dek la ra cia~ Ta vi sufle
bis ab so lu tur uf le ba ze sa ub robs, ro me lic di de ba ze, sa xel sa da
sim did re ze maR la dgas. 34
1628 wels in glis Si mi i Res pe ti cia uf le ba Ta Se sa xeb, rom li Tac ga ni-
31 Tavisuflebani diadi qartiiT iwyeba, Semdgeneli v. cecxlaZe, baTumi, 2005, gv. 21.
32 Serifi - (ingl. sheriff) Tanamdebobis piri, romelic asrulebs administraciul da
sasamarTlo funqciebs.
33 konstebli - (ingl. constable) erT-erTi umaRlesi tituli mefis karze.
34 k. m. smiti rona, adamianis saerTaSoriso uflebebi, Tb., 2006, gv. 45.

122
kari meore
saz Rvra mo nar qis val de bu le be bi, ker Zod, da ec va qve Sev rdo mi sa me fo
ka ris ga nu kiT xa o bis gan. am aq tis mi xed viT, Tu da na Sa ul Si eW vmi ta ni li
mo narqs pe ti ci iT mi mar Tav da, xo lo amis Sem deg saq mis gan xil vam de da
gar kve u li ga na Ce nis ga mo ta nam de mas da a pa tim reb dnen, es uka no nod CaiT
vle bo da.
1679 wels Se mu Sav da `habe as kor pu si~ (Habeas Corpus Act), sa dac pirve
lad ax se nes pi rov ne bis xel Se u xeb lo bis ga ran ti e bi, uda na Sa u lo bis
pre zum fcia da ada mi a nis sxva uf le be bis dac vi saT vis sa Wi ro mniS vnelo
va ni de bu le be bi. 1679 wels dek la ri re bu li uf le ba dRe sac moq medebs
da asa xu lia sa er Ta So ri so aq teb sa da erov nul ka non mdeb lo ba Si.
`habe as kor pu si~ imis ga ran ti aa, rom pi ri ar iq ne ba usa mar Tlod da kave
bu li, Tu da ka ve ba uka no noa, adamiani un da gan Ta vi suf ldes. `habe as
kor pu si~ brZa ne baa, ro me lic sa sa mar Tlos mi er pa ti mar ze pa su xis mgebel
Ta nam de bo bis pirs eg zav ne ba, ra Ta aR kve Tos da ka ve bu li pi ris Tavi
suf le bis Sez Rud va, da u yov neb liv ga a Ta vi suf los uka no nod da ka vebu
li, an Tu ki ka no ni iZ le va sa Su a le bas, gan Ta vi suf ldes Tav de bo biT.
ama ve aq tiT dam kvid rda prin ci pi, rom lis mi xed vi Tac da uS ve be lia, er-
Ti da ima ve da na Sa u li saT vis or jer pa su xis ge ba (prin ci pi: non bis in idem).
1689 wels in glis Si mi Re bu li uf le ba Ta bi li (Bill of Rights) ki dev er Ti
win ga dad gmu li na bi ji iyo ada mi a nis uf le ba Ta ide is sa sar geb lod. ker-
Zod, da uS veb lad Ca iT va la ka no nis moq me de bis Se Ce re ba sa me fo tax tis
sa sar geb lod, par la men tis ga daw yve ti le bis ga re Se ga da sa xa de bis dawe
se ba da mSvi do bi an pe ri od Si ar mi is mo bi li ze ba. in glis Si mi Re bu li
am aq tiT aRi a res sit yvis Ta vi suf le ba, par la men tSi ar Ce vis uf le ba da
me fis wi na Se pe ti ci is war dge nis uf le ba. bi li Se i cavs ag reT ve sa sa mar-
Tlos ga u mar Tleb lad ma Ra li xar je bis ga dax di sa gan Tav dac vis ga ranti
ebs. uf le ba Ta bi lis teq stSi pir ve lad iTqva ada mi a nis uf le ba mo sile
bis Se sa xeb – mo iT xo vos, da ic van mi si uf le be bi.
`isi ni eZe ben da mo iT xo ven da Tavs de ben yve la am pun qtze er Tad (bilze)
da Ti To e ul maT gan ze cal-cal ke~. 35
ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta gan vi Ta re bis ide am ame ri kis
kon ti nen tzec Se aR wia, ra sac xe li Se uw yves gan ma naT leb leb ma, `bu ne bi-
Ti sa mar Tlis sko lis~ moZ Rvre bam, ase ve in glis Si mi Re bul ma aq teb ma.
35 k. m. smiti rona, adamianis saerTaSoriso uflebebi, Tb., 2006, gv. 23.

Ta vi 2.3
adamianis uflebebi
bur Ju a zi u li re vo lu ci e bis ro li
ada mi a nis uf le ba Ta ide is gan vi Ta re ba Si
123
`bu ne bi Ti sa mar Tlis~ ide e bi aSS-Si To mas pe i ni sa (1737-1809) da Tomas
je fer so nis (1743-1826) mi er an ti ko lo ni u ri re vo lu ci is pe ri od Si
gav rcel da. ma Ti ide e bi mi mar Tu li iyo ara mar to de mok ra ti u li saxel
mwi fos mSe neb lo bi sa ken, ara med ada mi a nis xel Se u va li uf le be bis
dac vi sa ke nac. amis na Te li ma ga li Tia 1776 wels ga moc xa de bu li da mo uki
deb lo bis dek la ra cia: `yve la ada mi a ni bu ne biT Ta nab rad Ta vi su fa li
da da mo u ki de be lia da da ba de bis Ta na ve flobs kon kre tul uf le bebs~.
1789 wels mi Re bu li aSS-is kon sti tu cia ar Se i cavs ada mi a nis uf leba
Ta Ca mo naT vals, Tum ca pre am bu la cxad yofs imas, Tu ro gor mkvidrde
bo da ada mi a nis uf le be bi da ro gor iz rde bo da ada mi a nis uf le ba Ta
ide is gav le na sa xel mwi fo ze: `Cven, Se er Te bu li Sta te bis xal xi, ra Ta
Sev qmnaT uf ro srul yo fi li kav Si ri, da vam kvid roT mar Tlmsa ju le ba,
uz run vel vyoT Si na ga ni sim Svi de, er Ti a ni Tav dac va, xe li Se vuw yoT sayo
vel Tao ke Til dRe o bas da Cve ni STa mo mav le bi saT vis gan vam tki coT
Ta vi suf le bis mad li ame ri kis Se er Te bu li Sta te bi saT vis, sa ze i mod
vac xa debT am kon sti tu ci as~. ame ri kis Se er Te bu li Sta te bis kon sti tuci
as pir vel 10 mux li – ada mi a nis uf le ba Ta bi li (“Bill of Rights”) – 1791
wlis 15 de kem bers da e ma ta, Tum ca cal ke ul ma Sta teb ma mi si ra ti fi cire
ba 1789 wlis 19 seq tem bri dan da iw yes. `uf le ba Ta bi lis~ mi Re bi dan
kon sti tu ci as da e ma ta mxo lod 16 Ses wo re ba.
ada mi a nis ga nu yo fe li uf le be bis `bu ne bi Ti sa mar Tlis Te o ria~ safran
ge Tis re vo lu ci is dros far Tod gav rcel da. es ide e bi em ya re bo da
hugo gro ci u sis (1583-1645), Sarl mon tes ki es (1689-1755), jon lo kis
(1632-1704), Jan-Jak ru sos (1712-1778) da sxva gan ma naT le bel Ta msoflmxed
ve lo bebs. saf ran ge Tis ada mi a ni sa da mo qa la qis uf le ba Ta dek lara
cia (Declaration of the Rights of Man and of the Citizen) 1789 wlis 26 ag vis tos
mi i Res. mas Si aRi niS na, rom `ada mi a ne bi iba de bi an Ta vi su fal ni da Ta naba
ri uf le be biT da ase Te bad rCe bi an. sa zo ga do eb ri vi gan sxva ve be bi maT
So ris Se iZ le ba dad gin des mxo lod ka no niT~. dek la ra ci am aRi a ra da uSveb
lo ba:
• ka no nis ukuq ce vi Ti moq me de bi sa;
• uda na Sa u lo bis pre zum fci i s darRvevisa;
• bra lis wa ye ne bis ga re Se ada mi a nis da ka ve bi sa an da pa tim re bi sa;

124
kari meore
• az ris ga moT qmis ga mo da ka ve ba-da pa tim re bi sa, Tu ga moT qmu li azriT
ar ir Rve va ka no niT gan saz Rvru li sa ja ro wes ri gi;
• dek la ra ci am aRi a ra mo qa la qe Ta sa kuT re bis uf le ba.
ra o den pa ra doq su lic ar un da iyos, saf ran ge Tis sis xli an ma re volu
ci am msof li os aCu qa ada mi a nis uf le ba Ta dek la ra cia, rom lis Zi ri-
Ta di de bu le be bi dRe sac asa xu lia ada mi a nis uf le ba Ta sa er Ta So ri so
do ku men teb Si. dek la ra ci iT mkvid rde ba ada mi a nis uf le ba Ta Zi ri Tad,
prin ci pe bi: Ta nas wo ro ba, Ta vi suf le ba, ka no nis uze na e so ba, pi ra di
xel Se u xeb lo bis uf le ba da sxva.
`bu ne bi Ti sa mar Tlis Te o ria~ XVII-XVIII sa u ku ne eb Si Ca mo ya lib da. ris
mi xed viT, ada mi ans RvTiT bo Ze bu li uf le be bi bu ne bi Tad aqvs. is sa xelmwi
fos mi er ar aris mi ni We bu li da am de nad mi si war Tme va sa xel mwi fos
ar Za luZs. `bu ne bi Ti sa mar Tlis Te o ri is~ mi xed viT, Tu ka no ni bu ne biT
ka no nebs ewi na aR mde ge ba, is verc amoq med de ba da verc sa mar Tleb ri vad
Ca iT vle ba. 36
ze mo aR niS nu li aq te bis gac no bi sas vrwmun de biT, rom in di vi di, rome
lic uwin mTli a nad sa xel mwi fo ze iyo da mo ki de bu li, Tan da Tan av tono
mi u ro bas iZens, pi rov nu li Ta vi suf le bac xorcs is xams.
Ta vi 2.4
ada mi a nis uf le ba Ta gan vi Ta re ba
sa qar Tve lo Si
ada mi a nis uf le ba Ta ide e bi arc qar Tu li kul tu ri saT vis yo fi la
uc xo. sa qar Tve los pir ve li me fis, far na va zis (Zv. w. III s.), dros sxvadas
xva re li gi u ri kul ti er Tdro u lad ar se bob da, rac re li gi ur tole
ran to ba ze mi u Ti Tebs. XI sa u ku nis sa qar Tve lo Si qar Tve lad is iwode
bo da, vinc qar Tul enas, kul tu ras, em sa xu re bo da da qar Tve li xalxis
ke Til dRe o bas ezi a re bo da. 37 am dros sa qar Tve lo Si sis xlis mi er
war mo mav lo bas ga dam wyve ti mniS vne lo ba ar eni We bo da. erov nu li Tvi-
Ti den ti fi ka ci is Tvis po li ti ku ri da kul tu ru li as peq te bi iyo mTava
ri. XII sa u ku ne imi Tac aRi niS na, rom sa qar Tve lo Si sik vdi liT das ja
ga uq mda.
36 dawvrilebiT ix. kari I.
37 demokratiaze gardamavali periodi da aqtiuri moqalaqeoba, Tb., 2007, gv. 41.

adamianis uflebebi
125
qar Tuli sa mar Tlis Zeg leb Si pi rov ne bis xel Se u xeb lo bis, sa kuTre
bi sa da mem kvid re o bis uf le be bis, qal Ta uf le be bis Sem cve li nor mebi
sak ma od mrav lad mo i po ve ba. ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta
ide ebs ux vad mo i cavs sit yva kaz mu li mwer lo bac. mud miv ma dap yro biT ma
omeb ma, 1801 wli dan ki ru se Tis im pe ri is Se mad gen lo ba Si sa qar Tve los
moq ce vam ada mi a nis uf le ba Ta gan vi Ta re ba sac Ta vi si da Ri da as va. am peri
o di dan mo yo le bu li da mo u ki deb lo bis miR we vam de ada mi a nis uf lebe
bis Tvis brZo la mWid rod ga da e ba gan ma Ta vi suf le bel moZ ra o bas.
ca riz mis ko lo ni a liz mis daZ le vi saT vis brZo lam qar Tu li po li tiku
ri az ri ada mi a nis uf le be bam de mi iy va na. am gza ze glex Ta moZ ra o ba
erT-er Ti pir vel Ta ga ni iyo. sof lis fer me re bis Se i a ra Re bu li ga mosvla
ada mi a nis uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis go niv ru lad gaT vlil
ide ebs efuZ ne bo da. es kar gad Cans sa meg re los glex Ta ajan ye bis dan tonad
wo de bul utu mi qa vas cec xlo van sit yva Si, ro me lic man 1857 wlis
20 ma iss war moT qva:
`am er Ti wlis wi naT Cvens qve ya nas os mal Ta ja ri Se mo e sia, mter ma gaa
ni or wya la yve la fe ri, rac xel Si mox vda. Sve la ar sa i da na gvqo nia; ru sis
jar ma Ta vi dag va ne ba, xo lo Cve ni ba to ne bi, imis ma giv rad rom da ve far neT,
bi Web sa da go go ebs gvta ceb dnen da os ma leb ze hyid dnen.
os ma le bi wa vid nen da Cve ni ba to ne bi wi nan del ze ua re sad mog vdgnen.
zed me tia ima ze la pa ra ki, rom mTe li Cve ni Sro mis na yo fi imaT rCe baT; maT
rom kac ma hkiT xos, glexs ara fe ri un da hqon des, da rac ram aba dia, yve lafers
ar Tme ven, Tu mo xer xe biT ara, Za liT ma inc.
Cven amas Se veC vi eT. saq me is gax lavT, rom isi ni Cven Si ada mi a neb sac ki ar
hxe da ven. ma Ti az riT, Cven yve la pi rut yvi gvjob nis. vsTqvaT, ba tons mezob
lis mi mi no mo e wo na, ad ge ba da erT koml glexs mis cems mas Si; mwevar
Si an me Ze bar Si ram den sa me komls aZ levs. pi rut yve bi uf ro fa so ben,
vid re ada mi a ne bi.
ro ca ba tons Ta vi sas vaZ lev diT, mxo lod ima sa vsTxov diT, ise mogvqce
od nen, ro gorc amas Cve ni, ma ma-pa pa Ta mi er dad ge ni li Cve u le ba mo iTxov
da, mag ram am wmin da Cve u le bas me ba to ne eb ma di di xa nia fe xi da a bi jes,
ugul ve belhyves, xo lo omis Sem deg maT ma si sas ti kem yo vel gvar saz Rvars
ga da a War ba.
– gve Civ la?
aba vis Tan? de do fa li aqe dan Sors iyo, xo lo mis mdi van be gebs me ba tone
Ta mxa re uWi ravT, maT gan Zal da ta ne bis me ti ara fe ri gvax sovs.
ro ca me ba to ne eb ma dev na da ZaR le biT na di ro ba dag viw yes, Se ver TdiT
da Za las Za la da vu pi ris pi reT.

126
kari meore
ama so ba Si dad ga ga zaf xu li, ya ne bi ar da Te si la, me ba to ne e bi ar gviTmob
dnen da arc Cven vuT mob diT. bo los, Cve ni xe lis xle ba... is gax ldaT,
rom Ca mo var TviT xa ja lu re bi da da di a nu re bi, rom li Tac isi ni zog jer
wlo biT gvtan jav dnen~. 38
ma Sin mi qa vam quTaisis samxedro gubernators, polkovnik ko lu bi akins
rva mux li sa gan Sem dga ri moT xov ni le ba wa rud gi na:
1. ka cis ka ci ar un da ar se bob des;
2. aRik ve Tos yme biT vaW ro ba;
3. aik rZa los ga da sa xa de bis TviT ne bu ri ga di de ba;
4. mi e ces glexs yve la ada mi a nu ri uf le ba;
5. da wes des ka no neb ze dam ya re bu li mmar Tve lo ba me ba to ne Ta ga nukiT
xa vi mmar Tve lo bis ma giv rad;
6. mo is pos tan jva-wva le bis dRem de ar se bu li me To de bi;
7. da ka non des glex Ta sa kuT re bis xel Se u xeb lo ba;
8. gaZ li er des me ma mu le Ta da xe li su fal Ta pa ti vis ce ma xal xis
adaT-Cve u le be bi sad mi. 39
ada mi a nis uf le be bis dac vi sa da xel Se u xeb lo bis um Tav re si ga ran ti
iyo pir ve li qar Tu li res pub li kis, 1921 wlis, kon sti tu cia. is sav se biT
ak ma yo fi leb da XX sa u ku nis pir ve li na xev ri saT vis aRi a re bul sa er Ta-
So ri so nor mebs.
1976 wli dan sa qar Tve lo Si ada mi a nis uf le bis hel sin kis xel Sek rule
ba Ta sa Sem sru leb lo jgu fi moq me debs. am jgu fis xel mZRva ne lo biT
sa qar Tve lom 1991 wlis 9 ap rils qvey nis da mo u ki deb lo ba da ada mi a nis
uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra ci is Ri re bu le be bis uze na e so ba saq veynod
aRi a ra.
ze moT moy va ni li ma sa la cxad yofs, rom ada mi a nis uf le be bi ar iyo
uc xo qar Tu li kul tu ri saT vis da rom qar Tul erov nul Ri re bu lebeb
sa da ada mi a nis uf le bebs So ris kon fliq ti ar ar se bobs. zo gi er Ti
am Ri re bu le ba Ta ga ni sa qar Tve lo Si uZ ve le si dro i dan wa ru va lad iTvle
bo da. 40
38 k. borozdini, samegrelo, Tb.,1934, gv. 114-116.
39 d. lemonjava, glexTa ajanyeba samegreloSi 1856-1857 ww., Tb., 1957, gv. 107.
40 l. berZeniSvili, z. bregvaZe, g. gvaxaria da sxv., adamianis uflebebi da qarTuli
kultura, Tb., 2004.

Ta vi 2.5
pir ve li xel Sek ru le be bi
ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si
adamianis uflebebi
127
sa er Ta So ri so sa mar Tleb riv aq teb Si gan saz Rvru li ada mi a nis uf lebe
bi, xan grZli vi is to ri u li pro ce sis Se de gad, er Tgvar stan dar tad
iq ca, ro mel mac Ta na med ro ve de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si sa val de bulo
xa si a Ti da sa mar Tleb ri vi nor me bis for ma mi i Ro. sa zo ga do eb ri vi
prog re si sa da de mok ra ti u li in sti tu te bis gan vi Ta re bis kval dak val,
xe li suf le bis Sez Rud vi sa da sa xel mwi fo struq tu re bis ze moq me de bisa
gan Ti To e u li in di vi dis dac vis sur vi li sul uf ro gaZ li er da.
ada mi a nis uf le ba Ta dac va Ta na med ro ve sa er Ta So ri so sa mar Tlis
erT-erT fun da men tur prin cips war mo ad gens, rac Ti To e u li sa xel mwifos
val de bu le ba sac Sead gens. ada mi a nis uf le ba Ta dac va ar aris mxolod
Si da sa xel mwi fo eb ri vi sa kiT xi, is ag reT ve sa er Ta So ri so Ta na megob
ro bis zrun vis sa ga nic gax lavT.
jer ki dev XX sa u ku nis da saw yis Si ada mi a nis uf le be bi mxo lod Si dasa
xel mwi fo eb ri vi sa mar Tlis nor me biT re gu lir de bo da. sa er Ta So riso
ur Ti er To be bis mo na wi le qvey ne bi mas mxo lod Si da sa xel mwi fo eb riv
kom pe ten ci as ukav Si reb dnen. ga ba to ne bu li Se xe du le biT, `Zve li~ sa er-
Ta So ri so sa mar Ta li am sfe ro Si ver ere o da.
sa er Ta So ri so xel Sek ru le ba ze mi er Te biT sa xel mwi fo sa er Ta So riso
val de bu le bebs kis ru lobs. dRes yve lam icis, rom ada mi a nis uf lebe
bis mdgo ma re o bas, ne bis mi er qve ya na Si, fri ad kom pe ten tu ri or ga niza
ci e bi ak vir de bi an.
ada mi a nis uf le be bis in ter na ci o na li za cia mo naT vaW ro bis Se sa xeb
pir ve li xel Sek ru le bis xel mo we riT da iw yo. ase ve, mniS vne lo va nia
1856 wlis 30 mar tis pa ri zis sam Svi do bo xel Sek ru le bis is na wi li, rome
lic oto man Ta im pe ri a Si mcxov reb erov nul um ci re so ba Ta dac vis
sa kiT xebs exe ba da 1878 wlis 13 iv li sis ber li nis kon gres ze miR we uli
Se Tan xme ba. es xel Sek ru le be bi ev ro pul sa xel mwi fo ebs oto man-
Ta im pe ri a Si mcxov reb qris ti an Ta da sa ca vad dip lo ma ti ur, zo gi erT
Sem Txve va Si ki sam xed ro Ca re vis uf le ba sac uto veb dnen. 1878 wels
xel mo we ri li ber li nis xel Sek ru le ba imi Tac iyo mniS vne lo va ni, rom
is zo gi erT re li gi ur jgufs gan sa kuT re bul sa mar Tleb riv sta tuss
ani Web da. ase Ti xel Sek ru le be bi `er Ta li gis~ far gleb Si um ci re so ba-

128
kari meore
Ta uf le be bis dac vis sis te mis Seq mni sas, gar kve ul wi lad, mo de la dac
ki ga mo i ye nes.
mar Ta lia, er Ta li gis 41 wes de ba Si ara fe ria naT qva mi ada mi a nis uf leba
Ta Se sa xeb, mag ram man sa fuZ ve li Ca u ya ra ada mi a nis uf le ba Ta sa er Ta-
So ri so sa mar Tlis gan vi Ta re bas um ci re so ba Ta dac vi sa da sa man da to siste
mis Se mo Re biT. sa xel mwi fo eb ma ai Res val de bu le ba, er Ta li gi saT vis
wa red gi naT pe ri o du li mox se ne be bi, Tu ro gor as ru leb dnen na kisr valde
bu le bebs sa man da to te ri to ri eb ze ada mi a nis uf le ba Ta dac vis mxriv.
er Ta li gam daS lam de mo as wro ga ne xi la sa xel mwi fo Ta pa su xis mgeb lo bis
sa kiT xi uc xo e li mo qa la qe e bi saT vis mi ye ne bu li zi a nis Se sa xeb. 42
ada mi a nis uf le ba Ta sa er Ta So ri so sa mar Tlis gan vi Ta re bis mi u xeda
vad, uc xo el Ta mi marT mi ye ne bu li zi a nis anaz Ra u re bi sa da sa xelmwi
fos pa su xis mgeb lo bis sa kiT xi dRe sac aq tu a lu ria da mniS vne lo van
rols as ru lebs Ta na med ro ve dip lo ma ti ur ur Ti er To beb Si. sa xel mwifo
e bi mxars uWe ren sa ku Tar mo qa la qe Ta, ase ve iu ri di ul pir Ta sar Celebs
(ma ga li Tad, ru se Ti dan de por ti re bul sa qar Tve los mo qa la qe Ta
da eT ni ku rad qar Tvel Ta de por ta ci is sar Ce lebs mxa ri da u Wi ra sa qar-
Tve lom. sar Ce le bi ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pul sa sa mar Tlo Si wa radgi
na sa xel mwi fom Ta vi si sa xe liT da stras bur gis sa sa mar Tlo am Ja mad
ixi lavs saq mes `sa qar Tve lo ru se Tis wi na aR mdeg~).
ada mi a nis uf le ba Ta gan vi Ta re bas xe li Se uw yo Sro mis sa er Ta So ri so
stan dar te bis Ca mo ya li be bam. Sro mis sa er Ta So ri so or ga ni za ci am (ILO),
ro me lic er Ta li gas Tan er Tad (1919 wels) Se iq mna, Ca mo a ya li ba Sromis
sa er Ta So ri so stan dar te bi, rom le bic mi si or ga ni za ci is wevr saxel
mwi fo TaT vis sa val de bu loa maT mi er aRi a re bi sa da xe lis mo we ris
Sem Txve va Si. er Ta li ga da i Sa la, Sro mis sa er Ta So ri so or ga ni za cia ki
dRe sac ga nag rZobs ar se bo bas 43 da war mo ad gens ga e ros spe ci a li ze bul
or ga ni za ci as. Se iZ le ba iT qvas, rom er Ta li gis mi er Sro mis sa er Ta Sori
so stan dar teb ze Se mu Sa ve bul ma kon tro lis sis te mam sa fuZ ve li Cau
ya ra ada mi a nis so ci a lur da eko no mi kur uf le ba Ta sa er Ta So ri so samar
Tlis Sem dgom gan vi Ta re bas.
41 erTa liga – (ingl. League of Nations, frang. Société des Nations) – saerTaSoriso organizacia,
romelic daarsda 1919-1920 wlebis versalis xelSekrulebiT. erTa ligis
ZiriTadi mizani iyo konfliqtebis mSvidobiani mogvarebisa da msoflioSi mSvidobis
mxardaWera.
42 gaerom mogvianebiT es sistema da gamocdileba ekonomikuri da socialuri sab-
Wos saqmianobis srulyofisaTvis gamoiyena, rac kargad Cans maT mier Sedgenil
periodul moxsenebebSi.
43 saqarTvelo Sromis saerTaSoriso organizaciis wevria da mierTebulia am organizaciis
farglebSi SemuSavebul konvenciaTa mTel rigTan.

adamianis uflebebi
129
Sro mis sa er Ta So ris or ga ni za ci is pos te ri: `mo nu ri Sro mis aR mof xvra io li araa~
ada mi a nis uf le ba Ta dac vis gan vi Ta re bis saq me Si mniS vne lo va ni wvlili
Se i ta na um ci re so ba Ta uf le be bis dac vis sis te mis Ca mo ya li be bam.
pir vel ma msof lio om ma mTe li ev ro pis qvey ne bis saz Rvre bi Sec vala,
ra mac axa li sa xel mwi fo e bis – Ce xos lo va ki is, po lo ne Tis, un gre-
Tis, iu gos la vi is, bul ga re Tis, al ba ne Tis, ru mi ne Tis – war mo So bas Seuw
yo xe li. am saxelmwifoTa moqalaqeebi gaxdnen eT ni ku ri, re li gi u ri

130
kari meore
da enob ri vi um ci re so be bic. am um ci re so bebs hqon daT Si Sis sa fuZ ve li,
rom axa li po li ti ku ri wyo ba maT ar se bo bas saf rTxes Se uq mni da. pirvel
msof lio om Si ga mar jve bu li qvey ne bi axa li sa xel mwi fo ebisa gan
ka te go ri u lad mo iT xov dnen spe ci a lu ri xel Sek ru le be bis ga for me bas
eT ni kur, re li gi ur da enob riv um ci re so ba Ta da sa ca vad. pir ve li ase Ti
xel Sek ru le ba ga for mda po lo neT Tan 1919 wels, ro mel sac Sem dgom Si
mo de lad iye neb dnen. am xel Sek ru le ba Ta ar si is iyo, rom sa xel mwi foe
bi val de bu le bas iReb dnen, Se eq mnaT um ci re so ba Ta dac vis sis te ma, ar
da eS vaT im pir Ta dis kri mi na cia, rom le bic war mo ad gen dnen am sa xel mwifo
Si um ci re so bas da mi e caT maT Tvis gan sa kuT re bu li uf le be bi, ra Ta
maT eT ni ku ri, re li gi u ri da enob ri vi iden to ba Se e nar Cu ne bi naT. am
val de bu le ba Ta Ses ru le bis ga ran tad er Ta li ga mog vev li na.
sa er Ta So ri so huma ni ta ru li sa mar Ta li (International Humanitarian
Law – IHL) Se i a ra Re bu li kon fliq te bis sa mar Ta lia, ro me lic ada mi anis
uf le ba Ta sa er Ta So ri so sa mar Tal ze uf ro di di xni saa da gan vi Tare
bas jer ki dev 1859 wli dan iw yebs. is gax lavT efeq tu ri in stru men ti
ada mi a nis uf le ba Ta gan vi Ta re bis saq me Si. 44 huma ni ta ru li sa mar Tlis
idea isaa, rom da ic vas ada mi a ni Se i a ra Re bu li kon fliq te bis dros, miu
xe da vad imi sa, Se i a ra Re bu li kon fliq ti ata rebs sa er Ta So ri so Tu
ara sa er Ta So ri so xa si aTs. Seq mnis dRi dan ve sa er Ta So ri so huma ni ta ruli
sa mar Ta li miz nad isa xav da, da ec va ada mi a nis uf le be bi, mi si Rir se ba
Se i a ra Re bu li kon fliq te bis vi Ta re ba Si. sa er Ta So ri so huma ni ta ru li
sa mar Tlis dac vis cen tra lu ri fi gu raa ada mi a ni da am as peq tiT `adami
a nis uf le ba Ta sa mar Ta li~ da `sa er Ta So ri so huma ni ta ru li sa mar Tali~
er Tma neTs av se ben. Tum ca huma ni ta ru li sa mar Tlis re gu li re bis
sfe ro gan sa kuT re bul, spe ci fi kur si tu a ci eb Si qce vaa da, aqe dan gamom
di na re, is sa o ma ri kon fliq te bis dros sam xed ro moq me de bebs (e.w.
haa gis sa mar Ta li, ro me lic are gu li rebs sa o ma ri moq me de be bis war mo ebis
wes sa da me To debs) awes ri gebs, ra Ta Seq mnil kon fliq tur si tu a ci a-
Si ada mi an Ta gar kve u li ka te go ri is mdgo ma re o ba da cu li iyos da Sem subuq
des (daW ri le bi, avad myo fe bi, qa le bi, bav Sve bi, tyve e bi da sxva).
44 1864 wels Sveicariis mTavrobam, wiTeli jvris saerTaSoriso komitetis damfuZnebel
anri diunanis TavmjdomareobiT, moiwvia diplomatiuri konferencia.
monawileebma miiRes Jenevis konvencia `brZolis velze moqmedi samxedro nawilebis
daWril mebrZolTa pirobebis gaumjobesebis Sesaxeb~. 1949 wlis Jenevis konvencia
ukve iyo saerTaSoriso humanitaruli samarTlis kodeqsi.

adamianis uflebebi
gza ada mi a nis uf le be bis sa yo vel Tao
dek la ra ci is ken
131
1948 wlis 10 de kem bers, #217 re zo lu ci iT, ga e ros ge ne ra lur ma asamble
am me sa me se si a ze ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia sa zei
mod mi i Ro. pir ve lad ka cob ri o bis is to ri a Si sa er Ta So ri so or ga ni zacia
ada mi a nis uf le be bis dac vis sfe ro Si er Ti an kon cef ci a ze Se Tan xmda.
ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia iu ri di u lad ara sa valde
bu lo sa er Ta So ri so sa mar Tleb ri vi aq tia, ro me lic xel mom we ri saxel
mwi fo e bi saT vis sa re ko men da cio xa si aTs ata rebs. am Ja mad dek la raci
a ze ga e ros yve la qve ya nas aqvs xe li mo we ri li. dek la ra cia aya li bebs
ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si stan dar tebs, rom le bic TiT qmis yve la
qvey nis kon sti tu ci eb Sia asa xu li. is gar kve ul wi lad ba zaa, ro mel zec
aR mo cen da ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si Se mu Sa ve bu li sxva sa er Ta Sori
so sa mar Tleb ri vi aq te bi. 45
dek la ra ci is mi Re bas xma mis ca or moc dar va qve ya nam. es iyo pir ve li
Sem Txve va, ro ca ga er Ti a ne bu li ere bis wev rma qvey neb ma er Tad mi i Res
ga e ros pir ve li do ku men ti – ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek lara
cia. do ku men ti, ro me lic ada mi a nis uf le ba Ta yve la Ta o bis stan dartebs
gvTa va zobs. dek la ra ci is mi Re bis Se de gad Ti To e ul mo qa la qes
Se uZ lia mas ze day rdno biT Tavi si da sxva qvey nis ada mi a nis uf le ba Ta
sa yo vel Tao dac va.
ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia sap rog ra mo do ku mentad
iq ca. mog vi a ne biT sa xel mwi fo eb ma ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao
dek la ra cia ga mo i ye nes sa ku Ta ri qvey nebis kon sti tu ci a sa da sxva sa kanon
mdeb lo aq teb Si, ra mac is Cve u le biT nor mad aq cia. sa er Ta So ri so
sa sa mar Tlo da erov nu li sa sa mar Tlo e bi ey rdno bi an ada mi a nis uf leba
Ta sa yo vel Tao dek la ra ci as ga daw yve ti le bis mi Re bis pro ces Si.
dek la ra ci is mi za nia, xe li Se uw yos ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi sufle
ba Ta pa ti vis ce mas da maT sa yo vel Tao da efeq tur aRi a re bas.
dek la ra cia Sed ge ba pre am bu li sa da 30 mux lis gan. dek la ra ci is teqsti
isea aw yo bi li, rom uf le be bi da yo fi lia Ta o be bis mi xed viT.
45 adamianis uflebaTa sxva aqtebisagan gansxvavebiT, deklaraciaze muSaobam or
welze metxans gastana. deklaraciis SemuSavebaze cnobili mecnierebi, sazogado da
politikuri moRvaweebi muSaobdnen. adamianis uflebaTa komisias xelmZRvanelobda
aSS-is prezident franklin delano ruzveltis (1882-1945) meuRle eleonora
ruzvelti.

132
kari meore
samoqalaqo da
politikuri
uflebebi
gadaadgilebis Tavisufleba;
TavSesafris ufleba;
moqalaqeobis ufleba;
qorwinebisa da ojaxis Seqmnis
ufleba;
sakuTrebis ufleba;
azris, sindisisa da religiis
Tavisufleba;
Sexedulebebisa da TviTgamoxatvis
ufleba;
mSvidobiani Sekrebebisa da
asociaciebis Tavisufleba;
mmarTvelobaSi monawileobisa
da Tanaswori saxelmwifo
momsaxurebis ufleba.
dek la ra ci is me-3 mux li dan 21-e mux lam de Ca moT vli lia sa mo qa la qo
da po li ti ku ri uf le be bi. maT So ri saa:
• ga da ad gi le bis Ta vi suf le ba;
• Tav Se saf ris uf le ba;
adamianis
uflebaTa
sayovelTao
deklaraciis
Taobebi
socialurekonomikuri
uflebebi
socialuri usafrTxoebis
ufleba;
Sromis ufleba;
samuSaosaTvis Tanabari anaz-
Raurebis ufleba;
dasvenebis ufleba;
janmrTelobisa da keTildReobis,
adekvaturi sasicocxlo
pirobebis ufleba;
ganaTlebis ufleba;
sazogadoebis kulturul
cxovrebaSi monawileobis
ufleba.
`solidarobis
uflebebi~
demokratiul socialur da
saerTaSoriso wesrigSi cxovrebis
ufleba;
sazogadoebis winaSe pasuxismgeblobis
ganxorcielebis ufleba;
deklaraciiT gansazRvruli
uflebebiTa da TavisuflebebiT
sargeblobis ufleba;
adamianis uflebaTa mimarT kanoniT
dadgenili gonivruli SezRudvebis
daSvebis ufleba;
deklaraciaSi CamoTvlil uflebaTa
da TavisuflebaTa mosaspobad
mimarTuli mcdelobebis aRkveTis
ufleba;
deklaraciis sakuTari Sexedulebebisamebr
arasworad ganmartebis
safrTxisgan Tavdacvis ufleba.

adamianis uflebebi
133
• mo qa la qe o bis uf le ba;
• qor wi ne bi sa da oja xis Seq mnis uf le ba;
• sa kuT re bis uf le ba;
• az ris, sin di si sa da re li gi is Ta vi suf le ba;
• Se xe du le be bi sa da TviT ga mo xat vis uf le ba;
• mSvi do bi a ni Sek re be bi sa da aso ci a ci e bis Ta vi suf le ba;
• mmar Tve lo ba Si mo na wi le o bi sa da Ta nas wo ri sa xel mwi fo mom sa xure
bis uf le ba.
22-e-27-e mux le bi mo i cavs so ci a lur-eko no mi kur as peq tebs:
• so ci a lu ri usaf rTxo e bis uf le ba;
• Sro mis uf le ba;
• sa mu Sa o saT vis Ta na ba ri anaz Ra u re bis uf le ba;
• das ve ne bis uf le ba;
• jan mrTe lo bis da ke Til dRe o bis, adek va tu ri sa si coc xlo pi robe
bis uf le ba;
• ga naT le bis uf le ba;
• sa zo ga do e bis kul tu rul cxov re ba Si mo na wi le o bis uf le ba.
dek la ra ci is 28-e, 30-e mux le bis Ta nax mad, yve las aqvs uf le ba, icxov
ros so ci a lu ri da sa er Ta So ri so wes ri gis pi ro beb Si, sa dac Se saZle
be li iq ne ba dek la ra ci iT aRi a re bu li uf le be bis srul yo fi lad ganxor
ci e le ba. amas Ta na ve, aR niS nu lia, rom ada mi a nis uf le ba Ta Sez Rud va
de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si da iS ve ba mxo lod im Sem Txve va Si, Tu safrTxe
eq mne ba ada mi a nis uf le beb sa da Ta vi suf le bebs. ase ve, sa zo ga doeb
ri vi wes ri gi sa da sa yo vel Tao ke Til dRe o bis in te re se bis dac vas.
dek la ra ci is Ta nax mad, Ti To e ul ada mi ans akis ria mo va le o ba im sa zoga
do e bis wi na Se, ro mel Sic is cxov robs. `yo vel ada mi ans aqvs mo va le obe
bi sa zo ga do e bis wi na Se, rad gan mxo lod sa zo ga do e ba Si Se iZ le ba mi si
pi rov ne bis Ta vi su fa li da sru li gan vi Ta re ba~. 46 29-e mux li aRi a rebs
yve las uf le bas iseT sa er Ta So ri so wes rig ze, rom lis pi ro beb Sic SesaZ
le be lia dek la ra ci iT gan saz Rvru li uf le bis ga mo ye ne ba.
30-e mux li mi u Ti Tebs, rom arc erT sa xel mwi fos ara aqvs uf le ba,
aR niS nu li dek la ra cia sa ku Ta ri Se xe du le be bi sa mebr aras wo rad ganmar
tos da amiT saf rTxe Se uq mnas dek la ra ci a Si Ca moT vli li uf le be bisa
da Ta vi suf le be bis dacvas.
46 adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 29.1.

134
kari meore
sa er Ta So ri so paq te bi
ada mi a nis uf le ba Ta Se sa xeb
aT wli a ni mo lo di nis Sem deg ga e ros ge ne ra lu ri asam ble is mi er 1966
wels xel mo sa we rad ga ix sna 35 sa xel mwi fos mi er ra ti fi ci re bu li ori
mniS vne lo va ni do ku men ti:
1. sa mo qa la qo da po li ti kur uf le ba Ta sa er Ta So ri so paq ti;
2. eko no mi kur, so ci a lur da kul tu rul uf le ba Ta sa er Ta So ri so
paq ti.
10 we li das Wir da sa er Ta So ri so sa zo ga do e bas am paq te bis ra ti fi cire
bi sa da ma Ti amoq me de bi saT vis.
es paq te bi sa er Ta So ri so xel Sek ru le be bia, rom li Tac wev ri sa xelmwi
fo e bi kis ru lo ben val de bu le bebs, da ic van paq tiT ga ran ti re bu li
Zi ri Ta di uf le be bi da Ta vi suf le be bi. paq tze xel mo we ri Ta da mi si rati
fi ci re biT ada mi a nis uf le ba Ta dac va scil de ba sa xel mwi fos Si da
kom pe ten ci as da mas sa er Ta So ri so mniS vne lo ba eni We ba.
am de nad, ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia da sa er Ta Sori
so paq ti sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bis Se sa xeb, a) sa mo qa laqo
da po li ti ku ri uf le be bis sa er Ta So ri so paq tis fa kul ta ti u ri oqmi;
b) sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bis sa er Ta So ri so paq tis me o re
fa kul ta ti u ri oq mi sik vdi liT das jis ga uq me bis Se sa xeb da sa er Ta Sori
so paq ti eko no mi ku ri, so ci a lu ri da kul tu ru li uf le be bis Se sa xeb
qmni an er Ti an sis te mas, ro mel sac ada mi a nis uf le ba Ta bils uwo de ben.
adamianis
uflebaTa
sayovelTao
deklaracia
saerTaSoriso
paqti samoqalaqo
da politikur
uflebaTa
Sesaxeb
adamianis
uflebaTa
saerTaSoriso
bili
saerTaSoriso
paqti ekonomikur,
socialur da
kulturul
uflebaTa Sesaxeb
samoqalaqo da
politikur uflebaTa
saerTaSoriso
paqtis TandarTuli
fakultatiuri
oqmebi

adamianis uflebebi
135
Se iZ le ba iT qvas, rom sa er Ta So ri so paq te bi `ori Ta o bis~ uf le bebs
icavs. aR sa niS na via, rom ori ve paq tis 1-li mux li `xal xTa uf le be biT~,
anu `ko leq ti u ri uf le be biT~ iw ye ba: `yve la xalxs aqvs TviT ga mor kvevis
uf le ba. am uf le bis sa fuZ vel ze isi ni Ta vi suf lad gan saz Rvra ven
Ta vi anT po li ti kur sta tuss da is wraf vi an eko no mi ku ri, so ci a lu ri
da kul tu ru li gan vi Ta re bi sa ken~. paq te bi iu ri di u lad sa val de bu lo
xa si a Tis mqo ne do ku men te bia. eko no mi ku ri, so ci a lu ri da kul tu ruli
uf le be bis sa er Ta So ri so paq ti, ro mel Sic Tav moy ri lia `me o re Tao
bis~ uf le be bi, ga ni xi le ba ro gorc `prog ra mu li~ uf le be bi da mas Si
Tav moy ri lia so ci a lu ri, eko no mi ku ri da kul tu ru li uf le be bi.
paq te bis mi Re biT Se iq mna ga e ros ada mi a nis uf le ba Ta
sa ze dam xed ve lo me qa niz me bi
ga e ros Zi ri Ta di kon ven ci e bi ada mi a nis uf le be bis Se sa xeb
aq tis sa xel wo de ba
mi Re bis
we li
kon ven cia ge no ci dis da na Sa u lis Ta vi dan aci le bi sa da das jis Se sa xeb 1948
kon ven cia ltol vil Ta sta tu sis Se sa xeb 1951
kon ven cia mo no bis Se sa xeb 45 1926
sa mo qa la qo da po li ti kur uf le ba Ta sa er Ta So ri so paq ti 1966
sa er Ta So ri so kon ven cia ra sob ri vi dis kri mi na ci is yve la for mis aRmo
saf xvre lad
kon ven cia sam xed ro da na Sa u le bi sa da ka cob ri o bis wi na aR mdeg Ca de nili
da na Sa u le bis mi marT sa mar Tleb ri vi Sez Rud ve bis ga mo u ye neb lobis
Se sa xeb
qal Ta dis kri mi na ci is yve la for mis aR mof xvris sa er Ta So ri so konven
cia
kon ven cia wa me bi sa da sxva sas ti ki, ara a da mi a nu ri an Rir se bis Sem laxve
li
mop yro bi sa da das jis wi na aR mdeg
1966
1968
1979
1984
bav Svis uf le ba Ta kon ven cia 1989
sa er Ta So ri so kon ven cia yve la mig ran ti mu Si sa da ma Ti oja xis wev rTa
uf le be bis
dac vis Se sa xeb
kon ven cia Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis mqo ne pir Ta uf le be bis Se saxeb
47 Sesworebuli fakultatiuri oqmis safuZvelze, 1953.
1990
2006

136
Ta vi 2.6
kari meore
ada mi a nis uf le ba Ta kla si fi ka cia
ada mi a nis uf le ba Ta kla si fi ka cia da zo ga di da xa si a Te ba sa Su a le bas
gvaZ levs, ukeT ga ver kveT ada mi a nis uf le ba Ta ar sSi. wig nis am Tav Si Seve
xe biT ada mi a nis uf le ba Ta sxva das xva niS niT kla si fi ka ci as da da vaxa
si a TebT ada mi a nis uf le bebs, rac dag vex ma re ba, ukeT ga vic noT, Tu ra
uf le be bi da Tvi suf le be bi gvaqvs.
uf le ba – fi zi ku ri an iu ri di u li pi ri saT vis ka no niT gaT va lis wi nebu
li da sa xel mwi fos mi er ga ran ti re bu li Se saZ leb lo ba, mo iq ces garkve
u li sa xiT da sxvis ga nac mo iT xo vos gar kve u li moq me de ba an ase Ti
moq me de bi sa gan Ta vis Se ka ve ba. ma ga li Tad, me sa kuT res, ro mel sac aqvs
sa kuT re bis uf le ba, ase ve aqvs uf le ba, sxvas mos Txo vos mi si sa kuT rebis
xel yo fi sa gan Ta vis Se ka ve ba. 48
Ta vi suf le ba – in di vi du a lu ri an ko leq ti u ri mdgo ma re o ba, rome
lic sxva das xva moq me de bas So ris ar Ce va nis sa Su a le bas gu lis xmobs.
Ta vi suf le ba niS navs ada mi a nis Se saZ leb lo bas, imoq me dos Ta vi si ne bis
Se sa ba mi sad, vin mes mi er an vi si me sa xe liT, an sa xel mwi fos mi er da we sebu
li yo vel gva ri Sez Rud vis ga re Se (ma ga li Tad, wa me bi sa gan Ta vi sufle
ba, ara mar Tlzo mi e ri da ka ve bis an da pa tim re bi sa gan Ta vi suf le ba,
de por ta ci i sa da mo no bi sa gan Ta vi suf le ba). 49
ada mi a nis uf le ba Ta Te o ri a Si ada mi a nis uf le ba Ta kla si fi ka ci is
sxva das xva prin ci pi ar se bobs. yve la maT ga ni ada mi a nis uf le bebs sxvadas
xva niS nis mi xed viT aj gu febs. er Tma ne Ti sa gan ga nas xva ve ben adami
a ni sa da mo qa la qis uf le bebs. mas Si igu lis xme ba uf le ba Ta da Ta visuf
le ba Ta sis te ma, ro me lic aqvs ara mar to kon kre tu li sa xel mwi fos
mo qa la qes, ara med yve la ada mi ans, ma ga li Tad, ise Ti uf le be bi, ro go rebi
caa: si coc xlis uf le ba, pi ra di xel Se u xeb lo bis uf le ba, sit yvis Tavi
suf le ba, wa me bis gan Ta vi suf le ba da sxv.
ada mi a nis uf le be bi da mo qa la qis uf le be bi
ada mi a nis uf le be bi da mo qa la qis uf le be bi er Tma neT Tan ax los
mdgo mi cne be bia. ada mi a nis uf le be bi uf ro far Toa Ta vi si Si na ar si Ta
48 iuridiuli enciklopedia, Tb., 2008, gv. 610.
49 adamianis uflebaTa leqsikoni, Semdgeneli fridon sayvareliZe, Tb., 1999, gv. 128.

adamianis uflebebi
137
da mo cu lo biT da is ar aris da mo ki de bu li in di vi dis mo qa la qe o ba ze.
ada mi a nis uf le bi sa gan gan sxva ve biT, mo qa la qis uf le be bi ga mo xa tavs
po li ti kur kav Sirs kon kre tul sa xel mwi fos Tan. vi na i dan mo qa la qe sa
da sa xel mwi fos So ris myar de ba sa mar Tleb ri vi ur Ti er To be bi, es imis
ga ran ti aa, rom sa xel mwi fo mo qa la qes ani Webs iseT uf le bebs, rom lebsac
is ar aZ levs uc xo e lebs da mo qa la qe o bis ar mqo ne pi rebs (ma ga li-
Tad, ar Cev neb Si mo na wi le o bis uf le ba).
ada mi a nis uf le be bi da mo qa la qis uf le be bi sa qar Tve los kon sti tuci
a Sic gan sxvav de ba er Tma ne Tis gan. amis sa i lus tra ci od ka non mde be li
zog jer pir da pir ci ti re bas mi mar Tavs. is am bobs: ada mi a nis uf le be bia
– `yve las aqvs sa ku Ta ri pi rov ne bis Ta vi su fa li gan vi Ta re bis uf leba~
50 , `yo vel ada mi ans aqvs uf le ba, Ta vi suf lad mi i Ros da ga av rce los
in for ma cia~; 51 mo qa la qis uf le be bia – `sa qar Tve los yo vel mo qa la qes
18 wlis asa ki dan aqvs re fe ren dum Si, sa xel mwi fos da TviT mmar Tve lobis
or ga no e bis ar Cev neb Si mo na wi le o bis uf le ba, uz run vel yo fi lia
amom rCe vel Ta ne bis Ta vi su fa li ga mov li ne ba~. 52 sa er Ta So ri so aq teb Si
dek la ri re bu li uf le be bi da Ta vi suf le be bi, mo qa la qe o bis da mi u xe davad,
yve la ada mi ans exe ba. miT ume tes, Tu sa xel mwi fos, aq tis ra ti fi cire
bis gziT, xse ne bu li uf le be bis dac va na kis ri aqvs.
ra ti fi ci re ba niS navs sa xel mwi fos umaR le si sa ka non mdeb lo or ganos
mi er sa er Ta So ri so xel Sek ru le bis dam tki ce bas. sa xel mwi fos sruluf
le bi a ni war mo mad gen lis gan xel Sek ru le ba ze xel mo we ras, ris Semde
gac aq ti iu ri di ul Za las iZens. 53
sa qar Tve los kon sti tu ci is 45-e mux li gar da fi zi ku ri pi re bi sa,
aRi a rebs iu ri di u li pi ris uf le beb sac. iu ri di ul pi rebs ise ve ga aC niaT
Zi ri Ta di uf le be bi, ro gorc fi zi kur pi rebs. mag ram iu ri di ul pirs,
Ta vi si spe ci fi ki dan ga mom di na re, yve la Zi ri Ta di uf le ba ver eq ne ba.
ma ga li Tad, si coc xlis uf le ba da ma xa si a Te be lia mxo lod fi zi ku ri piris
Tvis. Zi ri Ta di uf le be bi ga aC ni aT mxo lod ker Zo sa mar Tlis iu ridi
ul pi rebs. sa ja ro sa mar Tlis iu ri di u li pi ri (ga mo nak li si Sem Txveve
bis gar da) Zi ri Ta di uf le be bis su bi eqts ar war mo ad gens.
fi zi ku ri pi ri – sa mar Tal Si uwo de ben ada mi ans, ro mel sac ga aC nia
sa mo qa la qo uf le be bi da val de bu le be bi, Se uZ lia flob des qo ne bas
(eko no mi kur aq ti vebs), da dos ga ri ge be bi, agos pa su xi val de bu le beb ze.
50 saqarTvelos konstitucia, muxli 16.
51 saqarTvelos konstitucia, muxli 24.1.
52 saqarTvelos konstitucia, muxli 28.1.
53 Tanamedrove saerTaSoriso samarTlis leqsikoni, Tbilisi, 2003, gv. 54.

138
kari meore
iu ri di u li pi ri – sa me war meo (mag.: Sps `mze~, sa aq cio sa zo ga do e ba
`kris ta li~ da sxva) an ara sa me war meo or ga ni za cia (mag.: ara sam Tav robo
(ara ko mer ci u li) iu ri di u li pi ria (a(a)ip) – `axal gaz rda iu ris tTa
aso ci a cia~, `ada mia nis kon sti tu ci ur uf le ba Ta cen tri~ da sxva), rome
lic iq mne ba gan saz Rvru li miz nis mi saR we vad, ga aC nia sa ku Ta ri qone
ba, ad mi nis tri re bis struq tu ra da me qa niz mi, da mo u ki deb lad agebs
pa suxs da sa ku Ta ri sa xe liT iZens uf le beb sa da mo va le o bebs, debs gari
ge bebs da Se uZ lia sa sa mar Tlo Si ga mo vi des mo sar Ce led da mo pa suxed.
pi ra di, in di vi du ri uf le be bi da Ta vi suf le be bi yve la ada mi ans
ga aC nia, mi u xe da vad mi si mo qa la qe o bi sa. isi ni bu ne biT (fun da men tur),
ga nus xvi se be li uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis er Tob li o bas war moad
ge nen da maT „sa mo qa la qo uf le beb sac“ uwo de ben. am jguf Sia Sem de gi
uf le be bi: si coc xlis; pi ra di xel Se u xeb lo bis; pi ra di cxov re bis xel-
Se u xeb lo bis; ga da ad gi le bi sa da sac xov re be li ad gi lis Ta vi suf lad
ar Ce vis; sa xel mwi fos da to ve bis da da ub rko leb lad dab ru ne bis; az ris,
rwme ni sa da re li gi is Ta vi suf le bis; uda na Sa u lo bis pre zum fcia; wa mebi
sa da sxva sas ti ki, ara a da mi a nu ri an Rir se bis Sem la xa vi mop yro bi sagan
dac vis; sa xel mwi fo da we se bu le ba Si ar se bu li pi ra di in for ma ci is
gac no bis; ne bis mi er sa xel mwi fo Si ada mi a nis uf le ba u na ri a no bis aRi are
bis; sa sa mar Tlo we siT dac vis.
po li ti ku ri uf le be bi ada mi a nis uf le ba Ta (kon sti tu ci ur uf leba
Ta da Ta vi suf le ba Ta) erT-erT jgufs war mo ad gens, ro mel Sic ga er-
Ti a ne bu lia Sem de gi uf le be bi: sa xel mwi fos sa zo ga do eb riv-po li tikur
mar Tva Si mo na wi le o bis mi Re bis; sa ar Cev no; ga er Ti a ne bis; in for maci
is Ta vi suf lad mi Re ba-ga ce mis; Sek re bi sa da ma ni fes ta ci e bis mow yobis;
az ris Ta vi suf lad ga mo xat vis; pe ti ci is.
so ci a lu ri, eko no mi ku ri da kul tu ru li uf le be bis jgu fi aer-
Ti a nebs ur Ti er Tda kav Si re bul: sa kuT re bis; Sro mis; ga naT le bis; janmrTe
lo bis dac vis; so ci a lu ri usaf rTxo e bis; pro fe si ul kav Si reb Si
ga er Ti a ne bis; das ve ne bis uf le bebs.
ada mi a nis uf le ba Ta Ta o be bi
ada mi a nis uf le ba Ta Te o ria Ta o be bad da yo fis kla si fi ka ci as icnobs.
sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bi `pir vel Ta o bas~ mi e kuT vneba.
isi ni yve la ze `Zve li~ uf le be bia. `me o re Ta o ba Si~ ga er Ti a ne bu lia
so ci a lu ri, eko no mi ku ri da kul tu ru li uf le be bi. ma Ti aq tu a lu ro ba

adamianis uflebebi
139
XIX sa u ku nis bo los ga mo ik ve Ta. `me sa me Ta o bas~ ki ko leq ti u ri uf le bebi
war mo ad gens, rom le bic me-20 sa u ku nis 60-ia ni wle bi dan gan vi Tar da.
ada mi a nis sa mi ve Ta o bis uf le ba aris: uni ver sa lu ri, ur Ti er Tda moki
de bu li, ga nu yo fe li da ur Ti er Tda kav Si re bu li. `sa mi Ta o bis Te oria~
su lac ar gu lis xmobs aR niS nul uf le ba Ta ie rar qi u lo bas, Tumca
uf le ba Ta am gva ri da yo fa kar gad war mo a Cens msof lio po li ti ku ri
ide o lo gi e bis gan vi Ta re bis gzas, na ci o na lu ri kon sti tu ci o na liz mis
ori en ti reb sa da sa er Ta So ri so samar Tleb riv siv rce Si ada mi a nu ri ganzo
mi le bis Se mo ta nis qro ni kas.
universaluroba
urTierTdakavSirebuloba
ganuyofloba
urTierTdamokidebuleba
ada mi a nis cal ke ul uf le ba Ta ur Ti er Tmi mar Te ba 1993 wels ve nis
kon fe ren ci a ze dad gin da

140
Ta vi 2.7
kari meore
ada mi a nis uf le ba Ta `pir ve li Ta o ba~ –
sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bi
ada mi a nis uf le ba Ta `pir vel Ta o bas~ sa mo qa la qo da po li ti ku ri ufle
be bi mi e kuT vne ba. Ta o be bad da yo fis prin ci pi yve la sa er Ta So ri so
aq tsa da moq med kon sti tu ci eb Si ai sa xe ba.
samoqalaqo da
politikuri
uflebebi
(me-18 saukunidan)
adamianis
uflebaTa
Taobebi
socialuri,
ekonomikuri da
kulturuli
uflebebi
(me-19 saukunidan)
sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bi
sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bi `pir ve li Ta o bis~ uf le bebs
mi e kuT vne ba. es uf le be bia: si coc xlis, pi ra di xel Se u xeb lo bis, wa mebis
ak rZal vis, sit yvis Ta vi suf le bis, re li gi u ri mrwam sis, sin di sis
Ta vi suf le bis, pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo bis, ga da ad gi le bi sa da
sac xov re be li ad gi lis Ta vi suf lad ar Ce vis, sin di sis Ta vi suf le bis,
uda na Sa u lo bis pre zum fci is, pi ra di in for ma ci is kon fi den ci a lu robis,
in for ma ci is mi Re bi sa da gac no bis, sa sa mar Tlo we siT dac vis, samar
Tli a ni sa sa mar Tlos mi er saq mis gan xil vis (uf le ba sa mar Tli an sasa
mar Tlo ze), ga er Ti a ne beb Si ga wev ri a ne bis. 54
pir ve li Ta o bis uf le be bi bur Ju a zi u li re vo lu ci is dros Ca mo yalib
da da pir ve lad sa mar Tleb ri vi asax va aSS `ada mi a nis uf le ba Ta bilsa~
da saf ran ge Tis `ada mi a ni sa da mo qa la qis uf le ba Ta~ dek lara ci a Si
po va.
54 adamianis uflebaTa saerTaSoriso leqsikoni, gv. 199.
koleqtiuri
uflebebi
(me-20 saukunis
60-iani wlebidan)

sa mo qa la qo uf le be bi da Ta vi suf le be bi: 55
adamianis uflebebi
141
• si coc xlis uf le ba
• Rir se bis uf le ba
• wa me bi sa gan Ta vi suf le ba
• dis kri mi na ci is da uS veb lo ba
• pi ra di xel Se u xeb lo bis uf le ba
• sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le ba
• pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo bis uf le ba
• uda na Sa u lo bis pre zum fcia
• sit yvis, az ris, sin di sis, aR msa reb lo bi sa da rwme nis Ta vi suf le ba
• ga da ad gi le bis uf le ba
si coc xlis uf le ba
si coc xlis uf le ba – ada mi a nis Zi ri Ta di uf le ba. si coc xlis uf leba
iw ye ba ada mi a nis da ba de bis mo men ti dan da mTav rde ba gar dac va le bis
anu tvi nis uj re de bis fun qci o ni re bis Se uq ce va dad Sew yve tis mo mentSi.
si coc xlis uf le ba er Tis mxriv, sa xel mwi fos, ada mi a nis si cocxlis
xel yo fas uk rZa lavs (ne ga ti u ri val de bu le ba) da me o res mxriv,
mi si si coc xlis aq ti u rad dac vas aval de bu lebs (sa xel mwi fos po zi tiu
ri val de bu le ba). si coc xlis uf le ba ne bis mi er vi Ta re ba Si aris da culi
da ga ran ti re bu li, ro gorc sa er Ta So ri so aq te biT, ise na ci o na luri
kon sti tu ci e bi Ta da ka non mdeb lo biT.
sa qar Tve los kon sti tu ci is XV mux liT `ada mi a nis si coc xle xel-
Se u va lia~. ase ve si coc xlis uf le ba da cu lia sa qar Tve los ka non mdeblo
biT. es ki imas niS navs, rom sa xel mwi fom un da mi i Ros ise Ti sa ka nonmdeb
lo aq te bi, ro me lic mkvle lo bas das jad qme de bad ga mo ac xa debs da
dam na Sa ves pa su xis mgeb lo bas da a kis rebs. sis xlis sa mar Tlis ko deq siT
si coc xlis xel yo fa da na Sa u lad iT vle ba. 56
si coc xlis uf le bis dac va sik vdi liT das jis, ro gorc sis xlis samar
Tlis san qci is, ga uq me ba sac gu lis xmobs. 1997 wlis 11 no em bris ka no-
55 z. ruxaZe. saqarTvelos konstituciuri samarTali. Tbilisi 1999.
56 sisxlis samarTlis kodeqsi, muxli 108 (ganzrax mkvleloba); muxli 109 (ganzrax
mkvleloba damamZimebel garemoebebSi), muxli 110 (mkvleloba msxverplis TxovniT);
muxli 111 (ganzrax mkvleloba uecari, Zlieri sulieri aRelvebis mdgomareobaSi);
muxli 112 (dedis mier axladSobilis ganzrax mkvleloba); muxli 113 (mkvleloba
aucilebeli mogeriebis farglebis gadacilebiT); muxli 114 (mkvleloba damnaSavis
SepyrobisaTvis aucilebeli zomis gadacilebiT); muxli 115 (TviTmkvlelobamde
miyvana); muxli 116 (mkvleloba gaufrTxileblobiT).

142
kari meore
niT, 57 `sas je lis gan sa kuT re bu li Ro nis Zi e bis – sik vdi liT das jis sruli
ga uq me bis Se sa xeb~, sik vdi liT das ja sa qar Tve lo Si ga uq me bu lad gamoc
xad da, igi mud mi vi pa tim ro biT Se i c va la.
si coc xlis uf le ba `bu ne biT uf le ba Ta~ rigs ga ne kuT vne ba. uf lebebs,
ro mel Ta Ca mor Tme vac ar Se iZ le ba, mag ram ar se bobs ga re mo e be bi,
ro ca si coc xlis war Tme va ka no niT ar is je ba (ma ga li Tad, Se i a ra Re buli
kon fliq ti sas mo wi na aR mde ge sam xed ro Za lis ga nad gu re ba; Tav damsxme
lis mok vla, Tu mo ge ri e ba au ci leb lo bi sa da sak ma ri so bis zRvars
ar scil de ba). ada mi a nis si coc xlis xel yo fa da na Sa u lad ar iT vle ba im
qvey neb Si, sa dac sik vdi liT das ja ga mo i ye ne ba.
pa ti vi sa da Rir se bis xel Se u xeb lo ba
ada mi a nis uf le ba Ta dek la ra ci iT aRi a re bu li uf le be bi da Ta visuf
le be bi ada mi a nis pa ti vi sa da Rir se bis aRi a re biT iw ye ba.
`yve la ada mi a ni iba de ba Ta vi su fa li da Ta nas wo ri Ta vi si Rir se bi Ta da
uf le be biT. maT mi ni We bu li aqvT go ne ba da sin di si da er Tma ne Tis mi marT
un da iq ce od nen Zmo bis su lis kve Te biT~ (adamianis uflebaTa sayovelTao
deklaracia, mux li 1).
ada mi a nis Rir se bi Ta da pa ti vis ce miT aris gan msWva lu li ada mi a nis
uf le ba Ta dac vis yve la sa er Ta So ri so aq ti da erov nu li kon sti tuci
e bi. ma ga li Tad, na ci o na lur do ne ze pi rov ne bis Rir se bis cne ba pirve
lad 1949 wlis ger ma ni is fe de ra ci u li res pub li kis kon sti tu ci a Si
gvxvde ba: `pi ro vne bis pa ti vi da Rir se ba xel Se u va lia, mi si pa ti vis ce ma
da dac va mTe li sa xel mwi fo xe li suf le bis mo va le o baa~ (mux li 1).
Rir se ba yve la ada mi ans ga aC nia mi ux da vad imi sa, pi ri kon kre tu li sa xelmwi
fos mo qa la qea, mo qa la qe o bis ar mqo ne pi ria (apat ri dia) Tu uc xo e li.
`Rir se ba ada mi ans aqvs iqidan ga mom di na re, rom is ada mi a nia da am Sem-
Txve va Si mniS vne lo ba ara aqvs sa zo ga do e bis Se xe du le bas mas ze an mis
su bi eq tur TviT Se fa se bas. ada mi a nis Rir se bis pa ti vis ce ma gu lis xmobs
yo ve li ada mi a nis pi rov nul aRi a re bas, rom lis Ca mor Tme va da Sez Rud va
da uS ve be lia. Rir se ba aris is uf le ba da, ama ve dros, is fun da men tu ri
kon sti tu ci u ri prin ci pi, ro mel sac ey rdno ba da ukav Sir de ba Zi ri Tadi
uf le be bi. Rir se bis xel yo fa, faq tobrivad yo vel Tvis ukav Sir de ba
sxva uf le be bis dar Rve vas. Rir se ba ar aris ada mi an Ta cal ke u li jgu-
57 kublaSvili, k., ZiriTadi uflebebi, Tbilisi, 2003, gv. 123-126.

adamianis uflebebi
143
fis eq sklu zi u ri uf le ba, Rir se ba ga aC nia yve la ada mi ans da am kuT xiT
ra i me sa xis di fe ren ci re ba da uS ve be lia~. 58 ada mi a nis Rir se ba vrcel deba
jer ar da ba de bul ada mi an ze (na yof ze), 59 ada mi a nis cxe dar ze da gardac
vli li ada mi a nis xsov na zec.
Rir se ba da pa ti vi er Tma ne Tis gan gan sxvav de ba. `pa ti vi~ gu lis xmobs
pi rov ne bis Tvi se be bis, una re bis obi eq tur Se fa se bas sa zo ga do e bis mier,
anu sa zo ga do e bis da mo ki de bu le bas pi rov ne bi sad mi, xo lo `Rirse
bis~ cne ba Si mo i az re ba pi rov ne bis mi er sa ku Ta ri Ta vis su bi eq tu ri
TviT Se fa se ba. pa ti vi da Rir se ba er Tma ne Tis gan ga nu yo fe li cne be bia,
ami to mac sa qar Tve los kon sti tu cia maT er Tad mo ix se ni ebs.
wa me bis ak rZal va
sa qar Tve los kon sti tu cia ada mi a nis Rir se bis Se lax vas ukav Si rebs
wa me bas:
`1. ada mi a nis pa ti vi da Rir se ba xel Se u va lia. 2. da uS ve be lia ada mi a nis
wa me ba, arahuma nu ri, sas ti ki an pa ti vi sa da Rir se bis Sem lax ve li mop yro ba
da sas je lis ga mo ye ne ba. da uS ve be lia da ka ve bu li Tu sxvag va rad Ta vi sufle
ba Sez Ru du li pi ris fi zi ku ri an fsi qi ku ri iZu le ba~.
sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 17
wa me ba ak rZa lu lia mTe li ri gi sa er Ta So ri so aq te biT (ada mi a nis ufle
ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia, mux li 5; sa er Ta So ri so paq ti sa mo qala
qo da po li ti ku ri uf le be bis Se sa xeb, mux li 7; ada mi a nis uf le ba Ta
da Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta ev ro pu li kon ven cia, mux li 3).
• 1984 wlis ga e ros egi diT mi Re bu li `wa me bis, sas ti ki, ara a da mi a nur
an mi si Rir se bis da mam ci re be li mop yro bis Tu sas je lis~ kon venci
is mi xed viT, wa me ba ga ni saz Rvre ba, ro gorc ne bis mi e ri qme de ba,
ro me lic miz nad isa xavs: pi ris mi marT, mas ze an me sa me pi ris Se sa xeb
in for ma ci is an aRi a re bis mi Re bis miz niT, mZi me fi zi ku ri an su lie
ri tki vi lis Tu tan jvis gan zrax mi ye ne bas;
• mis das jas im qme de bi saT vis, ro me lic man an me sa me pir ma Ca i di na, an
eW vmi ta ni lia mis Ca de na Si;
• me sa me pi ris da Si ne ba an iZu le ba;
• wa me bas ne bis mi e ri sa xis dis kri mi na ci is sa xiT;
58 Casaxuli bavSvis sicocxlis uflebas icavs, agreTve, adamianis uflebaTa amerikis
konvencia (American Convention on Human Rights, muxli 4).
59 adamianis pativisa da Rirsebis xelSeuxebloba, http://legalportal.ge.

144
kari meore
• tki vi li sa Tu tan jvis mi ye ne bas wa qe ze biT an ne bar TviT, an Ta namde
bo bis pi ris usit yvo Tan xmo biT;
• tki vi li sa Tu tan jvis mi ye ne bas sxva pi ris mi er, ro me lic moq medeb
da ro gorc ofi ci a lu ri pi ri.
am Sem Txve va Si, `sas ti ki da Rir se bis Sem la xa vi mop yro ba~ an `das ja~
iu ri di u li ter mi ne bia. isi ni ga ne kuT vne bi an ara a da mi a nur mop yro bas,
ro mel sac kon kre tu li mi za ni da gan zrax va aqvs: da uq vem de ba ros adami
a ni iseT pi ro bebs, ra sac Se de gad ara da a mi a nuri mop yro ba mohyve ba.
sa qar Tve los sis xlis sa mar Tlis ko deq sis Ta nax mad das ja dia: wa me ba,
wa me bis mu qa ra, da mam ci re be li an ara a da mi a nu ri mop yro ba. 60
wa me bis msxver plTa ric xvi da wa me bis Sem Txve va Ta ra o de no ba ma Ralia
im sa zo ga do e ba Si, sa dac ar aris da cu li ka no nis uze na e so ba. wa mebis,
sas tik, ara a da mi a nur, Rir se bis Sem lax vel da da mam ci re bel mopyro
bas Zi ri Ta dad vxvde biT Ta vi suf le bis Sez Rud vis ad gi leb Si – daxu
rul in sti tu ci eb Si, ro go ri caa: sa pa tim ro, po li ci is da ka ve bis izola
to ri, kar ce ri. wa me bis faq tebs xSi rad ad gi li aqvs: mo xu ce bul Ta
Tav Se saf reb Si, bav SvTa sax leb Si, fsi qi at ri ul da we se bu le beb Si.
yve la sa er Ta So ri so do ku men ti, yve la ze rTul ga re mo e beb Sic ki,
Tun dac es iyos or ga ni ze bu li te ro riz mi an da na Sa u lis wi na aR mdeg
brZo la – wa me bas, ara a da mi a nur an Rir se bis Sem la xav mop yro bas an dasjas,
ab so lu tu rad krZa lavs.
dis kri mi na ci is ak rZal va
`o, ro gor dam Ra la po le mi kam, Se uw yna reb lo bam da fa na tiz mma!
...Sen ub ra lod ada mi ans xe dav Cem Si. Sen Ce mi sar wmu no e bis, Ce mi tra dici
e bis, Ce mi siy va ru lis mo ci qul sa scem Cem Si pa tivs. da Tu me Sen ara
gga var, amiT me ara Tu ar Se u rac xgyof, ara med, pi ri qiT, gam did reb”.
an tu an de sent-ek zi u pe ri
dis kri mi na ci is sa kiT xebs mra va li sa er Ta So ri so aq ti exe ba:
• ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia (1948);
• sa mo qa la qo da po li ti kur uf le ba Ta paq ti (1966);
• kon ven cia ra sob ri vi dis kri mi na ci is Se sa xeb (1969);
• ada mi a nis uf le ba Ta da Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta dac vis ev ro pu li
kon ven cia (1950) da ma te bi Ti oq miT;
60 saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsi, muxli: 144 1, 144 2 da 144 3 .

adamianis uflebebi
145
• kon ven cia qa lis uf le ba Ta yve la for mis dis kri mi na ci is ak rZalvis
Se sa xeb (1979);
• bav Svis uf le ba Ta kon ven cia (1989);
• ev ro pis ada mi a nis uf le ba Ta da Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta dac vis
kon ven ci is da ma te bi Ti oq mi #12; 61
• sa er Ta So ri so kon ven cia da na Sa u leb ri vi apar te i dis aR mof xvrisa
da das jis Se sa xeb (1973);
• dek la ra cia ma sob ri vi in for ma ci is sa Su a le ba Ta Se sa xeb mSvi dobi
sa da sa er Ta So ri so ur Ti er Tga ge bis gaZ li e re bis, ada mi an Ta
uf le be bis gan vi Ta re bis, ra siz mTan, apar te id Tan da omis wa qe zebas
Tan brZo lis Se sa xeb (1978);
• Sro mis sa er Ta So ri so or ga ni za ci is kon ven cia Sro mi sa da da saq mebis
sfe ro Si dis kri mi na ci as Tan brZo lis Se sa xeb (1958 );
• iu nes kos kon ven cia ga naT le bis sfe ro Si dis kri mi na ci as Tan brZolis
Se sa xeb (1960) da sxva sa er Ta So ri so sa mar Tleb ri vi do ku mente
bi, rom le bic krZa la ven dis kri mi na ci is yve la for mas.
sa qar Tve los 1995 wlis kon sti tu ci is Ta nax mad: `yve la ada mi a ni daba
de biT da ka no nis wi na Se Ta nas wo ria, mi u xe da vad ra si sa, ka nis fe ri sa,
eni sa, sqe si sa, re li gi i sa, po li ti ku ri da sxva Se xe du le be bi sa, war mo Sobi
sa, qo neb ri vi da wo deb ri vi mdgo ma re o bi sa, sac xov re be li ad gi li sa~. 62
ada mi a nis uf le ba Ta ra i me Sez Rud vas, so ci a lu ri, ra sob ri vi, erovnu
li, enob ri vi, sqe sob ri vi kuT vni le bis, po li ti ku ri, re li gi u r an
sxvag var Se xe du le ba Ta, ag reT ve qo neb ri vi, asa kob ri vi, so ci a lu ri an
sxvag va ri mdgo ma re o bis mi xed viT, dis kri mi na cia ewo de ba. ma ga li TisaT
vis Seg viZ lia mo viy va noT kon ven cia `qal Ta dis kri mi na ci is yve la
for mis aR mof xvris Se sa xeb, rom lis mi xed vi Tac: qa lis dis kri mi na cia
`niS navs sqe sis niS niT ne bis mi er gan sxva ve bas, ga mij vnas an Sez Rud vas,
ro mel sac Se saZ le be lia Se de gad mohyves po li ti kur, eko no mi kur, soci
a lur, kul tu rul, sa mo qa la qo an ne bis mi er sxva sfe ro Si ada mi a nis
uf le be bi sa da Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta aRi a re bis, sar geb lo bis an gamo
ye ne bis Se sus te ba an sru li uar yo fa~.
ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa er Ta So ri so da erov nu li meq aniz me bi
Zi ri Ta dad ada mi a nis sa xel mwi fos mxri dan dis kri mi na ci u li ze moq mede
bi sa gan dac va ze ari an ori en ti re bul ni.
prin ci pi, rom yve la ada mi a ni da ba de bi dan Ta nas wo ria da Ta na ba ri
uf le be biT sar geb lobs, ada mi a nis uf le ba Ta ide is qva kuT xe dia. Ta nas-
61 oqmi #12 saqarTvelos mxridan ratificirebulia 2001 wlis 30 marts.
62 saqarTvelos konstitucia, me-14 muxli.

146
kari meore
wo ro bis idea Ti To e u li ada mi a nis Rir se bi dan ga mom di na re obs da yvela
sa er Ta So ri so Tu erov nul do ku men tSia asa xu li.
sa qar Tve los mo qa la qe ni Ta nas wo ri ari an so ci a lur, eko no mi kur,
kul tu rul da po li ti kur cxov re ba Si, ga nur Cev lad ma Ti erov nu li,
eT ni ku ri, re li gi u ri Tu enob ri vi kuT vni le bi sa. sa er Ta So ri so sa mar-
Tlis sa yo vel Ta od aRi a re bu li prin ci pe bi sa da nor me bis Se sa ba mi sad,
maT uf le ba aqvT, Ta vi suf lad, yo vel gva ri dis kri mi na ci i sa da Ca re vis
ga re Se ga na vi Ta ron Ta vi an Ti kul tu ra, isar geb lon de da e niT pi rad
cxov re ba Si da sa ja rod. 63
dis kri mi na cia Se iZ le ba ga mo i xa tos sxva das xva moq me de be biT:
• Ta na bar pi ro beb Si vin mes Tvis upi ra te so bis mi ni We biT (ma ga li Tad,
sam sa xur Si mi Re bi sas ma ma ka ce bis Tvis upi ra te so bis mi ni We ba qaleb
Tan Se da re biT);
• ra sis, sqe sis, eT ni ku ri niS nis mi xed viT ga mor Ce viT (ma ga li Tad, kanis
fe ris mi xed viT sko lis mos wav le Ta di fe ren ci a cia);
• Sez Rud viT (ma ga li Tad, re li gi u ri um ci re so be bis war mo mad genle
bi saT vis sa ja rod ri tu a le bis Ca ta re bis).
dis kri mi na ci is sa fuZ vle bia: ra sa, eT ni ku ri an erov nu li war mo mavlo
ba, sqe si, re li gi u ri, po li ti ku ri an sxva Se xe du le be bi, asa ki, ka nis
fe ri, ena, qo neb ri vi mdgo ma re o ba, fi zi ku ri Tu fsi qi ku ri mdgo ma re oba.
am uka nas knel pe ri od Si dis kri mi na ci is sa fuZ vleb Si ge ne ti ku ri niSniT
gan sxva ve bac ai sa xa. er Tma ne Ti sa gan ga nas xva ve ben pir da pir da irib
dis kri mi na ci as, `po zi ti ur~ da `in sti tu ci ur~ dis kri mi na ci as.
dis kri mi na cia Se iZ le ba ga mo i xa tos Se uw yna reb lo ba Si, ra siz mSi, rasob
riv dis kri mi na ci a Si, qse no fo bi a Si, apar te id Si, si Zul vi lis dam Tesav
gan cxa de beb Si, seg re ga ci is zo ne bis ar se bo bis daS ve ba sa da crurwme
na Si, ase ve homo fo bi a Si.
Se uw yna reb lo ba (pi rov ne bi sa da pi rov ne ba Ta jgu fis) – sa xel mwi fos an
ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bis, sa war mo Ta xel mZRva ne lo bis da a.S. mxridan
sxva ada mi an Ta an ma Ti jgu fe bis mi marT uar yo fi Ti da mo ki de bu le ba,
da fuZ ne bu li iseT faq to reb ze, ro go re bi caa: ma Ti ra sa, ka nis fe ri, ena,
re li gia, mo qa la qe o ba, erov nu li Tu eT ni ku ri war mo mav lo ba.
ra siz mi – ada mi a nis an ada mi an Ta jgu fis rwme na, rom ra sa, ka nis fe ri, ena,
re li gia, erov nu li Tu eT ni ku ri war mo mav lo ba Se iZ le ba iyos upa tiv cemu
lo bis, ziz Ri sa da dis kri mi na ci is sa fuZ ve li gan sxva ve bu li jgu fis mimarT
da amar Tlebs Ta vi si jgu fis (ada mi a nis) pre ten zi as upi ra te so ba ze
63 saqarTvelos konstitucia, muxli 38.1.

adamianis uflebebi
(bi o lo gi ur, po li ti kur Tu re li gi ur) sxva da nar Cen ada mi a neb Tan an jgufeb
Tan Se da re biT. 64 ra siz mis ga mov le naa na ciz mi.
ra sob ri vi dis kri mi na cia – ne bis mi e ri gan sxva ve ba, ga mo nak li si, Sez Rudva,
an upi ra te so bis mi ni We ba ra sis, ka nis fe ris, war mo mav lo bis, na ci o nalu
ri, an eT ni ku ri kuT vni le bis mi xed viT, rom lis mi za nia po li ti ku ri,
eko no mi ku ri, so ci a lu ri, kul tu ru li an sa zo ga do eb ri vi cxov re bis nebis
mi er sxva sfe ro Si ada mi a nis in di vi du a lur uf le ba Ta da Zi ri Tad Ta visuf
le ba Ta Ta nas wo ro bis prin ci pe bis aRi a re bi sa da mi si gan xor ci e le bis
Se saZ leb lo be bis uar yo fa, an ma Ti dak ni ne ba.
qse no fo bia (berZ.: `Si Si uc xo e lis mi marT~) – SfoT va, ro me lic yo ve li ve
uc xos mi marT ne ga ti u ri ste re o ti pu li da mo ki de bu le be bi Ta da wi nas war
gan sje biT xa si aT de ba. sxva sit yve biT, es uc xo e le bis zizRs niS navs. sam yaros
qse no fo bi u ri aR qmis so ci a lu ri da kul tu ru li fe no me ne bia da yo fa
`Cve ne bad~ (kar ge bad) da `sxve bad~ (uc xo e bad/cu de bad). es Si Si gan sxva vebu
li ada mi a ne bis mi u Reb lo bi Ta da maT mi marT mtru li da mo ki de bu le biT
ga mo i xa te ba.
apar te i di – dis kri mi na ci is na ir sa xe o ba, ro me lic erov nu li Tu eT ni kuri,
re li gi u ri Tu enob ri vi jgu fe bis, ma Ti wev re bis sa zo ga do e bi dan izoli
re biT ga mo i xa te ba.
si Zul vi lis dam Te sa vi gan cxa de ba – ne bis mi e ri gan cxa de ba (ze pi ri Tu weri
lo bi Ti), ro me lic miz nad isa xavs, da Te sos si Zul vi li ada mi a nis jgu fis
mi marT da efuZ ne ba am ada mi a ne bis gar kve ul da ma xa si a Te bel niS nebs – rasas,
ka nis fers, re li gi as, mo qa la qe o bas, erov nul Tu eT ni kur war mo mavlo
bas. si Zul vi lis dam Te sa vi gan cxa de ba ar Tav sde ba sit yvis Ta vi sufle
bis Car Co eb Si da ak rZa lu lia ro gorc sa er Ta So ri so sa mar TliT, ase ve
Si da sa xel mwi fo eb ri vi ka non mdeb lo biT.
seg re ga cia – gar kve u li eT ni ku ri an ra sob ri vi jgu fis izo la cia sa zoga
do eb ri vi cxov re bi sa gan, da mab rko le be li an faq tob ri vi Sez Rud ve bis
Se far de ba am jgu fis Tvis, ma Ti wev re bi saT vis; spe ci a lur da sax le bul
pun qteb Si mo Tav se ba, ga da ad gi le bis Sez Rud va, ga naT le bis sfe ro Si gancal
ke ve bu li swav le bis Se mo Re ba. seg re ga cia ra sob ri vi dis kri mi na ci i sa
da apar te i dis Se mad ge ne li na wi lia.
crur wme na – sxve bis mi marT an ti pa Tia, ro me lic ga mom di na re obs aras wo ri
da xis ti gan zo ga de be bi sa da wi nas wa ri ne ga ti u ri Se fa se be bi sa gan. 65
homo fo bia – Si Si an ziz Ri seq su a lu ri um ci re so be bis, ma Ti cxov re bis
sti lis an, zo ga dad, gan sxva ve bu li seq su a lu ri ori en ta ci is ada mi a ne bis
mi marT. 66
147
64 adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTali, Tb., 2005, gv. 158-159.
65 mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, Semdgeneli m. miTagvaria, Tb., 2010, gv. 7.
66 terminTa ganmartebisas vxelmZRvanelobdiT saqarTvelos parlamentis erovnuli
biblioTekis saitis (http://www.nplg.gov.ge) Civil-enciklopediuri leqsikonidan.

148
kari meore
pi ra di xel Se u xeb lo bis uf le ba
pi ra di xel Se u xeb lo bis uf le ba – ada mi a nis Ta vi suf le ba xel Se uva
lia (sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 18). `yve las aqvs uf le ba Tavi
suf le ba sa da pi rov nul xel Se u xeb lo ba ze~ (ada mi a nis uf le ba Ta da
Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta ev ro pu li kon ven cia, mux li 5.1). aR niS nu li
uf le ba gu lis xmobs, rom sa xel mwi fom Ta vi un da Se i ka vos da ar da uS vas
ise Ti qme de ba, ro me lic xel yofs ada mi a nis Ta vi suf le bas. yve la un da
sar geb lob des Ta vi suf le biT da ami tom pirs Ta vi suf le ba Se iZ le ba Seez
Ru dos mxo lod ga mo nak lis Sem Txve veb Si. ro gorc vxe davT, es uf leba
ar aris ab so lu tu ri da sa xel mwi fos mxri dan Sez Rud vis da we se bas
iT va lis wi nebs. Ta vi suf le bis xel Se u xe be li uf le bis Sez Rud vi sas saxel
mwi fom sap ro ce so ga ran ti e bi un da da ic vas: Ta vi suf le bis Sez Rudva
da uS ve be lia sa sa mar Tlos ga daw yve ti le bis ga re Se.
aR niS nu li uf le ba uz run vel yofs pi ris dac vas uka no no da ka ve bi sa
da da pa tim re bi sa gan. `yve las aqvs Ta vi suf le bi sa da pi ra di xel Se u xeblo
bis uf le ba TviT ne bu ri da ka ve bi sa Tu da pa tim re bi sa gan~ (sa mo qa laqo
da po li ti kur uf le ba Ta sa er Ta So ri so paq ti, mux li 9.1). sa xel mwifo,
ro me lic ar Tmevs pirs Ta vi suf le bas, kis ru lobs val de bu le bas,
da ic vas mi si usaf rTxo e ba da ke Til dRe o ba da ar mi a ye nos ima ze me ti
tan jva, rac ga mow ve u lia Ta vi suf le bis aR kve Tis re Ji miT.
ada mi a nis pi ra di xel Se u xeb lo bis uf le bis Sez Rud vis we si da proce
su a lu ri ga ran ti e bi gaT va lis wi ne bu lia sa qar Tve los kon sti tu ci asa
da sis xlis sa mar Tlis sap ro ce so ko deq sSic.
Ta vi suf le bis Sez Rud va ar gu lis xmobs pi ris mxo lod da ka ve bas an
da pa tim re bas (ma ga li Tad, xel bor ki le bis da de ba). is Se iZ le ba ga movlin
des pi ris iZu le ba Si, ar da to vos gar kve u li ad gi li an te ri to ria
(ma ga li Tad: oTa xi, qa la qi).
pi ra di Ta vi suf le bis Sez Rud vas iT va lis wi nebs sa qar Tve los ka no ni
`fsi qi at ri u li dax ma re bis Se sa xeb~, ro me lic su li e ri aS li lo bis Sem-
Txve va Si pi ris iZu le biT fsi qi at ri ul sa a vad myo fo Si mo Tav se bas uS vebs.
sa sa mar Tlo we siT dac vis uf le ba
sa sa mar Tlo we siT dac vis uf le ba gu lis xmobs ada mi a nis Se saZ leblo
bas, ga a sa Civ ros sa sa mar Tlo Si sa xel mwi fo xe li suf le bis or ga no ebis,
sa zo ga do eb ri vi or ga ni za ci e bis, Ta nam de bo bis pi ris, sxva fi zi ku-

adamianis uflebebi
149
ri da iu ri di u li pi re bis moq me de ba an umoq me do ba. sa sa mar Tlo val debu
lia, ga ni xi los mxo lod mi si qvem de ba re saq me e bi. es uf le ba ga ran tire
bu lia sa qar Tve los kon sti tu ci is 42-e mux liT, ada mi a nis uf le ba Ta
sa yo vel Tao dek la ra ci iT, sa mo qa la qo da po li ti kur uf le ba Ta sa er-
Ta So ri so paq tiT, ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta ev ro pu li
kon ven ci iT.
mar Tlmsa ju le bas sa qar Tve lo Si axor ci e le ben sa er To sa sa mar-
Tlo e bi.
samoqalaqo
samarTlis
sasamarTlo
davaTa
saxeebi
sisxlis
samarTlis
administraciuli
samarTlis
sa mar Tli a ni sa sa mar Tlo ka no nis uze na e so bis ga nu yo fe li na wi lia.
ka no nis uze na e so ba em ya re ba ka no nis pa ti vis ce mas, ara dis kri mi na ci uli
ka no ne bis mi Re bas. sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le bis re a li za ciis
Tvis sa Wi roa sa sa mar Tlos, po li ci is, pro ku ra tu ris ise Ti sis te mis
ar se bo ba, ro me lic de mok ra ti ul prin ci peb zea age bu li da sa zo ga doe
bis in te re se bis sa da ra jo ze dgas. mniS vne lo va nia, es or ga no e bi adami
a nis uf le ba dac vis sa kiT xeb Si sa zo ga do e bis mo ni to rings eq vem de bare
bod nen. aR niS nu li uf le ba ase ve mo i cavs sa sa mar Tlo pro ces Si Tanas
wo ro ba sa da Se jib re bi To bis prin ci pis dam kvid re bas. sa sa mar Tlo
pro ces ze mxa re e bi Ta nas wo ruf le bi an ni ari an, rac imas gu lis xmobs,
rom pro ces Si mo na wi le mxa re ebs sa Su a le ba un da hqon deT, Ta nas wor SesaZ
leb lo bebs flob dnen sa ku Ta ri po zi ci is war mo sa Ce nad. 67
yve las aqvs uf le ba, sa ku Ta ri uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis da saca
vad mi mar Tos da mo u ki de bel, sa mar Tli an da mi u ker Zo e bel sa sa mar-
Tlos. mar Tlmsa ju le ba yve las Tvis xel mi saw vdo mi un da iyos. Ta nas woro
bis ga ran tia ka no nis uze na e so bis erT-er Ti Zi ri Ta di prin ci pia.
67 Tanasworuflebianoba identur mopyrobas ar niSnavs. rodesac faqtebi gansxvavdeba,
Tanasworuflebianobis principi gansxvavebul mopyrobas moiTxovs. adamianis
uflebebi, gv. 72.

150
kari meore
sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le ba im uf le ba Ta ricxvs mi e kuT vneba,
rom le bic xel Se u va lia, ar eq vem de ba re ba Sez Rud vas da Ta na ba ria
yve la sa xis sa sa mar Tlo e bis Tvis, iq ne ba es erov nu li, sa er Ta So ri so sasa
mar Tlo e bi Tu sam xed ro tri bu na le bi.
sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le ba mo i cavs sa kiT xTa mTel rigs, ese nia:
• sa mo qa la qo uf le be bi da mo va le o be bi;
• sis xlis sa mar Tleb ri vi bral de ba;
• saq mis sa ja ro gan xil vis uf le ba;
• sa sa mar Tlos da mo u ki deb lo ba da mi u ker Zo eb lo ba;
• saq mis sa mar Tli a ni gan xil va;
• mxa ris mo na wi le o ba saq mis gan xil va Si;
• uf le ba, sa ku Ta ri Ta vis wi na aR mdeg ar mis ces Cve ne ba („du mi lis
uf le ba~);
• mxa re Ta Ta nas wo ro ba da Se jib re bi To ba;
• uf le ba da sa bu Te bu li ga daw yve ti le bis mi Re ba ze;
• uda na Sa u lo bis pre zum fcia;
• de ta lu ri in for mi re ba bral de be bis Ta o ba ze;
• adek va tu ri dro da sa Su a le ba dac vis mo sam za deb lad;
• iu ri di u li dax ma re bis uf le ba;
• mow me e bis ga mo Za xe bi sa da da kiT xvis uf le ba;
• Tar jim nis ga mo ye ne bis uf le ba.
aR niS nu li uf le ba vrcel de ba mTli a nad saq mis sa mar Tal war mo e baze.
`sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos ga ran ti re bu li uf le ba mar Tlmsa jule
bis xel mi saw vdo mo ba ze ilu zi u ri iq ne ba, Tu ki erov nu li sa mar Tlis
sis te ma da uS vebs, rom sa bo lo od ka no ni er Za la Si Se su li sa sa mar Tlo
ga daw yve ti le ba aRus ru le be li dar Ce ba~. 68
sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le bas ukav Sir de ba mTe li ri gi sa kiT xebi
sa, ro go re bi caa:
• sas je lis zo mi e re bi sa da Ca de nil da na Sa ul Tan Se sa ba mi so bis
prin ci pi. sas je li un da iyos sa mar Tli a ni, ar Se i cav des pi rov nebis
wa me bas, sas tik, ara a da mi a nur da Rir se bi sa da pa ti vis Se u racxyo
fas, Se e sa ba me bo des da na Sa u lis sim Zi mes da dam na Sa vis brals.
• ar ar se bobs da na Sa u li bra lis ga re Se (“nulla poenna sine culpa”). yove
li ada mi a ni un da da i sa jos mxo lod im da na Sa u li saT vis, ro melic
man gan zrax an ga uf rTxi leb lo biT Ca i di na.
• uda na Sa u lo bis pre zum fcia – ada mi a ni uda na Sa u lod iT vle ba,
vid re mi si uda na Sa u lo ba ar dam tkic de ba ka no niT dad ge ni li we-
68 Hornsby v. Greece. 19.03.1997.

adamianis uflebebi
151
siT da ka no ni er Za la Si Se su li sa sa mar Tlos ga mam tyu ne be li ga na-
Ce niT.
• `ara vis Se iZ le ba da e dos msjav ri er Ti da ima ve da na Sa u li saTvis~
(“ne bis in idem”).
• `ara vin ar agebs pa suxs im qme de bi saT vis, ro me lic mi si Ca de nis
dros sa mar Tal dar Rve vad ar iT vle bo da~ (“nulla poena sine lege”).
na fi ci msa ju le bi
sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le ba ze sa ub ri sas au ci le be lia Se vexoT
na fic msa jul Ta in sti tuts, ro me lic sa qar Tve lo Si ax la mkvidrde
ba. na fic msa jul Ta in sti tu tis Se mo Re ba Ta na mo na wi les xdis mo qala
qes mar Tlmsa ju le bis gan xor ci e le ba Si.
sa qar Tve los axa li (09.10.2009) sis xlis sa mar Tlis sap ro ce so ko deqsi
iT va lis wi nebs 12 na fi ci msa ju lis ar se bo bas. na fi ci msa ju le bi usme
nen pro ku ro ri sa da ad vo ka tis mo saz re bebs, pro ce sis msvle lo bi sas
ec no bi an saq mis gar Se mo ar se bul mtki ce bu le bebs, is me nen mo sa mar Tlis
gan mar te bebs. saq mis mos me nis Se de gad na fic msa ju lebs ga mo aqvT verdiq
ti – dam na Sa vea ada mi a ni Tu uda na Sa u lo. na fic msa jul Ta ver diq tis
sa fuZ vel ze mo sa mar Tles ga mo aqvs ga na Ce ni ka no nis dad ge ni li we siT da
sa fuZ vel ze.
na fi ci msa ju li xde ba sa qar Tve los sa mo qa la qo re es tris mo na cem Ta
ba za Si da fiq si re bu li 18 wels ga da ci le bu li pi ri, ro mel mac icis sisxlis
sa mar Tlis pro ce sis ena; cxov robs te ri to ri a ze, ro me lic Se dis
im sa sa mar Tlos gan sja do ba Si, sa dac mim di na re obs pro ce si; Sez Ru duli
ara aqvs fi zi ku ri an fsi qi ku ri Se saZ leb lo be bi, rac xels ar Se uSlis
mis mi er na fi ci msa ju lis mo va le o bis Ses ru le bas.
msa ju lad ver iq ne bi an qve moT Ca moT vli li pi re bi:
a) sa xel mwi fo-po li ti ku ri Ta nam de bo bis Ci nov ni ki;
b) ga mom Zi e be li;
g) po li ci e li;
d) sa qar Tve los Se i a ra Re bu li Za le bis Ta nam Sro me li;
e) sa su li e ro pi ri;
v) aR niS nul saq me Si sis xlis sa mar Tlis pro ce sis mo na wi le;
z) bral de bu li;
T) nar ko ti ku li sa Su a le bis mci re ode no biT mox ma re bis Tvis ad minis
tra ci ul sax del da de bu li;

152
kari meore
i) Tu mi si mo na wi le o ba na fic msa ju lad aR niS nul saq me Si aS ka rad
usa mar Tlo iq ne bo da am pi ris mi er ga mo xa tu li mo saz re be bis an pi ra di
ga moc di le bis sa fuZ vel ze;
k) fsi qo lo gi;
l) fsi qi at ri;
m) iu ris ti.
na fi ci msa ju lis mo va le o bis Ses ru le ba yo ve li mo qa la qis val de bule
baa da mi si ara sa pa tio mi ze ziT Se us ru leb lo ba iw vevs pa su xis mgeblo
bas. pirs uf le ba aqvs, ua ri ga nac xa dos na fi ci msa ju lis mo va le o bis
Ses ru le ba ze, Tu:
a) uka nas kne li wlis gan mav lo ba Si uk ve iyo na fi ci msa ju li;
b) as ru lebs iseT sa mu Sa os, ro mel Sic mi si Sec vla ga mo iw vevs mniS vnelo
van zi ans;
g) jan mrTe lo bis mdgo ma re o bis ga mo;
d) xan grZli vad im yo fe ba an mi em gzav re ba sa qar Tve los far glebs gareT;
e) 70 wels ga da ci le bu lia.
Tav da pir ve lad na fic msa jul Ta in sti tu ti moq me de bas de da qa laq Si
da iw yebs da mxo lod da mam Zi me bel ga re mo e beb Si Ca de nil mkvle lo ba Ta
saq me ebs ga ni xi lavs.
pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo bis uf le ba
pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo bis uf le ba sxva das xva uf le ba Ta
far To speqtrs mo i cavs. pi ra di cxov re ba war mo ad gens mrav lis momcvel
kon cef ci as, ro me lic ar eq vem de ba re ba far To de fi ni ci as.
pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo ba mo i cavs Sem deg sa kiT xebs:
• ro gorc sa kuT riv pi rov ne bis pi rad cxov re bas, ise mi si oja xis wevre
bis cxov re bas, oja xis Ti To e u li wev ris pi ra di uf le be bis dacvas
(war mo mav lo ba, da ba de bis mo na ce me bi, sa xe lis an sqe sis Secvlis
sa kiT xi, seq su a lu ri cxov re ba, abor tis daS ve bis sa kiT xe bi,
ev Ta na zi is prob le ma, sa me di ci no mo na ce me bi, qor wi ne ba, gan qor wine
ba, Svi lad ay va na da sxva); pi ra di xa si a Tis in for ma ci is ga ce mas;
• pi rad cxov re bas, ro me lic scde ba oja xu ri cxov re bis far glebs
(ur Ti er To ba mSvi leb leb sa da naS vi lebs So ris, sa mo qa la qo qorwi
ne ba Si myo fi pi re bis ur Ti er To be bi, ur Ti er To ba re gis tri rebu
li qor wi ne bis ga re Se myof pir Ta Svi leb sa da mSob lebs So ris);
• cxov re bas uka no no meT val yu re o bis ga re Se;

adamianis uflebebi
153
• Ta vi suf le bas, sa te le fo no sa ub re bis sa i dum lo e bas, ko res ponden
ci is xel Se u xeb lo bas;
• in di vi dis Tan xmo bis ga re Se xe li suf le bis mxri dan mas ze in for maci
is Seg ro ve bas;
• imig ra ci is, de por ta ci is, ga sax le bis sa kiT xebs;
• msjav rde bul Ta pi ra di cxov re bis pa ti vis ce mas;
• ms jav rde bu li sa da ad vo ka tis kon fi den ci a lo bas.
pi ra di cxov re bis in for ma ci is Sem cve lia ise Ti do ku men te bi, romleb
Sic Seg ro ve bu lia pi ris sqes Tan, oja xur mdgo ma re o bas Tan, da bade
bis ad gil Tan, ga reg no bas Tan da kav Si re bu li, ase ve sxva sa xis pi ra di
xa si a Tis ofi ci a lu ri mo na ce me bi. pi ris ne bar Tvis ga re Se mis Se sa xeb amgva
ri in for ma ci is gav rce le ba pi ra di cxov re bis xel yo fad Ca iT vle ba.
sa qar Tve los sis xlis sa mar Tlis ko deq siT das ja dia:
pi ra di an oja xu ri sa i dum los xel yo fa – pi ra di an oja xu ri sa i dumlos
uka no nod mo po ve ba, Se nax va an gav rce le ba (mux li 157);
ker Zo sa ub ris sa i dum lo e bis dar Rve va – uka no nod Ca we ra an mi yu rade
ba teq ni ku ri sa Su a le bis ga mo ye ne biT, ase Ti in for ma ci is gav rce le ba
(mux li 158);
pi ra di mi mo we ris, te le fo niT sa ub ris an sxvag va ri xer xiT Set yobi
ne bis sa i dum lo e bis dar Rve va – ag reT ve pi ra di mi mo we ris an sa fos to
gzav ni lis, te le fo niT an sxva teq ni ku ri sa Su a le biT sa ub ris an da te legra
fiT, faq siT an sxva teq ni ku ri sa Su a le biT mi Re bu li an ga da ce mu li Setyo
bi ne bis sa i dum lo e bis uka no nod dar Rve va;
bi nis an sxva mflo be lo bis xel Se u xeb lo bis dar Rve va – bi na Si an sxva
mflo be lo ba Si mflo be lis ne bis sa wi na aR mde god uka no nod Ses vla, uka nono
Cxre ka an sxva qme de ba, ro me lic ar Rvevs bi nis an sxva mflo be lo bis xel-
Se u xeb lo bas (mux li 160).
pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo bis dar Rve vad iT vle ba uka no nod
Ti Tis ana beW de bis, fo to su ra Te bi sa da sxva sa xis pi ra di in for ma ciis
Seg ro ve ba po li ci is mxri dan, mi u xe da vad imi sa, rom po li ci is do sie
sa i dum loa. 69 ase ve pi ra di cxov re bis kon teq stSi mo i az re ba pi ra di dana
xar je bi sa da sa ga da sa xa do Se mo sav le bis Sem cve li in for ma cia, janmrTe
lo bas Tan da kav Si re bul sa kiT xe bi.
pi rad cxov re bas ukav Sir de ba pi ris Se sa xeb sa xel mwi fo Ca na we re bis
(in for ma ci is) xel mi saw vdo mo bis sa kiT xi. ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pu-
69 b. boxaSvilis citirebuli naSromi. gv.262-263.

154
kari meore
li sa sa mar Tlos mi er gan xi lul saq me Si – `gas ki ni ga er Ti a ne bu li same
fos wi na aR mdeg~ (“Gaskin v. the United Kingdom”) sa sa mar Tlom da ad gi na,
rom gan mcxa de bel Tan da kav Si re bu li in for ma cia exe bo da mis bav Svobas,
gan vi Ta re bas da mi si cxov re bis in ti mur as peq tebs. am in for ma ci isad
mi xel mi uw vdom lo bam da ar Rvia mi si pi ra di cxov re bis uf le ba.
pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo bis dar Rve va Se iZ le ba cxov re bis nebis
mi er sfe ro Si mox des. aseT dar Rve vad iT vle ba pi ris Tan xmo bis ga re-
Se mis Se sa xeb pi ra di in for ma ci is ga moq vey ne ba, ma ga li Tad, in for ma cia
jan mrTe lo bis Se sa xeb. sa me di ci no mom sa xu re bis gam we vi val de bu lia
pa ci en tis Se sa xeb Ta vis xelT ar se bu li in for ma ci is kon fi den ci a lo ba
da ic vas ro gorc pa ci en tis si coc xle Si, ise mi si sik vdi lis Sem deg (saqar
Tve los ka no ni `pa ci en tis uf le be bis Se sa xeb~, mux li 27).
uf le bis dar Rve vaa pi ris Tvis ua ris Tqma mis Se sa xeb sa xel mwi fos
mxri dan Seg ro ve bu li in for ma ci is ga ce ma ze (Tu es in for ma cia sa xelmwi
fo sa i dum lo e ba ar aris). in for ma ci is ga ce mis we si re gu lir de ba saqar
Tve los zo ga di ad mi nis tra ci u li ko deq siT.
pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lo bis uf le bas sa qar Tve los kon stitu
ci is me-20 mux li iT va lis wi nebs da mas Si mi mo we ri sa da sac xov reb lis
xel Se u xeb lo bis uf le bas mo i az rebs. pi ra di cxov re bis xel Se u xeb lobis
uf le ba ab so lu tu ri uf le ba ar aris. mas Si sa xel mwi fos mxri dan
Ca re va Se saZ le be lia, rac xor ci el de ba mxo lod sa sa mar Tlo ga daw yveti
le biT an mis ga re Sec, ka no niT gaT va lis wi ne bu li ga da u de be li auci
leb lo bi sas (ma ga li Tad, te ro ris teb Tan brZo lis miz niT spec samsa
xu ris war mo mad gen le bi axor ci e le ben te ro riz mSi eW vmi ta nil pir-
Ta sa te le fo no sa ub re bis mos me nas, mi mo we ris lus tra ci a sa da Tval-
Tvals). pi rad cxov re ba Si SeW raa sac xov re be li bi nis Cxre ka. es sap roce
so moq me de ba ka no ni e rad rom Ca iT va los, xor ci el de ba mo sa mar Tlis
brZa ne bis sa fuZ vel ze. ga da u de be li Sem Txve vis dros 70 Cxre ka Se iZ le ba
Ca tar des mo sa mar Tlis ne bis ga re Sec pro ku ro ris dad ge ni le biT, magram
Cxre kis Se sa xeb da u yov neb liv, 24 sa a Tis gan mav lo ba Si un da ec no bos
mo sa mar Tles, ro me lic saq mis ma sa le bis gac no bi sas ga mo i tans dad ge nile
bas Ca ta re bu li sa ga mo Zi e bo moq me de be bis ka no ni e re bis an uka no nobis
Ta o ba ze da am moq me de biT mo po ve bul mtki ce bu le ba Ta da uS veb lobis
Se sa xeb.
70 gadaudebeli SemTxveva – danaSaulis kvalis, nivTmtkicebis mospobis an dakargvis
realuri safrTxis arseboba, aseve iseTi SemTxvevebi, rodesac pirs danaSaulis
adgilze waaswreben, an sagamoZiebo Semowmebis dros SemTxvevis adgilis daTvalierebisas
aRmoCenilia danaSaulis gaxsnisaTvis saWiro nivTebi da sagnebi da
SeuZlebelia dauyovnebliv mosamarTlis brZanebis miReba.

uda na Sa u lo bis pre zum fcia
adamianis uflebebi
155
uda na Sa u lo bis pre zum fcia ada mi a nis Zi ri Ta di uf le baa da niS navs
pi ris uf le bas, uda na Sa u lod iT vle bo des ma nam de, vid re mi si dam na Save
o ba ar dad gin de ba sa sa mar Tlos ga mam tyu ne be li ga na Ce niT. da na Sa ulis
Ca de nis dam tki ce ba mTli a nad eva le ba bral de bis mxa res, anu sa xelmwi
fos. `uda na Sa u lo bis pre zum fcia gu lis xmobs, rom Ta vi si mo va le obis
Ses ru le bi sas sa sa mar Tlos wev re bi ar un da ey rdno bod nen wi nas war
Ca mo ya li be bul azrs pi ris mi marT. bra le u lo bis dam tki ce bis tvir Ti
bral mde bels akis ria da ne bis mi e ri eW vi bral de bu lis an gan sas je lis
sa sar geb lod un da ga ni mar tos~. 71
sit yvis, az ris, sin di sis, aR msa reb lo bi sa da rwme nis
Ta vi suf le ba
sit yvis, az ris, sin di sis, aR msa reb lo bi sa da rwme nis Ta vi suf le ba –
xSi rad am ter mi nebs erT kon teq stSic ga ni xi la ven da maT ga mo xat vis Tavi
suf le bis Se mad ge nel ele men te bad aRiq va men. es uf le be bi in te leqtu
a lu ri da su li e ri cxov re bis far To wres ga ne kuT vne bi an. aR niS nu li
uf le be bi ar Se mo i far gle ba arc mo qa la qe o biT, arc sqe siT, arc asa kiT
(es uka nas kne li ai sa xa bav Svis uf le ba Ta kon ven ci a Si).
sin di sis Ta vi suf le ba icavs pi ris mi er mi si sin di sis sa fuZ vel ze
mi Re bul ga daw yve ti le bas, anu zne ob riv, `kar gsa~ da `cud ze~, ori enti
re bul ga daw yve ti le bas. sin di sis Ta vi suf le ba mo i cavs, er Ti mxriv,
in di vi dis Si na gan gan cdas da, me o re mxriv, sin di sis ga re gan ga mo xa tule
bas, ro me lic mis ga re gan qce va Si vlin de ba.
az ris Ta vi suf le bas Tan mWid ro daa da kav Si re bu li sit yvis Tavi
suf le ba. `az rSi~ igu lis xme ba ne bis mi e ri Se fa se bi Ti ga mo naT qva mi,
ro me lic Sed ge ba gan sjis, da mo ki de bu le bi sa da Se fa se bis ele men tebi
sa gan da rom lis sis wo re Tu mcda ro ba mTli a nad pi rad war mod ge nebzea
da myare bu li. 72 az ris Ta vi suf le biT da cu lia ara mxo lod wi nas war
kar gad mo fiq re bu li, ar gu men ti re bu li mo saz re ba, ara med po le mi kuri,
mwva ve, da u fiq re be li da, Se saZ le be lia ab sur du li, uxe Si ga mo naTqva
mic.
71 Barbera, Messegue and Jabardo Spain, 6.12.1988; ix. k. korkelia, i. qurdaZe, adamianis
uflebaTa saerTaSoriso samarTali adamianis uflebaTa evropuli konvenciis
mixedviT, Tb., 2004, gv. 168.
72 k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 213.

156
kari meore
az ris Ta vi suf le ba gu lis xmobs yve la ada mi a nis uf le bas, hqon des
sa ku Ta ri az ri ama Tu im sa kiT xze, Tvi Ton gan saz Rvros, Tu ra ifiq ros,
ra da i je ros da ra ga moT qvas, an Ta vi Se i ka vos az ris ga moT qmi sa gan.
az ris Ta vi suf le ba niS navs in di vi dis Ta vi suf le bas yo vel gva ri cenzu
ri sa gan. az ris ga mo xat va sxva das xva sa Su a le biT Se iZ le ba: ze pi rad,
we ri lo biT, ga mos vle biT, mi tin ge biT, me di a sa Su a le be biT, xe lov ne bis
ni mu Se biT, ra i me aq ci iT (ma ga li Tad, pro tes tis niS nad mdu ma re msvlelo
biT da sxva).
sit yvis Ta vi suf le ba ga mo xat vis Ta vi suf le bis Se mad ge ne li na wilia.
ga mo xat vis Ta vi suf le ba Car Co uf le baa, ro me lic ise Ti ele men tebi
sa gan Sed ge ba, ro go re bi caa: in for ma ci is Ta vi suf le ba da me di is Tavi
suf le ba. aR niS nu li uf le ba ki mo i cavs sit yvis Ta vi suf le bas. es ukanas
kne li Zi ri Ta di uni ver sa lu ri Ri re bu le baa, ro me lic sa fuZ vlad
udevs ada mi a nis uf le bebs da gan saz Rvravs pi rov ne bis Rir se bas.
sit yvis Ta vi suf le ba, ro gorc az ris ga mo xat vis sa Su a le ba, mniS vnelo
va nia sa xel mwi fos po li ti kis for mi re bi sa da xe li suf le ba ze kontro
lis Tvis, Tu ro gor as ru lebs is xal xis wi na Se na kisr val de bu lebebs.
sit yvis Ta vi suf le ba ab so lu tu ri uf le ba ar aris da am de nad Sez-
Rud vebs eq vem de ba re ba. sit yvis Ta vi suf le bis Sez Rud va Se iZ le ba ganxor
ci el des:
• mxo lod ka no nis sa fuZ vel ze;
• Tu safrTxes uqmnis demokratiul sazogadoebas;
• miz nad un da isa xav des sa mar Tleb ri vi si ke Tis dac vas;
• Tu la xav s sxva Ta uf le bebs.
sit yvis Ta vi suf le ba Se iz Ru de ba ma Si nac, Tu:
• saf rTxe emuq re ba sa zo ga do e bis erov nul uSiS ro e ba sa da sa xelmwi
fos te ri to ri ul mTli a no bas;
• saf rTxe emuq re ba sa zo ga do eb riv ke Til dRe o ba sa da sim Svi des;
• sa zo ga do e ba uwes ri go bi sa Tu da na Sa u lis sas wra fod aR kve Tis gada
u de be li amo ca nis wi na Se dgas;
• saf rTxis wi na Sea mo qa la qis/mo qa la qe e bis jan mrTe lo ba da/an sazo
ga do eb ri vi mo ra li;
• ila xe ba an saf rTxe emuq re ba sxva Ta re pu ta ci a sa da uf le bebs.
sit yvis Ta vi suf le bis re a li za cia ume tes wi lad pre sis, me di is meSve
o biT xde ba. sa xel mwi fos de mok ra ti u lo ba, sa zo ga do e ba Si de mok rati
is xa ris xi, me di is Ta vi suf le bis do niT ga ni saz Rvre ba. es uf le ba in-

adamianis uflebebi
157
for ma ci is mi Re ba sa da gav rce le bas Ta naa da kav Si re bu li. am Ta vi sufle
ba Si mo i az re ba ag reT ve sa zo ga do e bis uf le ba, iyos adek va tu rad infor
mi re bu li sa zo ga do e bi saT vis mniS vne lo van sa kiT xeb ze.
aR msa reb lo bi sa da rwme nis Ta vi suf le ba gu lis xmobs ada mi a nis ufle
bas, iwa mos da iyos im re li gi is mim de va ri, rom li sac mas swams. rwmenis
Ta vi suf le ba niS navs ada mi a nis Si na gan Ta vi suf le bas. es uf le ba
ase ve gu lis xmobs uf le bas, pir ma sa er Tod ar iwa mos arc er Ti re li gia
(iyos aTe is ti). in di vids aqvs uf le ba, sa ja rod ga mo xa tos an sa er Tod
ar ga mo xa tos Ta vi si re li gi u ri mrwam si. ro gorc vxe davT, rwme nis Tavi
suf le ba gu lis xmobs ro gorc ada mi a nis Si na gan sam ya ros, ise am mrwamsis
ga re gan ga mov li ne bas – aRas ru los re li gi u ri ri tu a le bi, sa ja rod
ga mo xa tos da ga av rce los Ta vi si rwme na, ic xov ros Ta vi si rwme nis Se saba
mi sad, ga av rce los Ta vis rwme nis sa fuZ vel ze mi Re bu li ga daw yve tile
be bi. am de nad, re li gi is Ta vi suf le ba in di vi dis uf le baa, ic xov ros,
imoq me dos da Ta vi si saq mi a no ba war mar Tos Ta vi si re li gi i sa da Si na ga ni
rwme nis sa fuZ vel ze.
re li gi is Ta vi suf le bis dac va uz run vel yo fi lia ara mxo lod aRi are
bu li da tra di ci u li re li gi u ri mim dev re bi saT vis, ara med ne bis mie
ri sxva re li gi u ri ga er Ti a ne bis mom xre TaT vis. in di vid ma da sa zo gado
e bam pa ti vi un da scen sxva Ta re li gi ur mrwamss, xo lo sa xel mwi fos
ekis re ba mo va le o ba, da ic vas ne bis mi e ri rwme ni sa da aR msa reb lo bis pirov
ne ba. aqe dan ga mom di na re, re li gi u ri rwme ni sa da aR msa reb lo bis Tavi
suf le ba to le ran to bis prin cips em ya re ba.
re li gi is Ta vi suf le ba eq vem de ba re ba Sez Rud vas sa xel mwi fos mxridan.
Tu re li gi u ri aR msa reb lo ba Ta vi si ga mov li ne biT saf rTxes uq mnis
an xel yofs sxva Ta uf le bebs, sa zo ga do eb ri vi usaf rTxo e bis in te re sebi
dan ga mom di na re, sa zo ga do eb ri vi wes ri gis, jan mrTe lo bis an zne o bis
dac vis miz niT, gaT va lis wi ne bu lia ka no niT dad ge ni li Sez Rud va.
aR msa reb lo ba aris ada mi a nis mi er sa ku Ta ri rwme ni sa da sin di sis, agreT
ve maT sa fuZ vel ze mi Re bu li ga daw yve ti le bis mi xed viT gan xor ci ele
bu li moq me de bis sa ja rod gac xa de ba. 73
73 k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 139.

158
kari meore
Ta vi su fa li ga da ad gi le bi sa da sac xov reb lis
ar Ce vis uf le ba
Ta vi su fa li ga da ad gi le bi sa da sac xov reb lis ar Ce vis uf le ba aris
ada mi a nis Se saZ leb lo ba, da ub rko leb lad imoZ ra os, Se ar Ci os da ic xovros
mis mi er Ser Ce ul ne bis mi er ad gi las, ase ve Ta vi suf lad ga vi des saxel
mwi fos te ri to ri i dan da da ub rko leb lad dab run des ukan ka no nis
moT xov na Ta dac viT (ma ga li Tad, saf ran ge Tis vi zis ar se bo bis Sem Txve va Si
sa qar Tve los mo qa la qes aqvs uf le ba, Se vi des saf ran ge Tis te ri to ri a ze).
es uf le ba aqvs ro gorc sa xel mwi fos mo qa la qes, ise uc xo els, mo qala
qe o bis ar mqo ne pirs da or ma gi mo qa la qe o bis mqo ne pirs.
Ta vi suf lad ga da ad gi le bis uf le ba eq vem de ba re ba sa xel mwi fos
mxri dan Sez Rud vas. Sez Rud vis sa fuZ ve lia Sem de gi ga re mo e be bi, Tu:
• au ci le be lia de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si;
• au ci le be lia sa xel mwi fos uSiS ro e bis an sa zo ga do eb ri vi usafrTxo
e bis uz run vel sa yo fad;
• ga mom di na re obs jan mrTe lo bis dac vis an da na Sa u lis Ta vi dan acile
bis an mar Tlmsa ju le bis gan xor ci e le bis in te re se bi dan.
sa xel mwi fo ebs Se uZ li aT, mo iT xo von sa xel mwi fos saz Rvris ga dak ve-
Ti sas gar kve u li ne bar Tvis – vi zis ar se bo ba. ga da ad gi le bis Sez Rud va
Se iZ le ba da wes des TviT pi ris usaf rTxo e bis miz ni Tac. ma ga li Tad, Seiz
Ru dos ga da ad gi le ba sti qi u ri ube du re bis zo na Si an im te ri to ri aze,
sa dac mim di na re obs sam xed ro wvrTne bi.
Ta vi 2.8
po li ti ku ri uf le be bi
po li ti ku ri uf le be bi da Ta vi suf le be bi, ise ve ro gorc sa mo qa la qo
uf le be bi, pir ve li Ta o bis uf le be bia da xan grZli vi brZo lis Se de gia.
po li ti ku ri uf le be bic sa Ta ves bur Ju a zi u li re vo lu ci i dan iRebs da,
xSir Sem Txve va Si, swo red re vo lu ci e bi sa da sa mo qa la qo ome bis fon ze
ya lib de bo da. saf ran ge Tis sis xli an ma re vo lu ci am saf ran ge Tis ada mi ani
sa da mo qa la qis uf le ba Ta dek la ra cia Sva, ame ri ka Si da mo u ki deb lobi
saT vis brZo la da mog vi a ne biT sa mo qa la qo omi aSS-is kon sti tu ci iT
dag vir gvin da.

adamianis uflebebi
159
po li ti ku ri uf le be bis re a li za cia sa Su a le bas aZ levs mo qa la qes,
mo na wi le o ba mi i Ros sa zo ga do e bis po li ti kur cxov re ba sa da xe li sufle
bis gan xor ci e le ba Si uSu a lod an war mo mad gen lo bi Ti or ga nos meSve
o biT. am uf le be biT mo qa la qe ebs eZ le vaT sa Su a le ba, ze moq me de ba moax
di non xe li suf le bis gan xor ci e le ba ze.
po li ti kur uf le bebs mi e kuT vne ba:
• sa xel mwi fos mar Tva Si mo na wi le o bis uf le ba;
• sa ar Cev no uf le ba;
• ga er Ti a ne be bi sa da kav Si re bis Seq mnis uf le ba;
• Sek re be bi sa da ma ni fes ta ci e bis Ta vi suf le ba;
sa xel mwi fos mar Tva Si mo na wi le o bis uf le ba
sa xel mwi fos mar Tva Si mo na wi le o bis uf le ba gu lis xmobs mo qa laqe
Ta far To mo na wi le o bas sa xel mwi fos mar Tva Si, ga daw yve ti le be bis mi-
Re ba Si uSu a lod (re fe ren du mis gziT) an war mo mad gen le bis meS ve o biT
(cen tra lur an ad gi lob riv or ga no eb Si war mo mad gen lis ar Ce vis gziT). 74
mo qa la qis mi er sa ku Ta ri Ta vi suf le bis gan xor ci e le ba, de mok ra ti u li
sa zo ga do e bis ide a le bis, zne ob ri vi da eTi ku ri prin ci pe bi sad mi er Tgule
ba, sa zo ga do e bis cxov re ba Si mo na wi le o bis cod na da unar-Cve ve bi aqti
u ri sa mo qa la qo po zi ci is maC ve ne be lia. sa xel mwi fom mo qa la qes sa ku-
Ta ri po zi ci is ga mo sa xa ta vad yve la pi ro ba un da Se uq mnas.
sa qar Tve los mo qa la qe e bi sa xel mwi fos mar Tva Si Ta na ba ri uf le be biT
sar geb lo ben. sa xel mwi fos mar Tva Si mo na wi le o bis mi Re bis uf le ba aqvT
mxo lod qvey nis mo qa la qe ebs. sa qar Tve los kon sti tu ci is 29-e mux lis Tanax
mad, sa qar Tve los yve la mo qa la qes aqvs uf le ba, da i ka vos ne bis mi e ri
sa xel mwi fo Ta nam de bo ba, Tu ki is ak ma yo fi lebs ka no niT dad ge nil moTxov
nebs. ana lo gi u ri uf le ba ga ran ti re bu lia sa er Ta So ri so aq te biT.
ar Cev ne bis uf le ba
mo qa la qis mo na wi le o ba sa xel mwi fos mar Tva Si xor ci el de ba ar Cevne
bis gziT. ar Cev ne bi ar Cev ne bis Tvis ar tar de ba, mi si mi za nia xal xis
far To mo na wi le o bis uz run vel yo fa sa xel mwi fos mar Tva Si. sa ar Cev no
uf le ba gu lis xmobs ada mi a nis uf le bas, air Ci os da air Ci on sa xel mwi fo
xe li suf le bis war mo mad gen lo biT or ga no Si.
74 ix. kari 1.

160
kari meore
ar Cev ne bis meS ve o biT ya lib de ba war mo mad gen lo bi Ti or ga no e bi. saqar
Tve los sa xe li suf le bo or ga no eb Si ar Ce vi saT vis ka non mdeb lo biT
da we se bu lia gar kve uli pi ro be bi: asa ki, mo qa la qe o ba da sxva (sa qar Tvelos
ka no ni `sa ja ro sam sa xu ris Se sa xeb~, 1997).
sa ar Cev no xmis uf le ba Si na ar sob ri vad or sa xes gu lis xmobs: aq ti ur
da pa si ur sa ar Cev no uf le bas.
aq ti u ri sa ar Cev no uf le ba mo qa la qis uf le baa, xmis mi ce mis meS veo
biT mo na wi le o ba mi i Ros sa ja ro xe li suf le bis war mo mad gen lo biT
or ga no Si xal xis war mo mad ge nel Ta asar Ce vad da sa ja ro xe li suf le bis
Ta nam de bo bis da sa ka veb lad Ca ta re bul sa yo vel Tao ar Cev neb sa da refe
ren dum Si. sa qar Tve los ka non mdeb lo biT, yve la mo qa la qes, ro me lic
mi aR wevs 18 wels, aris qme du na ri a ni da sa sa mar Tlos ga daw yve ti le bis
sa fuZ vel ze ar aris sa pa tim ro ad gi leb Si, aqvs aq ti u ri sa ar Cev no ufle
ba.
pa si u ri sa ar Cev no uf le ba mo qa la qis uf le baa, ken Wi iya ros sa ja ro
xe li suf le bis war mo mad gen lo biT or ga no Si asar Ce vad da sa ja ro xe lisuf
le bis Ta nam de bo bis da sa ka veb lad.
par la men tis wev rad, sa qar Tve los ka non mdeb lo biT, Se iZ le ba ar Ce ul
iq nes pi ri 25 wlis asa ki dan, pre zi den tad – 35 wli dan. amas Tan, am uka nasknels
sa qar Tve lo Si sul co ta 5 wlis da ar Cev ne bis da niS vnis dRem de bolo
3 wlis gan mav lo ba Si aq cxov re bis ga moc di le ba un da hqon des.
faruloba
sayovel-
Taoba
arCevnebis
ZiriTadi
principebi
pirdapiroba
Tanasworoba

sa qar Tve los sa ar Cev no ko deq si, mux li 4.
adamianis uflebebi
161
sa xel mwi fos mar Tva Si uSu a lod mo na wi le o ba Se saZ le be lia gan xorci
el des re fe ren du miT 75 anu sa yo vel Tao-sa xal xo ken Wis yra Si mo na wile
o bis gziT.
ga er Ti a ne bis uf le ba
ga er Ti a ne bis uf le ba gu lis xmobs sa zo ga do eb ri vi ga er Ti a ne bis,
pro fe si u li kav Si re bis, po li ti ku ri par ti e bi sa da sxva po li ti ku ri
ga er Ti a ne be bis Seq mnas da maT Si Ta vi suf lad ga er Ti a ne bi sa da saq mi ano
bis uf le bas. es uf le ba ase ve iT va lis wi nebs ada mi a nis uf le bas, ar
ga er Ti an des da ar mi i Ros mo na wi le o ba arc erT sa zo ga do eb riv ga er Tia
ne ba Si, prof kav Si reb Si, po li ti kur par ti eb Si (`ga er Ti a ne bis ne ga ti uri
Ta vi suf le ba~).
aR niS nu li uf le ba da cu lia sa qar Tve los kon sti tu ci is 26-e mux li-
Ta da or ga nu li ka no niT `mo qa la qe Ta po li ti ku ri ga er Ti a ne be bis~ Sesa
xeb (1997). ro gorc kon sti tu ci is mux li sa da ka no nis da sa xe le bi dan
Cans, aR niS nu li uf le ba mxo lod sa qar Tve los mo qa la qis uf le baa. saxel
mwi fo uf le ba mo si lia, da a we sos uc xo qvey nis mo qa la qe Ta da mo qala
qe o bis ar mqo ne pir Ta po li ti ku ri saq mi a no bis Sez Rud va (sa qar Tvelos
kon sti tu cia, mux li 27).
sa qar Tve los sa mo qa la qo ko deq si ad gens sa zo ga do eb ri vi ga er Ti a nebe
bis Seq mni sa da saq mi a no bis wess (24-e-me-40 mux le bi). sa zo ga do eb ri vi
ga er Ti a ne ba Se iZ le ba ar se bob des ker Zo sa mar Tlis ara sa me war meo (arako
mer ci u li) iu ri di u li pi ris or ga ni za ci ul-sa mar Tleb ri vi for miT
(aa ip).
po li ti ku ri par tia mo qa la qe Ta ga er Ti a ne bis erT-er Ti sa xea. po liti
ku ri par tia aris mo qa la qe Ta ne ba yof lo bi Ti po li ti ku ri ga er Ti ane
ba sa er To msof lmxed ve lob riv da or ga ni za ci ul sa fuZ vel ze (sa qar-
Tve los ka no ni `mo qa la qe Ta po li ti ku ri ga er Ti a ne be bis Se sa xeb~, muxli
1).
ga er Ti a ne bis uf le ba ar aris ab so lu tu ri uf le ba. is iT va lis wi nebs
Sez Rud vebs mo qa la qe Ta gar kve u li ka te go ri e bis Tvis. po li ti kur gaer
Ti a ne ba Si wev ro ba Se uw yde baT pi rebs, rom le bic:
75 referendumi – saerTo-saxalxo gamokiTxva kenWisyriT, gansakuTrebiT mniSvnelovani
saxelmwifoebrivi sakiTxebis sabolood gadasawyvetad.

162
kari meore
• Ca i ric xnen sam xed ro Za leb Si;
• msa xu ro ben sa xel mwi fo uSiS ro e bis or ga no e bis pi rad Se mad genlo
ba Si;
• msa xu ro ben Si na gan saq me Ta or ga no e bis pi rad Se mad gen lo ba Si;
• gan wes dnen mo sa mar Tled;
• da i niS nen pro ku ro rad.
Sek re be bi sa da ma ni fes ta ci e bis Ta vi suf le ba
Sek re be bi sa da ma ni fes ta ci e bis Ta vi suf le ba gu lis xmobs ui a ra-
Rod, Wer qveS an ga reT, wi nas wa ri ne bar Tvis ga re Se, sa ja rod Sek re bis
uf le bas. es uf le ba kav Sir Sia ga mo xat vis Ta vi suf le bas Tan. Sek re be bisa
da ma ni fes ta ci e bis Ta vi suf le ba ga ran ti re bu lia sa er Ta So ri so aqte
biT, sa qar Tve los kon sti tu ci is 25-e mux li Ta da sa qar Tve los ka noniT
`Sek re be bi sa da ma ni fes ta ci e bis Se sa xeb~ (1997).
Sek re be bis uf le biT da cu lia ro gorc sa ja ro, ise ker Zo xa si a Tis,
ro gorc po li ti ku ri, ise ara po li ti ku ri Sek re be bi. spon ta nu ri, adami
an Ta ue ca ri Tav yri lo ba ar mo i az re ba aR niS nul uf le ba Si da, aqe dan
ga mom di na re, is ar xvde ba da cul sfe ro Si.
`Sek re ba~ aris mo qa la qe Ta jgu fis Sek re ba Wer qveS an ga reT, mi tin gi sazo
ga do eb ri vi Tav Sey ris ad gi leb Si, so li da ro bis an pro tes tis ga mo xatvis
miz niT; `ma ni fes ta cia~ aris mo qa la qe Ta de mon stra cia, ma sob ri vi saja
ro ga mos vla, qu Ca Si msvle lo ba so li da ro bis an pro tes tis ga mo xat vis
miz niT, an msvle lo ba pla ka te bis, lo zun ge bis, tran spa ran te bi sa da sxva
sax vi Ti sa Su a le be bis ga mo ye ne biT~ (sa qar Tve los ka no ni `Sek re be bi sa da
ma ni fes ta ci e bis Se sa xeb~, mux li 3).
sa qar Tve los kon sti tu ci is 25-e mux lis Ta nax mad, Sek re be bis Ta visuf
le bis uf le biT sar geb lo ben ro gorc fi zi ku ri pi re bi, ga nur Cevlad
ma Ti mo qa la qe o bi sa, ise iu ri di u li pi re bi, rac ga mo i xa te ba sityveb
Si: `yve las aqvs uf le ba~.
mi u xe da vad imi sa, rom Sek re be bi da ma ni fes ta ci e bi zo ga dad ar moiT
xovs xe li suf le bis or ga no e bis wi nas war gaf rTxi le bas, es au ci lebe
lia mxo lod im Sem Txve va Si, ro de sac Sek re ba an ma ni fes ta cia xalxmra
val ad gil ze imar Te ba. ka no ni `Sek re be bi sa da ma ni fes ta ci e bis Sesa
xeb~ iT va lis wi nebs Sek re bis an ma ni fes ta ci is mxo lod Sew yve tas da
ara wi nas war ak rZal vas. aR niS nul Ro nis Zi e ba Ta Sew yve ta uki du re si
zo maa da ga mo i ye ne ba im Sem Txve veb Si, Tu `ad gi li aqvs mo wo de bas sa qar-

adamianis uflebebi
163
Tve los kon sti tu ci u ri wyo bi le bis dam xo bis an Za la do biT Sec vli saken,
qvey nis da mo u ki deb lo bis xel yo fi sa da te ri to ri u li mTli a no bis
dar Rve vi sa ken, an ise Ti mo wo de bas, ro me lic war mo ad gens omi sa da Zala
do bis pro pa gan das, aR vi vebs erov nul, kuT xur, re li gi ur an so ci alur
SuRls~ (sa qar Tve los ka no ni `Sek re be bi sa da ma ni fes ta ci e bis Sesa
xeb~, mux li 4.2).
xe li suf le ba val de bu lia, uz run vel yos Sek re bis an ma ni fes ta ci is
or ga ni za ci i sa da Ca ta re bi saT vis sa Ta na do pi ro be bi. sa xel mwi fo da wese
bu le bebs, Ta nam de bo bis pi reb sa da mo qa la qe ebs uf le ba ara aqvT, xeli
Se u Sa lon am ka no niT dad ge ni li we sis dac viT Sek re bis an ma ni fes taci
is or ga ni za ci a sa da Ca ta re bas, mo qa la qe Ta mi er sa ku Ta ri Se xe du lebe
bis sa ja rod ga mo xat vas. ma sob ri vi in for ma ci is sa Su a le be bi saT vis
Sek re ba ze an ma ni fes ta ci a ze cno be bis mi Re ba sa da gav rce le ba Si xe lis
SeS la is je ba ka no niT (sa qar Tve los ka no ni `Sek re be bi sa da ma ni fes taci
e bis Se sa xeb~, mux li 12).
Sek re be bi sa da ma ni fes ta ci e bi sa gan, rom le bic Se iZ le ba po li ti kur
an apo li ti kur xa si aTs ata reb dnen, ga fic vis uf le ba so ci a lu ri xa si a-
Tis moT xov nebs ukav Sir de ba. ga fic vis uf le ba gu lis xmobs er Ti sam saxu
ris far gleb Si da saq me bu li pi ris Sro miT uf le bebs, gar kve u li moTxov
ne bis uf le bas ad mi nis tra ci i sad mi (ma ga li Tad, das ve ne bis dro is
gaz rdas, anaz Ra u re bis mo ma te bas da sxv.).
Ta vi 2.9
so ci a lu ri, eko no mi ku ri da
kul tu ru li uf le be bi
arc ise di di xa nia, rac sa xel mwi fo Ta ka non mdeb lo ba sa da sa er Ta Sori
so do ku men teb Si ai sa xa ada mi a nis so ci a lu ri, eko no mi ku ri da kultu
ru li uf le be bi. XVII-XIX sa u ku ne eb Si ada mi a nis uf le ba Ta do ku mente
bi mxolod sa mo qa la qo da po li ti kur uf le bebs Se e xe bo da.
1941 wels aSS-is pre zi den tma fran klin de la no ruz vel tma Ta vis
sap re zi den to mox se ne ba Si aR niS na: `pi rov ne bis WeS ma ri ti Ta vi suf le ba
ver gan xor ci el de ba eko no mi ku ri usaf rTxo e bi sa da da mo u ki deb lo bis
ga re Se. ga Wir ve bu li ada mi a ni ver iq ne ba Ta vi su fa li. mSi e ri da umu Se vari
ada mi a ni is ma sa laa, rom lis ga nac diq ta tu ra ya lib de ba~.

164
kari meore
sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bi sa gan gan sxva ve biT, so ci a luri
da eko no mi ku ri uf le be bi dro is gar kve ul pe ri ods mo i cavs. sa xelmwi
fo kis ru lobs val de bu le bas in di vi du a lu ri we siT, sa er Ta So ri so
dax ma re bi sa da Ta nam Srom lo bis ar se bu li re sur se bis maq si ma lur fargleb
Si mi i Ros zo me bi, ra Ta Tan da Tan uz run vel yos am paq tiT aRi a rebu
li uf le be bis sru li gan xor ci e le ba yve la mar Te bu li sa Su a le biT,
maT So ris, sa ka non mdeb lo Ro nis Zi e ba Ta mi Re biT. sa mo qa la qo uf le be bi
ar mo iT xovs ra i me xar je bis ga we vas sa xel mwi fos mxri dan da ma Ti Sesru
le ba dro is mok le mo nak veT Si da u yov neb liv un da mox des. ma ga li-
Tad, sa xel mwi fom sas wra fod un da mi i Ros zo me bi ada mi a nis wa me bis sa wina
aR mde god, ma Sin, ro ca so ci a lu ri da eko no mi ku ri uf le be bi Se saZ lebe
lia Tan da Ta no biT gan xor ci el des da ma Ti dac va gar kve ul xar jebs
mo iT xovs.
ga da uw yve te li so ci a lu ri prob le me bi, eko no mi ku ri si dux Wi re samo
qa la qo da po li ti ku ri uf le be biT sar geb lo bas ab rko lebs.
ada mi a nis so ci a lur uf le ba Ta pa ke ti 3 Zi ri Ta di bir Tvi sa gan Sedge
ba:
• cxov re bis sa Ta na do do ne. 76 am uf le bis gan xor ci e le ba mo iT xovs,
rom yve la ada mi ans hqon des au ci le be li sa ar se bo uf le be bi: sa Tana
do sak ve bi, tan sac me li, sac xov re be li da mov lis sa Ta na do pi robe
bi, ojaxis – uf le ba, mi i Ros dax ma re ba; 77
• sa kuT re bis uf le ba 78 aris me sa kuT ris uf le ba, ka no ni Ta da saxel
Sek ru le bo val de bu le biT dad ge nil far gleb Si Ta vi suf lad
flob des da sar geb lob des qo ne biT (niv TiT), ar da uS vas sxva pir Ta
mi er am qo ne biT sar geb lo ba, gan kar gos igi, Tu ki amiT ar ila xe ba
me zob le bis an sxva me sa me pir Ta uf le be bi, an/da Tu es moq me de ba
ar aris uf le bis bo ro tad ga mo ye ne ba. yve la fi zi kur Tu iu ri diul
pirs aqvs Ta vi si qo ne bis mSvi do bi a ni flo bis uf le ba. arc erT
ada mi ans ar un da Ca mo er Tvas sa kuT re ba, gar da im Sem Txve ve bi sa,
ro de sac es keT de ba sa zo ga do e bis sa ke Til dRe od da ka no nis Se saba
mi sad. sa kuT re bis uf le ba efuZ ne ba Sro mis uf le bas;
76 adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 25; socialuri, ekonomikuri
da kulturuli uflebebis saerTaSoriso paqti, muxli 11; bavSvis uflebaTa konvencia,
muxli 27.
77 Asborn Eide, Catarina Crause, Allan Rosas, Economic, Social and Cultural Rights,.RWI, 2003.
78 adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 17; adamianis uflebaTa da
TavisuflebaTa evropuli konvenciis I damatebiTi oqmi, 1-li muxli. sakuTrebis
uflebas arc samoqalaqo da politikur uflebaTa da arc socialur, ekonomikur
da kulturul uflebaTa saerTaSoriso paqtebi ar Seicaven.

adamianis uflebebi
165
• Sro mis uf le ba79 mo i cavs mas Tan da kav Si re bul sxva das xva uf leba
sa da mo va le o bas. igi ar aris ada mi a nis cal ke mdgo mi uf le ba.
sit yva `Sro ma~ ga ni xi le ba sam sa xu ris ga we vad sxva ada mi a nis Tvis
da am ada mi a nis xel mZRva ne lo biT da am sam sa xu ris Tvis anaz Ra u rebis
mi Re bad;
• so ci a lu ri uz run vel yo fis uf le ba80 – esaa jan dac vis uf le ba.
sa kuT re bis uf le ba
sa kuT re bis uf le bas or ma gi dat vir Tva aqvs: er Ti mxriv, is aris
eko no mi ku ri uf le ba, ro mel mac un da uz run vel yos cxov re bis sa Ta nado
do ne; me o re mxriv, aris da mo u ki deb lo bi sa da Ta vi suf le bis sa fuZve
li da is mo i az re ba ro gorc sa mo qa la qo uf le ba. ana lo gi ur mid go mas
vxvde biT ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pul kon ven ci a Sic (I da ma te bi Ti oqmi,
1-li mux li).
Sro mis uf le ba
Sro mis uf le bas aRi a rebs: so ci a lur, eko no mi kur da kul tu rul ufleba
Ta sa er Ta So ri so paq ti; Sro mis sa er Ta So ri so or ga ni za ci is kon vencia;
kon ven cia iZu le bi Ti Sro mis ga uq me bis Se sa xeb; ev ro pis so ci a lu ri
qar ti is mi xed viT ki, Sro mis uf le bis efeq tu rad gan xor ci e le bis miz niT,
Sro mi sa da da saq me bis sfe ro Si dis kri mi na cia ak rZa lu lia.
sa qar Tve los kon sti tu ci is 30-e mux liT aRi a re bu li Sro mis uf leba
so ci a lur uf le ba Ta qva kuT xe dia, is ase ve mWid ro daa da kav Si re buli
sa kuT re bis uf le bas Tan. sa xel mwi fo ar uz run vel yofs Ti To e u li
mo qa la qis da saq me bas, mag ram es ar niS navs, rom Sro mis sfe ro Si sa xelmwi
fos ar akis ria po zi ti u ri val de bu le be bi. sa xel mwi fo val de bu lia,
ga dad gas re a lu ri na bi je bi umu Sev ro bis aR mo saf xvre lad da da saq mebis
re a lu ri pi ro be bis Se saq mne lad.
sab Wo Ta pe ri od Si sa mu Sao ad gi le bis Seq mna sa da da saq me ba ze valde
bu le bas sa xel mwi fo iReb da, xo lo Sro ma sa val de bu lo xa si aTs ata-
79 adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 23; socialuri, ekonomikuri
da kulturuli uflebebis saerTaSoriso paqti, muxli 6.
80 adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, 22-e, 25-e muxlebi; socialuri, ekonomikuri
da kulturuli uflebebis saerTaSoriso paqti, muxli 9; bavSvis uflebaTa
konvencia, muxli 26.

166
kari meore
reb da. sa qar Tve los 1995 wlis kon sti tu ci is mi xed viT ki „Sro ma Ta visuf
alia~. es imis ma niS ne be lia, rom Ti To e ul mo qa la qes aqvs im Sro mi-
Ti saq mi a no bis uf le ba, ro mel sac Ta vi suf lad ir Cevs. is gan saz Rvravs
mo qa la qis uf le bas, Tvi Ton air Ci os saq mi a no bis sfe ro da pro fe sia,
umu Sev ro bis dros isar geb los sa xel mwi fo ga ran ti e biT. sa xel mwi fom
si Ra ri bis do nis Sem ci re bi sa da mo sax le o bis so ci a lu ri dac vis srulyo
fis Ro nis Zi e ba Ta miz niT Seq mna so ci a lu rad da uc ve li oja xe bis mona
cem Ta er Ti a ni ba za.
uf le ba jan mrTe lo ba ze
uf le ba jan mrTe lo ba ze fi gu ri rebs, ro gorc ada mi a nis uf le ba Ta
uni ver sa lu ri me qa niz mis (ga e ros) far gleb Si mi Re bul do ku men teb Si,
ase ve re gi o na lur me qa niz meb Si (ev ro sab Wo, in te ra me ri ku li sis te ma,
af ri ku li sis te ma). sa xel mwi fo e bi aRi a re ben Ti To e u li ada mi a nis ufle
bas, hqon des fi zi ku ri da fsi qi ku ri jan mrTe lo bis umaR le si do ne.
sa xel mwi fo eb ma am uf le bis sru li ga mo ye ne bi saT vis un da ga na xor ci elon
ise Ti Ro nis Zi e be bi, rom le bic sa Wi roa:
• mkvdrad So ba do bi sa da bav SvTa sik vdi li a no bis Sem ci re bi sa da bav-
Svis jan sa Ri gan vi Ta re bis uz run vel yo fi saT vis;
• ga re mos higi e ni sa da mrew ve lo ba Si Sro mis higi e nis yve la as peq tis
ga um jo be se bi saT vis;
• epi de mi ur, en de mur, pro fe si ul da sxva da a va de ba Ta Ta vi dan acile
bi sa da maT wi na aR mdeg brZo li saT vis;
• ise Ti pi ro be bis Seq mni saT vis, rom le bic yve la saT vis uz run velyo
fen sa me di ci no dax ma re ba sa da sa me di ci no mov las avad myo fo bis
Sem Txve va Si.
ada mi a nis uf le ba jan mrTe lo ba ze ada mi a nis ke Til dRe o bi sa da Rirse
bis wi na pi ro baa. sa xel mwi fo ver ikis rebs val de bu le bas, uz run velyos
yve las jan mrTe lo ba, Tum ca mi si po zi ti u ri val de bu le baa, Seq mnas
xel mi saw vdo mi da adek va tu ri jan mrTe lo bis sis te ma. aq ve un da aR vniSnoT,
rom jan dac va, ro gorc so ci a lu ri uf le ba, sxva so ci a lu r uf lebeb
Tan er Tad, sa xel mwi fos re sur se bis gaT va lis wi ne biT, am uf le be bis
eta pob ri vad, Tan da Tan re a li za ci as gu lis xmobs. jan mrTe lo bis ufle
ba sa sa mar Tlo we siT aR sru le ba di uf le baa. sa xel mwi fo uz run velyofs
sa me di ci no mom sa xu re bis xel mi saw vdo mo bas. sa me di ci no mom saxu
re ba yve las Tvis xel mi saw vdo mi un da iyos. sa me di ci no mom sa xu re bis
Ta na ba ri xel mi saw vdo mo ba xor ci el de ba sa xel mwi fo sa me di ci no progra
me bis sa Su a le biT, rac gu lis xmobs, rom pa ci en ti an Ta vi si so ci a lu-

adamianis uflebebi
167
ri sta tu siT, an da a va de bis di ag no ziT, an asa kob ri vi prog ra mis, an momsa
xu re bis for mis (sta ci o na ru li an am bu la to ri u li) mi xed viT mi i Rebs
sa xel mwi fos mi er gan saz Rvrul mom sa xu re bas Se sa ba mi si prog ra me bis
far gleb Si. TviT sa me di ci no mom sa xu re ba ga ni saz Rvre ba sa mom xma reblo
stan dar tiT. 81
sa qar Tve los mo qa la qes uf le ba aqvs, sa me di ci no mom sa xu re bis yve la
gam we vi sa gan mi i Ros qve ya na Si ar se bu li da da ner gi li pro fe si u li da
sa mom sa xu reo stan dar tis Se sa ba mi si sa me di ci no mom sa xu re ba, rac imas
gu lis xmobs, rom mom sa xu re ba sa xel mwi fo stan dar te bis Se sa ba mi sad saxel
mwi fos prog ra mu li da fi nan se bis far gleb Si yve las un da ga e wi os.
sa me di ci no mom sa xu re ba in for ma ci u li, 82 ge og ra fi u li da fi nan suri
xel mi saw vdo mo biT ga ni saz Rvre ba:
informaciuli
xelmisawvdomoba
saxelmwifo pacients
samedicino
momsaxurebis Sesaxeb
yvela informaciiT
uzrunvelyofs
samedicino
momsaxurebis
xelmisawvdomobis
3 elementi
geografiuli
xelmisawvdomoba
ambulatoriuli samedicino
dawesebulebebi
ganlagebulia garkveul
radiusSi. moqalaqeebi
droulad iReben
samedicino daxmarebas
finansuri
xelmisawvdomoba
saxelmwifo yvela
moqalaqisaTvis
uzrunvelyofs jandacvas.
samedicino programebi da
dazRveva sayovelTaoa da
Tanabrad xelmisawvdomi
81 m. kvaWaZe, i, manjaviZe, adamianis ufleba janmrTelobaze da samedicino momsaxurebis
xelmisawvdomoba, Tb., 2010, gv. 147.
82 samedicino dawesebulebebSi informaciis ganTavseba TvalsaCino adgilze, mediasaSualebiT
informaciis miwodeba, ganmartebis micema samedicino dawesebulebis
administraciis mier, specialuri bukletebis, plakatebis da sxva saSualebebis
ganTavseba TvalsaCino adgilze da sxva.

168
kari meore
jan mrTe lo bis dac vis uf le ba aRi a re bu lia sa qar Tve los kon sti tuci
is 37-e mux liT, xo lo am uf le be bis sx vada sxva as peq ti, ase ve eqim-paci
en tis uf le be bi aRi a re bu lia sa qar Tve los sxva das xva ka non Si (ma gali
Tad, ka no ni `pa ci en tTa uf le be bis Se sa xeb~, ka no ni `jan mrTe lo bis
dac vis Se sa xeb~, ka no ni `sa e qi mo saq mi a no bis Se sa xeb~ da sxva).
ga naT le bis uf le ba aRi a re bu lia ada mi a nis uf le ba Ta dek la ra ci a-
Si, sa mo qa la qo uf le ba Ta paq tsa da bav Svis uf le ba Ta kon ven ci a Si, yvela
qvey nis kon sti tu ci a Si.
gan ma naT leb lo ba Se iZ le ba ga ni saz Rvros ro gorc pro ce si da ag reTve
ro gorc am pro ce sis kon kre tu li fa za. gan ma naT leb le bam de ev ro pa-
Si ga naT le ba, Zi ri Ta dad, mSob le bi sa da ek le si is pre ro ga ti vas ga nekuT
vne bo da. mxo lod sa mo qa la qo sa xel mwi fos war moq mnis Sem deg gax da
Se saZ le be li, ga naT le ba sa zo ga do e bis zrun vis sa ga ni gam xda ri yo. me-19
sa u ku ne Si sa xel mwi fos val de bu le ba ga naT le bis sfe ro Si pir ve lad aisa
xa ger ma ni is im pe ri is 1849 wlis kon sti tu ci a Si. am pe ri o di dan mo yole
bu li, ga naT le bis uf le ba aRi a re bu lia yve la qvey nis kon sti tu ci ebsa
da sa er Ta So ri so aq teb Si.
sa xel mwi fos mi er aRi a re bul ma ga naT le bis sis te mam sa Su a le ba un da
mis ces ada mi ans, Ta vi suf lad ga na vi Ta ros Ta vi si pi rov ne ba, Rir se ba,
aq ti u ri mo na wi le o ba mi i Ros Ta vi su fa li sa zo ga do e bis cxov re ba Si da
xe li Se uw yos Sem wyna reb lo ba sa da ada mi a nis uf le ba Ta pa ti vis ce mas.
sa qar Tve los kon sti tu ci is 35-e mux lis Ta nax mad:
`1. yve las aqvs ga naT le bis mi Re bi sa da mi si for mis ar Ce vis uf le ba.
2. sa xel mwi fo uz run vel yofs qvey nis sa gan ma naT leb lo sis te mis har moni
za ci as sa er Ta So ri so sa gan ma naT leb lo siv rce Si.
3. sko lam del aR zrdas sa xel mwi fo uz run vel yofs ka no niT dad ge ni li
we siT. daw ye bi Ti da sa ba zo ga naT le ba sa val de bu loa. zo gad ga naT le bas,
ka no niT dad ge ni li we siT, sru lad afi nan sebs sa xel mwi fo. mo qa la qe ebs
uf le ba aqvT, ka no niT dad ge ni li we siT, sa xel mwi fos da fi nan se biT mi i Ron
pro fe si u li da umaR le si ga naT le ba.
4. sa xel mwi fo mxars uWers sa gan ma naT leb lo da we se bu le bebs ka no niT
dad ge ni li we siT~.

na wi li mesame
adamianis uflebaTa
dacvis meqanizmebi
adamianis uflebebi
169
am nawilSi ganvixilavT saxelmwifos valdebulebisa da sazo ga doebis
pasuxismgeblobis sakiTxs adamianis uflebaTa dacvasTan mimarTebiT.
yuradRebas SevaCerebT adamianis uflebaTa dacvis instituciur garantiaze
– sasamarTloze. SeviswavliT saxalxo damcvelis instituts.
aseve, uflebaTa dacvis sxva sistemebs, ro gorc nacionalur, iseve
saerTaSoriso doneze. gaviazrebT adamianis uflebaTa dacvis universalur
da evropul sistemebs. nawilis da sasruls Tqven SeZlebT ims jeloT
iseT sakiTxebze, rogoricaa:
• adamianis uflebebis dacvis garantiebi erovnul, regionalur da
saerTaSoriso doneze;
• adamianis uflebaTa dacvis gaeros universaluri sistema;
• adamianis uflebaTa dacvis meqanizmebi da procedurebi;
• adamianis uflebebis dacvis nacionaluri sistemebi;
• adamianis uflebebis dacvis evropis sabWos sistema.

170
kari meore
ada mi a nis uf le ba Ta dac vis Tval saz ri siT, gan sxva ve bu li mdgo ma reo
baa msof li os sxva das xva qve ya na Si. ada mi a nis uf le ba Ta dac va cxov rebis
Se mad ge ne li na wi lia da de mok ra ti i saT vis sa si coc xlo mniS vne lobis
mqo nea. aseT sa zo ga do e ba Si, gan sxva ve biT diq ta to ru li re Ji me bi sagan,
ada mi a nis uf le be bis dac va ze sa mo qa la qo kon tro lia da we se bu li.
dar Rve u li uf le be bis aR dge na ada mi a ni sa gan gar kve ul mon do me ba sa
da Za lis xme vas mo iT xovs. ada mi a nis uf le be bi saT vis brZo la iu ri di uli
me qa niz me bis dax ve wa sa da srul yo fas, sa sa mar Tlo da ad mi nis tra ciu
li praq ti kis Sec vla sac ki iw vevs. Se de gi ki is aris, rom yo ve li Ta o ba
uf ro me ti uf le be biT sar geb lobs, vid re wi na Ta o be bi.
ada mi a ni, ro mel mac ar icis, Tu ra uf le be bi aqvs da ro gor un da moiT
xo vos ma Ti dac va-aR dge na, mo sa lod ne lia, uf ro gax des uf le ba Ta
dar Rve vis msxver pli, vid re is, vinc swvde ba Se la xu li uf le be bis arss,
icis, Tu ra un da mo i moq me dos maT aR sad ge nad: vis, sad da ro dis mi mar-
Tos, ro gor ga um klav des usa mar Tlo bas.
ada mi a nis uf le ba Ta cod na ar Ce va nis Ta vi suf le ba sac gu lis xmobs,
yve la ada mi a ni Tvi Ton wyvets, uRirs dar Rve u li uf le be bis aR dge nisaT
vis brZo la Tu ara. sa ku Ta ri uf le be bi saT vis brZo la ze ua ri aramc
da aramc ar niS navs imas, rom ada mi ans es uf le ba Ca mo er Tme va da aRar
ga aC nia.
Tavi 3.1
ra me qa niz me bi icavs ada mi a nis
uf le bebs erov nul do ne ze?
ada mi a nis uf le ba Ta re a li za ci i saT vis sa Wi roa erov nul do ne ze speci
a lu ri me qa niz me bis Ca mo ya li be ba. mxo lod sa ka non mdeb lo aq te bis
ar se bo ba, rom li Tac ada mi a nis uf le be bia dek la ri re bu li, sak ma ri si ar
aris. ma ga li Tad Seg viZ lia mo viy va noT sa qar Tve los 1937 wlis sab Wo Ta
kon sti tu cia, rom li Tac aRi a re bu li iyo mo qa la qe Ta uf le be bi da Tavi
suf le be bi, mag ram mi u xe da vad ami sa, swo red 30-ian wleb Si xor ci elde
bo da yve la ze mZvin va re te ro ri da rep re si e bi.
ada mi a nis uf le ba Ta efeq tu rad dac vis Tvis, er Ti mxriv, sa val debu
loa, sa xel mwi fom Seq mnas erov nul do ne ze spe ci a lu ri me qa niz me bi,

adamianis uflebebi
171
or ga no e bi, rom le bi Tac da cu li iq ne ba ada mi a nis uf le be bi da, me o re
mxriv, mniS vne lo va nia so ci a lu ri kon tro lis me qa niz me bis Ca mo ya li beba
`qve vi dan~, sa zo ga do e bi dan. ne bis mi er ad mi nis tra ci ul sis te mas (iqne
ba es sa xel mwi fo or ga no e bi, Tu sxva) aqvs ada mi a nis uf le ba Ta ig nori
re bis mid re ki le ba. ig no ri re ba xde ba im zo mam de, ram de na dac es daSve
bu lia sa zo ga do eb ri vi az riT, im zRvram de, ram de na dac amas ga sa qans
mis ce men mo qa la qe e bi, sa nam dec aseT dar Rve vebs sa zo ga do e ba mo iT mens.
uax le si pe ri o dis mov le ne bi ax lo aR mo sav leT Si (eg vip te, li bia da
sxva) cxad yo fen, rom mo qa la qe ebs aRar Za luZT mo iT mi non uf le be bis
uxe Si da sis te ma ti u ri dar Rve va xe li suf le bis mxri dan.
libiasa da egvipteSi mimdinare movlenebi cxadyofen, rom adre Tu gvian
moqalaqeebi usamarTlobis winaaRmdeg xmas aimaRleben da sakuTari uflebebis
dacvas aqtiurad Seecdebian.
ada mi a nis uf le ba Ta dac vis Si da sa xel mwi fo eb riv anu erov nul insti
tu tebs So ris ga nas xva ve ben sa sa mar Tlo da ara sa sa mar Tlo me qaniz
mebs, Tum ca yve la ze mniS vne lo va ni ma inc sa sa mar Tlo ga ran ti e bia.
kon sti tu cia mo qa la qe ebs sa sa mar Tlo dac vis ga ran ti as aZ levs. yo vel
ada mi ans uf le ba aqvs, Ta vis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta da sa ca vad mimar
Tos sa sa mar Tlos (sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 42). sa sa mar-
Tlos mi er ase Ti sa xis sar Ce le bis mi Re ba aris ma Ti ka no ni e re bis ga rantad
aRi a re bi sa da ka no nis uze na e so bi sa da sa mar Tleb ri vi sa xel mwi fos

172
kari meore
kon cef ci is Ca mo ya li be bis sa fuZ ve li. kon sti tu ci u ri uf le be bi Se iZle
ba da cul iq nes uSu a lod im pi ris mi er, rom lis uf le ba caa dar Rveu
li (ma ga li Tad: sa Ci va ri ad mi nis tra ci ul or ga no Si, kon sti tu ci u ri
sar Ce li sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo Si) dar Rve u li uf le be bis dac va
Se iZ le ba mo iT xo vos mo qa la qe Ta ga er Ti a ne beb ma, sa zo ga do eb riv ma orga
ni za ci eb ma (ma ga li Tad, prof kav Si reb ma), ase ve sxva das xva sa xel mwi fo
or ga nom (ma ga li Tad, pro ku ror ma).
pir vel yov li sa, ada mi a nis uf le ba Ta dac vis in sti tu ci u ri ga rantia
sa sa mar Tloa. yo vel ada mi ans uf le ba aqvs, Ta vis uf le ba Ta da Ta visuf
le ba Ta da sa ca vad, pi ra dad an war mo mad gen lis meS ve o biT, pir da pir
mi mar Tos sa sa mar Tlos. aq igu lis xme ba ag reT ve ada mi a nis uf le ba, mi si
saq me gan xi lul iq nes kom pe ten tu ri da da mo u ki de be li, mi u ker Zo e be li
sa sa mar Tlos m ier. saq me un da ga ni xi los mxo lod im sa sa mar Tlom, romlis
iu ris diq ci a sac eq vem de ba re ba mi si saq me (sa qar Tve los kon sti tucia,
42-e mux lis me-2 pun qti).
sa er To sa sa mar Tlo e bis sis te ma ga daw yve ti le bis sa a pe la cio da saka
sa cio we siT ga sa Civ re bis sa Su a le bas iZ le va. ada mi ans aqvs uf le ba da
eZ le va Se saZ leb lo ba, ga a sa Civ ros sa sa mar Tlo Si sa xel mwi fo or ga no ebis,
sa zo ga do eb ri vi or ga ni za ci e bi sa da Ta nam de bo bis pir Ta qme de be bi.
mi u xe da vad imi sa, rom erov nul do ne ze sa xel mwi fo or ga no eb Si adami
a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dac vis me qa niz mi ar se bobs (sa sa mar-
Tlo, sa kon sti tu cio kon tro lis or ga no e bi, sa xal xo dam cve li), am gvari
dac vis we si sxva das xva or ga no Si gan sxva ve bu lia.
sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo uz run vel yofs sa ka non mdeb lo da sasa
mar Tlo praq ti kis er Ti a no bas ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba-
Ta dac vis sfe ro Si. sa kon sti tu cio kon tro lis es or gva ri fun qcia _
kon sti tu ci is dac va da ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dacva
– ga nu yo fe lia.
iq, sa dac sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo e bi fun qci o ni re ben, sa kon stitu
cio sar Ce lis war dge na Se saZ le be lia ada mi a nis kon sti tu ci u ri ufle
be bis dac vis miz niT. ma ga li Tad, sa qar Tve los or ga nul ka non Si `sakon
sti tu cio sa sa mar Tlos Se sa xeb~ aR niS nu lia:
1. sa qar Tve los sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo aris sa kon sti tu cio
kon tro lis sa sa mar Tlo or ga no, ro me lic uz run vel yofs sa qar Tvelos
kon sti tu ci is uze na e so bas, kon sti tu ci ur ka no ni e re bas da ada mia
nis kon sti tu ci u ri uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis dac vas (1-li muxlis
1-li pun qti);

adamianis uflebebi
173
2. sa qar Tve los sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo uf le ba mo si lia, ga ni xilos
sa qar Tve los kon sti tu ci is me o re Ta vis (sa qar Tve los mo qa la qeo
ba; ada mi a nis Zi ri Ta di uf le ba ni da Ta vi suf le ba ni) sa kiT xTan mi mar-
Te biT mi Re bu li nor ma ti u li aq te bis kon sti tu ci u ro bis sa kiT xi (me-19
mux lis me-2 pun qtis e qve pun qti);
3. sa kon sti tu cio sa sa mar Tlos Se iZ le ba pi ra dad mi mar Tos sa qar-
Tve los mo qa la qem, rom lis uf le be bi iq na dar Rve u li;
4. sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo Si sar Ce lis Se ta nis uf le ba aqvs saqar
Tve los sa xal xo dam cvels, Tu is CaT vlis, rom nor ma ti u li aq te bi
an cal ke u li sa ka non mdeb lo nor me bi ar Rve ven ada mi a nis kon sti tu ci ur
uf le beb sa da Ta vi suf le bebs.
sa xal xo dam cve li. uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dac vis me qa nizms
mi e kuT vne ba om bud sme nis in sti tu ti. `om bud sme ni~ Sve du ri sit yvaa da
sxva pi ris in te re se bis war mo mad ge nels niS navs. sxva das xva qve ya na Si
mas sxva das xva sa xel wo de biT mo ix se ni e ben: om bud sme ni – skan di na vi is
qvey neb Si, sa xal xo dam cve li – sa qar Tve lo Si, Su a ma va li – saf ran geT Si,
xal xis dam cve li – es pa neT Si, bun des ta gis sam xed ro rwmu ne bu li – germa
ni a Si da sxva.
om bud sme ni, sa xal xo dam cve li, Ta nam de bo bis pi ria, ro mel sac ir Ceven
(ma ga li Tad: Sve deT Si, da ni a Si, fi neT Si, por tu ga li a Si, es pa neT Si,
sa qar Tve lo sa da sxva qvey neb Si) an niS na ven (ma ga li Tad, saf ran geT Si
Su a ma va li iniS ne ba mi nis trTa sab Wos dek re tiT; did bri ta neT Si ada mia
nis uf le ba Ta sa par la men to rwmu ne buls pre mi er-mi nis tris re ko menda
ci iT niS navs de do fa li) da rom lis mo va le o baa, iyos ar bit ri mo qala
qe eb sa da xe li suf le bas So ris, ra Ta ga mo i Zi os mo qa la qe Ta sa Civ re bi
xe li suf le bis or ga no e bi sa da ofi ci a lu ri Ta nam de bo bis pi re bis wi naaR
mdeg im Sem Txve va Si, ro de sac, mo qa la qe Ta az riT, xe li suf le bam daar
Rvia ma Ti uf le be bi da Ta vi suf le be bi. is sa ja ro mo xe lea, Ta nam debo
bis pi ria, ro me lic axor ci e lebs sxva das xva ad mi nis tra ci u li or ganos
mi er ada mi a nis uf le ba Ta dar Rve ve bis ga mov li ne ba sa da uf le be bis
dac va ze kon trols.
sa qar Tve los moq me di kon sti tu ci is Ta nax mad, sa qar Tve los te rito
ri a ze ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dac vas ze dam xed ve lobas
uwevs sa qar Tve los sa xal xo dam cve li, ro mel sac sa qar Tve los parla
men ti um rav le so biT 5 wlis va diT ir Cevs.
sa qar Tve los kon sti tu ci is Ta nax mad, sa xal xo dam cve li uf le ba mosi
lia, ga mo av li nos ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dar Rve vis

174
kari meore
faq te bi, Se at yo bi nos amis Se sa xeb Se sa ba mis or ga no eb sa da pi rebs. saxal
xo dam cve lis saq mi a no bi saT vis dab rko le ba Ta Seq mna is je ba ka noniT
(sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 43).
sa qar Tve los sa xal xo dam cve lis saq mi a no ba re gu lir de ba 1996 wlis
16 ma i sis or ga nu li ka no niT `sa qar Tve los sa xal xo dam cve lis Se sa xeb~.
sa qar Tve los sa xal xo dam cve li ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta
dac vis sa xel mwi fo eb ri vi ga ran ti e bis uz run vel yo fis miz niT axor cie
lebs Sem deg fun qci ebs: ze dam xed ve lo bas uwevs sa xel mwi fo xe li sufle
bi sa da ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis or ga no Ta, sa ja ro da we sebu
le ba Ta da Ta nam de bo bis pir Ta mxri dan sa qar Tve los te ri to ri is
far gleb sa da mis iu ris diq ci a Si myo fi yve la pi ri saT vis sa xel mwi fos
mi er aRi a re bul uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dac va sa da pa ti vis ce mas,
ga nur Cev lad ra si sa, ka nis fe ri sa, sqe si sa, eni sa, re li gi i sa, po li tiku
ri an sxva Se xe du le bi sa, erov nu li, eT ni ku ri da so ci a lu ri kuT vnile
bi sa, war mo So bi sa, qo neb ri vi da wo deb ri vi mdgo ma re o bi sa, sac xovre
be li ad gi li sa Tu sxva ga re mo e bi sa; sa qar Tve los sa xal xo dam cve li
av lens ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dar Rve vis faq tebs da
xels uw yobs dar Rve u li uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis aR dge nas; saqar
Tve los sa xal xo dam cve li ewe va sa gan ma naT leb lo saq mi a no bas adami
a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta sfe ro Si.
2009 wlis 16 iv liss `sa xal xo dam cve lis Se sa xeb~ sa qar Tve los orga
nul ka non Si gan xor ci e le bu li cvli le be bis Ta nax mad, sa xal xo damcve
li as ru lebs ga er Ti a ne bu li ere bis or ga ni za ci is wa me bi sa da sxva
sas ti ki, ara a da mi a nu ri an da mam ci re be li mop yro bis an sas je lis wi naaR
mdeg kon ven ci is fa kul ta ti u ri oq miT gaT va lis wi ne bu li pre ven ci is
erov nu li me qa niz mis fun qci ebs, rac imiT vlin de ba, rom sa qar Tve los
sa xal xo dam cve li an spe ci a lu ri pre ven ci u li jgu fis wev ri amow mebs
da ka ve bis, wi nas wa ri pa tim ro bi sa da Ta vi suf le bis Sez Rud vis sxva adgi
leb Si ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dac vis mdgo ma re o bas.
sa qar Tve los sa xal xo dam cve li moq me debs da mo u ki deb lad da mas ufle
ba aqvs, da mo u ki deb lad Se a mow mos ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf leba
Ta dac vis mdgo ma re o ba, ase ve ma Ti dar Rve vis faq te bi, ro gorc mi Re buli
gan cxa de bi sa da sa Civ ris sa fuZ vel ze, ise sa ku Ta ri ini ci a ti viT.
sa qar Tve los sa xal xo dam cve li ga ni xi lavs sa qar Tve los mo qa la qe Ta,
uc xo qvey nis mo qa la qe Ta da mo qa la qe o bis ar mqo ne pir Ta, ag reT ve ker-
Zo sa mar Tlis iu ri di ul pir Ta, po li ti kur da re li gi ur ga er Ti a ne ba Ta
gan cxa de beb sa da sa Civ rebs, rom le bic exe ba sa xel mwi fo xe li suf le bi sa
da ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis or ga no Ta, sa ja ro da we se bu le ba Ta

adamianis uflebebi
175
da Ta nam de bo bis pir Ta qme de bebs an aq tebs sa qar Tve los kon sti tu ci i Ta
da ka no niT dad ge nil uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta, ag reT ve im sa er Ta-
So ri so xel Sek ru le ba Ta da Se Tan xme be biT dad ge nil uf le ba Ta da Ta visuf
le ba Ta dar Rve vis Se sa xeb, ro mel Ta mo na wi lec aris sa qar Tve lo.
pa tim ro bi sa da Ta vi suf le bis aR kve Tis da we se bu le beb Si, da ka ve bi sa
da Ta vi suf le bis Sez Rud vis sxva ad gi leb Si myof pir Ta mi er sa qar Tvelos
sa xal xo dam cve li saT vis gag zav ni li gan cxa de be bi, sa Civ re bi da weri
le bi kon fi den ci a lu ria. ma Ti gax sna da cen zu ra ak rZa lu lia; isi ni
da u yov neb liv un da ga da e ces sa qar Tve los sa xal xo dam cvels.
gan cxa de ba da sa Ci va ri ar ibeg re ba sa xel mwi fo ga da sa xa diT. sa qar-
Tve los sa xal xo dam cve lis mi er da in te re se bu li pi ri saT vis ga we u li
sam sa xu ri ufa soa. gan cxa de bi sa da sa Civ ris mi Re bis Sem deg sa qar Tvelos
sa xal xo dam cve li da mo u ki deb lad iRebs ga daw yve ti le bas Se mowme
bis Ta o ba ze, ris Se sa xe bac ec no be ba gan mcxa de bels. sa qar Tve los saxal
xo dam cve li val de bu lia, ac no bos gan mcxa de bels sa Civ ris Se mow mebis
Se de ge bi ka no niT dad ge ni li we siT.
sa qar Tve los sa xal xo dam cvels uf le ba aqvs, Se mow me bis Ca ta re bi sas:
a) da ub rko leb lad Se vi des sa xel mwi fo xe li suf le bi sa da ad gi lobri
vi TviT mmar Tve lo bis ne bis mi er or ga no Si, sa war mo Si, or ga ni za ci a sa
da da we se bu le ba Si, maT So ris, sam xed ro qve da na yof Si, pa tim ro bi sa da
Ta vi suf le bis aR kve Tis da we se bu le beb Si, da ka ve bi sa da Ta vi suf le bis
Sez Rud vis sxva ad gi leb Si;
b) sa xel mwi fo xe li suf le bi sa da ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis
or ga no ebs, sa ja ro da we se bu le beb sa da Ta nam de bo bis pi rebs mos Txo vos
da da u yov neb liv an araug vi a nes 10 dRi sa mi i Ros Se mow me bi saT vis au cile
be li yve la cno ba, do ku men ti da sxva ma sa la;
g) ne bis mi er Ta nam de bo bis pirs, mo xe les, mas Tan ga Ta nab re bul pirs mos-
Txo vos da mi i Ros we ri lo bi Ti ax sna-gan mar te ba ga mo sak vlev sa kiT xeb ze;
d) sa xel mwi fo an/da ara sa xel mwi fo da we se bu le be bis meS ve o biT Caa
ta ros sa eq sper to ga mok vle ve bi an/da mo am za dos das kvne bi; mo iw vi os
spe ci a lis te bi/eq sper te bi sa eq sper to an/da sa kon sul ta cio sa mu Sa o-
Ta Se sas ru leb lad;
e) ga ec nos sis xlis sa mar Tlis, sa mo qa la qo da ad mi nis tra ci ul saq meebs,
rom leb ze mi Re bu li ga daw yve ti le be bic ka no ni er Za la Sia Se su li.
sa qar Tve los sa xal xo dam cve li sa qar Tve los par la ments we li wad-
Si er Txel, ka len da ru li wlis mar tSi, wa rud gens an ga riSs qve ya na Si
ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dac vis mdgo ma re o bis Se sa xeb.
sa qar Tve los sa xal xo dam cve lis an ga riS Si un da mi e Ti Tos sa xel mwi-

176
kari meore
fo xe li suf le bi sa da ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis is or ga no e bi
da Ta nam de bo bis pi re bi, rom le bic ar Rvev dnen ada mi a nis uf le beb sa da
Ta vi suf le bebs, ar iT va lis wi neb dnen sa qar Tve los sa xal xo dam cve lis
re ko men da ci ebs am uf le ba Ta aR dge nis Ro nis Zi e be bis Se sa xeb.
sa qar Tve los sa xal xo dam cve li sa qar Tve los par la ments sa ga zafxu
lo se si a ze yo vel wli ur an ga riS Tan da kav Si re biT wa rud gens mox sene
bas ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta dac vis sfe ro Si ar se bu li
mdgo ma re o bis Se sa xeb.
yve la sa xel mwi fo xe li suf le bi sa da ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lobis
or ga no, Ta nam de bo bis Tu iu ri di u li pi ri val de bu lia, yo vel mxriv
da ex ma ros sa qar Tve los sa xal xo dam cvels, da u yov neb liv wa rud gi nos
ma sa le bi, sa bu Te bi da sxva in for ma cia, rom le bic das Wir de ba sa qar Tvelos
sa xal xo dam cvels Ta vi si uf le ba mo si le bis gan sa xor ci e leb lad.
Se mow me bis pro ces Si an sa qar Tve los sa xal xo dam cve lis moT xov nis
sa fuZ vel ze is sa xel mwi fo or ga no, Ta nam de bo bis an iu ri di u li pi ri,
rom lis moq me de ba an ga daw yve ti le ba mow mde ba, an ga sa Civ re bu lia, valde
bu lia, sa qar Tve los sa xal xo dam cvels wa rud gi nos ax sna-gan mar te ba
ga mo sak vlev sa kiT xze.
par la men ti. sa ka non mdeb lo or ga nos – par la men tis saq mi a no bas di di
mniS vne lo ba aqvs ada mi a nis uf le ba Ta swo ri re a li za ci i saT vis, rad gan
TviT kon sti tu ci u ri nor ma zog jer zo ga dia da mo iT xovs ka no niT mi si
re a li za ci is pro ce si saT vis da zus te bas. gar da ami sa, par la men ti is orga
noa, ro me lic sa ka non mdeb lo we siT Tvi Ton qmnis ada mi a nis uf le ba Ta
dac vis me qa niz meb sa da in sti tu tebs. am sfe ro Si mniS vne lo va nia ag reT ve
par la men tis sa kon tro lo fun qcia. par la men ti, zo ga dad, an mi si ko mi tete
bi sa da ko mi si e bis meS ve o biT Se is wav lis, ro gor icavs aR mas ru le be li
xe li suf le ba ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sfe ro Si ka no nebs, da ram de nad
iq na miR we u li ka no niT da sa xu li mi za ni am sfe ro Si. pirs, rom lis uf lebe
bic da ir Rva, an ar se bobs am uf le be bis dar Rve vis re a lu ri saf rTxe,
Se uZ lia mi mar Tos par la ments an cal ke ul par la men ta rebs Ta vi si uf lebe
bis dar Rve vis Ta vi dan asa ci leb lad. gar da ami sa, par la men tis wev rebs,
Tu maT Tvis cno bi li gax da ada mi a nis uf le ba Ta dar Rve vis faq te bi, Ta vi si
ini ci a ti viT Se uZ li aT Ca e ri on da mo iT xo von ase Ti faq te bis aR kve Ta.
aR mas ru le be li xe li suf le ba. pi ri, vi si uf le be bic iq na dar Rve uli
ad mi nis tra ci u li or ga no e bis mi er, sar geb lobs ad mi nis tra ci u li
sa mar TliT gan saz Rvru li dac vis sa Su a le be biT. sxva das xva qve ya na Si es
we si sxvada sxvag va rad moq me debs, mag ram, zo ga dad, xe li suf le bis ad mi-

adamianis uflebebi
177
nis tra ci ul or ga no ebs aqvT sa Su a le ba, ko req ti re ba ga u ke Ton ara marto
Ta vi anT moq me de bas, ara med im da we se bu le be bis moq me de ba sac, romle
bic maT daq vem de ba re ba Si im yo fe bi an.
Ta vi 3.2
ro gor xde ba ada mi a nis uf le ba Ta
dac va sa er Ta So ri so do ne ze?
Ta na me d ro ve sa zo ga do e ba Si ada mi a nis uf le be bi sa da Ta vi suf le bebis
dac va mxo lod sa xel mwi fos sa Si nao saq me ar aris.
mo qa la qes, rom lis uf le be bic da ir Rva erov nul do ne ze, sa Su a le ba
eZ le va, Ta vi si uf le be bis da sa ca vad mi mar Tos sa er Ta So ri so sa sa mar-
Tlo ebs.
sa xel mwi fo, ro me lic xels awers sa er Ta So ri so xel Sek ru le bas (rome
lic Se iZ le ba sxva das xva sa xel wo de biT ar se bob des – kon ven cia, dama
te bi Ti oq mi, paq ti), ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sfe ro Si kis ru lobs
val de bu le bas, pir naT lad Se as ru los xel Sek ru le biT aRi a re bu li ufle
be bi da Ta vi suf le be bi. mas aRar Se uZ lia, Ta vi ga i mar Tlos imiT, rom
sa xel mwi fo Si ar se bu li ka non mdeb lo ba sxvag va rad aya li bebs im sa kiTxebs,
rom le bic xel Sek ru le ba Sia mo ce mu li. ma ga li Tad, sa xel mwi fo ar
krZa lavs tre fi kings, an ar sjis mo no bi saT vis imi tom, rom mi si ka nonmdeb
lo ba amas ar iT va lis wi nebs.
sa er Ta So ri so xel Sek ru le be bis xel mom we ri sa xel mwi fo e bi sa er Ta-
So ri so xel Sek ru le be biT gaT va lis wi ne bu li stan dar te bis im ple menta
ci as sa ku Tar erov nul ka non mdeb lo ba Si ax de nen. erov nul do ne ze
par la men tSi ka non pro eq tis gan xil vas mi si ada mi a nis uf le beb Tan Se saba
mi so bis Tval saz ri siT ga ni xi la ven, dgin de ba mi si Tan xved ra sa er Ta-
So ri so do ne ze na kisr val de bu le beb sa da sa xel mwi fos sxva erov nul
nor ma ti ul aq teb Tan. Tu ka no ni ada mi a nis uf le ba Ta sa er Ta So ri so
stan dar tebs Se e sa ba me ba, mi si ga mo ye ne ba Se saZ le be lia.
sa qar Tve los 1995 wlis kon sti tu cia naT lad ga mo xa tavs Ta vis da moki
de bu le bas aR niS nu li sa kiT xis mi marT: `sa qar Tve los ka non mdeb lo ba
Se e sa ba me ba sa er Ta So ri so sa mar Tlis sa yo vel Ta od aRi a re bul prin cipeb
sa da nor mebs. sa qar Tve los sa er Ta So ri so xel Sek ru le bas an Se Tan-

178
kari meore
xme bas, Tu igi ar ewi na aR mde ge ba sa qar Tve los kon sti tu ci as, kon sti tuci
ur Se Tan xme bas, aqvs upi ra te si iu ri di u li Za la Si da sa xel mwi fo eb rivi
nor ma ti u li aq te bis mi marT~ (mux li 6); sa xel mwi fo cnobs da icavs adami
a nis sa yo vel Ta od aRi a re bul uf le beb sa da Ta vi suf le bebs, ro gorc
wa ru val da uze na es ada mi a nur Ri re bu le bebs. xe li suf le bis gan xor cie
le bi sas xal xi da sa xel mwi fo Sez Ru du li ari an am uf le be bi Ta da Ta visuf
le be biT, ro gorc uSu a lod moq me di sa mar TliT (mux li 7).
ada mi ans, ro me lic Tvlis, rom mi si uf le be bi da Ta vi suf le be bi dar-
Rve u lia erov nul do ne ze, Se uZ lia, Ta vi si uf le be bis aR sad ge nad saer
Ta So ri so or ga no ebs mi mar Tos. sa er Ta So ri so sa mar Ta li me tad mraval
fe ro van da mra val ric xo van ar Ce vans gvTa va zobs.
sa er Ta So ri so or ga ni za ci e bis mi er Se mu Sav da sa xel mwi fo eb ze zedam
xed ve lo bis sxva das xva me qa niz mi, rom le bi Tac sa xel mwi fos moq mede
ba ada mi a nis dac vis sa kiT xeb Si uf ro gam Wvir va le gax da. yve la sa xelmwi
fo ga dis sa er Ta So ri so or ga ni za ci e bis mo ni to rings da mi si da moki
de bu le ba ada mi a nis uf le be bis sa kiT xeb Tan sa er Ta So ri so Ta na me gobro
bis yu rad Re bis cen trSia. sa xel mwi fo, ro me lic ar Rvevs ada mi a nis
uf le bebs, ga nic dis sa er Ta So ri so Ta na me gob ro bi sgan po li ti kur da
eko no mi kur ze wo las.
msof li o Si ar se bobs ada mi a nis uf le ba Ta uni ver sa lu ri da re gi o nalu
ri sis te me bi. uni ver sa lur sis te mas mi a kuT vne ben ga e ros sis te mas,
xo lo re gi o na lu ri sis te me bi iq mne ba kon kre tu li re gi o ne bis mi xedviT:
ada mi a nis uf le ba Ta dac vis ev ro pu li sis te ma, ro me lic moq me debs
ev ro pa Si, in te ra me ri ku li sis te ma – moq me debs ame ri kis kon ti nen tis
qvey ne bi saT vis da af ri ku li sis te ma – aer Ti a nebs af ri kis qvey nebs.
Tavi 3.3
ada mi a nis uf le ba Ta dac vis ga e ros,
anu uni ver sa lu ri, sis te ma
ga e rom, Ta vi si moR va we o bis xan grZli vi pe ri o dis gan mav lo ba Si, araer
Ti or ga no da pro ce du ra Ca mo a ya li ba, rom le bi Tac ze dam xed ve lobas
uwevs mTel msof li o Si ada mi a nis uf le ba Ta dac vas, pa ti vis ce ma sa
da uz run vel yo fas. gan sa kuT re biT di dia xel Sek ru le biT Seq mni li,
anu sa xel Sek ru le bo or ga no Ta ro li.

adamianis uflebebi
179
sa xel Sek ru le bo or ga no e bi sa er Ta So ri so nor ma ti u li aq te bis safuZ
vel ze iq mne ba da maT fun qci as ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa kiT xSi
xel Sek ru le ba Si mo na wi le wevr sa xel mwi fo Ta ze dam xed ve lo ba Se adgens.
ga e ros far gleb Si moq me debs 9 sa er Ta So ri so sa xel Sek ru le bo orga
no: 83
ada mi a nis
uf le ba Ta
umaR le si komi
sa ri a ti sa
da ko mis ris
lo go
ga e ros far gleb Si ada mi a nis uf le be bis dac vi sa da sa er Ta So ris mas Sta biT maT
ze dam xed ve lo ba ze pa su xis mge be li sa xel Sek ru le bo ko mi te ti
ab reviatura
UNHRC
CESCR
CERD
CEDAW
CPT
SPT
sa xel wo de ba sa fuZ ve li (ab re vi a tu ra)
ada mi a nis uf le ba Ta
ko mi te ti
eko no mi kur, so ci a lur da
kul tu rul uf le ba Ta
ko mi te ti
ra sob ri vi dis kri mi na ci is
ko mi te ti
qal Ta dis kri mi na ci is yve la
for mis aR mof xvris
ko mi te ti
wa me bis sa wi na aR mde go
ko mi te ti
wa me bis Ta vi dan aci le bis
qve ko mi te ti
sa mo qa la qo da po li ti kur
uf le ba Ta sa er Ta So ri so
paq ti (CCPR)
so ci a lur, eko no mi kur da
kul tu rul uf le ba Ta
sa er Ta So ri so paq ti (ICESCR)
yve la for mis ra sob ri vi
dis kri mi na ci is aR mof xvris
kon ven cia (ICERD)
qal Ta dis kri mi na ci is yve la
for mis aR mof xvris
saerTaSoriso kon ven cia (CEDAW)
kon ven cia wa me bi sa da sxva
sas ti ki, ara a da mi a nu ri an
Rir se bis Sem la xa vi mop yro bi sa
da sas je lis wi na aR mdeg (CAT)
wa me bi sa da sxva sas ti ki,
ara a da mi a nu ri an Rir se bis
Sem la xa vi mop yro bi sa da
sas je lis wi na aR mdeg kon ven ci is
da ma te bi Ti oq mi (OPCAT)
Ta ri-
Ri
CRC bav Svis uf le ba Ta ko mi te ti bav Svis uf le ba Ta kon ven cia 1989
CMW
CRPD
mu Sa mig ran tTa da ma Ti
oja xe bis uf le ba Ta dac vis
ko mi te ti
Sez Ru du li Se saZ leb lo bebis
mqo ne pir Ta (SSmp)
uf le be bis ko mi te ti
mu Sa mig ran tTa da ma Ti
oja xis uf le ba Ta dac vis
kon ven cia (ICRMW)
Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis
mqo ne pir Ta (SSmp) uf le be bis
kon ven cia (CRPD)
83 zogierT konvencias aqvs damatebiTi oqmebi, romlebic avseben uflebaTa CamonaTvals
an iTvaliswineben wevr saxelmwifoebze zedamxedvelobis procedurebs. magaliTad,
samoqalaqo da politikur uflebaTa saerTaSoriso paqtis 2 damatebiTi
oqmi, romlis monawile saqarTvelocaa: 1. adamianis uflebaTa komitetSi individualuri
ganacxadebis Setanis Sesaxeb, 2. sikvdiliT dasjis gauqmebis Sesaxeb; bavSvis
uflebaTa konvenciis 2 damatebiTi oqmi, romlis monawile saqarTvelocaa: 1. bavSvis
SeiaraRebul konfliqtebSi monawileobis Sesaxeb damatebiTi oqmi, 2. bavSvTa
vaWrobis, bavSvTa prostituciisa da pornografiis Sesaxeb damatebiTi oqmi da sxva.
1966
1966
1965
1979
1984
2002
1990
2006

180
kari meore
ne bis mi er ada mi ans aqvs uf le ba, mi mar Tos ga e ros da mis or ga no ebs
Ta vis uf le ba Ta dar Rve vis Se sa xeb. ga e ros sa xel Sek ru le bo 9 or ga nodan
Svi di or ga no ixi lavs ada mi a nis uf le ba Ta dar Rve veb Tan da kav Si rebul
da vebs. in di vi du a lu ri mi mar Tvis uf le ba sa qar Tve los mo qa la qeeb
sac aqvT. 1994 wels sa qar Tve lo mi u er Tda sa mo qa la qo da po li ti kur
uf le ba Ta paq tsa da mis pir vel da ma te biT oqms, ri Tac aRi a ra ada mi a nis
uf le ba Ta ko mi te tis iu ris diq cia.
ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si in di vi du a lu ri ga nac xa de bis (sa Civ rebis)
war dge niT ada mi a nis uf le be bi iZens kon kre tul mniS vne lo bas da
sa er Ta So ri so sa mar Tleb ri vi nor me bi (rom le bic sak ma od zo ga di da abstraq
tu lia) si coc xli su na ri an ni xde bi an, ro gorc ko mi te ti sa da sasa
mar Tlo ga daw yve ti le be bis, ase ve re ko men da ci e bis ga mo ta nis sa fuZvel
ze.
in di vi du a lu ri ga nac xa dis Se ta nis uf le ba aqvs ara mxo lod wev ri
sa xel mwi fos mo qa la qes sa ku Ta ri sa xel mwi fos wi na aR mdeg, ara med im
pir sac, ro me lic ar aris mo pa su xe sa xel mwi fos mo qa la qe, mag ram mi si
uf le be bi da ir Rva swo red am sa xel mwi fo Si (ma ga li Tad, Ci ne Tis mo qala
qe uka no nod iq na da ka ve bu li av stra li a Si. Ci ne Tis mo qa la qes aqvs
uf le ba, ga nac xa di Se i ta nos av stra li is wi na aR mdeg, rad gan mi si ufle
be bi da ir Rva, ro de sac is im yo fe bo da av stra li is iu ris diq ci is
qveS).
ko mi te ti ga ni xi lavs mxo lod im ga nac xa debs, rom leb Sic mo sar Ce le
da mo pa su xe sa xel mwi fo ebs aRi a re bu li aqvT ko mi te tis iu ris diq cia
spe ci a lu ri ga nac xa diT.
sa xel mwi fo, ro me lic sa er Ta So ri so xel Sek ru le bis mo na wi le xde ba
ra ti fi ci re bis an mi er Te bis gziT, sa ku Tar Tav ze iRebs val de bu le bas,
ara mar to Se as ru los xel Sek ru le biT na kis ri val de bu le be bi, ara med
da ic vas sa xel Sek ru le bo or ga no e bis mi er dad ge ni li pro ce du re bi.
erT-er Ti mniS vne lo va ni pro ce du ra, ro mel sac sa xel Sek ru le bo orga
no e bi ad ge nen, wev ri sa xel mwi fo e bis mi er war dge ni li pe ri o du li
an ga ri Se bia. sa xel mwi fos mi er war dge nil pe ri o dul an ga ri Seb Si asaxu
lia sa mar Tleb ri vi, ad mi nis tra ci u li, sa sa mar Tlo da sxva zo me bi,
rom le bic ga a ta ra sa xel mwi fom xel Sek ru le biT na kis ri val de bu lebe
bis Se sas ru leb lad. an ga riS Si sa xel mwi fo mi u Ti Tebs im sir Tu le ebze,
ro mel Tac is aw yde ba ada mi a nis uf le ba Ta dac vis saq me Si. an ga ri Sis
gan xil vas es wre bi an ko mi te tis eq sper te bi, wev ri sa xel mwi fos ofi ci alu
ri war mo mad gen le bi da ak re di te bu li ara sam Tav ro bo or ga ni za ci ebi.
ada mi a nis uf le ba Ta ko mi te ti sa xel mwi fos mi er war dge ni li an ga ri-

adamianis uflebebi
181
Sis sa fuZ vel ze iRebs re ko men da ci ebs, ro mel Ta Ses ru le bis Se sa xe bac
wevr ma sa xel mwi fom mog vi a ne biT un da ac no bos Se sa ba mis ko mi tets.
ga e ros sa xel Sek ru le bo or ga no e bi (ko mi te te bi) ada mi a nis uf leba
Ta Se sa xeb in for ma ci as iRe ben ara mxo lod wev ri sa xel mwi fo e bi dan,
ara med al ter na ti u li wya ro e bi dan: ga e ros spe ci a li ze bu li or ga no ebi
dan (mag., jan dac vis msof lio or ga ni za cia), ga e ros fon de bi dan (mag.,
ga e ros bav SvTa fon di (UNICEF)), sxva das xva prog ra mi dan (mag.,UNDP-is
pro eq te bi dan), sxva das xva sa er Ta So ri so mTav ro ba Ta So ri si (mag.: ev ropis
sab Wo, eu To) da ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bi dan (mag.: Human Rights
Watch, Amnesty International), ag reT ve sa mo qa la qo sa zo ga do e bi dan, pro fesi
u li aso ci a ci e bi dan, erov nu li ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bi dan,
mas me di i dan, aka de mi u ri da we se bu le be bi dan. bevr uw ye ba sa da or ga niza
ci as Ta vi si wvli li Se aqvs ada mi a nis uf le ba Ta aR sru le ba Si (ma ga li-
Tad:
• msof lio jan dac vis or ga ni za ci as – WHO;
• ga e ros ltol vil Ta umaR les ko mi sa ri ats – UNHCR;
• ga e ros ga naT le bis, mec ni e re bi sa da kul tu ris or ga ni za ci as –
UNESCO;
• ga e ros bav SvTa fonds – UNICEF;
• wi Te li jvri sa da wi Te li na xe var mTva ris sa er Ta So ri so ko mi tets
– ICRC;
• ev ro pa Si uSiS ro e bi sa da Ta nam Srom lo bis or ga ni za ci as (eu To) –
OSCE da sxva.
2006 wels Se iq mna ga e ros ada mi a nis uf le ba Ta sab Wo, rom lis Zi ri-
Ta di fun qcia msof li o Si ada mi a nis uf le ba Ta dac vis xel Sew yo ba da
gaZ li e re baa.
2006 wlis 15 marts ga e ros 60/251 re zo lu ci is sa fuZ vel ze ge ne ralur
ma asam ble am mi i Ro ada mi a nis uf le ba Ta sab Wos mi er mom za de bu li
sa xel mwi fo Ta an ga riS ge bis axa li sis te ma, an ga riS ge bis axa li proce
du ra – uni ver sa lu ri pe ri o du li an ga ri Si (UPR). 2008 wli dan upa
(UPR) Za la Si Se vi da. sa qar Tve lom 2011 wels pir ve lad ga i a ra es pro ce si.
am uka nas kne lis mi za nia, ze dam xed ve lo ba ga u wi os msof li os yve la qveya
nas ada mi a nis uf le ba Ta dac vis mdgo ma re o bis Tval saz ri siT. yve la saxel
mwi fo val de bu lia, ga i a ros es pro ce si yo vel 4 we li wad Si er Txel
da wa rud gi nos ada mi a nis uf le ba Ta sab Wos Ta vi si mox se ne ba, ro mel Sic
ai sa xe ba ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa kiT xe bi. upar-is pro ces Si mo na wile
o bis mi Re bis uf le ba aqvT: sa er Ta So ri so da erov nul ara sam Tav ro bo
or ga ni za ci ebs, aka de mi ur wre ebs, sa mo qa la qo sa zo ga do e bis war mo madgen
lebs. maT uf le ba eZ le vaT, wa rad gi non al ter na ti u li, `Crdi lo va ni~

182
kari meore
mox se ne ba, 84 ro mel Sic aR we ren ada mi a nis uf le ba Ta dar Rve vis faq tebs,
Se a fa se ben sa xel mwi fo Si ar se bul si tu a ci as, mis ce men re ko men da ci ebs
wevr sa xel mwi fos ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa kiT xeb ze.
ada mi a nis uf le ba Ta umaR le si ko mi sa ri a ti ga e ros
ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si
ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si saq mi a no bis ko or di na ci is ga um jo bese
bis miz niT, 1993 wlis 20 de kem bers q. ve na Si, ada mi a nis uf le ba Ta saer
Ta So ri so kon fe ren ci a ze mi Re bu li re ko men da ci is sa fuZ vel ze,
ge ne ra lu ri asam ble is #48/141 re zo lu ci iT, Se iq mna ada mi a nis uf leba
Ta umaR le si ko mis ris pos ti. umaR le si ko mis ris saq mi a no ba mo i cavs
sa er Ta So ri so Ta nam Srom lo bis xel Sew yo ba sa da po pu la ri za ci is waxa
li se bas ada mi a nis uf le ba Ta efeq tu rad gan xor ci e le bis sfe ro Si.
umaR le si ko mis ris Za lis xme va mi mar Tu lia ada mi a nis uf le ba Ta dac vis,
ga e ros sis te ma Si ada mi a nis uf le be bis sa kiT xe bis win wa mo we vi sa da ma-
Ti ko or di na ci is, ada mi a nis uf le ba Ta sfe ro Si axa li stan dar te bis Semu
Sa ve bi sa da am sfe ro Si xel Sek ru le be bis ra ti fi ci re bis ken. ko mis ris
man dat Si Se dis ada mi a nis uf le be bis se ri o zul dar Rve veb ze re a gi re ba
da am gva ri dar Rve ve bis Ta vi dan asa ci leb lad kon kre tu li saq mi a no bis
war mar Tva. ase ve, kon sul ta ci e bi sa da teq ni ku ri dax ma re bis ga we va wevri
sa xel mwi fo e bis mTav ro be bi saT vis.
umaR les ko mi sars niS navs ga e ros ge ne ra lu ri mdi va ni da am tki cebs
ge ne ra lu ri asam blea oT xi wlis va diT. es Ta nam de bo ba, Ta vi si do niT,
ga e ros ge ne ra lu ri mdiv nis mo ad gi lis Ta nam de bo bas Se e sa ba me ba.
Tavi 3.4
ro gor aris da cu li ada mi a nis
uf le be bi re gi o na lur do ne ze?
wi nam de ba re Tav Si gan xi lu lia ada mi a nis uf le ba Ta dac vis ev ro pu li
sis te ma, rom lis mTa va ri say rde ni aris 47 wev ri sa xel mwi fo sa gan Sem-
84 2010 wels saqarTvelos oficialuri angariSis paralelurad gaeros universaluri
perioduli angariSis UPR-is farglebSi momzadda e.w. `Crdilovani~ angariSi
qalTa uflebebis damcveli 23 arasamTavrobo organizaciis mier.

adamianis uflebebi
183
dga ri ev ro pis sab Wo. gan sxva ve biT uni ver sa lu ri, ga e ros sis te mi sa gan,
re gi o na lu ri sis te ma ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa kiT xSi uf ro moqni
lia. gar da ami sa, me qa niz mebs, ro mel Tac ev ro pu li sis te ma iye nebs,
udi de si mniS vne lo ba aqvs sa qar Tve los mo qa la qe e bis uf le ba Ta dac visaT
vis.
ada mi a nis uf le be bi da cu lia ro gorc ev ro sab Wos, ise ev ro kav Si risa
85 da eu To s far gleb Si. 86
mi u xe da vad ami sa, Cven gan vi xi lavT ada mi a nis uf le ba Ta dac vis mxolod
ev ro pis sab Wos me qa niz mebs.
Tavi 3.5
sa qar Tve lo da ev ro pis sab Wo
1999 wels sa qar Tve lo ev ro pis sab Wos sru luf le bi a ni wev ri gax da,
2000 wels Za la Si Se vi da ev ro pis sab Wos erT-er Ti um Tav re si do ku menti
– ada mi a nis uf le ba Ta da Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta ev ro pu li kon vencia.
am na bi jiT sa qar Tve lom sa ja rod ga nac xa da, rom eTan xme ba ev ro pis
sab Wos wes de bis moT xov nas: `ev ro pis sab Wos yo vel ma wev rma un da aRi aros
ka no nis uze na e so bi sa da mi si iu ris diq ci is far gleb Si myo fi yve la
pi ris ada mi a nis uf le be biT da Zi ri Ta di Ta vi suf le be biT sar geb lo bis
prin ci pe bi da iTa nam Srom los ke Til sin di si e rad da na yo fi e rad sab Wos
pir vel Tav Si aR niS nu li miz nis gan xor ci e le bi saT vis~ (ev ro pis sab Wos
wes de ba, mux li 3).
85 evrokavSiris fundamentur uflebaTa qartia, romelsac xeli moewera safrange-
Tis qalaq nicaSi 2000 wlis 7 noembers, evrokavSiris istoriis ganmavlobaSi pirvelad,
erT teqstSi moicavs evrokavSiris moqalaqeTa da mis teritoriaze mcxovreb
pirTa samoqalaqo, politikur, ekonomikur da socialur uflebaTa mTel rigs. igi
Sevida evropis 2004 wlis 18 ivnisis konstituciis proeqtis meore nawilSi. evrokavSiris
konstituciis proeqtis uaryofis Semdeg moxda qartiis adaptireba da
gamocxadda 2007 wlis 12 dekembers strasburgSi, lisabonis xelSekrulebis xelmoweris
win, riTac qartiam iuridiulad savaldebulo Zala SeiZina. qartiis sruli
moqmedeba evrokavSiris wevri saxelmwifoebisTvis kvlav sadavoa, Tumca evrokav-
Siris arawevri saxelmwifoebisTvisac igi aris mniSvnelovani saxelmZRvanelo dokumenti,
gansakuTrebiT ki im qveynebisTvis, romlebic kavSirSi Sesvlis procesSi
arian. ix. adamianis uflebebi jandacvis sferoSi, Tb., 2011.
86 evropis uSiSroebisa da TanamSromlobis organizaciis (euTo) SemadgenlobaSi Sedis
ramdenime organizacia, romlebic uSualod arian dakavebuli adamianis uflebaTa
dacviT. saqarTvelo euTos wevri qveyanaa, magram evrokavSirisa jer kidev ara.

184
kari meore
ev ro pis sab Wo Si ga wev ri a ne bi sas sa qar Tve lom ikis ra mTe li ri gi valde
bu le be bi sa: ada mi a nis uf le ba Ta kon ven ci a sa da mis da ma te biT oq meb-
Tan mi er Te ba; ev ro pis sab Wos far gleb Si mi Re bu li ise Ti mniS vne lo va ni
do ku men te bis ra ti fi ci re ba, ro go re bi caa: wa me bi sa da ara a da mi a nu ri an
da mam ci re be li mop yro bisa Tu dasjis aRkveTis ev ro pu li kon ven cia da
mi si da ma te bi Ti oq me bi; erov nul um ci re so ba Ta dacvis evropuli Car Cokon
ven cia; evropis so ci a lu ri qar tia; ev ro pu li kon ven cia eq stra di ciis
Se sa xeb da sxva do ku men te bi. sa qar Tve los da e va la: erov nu li ka nonmdeb
lo bis ev ro pul kon ven ci as Tan Se sa ba mi so ba Si moy va na, re for me bis
ga ta re ba sa sa mar Tlos, pro ku ra tu ris, po li ci is sfe ro eb sa da pe ni tenci
a rul sis te ma Si, sa qar Tve lo dan de por ti re bul mes xTa dab ru ne ba,
um ci re so ba Ta Se sa xeb ka no nis mi Re ba, ad mi nis tra ci u li zo me bis mi Reba
im pir Ta sa kuT re bi sa da sa i ja ro uf le be bis aR sad ge nad, rom leb mac
1990-1994 wleb Si mim di na re kon fliq te bis dros da kar ges qo ne ba; ase ve
ga i we ra va de bi Ta vi suf le ba aR kve Til pir Ta uf le be bis dac vis miz niT
pe ni ten ci a rul sis te ma Si re for me bis ga sa ta reb lad, 1991-1992 wleb Si
po li ti ku ri are u lo bis dros da ka ve bul pir Ta saq me e bis xe la xa li gada
sin jva da sxva. ama ve val de bu le be bi dan ga mom di na re, ev ro pis sab Wom
Ta vi si re zo lu ci iT ga nac xa da, rom awar mo ebs mo ni to rings sa qar Tvelo
Si ar se bul mdgo ma re o ba ze mi si ev ro sab Wo Si ga wev ri a ne bis dRi dan. 87
ev ro pis sab Wo Si ga wev ri a ne bam sa qar Tve los mo qa la qe e bs ada mi a nis
uf le ba Ta sa sa mar Tlos me qa niz me biT sar geb lo bis Se saZ leb lo ba misca,
ev ro pis sab Wos struq tu reb Si sa ku Ta ri uf le be bi sa da Ta vi suf lebe
bis dac va xel mi saw vdo mi ga xa da. sa qar Tve los mo qa la qe e bi mo eq cnen
ada mi a nis uf le ba Ta da Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta kon ven ci is dac vis qveS.
ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pu li kon ven cia ev ro sab Wos pir ve li da
uZ ve le si do ku men tia, ro me lic icavs sa mo qa la qo da po li ti kur ufle
bebs da amis pa ra le lu rad qmnis ada mi a nis uf le ba Ta dac vis qme diT
me qa nizms sa ze dam xed ve lo or ga nos ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pu li sasa
mar Tlos sa xiT, rom lis ga daw yve ti le be bi wev ri sa xel mwi fo e bis Tvis
Se sas ru leb lad sa val de bu loa.
ev ro pu li kon ven cia ev ro pis sab Wom 1950 wels mi i Ro. kon ven cia tipiur
ev ro pul tra di ci eb ze aR mo ce ne bu li do ku men tia, ro me lic ko munis
tu ri diq ta ti sa da msof lmxed ve lo bi dan Ta vi su fa li, de mok ra ti uli
sa xel mwi fo e bis mi er Se iq mna.
ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pu li kon ven cia Sed ge ba pre am bu li sa da
59 mux li sa gan. kon ven cia moq me debs yve la ze, vinc eq ce va `ma Ra li xel-
87 www.coe.ge.

adamianis uflebebi
185
Sem kvre li mxa re e bis iu ris diq ci is far gleb Si~ (1-li mux li), mi u xe davad
ma Ti mo qa la qe o bi sa, rac imas niS navs, rom ada mi a nis uf le be bis evro
pu li kon ven cia er Tdro u lad icavs im pi rebs, rom le bic ari an wevr
sa xel mwi fo Ta mo qa la qe e bi, apat ri de bi, bi pat ri de bi da is uc xo e le bi,
rom le bic ev ro sab Wos wev ri sa xel mwi fos iu ris diq ci is qveS im yo fe bian.
kon ven cia moq me debs wevr sa xel mwi fo Ta iu ris diq ci is qveS myof fizi
kur da iu ri di ul pi reb ze.
ev ro pu li kon ven cia kon kre tul uf le bebs Se e xe ba. ese nia: si cocxlis
uf le ba; wa me bis ak rZal va; mo no bi sa da iZu le bi Ti Sro mis ak rZalva;
Ta vi suf le bi sa da usaf rTxo e bis uf le ba; sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos
uf le ba; sas je lis ukuq ce vi Ti ga mo ye ne bis ak rZal va; pi ra di da oja xuri
cxov re bis pa ti vis ce mis uf le ba; az ris, sin di si sa da re li gi is Ta visuf
le ba; ga mo xat vis Ta vi suf le ba; Sek re bi sa da ga er Ti a ne bis Ta vi sufle
ba; qor wi ne bis uf le ba; sa mar Tleb ri vi dac vis efeq tu ri sa Su a le bis
ga mo ye ne bis uf le ba; dis kri mi na ci is ak rZal va.
kon ven ci is me sa me na wi li Se e xe ba ev ro pu li sa sa mar Tlos sa kiT xebs.
kon ven ci as aqvs 14 da ma te bi Ti oq mi, ro mel Ta gan Za la Si Se su lia konven
ci is I , II, IV, VI, VII da XII oq me bi. eseni kon ven ci iT ga ran ti re bul uf leba
Ta ga far To e bas exe ba. ker Zod:
kon ven ci is I da ma te bi Ti oq miT aRi a re bu lia qo ne biT da ub rko leblad
sar geb lo bis uf le ba, ga naT le bis mi Re bis uf le ba, Ta vi su fa li ar-
Cev ne bis uf le ba;
IV da ma te bi Ti oq mi uz run vel yofs sa xel mwi fos te ri to ri a ze ka noni
e rad myo fi yve la pi ri saT vis Ta vi suf lad ga da ad gi le bi sa da sac xovre
be li ad gi lis ar Ce vis uf le bas;
VI oq miT aik rZa la sik vdi liT das ja mSvi do bi a no bis dros, rac, ama ve
dros, gax da ev ro sab Wo Si ga wev ri a ne bis erT-er Ti pi ro ba;
VII da ma te biT ma oq mma sis xlis sa mar Tlis da na Sa ul Si msjav rde bul
pi rebs mi a ni Wa maT wi na aR mdeg ga mo ta ni li sa sa mar Tlos ga mam tyu ne be li
ga na Ce nis zem dgom in stan ci a Si ga sa Civ re bi sa da mcda ri ga na Ce niT maT-
Tvis mi ye ne bu li zi a nis kom pen sa ci is uf le ba;
ak rZa la er Ti da ima ve sa xel mwi fos iu ris diq ci is far gleb Si myo fi
pi ris xel me o red ga sa mar Tle ba an im da na Sa u li saT vis das ja, rom lis-
Tvi sac pi ri uk ve ga mar Tle bu li an msjav rde bu li iyo;
kon ven ci is XII da ma te bi Ti oq miT aik rZa la yo vel gva ri dis kri mi na cia;
XIII oq mma ak rZa la sik vdi liT das ja ne bis mi er vi Ta re ba Si;

186
kari meore
kon ven ci is XI da XIV oq me bi pro ce su a lur sa kiT xebs Se e xe ba da maT Si
sa u ba ria ev ro pu li sa sa mar Tlos re or ga ni za ci a ze.
kon ven cia pir ve li do ku men tia, ro mel mac ada mi a nis uf le ba Ta dacvis
aR sru le bis efeq tu ri me qa niz mi Seq mna. sa sa mar Tlo ixi lavs da vas
– sa xel mwi fo sa xel mwi fos wi na aR mdeg (ma ga li Tad, ada mi a nis uf le ba-
Ta ev ro pul sa sa mar Tlo Si ixi le ba da va – `sa qar Tve lo ru se Tis wi na aRmdeg~/“Georgia
v. Russia” 88 ) da im pir Ta in di vi du a lur ga nac xa debs, rom lebic
uCi vi an sa ku Tar sa xel mwi fos an ev ro pis sab Wos sxva wevr sa xel mwi foebs
ma Ti uf le be bis dar Rve vi saT vis (ma ga li Tad, `gur ge ni Ze sa qar Tve los
wi na aR mdeg~/“Gurgenidze v. Georgia”). 89 ga nac xa dis Se ta na ram de ni me sa xel mwifos
wi na aR mde gac ki Se iZ le ba (ma ga li Tad, `Sa ma e vi da 12 sxva ru se Ti sa da
sa qar Tve los wi na aR mdeg~ /“Shamaev and 12 other v. Russia and Georgia”). 90
mo pa su xe sa xel mwi fo ev ro pu li sa sa mar Tlos wi na Se ev ro pu li konven
ci iT gaT va lis wi ne bu li uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis dar Rve vis
faq teb ze pa su xobs, xo lo sa sa mar Tlo, ga daw yve ti le bis sa fuZ vel ze,
– maT wi na Se, vi si uf le be bi caa (fi zi ku ri Tu iu ri di u li pi re bis) dar-
Rve u li. am Sem Txve va Si, pa su xis mgeb lo ba Se iZ le ba da e kis ros mxo lod
sa xel mwi fos. aqe dan ga mom di na re, mo pa su xe in di vi du a lur ga nac xad ze
Se iZ le ba iyos mxo lod sa xel mwi fo.
sa sa mar Tlo iu ris diq cia vrcel de ba kon ven ci i sa da mi si oq me bis ganmar
te ba sa da ga mo ye ne bas Tan da kav Si re bul yve la sa kiT xze, rom le bic
mas ga da e ce ma gan sa xil ve lad. iu ris diq ci as Tan da kav Si re bul sa da vo
sa kiT xebs Ta vad sa sa mar Tlo wyvets. sa sa mar Tlos sa bo loo ga daw yveti
le ba sa val de bu loa xel Sem kvre li mxa re e bi saT vis. ze dam xed ve lo ba
ga daw yve ti le bis aR sru le ba ze ekis re ba mi nis trTa ko mi tets.
ev ro pis kon ven cia sa qar Tve lo Si moq me debs uSu a lod, ro gorc saqar
Tve los ka non mdeb lo bis ga nu yo fe li na wi li, da Tu igi ar ewi na aRmde
ge ba sa qar Tve los kon sti tu ci as, kon sti tu ci ur Se Tan xme bas aqvs
upi ra te si iu ri di u li Za la Si da sa xel mwi fo eb ri vi nor ma ti u li aq te bis
mi marT. sa er Ta So ri so xel Sek ru le ba kon ven ci iT aRi a re bu li uf lebe
bis dar Rve vis Sem Txve va Si sa qar Tve los mo qa la qe ebs sa Su a le bas aZlevs,
mi mar Ton ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pul sa sa mar Tlos, ro me lic
stras bur gSi mde ba re obs.
88 “Georgia v. Russia” V. an VS – laTinurad “Versus” – `winaaRmdeg~. adamianis uflebaTa
evropul sasamarTloSi (igive starsburgis sasamarTlo) 2008 wlis ruseT-saqarTvelos
konfliqtSi dazaralebuli saqarTvelos moqalaqeebis sarCelebi ganixileba
ruseTis winaaRmdeg.
89 ganacxadi # 71678/01, 17/01/2007 (gadawyvetileba).
90 saqme # 36378/02, 25/04/2005 (gadawyvetileba).

adamianis uflebebi
187
kon ven ci is far gleb Si ve Seq mni lia sa ze dam xed ve lo or ga no, ro melic
Tval yurs adev nebs wevr sa xel mwi fo Ta mi er sa sa mar Tlo ga dawyve
ti le be bis aR sru le bas. `sa sa mar Tlos sa bo loo ga daw yve ti le ba
ga da e ce ma mi nis trTa ko mi tets, ro me lic ze dam xed ve lobs mis aR srule
bas~.
ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pu li kon ven cia qmnis ada mi a nis uf le ba Ta
dac vis efeq tur me qa nizms – sa sa mar Tlos. sa sa mar Tlo, ro me lic strasbur
gSi (saf ran ge Ti) mde ba re obs, ada mi a nis uf le ba Ta dac vis efeq tu ri
me qa niz mia da mi si ga daw yve ti le be bi yve la ze kar gad asa xavs ada mi a nis
uf le ba Ta dac vis xa ris xsa da sim wva ves ama Tu im wevr sa xel mwi fo Si.
ev ro pu li sa sa mar Tlos da de bi Ti ga daw yve ti le ba, ase ve ada mi a nis
uf le ba Ta ana lo gi ur dar Rve va Ta mo ma val Si Ta vi dan aci le ba strasbur
gis me qa niz mis sak van Zo sa kiT xia.
Ta vi si ar se bo bis gan mav lo ba Si, ev ro pu li sa sa mar Tlo praq ti ka ixve
we bo da da vi Tar de bo da, aya li beb da stan dar tebs ada mi a nis uf le ba-
Ta dac vis sfe ro Si. ev ro pu li kon ven ci i sa da ev ro pu li sa sa mar Tlos
pre ce den tu li sa mar Ta li aya li bebs ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pul
stan dar tebs, rom leb zec da fuZ ne bu lia ev ro pis sa xel mwi fo Ta sa mar-
Tleb ri vi sis te ma. es ki, Ta vis mxriv, av to ri tet sa da did po pu la ro bas
sZens ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pul sa sa mar Tlos. amis das tu ria Se suli
ga nac xa de bis ra o de no ba.
ev ro sab Wos egi diT mi Re bul sa er Ta So ri so xel Sek ru le ba Ta xelmo
we ri Ta da ra ti fi ci re biT sa qar Tve lom ikis ra ada mi a nis uf le ba Ta
da Zi ri Tad Ta vi suf le ba Ta aRi a re bis, dac vis, gan mtki ce bi sa da pa tivis
ce mis val de bu le ba. am uka nas kne lis gan xor ci e le ba mniS vne lov nad
aris da mo ki de bu li sa er Ta So ri so nor me bis erov nul ka non mdeb lo ba-
Si in kor po ri re ba sa da erov nu li sa sa mar Tlo e bis mi er sa er Ta So ri so
xel Sek ru le ba Ta da sa er Ta So ri so sa sa mar Tlo praq ti kis ga mo ye ne ba ze.
am val de bu le ba Ta Se mad ge ne li na wi lia ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pu li
sa sa mar Tlo praq ti ka da ama ve sa sa mar Tlos mi er mi Re bu li ga daw yve tile
be bi. sa qar Tve los sa sa mar Tlo e bi kon kre tul saq me ze ga daw yve tile
bis ga mo ta ni sas mi mar Ta ven ev ro pis ada mi a nis uf le ba Ta kon ven ci i sa
da ev ro pu li sa sa mar Tlos pre ce den tul sa mar Tals.
sa qar Tve lo Si ev ro pu li sa sa mar Tlos po pu la ro bis maC ve ne be lia
sa qar Tve lo dan masSi Se su li sar Ce le bis ra o de no ba. mar Ta lia, isini
sa sa mar Tlo Si Se sul ga nac xad Ta sa er To ra o de no ba Si ga dam wyvet
rols ar as ru le ben, mag ram sa qar Tve los Tvis, mi si mo qa la qe e bi sa da

188
kari meore
mi si iu ris diq ci is qveS myof pir TaT vis yo vel ga daw yve ti le bas udide
si mniS vne lo ba aqvs (aq igu lis xme ba ro gorc ev ro sa sa mar Tlo Si moge
bu li saq me e bi, ase ve ev ro sa sa mar Tlo Si mo qa la qe Ta mi er wa ge buli
saq me e bic). 91
stras bur gis sa sa mar Tlos mi er sa qar Tve los wi na aR mdeg Se su li
da gan xi lu li saq me e bi me tad mra val fe ro va nia da uf le ba Ta far To
speqtrs moi cavs. isi ni exe ba si coc xlis uf le bis dar Rve vis, wa me bis, Tavi
suf le bi sa da xel Se u xeb lo bis uf le bis, sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos,
sa kuT re bis, ar Cev ne bis, sit yvis Ta vi suf le bis sa kiT xebs.
ev ro pu li kon ven cia saq mis sa sa mar Tlo war mo e ba Si mi Re bi saT vis gansaz
Rvravs kri te ri u mebs, ro mel Tac ga nac xa di un da ak ma yo fi leb des,
ker Zod:
• ga nac xa di un da exe bo des ev ro pu li kon ven ci iT gaT va lis wi ne bul
uf le ba Ta dar Rve vas;
• uf le ba Ta dar Rve va un da fiq sir de bo des wev ri sa xel mwi fos mi er
ev ro pul kon ven ci a ze ra ti fi ci re bis Sem deg;
• amo wu ru li un da iyos Si da sa mar Tleb ri vi dac vis me qa niz me bi;
• ga su li ar un da iyos sa sa mar Tlos Tvis ga nac xa diT mi mar Tvi dan
6-Tvi a ni va da;
• ga nac xa di ar un da iyos aS ka rad usa fuZ vlo;
• ga nac xa di ar un da iyos ano ni mu ri;
• ga nac xa dis bo ro tad ga mo ye ne ba da uS ve be lia;
• ga nac xa di ar un da ixi le bo des sxva sa er Ta So ri so or ga no eb Si.
ra Se de gebs un da elo dos mo qa la qe Ta vi si ga nac xa dis dak ma yo fi lebis
Sem Txve va Si? Tu sa sa mar Tlo mi iC nevs, rom kon ven cia da ir Rva, mas
Se uZ lia, mi i Ros ga daw yve ti le ba `sa mar Tli a ni dak ma yo fi le bis~ Se saxeb,
rac ga mo i xa te ba fu la di kom pen sa ci iT. kom pen sa ci is ga dax da ekisre
ba uf le bis dam rRvev sa xel mwi fos. ma ga li Tad, saq me ze – `asa ni Ze v.
sa qar Tve lo~ 92 – ev ro pul ma sa sa mar Tlom aRi a ra sa qar Tve los mo qa laqe
asa ni Zis uf le be bis dar Rve vis faq ti da mo pa su xe sa xel mwi fos anu
sa qar Tve los da a kis ra asa ni Zi sa T vis kom pen sa ci is saxiT 150 000 (as or-
91 adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos ganCinebebi da saqarTvelos winaaRmdeg
ganxiluli saqmeebi SegiZliaT ixiloT saqarTvelos iusticiis saministros
oficialur vebgverdze: http://www.justice.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=103, xolo
`enuqiZe da girgvliani v. saqarTvelo~ saqarTvelos advokatTa asociaciis oficialur
vebgverdze: http://gba.ge/new/admin/editor/uploads/fi les/newsebis/Girgvliani_ECHR_
GEO_Final.pdf.
92 Asanidze v. Georgia, № 71503/01/08, 04.204, http://www.justice.gov.ge/fi les/Documents/adam/
asanidze%5B1%5D.pdf.

adamianis uflebebi
189
moc da a Ti aTa si) ev ros (ek vi va len ti la reb Si) gadaxda an ga riS swo re bis
dRis Tvis ar se bu li kur siT; ase ve, 5 000 ev ros gadaxda ga we u li xar jebi
saT vis.
sa sa mar Tlo ar aris uf le ba mo si li, ga a uq mos sa xel mwi fos mi er gamo
ta ni li sa sa mar Tlo ga daw yve ti le be bi an ka no ne bi; sa sa mar Tlo ar
agebs pa suxs Ta vi si ga daw yve ti le bis aR sru le ba ze. sa sa mar Tlo ga dawyve
ti le bis aR sru le ba ze ze dam xed ve lo bas axor ci e lebs ev ro pis sab-
Wos mi nis trTa ko mi te ti, rom lis amo ca naa, meT val yu re o ba ga u wi os gan-
Ci ne bis Ses ru le bas da uz run vel yos ne bis mi e ri kom pen sa ci is ga dax da.
ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sfe ro Si, ev ro pis sab Wos egi diT, sxvadas
xva dros mi Re bul iq na 200-ze me ti kon ven cia da Se iq mna mra val fero
va ni me qa niz me bi. gan vi xi loT mxo lod ram de ni me maT ga ni:
ev ro pis so ci a lu ri qar tia. ada mi a nis so ci a lur da eko no mi kur ufle
ba Ta dac vis miz niT ev ro pis sab Wom 1961 wels mi i Ro ev ro pis so ci alu
ri qar tia, ro mel mac sxva das xva dros gar kve u li cvli le be bi ga nica
da. qar ti iT aRi a re bul iq na ise Ti uf le be bi, ro go re bi caa: Ta na ba ri
sa mu Sao pi ro be bi, so ci a lu ri uz run vel yo fa, axal gaz rde bis so ci alu
ri, sa mar Tleb ri vi da eko no mi ku ri dac va, mo xuc Ta so ci a lu ri dacva
da sxva. 2005 wels sa qar Tve los par la men tma mo ax di na ev ro pis so cia
lu ri qar ti is ra ti fi ci re ba, xo lo 2006 wels aR niS nu li do ku men ti
Za la Si Se vi da.
re gi o na lur da um ci re so ba Ta enebis ev ro pu li qar tia. qar tia
mi Re bul iq na 1992 wels da Se e xe ba ga naT le bis uz run vel yo fis sa kiTxebs
im eneb ze, rom le bic war mo ad ge nen um ci re so bis an re gi o nul enebs.
qar ti a Si mo ce mu li sxva uf le be bi ukav Sir de ba sa sa mar Tlo gan xil vis
dros me di a Si ad mi nis tra ci ul da sa xel mwi fo struq tu reb Si ga mo ye nebu
li enis sa kiT xebs.
erov nul um ci re so ba Ta dac vis Car Co kon ven cia mi Re bul iq na evro
pis sab Wos mi er 1995 wels. kon ven ci is Ta nax mad, sa xel mwi fo val debu
lia, da ic vas erov nul um ci re so ba Ta uf le be bi, ka no nis wi na Se Tanas
wo ruf le bi a no ba, kul tu ru li TviT myo fa do ba, um ci re so ba Ta enis
ga mo ye ne bis uf le ba da sxva. sa qar Tve lo am kon ven ci as 2005 wels Se uer
Tda.

190
kari meore
na wi li meoTxe
calkeuli jgufebis
uflebaTa dacva
sa xel mZRva ne los am Tav Si sa u ba ri iq ne ba im ada mi an Ta uf le beb ze,
ro mel Tac Ta vi an Ti fi zi ku ri, go neb ri vi, asa kob ri vi Tu sxva Se saZ leblo
be bis an gar kve u li ga re mo e be bis ga mo sa zo ga do e bi sa da sa xel mwi fos
mxri dan me ti yu rad Re ba sWir de baT. maT ise Ti ve uf le be bi aqvT, ro goric
sxva mo qa la qe ebs, mag ram ma Ti uf le be bis dac va, ma Ti ve mdgo ma reo
bi dan ga mom di na re, uf ro met Za lis xme vas mo iT xovs sa xel mwi fo sgan.
gar da ami sa, am ka te go ri is ada mi a ne bi xSi rad ga nic di an dis kri mi na ci as,
ma Ti uf le be bi uf ro nak le ba daa da cu li, maT da mi da mo ki de bu le ba Si
ar se bobs stig ma, aseT ada mi a nebs xSi rad ar Za luZT sa ku Ta ri uf le bebis
dac va, da sxvi si dax ma re bis ime dad ari an.
nawilis dasasruls Tqven SeZlebT imsjeloT iseT sakiTxebze, rogoricaa:
• ro gor aris da cu li erov nu li da eT ni ku ri um ci re so be bis da sxva
jgu fe bis uf le be bi?
• vin Ca iT vle ba dev ni lad da ro go raa da cu li ma Ti uf le be bi?
• vin da ro gor icavs bav Svis uf le bebs?
• ras niS navs gen de ru li Ta nas wo ro ba?

um ci re so ba Ta uf le be bi
adamianis uflebebi
191
sa zo ga do e ba is to ri is gan vi Ta re bis yo vel sa fe xur ze ga dis gar kveul
ga moc das to le ran to ba ze. ame ri ke li pas to ris, ralf u. sok me nis,
ga mo naT qva mi – `si mam acis tes ti ma Sin dge ba, ro de sac Cven um ci re so ba-
Si varT, to le ran to bi sa ki um rav le so ba Si yof ni sas~ – naT lad ga mo xatavs
sxva das xva erov nu li, re li gi u ri, Tu sxva sa xis um ci re so be bi sadmi
Sem wyna reb lo bis arss.
Ta vi 4.1
Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis
mqo ne pir Ta uf le be bi
Cven gar Se mo mrav la daa ada mi a ni, rom le bic Ta vi an Ti fi zi ku ri Tu
go neb ri vi mdgo ma re o bis ga mo gan sa kuT re bul mov la sa da mzrun ve lobas
sa Wi ro e ben. ma Ti Se saZ leb lo be bi dan ga mom di na re, maT Sez Ru du li
Se saZ leb lo be bis mqo ne pi rebs uwo de ben. 93
Tav da pir ve lad ga var kvi oT, Tu vin Ca iT vle ba Sez Ru du li Se saZleb
lo be bis mqo ne pi rad (SSmp). es aris ada mi a ni, ro mel sac da a va de bis,
trav mis, go neb ri vi Tu fi zi ku ri de feq tis Se de gad, jan mrTe lo bis metnak
le bad moS lis ga mo, dar Rve u li aqvs or ga niz mis sa si coc xlo funqci
e bi, rac ga na pi ro bebs pro fe si u li Sro mis una ris srul an na wi lobriv
da kar gvas, an da yo fa-cxov re bis ar se bi Tad gaZ ne le bas, ra sac igi
mihyavs qme du na ri a no bis dro e biT an mud miv Sez Rud vam de da so ci a luri
dac vis sa Wi ro e bam de. 94
Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis mqo ne pi re bis yo fa ga mo i xa te ba sa zoga
do e bis da mo ki de bu le bis, sa zo ga do eb ri vi in sti tu te bi sa da ma te-
93 SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa (SSmp) uflebebis dacvisas problemas
qmnis zusti statistikuri monacemebis arqona. SSmp-Ta raodenoba aiTvleba arsebuli
monacemebis pensiis mimReb pirTa raodenobidan da ar aris sruli, radgan
am saxelmwifo socialuri momsaxurebiT sargebloben mxolod mkveTrad da mniSvnelovnad
gamoxatuli SesaZleblobis SezRudvis statusis mqone pirebi da zomierad
gamoxatuli SesaZleblobis SezRudvis statusis mqone pirTa viwro wre, rac,
2010 wlis monacemebiT, Seadgens 138 614 SSmp-s. ix. socialuri momsaxurebis saagentos
monacemebi: http://ssa.gov.ge/uploads/Pension%20122010%20ge/Book1.xls; saqarTvelos
saxalxo damcvelis perioduli angariSi, 2010, gv. 497.
94 saqarTvelos kanoni `samedicino-socialuri eqspertizis Sesaxeb~, me-3 b muxli.

192
kari meore
ri a lu ri ga re mos im gva ri er Tob li o biT, rom lis Se de gad sxva das xva
fi zi ku ri, fsi qo e mo ci u ri, go neb ri vi Tu sen so mo to ru li prob le mis
mqo ne ada mi a nebs (SSmp) ar ga aC ni aT pi rov nu li gan vi Ta re bi sa da TviTre
a li za ci is Ta na ba ri Se saZ leb lo ba.
una re bis Sez Rud vis fe no mens mra va li as peq ti aqvs. dRem de SSmp-Ta
prob le me bi ga ni xi le bo da mxo lod jan dac vis priz ma Si da aRiq me bo da
ro gorc sa me di ci no prob le ma, rom lis iden ti fi ka cia sa fuZ vels uqmnis
so ci a lu ri dac vis gar kve u li me qa niz me bis amoq me de bas – kon kretu
lad, in va li do bis pen si a sa da zo gi erT fi nan sur Se Ra vaTs, ag reT ve
gar kve u li sa me di ci no mom sa xu re bis mi Re bis Se saZ leb lo bas. amas Tan,
ara nak leb mniS vne lo va nia am prob le mis sxva as peq te bic, rom le bic
ukav Sir de ba, er Ti mxriv, ase Ti ada mi a ne bis re a bi li ta ci as, ra Ta isi ni
ukeT mo er gon ar se bul ga re mos; me o re mxriv, TviT fi zi ku ri da so cia
lu ri ga re mos Sec vlas im mi mar Tu le biT, rom maT mi e ceT me ti Se saZleb
lo ba, Ca er Ton sa zo ga do eb riv cxov re ba Si da sru lad isar geb lon
yvela im Se saZ leb lo bi Ta Tu mom sa xu re biT, ra zec qvey nis sxva mo qa laqe
ebs mi uw vde baT xe li.
am de nad, SSmp-Ta sa kiT xe bi un da ga ni xi le bo des, pir vel rig Si, adami
a nis uf le be bis Wril Si: dis kri mi na ci is aR mof xvris, so ci a lu ri Car-
Tu lo bis (in klu zi is) da Se saZ leb lo be bis ga Ta nab re bis Tval saz ri siT,
rac mo iT xovs ara mar to ma Ti uf le be bis sa mar Tleb riv uz run vel yofas,
ara med mi zan da sa xul po li ti kas da, sa Wi ro e bis Sem Txve va Si, `po ziti
u ri qme de bis~ prin ci pis amoq me de bas.
ada mi a nis uf le be bi da in te re se bi da cu lia imis mi u xe da vad, ada mi a ni
jan mrTe lia Tu Sez Ru du li Se saZ leb lo bis mqo ne pi ria (SSmp).
Ta vi dan ve un da aRi niS nos, rom Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis mqo ne
pi rebs ise Ti ve uf le be bi aqvT, ro go ric jan mrTel ada mi a nebs, mag ram
aris sfe ro e bi, sa dac am gva ri ada mi a ne bis uf le ba Ta re a li za ci i sas kanon
mde be li da ma te biT ga ran ti ebs iT va lis wi nebs – na Te sa vis an ka no nie
ri war mo mad gen lis yo las. xSi rad aR niS nu li pi re bi saT vis uf le be bis
qo na ma Ti re a li za ci is Se saZ leb lo bas ar niS navs. ma ga li Tad, pirs, romel
sac aqvs ga da ad gi le bis uf le ba, spe ci a lu ri tran spor tis an Se noba-na
ge bo be bis mis moT xov ni le beb Tan Se u Tav seb lo bis ga mo, re a lu rad
ar Se uZ lia am uf le biT sar geb lo ba; usi naT los, ro mel sac aqvs sur vili,
mi i Ros ga naT le ba, bra i lis Srif tiT da beW di li sa xel mZRva ne lo ebi
sa da spe ci a lu ri swav le bis me To dis ga re Se am uf le bis re a li za cia
ar Za luZs.

adamianis uflebebi
193
Se sa fe ri si ga re mo pi ro be bis arar se bo bis ga mo, ma Ti mdgo ma re o bidan
ga mom di na re, es pi re bi xSi rad dis kri mi ni re bul ni ari an. isi ni diskri
mi na ci as ga nic di an da saq me bis, ga naT le bis, jan dac vis sfe ro Si, samo
qa la qo, po li ti ku ri, so ci a lu ri uf le be bis gan xor ci e le bi sas.
sa xel mwi fo val de bu lia, uz run vel yos da xe li Se uw yos SSmp-ebis mi er
ada mi a nis yve la uf le bi Ta da Zi ri Ta di Ta vi suf le biT srul sar geb lo bas
yo vel gva ri dis kri mi na ci is ga re Se, Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis sa fuZvel
ze. am miz nis mi saR we vad sa xel mwi fo mo va lea: mi i Ros yve la sa Wi ro saka
non mdeb lo, ad mi nis tra ci u li an sxva zo ma SSmp-Ta uf le be bis da sa ca vad;
mi i Ros yve la sa Wi ro zo ma, ka non mdeb lo bis CaT vliT, ra Ta Sec va lon an
ga a uq mon ar se bu li ka no ne bi, dad ge ni le be bi, Cve u le be bi da sa xel mwi fo Ta
praq ti ka, ro me lic dis kri mi na ci u lia Sez Ru du li Se saZ leb lo bis mqo ne
pir Ta mi marT;
ga iT va lis wi nos Sez Ru du li Se saZ leb lo bis mqo ne pir Ta uf le be bis
dac va da xel Sew yo ba yve la mi mar Tu le ba sa da prog ra ma Si (jan dac vis, soci
a lu ri uz run vel yo fis, ga naT le bis);
mi i Ros yve la sa Wi ro zo ma, ra Ta aR mof xvras ne bis mi e ri pi ris, or ga niza
ci is an ker Zo sa war mos mi er gan xor ci e le bu li dis kri mi na cia Sez Ru duli
Se saZ leb lo be bis sa fuZ vel ze.
imis Tvis, rom Sez Ru du li Se saZ leb lo bis mqo ne pi rebs da mo u ki deblad
cxov re bi sa da sa zo ga do eb ri vi cxov re bis yve la sfe ro Si sru lad
mo na wi le o bis sa Su a le ba mi e ceT, sa xel mwi fom un da mi mar Tos yve la Sesa
ba mis zo mas, ra Ta am pi rebs, sxveb Tan Ta na bar pi ro beb Si, xe li mi uwvde
bo deT fi zi kur ga re mo ze, tran spor tze, in for ma ci a sa da ko mu nika
ci a ze sa in for ma cio da sa ko mu ni ka cio teq no lo gi e bis CaT vliT, da
sa zo ga do e bis Tvis xel mi saw vdom sxva sa Su a le beb sa da mom sa xu re ba ze,
ro gorc qa la qSi, ase ve qa laq ga reT. es gulisxmobs Se no be bis, gze bis,
sat ran spor to da sxva Si da Tu ga re sa Su a le be bis, maT So ris: sko le bis,
sac xov re be li sax le bis, sa me di ci no da we se bu le be bi sa da sa mu Sao ad gile
bis pan du se bi Ta da sxva sa Su a le be biT mow yo bas, rac xels Se uw yobs
SSmp-Ta da ub rko leb liv ga da ad gi le bas.
swo red am su lis kve Te bi Taa gam sWva lu li 2006 wlis ga e ros kon ven cia
da mi si da ma te bi Ti oq me bi.
mar Ta lia, sa qar Tve lom 2009 wlis 10 iv liss xe li mo a we ra kon ven ci as
da mis da ma te biT oqms (mi si Za liT iq mne ba sa xel Sek ru le bo or ga no, rome
lic sa Su a le bas aZ levs in di vids an sa xel mwi fos, ga a sa Civ ros spe ci alur
ko mi tet Si SSmp-Ta uf le be bis dar Rve va, ase ve iT va lis wi nebs sa xel-

194
kari meore
mwi fo Ta mi er pe ri o du li an ga ri Se bis war dge nis val de bu le bas), Tum ca
dRem de ar mom xda ra mi si ra ti fi ci re ba sa qar Tve los par la men tis mi er. 95
sa qar Tve los sa xal xo dam cve lis 2011 wlis re ko men da ci a Si, ro me lic
man wa rud gi na sa qar Tve los par la ments, aR niS nu lia: SSmp-Ta uf le bebi
da cu lia sa qar Tve los kon sti tu ci iT, ro me lic aRi a rebs yve la moqa
la qis Zi ri Tad uf le bebs; ka no niT `sa me di ci no-so ci a lu ri eq sper tizis
Se sa xeb~, rom li Tac xde ba qme du na ro bis Sez Rud vis xa ris xis dad gena;
sa qar Tve los ka no niT `fsi qi at ri u li dax ma re bis Se sa xeb~, ro me lic
are gu li rebs fsi qi ku rad da a va de bul pir Ta uf le bebs, sa me di ci no da
sa mar Tleb ri vi dax ma re bis me qa niz mebs, mi si ka no ni e ri war mo mad gen lis,
sa me di ci no da we se bu le bi sa da sa xel mwi fos val de bu le bebs ase Ti piris
mi marT; sis xlis sa mar Tlis ko deq siT, ro me lic sis xlis sa mar Tlebriv
pa su xis mgeb lo bas awe sebs Sez Ru du li Se saZ leb lo bis mqo ne pi ris
uf le be bis Sez Rud va ze; ase ve sa mo qa la qo sa mar Tlis ko deq si, rom li-
Tac ga ni saz Rvre ba araqme du u na ro pi ris Tvis me ur vis da niS vnis we si da
sa ar Cev no ko deq siT, ro mel mac Se saZ leb lo ba mis ca SSmp-ebs, ker Zod ki
usi naT lo ebs, bra i lis Srif tis meS ve o biT wa i kiT xon da xma mis cen maT-
Tvis sa sur vel kan di dats an par ti as ar Cev neb Si.
Ta vi 4.2
erov nu li da eT ni ku ri
um ci re so be bis uf le be bi
sa qar Tve lo odiT gan ve iyo da dRem de rCe ba to le ran tu lo bis unika
lu ri ga moc di le bis mqo ne qvey nad.
to le ran tu li da mo ki de bu le bis tes ti erov nul da eT ni kur um cire
so ba Ta mi mar Tac ga mo i ye ne ba. sa qar Tve lo eT ni ku ri, kul tu ru li
da re li gi u ri Tval saz ri siT mra va le ro va ni qve ya naa. es sa xel mwi fos
mxri dan mo iT xovs erov nul um ci re so beb Tan da kav Si re bu li po li ti kis
Se mu Sa ve bas da am po li ti kis cxov re ba Si ga ta re bas. sa qar Tve los konsti
tu cia aRi a rebs:
95 saqarTvelos mTavrobis 2009 wlis 15 dekembers # 978 gankargulebiT damtkicebuli
`SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa socialuri integraciis 2010-2012
wlebis samTavrobo samoqmedo gegma~ iTvaliswinebs, faqtobrivad, yvela im valdebulebas,
romelic gawerilia gaeros SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa konvenciaSi.
saqarTvelos saxalxo damcvelis wliuri moxseneba, 2010, gv. 498-499.

adamianis uflebebi
`sa qar Tve los mo qa la qe ni Ta nas wo ri ari an so ci a lur, eko no mi kur,
kul tu rul da po li ti kur cxov re ba Si, ga nur Cev lad ma Ti erov nu li, eTni
ku ri, re li gi u ri Tu enob ri vi kuT vni le bi sa. sa er Ta So ri so sa mar Tlis
sa yo vel Ta od aRi a re bu li prin ci pe bi sa da nor me bis Se sa ba mi sad, maT ufle
ba aqvT, Ta vi suf lad, yo vel gva ri dis kri mi na ci i sa da Ca re vis ga re Se, gana
vi Ta ron Ta vi an Ti kul tu ra, isar geb lon de da e niT pi rad cxov re ba Si da
sa ja rod~ (sa qar Tve los kon sti tu cia, mux li 38.1).
195
ras niS navs erov nu li um ci re so ba? mi u xe da vad imi sa, rom dRes dRe obiT
sa er Ta So ri so sa mar Tal Si ar ar se bobs erov nu li um ci re so bis er-
Ti a ni cne ba, sa er Ta So ri so eq sper tTa da sa er Ta So ri so or ga no Ta Zalis
xme viT Ca mo ya lib da erov nu li um ci re so bis ter mi nis gan saz Rvreba:
erov nu li um ci re so ba sa xel mwi fo Si mcxov reb mo qa la qe Ta jgu fia,
ro me lic ric xob ri vad mci rea Zi ri Tad mo sax le o bas Tan Se da re biT da
gan sxvav de ba mis gan Ta vi si eniT, re li gi iT, eT ni ku ri kuT vni le biT. 96
um ci re so ba Ta wi na mor be de bad gvev li ne bi an `re li gi u ri um ci re so bebi~.
fe o da lur sam ya ro Si, ro me lic ar ic nob da eris cne bas, sa xel mwifo
e bi cdi lob dnen sxva qve ya na Si mcxov reb er Tmor wmu ne Ta dac vas am
qve ya na Si ga ba to ne bu li maT Tvis uc xo re li gi i sa gan, ris Tvi sac aseT
qvey neb Tan deb dnen sa Ta na do Se Tan xme bas. XVII s-idan mo yo le bu li, evro
pu li sa xel mwi fo e bis praq ti ka Si xSir de ba am sa xis xel Sek ru le ba ni
er Tma neTs So ris (mag.: ves tfa li i sa da in sbru kis 1648 wlis xel Sek rule
ba ni, ve nis 1815 wlis kon gre sis aq te bi da sxv.).
XX s-idan re li gi ur um ci re so ba Ta dac va ic vle ba `erov nul um ci reso
ba Ta~ in te re se bis uz run vel yo fiT. po lo neT Tan, Ce xos lo va ki as Tan,
iu gos la vi as Tan, un greT Tan, bul ga reT Tan, ru mi neT Tan, sa ber ZneT Tan
da Tur qeT Tan da de bul xel Sek ru le beb Si in glis ma da saf ran geT ma Sei
ta nes spe ci a lu ri pun qte bi `erov nul um ci re so ba Ta dac vis Se sa xeb~.
ana lo gi ur ter mins iye neb da er Ta li gac, ro mel sac uSu a lod ekis rebo
da erov nul um ci re so ba Ta in te re se bis dac va. ga e ro uar yofs erovnul
um ci re so ba Ta uf le bas – uSu a lod mi mar Ton mas pe ti ci iT, mag ram,
amas Tan er Tad, TviT sa xel mwi fo e bis mi marT aZ li e rebs ada mi a ni sa da
ere bis Rir se bi sa da Ta vi suf le bis xel Se u xeb lo bis moTxovnebs. wi naaR
mdeg Sem Txve va Si, dam na Sa ve sa xel mwi fos mi marT san qci ad iZu le bis
for me bi ga mo i ye ne ba. ga e ros wes de ba ar xma robs ter mins – `erov nu li
um ci re so ba~, mag ram sxva das xva in stru men te bi Ta da me qa niz me biT qmnis
ma Ti dac vis re a lur ga ran ti ebs.
96 mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, Tb., 2010.

196
kari meore
1992 wels ga e rom mi i Ro dek la ra cia `im pir Ta uf le be bis Se sa xeb,
rom le bic erov nul Tu eT ni kur, re li gi ur Tu enob riv um ci re so bebs
mi e kuT vne bi an~. dek la ra ci is mi xed viT, erov nul um ci re so bebs un da mie
ceT uf le ba, Ta vi suf lad ezi a ron Ta vi anT kul tu ras, re li gi as, gamo
i ye non Ta vi an Ti ena sa ja ro da pi rad cxov re ba Si, aq ti u rad mi i Ron
mo na wi le o ba qvey nis kul tu rul, re li gi ur, sa zo ga do eb riv, eko no mikur
Tu sa xel mwi fo eb riv cxov re ba Si, sa xel mwi fos cen tra lu ri Tu adgi
lob ri vi or ga no e bis im ga daw yve ti le ba Ta mi Re ba Si, rom le bic exe ba
um ci re so bis beds; sa xel mwi fo e bi iRe ben zo mebs, ra Ta ka no nis wi na Se
sru li Ta nas wo ro bis sa fuZ vel ze uz run vel yon um ci re so ba Ta yo ve li
war mo mad gen li saT vis ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta re a liza
cia; uq mni an maT xel say rel pi ro bebs, ra Ta sa Su a le ba mis cen, ga mo am-
JRav non Ta vi an Ti Ta vi se bu re ba ni, ga na vi Ta ron Ta vi an Ti kul tu ra, ena,
re li gia, tra di ci e bi da Cve u le ba ni, Tu ma Ti kon kre tu li saq mi a no ba ar
ewi na aR mde ge ba qvey nis erov nul ka non mdeb lo ba sa da sa er Ta So ri so samar
Tals. Ta vis mxriv, am um ci re so beb ma sa Ta na do an ga ri Si un da ga u wi on
imas, rom ak rZa lu lia yo vel gva ri saq mi a no ba, romelic `ewi na aR mde ge ba
ga e ros miz neb sa da prin ci pebs, maT So ris sa xel mwi fo Ta su ve re nu li
Ta nas wo ro bis, tra di ci u li mTli a no bi sa da po li ti ku ri da mo u ki deblo
bis prin ci pebs~ (mux li 8.4).
swo red es az ria ga ta re bu li sa qar Tve los kon sti tu ci a Sic:
`sa er Ta So ri so sa mar Tlis sa yo vel Ta od aRi a re bu li prin ci pe bi sa da
nor me bis Se sa ba mi sad, um ci re so ba Ta uf le be bis gan xor ci e le ba ar un da
ewi na aR mde ge bo des sa qar Tve los su ve re ni tets, sa xel mwi fo wyo bi le bas,
te ri to ri ul mTli a no ba sa da po li ti kur da mo u ki deb lo bas~ (mux li 38.2).
erov nul um ci re so ba Ta sa kiT xi mwva ved id ga ssr kav Si ris daS lis
pro ces Si, gan sa kuT re biT mas Sem deg, rac ssr kav Si ris 1990 wlis ap rilis
ka no niT av to no mi ur res pub li keb sa da sxva av to no mi ebs uf le ba
mi e caT, Tvi Ton ve ga da ew yvi taT Ta vi an Ti be di da ga mo yo fod nen im respub
li kas, ro me lic ssr kav Si ri dan ga mos vlas da a pi reb da. pir vel rig-
Si, es Se e xo sa qar Tve los, azer ba i jan sa da mol do vas, sa dac ew yo bo da
e.w. eT ni ku ri kon fliq te bi, rom le bic ru se Tis re aq ci u li wre e bis mi er
iyo in spi ri re bu li da ma Ti uSu a lo dax ma re biT sar geb lob da. es wre e bi
cdi lob dnen, Sig ni dan ae feT qe bi naT da mo u ki deb lo bi saT vis meb rZo li
yo fi li `mo kav Si re res pub li ke bi~, mag ram amas dab rko le bas uq mni da da
uq mnis sa xel mwi fo Ta sa er Ta So ri so Ta na me gob ro ba, ro me lic uar yofs
ne bis mi e ri erov nu li um ci re so bis wa dils, cal mxri vad ga mo e yos sa xelmwi
fos.

adamianis uflebebi
197
erov nu li um ci re so bis prob le mas did yu rad Re bas aq cevs `ev ro puli
Car Co kon ven cia erov nul um ci re so ba Ta dac vis Se sa xeb~ 97 da ev ropis
sab Wos mi nis trTa ko mi te tis mi er 1992 wels dam tki ce bu li `re gi onu
li Tu um ci re so ba Ta ene bis qar tia~. mxa re e bi iRe ben val de bu le bas,
uz run vel yon eT ni ku ri, re li gi u ri da enob ri vi jgu fe bis wev rTa kultu
ru li, re li gi u ri, enob ri vi da adaT-Cve u le be bis dac va da xe lis Sewyo
ba ma Ti gan vi Ta re bi saT vis, ar da uS van ma Ti dis kri mi na cia sa zo ga doeb
ri vi da po li ti ku ri cxov re bis arc erT sfe ro Si. 98
`im pi rebs, rom le bic erov nul um ci re so bas mi e kuT vne bi an, am jgu fis
da nar Cen wev reb Tan er Tad, aqvT uf le ba, hqon deT Ta vi an Ti kul tu ra,
isar geb lon mSob li u ri eniT, da a ar son sko le bi da mi i Ron ga naT le ba maT-
Tvis sa sur vel ena ze, ag reT ve mis di on Ta vi anT re li gi as~. 99
erov nu li um ci re so bis cne bas Tan mWid ro kav Sir Sia erov nu li warmo
mav lo bis cne ba, ro mel sac ram de ni me mniS vne lo biT iye ne ben: a) erisad
mi kuT vni le bis, wmin da eT ni ku ri (ena, adaT-Cve u le be bi da a.S.) mniSvne
lo biT. ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia aR niS navs, rom
Ca moT vli li uf le be bi `mi ni We bu li un da hqon des yve la ada mi ans, ga nur-
Cev lad ra i me gan sxva ve bi sa – ra sis, ka nis fe ris, sqe sis, enis, re li gi is,
po li ti ku ri Tu sxva mrwam sis, erov nu li Tu so ci a lu ri war mo mav lo bis
mi xed viT~. ev ro pu li kon ven cia ada mi a nis uf le ba Ta da Ta vi suf le ba Ta
dac vis Se sa xeb ki dev uf ro azus tebs:
a) ak rZa lu lia dis kri mi na cia, erov nu li da so ci a lu ri war mo So bis,
erov nu li um ci re so bis kuT vni le bis ga nur Cev lad (mux li 14);
b) mo qa la qe o bis aR mniS vnel ter mi nad ga mo i ye ne ba “Citizenship”, “Nationality”,
rac gan pi ro be bu li iyo ev ro pa Si ere bis Ca mo ya li be biT, erov nuli
su ve re ni te ti sa da e.w. eri sa xel mwi fo e bis (Nation States) Ca mo ya li bebiT
(ita lia, saf ran ge Ti da sxv.).
ami tom ama Tu im uc xo qvey nis sa kon su lo Si vi zis mi sa Re bad Se sav se bi
an ke tis gra fa Si “nationality” Ca i we re ba ara eT ni ku ri mniS vne lo biT erovne
ba (qar Tve li, so me xi, azer ba i ja ne li), ara med ro gorc pi rov ne bis moqa
la qe o ba. (mag.: di di bri ta ne Tis, saf ran ge Tis, ita li is da a. S.) sa qar-
Tve los ka non mdeb lo biT, aseT kiT xva ze vi zis mom Txov nma un da Ca we ros
– `sa qar Tve los~, rac mo qa la qe o bis da ara erov nu li war mo mav lo bis
aR mniS vne lia.
97 ZalaSi Sevida 1.02.1998.
98 adamianis uflebaTa saerTaSoriso leqsikoni-cnobari, gv. 91.
99 evrosabWos CarCokonvencia eTnikur umciresobaTa Sesaxeb.

198
kari meore
ra siz mi sa da Se uw yna reb lo bis wi na aR mdeg mi mar Tu li ev ro pu li komi
sia, ar se bul sa er Ta So ri so sa mar Tleb riv ma sa la ze day rdno biT askvnis:
`da uS ve be lia ne bis mi e ri sa xis dis kri mi na cia ada mi a ni sa Tu adami
an Ta jgu fis mi marT ra sis, ka nis fe ris, re li gi is, enis, mo qa la qe o bis
(“nationality”), erov nu li (“national”) da eT ni ku ri war mo So bis sa fuZ vel ze~.
aq ve ko mi sia aR niS navs, rom ter mi ni `erov ne ba~ (“Nationality”) mas es mis ise,
ro gorc es aR niS nu lia `ev ro pul kon ven ci a Si mo qa la qe o bis Se sa xeb~,
ro me lic ac xa debs: `erov ne ba~ (Nationality) niS navs sa mar Tleb riv kav Sirs
pi rov ne ba sa da sa xel mwi fos So ris da ar mi u Ti Tebs pi rov ne bis eT ni kur
war mo So ba ze~. saf ran ge Ti sa da uc xo e Tis sxva sa xel mwi fo e bis ka no ne bi
`mo qa la qe o bis Se sa xeb~ iye ne ben ter mins – “Nationality”, ro gorc `mo qa laqe
o bis~ aR mniS vnels. 100
ev ro sab Wos egi diT mi Re bul `erov nul um ci re so ba Ta Car Co kon venci
a Si~, rom lis mo na wi le sa qar Tve lo caa, erov nul um ci re so ba Si Se maval
yve la pirs aqvs uf le ba, Ta vad ga daw yvi tos, surs Tu ara mas mo epyron
ro gorc erov nu li um ci re so bis war mo mad ge nels. am de bu le bis
Ta nax mad, yve las, vinc erov nul um ci re so bas mi e kuT vne ba, Se uZ lia Tavad
gan saz Rvros, isar geb los Tu ara dac vis im ga ran ti e biT, rom le bic
Car Co kon ven ci i Taa gaT va lis wi ne bu li.
eri im xal xis er To baa, vinc mo ax di na TviT ga mor kve va, aqvs sa er To
is to ria, ena, kul tu ra, qve ya na. ers mar Tavs er Ti da mo u ki de be li mTavro
ba, aqvs da mo u ki de be li sa xel mwi fo, te ri to ria, sa er To wes-Cve u lebe
bi, war mo mav lo ba da is to ria. 101
erov nu li um ci re so be bi sa gan gan sxva ve biT, eT ni ku ri jgu fi, eT niku
ri war mo mav lo ba is to ri u lad Ca mo ya li be bu li ada mi an Ta mdgra di
so ci a lu ri, sa zo ga do eb ri vi er To baa, ro mel sac aqvs sa er To ena, adaT-
Cve u le be bi, mi Te bi, kul tu ra, rwme na. eT ni kur er To bas qmnis eri – mraval
sa u ku no va ni eT ni ku ri war mo naq mni, ro me lic eri-sa xel mwi fos Zi ri-
Ta di mo sax le o baa, an sxva er Tan er Tad mar Tavs sa xel mwi fos. eT ni ku r
jgu feb Si Se da re biT mci re ric xo va ni Te me bia, rom le bic is to ri u lad
ar se bo ben sa xel mwi fos te ri to ri a ze da gan sxvav de bi an da nar Ce ni mosax
le o bi sa gan Ta vi si adaT-Cve ve biT, eniT, kul tu riT, rwme niT. eT niku
ri jgu fi aris ada mi an Ta er Tob li o ba, ro me lic izi a rebs erT an ramde
ni me ma xa si a Te bels, ise Tebs, ro go re bi caa: ena, na Te sa o ba, war mo So ba,
ra sa, kul tu ra, re li gia, is to ria an fi zi ku ri ga reg no ba. 102
100 adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTlis leqsikoni-cnobari, Tb., 2005, gv. 92.
101 erovnebaTaSorisi urTierTobebis marTva, red.: j. javaxiSvili, n. sarjvelaZe,
Tb., 2007.
102 mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, red. m. miTagvaria, Tb., 2010.

adamianis uflebebi
199
zo gi er Ti eT ni ku ri jgu fi cdi lobs, xa zi ga us vas am gan sa kuT rebu
lo bas da ewi na aR mde ge ba asi mi la ci as. zo gi er wymis um rav le so ba-
Si myof mo sax le o bas – ers, mag ram inar Cu nebs yo fiT Ta vi se bu re bebs,
enas an di a leqts. Ta na med ro ve sa er Ta So ri so sa mar Tleb ri vi aq te bi
krZa lavs ne bis mi er dis kri mi na ci as `erov nu li Tu eT ni ku ri war mo mavlo
bis sa fuZ vel ze~. ag re si u li se pa ra tiz mi iye nebs eT ni kur Ta vi sebu
re bebs eT ni ku ri jgu fis wev rTa Ta vi si po li ti ku ri zrax ve bis re ali
za ci a Si Cab mis miz niT, rac ak rZa lu lia Ta na med ro ve sa er Ta So ri so
sa mar TliT.
erov nu li da eT ni ku ri um ci re so be bis cne ba kav Sir Sia ra sob ri vi diskri
mi na ci is ak rZal vis sa kiT xTan. ra sob ri vi dis kri mi na ci is ak rZal vis
sa kiT xi fi gu ri rebs ada mi a nis uf le ba Ta dac vis yve la sa er Ta So ri so
aq tSi, iq ne ba es ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra cia, sa mo qa laqo
da po li ti kur uf le ba Ta paq ti, ev ro pu li kon ven cia, ga e ros kon vencia
ra sob ri vi dis kri mi na ci is lik vi da ci is Se sa xeb, Tu ev ro pu li Car-
Co kon ven cia um ci re so ba Ta Se sa xeb.
ra sob ri vi dis kri mi na ci is 103 am krZal avi nor me bi ux vad mo i Zeb ne ba
sa qar Tve los sxva das xva sa ka non mdeb lo aq tSi. Sro mis ko deq sSi, sa jaro
sam sa xu ris Se sa xeb ka non Si, da na Sa u lad aris aRi a re bu li ada mi an Ta
Ta nas wo ruf le bi a no bis dar Rve va ma Ti ra sis, ka nis fe ris, enis, sqe sis,
re li gi i sad mi da mo ki de bu le bis, aR msa reb lo bis, po li ti ku ri an sxva
Se xe du le bis, erov nu li, eT ni ku ri, so ci a lu ri, ro me li me wo de bi sad mi
an sa zo ga do eb ri vi ga er Ti a ne bi sad mi kuT vni le bis, war mo So bis, sac xovre
be li ad gi lis an qo neb ri vi mdgo ma re o bis ga mo, ra mac ar se bi Tad xelyo
ada mi a nis uf le ba (sa qar Tve los sis xlis sa mar Tlis ko deq si, mux li
142). ama ve nor ma ti ul aq tSi gan mar te bu lia:
`ra sob ri vi dis kri mi na cia, ese igi qme de ba, Ca de ni li erov nu li an ra sobri
vi mtro bis an gan xeT qi le bis Ca mog de bis, erov nu li pa ti vi sa da Rir se bis
dam ci re bis miz niT, ag reT ve ra sis, ka nis fe ris, so ci a lu ri kuT vni le bis,
erov nu li an eT ni ku ri war mo mav lo bis niS niT ada mi a nis uf le be bis pir dapi
ri an ara pir da pi ri Sez Rud va, an da ima ve niS niT ada mi a ni saT vis upi ra teso
bis mi ni We ba~ (sa qar Tve los sis xlis sa mar Tlis ko deq si, mux li 142.1) .
103 ganmarteba mocemulia winamdebare naSromSi, gv. 148.

200
Ta vi 4.3
kari meore
dev nil Ta uf le be bi
mo qa la qe ebs xSi rad er Tma neT Si eS le baT ori ter mi ni `ltol vi li~
da `iZu le biT ga da ad gi le bu li pi ri – dev ni li~. un da gvax sov des, rom
es ori sxva das xva sta tu sis mqo ne pi ria. ltol vi lad iT vle ba sa qar Tvelos
te ri to ri a ze Se mo su li sa qar Tve los mo qa la qe o bis ar mqo ne pi ri,
rom li saT vi sac sa qar Tve lo ar aris mi si war mo So bis qve ya na da ro melic
iZu le bu li gax da, da e to ve bi na Ta vi si mo qa la qe o bis an mud mi vad
sac xov re be li qve ya na, rad gan idev ne bo da ra sis, re li gi is, erov nu li
kuT vni le bis, ro me li me so ci a lu ri jgu fis kuT vni le bis ga mo; iZu lebiT
ga da ad gi le bu li pi ri dev ni li `sa qar Tve los mo qa la qe an sa qar-
Tve lo Si mud mi vad mcxov re bi mo qa la qe o bis ar mqo ne pi ria, ro me lic
iZu le bu li gax da, da e to ve bi na mud mi vi sac xov re be li ad gi li da ga daad
gi le bu li yo (sa qar Tve los te ri to ri is far gleb Si) im mi ze ziT, rom
saf rTxe Se eq mna mis an mi si oja xis wev re bis si coc xles, jan mrTe lo bas
an Ta vi suf le bas uc xo qvey nis ag re si is, Si da kon fliq te bis an ada mi a nis
uf le ba Ta ma sob ri vi dar Rve vis ga mo~ (sa qar Tve los ka no ni `iZu le biT
ga da ad gi le bul pir Ta – dev nil Ta Se sa xeb~, 1-li mux li). am Ja mad sa qar-
Tve lo Si 573 ltol vi lia, dev nil Ta ric xvi ki, mTav ro bi sa da ga e ros
mo na ce me biT, 130 aTas ada mi an ze me ti (okupirebuli sam xreT ose Ti dan
da mi si mo saz Rvre re gi o ne bi dan). dev nil Ta di di na wi lis sac xov re bel
ad gi leb Si Sem dgo mi dab ru ne bis mi u xe da vad, 2008 wlis no em bris mdgoma
re o biT, 35 aTas dev nil ze me ti (Zi ri Ta dad, okupirebul sam xreT ose-
Ti dan) kvlav ga da ad gi le bu lad rCe ba da ma Ti um rav le so ba ax lo mo maval
Si ver SeZ lebs dab ru ne bas. 104
dRe i saT vis sa qar Tve los te ri to ri a ze myo fi dev ni le bis uf le bebi
re gu lir de ba `iZu le biT ga da ad gi le bul pir Ta – dev nil Ta~ Se sa xeb
sa qar Tve los ka no niT. `iZu le biT ga da ad gi le bis Se sa xeb sa xel mZRva nelo
prin ci pe bis~ mi xed viT, `iZu le biT ga da ad gi le bu lad iT vle bi an is
pi re bi an pir Ta jgu fe bi, rom le bic ga mo Ze ve bul iq nen an iZu le bu li
gax dnen, da e to ve bi naT Ta vi an Ti sax li an mud mi vi sac xov re be li ad gili,
ra Ta gaq ce od nen Se i a ra Re bul kon fliqts, sa yo vel Tao Za la do bas,
ada mi a nis uf le ba Ta xel yo fa sa da sti qi ur an ada mi a nis mi er Seq mnil katas
tro febs da, amas Tan, ar ga da uk ve Ti aT sa er Ta So ri sod aRi a re bu li
sa xel mwi fo saz Rva ri~. ze moT moy va ni li gan mar te be bi er Tma ne Ti sa gan
104 saqarTvelos okupirebuli teritoriebidan gadaadgilebul pirTa, gansaxlebisa
da ltolvilTa saministros monacemebi. ix.: http://mra.gov.ge.

adamianis uflebebi
201
gan sxvav de ba imiT, rom sa qar Tve los ka non mdeb lo ba Si dev ni le bad ar
mo i az re bi an ada mi a ne bi, rom le bic sti qi u ri an xe lov nu rad Seq mni li
ka tas tro fe bis msxver plni ari an. am Se u sa ba mo bis ax sna im faq tiT Se iZle
ba, rom sa qar Tve lo Si Seq mnil mig ra ci i sa da gan sax le bis ko mi tets
(am Ja mad: saqar Tve los oku pi re bu li te ri to ri e bi dan iZu le biT ga daad
gi le bul pir Ta, gan sax le bi sa da ltol vil Ta sa mi nis tro) kon sulta
ci ebs uwev da ga e ros ltol vil Ta saq me e bis umaR le si ko mi sa ri a ti,
rom lis man da ti ar iT va lis wi nebs dev nil Ta aseT ka te go ri as. gar da
ami sa, 1996 wlis Tvis swo red Se i ara Re bu li kon fliq tis Se de gad ga daad
gi le bul pi rebs hqon daT yve la ze se ri o zu li prob le me bi.
`iZu le biT ga da ad gi le bis Se sa xeb sa xel mZRva ne lo prin ci pe bis~ Tanax
mad, `iZu le biT ga da ad gi le bu li pi re bi sa er Ta So ri so da ad gi lobri
vi ka non mdeb lo bis mi xed viT, Ta nas wor sa fuZ vel ze un da sar geb lobdnen
ima ve uf le be bi Ta da Ta vi suf le biT, ri Tac sar geb lo ben sxva pi rebi
Ta vi anT qve ya na Si. maT ar un da ga ni ca don ra i me sa xis dis kri mi na cia
Ta vi an Ti uf le be bi sa da Ta vi suf le bis gan xor ci e le bi sas im mi ze ziT,
rom isi ni iZu le biT ari an ga da ad gi le bu li~. sa mar Tleb ri vad dev nile
bi ise Ti ve uf le biT sar geb lo ben, ro go ri Tac sa qar Tve los sxva moqa
la qe e bi. Tum ca, amas Ta na ve, dev ni lis gan sa kuT re bu li mdgo ma re o ba
qmnis sa Wi ro e bas, rom mis Tvis ar se bob des sa mar Tleb ri vi da so ci a luri
dac vis da ma te bi Ti ga ran ti e bi. ami saT vis is qve ya na, sa dac dev ni le bi
ari an, un da aya li beb des sis te mas, ro me lic uz run vel yofs dev ni le bis
dac vas am da ma te bi Ti ga ran ti e bi Ta da me qa niz me biT. sis te mis Ca mo ya libe
bis pro ces Si ki mniS vne lo va nia, rom sa xel mwi fom isar geb los da gaiT
va lis wi nos am sfe ro Si ar se bu li sa er Ta So ri so ga moc di le ba. 105
sa qar Tve los ltol vil Ta da dev nil Ta sa mar Tleb ri vi da so ci a luri
sa kiT xe bis mog va re ba, Zi ri Ta dad, ekis re ba sa qar Tve los oku pi re buli
te ri to ri e bi dan iZu le biT ga da ad gi le bul pir Ta, gan sax le bi sa da
ltol vil Ta sa mi nis tros (Sem dgom Si – `sa mi nis tro~).
sa qar Tve los te ri to ri a ze iZu le biT ga da ad gi le bu li pi re bi devni
lis sta tu sis mi sa Re bad gan cxa de biT mi mar Ta ven oku pi re bu li te rito
ri e bi dan iZu le biT ga da ad gi le bul pir Ta, gan sax le bi sa da ltolvil
Ta sa mi nis tros. Tu pi ri iZu le bu li iyo, da e to ve bi na sa qar Tve los
te ri to ria da im yo fe ba saz Rvar ga reT, mas Se uZ lia, mi mar Tos sa qar Tvelos
dip lo ma ti ur war mo mad gen lo bas an sa kon su los. dev ni lis sta tusis
mo sa po veb lad pi ri av sebs gan cxa de bas da mi mar Tavs ltol vil Ta da
gan sax le bis sa mi nis tros an am sa mi nis tros te ri to ri ul or ga no ebs.
105 SemuSavebulia saqarTveloSi gadaadgilebul pirTa – devnilTa mimarT saxelmwifo
strategia da strategiis ganxorcielebis gegma (2009-2012).

202
kari meore
sta tu sis mi ni We bis Sem Txve va Si aseT pirs aZ le ven spe ci a lur mow mo bas,
ro me lic Za la Sia pi ra do bis da ma das tu re bel mow mo bas Tan er Tad (me-
2 mux lis me-8 da me-10 pun qte bi). dev ni lis sta tu si ar ga uq mde ba ma Sin,
ro de sac pi ri qor win de ba, Se ic vlis sac xov re bel ad gils da ga da dis saqar
Tve los sxva re gi on Si, mag ram sa val de bu loa, man ga i a ros re gis tracia.
dev ni lis sta tu si Se saZ le be lia mi e ni Wos dev ni lis bav Svsac, Tu ki
erT-er Ti mSo be li an ori ve dev ni lia.
Ta vi 4.4
bav Svis uf le be bi
sa zo ga do e ba Si ar se bobs jgu fe bi, rom le bic gan sa kuT re bul dacvas
mo iT xo ven. sa xel mwi fos aqvs po zi ti u ri val de bu le ba ma Ti dac vis
efeq tu ri me qa niz me bis Se saq mne lad. sa xel mwi fos gan sa kuT re bu li dacvis
qveS myof pir Ta So ris mo i az re bi an bav Sve bi.
1989 wels ga e ros egi diT mi Re bul `bav Svis uf le ba Ta kon ven ci a Si~
mi Ti Te bu lia, rom `bav Svad iT vle ba 18 wlam de asa kis yve la ada mi a ni, Tu
im ka no niT, ro me lic bav Svze vrcel de ba, srul wlo va ne bis uf ro ad re uli
asa ki ar aris gaT va lis wi ne bu li~ (bav Svis uf le ba Ta kon ven cia, 1-li
mux li). kon ven ci is sa fuZ vel ze bav Svebs aqvT uf le ba, dak ma yo fil des
ma Ti Zi ri Ta di sa Wi ro e be bi: ar se bo ba, usaf rTxo e ba, jan mrTe lo bis
dac va, sak ve bi sa da wylis mi saw vdo mo ba; maT ase ve aqvT uf le ba, hqon deT
sa ku Ta ri po ten ci a lis sru lad gan vi Ta re bis Se saZ leb lo ba: es aris ganaT
le ba, Ta ma Si, spor ti, sa ku Ta ri Se xe du le be bis ga mo xat vis Ta vi sufle
ba da mo na wi le o ba im ga daw yve ti le be bis mi Re ba Si, rom le bic maT exebaT.
kon ven ci iT yve la bavSvs er Ti da igi ve uf le be bi aqvs, yve la uf le ba
ur Ti er Tda kav Si re bu li da Ta nas wo ri mniS vne lo bi saa. kon ven cia exe ba,
ase ve, bav Sve bis pa su xis mgeb lo bas – pa ti vi scen sxva ada mi a ne bis, gan sakuT
re biT Ta vi an Ti mSob le bis uf le bebs.
ga e ros bav Svis uf le ba Ta kon ven ci a Si 54 mux lia, ro mel Ta gan Ti Toe
ul Si gan saz Rvru lia gan sxva ve bu li uf le ba. es uf le be bi iyo fa oTx
jgu fad: ar se bo ba, dac va, gan vi Ta re ba da mo na wi le o ba.
ar se bo bas Tan da kav Si re bu li uf le be bi aRi a rebs bav Svis si coc xlis
uf le bas da uf le bas, dak ma yo fi le bul iq nes ar se bo bis Tvis au ci le be-

adamianis uflebebi
203
li sa Wi ro e be bi. ese nia: si coc xli saT vis au ci le be li da sak ma ri si sakve
bi ra ci o ni, sac xov re be li, cxov re bis adek va tu ri do ne da jan mrTelo
bis dac vis mi saw vdo mo ba.
gan vi Ta re bas Tan da kav Si re bu li uf le be bi gan saz Rvravs imas, rac
bavSvs sWir de ba Ta vi si po ten ci a lis sru lad gan vi Ta re bis Tvis. ese nia:
ga naT le ba, das ve ne ba da Ta vi su fa li dro, kul tu ru li saq mi a no ba, infor
ma ci is mi saw vdo mo ba da az ris, sin di si sa da re li gi u ri rwme nis Tavi
suf le ba.
dac vas Tan da kav Si re bu li uf le be bi mo iT xovs, rom bav Sve bi da cul
iy vnen yo vel gva ri for mis Se u rac xyo fis, ugu le bel yo fi sa da eq splu ata
ci i sa gan. es uf le be bi exe ba iseT sa kiT xebs, ro go re bi caa: ltol vi li
bav Sve bis sa gan ge bo dac va, dac vis sa Su a le be bi mo mu Sa ve bav Sve bi saTvis
da im bav Sve bis dac va da re a bi li ta cia, rom leb mac ga ni ca des ra i me
for mis Za la do ba an eq splu a ta cia.
mo na wi le o bas Tan da kav Si re bu li uf le be bi aRi a rebs, rom yve la
bavSvs un da mi e ces Se saZ leb lo ba, aq ti u ri ro li Se as ru los Ta vis Temsa
da sa zo ga do e ba Si. es uf le be bi mo i cavs Se xe du le bis ga mo xat vis Tavi
suf le bas da uf le bas, bav Svis Se xe du le bebs sa Ta na do yu rad Re ba
da eT mos im sa kiT xeb Si, rom le bic mis cxov re ba ze ax dens ze moq me de bas.
bav Svis una re bis gan vi Ta re bas Tan er Tad un da ga i zar dos ma Ti Se saZleb
lo ba, mo na wi le o ba mi i Ron sa zo ga do e bis cxov re ba Si, ra Ta mo em zadon
pa su xis mgeb lo biT aR sav se zrdas ru li cxov re bi saT vis.
kon ven ci is Zi ri Ta di mux li dan oTxs gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba
eni We ba, es mux le bi kon ven ci is `sa er To prin ci pe bad~ aris cno bi li:
mux li II: uz run vel yo fi l un da iq nes kon ven ci a Si gaT va lis wi ne bu li
yve la uf le ba Ti To e u li bav Svis Tvis ne bis mi e ri sa xis dis krimi
na ci is ga re Se.
mux li III: bav Svis mi marT ne bis mi er qme de ba Ta gan xor ci e le bi sas upirve
le si yu rad Re ba un da da eT mos bav Svis in te re se bis dac vis
ukeT uz run vel yo fas.
mux li VI: yo vel bavSvs aqvs si coc xlis, ga dar Ce ni sa da gan vi Ta re bis ufle
ba.
mux li XII: bav Svis Se xe du le bebs sa Ta na do yu rad Re ba un da da eT mos yvela
im sa kiT xSi, rom elic mis cxov re ba ze ax dens ze moq me de bas.

204
kari meore
bav Svis uf le ba Ta kon ven ci as aqvs ori da ma te bi Ti oq mi:
1. fa kul ta ti u ri oq mi bav Sve biT vaW ro bis, bav SvTa pros ti tu ci i sa
da bav SvTa por nog ra fi is Se sa xeb (2000);
2. fa kul ta ti u ri oq mi Se i a ra Re bul kon fliq teb Si bav Sve bis mo na wile
o bis Se sa xeb (2000).
kon ven ci a Si ga mo xa tu lia bav Svi sa da bav Svo bis cne bis axa li xed va.
bav Sve bi arc Ta vi an Ti mSob le bis sa kuT re ba ari an da arc qvel moq me debis
usu su ri obi eq te bi. isi ni ada mi a ne bi ari an, rom leb sac sa ku Ta ri ufle
be bi aqvT. bav SvTa uf le be bis am sa xiT aRi a re biT kon ven cia mTli a nad
bav Svze ax dens kon cen tri re bas. 106
ro de sac qve ya na ax dens ada mi a nis uf le ba Ta in stru men tis ra ti fici
re bas, ro go ric aris bav Svis uf le ba Ta kon ven cia, mas an pir da pir Seaqvs
kon ven ci is de bu le be bi Si da sa xel mwi fo eb riv ka non mdeb lo ba Si, an
sxvag va rad kis ru lobs ada mi a nis uf le ba Ta dac vis val de bu le bis Sesru
le bas. `xSi rad is faq ti, rom ar se bobs ka no ni zo gi er Ti uf le bis dasa
ca vad, sak ma ri si ar aris, Tu es ka no ni ar iT va lis wi nebs yve la iu ri diul
uf le ba mo si le bas da in sti tuts am uf le ba Ta efeq ti a ni gan xor cie
le bis Tvis~. 107 bav Svis uf le ba Ta da c vis miz niT, sa xel mwi fo val de bulia
iz ru nos qme di Ti erov nu li me qa niz me bis Se saq mne lad.
sa qar Tve lo bav Svis uf le ba Ta kon ven ci as 1994 wels Se u er Tda. konven
ci is moT xov na Ta Ta nax mad, sa qar Tve lo axor ci e lebs bav Svis uf leba
Ta kon ven ci iT gaT va lis wi ne bul de bu le ba Ta im ple men ta ci as erovnul
ka non mdeb lo ba Si.
bavSvs (aras rul wlo vans) ise Ti ve uf le be bi da Ta vi suf le be bi aqvs,
ro go ric srul wlo van ada mi ans, zo gi er Ti ga mo nak li sis gar da (ma ga li-
Tad, sa ar Cev no uf le ba). ada mi a nis uf le be bis, maT So ris, bav Svis uf leba
Ta dac va ga ran ti re bu lia sa qar Tve los kon sti tu ci is II Ta viT. yve la
Zi ri Ta di uf le ba, ro mel Ta dac vac ga ran ti re bu lia kon sti tu ci is meo
re Ta viT, Se e xe ba bav Svis uf le ba Ta dac va sac.
sa qar Tve los ka non mdeb lo biT, aras rul wlo va nia pi ri, ro mel sac
ar mi uR we via 18 wlis asa ki saT vis. sa mo qa la qo ko deq sis Ta nax mad (1997),
aras rul wlo va ni pi ri aris uf le ba u na ri a ni da 7 wlis asa ki dan Ca iTvle
ba Sez Ru dul qme du na ri a nad. sa qar Tve los ka non mdeb lo biT, srul
qme du na ri a nad ada mi a ni iT vle ba 18 wlis asa ki dan, anu es aris pi ri, ro-
106 bavSvis uflebebi da Jurnalistika, saxelmZRvanelo studentebisaTvis, Tb., 2011,
gv. 32.
107 ibid.: gv. 33.

adamianis uflebebi
205
me lic Ta vi si ne bi Ta da moq me de biT sru lad axor ci e lebs sa ku Tar ufle
beb sa da mo va le o bebs. uf le ba u na ri a no ba pirs eni We ba da ba de bis momen
ti dan gar dac va le bis mo men tam de. ga mo nak li sia mem kvid re o bis ufle
ba, ro me lic ada mi ans war mo e So ba Ca sax vis mo men ti dan da am uf le bis
re a li za cia da mo ki de bu lia bav Svis da ba de ba ze. Sez Ru du li qme du na ria
no ba imas niS navs, rom mas ar Se uZ lia, sru li mo cu lo biT Se i Zi nos da
ga na xor ci e los sa mo qa la qo uf le be bi da mo va le o be bi (ma ga li Tad, dados
ga ri ge ba). 7 wlam de asa kis bav Svi mci rew lo va ni da qme du u na roa. mis
uf le bebs axor ci e lebs me ur ve an mzrun ve li.
me ur ve o ba – me ur ve o ba wes de ba bav Svze, ro mel sac ar mi uR we via Svidi
wlis asa ki saT vis. mzrun ve lo ba ki wes de ba aras rul wlo van ze Svi di
wlis asa ki dan Tvra met wlam de.
sa qar Tve los sa mo qa la qo ko deq si (1997) iT va lis wi nebs or ga re mo ebas,
rom lis dro sac, gan saz Rvru li pi ro be bis ar se bo bi sas, pi ri Ca iTvle
ba eman si pi re bu lad da utol de ba srul wlo van, srul qme du na ri an
pirs:
1. 16 wlis asaks miR we u li pi ris qor wi ne ba;
2. ka no ni e ri war mo mad gen lis mi er 16 wlis asaks miR we u li pi ri saT vis
sa war mos da mo u ki deb lad gaZ Ro lis uf le bis mi ni We ba.
sa qar Tve los ka non mdeb lo biT, sa qor wi no asa kad gan saz Rvru lia
Tvra me ti we li, Tum ca qor wi ne bi sas uS vebs ga mo nak liss. ga mo nak lis
Sem Txve veb Si Teq vsme ti wlis asa ki dan da qor wi ne ba da iS ve ba mSob le bis
an sxva ka no ni e ri war mo mad gen le bis wi nas wa ri we ri lo bi Ti Tan xmo biT.
Tan xmo ba ze mSob le bis an sxva ka no ni e ri war mo mad gen le bis ua ris Sem-
Txve va Si pa tiv sa de bi mi ze ze bis ar se bo bi sas da sa qor wi ne bel pir Ta gancxa
de bis sa fuZ vel ze da qor wi ne bis ne bar Tvis ga ce ma Se uZ lia sa sa mar-
Tlos.
sa mo qa la qo sa mar Tlis ko deq si sa da `mo qa la qe o bis Se sa xeb~ sa qar-
Tve los ka no nis Ta nax mad, bav Svi da ba de bis Ta na ve iZens gvars, sa xel sa
da mo qa la qe o bas. 14-idan 18 wlam de bav Svis mo qa la qe o bis Sec vla Se iZle
ba mxo lod mi si Tan xmo biT.
bav Svis uf le ba Ta kon ven ci is IX mux lis Ta nax mad, yve la bav Svi un da
iz rde bo des ojax Si da ar da Sor des Ta vis mSob lebs ma Ti sur vi lis sawi
na aR mde god. es moT xov na asa xu lia sa qar Tve los sa mo qa la qo ko deqsSi.
Svi le bis aR zrdis yve la sa kiTxs mSob le bi ur Ti er TSe Tan xme biT
wyve ten. mSo bel Ta Se u Tan xmeb lo bis Sem Txve va Si sa da vo sa kiTxs wyvets
sa sa mar Tlo, mSob le bi sa da aras rul wlo va nis mo na wi le o biT.

206
kari meore
bav Svis uf le be bi da cu lia mSob le bis gan qor wi ne bis Sem Txve va Sic.
Tu gan qor wi ne bis ga mo an sxva mi ze ziT bav Svis mSob le bi cal-calke
cxov ro ben, maT Se Tan xme ba zea da mo ki de bu li, Tu vis Tan ic xov rebs
aras rul wlo va ni Svi li. me uR le Ta So ris da vis Sem Txve va Si am sa kiTxs
wyvets sa sa mar Tlo, bav Svis in te re se bis gaT va lis wi ne biT.
aras rul wlo vans aqvs dac vis uf le ba mSo bel Ta (sxva ka no ni er warmo
mad ge nel Ta) mxri dan uf le ba mo si le bis bo ro tad ga mo ye ne bis wi na aRmdeg.
aras rul wlov nis uf le be bi sa da ka no ni e ri in te re se bis dar Rvevi
sas, maT So ris, mSo bel Ta (erT-er Ti mSob lis) mi er bav Svis aR zrdas-
Tan, ga naT le bas Tan da kav Si re bu li mo va le o be bis Se us ru leb lo bis an
ara sa Ta na dod Ses ru le bi sas, an mSob lis uf le bis bo ro tad ga mo ye ne bis
Sem Txve va Si, aras rul wlo vans uf le ba aqvs, da mo u ki deb lad mi mar Tos
me ur ve o bi sa da mzrun ve lo bis or ga no ebs, 14 wlis asa ki dan ki sa sa mar-
Tlos.
sa mo qa la qo da ve bis gan xil vi sas, 14 wlis asa kam de mow mis da kiT xvi sas,
xo lo sa sa mar Tlos Se xe du le biT 14-idan 18 wlis asa kam de mow mis da kiTxvis
dro sac, iw ve ven pe da gogs, au ci leb lo bis Sem Txve va Si, Se iZ le ba moiw
vi on ag reT ve mSob le bi, mSvi leb le bi, me ur ve e bi an mzrun ve le bi.
sa qar Tve los ka non mdeb lo ba icavs bav Svis in te re sebs gaS vi le bi sas
ka no niT `bav Svis Svi lad ay va ni sa da min do bis Se sa xeb~ (2010). 10 wels
miR we u li bav Svis gaS vi le ba mi si Tan xmo bis ga re Se ar da iS ve ba. ka no ni
mkac rad icavs Svi lad ay va nis kon fi den ci a lo bis dac vis uf le bas. sisxlis
sa mar Tlis ko deq sis Ta nax mad, das ja dia Svi lad ay va nis sa i dum loe
bis gam JRav ne ba; pi ra di an oja xu ri sa i dum los xel yo fa.
bav Svis jan mrTe lo bis dac vis uf le ba da am sfe ro Si mi si ne bis pati
vis ce ma ai sa xa sa qar Tve los sxva das xva sa ka non mdeb lo aq tSi, ese nia:
sa qar Tve los ka no ni `jan mrTe lo bis dac vis Se sa xeb~; ka no ni `pa ci entis
uf le ba Ta Se sa xeb~; ka no ni `or ga no Ta ga da ner gvis Se sa xeb~ da sxva.
aras rul wlo van pa ci en tTa uf le be bi yve la ze uf ro kar gad vlin deba
sa qar Tve los ka non Si `pa ci en tTa uf le be bis Se sa xeb~ (2000), ro melic
aras rul wlo van pa ci en tebs iseT sa ve uf le bebs ani Webs, ro gor sac
srul wlo vans, gar da im spe ci fi ku ri Sem Txve ve bi sa, ro de sac asa kis gamo
pa ci en ti mo me te bul yu rad Re bas sa Wi ro ebs. ma ga li Tad, in for mi rebu
li Tan xmo bis mi ce ma ra i me sa me di ci no ma ni pu la ci i sas.
ka non mde be li did yu rad Re bas uT mobs aras ru lwlo v nis jan mrTe lobis
Se sa xeb in for ma ci is dac vas. mSob lebs an ka no ni er war mo mad gen lebs
aras rul wlo v nis jan mrTe lo bis Se sa xeb in for ma cia ar mi e wo de ba, Tu
in for ma ci is mi wo de bis wi na aR mde gia TviT qme du na ri a ni aras rul wlo-

adamianis uflebebi
207
va ni pa ci en ti, ase ve 14-idan 18 wlam de asa kis aras rul wlo va ni pa ci enti,
ro me lic, sa me di ci no mom sa xu re bis gam we vis Se xe du le biT, swo rad
afa sebs sa ku Ta ri jan mrTe lo bis mdgo ma re o bas da ro mel mac eqims mimar
Ta sqe sob ri vad ga dam de bi da a va de bis an nar ko ma ni is mkur na lo bis,
kon tra cef ci is, ara qi rur gi u li me To de bis Se sa xeb kon sul ta ci is mi-
Re bis an or su lo bis xe lov nu rad Sew yve tis miz niT. bav Svis uf le be bis
dac va ga ran ti re bu lia sa qar Tve los ka no niT `zo ga di ga naT le bis Se saxeb~
(2005). ka no nis Ta nax mad, mos wav les uf le ba aqvs:
• Ta na bar pi ro beb Si, dis kri mi na ci is ga re Se, dad ge ni li we siT, sasko
lo dros an sko lis te ri to ri a ze isar geb los am Ta viT da cu li
da sko lis mi er aRi a re bu li yve la uf le bi Ta da Ta vi suf le biT, agreT
ve sko lis yve la re sur siT;
• sa xel mwi fo icavs mos wav li sa da mSob lis sa gan ma naT leb lo ar Ceva
nis Ta vi suf le bas;
• mos wav le da cu li un da iyos ara sa Ta na do mop yro bis gan, uyu rad-
Re bo bi sa da Se u rac xyo fi sa gan;
• mos wav les aqvs sa ku Ta ri uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis Se saxeb
cod nis uf le ba;
• mos wav le ebs uf le ba aqvT, flob dnen in for ma ci as Ta vi an Ti ufle
be bi sa da Ta vi suf le be bis, ag reT ve ma Ti Sez Rud vis sa fuZ vlebis
Se sa xeb;
• sko la val de bu lia, yo vel axal mos wav les ga ac nos Ta vi si uf lebe
bi da Ta vi suf le be bi;
• uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis Sez Rud vi sas mos wav les go niv rul
va da Si ga nu mar tos Sez Rud vis sa fuZ ve li;
• mos wav les uf le ba aqvs, pi ra dad an ar Ce u li war mo mad gen lis meSve
o biT mo na wi le o ba mi i Ros sko lis mar Tva Si;
• mi i Ros sko la Si ar se bu li ne bis mi e ri in for ma cia, gar da pi ra di
sa i dum lo e bis Sem cve li in for ma ci i sa;
• mo iT xo vos da mi i Ros sko lis mi er mas Tan da kav Si re bu li sa kiT xis
ga daw yve ti le ba;
• mo iT xo vos mi si az ris mos me na da mo na wi le o ba mi i Ros gan xil va Si
uSu a lod an war mo mad gen lis meS ve o biT.
sa qar Tve los ka no niT `bav SvTa da axal gaz rdu li kav Si re bis sa xelmwi
fo eb ri vi mxar da We ris Se sa xeb~ (1999) da cu lia bav Sve bis mi er Seq mnili
sxva das xva sa xis or ga ni za cia – bav SvTa kav Si re bi.
sa qar Tve los ka no niT `rek la mis Se sa xeb~ (1998) da cu lia aras rulwlo
v nis uf le be bi. ker Zod, rek la mis war mo e bis, gan Tav se bi sa da gavrce
le bis dros aras rul wlo van Ta gu lub ryvi lo bi sa da ga mo uc de lo-

208
kari meore
bis bo ro tad ga mo ye ne bi sa gan ma Ti dac vis miz niT; sa qar Tve los ka no ni
`mav ne ze gav le ni sa gan aras rul wlo van Ta dac vis Se sa xeb~ (2001) gu lisxmobs
im mav ne ze gav le ni sa gan dac vas, ro me lic da kav Si re bu lia alkoholu
ri sas me le bi sa da Tam ba qos mox ma re ba-ga sa Re bas Tan, azar tul
Ta ma So beb Si mo na wi le o bas Tan, iseTi fil me bis Cve ne ba sa da na beW di
pro duq ci is mox ma re ba-ga sa Re bas Tan, rom leb mac Se iZ le ba zi a ni mi a yenos
aras rul wlo va nis fsi qi kur an/da fi zi kur jan mrTe lo bas, mis mora
lur da so ci a lur gan vi Ta re bas.
ana lo gi ur ak rZal vas Se i cavs sa qar Tve los ka no ni `ma uw yeb lo bis Sesa
xeb~ (2004), rom lis mi xed vi Tac, ik rZa le ba bav SvTa da mo zar dTa fi zikur,
go neb riv da zne ob riv gan vi Ta re ba ze mav ne ze gav le nis mom xde ni
prog ra me bis im dros gan Tav se ba, ro ca maT mi er am prog ra me bis nax vis
an mos me nis di di al ba To ba ar se bobs.
aras rul wlo van Ta Sro mi Ti uf le be bis dac vis ga ran ti e bi Ca mo ya libe
bu lia sa qar Tve los Sro mis ko deq sSi (2006). sa qar Tve los ka non mdeblo
ba, zo ga dad, iT va lis wi nebs Sro mis sa er Ta So ri so or ga ni za ci i sa
(ILO) da sxva sa er Ta So ri so or ga ni za ci e bis re zo lu ci eb sa da stan dartebs.
sa qar Tve los ka non mdeb lo biT, sa mu Sa o ze mi Re bis mi ni ma lu ri asa kia
16 we li. ar aris ak rZa lu li 16 wlam de aras rul wlo v nis da saq me ba, magram
ka non mde be li mi u Ti Tebs im pi ro beb ze, rom le bic aras rul wlovnis
da saq me bi sas un da ga viT va lis wi noT: ka no ni e ri war mo mad gen lis an
mzrun ve lo bis/me ur ve o bis or ga nos Tan xmo ba; ro de sac …Sro mi Ti ur-
Ti er To be bi ar ewi na aR mde ge ba aras rul wlo va nis in te re sebs; zi ans ar
aye nebs mis zne ob riv, fi zi kur da go neb riv gan vi Ta re bas; ar uz Ru davs
mas sa val de bu lo daw ye bi Ti da sa ba zo ga naT le bis mi Re bis uf le bas da
Se saZ leb lo bas.
14 wlam de asa kis aras rul wlo van Tan Se saZ le be lia Sro mi Ti xel Sekru
le bis da de ba mxo lod spor tul, xe lov ne bas Tan da kav Si re bul da
kul tu ris sfe ro Si saq mi a no ba ze, ase ve sa rek la mo sa mu Sa os Se sas ruleb
lad.
ak rZa lu lia aras rul wlo van Tan Sro mi Ti xel Sek ru le bis da de ba sa-
Ta ma So biz nes Tan, Ra mis ga sar Tob da we se bu le beb Tan, ero ti ku li da
por nog ra fi u li pro duq ci is, far ma cev tu li da toq si ku ri niv Ti e rebe
bis dam za de bas Tan, ga da zid va sa da re a li za ci as Tan da kav Si re bu li
sa mu Sa o e bis Se sas ru leb lad. Sro mis ko deq siT ak rZa lu lia aras rulwlo
van Tan Sro mi Ti xel Sek ru le bis da de ba mZi me, mav ne da sa Si Si sa mu Sa-

adamianis uflebebi
209
o e bis Se sas ru leb lad. Sro mi Ti ko deq si zRu davs aras rul wlo va nis 24
sa a Ti dan 6 sa a Tam de da saq me bas.
bav Svis uf le be bis dac vis me qa niz me bi Ca de bu lia sa qar Tve los ka non-
Si `ojax Si Za la do bis aR kve Tis, ojax Si Za la do bis msxver plTa dac vi sa
da dax ma re bis Se sa xeb~ (2006).
ojax Si Za la do ba gu lis xmobs oja xis er Ti wev ris mi er me o ris konsti
tu ci u ri uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis dar Rve vas fi zi ku ri, fsiqo
lo gi u ri, eko no mi ku ri, seq su a lu ri Za la do biT an iZu le biT.
ka no nis Ta nax mad, bav Svis mi marT fi zi ku ri Za la do bis kva lis ar se bobi
sas ka no niT dad ge ni li we siT un da daisvas bav Svis mi si mSob le bi sa gan
gan cal ke ve bis sa kiT xi. sa sa mar Tlos sa bo loo ga daw yve ti le bis mi Rebam
de dro e bi Ti Ro nis Zi e bis sa xiT dam ca vi or de ris sa fuZ vel ze xde ba
bav Svis gan cal ke ve ba mo Za la de mSob li sa gan. sa sa mar Tlo gan saz Rvravs
mo Za la de mSob lis mi er bav Svis mo na xu le bis va debs. am dro sac ka no ni
mkac rad icavs bav Svis usaf rTxo e bas. mSo bels bav Svis mo na xu le bis ufle
ba Se iZ le ba mi e ces mxo lod im Sem Txve va Si, ro ca mis mi marT da cu li
iq ne ba usaf rTxo e bis yve la zo ma, rom le bic gulisxmobs mo na xu le bis
ad gils, dros, pe ri o du lo bas, xan grZli vo bas da bav Svis usaf rTxo e bis
moT xov ne bis dac va ze pa su xis mge be li pi ris ar se bo bas. Tu bav Svis mimarT
usaf rTxo e bis zo me bi da cu li ar aris, iz Ru de ba mo Za la de mSoblis
mi er bav Svis mo na xu le bis uf le ba.
bav Svis usaf rTxo e bis dac vis miz niT, mo Za la dis mi er bav Svis mo tace
bis an sxva sa xis zi a nis mi ye ne bis re a lu ri saf rTxis ar se bo bi sas, sasa
mar Tlo ga daw yve ti le biT, mo Za la des Se iZ le ba aek rZa los mi si mo naxu
le bis uf le ba ga re mo e bis Sec vlam de. 108
ojax Si Za la do bis faq tze ope ra ti u li re a gi re bi saT vis uf le ba mosi
li or ga nos mi er msxver plis dac vi sa da mo Za la dis gar kve u li moqme
de be bis Sez Rud vis uz run vel sa yo fad, dro e bi Ti Ro nis Zi e bis sa xiT,
Se saZ le be lia ga ce mul iq nes Se ma ka ve be li an dam ca vi or de ri.
bav Svis uf le ba Ta kon ven ci is 32-e mux li krZa lavs bav Svis mo nu ri Sromis
ga mo ye ne bas. ana lo gi u ri ak rZal va mo ce mu lia: `tran sna ci o na lu ri
or ga ni ze bu li da na Sa u lis wi na aR mdeg~ ga e ros kon ven ci a Si, mis da ma tebiT
oq msa da „ada mi a ne bis, gan sa kuT re biT qa le bi sa da bav Sve bis tre fikin
gis Ta vi dan aci le bis, aR kve Ti sa da das jis Se sa xeb~ oq mis Si na ar sSic. 109
108 1980 wlis haagis konvencia `bavSvebis gatacebasTan dakavSirebuli samoqalaqo
aspeqtebis Sesaxeb~.
109 saqarTvelo SeuerTda 2006 wels.

210
kari meore
tre fi kin gi (ada mi a niT vaW ro ba) – ada mi a nis yid va an ga yid va, an mis
mi marT sxva uka no no ga ri ge bis gan xor ci e le ba, ag reT ve mu qa riT, Za lado
biT an iZu le bis sxva for miT, mo ta ce biT, San ta JiT, TaR li To biT,
mot yu e biT, um weo mdgo ma re o bis an Za la uf le bis bo ro tad ga mo ye ne biT,
saz Ra u ris an da sar geb lis mi ce mis an mi Re bis gziT im pi ris Tan xmo bis
mi saR we vad, ro mel sac sxva pir ze ze gav le nis mox de na Se uZ lia, ada mi anis
ga da bi re ba, ga day va na, ga da mal va, da qi ra ve ba, tran spor ti re ba, gada
ce ma, Se fa re ba, an da mi Re ba eq splu a ta ci is miz niT.
aras rul wlov niT vaW ro ba (tre fi kin gi) – aras rul wlov nis yid va
an ga yid va, an mis mi marT sxva uka no no ga ri ge bis gan xor ci e le ba, ag reTve
mi si ga da bi re ba, ga day va na, ga da mal va, da qi ra ve ba, tran spor ti re ba,
ga da ce ma, Se fa re ba, an da mi Re ba eq splu a ta ci is miz niT.
tre fi kin gis msxverpl bav SvTa uf le be bis dac va xor ci el de ba transna
ci o na lu ri or ga ni ze bu li da na Sa u lis wi na aR mdeg ga e ros kon ven ci is
oq mis ada mi a ne biT, gan sa kuT re biT qa le bi Ta da bav Sve biT, tre fi kin gis
Ta vi dan aci le bis, aR kve Ti sa da das jis, ag reT ve `ada mi a ne biT vaW ro bis
(tre fi kin gis) wi na aR mdeg brZo lis Se sa xeb~ ev ro pis sab Wos kon ven ci iT
gaT va lis wi ne bu li bav Svis uf le ba Ta dac vis me qa niz me biT da sa er Ta-
So ri so or ga ni za ci e bis mi er mi Re bu li sa xel mZRva ne lo mi Ti Te be biT.
am do ku men te bis sa fuZ vel ze, sa qar Tve los sis xlis sa mar Tlis ko deqsSi
gaT va lis wi ne bu lia spe ci a lu ri mux le bi: ada mi a niT vaW ro ba (trefi
kin gi); aras rul wlo va niT vaW ro ba (tre fi kin gi); ada mi a niT vaW ro bis
(tre fi kin gis) msxver plis (da za ra le bu lis) mom sa xu re biT sar geb lo ba.
sa qar Tve lo Si moq me debs spe ci a lu ri ka no ni `ada mi a niT vaW ro bis (trefi
kin gis) wi na aR mdeg brZo lis Se sa xeb~ (2006), rom li Tac da cu lia bav-
Svis uf le be bi.
sa qar Tve los ka non mdeb lo ba yu rad Re bas uT mobs ka non Tan kon fliqtSi
myo fi mo zar di sad mi efeq tur, sa mar Tli an da huma nur da mo ki de bule
bas da cdi lobs, erov nul ka non mdeb lo ba Si am sfe ro Si da am kvid ros
sa er Ta So ri so stan dar te bi.
ad mi nis tra ci ul sa mar Tal dar Rve va Ta ko deq siT ad mi nis tra ci u li
pa su xis mgeb lo ba ekis re baT ad mi nis tra ci u li sa mar Tal dar Rve vis Cade
nis mo men ti saT vis Teq vsme ti wlis asaks miR we ul pi rebs, ma ga li Tad:
met ro po li te niT sar geb lo bis we se bis dar Rve va; wvril ma ni xu lig no ba
an xu lig no ba, Ca de ni li ToT xme ti dan Teq vsmet wlam de mo zar dis mi er,
wvril ma ni qur do ba da sxva. ad mi nis tra ci u li pa tim ro ba ar Se iZ le ba
Se e far doT Tvra me ti wlis asaks mi uR we vel pi rebs.

adamianis uflebebi
211
sa qar Tve los sis xlis sa mar Tlis ko deq si Se i cavs aras rul wlo van-
Ta uf le be bis dac vis nor ma Ta mTel rigs. ss ko deq sis mTe li Ta vi aqvs
daT mo bi li oja xi sa da aras rul wlov nis wi na aR mdeg mi mar Tul iseT dana
Sa u lebs, ro go re bi caa: aras rul wlov nis Cab ma an ti sa zo ga do eb riv
qme de ba Si; aras rul wlov nis mi marT uka no no ga ri ge bis gan xor ci e le ba
Svi lad ay va nis miz niT; Svi lad ay va nis miz niT fex mZi me qa le bis wi nas wari
Ser Ce va da mSo bi a ro bi saT vis sa qar Tve los far glebs ga reT gay vanis
Se saZ leb lo bis Seq mna an aseT gaS vi le ba Si xe lis Sew yo ba; Svi lad an
Svi lo bi lad ay va nis we sis dar Rve va; aras rul wlo va nis pros ti tu ci a Si
Cab ma Za la do biT, San ta JiT an mot yu e biT; aras rul wlo va nis ga mo sa xule
bis Sem cve li por nog ra fi u li na war mo e bis dam za de ba, ase Ti ma sa lis
Se Ta va ze ba, rek la mi re ba; aras rul wlo va nis Cab ma por nog ra fi u li nawar
mo e bis an sag nis dam za de ba sa da ga sa Re ba Si.
sis xlis sa mar Tlis ko deq sSi gan saz Rvru lia da na Sa u le bi, rom le bic
Ca de ni lia aras rul wlo van Ta wi na aR mdeg (aras rul wlo va ni msxver pli)
da isi ni pa su xis mgeb lo bis da mam Zi me bel ga re mo e bad iT vle bi an.
sis xlis sa mar Tleb ri vi pa su xis mgeb lo bis da kis re bi sas an mis gan ga-
Ta vi suf le bi sas aras rul wlov nad iT vle ba is, vi sac da na Sa u lis Ca denam
de Se us rul da ToT xme ti we li, mag ram ar Ses ru le bia Tvra me ti we li.
dam na Sa vis asa ki dan da Ca de ni li da na Sa u lis sim Zi mi dan ga mom di na re,
aras rul wlo vans eniS ne ba sas je li an aR mzrde lo bi Ti xa si a Tis Ro nis-
Zi e ba. ssk iT va lis wi nebs pa su xis mgeb lo bi sa da sa s je li sa gan ga Ta visuf
le bis pi ro bebs. sa sa mar Tlos Se uZ lia, aras rul wlov nis mi marT
ga mo i ye nos aR mzrde lo bi Ti xa si a Tis iZu le bi Ti Ro nis Zi e ba Sem de gi
pi ro be bis ar se bo bi sas: da na Sa u li Ca de ni li un da iyos aras rul wlovnis
mi er; Ca de ni li da na Sa u li un da iyos nak le bad mZi me; sa sa mar Tlom
aras rul wlov nis ga mos wo re ba mi zan Se wo ni lad un da mi iC ni os aR mzrdelo
bi Ti ze moq me de bis iZu le bi Ti Ro nis Zi e bis ga mo ye ne biT. sa xel mwi fo
axa li sap ro ce so ka non mdeb lo biT cdi lobs, aras rul wlo van dam na-
Sa ve Ta mi marT ga a ta ros li be ra lu ri po li ti ka da Se mo aqvs no va ci e bi
aras rul wlo van Ta me di a ci i sa da gan ri de bis in sti tu tis sa xiT.
sa qar Tve los ka non mdeb lo ba iT va lis wi nebs sap ro ce so ga ran ti ebs
aras rul wlo van da ka ve bul da msjav rde bul pir TaT vis. aras rul wlovan
da ka ve bul pi rebs aqvT kon sti tu ci iT ga ran ti re bu li uf le be bi da
Ta vi suf le be bi: uda na Sa u lo bis pre zum fcia, ad vo ka tis uf le ba, sas jelis
mox dis pi ro beb Sic sa mar Tli a ni sa sa mar Tlos uf le ba, sa sa mar Tlo
gan xil vis go niv ru li va dis dac va da sxva.

212
kari meore
ga mom Zi e bel Tan, pro ku ror Tan, sa sa mar Tlo Si aras rul wlov nis gamo
Za xe ba xor ci el de ba mi si mSob le bis an sxva ka no ni e ri war mo mad genle
bis Tan xle biT. ga mo uc xa deb lo bi sas sssk iT va lis wi nebs aras rulwlov
nis asa kis mi xed viT gan sxva ve bul mid go mas da ad gens, rom 14-18
wlis aras rul wlov nis iZu le biT moy va na da saS ve bia.
aras rul wlov nis da na Sa u lis Se sa xeb saq mis war mo e ba Si aras rulwlo
va ni eW vmi ta ni lis an bral de bu lis pir ve li da kiT xvis Ta na ve mo nawi
le obs aras rul wlov nis pe da go gi an ka no ni e ri war mo mad ge ne li. arasrul
wlov nis ka no ni e ri war mo mad ge ne li Se iZ le ba iyos: mSo be li, ax lo
na Te sa vi, me ur ve, mzrun ve li. ad vo ka tis mo na wi le o ba sa val de bu loa
sis xlis sa mar Tleb ri vi dev ni sa da sis xlis sa mar Tlis pro ce sis mTe li
pe ri o dis gan mav lo ba Si.
ad vo ka tis mo va le o baa, de ta lu rad ga nu mar tos bavSvs, mis Tvis gasa
geb ena ze, aras rul wlov nis uf le be bi da ma Ti ga mo ye ne bis we se bi. agreT
ve, uz run vel yos, rom kiT xve bi sa Ta na dod da sa mar Tli a nad iyos
das mu li da ar iyos me tis me tad mkac ri. gan sxva ve biT ad vo ka ti sa gan, kano
ni e ri war mo mad gen lis mo na wi le o ba aras rul wlov nis fsi qo lo gi ur
da emo ci ur mxar da We ras uz run vel yofs, xo lo dam cve lis mo na wi le o ba
– sa mar Tleb riv dax ma re bas.
sssk iT va lis wi nebs aras rul wlo va ni pi ris da kiT xvis pro ces Si advo
ka tis mo na wi le o bis pa ra le lu rad aras rul wlo va ni bral de bu lis
ka no ni e ri war mo mad gen lis an pe da go gis das wre bas. Svid wlam de asakis
aras rul wlo va ni Se iZ le ba da i kiT xos mxo lod mi si mSob lis an ma Ti
arar se bo bi sas me ur vis an sxva ka no ni e ri war mo mad gen lis Tan xmo biT.
aras rul wlo va ni eW vmi ta ni li sa da bral de bu lis da kiT xva ar SeiZ
le ba Se us ve neb lad gag rZel des 2 sa aT ze metxans, xo lo mTli a nad –
dRe Si 4 sa aT ze metxans, Tu aras rul wlo va ni aS ka rad da i Ra la, da kiT xva
un da Sew ydes aR niS nu li dro is gas vlam dec.
aras rul wlov nis iZu le bi Ti Ro nis Zi e bis sa xiT da ka ve bis Se saZ leblo
ba ga mo i ye ne ba, Tu ar se bobs Sem de gi ga re mo e be bi:
a) pirs wa as wres da na Sa u lis Ca de ni sas an Ca de nis Ta na ve;
b) TviT mxil ve le bi, maT So ris da za ra le bu le bic, pir da pir mi u Ti Teben
am pir ze, ro gorc da na Sa u lis Cam den ze;
g) pir ze, mas Tan an mis tan sac mel ze aR moC nde ba Ca de ni li da na Sa u lis
aS ka ra kva li;
d) pi ri mi i ma la da na Sa u lis Ca de nis Sem deg, mag ram Sem dgom igi amo icno
da za ra le bul ma;

adamianis uflebebi
213
e) pi ris mi marT ga mo ta ni lia gan Ci ne ba (dad ge ni le ba) Zeb nis war mo ebis
Se sa xeb;
v) pi ri Se saZ loa mi i ma los.
da ka ve bis Sem Txve va Si, po li ci is Ta nam Sro me li val de bu lia ga nu martos
aras rul wlo vans, mis Tvis ga sa geb ena ze da for miT, da ka ve bis safuZ
vle bi da sssk-iT mis Tvis mi ni We bu li uf le be bi.
sis xlis sa mar Tlis sap ro ce so ko deq sis Ta nax mad, sa sa mar Tlos (mosa
mar Tlis) gan Ci ne biT (dad ge ni le biT), 16 wlam de asa kis aras rul wlovan
Ta da na Sa u lis saq me ga ni xi le ba mTli a nad an na wi lob riv da xu rul
sxdo ma ze, anu 16-idan 18 wlam de aras rul wlo v nis saq mes sa sa mar Tlo
ga ni xi lavs sa er To we siT Ria sa sa mar Tlo sxdo ma ze.
da za ra le bu li – pi ri, ro mel mac da na Sa u lis mom za de bis, mcde lobis
an da na Sa u lis Ca de nis Se de gad mi i Ro fi zi ku ri, mo ra lu ri an/da qoneb
ri vi zi a ni.
sa qar Tve los ko deq si `pa tim ro bis Se sa xeb~ (2010), zo ga dad, iT va liswi
nebs ga e ros pa ti mar Tan mop yro bis mi ni ma lur stan dar tul we sebs.
Ta vi suf le ba aR kve Til aras rul wlov neb Tan mop yro bis ga e ros we se bi
(`pe ki nis dek la ra cia~), aras rul wlo van Ta So ris dam na Sa ve o bis pro filaq
ti kis ga e ros sa xel mZRva ne lo prin ci pe bi (`el-ri a dis we se bi~); bav-
Svis uf le ba Ta kon ven ci is, ev ro pis ci xis we se bis stan dar te bi gan saz-
Rvravs aras rul w lo van Ta da ka ve bis ad gi leb Si mo Tav se bis pi ro bebs.
ToT xme ti dan Tvra met wlam de aras rul wlo va ni Ta vi suf le bis aR kve-
Ti sas sas jels ix dis aras rul wlo van Ta spe ci a lur da we se bu le ba Si.
mZi me da na Sa u li saT vis msjav rde buls aTav se ben sxva msjav rde bu le bisa
gan gan cal ke ve biT. `pa tim ro bis ko deq si~ ad gens aras rul wlo va ni
msjav rde bu lis uf le bebs.
bav Svis uf le ba Ta kon ven ci is dac vas mo ni to rings uwevs ga e ros bav-
Svis uf le ba Ta ko mi te ti, ro me lic erov nul an ga ri Sebs iRebs sxva dasxva
qvey nis mTav ro be bis gan da pa ra le lur an ga ri Sebs – ara sam Tav ro bo
or ga ni za ci e bis gan.
2008 wlis 20 ma iss ga mar Tul 1316-e da 1317-e sxdo meb ze (ix.CRC/C/
SR.1316 da 1317) ko mi tet ma ga ni xi la sa qar Tve los me sa me pe ri o du li
`bav Svis uf le ba Ta kon ven ci is 44-e mux lis Ta nax mad mo na wi le sa xel mwifos
mi er war mod ge ni li an ga ri Si~ (CRC/C/CR /GEO/3) da 2008 wlis 6 iv niss
1342-e sxdo ma ze da am tki ca mTe li ri gi das kvni Ti Se niS vne bi sa, rom lebic
Se e xe ba sa qar Tve los mTav ro bis mi er mi Re bu li 2008-2011 wle bi saTvis
bav Sveb ze zrun vis sa moq me do geg mas da im sa kiTxs, rom geg ma ar mo-

214
kari meore
i cavs kon ven ci iT gaT va lis wi ne bul yve la sfe ros da sa xel mwi fo bi uje
ti dan ver xer xde ba mi si sru li da fi nan se ba. Se niS vne bi exe ba: dis krimi
na ci is ak rZal vas, jan dac vis sa kiT xebs, aras rul wlo van Ta Sro mas da
sxva. ko mi tet ma sa qar Tve los mis ca re ko men da ci e bi bav Svis uf le ba Ta
kon ven ci iT da cu li uf le be bis Ses ru le bis Ta o ba ze.
Ta vi 4.5
gen de ru li Ta nas wo ro ba
gen de ri sqes Ta So ris ur Ti er To bis so ci a lu ri as peq tia, ro me lic
ga mo xa tu lia sa zo ga do e bis yve la sfe ro Si da gu lis xmobs so ci a li zaci
iT gan pi ro be bul Se xe du le bebs ama Tu im sqes ze, xo lo gen de ru li
Ta nas wo ro ba ada mi a nis uf le ba Ta na wi lia, ro me lic gu lis xmobs qa li sa
da ma ma ka cis Ta nas wor uf le ba-mo va le o bebs, pa su xis mgeb lo bas da Tanas
wo ruf le bi an mo na wi le o bas pi ra di da sa zo ga do eb ri vi cxov re bis
yve la sfe ro Si. 110 sa qar Tve los ka no ni `gen de ru li Ta nas wo ro bis Se saxeb~
(2006) dis kri mi na ci ad ga ni xi lavs sqe sis niS niT ne bis mi er gan sxva vebas,
ga mij vnas an/da Sez Rud vas, rom le bic ga mo xa tu lia uf le be bi sa da
Ta vi suf le be bis gan sxva ve bu li aRi a re biT, Se saZ leb lo be bis ara Ta na bari
war mo Ce niT da Se saZ le be lia gan xor ci el des iri bi an pir da pi ri diskri
mi na ci is for miT. pir da pi ri dis kri mi na cia gu lis xmobs sa mar Tlebri
vi aq te bis, prog ra mis, sa ja ro po li ti kis sa fuZ vel ze pi ris sqe sis
niS niT dis kri mi na ci ul mdgo ma re o ba Si Ca ye ne bas, ma Sin, ro de sac irib
dis kri mi na ci a Si gu lis xmo ben ise Ti sa mar Tleb ri vi aq te bis, sa ja ro poli
ti ki sa Tu prog ra me bis ar se bo bas, rom le bic pir da pir ar mi u Ti Tebs
dis kri mi na ci a ze, mag ram ro mel Ta gan xor ci e le ba da kav Si re bu lia diskri
mi na ci u li Se de ge bis mi Re bas Tan.
sa qar Tve los ka non mdeb lo ba de jure Tval saz ri siT aRi a rebs sqes Ta
Ta nas wo ro bis prin cips. Tum ca Ta nas wo ro bis sa kiT xi de facto Tval sazri
siT prob le mad rCe ba. sa qar Tve lo Si qa li sa da ka cis Ta nas wo ro ba
dek la ri re bu lia kon sti tu ci is XIV mux liT: `yve la ada mi a ni da ba de biT
Ta vi su fa lia da ka no nis wi na Se Ta nas wo ria, ga nur Cev lad ra si sa, ka nis
fe ri sa, eni sa, sqe si sa, re li gi i sa, po li ti ku ri da sxva Se xe du le be bi sa,
erov nu li, eT ni ku ri da so ci a lu ri kuT vni le bi sa, war mo So bi sa, qo nebri
vi da wo deb ri vi mdgo ma re o bi sa, sac xov re be li ad gi li sa~. kon sti tu-
110 kanoni „genderuli Tanasworobis Sesaxeb“, gzamkvlevi, 26.03.2010, Tb., 2009.

adamianis uflebebi
215
ci is es nor ma asa xavs qa li sa da ka cis dis kri mi na ci i sa gan da cu lo bis
val de bu le bas ma Ti sqe sis mi u xe da vad, 111 Tum ca igi ar aris sak ma ri si am
uf le biT sru li sar geb lo bi saT vis, sa er Ta So ri so aq te bi sa gan gan sxvave
biT, sa dac mi Ti Te bu lia qa li sa da ma ma ka cis Ta nas wo ruf le bi a no baze,
ker Zod: Sro mis anaz Ra u re bis, oja xis Seq mnis, so ci a lu ri daz Rve visa
da sxv. kon sti tu ci iT aRi a re bu lia Ta nas wo ruf le bi a no bis prin ci pi
zo ga dad. rac Se e xe ba qa lis (de dis) uf le bebs, is or je raa mox se ne buli
kon sti tu ci a Si – Sro mi sa (30-e mux li) da de da Ta da bav SvTa uf lebe
bis (36-e mux li) dac vis Wril Si. sa qar Tve lo saTvis sa xel Sek ru le bo
or ga no e bis mi er mi ce mul re ko men da ci eb Si mi TiTe bu lia, rom am ufle
biT srul fa sov nad sar geb lo bisTvis sa xel mwi fos mxri dan sa Wi roa
Sesabamisi qme de bebi.
mi u xe da vad imi sa, rom Ta nas wo ruf le bi a no bis Se sa xeb kon sti tu ciur
nor ma Si mox se ni e bu li ar aris `qa li~, dis kri mi na ci is ak rZal vis Sesa
xeb kon sti tu ci is XIV mux lSi sqess mo ix se ni e ben sxva iseT ka te go rieb
Tan er Tad, ro go re bi caa: eT ni ku ri ni Sa ni, asa ki da sxva. kon sti tu cia
Si ga mo ye ne bu lia ter mi ne bi: `ada mi a ni~, `mo qa la qe~ an `yve la pi ri~, rac
aR niS nu li ori ve sqe sis war mo mad gen lis uf le beb ze mi u Ti Tebs da xazs
us vams, rom sa qar Tve lo Si ar ar se bobs sqe sis mi xed viT gan sxva ve bis auci
leb lo ba. kon sti tu ci iT qals ise Ti ve uf le be bi aqvs, ro go ric ma makacs
jan dac va ze (37-e mux li), Sro ma ze (30-e mux li), ga naT le ba ze (36-e
mux li) da sxva.
ana lo gi u ri mdgo ma re o baa sa qar Tve los ka non mdeb lo biT. erov nuli
sa ka non mdeb lo ba za aRi a rebs dis kri mi na ci is da uS veb lo bi sa da
gen de ru li Ta nas wo ro bis prin ci pebs. sa ka non mdeb lo aq te bi ax de nen
sa yo vel Ta od aRi a re bu li uf le be bis dek la ri re bas, Tum ca yve la debu
le ba ar aris ga je re bu li Ta nas wo ro bis re a lu ri dac vis Ro nis Zi e bebi
Ta da kon kre tu li sqe me biT. ma ga li Tad: sa ar Cev no ko deq si, ro me lic
aRi a rebs qa li sa da ma ma ka cis Ta na bar pa si ur da aq ti ur sa ar Cev no ufle
bas, Tum ca am uf le bis uz run vel myo fi kon kre tu li sa mar Tleb rivi
nor me bis arar se bo ba dis ba lanss iw vevs pa si u ri sa ar Cev no uf le bebis
re a li za ci i sas. sa qar Tve los ka non mdeb lo ba Si ar ix ma re ba ter mi ni
`gen de rul ni a dag ze Za la do ba~, mag ram ka no ni `ojax Si Za la do bis aRkve
Tis, ojax Si Za la do bis msxver plTa dac vi sa da dax ma re bis Se sa xeb~
da ka no ni `ada mi a niT vaW ro bis (tre fi kin gis) wi na aR mdeg brZo lis Se saxeb~
are gu li re ben swo red gen de rul ni a dag ze Za la do bas Tan brZo lis
sa kiT xebs. am ter mins ver vxvde biT verc 2010 wlis 26 marts mi Re bul
ka non Si `gen de ru li Ta nas wo ro bis Se sa xeb~. sis xlis sa mar Tlis ko deq-
111 T. sabedaSvili, genderi da demokratizacia, saqarTvelo – 1991-2006, Tb., 2007.

216
kari meore
si da na Sa u lad ac xa debs `ada mi a nis Ta nas wo ruf le bi a no bis dar Rve vas~
(142-e mux li).
mi u xe da vad bo lo wleb Si gan xor ci e le bu li gar kve u li cvli le be bisa,
de mok ra ti u li gan vi Ta re bis gza ze qa lis uf le beb sa da gen de ru li
Ta nas wo ro bis po li ti kas adek va tu ri yu rad Re ba ar eq ce va. qal Ta ufle
be bi sa da gen de ru li Ta nas wo ro bis prob le meb ma Ta vi iCi na ara marto
po li ti ka Si (amis das tu ria sa qar Tve lo Si yve la do nis xe li suf lebis
or ga no Ta ar Cev ne bis Se de ge bi), ara med da ba lia so ci a lur-eko no miku
ri maC ve ne be lic (da saq me ba, si Ra ta ke, jan dac va da sxva). mTe li simwva
viT dgas es prob le ma sof lad (qa le bis ma sob ri vi da u saq meb lo ba,
jan dac vis prog ra me bze xel mi uw vdom lo ba, pro fe si u li ga dam za de bis
xel mi uw vdom lo ba), dev nil Ta, eT ni kur um ci re so ba Ta (xSi rad es vlinde
ba enob ri vi ba ri e ris da uZ lev lo ba Si) da Sez Ru du li Se saZ leb lo bebis
mqo ne pir Ta uf le be bi sa da in te re se bis ig no ri re ba Si.
ada mi a nis uf le ba Ta da qa lis dis kri mi na ci is yve la for mis aR mofxvris
ko mi te te bi (CEDAW) mo u wo de ben sa xel mwi fos, ga nag rZos mu Sao
ba, ra Ta gan dev nos gen de ru li ste re o ti pe bi da ga aZ li e ros Se xe dule
be bi gen de ris sa kiT xeb Tan mi mar Te biT sas ko lo prog ra meb Si. amis
uz run vel sa yo fad 2007 wlis 26 seq tem bers #211 dad ge ni le biT Se iq mna
sa qar Tve los gen de ru li Ta nas wo ro bis Sem mu Sa ve be li uw yeb aTa So risi
ko mi sia, mom zad da da 2007 wlis 26 seq tem bers dam tkic da mTav ro bis
#539 brZa ne ba: `sa qar Tve lo Si gen de ru li Ta nas wo ro bis po li ti kis
gan xor ci e le bis Ro nis Zi e ba Ta 2007-2009 wle bis sa moq me do geg mis~ Se saxeb.
sa moq me do geg mis po zi ti vad Se iZ le ba Ca iT va los 2010 wlis mar tSi
par la men tis mi er mi Re bu li ka no ni `gen de ru li Ta nas wo ro bis Se sa xeb~
da `gen de ru li Ta nas wo ro bis uz run vel sa yo fad gan sa xor ci e le be li
2011-2013 wle bis sa moq me do geg ma~.
gen de ru li Ta nas wo ro bis ka no ni, mi u xe da vad mi si da de bi Ti mo men tebi
sa, sru lad ver mo i cavs qal Ta dis kri mi na ci is yve la for mis aR mofxvris
Se sa xeb ga e ros kon ven ci is stan dar tebs, Tum ca ka no nis mi Re ba Tavis
Ta vad mniS vne lo va ni in stru men tia cno bi e re bis asa maR leb lad.
ka no niT Se mo Ta va ze bu li aR sru le bis me qa niz me bis efeq tu rad asamu
Sa veb lad mniS vne lova nia qal Ta ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bis reko
men da cia aR mas ru le bel xe li suf le ba Si ise Ti in sti tu ci is Seq mnis
Se sa xeb, ro me lic gen de rul sa kiT xeb ze imu Sa vebs.
ka no ni `gen de ru li Ta nas wo ro bis Se sa xeb~ win ga dad gmu li na bi jia,
mag ram aqvs gar kve u li xar ve ze bi: ka no ni dek la ra ci u li xa si a Ti saa.

adamianis uflebebi
217
prin ci pe bis do ne ze war mo a Cens gen de ru li Ta nas wo ro bis pa Toss, axdens
Sro mis ka non mdeb lo bis, sa o ja xo sa mar Tli sa da sxva sfe ro eb Si
sa mar Tleb riv do ne ze ga ba to ne bu li de bu le be bis aku mu li re bas, Tumca
ar mi u Ti Tebs aR niS nu li prin ci pe bis aR sru le bis xel Sem wyob me qaniz
meb ze:
1. ar ik ve Te ba im pir Ta val de bu le be bis Ca mo naT va li, vis xel Sia gadaw
yve ti le bis mi Re bis ber ke te bi;
2. ar aris ga we ri li pro ce du ru li Ro nis Zi e be bi, pir da pi ri Tu iri bi
dis kri mi na ci is pi ro beb Si dis kri mi ne bul pir Ta uf le be bis da sa ca vad;
3. dis kri mi na ci is faq tis da das tu re bis Sem Txve va Si ar aris ga we rili
kom pen sa ci is ode no ba da mi si ga dax dis we si;
4. ar ar se bobs dis kri mi na ci is kon kre tu li for me bis spe ci a lu ri
Ca mo naT va li. mag.: Sro mis, so cuz run vel yo fis, jan dac vis, ga naT le bis
sfe ro e bis mi xed viT.
mi u xe da vad ze moT qmu li sa, un da Sev niS noT, rom gen de ru li Ta nas woro
bis dam kvid re ba pro ce sia, ro me lic sa qar Tve lom na bij-na bij un da
ga i a ros, ka non mdeb lo bis srul yo fi sa da mi si uz run vel yo fis me qa nizme
bis Se mu Sa ve bis gziT ga na xor ci e los.

ka ri mesame
samoqalaqo
sazogadoeba
mesame karis saTauria – `samoqalaqo sazogadoeba~. demokratiuli sazo
gadoebis wevrebs ufleba aqvT miznebis dasadgenad, saWiroebis gan sasazRvrad,
sajaro politikaze zegavlenis mosaxdenad da xe lisuflebis
mxridan angariSvaldeblebis mosaTxovad organi zebu lad iTanamSromlon.
es samoqalaqo sazogadoebis meSveobiT xorcieldeba. xelisuflebis angariSvaldebulebis
moTxovnasa da cvlilebaTa advo ka ti rebaSi samoqalaqo
sazogadoeba sakmaod Zlier instruments warmoad gens. am karSi Tqven gaecnobiT
samoqalaqo sazogadoebis istorias da mis, ro gorc mTavrobis sapirwone
Zalis, mniSvnelobas. aseve miiRebT in for ma cias dRevandel sa qar-
TveloSi samoqalaqo sazogadoebis moqmedebebis Sesaxeb.
karis dasasruls Tqven SeZlebT upasuxoT iseT sakvanZo kiTxvebs,
rogoricaa:
� ra aris sa mo qa la qo sa zo ga do e bis for mi re bis Zi ri Ta di sa fuZ vle bi?
� ra aris sa mo qa la qo sa zo ga do e bis fun qci o ni re bis au ci le be li piro
be bi?
� ra mi mar Te baa xe li suf le ba sa da sa mo qa la qo sa zo ga do e bas So ris?
� ra ro li da ad gi li aqvs sa mo qa la qo sa zo ga do e bas de mok ra ti za ci is
pro ces Si?
� ra mi mar Te baa sa mo qa la qo sa zo ga do e ba sa da sa ar Cev no pro cess So ris?
� ra is to ria aqvs sa mo qa la qo sa zo ga do e bas sa qar Tve lo Si?
� ra ga mow ve ve bi aqvs sa mo qa la qo sa zo ga do e bas Ta na med ro ve sa qar-
Tve lo Si?

na wi li pirveli
samoqalaqo sazogadoeba
samoqalaqo sazogadoebis
Camoyalibebis istoria da
arsi
219
am nawilSi warmodgenilia eTnikuri umciresobebisa da politikuri
oponentebis mimarT saxelmwifos damokidebulebis SemTxvevebi (case
study). axalgazrda demokratiebis saxelmwifoebSic ki, totalitarul
reJimebze rom aRaraferi vTqvaT, samoqalaqo sazogadoebis deficitis
SemTxvevaSi, adamianis uflebebs sfrTxe emuqreba. mesame karis pirvel
na wilSi ganvxilavT moqalaqis adgils demokratiul sazogadoebaSi da
davaxasiaTebT samoqalaqo sazogadoebis funqcionirebis pirobebs. Camov
TvliT pirovnebis Tavisuflebaze dafuZnebul samoqalaqo sazogadoebisTvis
mniSvnelovan ramdenime Taviseburebas, romlis gareSec
misi funqcionireba SeuZlebelia. nawilis dasasruls Tqven SeZlebT
upa suxoT iseT kiTxvebs, rogoricaa:
• eT ni ku ri da sa mo qa la qo iden to be bi anu vin aris mo qa la qe?
• ra ad gi li uWi ravs mo qa la qes to ta li ta rul sa zo ga do e ba Si?
• ra ad gi li uWi ravs mo qa la qes de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si?
• ra aris sa mo qa la qo sa zo ga do e bis ar se bo bi sa da fun qci o ni re bis Ziri
Ta di pi ro be bi?
• ra Zi ri Ta di ma xa si a Teb le bi aqvs sa mo qa la qo sa zo ga do e bas da ra
fun qci as as ru lebs igi sa xel mwi fo Si?

220
kari mesame
vin aris mo qa la qe da ra aris
sa mo qa la qo sa zo ga do e ba?
sa qar Tve lo Si mcxov re bi ada mi a ne bis um rav le so ba sa ku Tar Tavs
erov ne bas Tan ai gi vebs. es ki imas niS navs, rom fra za Si `me var qar Tveli~
igi pir vel yov li sa eT ni ku rad qar Tvels gu lis xmobs da ara – saqar
Tve los mo qa la qes, qar Tu li sa xel mwi fos na wils, sa xel mwi fo Si mimdi
na re pro ce seb ze pa su xis mge bel su bi eqts. Se sa ba mi sad, ne bis mi er sxva
eT no sis war mo mad ge nels `uc xod~ ga ni xi lavs. sa qar Tve lo Si mcxov re bi
sxva eT no se bis war mo mad gen le bic Tavs uf ro eT ni ku rad som xebs, azerba
i ja ne lebs, qur Tebs mi a kuT vne ben da sa mo qa la qo iden to ba nak le bad
aqvT.
imi saT vis, rom sa qar Tve los te ri to ri a ze mcxov re bi ada mi a ni sa ku-
Tar iden to bas qar Tul sa xel mwi fos ukav Si reb des, sa Wi roa man Ta vi
am sa xel mwi fos na wi lad ig rZnos. amis miR we va ki Se uZ le be lia sa xelmwi
fos mSe neb lo bis, de mok ra ti za ci is pro ces Si mo na wi le o bis ga re Se.
swo red es pro ce si uw yobs sa mo qa la qo iden to bis Ca mo ya li be bas da imis
gac no bi e re bas, rom eT ni ku rad qar Tve li, so me xi, azer ba i ja ne li, qur-
Ti, ru si, le ki, bo Sa, eb ra e li da sxva sa xel mwi fos srul fa so va ni wev rebi
da qve ya na Si mim di na re pro ce seb ze Ta nab rad pa su xis mge be li mo qa laqe
e bi ari an.
sa qar Tve los is to ri a Si aris ma ga li Te bi, ro ca sxva eT no sis war momad
ge ne li sa qar Tve los mo qa la qe e bi, ro mel Tac ara nak le bi wvli li
aqvT Se ta ni li qar Tu l kul tu ra Si, Ci vi an ma Ti me o re xa ris xov ne bis Sesa
xeb. am sa kiT xze de ba te bi pir ve li res pub li kis (1918-1921) pe ri od Sic
mim di na re ob da, ro ca pir ve li ar Cev ne bi Ca tar da da pir ve li par la menti,
dam fuZ ne be li kre ba, Se ik ri ba.
anas ta sia Tu ma ni an cis am ba vi
anas ta sia Tu ma ni an ci (1849-1932) eT ni ku rad so me xi sa qar Tve los moqa
la qea da sa gan ma naT leb lo moZ ra o bis Tval sa Ci no war mo mad ge ne li.
igi iyo sa bav Svo Jur na lis `je ji li~ dam fuZ ne be li, sa mec ni e ro-po liti
ku ri Jur na lis `kva li~ (1893-1904) re daq to ri, mas wav le bel da aRmzrdel
qal Ta sa zo ga do e bis Tav mjdo ma re (1884-1906).
1918-1921 wle bis pir ve li res pub li kis pe ri od Si, ro ca sa qar Tve lo-
Si pir ve li ar Cev ne bi Ca tar da da pir ve li par la men ti, dam fuZ ne be li

samoqalaqo sazogadoeba
221
kre ba Se ik ri ba, anas ta si am ga moT qva uk ma yo fi le ba imis ga mo, rom Ta vad
isic da sa qar Tve lo Si mac xov re be li som xe bic am pro ce si sa gan ga ri yule
bi aR moC ndnen. igi ve mox da Tbi li sis sak re bu los ar Cev ne bi sas. mi si
aR Sfo Te ba gan sa kuT re biT ga am Zaf ra eqim iva ne go mar Te lis we ril ma
(Jur na li `le i la~, 1920), sa dac av to ri som xebs ada na Sa u lebs ima Si, rom
isi ni sa ku Ta ri sam Sob los, sa qar Tve los, er Tgul ni ar ari an da maT Seax
se nebs sa i aT no vas (1712-1795), ro me lic Tbi liss sa ku Tar sam Sob lod
ga ni xi lav da. Ta na med ro ve som xebs ki ur Cevs swo red sa i aT no vas gan ai-
Ron ma ga li Ti da ase ve Sve i ca ri is mo qa la qe e bi sa gan, sa dac fran ge bi,
ita li e le bi da ger ma ne le bi Tavs Sve i ca ri is Svi le bad ga ni xi la ven. swored
iva ne go mar Te li sad mi Ta vi si pa su xi anas ta sia Tu ma ni an cma ga ugzav
na ga ze T `sa xal xo saq mis~ re daq tors, ro me lic 1920 wlis 11 marts
da i beW da sa Ta u riT `xma qar Tve li som xi sa~.
`xma qar Tve li som xi sa~
ba ton iva ne go mar Tels!
pa tiv ce mu lo, ba to no re daq to ro! ne ba mi bo ZeT Tqve ni pa tiv ce mu li ga ze Tis
sa Su a le biT ram de ni me sit yviT miv mar To qar Tvel sa zo ga do moR va wes, ba ton iva ne
go mar Tels, ro me lic cno bil mgo san gri SaS vi lis `le i la~ kre bul Si mo Tav se bul
gri SaS vi lis `sa i aT no va~ wig nis Se sa xeb kri ti ul we ril Si exe ba fri ad did sa kiTxs,
ro mel sac ami er kav ka si is norC res pub li ke bis da maT Si mcxov re bi erov nul um cire
so ba Ta ur Ti er To ba Si, sa zo ga dod ami er kav ka si is si nam dvi le Si sa pa tio ad gi li
un da mi e ces.
ba to ni go mar Te li Ta vis we ril Si sa qar Tve los Sve i ca ri as ad ris, Cer de ba sa qar-
Tve lo Si mcxov reb erov nul um ci re so beb sa da sa qar Tve los So ris ar se bul ur Tier
To beb ze. am tki cebs im azrs, rom sa qar Tve los erov nul um ci re so beb ma ise un da
Se iy va ron sa qar Tve lo, ro gorc Ta vi an Ti sam Sob lo da bo los das Zens:
`qar Tvel ma xal xma su li e rad mi aR wia Sve i ca ri is gan vi Ta re bis si maR les, man
Zli e rad ga u wo da xe li, yve las, sa qar Tve lo Si mcxov rebs da mi mar Ta: Cven gvaqvs
er Ti sam Sob lo, gav xdeT am sa er To sam Sob los er Tgu li mo qa la qe e bio. sam wu xa rod
sxvebs ar aR mo aC nda ga moc dis dros ase Ti Seg ne ba, ase Ti su li e ri si maR le. Cve ni
ose bi sa da Cve ni som xe bis na wi li jer ki dev ver Se ri ge bia im azrs, rom ma Ti sam Soblo
sa qar Tve loa da es sa er To sam Sob lo qar Tvel xal xTan er Tad un da da ic van yvela
mtri sa gan~.
go mar Te li Ta vis we rils iw yebs di a lo giT Sve i ca ri el fran gTan, ro me lic ambobs,
rom Tu saf ran ge Ti Sve i ca ri as da es xa Tavs, igi da i cavs Sve i ca ri as. go mar-
Te lis gak vir ve ba ze fran gis sisxls ro gor daR vrio? – pa su xobs, rom ase Ti ram ar

222
kari mesame
mox de bao da Tu mox da, me Cems sam Sob los da vi cav ise ve, ro gorc ita li e li da germa
ne li Sve i ca ri e le bio.
`Tu Sve i ca ri is fran ge bi, ita li e le bi da ger ma ne le bi am bo ben: Cven, Sve i ca ri is
xal xi var To, nu Tu sa qar Tve los mo qa la qe e bi ga nur Cev lad erov ne bi sa ver Se ig neben,
rom Cven yve la sa qar Tve los xalxs war mo vad genT?
Se ig ne ben da amis Tav de bia Cve ni ax lo be li war su li. Cven ma war sul ma Ses Zlo
tfi li sis mo qa la qis war mo So ba da es mo qa la qe iyo ya ra Co Re li. ya ra Co Re li da
kin to er Ti da igi ve hgo ni aT! Cve ni war su lis uco di na ro biT mos diT. ya ra Co Re li
upir ve le sad tfi li se li mo qa la qea. Se iZ le ba is qar Tve li iyos, Se iZ le ba so me xi,
sul er Tia, is Svi lia sa qar Tve lo si, sa qar Tve lo mi si sam Sob loa da mas uy vars es
sam Sob lo, is ar gas cvlis mas sxva qvey nis sa moT xe ze, ar uRa la tebs, ar gahyi dis.
am mxriv, ya ra Co Re le bis su lis kve Te bis, ma Ti grZno be bis ga mom xat ve li mgo sa ni
sa i aT no va aris, ro me lic mRe ro da: `Ce mi sam Sob lo Tbi li sia, sa qar Tve los gu lio~.
ya ra Co Rel Ta di di na wi li som xo ba iyo, mag ram sam Sob los siy va rul Si es na wi li Sedu
Re bu li iyo qar Tve lo bas Tan. qar Tvel da so mex ya ra Co Rels – or Ta ves er Ti sam-
Sob lo hqon daT, ori ve ni er Tis cxov re biT scxov rob dnen, ori ves sa er To hqon daT
Wi ri da lxi ni.
ke Til dRe o ba Cve ni res pub li ki sa mo iT xovs, rom ro gorc Zve lad ya ra Co Re lebs
ise dRe sac sa er To gvqon des lxi nic, Wi ric, sam Sob loc. `nu da ag deb Zvel sa gza sa,
nur ca Zvel sa me go bar sa~.
Zmo bis da er To bis si me bi sa qar Tve los sxva das xva er Ta So ris jer sam wu xa rod ar
aris mtki ce, mag ram sa er To mu Sa o biT, Se er Te bu lis Zal-Ro niT un da gan vam tki coT.
– ra ak li aT dRes sa qar Tve los som xebs? isi ni un da da ub run dnen sa i aT no vas
gzas, maT un da aRi a ron sa mu da moT da pa ti os naT – Cve ni sam Sob lo tfi li sia, sa qar-
Tve los gu lio!
ra un da gvax sov des Cven, qar Tve lebs, gan sa kuT re biT dRes, ro de sac Zmo ba-er-
To bis amo Za xils er Tgva ri Wvar tli hfa ravs?
– sa i aT no va!
Cven ar un da da vi viw yoT, rom som xis er ma mog vca Cven sa i aT no va, ro me lic Cven
So ris Zmo ba-er To bis da siy va ru lis xi di iyo.
ara ra tis mTav ro bam tlan qad Ca le wa es xi di. mag ram mo va axa li sa i aT no va da am
xids isev gas debs...~
go mar Te li umad lis gri SaS vils `mzis sxi veb Si mo tiv ti ve sit yva Ta haram xa nis
mbrZa ne bels~, ro mel mac Cve ni sa zo ga do e bis Tvis mkvdre TiT aRad gi na sa i aT no va.

samoqalaqo sazogadoeba
223
da bo los, imeds ga moT qvams ara ra tis mTav ro bis tlan qad Ca le wil xids gas debs
ax lad mov le ni li sa i aT no vao.
me, ba to no go mar Te lo, sa qar Tve los mkvid ri so me xi var. me da pa pa Ce mic tfilis
Si varT da ba de bu li. Ce mi ymaw vi lo ba, Ce mi bav Svo ba ga mi ta re bia aq da am Ja mad
vcxov rob tfi lis Si. me sa qar Tve los Tan er Tad mi si gu li, tfi li si mi ta re bia, rogorc
RviZ li mSo be li. myavs ki dec mra va li qar Tve li am xa na gi, me gob re bi, na Te sa vebi.
gav zrdil var maT Tan er Tad, mis wav lia Tqve ni la ma zi ena, miS ro mia Tqvens sa xalxo
par ti a Si, da vin te re se bul var Tqve ni li te ra tu riT, po e zi iT, Te at riT. er Ti
sit yviT, Cem Tan ax lo yo fi la qar Tu li sa zo ga do eb riv-po li ti ku ri cxov re ba ise,
ro gorc som xu ri da ro de sac amo vi kiT xe Tqve ni we ri lis is na wi li, sa dac Tqven emdu
re biT sa qar Tve los som xo bas Cems win, ro gorc sa qar Tve los er Tgu li som xi sa,
kiT xva da is va:
– ra Ta, ra aris amis mi ze zi?
ra aris mi ze zi, rom qar Tve li sa zo ga do moR va we eW vis Tva liT uyu rebs sa qar Tvelo
Si mcxov reb som xo bas, ro mel mac mar Tlac, rom un da Se iy va ros sam Sob lo, ke ra.
mar Tlac, ra aris mi ze zi, rom ori me zo bel ni, gver di-gver dze mcxov re bi mo qala
qe ni, ro mel nic ax lac rom Zmu rad un da iy vnen er Tma ne Tis mi marT, dRes eW viT ucqe
ren?
ba to no eqi mo! pir ve li Tqven xarT am kiT xvis aR mZra vi. bo lo wlis gan mav lo ba Si
bev ri vwe re mag kiT xvis pa su xi, aqac vit yvi: sa qar Tve los som xe bis, so mex mSro mel
xal xis da qar Tvel de mok ra ti as So ris ur Ti er To ba sa ne ta ro ar yo fi la. nu dav malavT,
ra uk ma yo fi le ba su fevs or RviZl Zmebs So ris.
Tqven ma we ril ma Cem Si da ba da sur vi li ga me zi a re bi na Tqven Tvis az re bi da rogorc
sa qar Tve los so mexs meT qva ram de ni me gul wrfe li sit yva im ara sa sur vel ur-
Ti er To bis Se sa xeb, ro me lic dRem dis ar se bobs or me zob lebs So ris.
pa tiv ce mu lo eqi mo! mo diT gul wrfe lad ga dav Sa loT ax lo war su lis is to ri is
fur cle bi. imas, vi sac Tval-yu ri udev ne bia sa qar Tve los bo lo ori wlis po li tiku
ri cxov re bi saT vis, vinc dak vir ve bia Tqven qar Tvel wre e bis da erov nul um ci reso
ba Ta So ris ar se bul ur Ti er To bas, na met na vad pir ve lis (anu qar Tve le bis) som xobis
mi marT gan wyo bi le bas, is au ci leb lad mi ze zebs ipo vis, xse ne bu lis at mos fe ras
Sem qmnel mi zezs. is gu lax di lad it yvis, rom sa qar Tve lo is sam Sob lo ar aris somxo
bis Tvis, ro mel ze dac Tqvens we ril Si la pa ra kobT. sa qar Tve lo Ta vi si mSob li u ri
mo va le o bis dros Ta vi si Svi le bi sad mi er Tna i ri ar yo fi la da er Tna i ri Ta nas wo ri
mop yro ba ar hqo nia yve la sad mi. sa qar Tve lo Ta vis or Svils, so mexs da qar Tvels er-
Tna i rad ar uyu rebs. mis Tvis yo fi lan ge ri da RviZ li Svil ni, pir ve li da me o re xaris
xis mo qa la qe ni.

224
kari mesame
sa qar Tve los mmar Tvel wre e bis cal mxri vi, ukeT rom vTqvaT, viw ro na ci o na luri
po li ti kis mi ze ziT, sa qar Tve lo Si mcxov reb som xebs yo vel na bij ze gvag rZno bine
ben, rom Cven som xe bi varT da ara so des ime di ar un da vi qo ni oT mSo bel sa qar Tvelos
gan ise Ti mSob li u ri mop yro bi sa, ro gorc Tqven qar Tve leb ma. msgav si grZno ba
Cven Zvel, TviT mpyro be lo bis dros gvqon da da ve lo diT, rom de mok ra ti u li sa qar-
Tve lo, rom lis sa Ta ve Si ud ga nan Ta nas wo ro bis Tvis med gar ni meb rZol ni er Tna irad
mo ep yro bo da yo vel mo qa la qes, ga nur Cev lad erov ne bi sa. mwa re si nam dvi lem am
das kvnam de mi miy va na io ti so de ni eW vi ar me pa re ba Ce mi sit yve bis si mar Tle Si.
sa qar Tve los da mo u ki de bel res pub li ka Si Cven, ru se Tis re volu ci is did mona
po var sa ar Cev no uf le biT ne ba ar mog vces gve sar geb la da ro gorc ara RviZ li
Svil ni ar gag viS ves, rom mig ve Ro mo na wi le o ba mu ni ci pa lur aR mSe ne bel mu Sa o ba Si.
Cven mkvid ri qa la qe le bi aTa so biT ga mog vto ves si e bi dan im dros, ro ca ori kvi ris
mo sul Wi a Tu rels mo na wi le o bis uf le ba eZ le o da.
ga ri yu li dag vto ves ag reT ve dam fuZ ne be li kre bi dan. som xo ba, ro me lic nak leb
ala gas ar iWers sa qar Tve los mcxov reb Ta ric xvSi, ga reT dar Ca im did sak re bu losgan,
sa dac sa Zir kve li iy re ba im sam Sob lo si, ro mel sac Tqven, ba to ni eqi mo, Cve nad
sTvliT.
ra Ra vTqva yo vel mo qa la qis Tav lwin mom xda ri im di di dev nis Se sa xeb, ro me lic
wi lad rge bia so mex mSro mel xalxs. mas mSi ers to veb dnen mar to imis gu lis Tvis,
rom is so me xi iyo.
ra Ra vTqva de mok ra ti ul res pub li ka Si som xis erov nu li sko le bis dev ni sa da
da ket vis Se sa xeb, ro me lic bevr Zve leb sac ki ga ak vir vebs.
ra Ra vTqva yo vel da we se bu le ba ze: daw ye bu li pa ta ra kan ce la ri i dan, ga Ta ve buli
sa mi nis tro Ti. im Ca ke ti li ka re bis Se sa xeb, ro me lic win eRo be ba aqa ur som xo bas,
yo vel Sem Txve va Si imis Tvis yvel gan ka re bi Ca ke ti lia. in ter na ci o na liz mis di a di
lo zun ge bi fex qveS ga i Te la da ise ga i qar Tve les suy ve la fe ri, ro gorc et rfo da
ve Sa pe li (l.g: igu lis xme ba re vaz ga baS vi li, erov nul-de mok ra ti u li par ti is erTer
Ter Ti li de ri, dam fuZ ne be li kre bis wev ri, ro me lic so ci al-de mok ra te bis wi naaR
mdeg ga mo di o da) Ta vis am xa na ge biT da ra sac med grad eb rZod nen qar Tve li so cial-de
mok ra te bi.
pro vin cia? aq Seq mni li at mos fe ra? ad mi nis tra ci is Ta re Si? sak ma ri sia er Tiori
dRiT iq yof na, rom Tqvenc Cem Tan er Tad da a das tu roT is uxe Si mop yro ba somxe
bi sad mi, ro mel sac grZnobs pro vin ci is mar Tlac me o re xa ris xo va ni mo qa la qe.
mok leT, yvel gan vgrZnobT rom Ta nas wo ro ba ub ra lo sit yva yo fi la, ro gorc
esiz mre bo daT gva za va-ga baS vi lebs (l.g: erov nul-de mok ra ti u li par ti is wev rebs),
sa qar Tve lo mar tod mar to qar Tve le bis yo fi la.

samoqalaqo sazogadoeba
225
ki dev ga sa ge bi iq ne bo da es yve la fe ri viwro na ci o na lu ri po li ti ka, rom ewarmo
e bi naT na ci o nal-de mok ra tebs, rom le bic mad lo ba RmerTs sa Ta ve Si ar sdga nan.
(Cven ma Ta na meb rZo leb ma anu so ci al-de mok ra teb ma gag vri ye so. aq ve sa ub robs some
xi na ci o na lis te bis par ti a ze `daS nak c uT un ze~ da am bobs, rom am par ti is wi na aRmdeg
qar Tve li po li ti ko se bis brZo la so me xi sa zo ga do e bis, so me xi mSro me li xalxis
wi na aR mdeg brZo lad ga da iq cao. l.g.)
nu Tu bo lo ar un da mo e Ros yo ve li ve amas? nu Tu dro ar aris, rom me zob lu ri
at mos fe ra ga iw min dos, rom so me xi da qar Tve li mSro mel ni, so me xi da qar Tve li moqa
la qe ni er Tna i rad grZnob dnen erT sa er To sam Sob los tkbil mSob li ur alerss?
nu Tu dRes, ro ca sa qar Tve lo Ta vis di ad dRes dRe sas wa u lobs, da ro de sac evro
pul sa xel mwi fo Ta ojax Si Ta nas wor wev rad Se dis, am sa ze i mo xa na Si ar un da daax
lov dnen or ni me zo bel ni?
me mwams, rom ax lo aris is dro, ro ca sa qar Tve lo yo vel mi si mo qa la qis Tvis namdvi
li sa er To sam Sob lo iq ne ba.
war suls da va ne boT Ta vi. axa li sa xel mwi fos aSe ne bis dros Se saZ le be lia Secdo
me bi. is, rac iyo sa Zir kvlis Cay ris dros, ime dia aRar iq ne ba Se no bis aSe ne ba Si.
ma Sin gam Tel de ba is xi di, ro me lic mar Tlac mra val mi ze zis ga mo Ca te xi li iyo.
Tu ax lan del som xo bas mar Tla sa i aT no va ak lia, isic un da si mar Tled Cav TvaloT,
rom ex lan del sa qar Tve los, pa tiv ce mu lo eqi mo, ak lia is RviZ li mSob li u ri
mop yro ba, ra sac naC ve vi iyo Ta vis dros, Zvel sa qar Tve lo Si, sa i aT no vas dro in deli
som xo ba.
ga ze Tis `sa xal xo saq me~ re daq ci am anas ta sia Tu ma ni ancs ase Ti we riliT
upa su xa:
Tu ma ni an cis we ri lis ga mo
Cve ni ga ze Tis gu Sin del no mer Si da i beW da sa qar Tve los som xis an. Tu ma ni an cis
we ri li. we ri li gul wrfe li da fri ad yu rad sa Re bi. Cven gvgo nia ase Ti ki lo, romli
Tac gaJ Ren Ti lia Tu ma ni an cis na we ri, er Ta der Ti un da iyos or me zo bel er Ta
war mo mad gen lebs So ris. sam wu xa rod, Cven nak le bad varT Cve u li dam Svi de bul kamaTs
som xis eris dRe van del mes ve ur daS na ke le bi sa gan. ami tom gvsurs zo gi er Ti
mo saz re ba ni ga mov TqvaT ze mox se ne bul we ril Si ga moT qmu li az re bis ga mo.
b-ni Tu ma ni an ci gul wrfe lad Se wu xe bu lia im mtro ba-qiS po biT, ro me lic qar-
Tve leb sa da som xebs So ris dRes ar se bobs da rom lis da mal va mas sa Wi rod ar miaC
nia. mTa var mi ze zad ur Ti er To bis wax de ni sa is mi aC nia, rom Tur me res pub li ka

226
kari mesame
er Tna i rad ar ep yro ba Ta vis qve Sev rdo mebs. mas ge rad mi aC nia ma ga li Tad som xe bi,
rom le bic uf ro kargs mop yro bas mo e lod nen. som xo ba ga ri yu li iyo tfi li sis sa qala
qo da dam fuZ ne be li kre bis ar Cev ne bi dan. pro vin ci a Si uf ro zed me ti Cag vra aris
vid re cen trSi. es aRi zi a nebs som xo bas da amiT aix sne ba ur Ti er To bis gam wva ve ba.
un da vTqva, rom faq tis am na i ri ga Su qe ba sa er Tod ar Se e fe re ba si nam dvi les. vin
ar icis, rom Cvens Si na ur po li ti kas sru li ad ara vi Ta ri kav Si ri ar hqo nia im ubedur
om Tan, ro me lic daS na keb ma da iw yes sa qar Tve los wi na aR mdeg da mTe li som xis
eri Ca iT ri es avan ti u ra Si. da u ma teT amas is agi ta cia, ro mel sac som xis sxva das xva
wre e bi ewe od nen sa qar Tve los da mo u ki deb lo bis wi na aR mdeg. ag red ve de mon stra tiu
li Za xi li ru se Tis aR dge na ze (pir vel xa neb Si), ro me lic aS ka rad Cve ni Ta vi sufle
bis wi na aR mdeg iyo mi mar Tu li da bev ri ram Cven Tvis cxa di gax de ba. gar da ami sa,
vin mos Tvlis ra Wo re bi ar iyo gav rce le bu li sa qar Tve los Se sa xeb ev ro pa Si da, gavrce
le bu li sam wu xa rod som xis po li ti kur wre e bis mi er. es xom da mo u ki deb lo bis
ga moc xa de bis pir vel xa neb Si iyo, ro de sac Cvens res pub li kas jer ara vi Ta ri ag resi
u li po li ti ka ar ewar mo e bi na som xe bi sad mi. ri si Se de gia dRe van de li wam xda ri
ur Ti er To ba? igi Se de gia Tu ara ze mox se ne bul po li ti ki sa, ro mel sac awar mo ebdnen
som xis po li ti ku ri wre e bi.
gar da ami sa, av to ri aR niS navs, rom som xebs sa Su a le ba ar mis ces sxva das xva ar-
Cev neb Si mo na wi le o bi sa. un da iT qvas, rom arc es Se e fe re ba si nam dvi les. tfi lis-
Si Se iZ le ba mar Tlac mox da Sem Txve viT ga mo to ve ba si e bi dan ad gi lob riv mkvid rTa,
mag ram es iyo mar Tlac Sem Txve vi Ti, rad gan ka no ni amas sru li ad ar mo iT xov da. an da
mar Tlad mar to tfi lis Si cxov robs som xo ba? ra tom pro vin ci is som xo bas ar iRebs
mxed ve lo ba Si b-ni Tu ma ni an ci? iq xom mTel ma som xur ma sof leb ma mi i Res mo na wi leo
ba ar Cev neb Si ise, ro gorc qar Tve leb ma da da nar Cen ma ereb ma. ase mox da ma ga li Tad
qar Tlsa da ka xeT Si, sa zo ga dod im ad gi leb Si, sa dac som xo ba scxov robs. ase rom
ar Cev ne bi dan mkvid ri som xo ba ar yo fi la ga ri yu li Tu Tbi li sis som xo bis zo gierT
wre ebs ar mi vi RebT mxed ve lo ba Si, ro mel Tac sa qar Tve los qve Sev rdo mo ba arc
hsur daT arc eZeb dnen.
rac Se e xe ba pro vin ci a Si som xe bis Cag vras, ro gorc som xe bi sas – amis Se sa xeb er-
Txel uk ve gvqon da la pa ra ki `aS xa ta vor Tan~. 1 Cve ni pro vin cia mar Tlac mo u wes rige
be lia da iq zog jer mra val Za la do bas aqvs ad gi li, mag ram es Za la do ba da mo u wesri
geb lo ba sa er Tod exe ba mTel pro vin ci ebs da ara mar to som xo bas. aq ar Se iZ le ba
mo u wes ri geb lo bis na ci o na li za ci a ze la pa ra ki. sxva das xva ad gi las xde bo da uwesri
go ba ni da es xde bo da mar to qar Tve le biT da sax le bul ad gi leb Sic. ma ga li Tad:
ok ri ba sa, wyal tu bo sa da sxva gan. ami tom b-ni Tu ma ni an ci am Sem Txve va Si scde ba. SeiZ
le ba iyos ram de ni me ma ga li Ti, mag ram ro gorc eri, som xo ba rom ar iCag re ba siste
ma tu rad es faq tia.
1 `aSxatavori~ – me-20 saukunis dasawyisSi TbilisSi gamomavali somxurenovani gazeTi.

samoqalaqo sazogadoeba
227
am Ja mad, sa kon sti tu cio ko mi si a Si mu Sa o ba swar mo ebs um ci re so ba Ta uf le be bis
Se sa xeb. sa Wi roa es mu Sa o ba Cqa ra dam Tav rdes da am mu Sa o ba Si mo na wi le o ba mi i Ros
TviT da in te re se bul ma erov ne bis war mo mad ge nel ma. ma Sin er Tna i rad Ca mo ya lib deba
ur Ti er To ba. ad gi lob ri vi som xo ba gul wrfe lad Ca eb me ba sa qar Tve los sa xelmwi
fo eb riv mu Sa o ba Si da gul wrfe lad ve da i cavs sa er To sam Sob los in te re seb sa da
Ta vi suf le bas.
mxo lod sa er To Ta nam Srom lo biT, Wa pa nis sa er To Za le biT ga we viT da er Tma ne-
Ti sad mi un dob lo bis mos po biT mox de ba nor ma lur ur Ti er To bis dam ya re ba im ur-
Ti er To bi sa, ro me lic ise sa nat re li gam xda ra, ro gorc qar Tve li, ise som xis WeS marit
de mok ra ti i saT vis.
pir vel res pub li ka Si erov nu li um ci re so bis Se sa xeb wa mow ye buli
de ba te bi mTli a nad Sew yda 1921 wlis sa qar Tve los aneq si is Sem deg.
sab Wo Ta re Jims sWir de ba mor Ci li ada mi a ni, rom lis sam Sob lo sab Wo Ta
kav Si ria da rom lis iden to ba swo red es aris da ara – ro me li me eris
war mo mad gen lo ba. re Jims ada mi a ni sWir de ba mxo lod sa ku Ta ri miz nebis
mi saR we vad, ro gorc ma sa la, sa Su a le ba. to ta li ta rul sa xel mwifo
Si ada mi a ni imis mi xed viT fa sobs, Tu ram de nad er Tgu lad em sa xu re ba
xe li suf le bas. de mok ra ti ul sa zo ga do e ba Si ki xe li suf le bis mTa vari
da niS nu le ba xal xis sam sa xur Si yof naa. aqe dan ga mom di na re, to tali
ta riz mis pi ro beb Si ada mi a ni qve Sev rdo mia, xo lo de mok ra ti ul Si
– mo qa la qe; qve Sev rdo mi sa ku Tar Tavs ar mo i az rebs aq ti ur, mo na wi le
mo qa la qed; igi brmad, da eW ve bis ga re Se eTan xme ba be la dis, par tis gadaw
yve ti le bebs da ga ba to ne bul ide o lo gi as. igi sa ku Tar eko no mi kur,
so ci a lur mdgo ma re o ba sac ki ara so des uyu rebs eW vis Tva liT da mas
xe li suf le bis mi er war mo e bul po li ti kas ar ukav Si rebs. mu dam mza daa
msxver plad Se e wi ros be lads, sa xel mwi fos, ara fers ake Tebs sa ku Ta ri
cxov re bis ga sa um jo be seb lad.
am `qve Sev rdo mis~ cno bi e re bis daZ le va ad vi li ar aris. gan sa kuTre
biT ma Sin, ro ca xmis amo Re ba, gap ro tes te ba, sa mo qa la qo gam be da oba
sas ti kad is je ba. XX sa u ku nis 30-ian wleb Si re Ji mis Tvis ara sa i me do,
mis da mi kri ti ku lad gan wyo bil ada mi a neb ze na di ro ba da i wo. 1937 wels
dax vre ta mi u sa jes wi Te li ar mi is erT-erT ga mo Ce nil mxe dar TmTa vars,
pir ve li ran gis ar mi is me Ta urs io na ema nu e lis Ze ia kirs (1896-1937). sikvdil
mis ji lis bo lo sit yve bi iyo: `ga u mar jos sta lins!~
re Ji mi Ta vi dan ici leb da, sa gan ge bod sji da, anad gu reb da yve las,
vinc sab Wo Ta kav Si ris mi marT skep ti ku rad, kri ti kulad iyo gan wyo bili.
qar Tvel mwer lebs, msa xi o bebs da sxva das xva sfe ros war mo mad ge nel
ada mi a nebs ai Zu leb nen sa ku Ta ri ko le ge bis, Ta na mo az re e bis wi na aR mdeg

228
kari mesame
wa su liy vnen, sa ku Ta ri si coc xlis ga da sar Ce nad. swo red ami tom 20-30ia
ni wle bis rep re si ebs Se e wi ra bev ri ke Til sin di si e ri ada mi a ni: isi ni,
vinc ver Se e gua re Jims da isi ni, vinc ver mo a we ra xe li ada mi a ne bis ganad
gu re bas.
gri gol ro ba qi Zis am ba vi:
qar Tvel ma mwe ral ma gri gol ro ba qi Zem mo a xer xa da 1930 wels ger mani
a Si ga iq ca, ri Tac bol Se vi ke bis ris xvas ga da ur Ca. 1934 wels mwe ralma
gri gol mu SiS vil ma (xo fe ria) ga mos ca wig ni `gve lis pe ran go sa ni~,
sa dac igi ro ba qi Zes sim bo liz mis, ra siz mis, ka ci Wa mia So vi niz mis propa
gan dists uwo debs da cxa dia, elo de ba, rom ama ze mwe ral Ta kav Sir ma
pa su xi un da gas ces mas. da ai, 1935 wlis 19 ap rils, sa qar Tve los sab Wo Ta
mwer le bis pre zi di u mic Se ik ri ba ver diq tis ga mo sa ta nad. man mo is mi na
pa o lo iaS vi lis, ti ci an ta bi Zis, va le ri an gaf rin daS vi lis da ni ko loz
mi wiS vi lis (ro ba qi Zis Ta na mo az re e bi da me gob re bi) mox se ne be bi fa Sisti
gri gol ro ba qi Zis gam cem lu ri mu Sa o bis Se sa xeb:
`da ad gi nes – sru li ad sa qar Tve los sab Wo Ta mwer le bis pre zi di um ma ga ni xi la ra
fa Sist gri gol ro ba qi Zis gam cem lu ri mu Sa o bis Se sa xeb mwe ral Ta er Ti jgu fis – p.
iaS vi lis, t. ta bi Zis, v. gaf rin daS vi lis da n. mi wiS vi lis gan cxa de ba, ro mel sac er-
Tsu lov nad Se u er Tda sa qar Tve los sab Wo Ta kav Si ris mTe li aq ti vi, da ad gi na:
eT xo vos s.s.s.r. ce kas pre zi di ums, ra Ta gri gol ro ba qi Ze, ro gorc aS ka ra mteri
Cve ni qvey nis mSro me li xal xi sa, Tval Tmaq cu rad ga da su li kon tre vo lu ci o nur,
fa Sis tur ba nak Si, ga moc xa de bul iq nas so ci a lis tur sam Sob los mo Ra la ted da Camo
er Tvas mas sab Wo Ta mo qa la qe o ba, aqe dan ga mom di na re, yve la Se de ge bis gan xor cie
le biT.~
1937 wels ki da a pa tim res da dax vri tes ti ci an ta bi Ze, ni ko lo mi wiSvi
li, gri gol mu SiS vi li, xo lo pa o lo iaS vil ma, pro tes tis niS nad, mweral
Ta kav Si ris sxdo ma ze mo ik la Ta vi.
mwe ral Ta fe de ra ci as ver Cav TvliT mwer le bis, ro gorc in te res Ta
jgu fis, uf le be bis dam cvel or ga ni za ci ad, rad gan nac vlad imi sa, rom
mas mwe ral Ta uf le be bi da Ta vi suf le be bi da ec va, igi Tvi Ton Cad ga re-
Ji mis sam sa xur Si. es ka non zo mi e ric iyo, vi na i dan to ta li ta riz mis piro
beb Si msgav si ga er Ti a ne be bi ki ar akon tro le ben xe li suf le bis qmede
bas, ara med Tvi Ton xde bi an sa xel mwi fos mxri dan kon tro li sa da zedam
xed ve lo bis obi eq te bi.

samoqalaqo sazogadoeba
229
es ma ga li Ti naT lad aC ve nebs mo qa la qis da uc ve lo bis xa risxs to tali
ta rul sa xel mwi fo Si, sa dac gan sxva ve bu lad mo az rov ne dam na Sa vea.
es sis te ma aviw ro eb da da anad gu reb da yve las, vinc mas Tan ga ri ge ba Si
ar Se di o da, vis Tvi sac az rov ne bis, Se moq me de bis Ta vi suf le ba da ada mia
ni umaR le si Ri re bu le ba iyo.
ax la ki Se ve ca doT vaC ve noT mo qa la qis ad gi li de mok ra ti ul sa zoga
do e ba Si da da va xa si a ToT sa mo qa la qo sa zo ga do e bis fun qci o ni re bis
pi ro be bi.
sa mo qa la qo sa zo ga do e ba mo qa la qe Ta er To baa, rom lis saq mi a no ba
Ta vi su fa lia sa xel mwi fos mxri dan pir da pi ri Ca re vi sa gan, reg la men taci
is gan. igi Sed ge ba sxva das xva in te re se biT (eko no mi ku ri, kul tu ru li,
so ci a lu ri, sa mo qa la qo) ga er Ti a ne bu li jgu fe bi sa gan, rom le bic akontro
le ben sa xel mwi fos, xe li suf le bis qme de bas, ada mi a nis uf le be bi sa
da Ta vi suf le be bis dac vis, sa xel mwi fo da sa zo ga do eb riv cxov re ba Si
mo qa la qe Ta srul fa so va ni Car Tvis, mo na wi le o bis xel Sew yo bis gziT.
sa mo qa la qo sa zo ga do e bas da xe li suf le bas er Tma ne Ti sa gan gan sxvave
bu li miz ne bi da fun qci e bi aqvT, rac ga na pi ro bebs maT ur Ti er Tgamij
vnas. mag ram sa xel mwi fos, xe li suf le bis (sa ka non mdeb lo, aR mas rule
be li da sa sa mar Tlo) srul fa so va ni fun qci o ni re bis Tvis au ci le belia
mi si in sti tu te bis saq mi a no ba ze sa zo ga do eb ri vi ze dam xed ve lo ba
da kon tro li.
sa mo qa la qo sa zo ga do e bis mi za nia da ak ma yo fi los mo qa la qe Ta in divi
du a lu ri moT xov ni le ba ni da da ic vas ma Ti uf le be bi. mas arc sa kanon
mdeb lo, arc aR mas ru le be li da arc mar Tlmsa ju le bi Ti fun qcia
ar ga aC nia. igi Ta vis saq mi a no ba Si em ya re ba mo qa la qe Ta Tan xmo bi sa da
ne ba yof lo bis prin cips. mas qmni an mo qa la qe e bi xe li suf le bi sa gan damo
u ki deb lad Ta vi su fa li ar Ce va ni sa da ker Zo ini ci a ti vis sa fuZ vel ze.
mag ram de mok ra ti ul da to ta li ta rul sa zo ga do e bas So ris ar se bi Ti
gan sxva ve baa sa mo qa la qo sa zo ga do e bi sad mi da mo ki de bu le ba Si. pir ve li
qmnis mi si war moq mni sa da nor ma lu ri fun qci o bis wa nam ZRvrebs, ma Sin
ro de sac me o re ara Tu ar qmnis aseT pi ro bebs, ara med krZa lavs da ebrZvis
mas.
to ta li ta ru li xe li suf le bis an ta go niz mi sa mo qa la qo sa zo ga do ebi
sad mi ka non zo mi e ria, rad gan igi mi si ar si dan ga mom di na re obs. to tali
ta riz mi gu lis xmobs xe li suf le bis ab so lu tur da ga nu saz Rvrel
Za la uf le bas. igi uS vebs mxo lod sam Tav ro bo, mag ram ka te go ri u lad
krZa lavs ara sam Tav ro bo or ga ni za ci ebs. amis ga mo igi ver da uS vebs mo-

230
kari mesame
qa la qe Ta mi er ne ba yof lo biT war moq mnil ga er Ti a ne bebs. yo fil sab Wo-
Ta kav Sir Si ar se bob da mxat vru li da Se moq me de bi Ti kav Si re bi, mec ni eru
li da ara mec ni e ru li sa zo ga do e be bi, axal gaz rdo bi sa da ve te ran Ta
kav Si re bi, mag ram yve la isi ni sa xel mwi fo or ga ni za ci e bi iyo. maT afinan
seb da da mar Tav da xe li suf le ba. gar da ami sa, ne bis mi e ri or ga ni zacia
iyo er Ti, rom lis gan gan sxva ve bu li sxva me o ris Seq mna ak rZa lu li
iyo. ma ga li Tad, po li ti ku ri par tia iyo er Ti – ko mu nis tu ri da sxva poli
ti ku ri pa ri ta ar ar se bob da. ana lo gi u rad, kom kav Si ri da mwe ral Ta
kav Si ri iyo er Ti da sxva msgav si or ga ni za ci is Seq mna da uS ve be li iyo.
sa mo qa la qo sa zo ga do e bis ar se bo bi sa da fun qci o bis nor ma lur pi robebs
qmnis de mok ra ti u li xe li suf le ba. aq igi le gi ti mu ria, rad gan kano
ni ara Tu krZa lavs, ara med icavs mas. mar Ta lia, xe li suf le ba ar qmnis
da ar ere va sa mo qa la qo sa zo ga do e bis or ga ni za ci e bis saq mi a no ba Si, magram
igi aya li bebs im sa ka non mdeb lo ba zas, rom lis Car Co eb Si isi ni moq mede
ben da mo u ki deb lad da Ta vi suf lad. xe li suf le ba ar mar Tavs, mag ram
are gu li rebs sa mo qa la qo sa zo ga do e bis saq mi a no bas. am re gu li re bis safuZ
ve lia kon sti tu cia da mi si Se sat yvi si sxva sa ka non mdeb lo aq te bi.
sa mo qa la qo sa zo ga do e bis erT-er Ti mniS vne lo va ni amo ca naa xe lisuf
le bis saqmi a no bis kon tro li. saq me isaa, rom xe li suf le ba xSi rad
ame tebs Ta vis uf le ba mo si le bas, ris Se de gad ad gi li aqvs Za la uf lebis
bo ro tad ga mo ye ne bas. igi sru lad iye nebs Ta vis uf le bebs, mag ram
nak le bad zru navs val de bu le ba Ta Ses ru le ba ze. mas aviw yde ba, rom ufle
beb Tan er Tad val de bu le be bic aqvs. ma ga li Tad, xe li suf le ba valde
bu lia da ic vas ada mi a nis uf le be bi, mag ram xSi rad Tvi Ton ar Rvevs
maT; mo va lea, rom da ic vas ka no ni e re ba, mag ram Tvi Ton sCa dis uka no nobas;
mo va lea, rom eb rZo los ko ruf ci as, mag ram mis struq tu reb Si bev ri
meq rTa mea mo ka la Te bu li.
sa mo qa la qo sa zo ga do e ba ver Ca e re va xe li suf le bis saq mi a no ba Si. igi
ver ikis rebs xe li suf le bis fun qci ebs. mas ara aqvs uf le ba ga mos ces kano
ne bi, cxov re ba Si ga a ta ros isi ni da aRas ru los mar Tlmsa ju le ba. es
xe li suf le bis pre ro ga ti vaa. sa mo qa la qo sa zo ga do e bis arc erT or gani
za ci as ara aqvs uf le ba da a pa tim ros meq rTa me da ga a sa mar Tlos igi.
mi si da pa tim re ba po li ci is, xo lo ga sam arTle ba – sa sa mar Tlos saq mea.
mag ram sa mo qa la qo sa zo ga do e bas uf le ba aqvs am xi los meq rTa me o ba, masob
ri vi in for ma ci is sa Su a le be biT ga mo am ze u ros da sa aS ka ra o ze gamo
i ta nos mas Tan da kav Si re bu li faq te bi. mas Se uZ lia ana lo gi u rad moiq
ces Za la uf le bis bo ro tad ga mo ye ne bis sxva Sem Txve ve bis mi mar Tac:
am xi los ada mi a nis uf le be bis da ka no ni e re bis dar Rve vis, pi rov ne bis
Ta vi suf le bi sa da Rir se bis xel yo fis faq te bi.

samoqalaqo sazogadoeba
231
mar Ta lia, sa mo qa la qo sa zo ga do e ba xe li suf le bas ver Sec vlis, mis
fun qci ebs ver Se as ru lebs, mag ram – uf le ba aqvs ga na xor ci e los kontro
li, ra Ta ze moq me de ba mo ax di nos mis saq mi a no ba ze. mxi le ba da kriti
ka, re ko men da ci e bi da kon struq ci u li Ta nam Srom lo ba, sap ro tes to
gan cxa de ba ni da mSvi do bi a ni ma ni fes ta ci e bi – ai, is Zi ri Ta di sa Su a leba
ni, ro mel Ta ga mo ye ne biT sa mo qa la qo sa zo ga do e bas Se uZ lia ai Zu los
xe li suf le ba da ic vas so ci a lu ri sa mar Tli a no ba da ada mi a nis uf le bebi.
es sa Su a le be bic qve ya na Si ide a lur mdgo ma re o bas ver daam ya re ben,
mag ram sa xel mwi fos, ro gorc iZu le bis me qa nizms, sa mar Tli a nad Sez Ruda
ven ma inc.
ze moT Tqmu li dan ga mom di na re, Cven Seg viZ lia Ca mo va ya li boT sa moqa
la qo sa zo ga do e bi saT vis mniS vne lo va ni ram de ni me ma xa si a Te be li,
rom lis ga re Sec mi si fun qci o ni re ba Se uZ le be lia:
1) xe li suf le bi sa gan da mo u ki deb lo ba anu av to no mi u ro ba. samo
qa la qo sa zo ga do e ba war mo ad gens sxva das xva sfe ro Si moR va we in teres
Ta jgu fe bis er Tob li o bas, rom le bic iq mne ba mo qa la qe Ta ini ci a tiviT,
xe li suf le bis Ca re vis ga re Se. ma Ti Ca mo ya li be bis pro ces Si mniSvne
lo va nia sa i ni ci a ti vo jgu fis wev rTa mi er ma Ti saq mi a no bis miz ne bis,
amo ca ne bis da Se de gis miR we vis gze bis mka fio xed va.
2) Se Tan xme ba da xel Sek ru le ba. mo qa la qe Ta ga er Ti a ne bas sa fuZvlad
udevs ma Ti sa er To in te re se bi, ro me lic for mde ba, ro gorc am gaer
Ti a ne bis wes de ba. xo lo am in te re sis re a li za ci i saT vis au ci le bel,
sa Wi ro gzebs es ga er Ti a ne be bi sa ku Tar prog ra meb Si aya li be ben. er Tian
de bi an in te res Ta er To bi s sa fuZ vel ze. ne bis mi e ri sa mo qa la qo er-
To bis Tvis au ci le be li pi ro baa sa er To in te res ze/mi zan ze Se Tan xme ba
da am Se Tan xme bis, ro gorc wevr Ta So ris da de bu li xel Sek ru le bis, gafor
me ba.
3) TviT mmar Tve lo ba. sa mo qa la qo sa zo ga do e bis fun qci o ni re ba
em ya re ba TviT mmar Tve lo bis prin cips. maT saq mi a no bas gan saz Rvravs
ara xe li suf le bis mi er mi Re bu li da dad ge ni li ka no ne bi, ara med ma Ti ve
Se mu Sa ve bu li wes de ba da prog ra ma.
4) cno bi e re ba da mi zan da sa xu lo ba. mo qa la qe Ta ga er Ti a ne ba xde ba
ara sti qi u rad, Se ug neb lad, ara med cno bi e rad da mi zan da sa xu lad. isini
ac no bi e re ben miz ne bis er Tob li o bas da ma Ti gan xor ci e le bis sa Su ale
be bis efeq tu ro bas. amis gac no bi e re ba da gaT va lis wi ne ba kar na xobs
maT mi i Ron ga daw yve ti le ba ga er Ti a ne bis Se sa xeb. es aris in di vi de bis
mi er Ta vi su fa li ar Ce va nis Se de gi, ro me lic xor ci el de ba ne ba yof lobiT
da ara iZu le biT.

232
kari mesame
5) ara er Tgva rov ne ba da gan sxva ve bu lo ba. sa mo qa la qo sa zo ga doe
ba Si iq mne ba mra va li er Tma ne Ti sa gan gan sxav ve bu li jgu fi da or ga niza
cia, rom le bic mo i ca ven ada mi an Ta saq mi a no bis far To speqtrs; po liti
ku ri par ti e bi da prof kav Si re bi, eko no mi ku ri fir me bi da sa war mo e bi,
mec ni e ru li da Se moq me de bi Ti ga er Ti a ne be bi, mxat vru li TviT Se moq mede
bis wre e bi da ub nis mac xov re bel Ta mi er ko mu na lu ri miz niT Seq mnili
jgu fe bi, spor tu li an gar To bis miz niT Ca mo ya li be bu li kav Si re bi,
ada mi a nis uf le be bis an ga re mos dac vis or ga ni za ci e bi da uam ra vi sxva.
amas Tan er Ti da ima ve saq mi a no bis sfe ro Si Se iZ le ba ar se bob des ram deni
me er Tma ne Tis gan gan sxva ve bu li da da mo u ki de be li or ga ni za cia. maga
li Tad, Se iZ le ba ar se bob des mra va li par tia, mwe ral Ta kav Si ris ramde
ni me or ga ni za cia da sxva, rom le bic er Tma ne Ti sa gan gan sxvav de bi an
wes de biT da prog ra miT. maT gan sxva ve bu li miz ne bi da struq tu ra aqvT.
saq mi a no bis ro me li me sfe ros mo no po li ze ba er Ti or ga ni za ci is mi er
yov lad da uS ve be lia.
6) de i de o lo gi za cia. sa mo qa la qo er To bebs ar aqvT ide o lo gia,
ro me lic ma Ti kon so li da ci is sa fuZ ve lia. igi mok le bu lia ide ur er-
Ti a no bas, ro me lic da ey rdno bo da erT geg mas da erT mi zans. pi ri qiT,
sa mo qa la qo sa zo ga do e ba ga mo xa tavs in di vi de bis ker Zo da ara sa er To
in te re sebs. ker Zo in te re se bis moq ce va er Ti ide o lo gi is qveS prin cipu
lad Se uZ le be lia.
ze moT Ca moT vli li niS ne bi naT lad av le nen sa mo qa la qo sa zo ga do ebis
Ta vi se bu re bas. igi mo i cavs in di vi de bis ker Zo in te re se bis sfe ros
da emay re ba pi rov ne bis Ta vi suf le ba sa da ker Zo ini ci a ti vas.

na wi li meore
samoqalaqo sazogadoeba
samoqalaqo sazogadoeba
da demokratia
233
am nawilSi gavixsenebT demokratiis arss da ganvixilavT mis mniSvnelobas
samoqalaqo sazogadoebisaTvis. samoqalaqo sazogadoebis saqmia
nobis konteqstis gaTvaliswinebiT, kidev erTxel CamovayalibebT
de mokratiuli mmarTvelobis maxasiaTeblebs. nawilis dasasruls
Tqven SeZlebT upasuxoT iseT kiTxvebs, rogoricaa:
• ra aris de mok ra tia?
• ra niS ne biT xa si aT de ba de mok ra ti u li mmar Tve lo ba?
• ra me qa niz mis sa Su a le biT mo na wi le obs xal xi de mok ra ti ul pro ces-
Si?
• ra tom aris de mok ra ti a Si mo qa la qe Ta mo na wi le o ba mniS vne lo va ni?

234
kari mesame
Cven uk ve ga var kvi eT, rom mxo lod mo na wi le da pa su xis mge be li adami
a ni a mo qa la qe. sa in te re soa: ra pi ro beb Si da ra me qa niz me biT Se uZ lia
mas Ca er Tos sa mo qa la qo pro ces Si da ro gor Se iZ le ba mo ax di nos gav lena
masze? ami saT vis ki au ci le be lia ga ver kveT `de mok ra ti is~ cne ba Si,
de mok ra ti u li pro ce sis Ta vi se bu re beb Si da de mok ra ti u li in sti tute
bis fun qci o ni re bis ar sSi.
sit yva `de mok ra tia~ yve la ena Si ber Znu li dan Se vi da, sa dac is xal xis
(de mo sis) xe li suf le bas (kra toss) niS navs. dRe sac am sit yvis mniS vnelo
ba TiT qmis ase ve ga ni saz Rvre ba: de mok ra tia aris sa xel mwi fo mmar-
Tve lo bis for ma, ro mel Sic umaR le si xe li suf le ba xalxs ekuT vnis da
rom lis mi za ni caa ada mi an Ta Ta nas wo ro bis ide is cxov re ba Si ga ta re ba
da ma Ti, mxo lod sa yo vel Tao Tan xmo biT mi Re bu li ka no ne biT Sez Rudu
li, Ta vi suf le bis uz run vel yo fa. sa ber ZneT Si ve, sa xel dobr Zv. w. V
sa u ku nis aTen Si, da i ner ga igi pir ve lad cxov re ba Si, mox da mi si pir ve li
re a li za cia. am pe ri o dis aTen Si, ro me lic da mo u ki de be li qa laq-sa xelmwi
fo (po li si) iyo, sa ka non mdeb lo da aR mas ru le be li xe li suf le bis
did na wils mo qa la qe Ta sa er To kre ba axor ci e leb da. mas Si mo na wi le o bis
uf le ba hqon da mam ro bi Ti sqe sis yve la moz rdil aTe nel mo qa la qes, rac
da ax lo e biT 5-6 aTas kacs Se ad gen da. kre ba xma Ta um rav le so biT wyvet da
sa kiT xebs. sa sa mar Tlo xe li suf le bis umaR le si or ga no e bi iyo 501 mo qala
qi sa gan Sed ge ni li na fic Ta sab Wo da qa la qis sa sa mar Tlo, ro mel sac
sa bo loo ga daw yve ti le ba ga mohqon da sa er To kre bis mi er mi Re bul ka noneb
zec. aR mas ru le be li xe li suf le bis Ta nam de bo bis pi rebs Zi ri Ta dad
niS nav dnen ken Wis yriT da mxo lod zo gi erTs, ker Zod, sam xed ro da sa finan
so saq me e bis gan mgeb lebs, ir Cev dnen sa er To kre ba ze. yve la Ta nam debo
ba ze mu Sa o ba, ag reT ve sa sa mar Tlo or ga no eb Si mo na wi le o ba naz Ra urde
bo da fu la di ga sam rje lo Ti, rac sa xel mwi fos mar Tva Si mo naw le o bis
praq ti kul da ara mxo lod Te o ri ul Se saZ leb lo bas uq mni da Ra rib Ta
fe ne bis war mo mad gen leb sac. de mok ra ti u li wyo bis gan sxva ve bu li, magram
mniS vne lo va ni sa xe Se iq mna ro mis res pub li ka Sic Zv. w. III sa u ku ne Si.
mi u xe da vad imi sa, rom aTe ni sa da ro mis de mok ra ti ebs Ta vi si xar veze
bi hqon daT, isi ni na Tel wer ti lebs war mo ad gen dnen ma Sin de li msofli
os ru ka ze. yvel gan sxva gan da mTels msof li o Si ma Ti da ce mis Sem deg
Rrmad fes vgad gmu li iyo wo deb riv uTa nas wo ro ba ze da fuZ ne bu li er Ti
ada mi a nis, mo nar qis (me fis, fa ra o nis, ti ra nis, im pe ra to ris, Sa xis, sul-
Ta nis da a. S.) an ada mi an Ta mci re jgu fis, oli gar qi is um rav les Sem Txveva
Si ka no niT Se uz Ru da vi av to ri ta ru li mmar Tve lo ba, da ma inc aTe nis
po li si sa da ro mis res pub li kis ga moc di le ba sa mu da mod iyo Car Ce ni li
yo ve li epo qis, yo ve li Ta o bis mo wi na ve ada mi an Ta mex si e re ba Si, Car Ce ni-

samoqalaqo sazogadoeba
235
li ro gorc ni mu Si, ro gorc ide a li da ime di, rom dad ge ba ma Ti aR dgena-aRor
Zi ne bis dro.
XVI-XVIII sa u ku ne eb Si ev ro pul sa xel mwi fo Ta cxov re ba Si axal ten denci
ebs eZ le vaT da sa ba mi. mrew ve lo bi sa da vaW ro bis, Ta vi su fa li sa sa qonlo
ur Ti er To be bis gan vi Ta re bam na Tel yo, rom wo deb riv uTa nas wo ro baze
da fuZ ne bu li sa zo ga do e bis struq tu ra moZ ve le bu lia da ra di ka lur
Sec vlas sa Wi ro ebs. am ten den ci as ga mo xa tavs am epo qa Si po pu la ru lad
qce u li sa xel mwi fos de mok ra ti u li mow yo bi sa da xal xis su ve re ni te tis
idea, rom lis mi xed vi Tac sa xel mwi fo xe li suf le bis er Ta der Ti wya ro
aris qvey nis mo sax le o ba – xal xi. ama Si igu lis xme ba xal xis kon trols
da uq vem de ba re be li ab so lu tu ri mmar Tve lo bis, pri vi le gi re bu li da
uuf le bo wo de be bis ar se bo bis, ka no nis wi na Se ada mi an Ta uTa nas wo ro bis
da uS veb lo ba, ara le gi ti mu ro ba, mi u Reb lo ba yve la im Te o ri i sa, rom lis
Ta nax ma dac me fe, be la di an rCe ul Ta mci re ric xo va ni wre RvTis ne biT an
is to ri u li au ci leb lo biT iZens xe li suf lebas. es ide e bi, jer fi loso
fos Ta go ne ba Si ga ta re bu li, yve la ze mZaf rad XVIII sa u ku nis bo los
saf ran ge Tis re vo lu ci is dros, ker Zod, 1789 wlis `ada mi a ni sa da mo qala
qe Ta uf le be bis dek la ra ci a Si~ iyo ma ni fes ti re bu li. xal xis su ve reni
te tis ide i sa da mis gan ga mom di na re Se de ge bis xor cSes xma ev ro pa Si ve
da iw yo. es pro ce si mSvi do bi a ni ar aR moC nda, bev rgan igi sis xli a ni ome bis
sa xiT mim di na re ob da. mag ram es pro ce si ar Sem wyda ra da dRe sac grZelde
ba. ama ve dros dRes msof li o Si uk ve ar se bobs sta bi lu ri de mok ra ti is
qvey ne bi da ki dev uf ro me ti sxva qve ya na, rom le bic ma Ti mTav ro be bis saxiT
izi a re ben xal xis su ve re ni te tis ide as, ide as imis Se sa xeb, rom sa xelmwi
fo xe li suf le bis er Ta der Ti wya ro da mi si ka no ni e re bis sa fuZ ve li
aris xal xis ne ba. es sa ja ro daa gac xa de bu li `ada mi a nis uf le ba Ta sa yovel
Tao dek la ra ci a Si~ (mux li 21) da sxva sa er Ta So ri so do ku men teb Si.
de mok ra tia am ya rebs sa xel mwi fo mmar Tve lo bis iseT for mas, romel
sac axa si a Tebs Sem de gi niS ne bi:
1) xe li suf le bis le gi ti mu ro ba. xe li suf le ba le gi ti mu ria anu
ka no ni e ria, Tu mas ir Cevs xal xi ka no niT dad ge ni li we se bi sa da nor mebis
dac viT. ar Cev ne bi tar de ba re gu la ru lad. ma Ti Ca ta re bis va de bi da
for me bi mkac rad gan saz Rvru lia. ka no ni e re bis dar Rve vis Sem Txve va Si
ar Cev ne bis Se de ge bi ba Ti lad cxad de ba. am gva rad, xe li suf le bis le giti
mu ro bas gan saz Rvravs xal xi, oRond im pi ro biT, Tu mi si ne ba dad geni
li ka no nis Se sa ba mi sad mJRav nde ba.
2) xe li suf le bis Sez Rud va ka no niT. ka no ni gan saz Rvravs xe li sufle
bis ara mar to for mi re bis pro cess, ara med mis uf le beb sa da mo va leo
bebs. xe li suf le bas yve laf ris uf le ba ara aqvs. mis Tvis ra Rac da saS-

236
kari mesame
ve bia, mag ram ra Rac da uS ve be li. ma ga li Tad, mas uf le ba aqvs ga mo i ye nos
Za la, mag ram mxo lod ka no ni e re bis far gleb Si. ara ka no ni e rad Za lis gamo
ye ne ba ak rZa lu lia. ase ve xe li suf le bas ekis re ba gar kve u li mo va leo
be bi, ker Zod, ada mi a nis xel Se u va li uf le be bis dac va. Tu xe li suf lebam
ga da a me ta Ta vis uf le bebs da ar Se as ru la mas ze da kis re bu li mo vale
o be bi, ma Sin ka no ni xalxs uf le bas aZ levs, ga da a ye nos da Sec va los
igi. am gva rad, ka no ni zRu davs xe li suf le bis uf le ba mo si le bas.
3) xe li suf le bis ga na wi le ba da ur Ti er Tga mij nva. xe li suf le bis
uf le ba mo si le baa ga mos ces ka no ne bi, aRas ru los isi ni da ga na xor ci elos
mar Tlmsa ju le ba. Se sa ba mi sad, mas aqvs sa mi fun qcia – sa ka non mdeblo,
aR mas ru le be li da mar Tlmsa ju le bis. es fun qci e bi Tav moy ri lia
ara er Ti or ga nos an pi ris xel Si, ara med ga na wi le bu lia sam sxva das xva
or ga nos So ris: sa ka non mdeb lo fun qcia ekuT vnis par la ments, aR masru
le be li – pre zi dents an mTav ro bas, xo lo mar Tlmsa ju le bi Ti _ sasa
mar Tlos. isi ni er Tma ne Ti sa gan da mo u ki de be lia. verc er Ti maT ga ni
sxvis saq me Si ver Ca e re va, mag ram er Tma neTs Se mo saz Rvra ven da akontro
le ben.
4) Ta vi suf le ba da plu ra liz mi. aRi a re bu li da ga ran ti re bu lia pirov
ne bis Ta vi suf le ba. ada mi a nebs uf le ba aqvT Ta vi suf lad ga moT qvan
Ta vi an Ti Se xe du le ba ni, air Ci on re li gia, Se ik ri bon da ga da ad gil dnen
qvey nis ne bis mi er kuT xe Si da mis far glebs ga reT. ne bis mi e ri gan sxva vebu
li, opo zi ci u ri az ri le gi ti mu ria. ka no ni e rad iT vle ba ara mar to
xe li suf le bis mi er ofi ci a lu rad mi Re bu li az ri, ara med maT gan gansxva
ve bu lic. ar ar se bobs WeS ma ri te bis er Ti in stan cia. xe li suf le bis
kri ti ka daS ve bu lia da ar is je ba ka no niT. plu ra liz mi aris nor ma cxovre
bi sa da az rov ne bis yve la sfe ro Si, rad gan igi war mo ad gens sa zo ga doeb
ri vi cxov re bis am sax vel kon cepts, sa dac ada mi a ne bi er Tma ne Ti sa gan
gan sxvav de bi an eko no mi ku ri, so ci a lu ri, po li ti ku ri da kul tu ru li
sta tu se bi Ta da Se xe du le be biT.
5) ada mi a nis uf le ba Ta xel Se u va lo ba. xe li suf le ba mo va lea da icvas
ada mi a nis uf le be bi da Ta vi suf le be bi, ris Tvi sac mas na ci o na luri
ka non mdeb lo ba Se sa ba mi so ba Si mohyavs sa er Ta So ri so sa mar Tal Tan.
ada mi a nis uf le be bi sa da Ta vi suf le be bis xel yo fa da uS ve be lia. sa moqa
la qo uf le bebs mo qa la qe e bi flo ben ara ro gorc xe li suf le bis wyalo
bas an sa Cu qars, ara med ka no nis Za liT. mo qa la qe Ta uf le be bi le giti
mu ria da mas ka no ni icavs.
6) um ci re so ba Ta uf le be bis ga ran ti re ba. um ci re so bas mi e kuT vne ba
ara mxo lod po li ti ku ri opo zi cia, ara med eT ni ku ri, re li gi u ri, seq sua
lu ri Tu sxva jgu fe bi, rom le bic mo sax le o bis mci re na wils Se ad gens.

samoqalaqo sazogadoeba
237
de mok ra tia um rav le so bis ne bas em ya re ba, mag ram man ar un da Sez Ru dos
da daT rgu nos um ci re so ba. igi qmnis ga ran ti ebs, rom le bic um ci re sobas
sa Su a le bas aZ levs Ta vi suf lad da sru lad ga mo av li nos Ta vi si ne ba.
de mok ra tia, mo qa la qe da mo na wi le o ba
ro gor un da ga mo xa tos xal xma Ta vi si ne ba? ro gor un da iq ces igi
xe li suf le bis wya rod sa xel mwi fo Si? ise, ro gorc amas ake Te ben adami
an Ta mci re ric xo va ni jgu fe bi mo ma va li ko leq ti u ri moq me de bis gansa
saz Rvrad an da imis ga da saw yve tad, Tu jgu fis ro mel wev rebs da e kisroT
ama Tu im amo ca nis Ses ru le ba – Se Tan xme biT wi nas wa ri gan xil vis
sa fuZ vel ze. ter mi ni `Se Tan xme ba~ gu lis xmobs jgu fis wev re bis mi er
ar Ce va nis ga ke Te bas ama Tu im ga daw yve ti le bis sa sar geb lod. ro gor, ra
me qa niz miT ake Te ben amas ada mi a ne bi? isi ni kenWs uy ri an al ter na ti ul
wi na da de bebs da Tan xmde bi an ken Wis yris wes ze; ken Wis yra Si mo na wi le Ta
ra ra o de no bis Tan xmo ba iyos sa Wi ro ga daw yve ti le bis mi sa Re bad; yvelas
Tan xmo ba (kon sen su si), TiT qmis yve las (ma ga li Tad, kva li fi ci u ri
um rav le so bis, ken Wis yra Si mo na wi le Ta ori me sa me dis an sa mi me oT xedis)
na xe var ze me tis (ab so lu tu ri anu ub ra lo um rav le so bis) Tu yvela
ze me tis (Se far de bi Ti um rav le so bis) Tan xmo ba. ken Wis yra aris is
xer xi, rom li Tac xal xma Se iZ le ba Ta vi si ne ba ga mo xa tos.
xal xis mi er ra i me sa kiT xze sa ku Ta ri Se xe du le be bis ga mo xat va (ken-
Wis yra) or gva rad Se iZ le ba mox des da amis mi xed viT sa er Tod de mok rati
ac ori sa xi saa: uSu a lo anu pir da pi ri da war mo mad gen lo bi Ti. pirvel
Sem Txve va Si mo qa la qe e bi ar Ce u li an da niS nu li ofi ci a lu ri pi rebis
Su a mav lo bis ga re Se ken Wis yriT pir da pir wyve ten sa zo ga do eb ri vi
cxov re bis maT Tvis sa in te re so sa kiT xebs. am me To dis ga mo ye ne bis au cile
be li pi ro baa ken Wis yra Si mo na wi le Ta Se da re bi Ti mci re ric xov ne ba
da gan sa xil vel sa kiT xTa ise Ti xa si a Ti, rac ar mo iT xovs ken Wis yra Si
mo na wi le Ta dro i sa da ener gi is did da na xar jebs. am gva ri de mok ra tia
Se iZ le ba gan xor ci el des, ma ga li Tad, sof lis yri lo beb ze, prof kav Sire
bis an po li ti ku ri par ti e bis ad gi lob ri vi or ga ni za ci e bis sa er To
kre beb ze da a.S. dRes de mok ra tia Zi ri Ta dad war mo mad gen lo bi Tia: moqa
la qe e bi pir da pir (uSu a lod) ir Ce ven mxo lod Ta vis war mo mad gen lebs,
rom leb mac, Ta vis mxriv, un da mi i Ron po li ti ku ri ga daw yve ti le be bi,
Seq mnan ka no ne bi, prog ra me bi da xe li Se uw yon maT re a li ze bas. ro de sac
er Ti mo qa la qe, iT va lis wi nebs me o re mo qa la qis Se xe du le bebs, mi iC nevs
mas Ta vis war mo mad gen lad, amiT igi Ta vis uf le bas, mo na wi le ob des sazo
ga do eb ri vi cxov re bis sa kiT xe bis gan xil va sa da ga daw yve ta Si, ga das-

238
kari mesame
cems, Ta vis war mo mad ge nels. ami tom ar Ce u li war mo mad gen le bi uk ve xalxis
sa xe liT, mi i Re ben ga daw yve ti le bebs. war mo mad gen le bis ar Ce vis proce
du ra sxva das xvag va ri Se iZ le ba iyos, mag ram yve la Sem Txve va Si xal xis
mi er ar Ce u li war mo mad gen le bi ad gi lebs ika ve ben da ga daw yve ti le bebs
iRe ben xal xis sa xe liT da an ga riS val de bu le bi ari an xal xis wi na Se.
war mo mad ge nel Ta ar Cev ne bi aris pro ce du ra, rom li Tac Ti To e uli
ada mi a ni axor ci e lebs Ta vis erT-erT Zi ri Tad uf le bas – uf le bas
mo na wi le ob des Ta vi si qvey nis mar Tva Si da Ta na mo qa la qe eb Tan er Tad
gan saz Rvrav des sa xel mwi fo xe li suf le ba sa da mis po li ti kur kurss.
es Se ad gens `ada mi a nis uf le ba Ta sa yo vel Tao dek la ra ci is~ XXI mux lis
Si na arss:
• yve la ada mi ans aqvs uf le ba, mo na wi le ob des Ta vi si qvey nis mar Tva Si pirda
pir an Ta vi suf lad ar Ce u li war mo mad gen le bis meS ve o biT.
• yve la ada mi ans aqvs Ta na ba ri uf le ba, Se vi des sa xel mwi fo sam sa xur Si.
• xal xis ne ba un da iyos mTav ro bis xe li suf le bis sa fuZ ve li; es ne ba un da
ga mo i xa tos pe ri o du li da ara fal si fi ci re bu li ar Cev ne biT, ro me lic
un da tar de bo des sa yo vel Tao da Ta na ba ri sa ar Cev no uf le bis pi ro beb Si
fa ru li ken Wis yriT an mi si tol fa si pro ce du riT, ro me lic uz run velyofs
xmis Ta vi suf lad mi ce mas.
ar Cev ne bi ne bis mi e ri sa xel mwi fos de mok ra ti u lo bis, xal xis ne bis gamo
xat vis in stru men tia. mar Tlac, ar Cev ne biT sa ka non mdeb lo, aR mas rule
be li da sa sam arTlo xe li suf le bis Se mad gen lo bis da ma Ti sa moq me do
prog ra me bis Zi ri Ta di de bu le be bis gan saz Rvra ro gorc ad gi leb ze, ise
mTe li sa xel mwi fos mas Sta biT em ya re ba mxo lod da mxo lod imaT Tan xmobas
(ur Ti er TSe Tan xme bas), vinc un da imar Tos, xal xis, mo qa la qe Ta Tanxmo
bas. ar Cev ne bi aris am Se Tan xme bis xe li suf le bis or ga no Ta uf lebe
bad da val de bu le be bad gar daq mnis me qa niz mi. ar Cev ne bis ase Ti ro li
war mo ad gens praq ti kul re a li za ci as sa xel mwi fos war mo So bis Se sa xeb
sa zo ga do eb ri vi xel Sek ru le bis Te o ri i sa, ro me lic axal dro Si Seq mnes
ga mo Ce nil ma ev ro pel ma mo az rov ne eb ma hob sma (Thomas Hobbes, 1588-1679),
spi no zam (Baruch de Spinoza, 1632-1677), lok ma (John Locke, 1632-1704), pu fendor
fma (Samuel von Pufendorf, 1632-1694), ru som (Jean-Jacques Rousseau, 1712-
1778), did rom (Denis Diderot, 1713-1784) da sxveb ma, da ro me lic aris xal xis
su ve re ni te tis kon cef ci is Te o ri u li sa fuZ ve lic. ar Cev ne bi aris Se-
Tan xme bis pro ce du ra, ar Cev ne bis Se de ge bi ki war mo ad gens sa zo ga do e bis
wev rebs So ris Se Tan xme bas (xel Sek ru le bas) sa xel mwi fo mar Tva-gam ge obis,
mi si kur si sa da am kur sis Sem sru leb le bis Se sa xeb.

na wi li mesame
samoqalaqo sazogadoeba
samoqalaqo sazogadoeba
da arCevnebi
239
am nawilSi amomrCevelTa nebis gamoxatvis mniSvnelobaze visaubrebT.
ganvixilavT demokratiuli arCevnebis pirobebs. gaviazrebT saar-
Cev no procesis monitoringis arss. SevafasebT aRmasrulebeli xelisuflebisa
da samarTaldamcavi organoebis muSakebis saarCevno proce
durebze gavlenis moxdenis xasiaTs. vimsjelebT Jurnalistebis
kom petenciisa da keTilsindisierebis mniSvnelobaze arCevnebis mimdinareobis
gaSuqebisas. gavixsenebT da gavaanalizebT arCevnebTan dakavSirebul
zogierT SemTxvevas. gavecnobiT saerTaSoriso damkvir veblebis
mosazrebebs CvenSi Catarebuli arCevnebis Sesaxeb.
nawilis dasasruls Tqven SeZlebT upasuxoT iseT kiTxvebs, ro goricaa:
• ra aris ar Cev ne bi da ra da niS nu le ba aqvs mas de mok ra ti za ci is proce
sis Tvis?
• ra Zi ri Tad moT xov nebs un da ak ma yo fi leb des de mok ra ti u li, sa mar-
Tli a ni ar Cev ne bi?
• ra rols as ru lebs sa mo qa la qo sa zo ga do e ba ar Cev ne bis pro ces Si?

240
kari mesame
ro de sac vsa ub robT ar Cev neb ze Ta na med ro ve sa xel mwi fo Si, mxed velo
ba Si un da gvqon des uSu a lod mo qa la qe e bis mi er qvey nis sa ka non mdeblo
xe li suf le bis umaR le si or ga nos (par la men tis), aR mas ru le be li
xe li suf le bis umaR le si Ta nam de bo bis pi ris (pre zi den tis an pre mi ermi
nis tris), ase ve par la men tis mi er aR mas ru le be li da sa sa mar Tlo xeli
suf le bis ma Ra li Ta nam de bo bis pi re bis ar Ce va, ag reT ve xe li suf lebis
ad gi lob ri vi or ga no e bis ar Cev ne bi.
dRes ar Cev ne bi TiT qmis yve la qve ya na Si da yve la do ne ze tar de ba,
mag ram is Ta vis da niS nu le bas yvel gan ver as ru lebs, rad gan mi si Se dege
bi ar ga mo xa tavs amom rCe vel Ta ne bas. amis ti p u ri ni mu Sia ar Cev ne bi
sab Wo Ta kav Sir Si. ar Cev ne bi rom de mok ra ti u li iyos, xo lo mi si Se dege
bi mar Talc amom rCe vel Ta ne bas ga mo xa tav des, un da srul de bo des
sak ma od bev ri pi ro ba, maT gan yve la ze mniS vne lo va ni ra mo de ni mea, romle
bic mo xer xer bu li da ama ve dros mka fio for miT Ca mo a ya li ba ame rikel
ma mec ni er ma da po li ti kur ma moR va wem j. kir kpat rik ma. sa xel dobr,
j. kir kpat ri kis mi xed viT, de mok ra ti u li ar Cev ne bi un da iyos:
• kon ku ren ci u li,
• pe ri o du li,
• war mo mad gen lo bi Ti,
• sa bo loo.
kon ku ren ci u li ga re mo da plu ra liz mi
de mok ra ti ul ar Cev neb Si un da ar se bob des xmis mi ce mis sxva das xva
Se saZ leb lo ba, ra Ta amom rCe ve li mar Tlac ar Ce va nis wi na Se dad ges. es
mxo lod ma Si naa Se saZ le be li, ro de sac er Tsa da ima ve ad gil ze, iq ne ba
es qvey nis pre zi den tis, sa ka non mdeb lo or ga nos wev ris ad gi li Tu sxva
ar Ce vi Ti Ta nam de bo ba, er Tma neTs eci le bi an sxva das xva par ti e bis, sxvadas
xva sa moq me do prog ra me bis mqo ne kan di da te bi: yo vel kan di dats,
ro mel sac mxars uWers ofi ci a lu ri xe li suf le ba, un da hyav des kon kuren
ti da opo zi ci is kan di da tebs sa er Tod un da hqon deT sit yvis, Sek rebe
bis or ga ni ze bi sa da ga da ad gi le bis Ta vi suf le ba da Ta na ba ri sa e Tero
dro ra di o Ti da te le vi zi iT ga mos vle bi saT vis. es aris kan di dat Ta
prog ra me bi sa da Se xe du le be bis pre zen ta ci is, gav rce le bi sa da amomrCev
le bam de da mTav ro bam de mi ta nis au ci le be li pi ro ba.
opo zi ci u ri kan di da te bi saT vis ra di o sa da te le vi zi a Si dro is ar mice
ma, ma Ti Sek re be bi sa da wi na sa ar Cev no Sex ved re bis Sez Rud va an ak rZalva,
ma Ti ga ze Te bis cen zu ra, mo ci le kan di da te bi saT vis wi na sa ar Cev no

samoqalaqo sazogadoeba
241
brZo la Si ara Ta na ba ri Se as Zleb lo be bis Seq mna, ar Cev nebs kon ku ren ci ul
xa si aTs ar Tmevs. mmar Tvel par ti as ise dac aqvs upi ra te so ba, ra sac mas
xe li suf le ba Si yof na aZ levs. mis kan di da tebs sam sa xu re ob ri vi mdgo mare
o bis ga mo aqvT mra val fe ro va ni par tni o ru li kav Si re bi, xo lo wi nasar
Cev no pe ri od Si amom rCev leb Tan uSu a lo kon taq tis uf ro me ti Se saZleb
lo ba. ama ze me ti upi ra te so biT sar geb lo ba, usa mar Tlo ba iq ne bo da.
de mok ra ti ul sa xel mwi fo Si ki – ar Cev ne bi pa ti o sa ni un da iyos.
pe ri o du lo ba
xe li suf le bis sa ba zo su bi eq ti – xal xi ar aris uc vle li, er Txel da
sa mu da mod mo ce mu li sub stan cia. dro Ta vi Ta re ba Si ic vle ba mi si Se madgen
lo ba, ro gorc ra o de nob ri vad, ise Tvi seb ri vad: ic vle ba ada mi a nebis/mo
qa la qe e bis Se xe du le be bi, miz ne bi da sur vi le bi da amis mi xed viT
ic vle ba xal xis ne ba, ro me lic sa xel mwi fos ar se bo ba sa da sa xel mwi fos
xe li suf le bis xa si aT Si, sa xel mwi fo po li ti ka Si un da ai sa xos. ami tom
mo qa la qe Ta So ris er Txel miR we u li Se Tan xme ba dro dad ro ga nax le bas
sa Wi ro ebs. de mok ra ti ul sa xel mwi fo Si yve la sa xis ar Cev ne bi gar kve uli
pe ri o du lo biT un da tar de bo des, rac gan saz Rvravs sa xel mwi fos
po li ti ku ri cxov re bis ritms – ko req ti vebs, cvli le bebs po li ti ka-
Si, an sa er Tod po li ti ku ri kur sis ar se biT ga nax le bas. aqe dan ga mo dis,
rom sa mu da mod, mTe li si coc xliT ar Ce u li mmar Tve li, Tav mjdo ma re an
pre zi den ti ewi na aR mde ge ba sa xel mwi fos de mok ra tu li mow yo bis princi
pebs. ara vi Tar ar Cev nebs, ar Ce viT Ta nam de bo ba ze ara vis yof nas ar SeiZ
le ba sa mu da mo Za la hqon des. yo ve li ofi ci a lu ri pi ri an ga riS val debu
lia xal xis wi na Se da Ta nam de bo ba ze yof nis gar kve u li dro is Sem deg
man amom rCev le bi sa gan un da iT xo vos axa li man da ti Ta nam de bo ba ze dasar
Ce nad. es man da ti man Se iZ le ba verc mi i Ros, ami tom ofi ci a lu ri pire
bi de mok ra ti ul sa xel mwi fo Si un da Se e gu on axa li va diT ma Ti arar-
Ce vis an ga dar Ce vis Se saZ leb lo bas.
war mo mad gen lo bi To ba
ar Cev ne bis Se de ge bi imaT ne bas ga mo xa tavs, vi sac aqvs ar Cev neb Si mona
wi le o bis uf le ba. de mok ra ti ul sa xel mwi fo Si ar Cev ne bi xal xis ne bas
un da ga mo xa tav des. amis Tvis ki au ci le be lia ka non Si sa ar Cev no `xmis
uf le bis mqo ne mo qa la qis~ gan saz Rvra mo i cav des qvey nis moz rdi li mosax
le o bis sak ma od did na wils. amom rCe vel Ta mci re jgu fe bis mi er saka
non mdeb lo Tu sxva or ga no e bi sa da Ta nam de bo bis pi re bis ar Ce va, xmis

242
kari mesame
mi ce mi sa da mi si Se de ge bis in ter pre ta ci is ro go ri pa ti o sa ni pro cedu
rac ar un da edos maT sa fuZ vlad, ar Se iZ le ba bo lom de de mok ra tiu
lad Ca iT va los. eleq to ra tis sim ci re iyo an ti ku ri de mok ra ti u li
sa xel mwi fo e bis erT-er Ti um Tav re si nak li – iq ar Cev neb Si mo na wi le obas
ar iReb dnen mo ne bi, qa le bi, xo lo rom Si – mo ne bi, qa le bi da da ba li
ma te ri a lu ri SeZ le bis Ta vi su fa li mo qa la qe e bi da sxva.
eleqtoratis raodenobis bunebrivi Semcirebis, kanonierebisa da
arCevnebis demokratiulobis iluziis Sesaqmnelad, xe li suf le ba xSirad
mi mar Tavs sa ar Cev no cen ze bis sis te mas. sa ar Cev no cen zi aris ar Cevneb
Si mo na wi le o bis uf le bis mi Re bis ka no niT dad ge ni li pi ro ba. cen zis
mi xed viT, gar kve u li niS nis mqo ne (ar mqo ne) mo sax le o bis jgufs er Tme va
ar Cev neb Si mo na wi le o bis uf le ba, uf le ba mo na wi le o ba mi i Ros man imis
gan saz Rvra Si, Tu ro go ri un da iyos mi si qvey nis sa xel mwi fo po li ti ka
da vin un da ga na xor ci e los igi. ar se bobs qo neb ri vi, bi nad ro bis, ga naTle
bis, ra sob ri vi, eT ni ku ri, sqe sis, re li gi u ri, kla sob ri vi, asa kob rivi,
jan mrTe lo bi sa da sxva sa xis cen ze bi. cen ze bi zRu da ven ara mxo lod
xmis uf le bis mqo ne mo qa la qe e bis – aq ti ur sa ar Cev no uf le bas, ara med
gar kve ul or ga no eb Si an gar kve ul Ta nam de bo beb ze ar Ce vis uf le bis
mqo ne mo qa la qe eb sac – pa si ur sa ar Cev no uf le ba sac. yo ve li cen zi moce
mul sa xel mwi fo Si gav rce le bu li an ga ba to ne bu li so ci a lu ri, poli
ti ku ri, zne ob ri vi da sxva dog me bis iu ri di u li ga mo xa tu le baa da ma-
Ti um rav le so ba ga u mar Tleb lad zRu davs ada mi a nis uf le bebs. mag ram
ma inc yve la cen zi er Tna i rad ar Se iZ le ba Se fas des. ma ga li Tad, ar Cevneb
Si mo na wi le o bi saT vis qve da asa kob ri vi zRvris da we se ba go niv rulad
ga mo i yu re ba, rad gan bav Svebs jer ki dev ara aqvT po li ti ku ri gadaw
yve ti le ba Ta mi i Re bis una ri da ami tom ma Ti daS ve ba ar Cev neb ze iq nebo
da da ma te bi Ti xmis uf le bis mi ce ma maT Tvis, vi sac bav Sve bi uje re ben.
uf ro mkac ri asa kob ri vi moT xov ne bi wa e ye ne baT kan di da tebs. ar Ce vis
uf le bis mqo ne mo qa la qe Ta, e. i. pa si u ri sa ar Cev no uf le bis ga mo ye ne bis
qve da asa kob ri vi zRva ri qve ya na Ta um rav le so ba Si aris 21-dan - 25 wlamde
(sa qar Tve los par la men tis wev rad Se iZ le ba ar Ce u li iyos mo qa laqe
25 wlis asa ki dan). zo gi erT qve ya na Si es zRva ri ki dev uf ro ma Ra lia.
iseT Ta nam de bo ba ze ar Ce vi saT vis, ro me lic mo iT xovs da Za bul sis te matur
mu Sa o bas, qvey ni saT vis zo gi er Ti mniS vne lo va ni ga daw yve ti le bis
da mo u ki deb lad mi Re bas, an da spe ci a lur cod nas ro me li me dar gSi, mizan
Se wo ni lad un da iq nes miC ne u li ag reT ve ze da asa kob ri vi zRvri sa da
jan mrTe lo bi sa da ga naT le bis cen ze bis da we se bac.
dRes pos tsab Wo Ta qvey neb Si, maT So ris sa qar Tve lo Sic, sa ja rod gamoc
xa de bu lia de mok ra ti u li sa zo ga do e bis mSe neb lo ba. ami tom ar Cev ne-

samoqalaqo sazogadoeba
243
bis war mo mad gen lo bi To bis Sez Rud va nor ma ti u li aq te biT ga mo ric xulia.
mag ram ar se bobs ka no niT ga u for me be li, `Crdi lo va ni~ me To de bic.
es aris ken Wis yris dRes sa ar Cev no bi u le te ne bis ga ce ma pi ra do bis da madas
tu re be li sa bu Te bis ga re Se, rac qmnis sxvis ma gi er xmis mi ce mis Se saZleb
lo bas, wi nas war Sev se bu li an zed me ti bi u le te ne bis ga ce ma amom rCevel
ze an ma Ti uSu a lo CaS ve ba sa ar Cev no ur na Si sa ar Cev no ad mi nis tra ciis
war mo mad gen lis mi er, oq meb Si fiq ti u ri maC ve neb le bis Se ta na da a. S.
ar Cev ne bis Se de ge bis sa bo lo o ba
es kri te ri u mi or mo ments gu lis xmobs:
pir ve li, de mok ra ti u li ar Cev ne bi ar Ce ul pi rebs aZ levs re a lu ri
xe li suf le bis sa da ve ebs, re a lur da ara sim bo lur xe li suf le bas. maT
sa xel mwi fo un da ga na gon ar se bu li kon si tu ti ci i sa da sxva ka no ne bis
dac viT.
me o re, ar Cev neb Si mo na wi le mxa re Ta ur Ti er Tlo i a lo ba. de mok ra tiul
sa xel mwi fo Si ar Cev neb Si mo na wi le yo ve li mxa ri saT vis sa er To un da
iyos de mok ra ti uli nor me bi sa da Ri re bu le be bis dac va. aqe dan ga momdi
na re, ar Cev neb Si da mar cxe bul ma mxa rem, aw uk ve opo zi ci am, ar Cev ne bis
Se de ge bi un da mi i Ros ro gorc amom rCe vel Ta ka no ni e ri ga daw yve ti le ba
da mzad iyos ic xov ros im pi ro beb Si, rom le bic iq mne ba ar Cev ne bis Sede
ge biT: xe li suf le bi saT vis brZo la am je rad dam Tav re bu lia da igi
ga nax lde ba mxo lod Sem deg ar Cev neb ze. de mok ra ti is say rde ni prin cipia
ara mxo lod um rav le so bis we si, ara med um ci re so bis, am je rad damar
cxe bu li mxa ris, uf le be bis uz run vel yo fac. ga mar jve bu li mxa re,
Ta vis mxriv, val de bu lia Ta vi si moq me de biT ar Se a viw ro vos da mar cxebu
li mxa re, ar mo us pos mas sa zo ga do eb riv cxov re ba Si mo na wi le o bis
pi ro be bi. sab Wo Ta kav Si ris is to ria ki dev er Txel gvaw vdis, am je rad
ara lo i a lo bis mka fio ma ga li Tebs.
sa ar Cev no sis te mis fun qci o ni re ba da sa ar Cev no
pro ce sis mo ni to rin gi
mxo lod qve ya na Si moq me di sa ar Cev no sis te ma ar aris ar Cev ne bis de mokra
ti u lo bis ga ran tia. au ci le be lia ag reT ve sis te mis cxov re ba Si ga tare
bis, sa ar Cev no ka non mdeb lo bis re a li za ci is Ri a o ba da in te re se bu li
pi re bi sa da or ga ni za ci e bi saT vis, sa xel dobr, sa ar Cev no pro ce sis yo vel
etap ze Se saZ le be li un da iyos mas ze Tval yu ris dev ne ba, sa er Ta So ri so

244
kari mesame
aq te bi Ta da qvey nis ka non mdeb lo biT ne ba dar Tu li me To de biT Se mow meba
da kon tro li (mo ni to rin gi). ev ro pis uSiS ro e bi sa da Ta nam Srom lo bis
ko penhage nis (am Ja mad eu To) 1990 wlis kon fe ren ci is mTa va ri do ku men tis
mi xed viT (mux li 8), Si da da sa er Ta So ri so meT val yu re e bis mi er sa ar Cevno
pro ce sis Se mow me ba ar Cev ne bis Se de ge bis san do o bis au ci le be li piro
baa. aqe dan ga mom di na re, es do ku men ti mo u wo debs yve la qve ya nas, sadac
ar Cev ne bi tar de ba, mo iw vi on (da uS van) meT val yu re e bi eu To Si Se mava
li qvey ne bi dan da im ker Zo da we se bu le be bi dan da or ga ni za ci e bi dan,
rom leb sac meT val yu re o ba Si mo na wi le o bis mi Re ba surT. de mok ra ti ul
qve ya na Si sa er Ta So ri so da ad gi lob ri vi meT val yu re e bis mniS vne lo ba da
uf le be bi ga ran ti re bu li un da iyos sa ar Cev no ka non mdeb lo biT.
sa meT val yu reo saq mi a no bis upir ve le si mi za nia sa ar Cev no pro ce sis
pa ti os ne bis, mi si sa mar Tli a no bis da mow me ba. amas yve la qvey nis Tvis didi
mniS vne lo ba aqvs, mag ram gan sa kuT re biT maT Tvis, sa dac ax la mim dina
re obs de mok ra ti is mSe neb lo ba. aseT qvey nebs ekuT vnis sa qar Tve loc.
ar Cev ne bis pro ce sis yo ve li eta pis: amom rCe vel Ta si e bis Sed ge nis,
kan di da te bis wa mo ye ne bi sa da re gis tra ci is, wi na sa ar Cev no kam pa ni is,
sa ar Cev no pun qteb Si xmis mi ce mis, xme bis daT vlis da a. S. meT val yu re oba
da mi si Se de ge bis sa ja ro o ba (ma ga li Tad, ga moq vey ne ba), un da vi va rau
doT da praq ti kiT es das tur de ba ki dec, Tavs Se a ka ve bi nebs ar Cev neb Si
Cab mul mxa re ebs si yal bi sa gan, amom rCe vel Ta mot yu e bi sa da da Si ne bi sagan
da sxva dar Rve ve bi sa gan, uneb lie Sec do me bis gan.
yo ve li ve amas Ta vi si Se de ge bi aqvs. mo ni to rin gis mi zan da sa xu lo ba-
Si es Se de ge bic igu lis xme ba. bev rma ada mi an ma pos tko mu nis tur qvey neb-
Si mwa re ga moc di le biT icis ofi ci a lu ri Ro nis Zi e be bis sic rue da moCve
ne bi To ba, maT So ris, ar Cev ne bis TaR li Tu ri xa si a Ti, ada mi a nis ufle
be bis ugu le bel yo fa, mar Tvis av tok ra ti u lo ba. ami tom isi ni skepti
ku rad ari an gan wyo bi le bi sa ar Cev no pro ce sis Ri re bu le bis mi marT.
mo ni to rin gi da mi si Se de ge bis sa ja ro o ba aseT ada mi a nebs ex ma re ba am
da mo ki de bu le bis ga da lax va Si, sa mo qa la qo pa su xis mgeb lo bis Ri re bule
bis Seg ne ba Si, rac zrdis moqalaqeTa ndo bas ar Cev ne bis mi marT, maT
aq ti u ro bas. mo ni to rin gi da mi si Se de ge bis sa ja ro o ba gav le nas ax dens
po li ti ko seb ze, par ti eb ze, ofi ci a lur xe li suf le ba ze, ai Zu lebs maT
ko req ti ve bi Se i ta non Ta vi anT saq mi a no ba Si. gav le na ar Cev ne bis Sem degac
ar wyde ba. ga mar jve bu li da da mar cxe bu li mxa re e bi ar Cev ne bis mTeli
pro ce du ri sa da mi si Se de ge bis ka no ni e re bis sa kiT xze ka maTs ag rZele
ben. Tu mox da, rom faq te bi da ar gu men te bi er Ti ro me li me mxa ris sasar
geb lod ga da i wo na, ma Sin Se saZ loa aman mTe li ar Cev ne bis Se de geb zec
sa be dis we ro gav le na iqo ni os.

samoqalaqo sazogadoeba
245
ar Cev nebs Tvals adev nebs da akon tro lebs oT xi ka te go ri is Sida
meT val yu re: sa ar Cev no ad mi nis tra cia (cen tra lu ri da re gi o na lu ri
sa ar Cev no ko mi si e bi da sxva), po li ti ku ri par ti e bi, ad gi lob ri vi me die
bi (pre sa, ra dio, te le vi zia) da da in te re se bu li, neitraluri or ga niza
ci e bi. gar da ami sa, mo ni to rin gSi un da mo na wi le ob dnen sa er Ta So riso
meT val yu re e bi, rom le bic mxo lod un da av seb dnen Sida meT val yu ree
bis mu Sa o bas.
gar da wmin da or ga ni za ci u li mu Sa o bi sa, rac mi si Zi ri Ta di saq mea,
sa ar Cev no ad mi nis tra ci as eva le ba uz run vel yo fa imi sa, rom ar Cev nebis
mim di na re o ba Tan xmo ba Si iyos qvey nis sa ar Cev no ka non mdeb lo bas-
Tan da sa er Ta So ri so stan dar teb Tan. ami tom pa ti o san da saq mis kar gad
mcod ne sa ar Cev no ad mi nis tra ci as Za luZs Se as ru los uaR re sad da de bi-
Ti ro li ar Cev ne bis de mok ra ti u lo ba Si da amiT far To sa meT val yu reo
saq mi a no bis sa Wi ro e ba Se am ci ros.
sa ar Cev no ad mi nis tra cia, ar Cev ne bis pa ti os ne bis da mow me ba Si, bo lomde
san do Se saZ loa ar iyos, gan sa kuT re biT im qvey neb Si, sa dac ax la mim dina
re obs de mok ra ti u li nor me bis da ner gva, rad gan is gar kve u li az riT,
da in te re se bu li mxa rea, jer er Ti imis ga mo, rom ar Cev ne bis pa ti os ne bis
Se mow me ba aris ama ve dros mi si mu Sa o bis Se mow me ba, da me o re, imis ga mo,
rom Cve u leb ri vad sa ar Cev no ad mi nis tra ci is Ta nam Srom le bi iniS ne bi an
aR mas ru le be li xe li suf le bi sa da sa mar Tal dam ca vi or ga no e bis mu Sak-
Ta wri dan da ami tom, bu neb ri via, ar se bob des eW vi, xSi rad ara u sa fuZ vlo,
rom isi ni iCe nen mi ker Zo e bas – zed me tad uWe ren mxars ar se bu li xe li sufle
bis kan di da tebs da cdi lo ben, zog jer dar Rve ve bis fa sad, maT Tvis
xel Sem wyo bi vi Ta re bis Seq mnas. po li ti ku ri par ti e bis meT val yu re eb sac
Za luZT da de bi Ti ro lis Ses ru le ba, gan sa kuT re biT ar Cev ne bis dRes,
rad gan sa ar Cev no pun qteb Si er Tdro u lad sxva das xva pa r tie bis war momad
gen le bis yof na qmnis ur Ti er Tkon tro lis at mos fe ros. ama ve dros,
isi ni iZ le vi an mniS vne lo van in for ma ci as mTli a nad sa ar Cev no pro ce sis
Se sa xeb, ag reT ve ar Cev ne bis dRes amom rCe vel Ta mos vlis in ten si vo ba sa
da ar Cev ne bis Se de geb ze uSu a lod xmis mi ce mis Sem deg. mag ram isi ni dain
te re se bul mxa re ebs war mo ad ge nen ar Cev neb Si da ar aris ga mo ric xu li,
ga mo i Ci non mid re ki le ba upi ra te so ba mis cen Ta vi si par ti is po zi ci a sa
da kan di da tebs, da fa ron maT mi er Ca de ni li dar Rve ve bi.
ar Cev nebs Tval yu rs adev ne ben ag reT ve ad gi lob ri vi me di e bi – Jurnal-ga
ze Te bi, ra dio, te le vi zia. Tum ca ma Ti Zi ri Ta di saq mi a no ba aris
re por ta Je bi sa ar Cev no kam pa ni is mim dina re o ba ze da cno be bi ar Cev ne bis
Se de ge bis Se sa xeb. Jur na lis te bis da mo u ki deb lo ba da pro fe si o na lizmi
sa Su a le bas aZ levs maT ga mo av li non dar Rve ve bi, Ses Ta va zon sa ar Cev-

246
kari mesame
no ad mi nis tra ci as in for ma ci is mog ro ve bis, da ja me bi sa da gav rce lebis
uke Te si me To de bi. mag ram iqac, sa dac me di as kon trols uwe ven, an
da ba lia ma Ti pro fe si u li do ne an me di is mo ni to rin gu li saq mi a no ba
informacia cal mxri vi da ara san doa.
imis Seg ne bam, rom sa ar Cev no ad mi nis tra ci as, po lit par ti e bis warmo
mad gen leb sa da ad gi lob riv me di ebs sa ar Cev no pro ce si saT vis Tvalyu
ris dev ne bi sas Se saZ loa mi ker Zo e bi Ti in te re se bi hqon deT da cdilob
dnen ar Cev neb Si mo na wi le ro me li me mxa ris sa sar geb lod Ta vi si
saq mi a no bis war mar Tmavs, ga mo iw via mo ni to rin gSi neitraluri sa moqal
qo orag ni za ci e bi sa da pi re bis Cab ma, rom leb sac ain te re sebT ara
ar Cev ne bis Se de gi, ara is, Tu vin ga i mar jvebs ar Cev neb Si, ara med Tvi Ton
sa ar Cev no pro ce si, mi si pa ti os ne ba, ka no ni e re ba da de mok ra ti u li norme
bi sad mi Se sa ba mi so ba. Tu da u in te re se bel meT val yu re Ta efeq tu ri
mu Sa o bis Sem Txve va Si maT mi er sa ar Cev no pro ce sis da ar Cev ne bis Se dege
bis Se fa se ba uf ro obi eq tu rad da san dod un da mi viC ni oT, vid re ofici
a lu ri xe li suf le bis kon trols daq vem de ba re bu li sa ar Cev no ad minis
tra ci e bis da me di e bi sa, an da po li ti ku ri par ti e bis Se fa se ba.
sa qar Tve lo Si aseT or ga ni za ci as war mo ad gens `sa mar Tli a ni ar Cevne
bi~, ro mel sac yve la ar Cev neb ze hyavs da mo u ki de be li kan di da te bi. am
or ga ni za ci is gar da, ar Cev ne bis mo ni to rin gSi aq ti u rad mo na wi le obs
`sa qar Tve los axal gaz rda iu ris tTa aso ci a cia~. da mo u ki de bel meTval
yu re Ta ad gi lob ri vi jgu fe bi, po li ti ku ri Tval saz ri siT, war moad
ge nen ag reT ve ne it ra lur sa Su a le bas im ada mi an Ta ga aq ti u re bi sa da
po li ti kur cxov re ba Si Cab mi saT vis, rom le bic ar Cev ne bis Ri re bu le bis
mi marT skep ti ku rad ari an gan wyo bi li da rom le bic sxva Sem Txve va Si ar-
Cev neb Si ar mi i Reb dnen mo na wi le o bas an da Si SiT mxars da u Wer dnen xeli
suf le bis kan di dats. am ri gad, da u in te re se be li sa mo qa la qo or ga niza
ci e bis Car Tva mo ni to rin gSi qmnis ar Cev ne bis pa ti os ne bis met Sanss
da ama ve dros aR rma vebs de mok ra ti za ci is pro cess.
san do o bis xa ris xi ki dev uf ro iz rde ba, Tu Si na u ri meT val yu re ebis
mu Sa o ba Sev se bu lia sa er Ta So ri so meT val yu re Ta mo na ce me biT.
saar Cev no pro ce sis Se fa se ba Si neitralur meT val yu re Ta upi ra te sobam
pir ve lad mkveT rad iCi na Ta vi fi li pi neb ze 1984 wlis sap re zi dento
ar Cev neb Si. Sem dgom af ri ki sa da sam xreT ame ri kis qvey neb Si, ag reT ve
aR mo sav leT ev ro pis qvey neb Si so ci a li tu ri ba na kis daS lis Sem deg. maT
uC ve nes, rom mi u xe da vad sa ku Ta ri pi rov nu li sim pa Ti e bi sa da uwin de li
ga moc di le bi sa, Za luZT ke Til sin di si e rad ga i sar jon, ma Ti saq mi a no ba
ki san do da mi u ker Zo e be lia.

samoqalaqo sazogadoeba
247
iq ne ba Tu ara ar Cev ne bi pa ti o sa ni da sa mar Tli a ni, uwi na res yov lisa,
sa ar Cev no ka non mdeb lo ba zea da mo ki de bu li. ami tom yve la sa xis meTval
yu ris um niS vne lo va ne si amo ca naa, ze moq me de ba mo ax di nos sa ar Cev no
ka no nis Se mu Sa ve ba ze. ar Cev ne bis de mok ra ti u lo ba de mok ra ti u li sa ar-
Cev no ka no niT iw ye ba. mi si ar se bi Ti kom po nen tia meT val yu re o bis Car-
Co e bi sa da meT val yu re Ta uf le be bis gan saz Rvra. es sa kiT xi da in te rese
bul mxa re Ta So ris mZaf ri da vis sa ga nia yo vel Tvis, mag ram aS ka raa,
rom sa meT val yu reo saq mi a no bis Sez Rud vis yo ve li mcde lo ba xe li sufal
Ta mxri dan maT av tok ra ti ul mid re ki le bas am JRav nebs. ra un da
iyos, gar da ami sa, meT val yu re o bis sa ga ni? yve la fe ri, rac sa ar Cev no
pro ce sis Se mad ge ne li na wi lia: sa ar Cev no ad mi nis tra ci is da niS vna, parti
e bis (blo ke bis) re gis tra cia, wi na sa ar Cev no kam pa ni is mim di na re o ba,
xme bis mi ce ma da daT vla, Se de ge bis in ter pre ta cia da ga mar jve bu lis
ga mov le na, sa Civ re bis gan xil va, mTav ro bis, uSiS ro e bis Za le bis da ma-
Ti mor Ci li me di e bis ar Cev neb Tan da kav Si re bu li saq mi a no bis Ses wav la.
ama ve dros, meT val yu re ni un da cdi lob dnen, rom mo ni to rin gis Se de gebi
qvey nde bo des, ra Ta isi ni mTe li eleq to ra ti saT vis iyos mi saw vdo mi.
ev ro pis am ba vi:
sa yo vel Tao sa ar Cev no uf le bi saT vis brZo la bo lo ori-sa mi sa u kunis
ev ro pis is to ri is erT-er Ti mniS vne lo va ni da dra ma tuli pro ce sia
da dRe sac war mo ad gens sa zo ga do e bis po li ti kur cxov re ba Si de mok rati
u li nor me bis da ner gvi saT vis brZo lis Se mad ge nel na wils. es brZola
XVII sa u ku nis in glis Si da iw yo. gan vi Tar da saf ran ge Tis re vo lu ci is
(XVIII) epo qa Si da gan sa kuT re biT mwva ve xa si a Ti XIX sa u ku ne Si mi i Ro. safran
geT Si ge ne ra lu ri Sta te bis ar Cev ne bi, uSu a lod re vo lu ci is win,
pir da pi ri iyo sa su li e ro da sa Ta va daz na u ro wo de be bi saT vis, or sa fexu
ri a ni me sa me wo de bi saT vis da sam da oT xsa fe xu ri a ni gle xo bi saT vis
(wo deb ri o bis cen zi). gar da ami sa, ar se bob da qo neb ri vi, sa ga da sa xa do
da mom sa xu re o bis cen ze bi (es uka nas kne li sar Cev no uf le bas ar Tmev da
xel ze mo sam sa xu re ebs). 1793 wlis kon sti tu ci iT uq mde ba yo vel gva ri
qo neb ri vi cen zi, aq ti u ri sa ar Cev no uf le bis asa kob riv zRvrad wes deba
21 we li, ar Cev ne bi xde ba pir da pi ri. 1795 wlis kon sti tu cia yvel gan
`ukan ixevs~: aR dge nil iq na qo neb ri vi da sa ga da sa xa do cen ze bi, ga i zarda
asa kob ri vi cen zi, na po le o nis 1799 wlis re for miT ar Cev ne bi xde ba
sam sa fe xu ri a ni da Ria. 1814 wli dan bur bo ne bis res tav ra ci is Sem deg
Zli er de ba sa ar Cvno uf le bis Sez Rud ve bi. 1830-1831 wlis sa ar Cev no refor
ma od nav am su bu qebs mdgo ma re o bas. 1848 wlis re vo lu cia saf rangeT
Si saar Cev no sis te mis re for mis moT xov niT da iw yo da axal ma kon-

248
kari mesame
sti tu ci am aRad gi na da ga aR rma va 1793 wlis kon sti tu ci is miR we ve bi.
ar Cev ne bi xde ba sa yo vel Tao, pir da pi ri, fa ru li. ase Ti mer ye o ba TiTqmis
sa u ku nis bo lom de gag rZel da.
ara nak leb dram tu li iyo sa ar Cev no sis te mis de mok ra ti za ci i saTvis
brZo la sxva qvey neb Si. XIX sa u ku nis in glis Si Car tis tu li moZ ra o bis
erT-er Ti Zi ri Ta di moT xov na iyo saar Cev no sis te mis ra di ka lu ri refor
ma. sa xel dobr, yo vel gva ri cen ze bis ga uq me ba, fa ru li ken Wis yris
Se mo Re ba da a. S. 1832, 1867 da 1884 wle bis sa ar Cev no re for meb ma in glis Si
mi ni mu mam de da iy va nes qo neb ri vi cen ze bi da uk ve XX sa u ku nis da saw yi sisaT
vis, pir ve li msof lio omis Sem deg miR we ul iq na aq ti u ri, sa ar Cev no
uf le bis sa yo vel Ta o ba. ame ri kis Se er Te bul Sta teb Si, sa dac 1787 wels,
ma Sin ro de sac kon sti tu cia mi i Res, xmis uf le ba da uf le ba ar Ce u le bi
yo fi liy vnen, hqon daT mxo lod sa kuT re bis gar kve u li mi ni mu mis mflobel
TeT rka ni an moz rdil ma ma ka cebs, am brZo lis Zi ri Ta di ni San sve tebia:
qo neb ri vi cen zis ga uq me ba (XIX sa u ku nis da saw yi si), qa le bi saT vis xmis
uf le bis mi ce ma (1920), ra sob ri vi cen zis sru li ga uq me ba (XX sa uk nis 60ia
ni wle bi), qve da asa kob ri vi cen zis 21 wli dan 18 wlam de Semcire ba (1971).
mxo lod XX sa u ku nis da saw yis Si, pir ve li msof lio omis Sem deg mkvidrde
ba ev ro pis qvey neb Si: ger ma ni a Si, saf ran geT Si, Sve i ca ri a Si, sa ber-
Zne Si, es pa neT Si, bel gi a Si da na wi lob riv in glis Si – is, ra sac sa yo vel-
Tao sa ar Cev no uf le ba mxo lod gar kve u li Se Ra va TiT Se iZ le ba ewo dos,
rad gan Tum ca qo neb ri vi cen zi yvel gan ga uq me bu li iyo, zo gi er Ti Sez-
Rud va ma inc rCe bo da, ma ga li Tad, dis kri mi na cia sqe sis mi xed viT.
ga u mar Tle be li cen zi ar Rvevs ka no nis wi na Se yve la mo qa la qis Ta naswo
ro bis moT xov nas, rac sa zo ga do e bis de mok ra ti u lo bis erT-er Ti um-
Tav re si maC ve ne be lia. ka no nis wi na Se Ta nas wo ro ba ir Rve va ma Si nac, roca
Tum ca yve las aqvs sa ar Cev no uf le ba, yve las xma er Ti da igi ve `wo nis~
ar aris, anu ro ca mo qa la qe e bi gan sxvav de bi an im xme bis ric xviT, rom lebic
maT Se iZ le ba mis cen ken Wis yri sas, an ro de sac, vTqvaT, ise sa yo vel-
Tao aq ti u ri sa ar Cev no uf le bis pi ro beb Si, gar kve u li ka te go ri is moqa
la qe ebs ara aqvT uf le ba an ka no niT aqvT nak le bi San si ar Ce u li iq nen
war mo mad gen lo biT or ga nos wev rad an ar Ce viT Ta nam de bo ba ze. pa si u ri
sar Cev no uf le bis ase Ti Sez Rud va Se saZ loa uSu a lod ar iyos ka non Si
for mu li re bu li, mag ram sxva Sez Rud ve bi sa gan ga mom di na re ob des. er-
Ti ase Ti me qa niz mia sa ar Cev no ol qe bis Ca mo ya li be ba – im te ri to ri e bis
gan saz Rvra, rom le bic er Ti da ima ve ra o de no bis de pu ta tebs ir Ce ven.
Tu amom rCe vel Ta ric xviT sa ar Cev no ol qe bi Za li an gan sxvav de bi an er-
Tma ne Ti sa gan, ir Rve va ar Cev ne bis Ta nas wo ro ba, rad gan amom rCe vel Ta
uf ro mci re ra o de no ba erT ol qSi im den sa ve de pu tats ir Cevs, ram den-

samoqalaqo sazogadoeba
249
sac amom rCe vel Ta uf ro me ti ra o de no ba sxva ol qSi da ga mo dis, sxvadas
xva ol qSi mcxov reb amom rCev lebs sxva das xva `wo nis~ xme bi aqvT. XIX
sa u ku nis da saw yis Si did bri ta neT Si Car tis tu li moZ ra o bis po li tikur
moT xov na Ta So ris erT-er Ti Zi ri Ta di iyo sa ar Cev no ol qe bis ase-
Ti uTa nab ro bis mos po ba. 1832 wlis sa par la men to re for mam did bri taneT
Si ga a uq ma bev ri mci re ric xo va ni sa ar Cev no ol qi da amiT mniS vne lova
ni na bi ji ga dad ga win ar Cev ne bis de mok ra ti za ci is pro ces Si.
ssrk-s (sab Wo Ta so ci a lis tu ri re as pub li ke bis kavSiri)
am ba vi:
ar Cev ne bi sab Wo Ta kav Sir Si, es iyo speq tak li, rom lis sce na ri yve la
wvril ma nis gaT va lis wi ne biT da xu rul kars miR ma par ti ul bi u ro eb sa da
po lit bi u roe b ze iq mne bo da da mi si yve la mo na wi le mor Ci lad mxo lod
imas ake Teb da, rac mas am sce na riT eva le bo da. yo ve li ve es keT de bo da er-
Ta der Ti miz niT – ko mu nis tu ri re Ji mis Tvis mi e caT ka no ni e ri sa xe da es
ka no ni e re ba da em tki ce bi naT sa er Ta So ri so sa zo ga do eb ri o bi sa da sa ku-
Ta ri da Si ne bu li mo sax le o bis Tvis. ofi ci a lu ri mo na ce me biT am ar Cevneb
Si mo na wi le ob da da `ko mu nis te bi sa da upa rti o e bis blo kis~ kan di datebs
aZ lev da xmas qvey nis moz rdi li mo sax le o bis TiT qmis asi pro cen ti.
mag ram ro gorc ki xal xma mi i Ro sa ku Ta ri az ris ga moT qmi sa da sxvag va rad
moq me de bis uf le ba, da i Sa la ko mu nis tu ri par ti ac da mi si xel mZRva nelo
biT moq me di sa xel mwi foc. es aris sab Wo Ta kav Sir Si Ca ta re bu li yve la
ar Cev ne bis si yal bis, ma Ti ara de mok ra ti u lo bis ut yu a ri sa bu Ti.
sab Wo Ta kav Sir Si kon ku ren tu li ga re mo sa da plu ra liz mis moTxov
na ar srul de bo da, rad gan ar Cev neb Si mo na wi le ob da er Ta der Ti e.
w. ko mu nis te bi sa da upar ti o e bis blo ki da yve la kan di da ti am blo kis
war mo mad ge ne li iyo. sab Wo Ta bi u le ten Si ewe ra: `wa Sa le yve la kan di datis
gva ri, gar da er Ti sa~, xo lo in struq ci is qveS – kan di dat Ta si a Si Seta
ni li er Ta der Ti gva ri. mag ram Tvi Ton es blo kic fiq cia iyo. sa ar Cevno
blo ki iq mne ba iu ri di ul pi rebs (po li ti kur par ti eb sa da ga er Ti a nebebs)
So ris da de bu li xel Sek ru le biT, xo lo upar ti o e bis po li ti ku ri
ga er Ti a ne ba sab Wo Ta kav Sir Si ar ar se bob da. ofi ci a lu ri pro pa gan da
sab Wo Ta kav Sir Si qa da geb da, rom ar Cev ne bis kon ku ren ci u lo ba ab nevs
amom rCev lebs, ori en ta ci as ukar gavs. ko mu nis te bi sa da upar ti o e bis
blo kis mo na wi le o biT Ca ta re bu li sab Wo Ta ar Cev ne bi de mok ra ti u lad
ver Ca iT vle ba, rad gan igi ga mo ric xavs wi na sa ar Cev no brZo las da amomrCev
lebs mxo lod Se Ta va ze bu li kan di da tis da das tu re bis sa Su a le bas
aZ levs, uf ro zus tad – aval de bu lebs maT air Ci on es kan di da ti. Tum-

250
kari mesame
ca Te o ri u lad aqac aris mar cxis Se saZ leb lo ba, mag ram mo u lod ne lobis
ga mo ric xva zec wi nas war zru nav dnen. ar aris cno bi li sa kav Si ro an
res pub li kur ar Cev neb Si ro me li me kan di da tis da mar cxe bis Sem Txve va.
kon ku ren tul ga re mod ver Ca iT vle ba verc is Sem Txve va, ro de sac Tumca
bi u le ten Si Se ta ni lia ra mo de ni me gva ri da yve la isi ni Ser Ce u le bi
ari an ofi ci a lu ri xe li suf le bis mi er.
ar Cev ne bis pe ri o du lo bis Tval saz ri si Tac, ab sur du li vi Ta re ba
iyo. ar Cev ne bi for ma lu rad, mkac rad pe ri o du lad tar de bo da, mag ram
es pe ri o du lo ba ara vi Tar rols ar Ta ma Sob da sa xel mwi fos po li ti kuri
cxov re bis ga nax le ba-ga da xa li se ba Si. sa xel mwi fo po li ti kis Sec vla
xde bo da, mag ram igi ar iyo da kav Si re bu li ar Cev ne bis Se de geb Tan. po liti
ku ri prog ra me bi sxva rit miT ic vle bo da. umaR les sa xel mwi fo Ta namde
bo ba ze er Ti da igi ve pi re bi sik vdi lam de rCe bod nen. Tu Tvals ga davav
lebT sab Wo Ta kav Si ris is to ri as, io lad dav rwmun de biT, ra mo de ni me
ga mo nak li sis gar da, umaR le si Ta nam de bo bi dan was vla bu neb riv an Zalmom
re o biT sik vdils em Txve o da. maS, ra Ra xa si aT de bo da pe ri o du lo biT?
pe ri o du li iyo sa ar Cev no speq tak li. es dRe yo vel Tvis ze mo dan san qcire
bu li ze i miT aRi niS ne bo da. tar de bo da sa xal xo se ir no be bi, kon certe
bi da cek va-Ta ma Se bi qu Ceb sa da mo ed neb ze, ra di o dan da te le vi zi i dan
if rqve o da ma Ral far do va ni sit yve bi. yo ve li sa ar Cev no uba ni ga da We dili
iyo ima Ti su ra Te biT, vi sac ax la eka vaT da mo ma val Sic, `ar Cev ne bis~
Se de gad un da hka ve bo daT umaR le si sa xel mwi fo Ta nam de bo be bi. ar Cev nebis
pe ri o du lo bis fiq ci u ro bas sab Wo Ta kav Sir Si isic ada tu reb da, rom
mi si Se de ge bi ara vi Tar re a lur rols ar Ta ma Sob da cxov re ba Si. xSi rad
xde bo da, rom de pu ta tad an ra i me Ta nam de bo ba ze gu Sin zar-ze i miT ar Ceu
li pi ri, dRes uars am bobs Ta vis po li ti kur prog ra ma ze, to vebs Ta namde
bo bas, xSi rad saxl-kar sac da zog jer si coc xle sac.
sab Wo Ta kav Sir Si ar Cev ne bi aras dros ar iyo war mo mad gen lo bi Ti.
pir vel pe ri od Si, 1936 wlis kon sti tu ci is mi Re bam de, es faq ti ofi cia
lu ri xe li suf le bis mi er cxad de bo da mis upi ra te so bad, si ke Ted da
ar Cev ne bis um Tav res miz nad miC ne u li iyo ar Cev neb sa da ar Ce viT or gano
eb Si mo naw le o bi sa gan so ci a liz mi sad mi mtru lad gan wyo bi li mo saxle
o bis fe ne bis Ca mo ci le ba. amis Tvis ga mo ye ne bu li iyo mra val fe ro vani
sa Su a le be bi: Sro mi Ti cen zi, sa ar Cev no ol qe bis or ga ni ze ba sa war moo
prin ci pis mi xed viT, mu Sa Ta, glex Ta da wi Te lar mi el Ta de pu ta te bis
yri lo be bis mra val sa fe xu ri a ni ar Cev ne bi, Ria ken Wis yra yo vel sa fexur
ze, de pu ta teb ze ze dam xed ve lo ba – maT Tvis sa mu Sao ga na we sis mice
ma da ga mow ve vis Se saZ leb lo ba, ar Ce viT or ga no eb Si pro le ta ru li
um rav le so bis ar se bo bis sa val de bu lo ba da sxva. amis Se de gad sa ar Cev-

samoqalaqo sazogadoeba
251
no uf le ba Ca mor Tme u li hqon daT: fab ri ka-qar xne bis aren da to reb sa da
mflo be lebs, vaW rebs, sa Su a lo da msxvil mi waT moq me debs (da sa er Tod
yve las, vinc da qi ra ve bul Sro mas iye neb da an ka pi ta li dan pro cents
iReb da), yve la sa xis sa ek le sio kul tis msa xu rebs (war sul Si an ax la),
yve las, vinc Ta nam Srom lob da dam xo bil xe li suf le bas Tan, mu Sa ob da
mis ad mi nis tra ci ul or ga no eb Si an iyo mis sam xed ro sam sa xur Si. 1936
wlis kon sti tu ci iT yve la es Sez Rud va ga uq mda; ax la uk ve pro pa ganda
ewe o da ar Cev ne bis sa er To-sa xal xo, e. i. war mo mad gen lo biT xa si aTs,
mag ram faq tob ri vad ar Cev ne bis sa gan ge bo or ga ni ze bis ara de mok ra tiuli
me To de bi Sec vli li sa xiT, ag reT ve xe li suf le bis TviT ne bo ba, mosax
le o bis da Si ne ba, ur Ce bis das ja, ada mi an Ta saq ci el ze fa ru li meTval
yu re o ba zog jer uxe Si da zog jer dex ve wi li xer xe biT Se nar Cu nda,
rac ar Cev nebs sab Wo Ta kav Sir Si 1936 wlis Sem de gac war mo mad gen lo bis
Tval saz ri siT ab su rdul xa si aTs aZ lev da: sa ar Cev no yu Teb Si eS ve bo da
aTe ul mi li o no biT bi u le te ni, mag ram ar Cev neb Si nam dvi lad mo na wi leob
da amom rCe vel Ta er Tob mci re ra od ne o ba.
ar Cev ne bis Se de ge bis sa bo lo o ba da ar Ce u li pi re bis re a lu ri Zala
uf le bis mi ni We ba ab so lu tu rad uc xo iyo sab Wo Ta ar Cev ne bi saT vis,
rad gan ko mu nis tu ri po li ti ku ri doq tri nis mi xed viT ar Cev ne bi prole
ta ri a ti saT vis mxo lod sa ku Ta ri po zi ci is pro pa gan dis xer xia, saxel
mwi fo xe li suf le bis mo po ve ba da flo ba ki ia ra RiT, Se i a ra Re bu li
brZo liT, mo wi na aR mde ge Ta fi zi ku ri iZu le biT an mos po biT aris Se saZle
be li. am doq tri nis re a lu ri sa xe kar gad Can da sab Wo Ta xe li suf lebis
sta li nur pe ri od Si. am dros, ma ga li Tad, sa ka non mdeb lo xe li sufle
bi sa da sa xel mwi fos me Ta u ri – ad re sa kav Si ro cak-is (cen tra lu ri
aR mas ru le be li ko mi te ti), Sem deg ssrk umaR le si sab Wos pre zi di u mis
Tav mjdo ma re ma Sin de li ran ge bis ta be lis mi xed viT mxo lod uf ro si sakan
ce la rio Ci nov ni ki iyo. igi pa tim ro ba Si myo fi sa ku Ta ri oja xis wevris
am bav sac ver ga i geb da uze na e sis ne bar Tvis ga re Se.
ssrk-Si ase ve war mo ud ge ne li iyo ar Cev neb Si mo na wi le mxa re Ta ur-
Ti er Tlo i a lo ba. mTe li 1917 wlis man Zil ze bol Se vi ke bi le ni nis me Tau
ro biT mo iT xov dnen ru se Tis dam fuZ ne be li kre bis mow ve vas, ro melsac
un da ga ne saz Rvra ru se Tis sa xel mwi fos axa li mow yo ba. mas Sem deg,
rac 1917 wlis no em ber Si Se i a ra Re bu li ga dat ri a le bis Se de gad isi ni
sa xel mwi fo xe li suf le bas da e pat ro nen, es moT xov na ga na xor ci e les
ki dec, ax la uk ve im ime diT, rom dam fuZ ne be li kre ba bol Se vi ke bis mi er
xe li suf le bis xel Si Cag de bas ka no ni e rad mi iC nev da. ar Cev neb Si bol Sevi
ke bic mTe li en Tu zi az miT mo na wi le ob dnen. kre ba Sed ga 1917 wlis 18
ian vars, mag ram aR moC nda, rom kre bis wev rTa um rav le so ba bol Se vi kebs

252
kari mesame
mxa rs ar uWerda. er Ti dRis Sem deg ia ra Ris mu qa riT da Sa les is, mi si
wev re bis um rav le so ba rep re si ebs emsxverpla.
me o re ma ga li Ti: sab Wo Ta kav Sir Si kom par ti is yo ve li yri lo bis um-
Tav re si saq me iyo cen tra lu ri ko mi te tis ar Ce va, ro me lic, Ta vis mxriv,
ir Cev da par ti u li da ma Sa sa da me, sa xel mwi fo xe li suf le bis umaR les
or ga nos. XVII yri lo ba ze sta lin ma sa wi na aR mde go xme bi mi i Ro; ki ar damar
cxda, ga i mar jva, mag ram ara er Txmad. am yri lo bis de le gat Ta di di
na wi li fi zi ku ad mos pes uSu a lod yri lo bis Sem deg.
de mok ra ti u li ar Cev ne bi saT vis da ma xa si a Te be li ur Ti er Tlo i a lobis
moT xov na gan sa kuT re biT Zne li ga sa zi a re be lia imaT Tvis, vi si fsiqi
kac to ta li ta ru li re Ji mis pi ro beb Si ya lib de bo da. to ta li ta rizmis
at mos fe ro ada mi a neb Si Rrmad ner gavs az rov ne bis an tip lu ra listur
mi mar Tu le bas, cxov re ba Si ara Sem wyna reb lur ten den ci ebs. ase Ti
mi mar Tu le bis ada mi a ni saT vis amo sa va li po zi ci aa mo niz mi yvel gan da
yve la fer Si, rwme na imi sa, rom er Tma ne Tis mo ci le kon cef ci e bi dan, saar
Cev no prog ra me bi dan, ada mi a ne bi dan er Ti da mxo lod er Tia mar Ta li
da, ma Sa sa da me, ga mar jve bis Rir si. aqe dan ga mom di an re, rad gan si mar-
Tle Sens mxa re zea, Tu brZo la er Ti xer xiT wa a ge, ga ag rZe le igi sxva
xer xiT. amis ma ga li Tad ga mod ge ba 1991-1993 wle bis sa mo qa la qo omi saqar
Tve lo Si. igi sa xel mwi fo cxov re bis mow yo bis de mok ra i tu li nor mebis
ugu le bel yo fis ga mov li ne ba iyo.
sa qar Tve los am ba vi:
sa qar Tve los par la men ti sa da pre zi den tis 1995 wlis ar Cev neb ze,
ken Wis yris dRes, TiT qmis yve la sa ar Cev no uba ni ver ak ma yo fi leb da samar
Tli a ni ar Cev ne bis Ca ta re bi saT vis au ci le bel pi ro bebs: sa ar Cevno
ub ne bis je ro va ni mo um za deb lo ba, bi u le te ne bis zus ti aR ric xvis
arar se bo ba, amom rCe vel Ta si e bis Sed ge ni sa da da zus te bis we se bis dar-
Rve va, ken Wis yris daw ye bis da dam Tav re bis vadis dar Rve va, sa ar Cev no
ub neb Si agi ta cia da sxva. gan sa kuT re biT un da aRi niS nos is, rom bevr
uban Si im yo fe bod nen, ken Wis yris pro ces Si ere od nen da xme bis daT vlasa
da oq me bis Sed ge na Si mo na wi le ob dnen pi re bi, ro mel Tac ka no niT amis
uf le ba ara aqvT. Zi ri Ta dad ese ni iy vnen ad gi lob ri vi xe li suf le bi sa
da po li ci is war mo mad gen le bi.
1996 wlis seq tem ber Si Ca tar da aWa ris av to no mi u ri res pub li kis uzena
e si sab Wos ar Cev ne bi. sa xel mwi fo do ta ci a ze myof ga zeT `aWa ris~ (am
dro is Tvis `aWa ri sa~ da mi si ru su li va ri an tis gar da ba Tum Si, re gu la ru-

samoqalaqo sazogadoeba
253
lad, sxva, arcer Ti ga ze Ti ar ga mo di o da) yo ve li nom ris TiT qmis 3/ 4 , wi nasa
ar Cev no pe ri od Si, ar Cev neb Si mo na wi le er Ti blo kis `aRor Zi ne ba da moqa
la qe Ta kav Si ris~ da mi si li de ris, as lan aba Si Zis sa sar geb lo agi ta ci as
eZ Rvne bo da. ma ga li Tad, 6 seq tem bris no mer Si igi 41-jer, xo lo 13 seq tembe
ris no mer Si 33-jer aris mox se ni e bu li. ama ve dros, opo zi ci ur, res publi
kur da so ci al-de mok ra ti ul par ti ebs ua ri uT xres am ga zeT Si ma Ti regi
o na lu ri or ga ni za ci e bis wi na sa ar Cev no plat for me bis ga moq vey ne ba zec
ki. aWa ris mo sax le o bam ad gi lob ri vi te le vi ziiT ram den jer me na xa filme
bi, rom leb Sic opo zi ci ur Za lebs bra lad ede bo daT te ro riz mi. ama ve
dros te le vi zi iT ar ga da u ci aT arc er Ti kri ti ku li ma sa la ofi ci a lu ri
xe li suf le bis ma Ra li Ta nam de bo bis pi re bis sam sa xu re b ri vi saq mi a no bis
Se sa xeb ma Sin, ro de sac swo red maT So ris iy vnen `aRor Zi ne bi sa da mo qala
qe Ta kav Si ris~ blo kis kan di da te bi. opo zi ci u ri par ti is kan di da tebs
xe li Se u Sa les maT Tvis ofi ci a lu rad ga mo yo fi li sa te le vi zio dro is
srul fa sov nad sar geb lo ba Si: er Ti opo zi ci u ri par ti is war mo mad gen lis
ga mos vla ga da i ca Ra mis pir vel sa aT ze, me o ris ga mos vlis dros Su qi gamud
me biT iTi Se bo da, xo lo me sa mis ga mos vlis na wi li ga da i ca gax mo va ne bis
ga re Se. ofi ci a lu ri xe li suf le bis war mo mad gen le bi opo zi ci u ri par tie
bis war mo mad gen lebs xels uS lid nen amom rCev leb Tan Sex ved reb Si. aWa ris
uSiS ro e bis sam sa xu ri mu qa ri Ta da San ta JiT aSi neb da opo zi ci o ne reb s,
ris Se de ga dac bev rma maT gan ma ar Cev ne bam de mox sna Ta vi si kan di da tu ra.
ama ve ar Cev nebze av to no mi u ri res pub li kis xe li suf le bam ar da uS va
sa er Ta So ri so dam kvir veb le bi, rac eW vqveS aye nebs ar Ce u li or ga nos legi
ti mu ro bas. ma Ti moq me de ba ad gi lob riv ka no neb Tan Tan xmo ba Sic rom
iyos, es mxo lod am ka no nis de feq tu ro bis ma uw ye be li iq ne bo da, rad gan
ma Sin ga mo dis, rom igi ewi na aR mde ge ba sa qar Tve los sa ar Cev no ka non mdeblo
ba sa da sa er Ta So ri so nor ma ti ul aq tebs. ma Si nac ki, ro de sac xe lisuf
le ba da u in ter se bel meT val yu re ebs mo ni to rin gis uf le bas aZ levs
ofi ci a lu rad, ad gi leb ze ima ve xe li suf le bis war mo mad gen le bi Zne lad
egu e bi an maT – ar uS ve ben sa ar Cev no ub neb Si, xels uS li an mu Sa o ba Si, ar
aZ le ven xme bis daT vlis pro ce du ra ze das wre bis uf le bas, aZe ve ben sa ar-
Cev no ub ne bi dan mu qa riT, xo lo zog jer – fi zi ku ri Za lis ga mo ye ne biT da
ce mi Tac ki. am gvar faq tebs mrav lad hqon da ad gi li sa qar Tve los saparla
men to da sapre zi den to, 1995 wlis no em bris, ar Cev neb Si.
1992 wli dan dRem de sa qar Tve lo Si Ca ta re bul yve la ar Cev neb Tan
(sap re zi den to, sa par la men to da ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis) dakav
Si re biT ar se bobs ara sam Tav ro bo or ga ni za ci is `sa mar Tli a ni ar-
Cev ne bi~ an ga ri Se bi. ase ve sa er Ta So ri so or ga ni za ci e bis an ga ri Se bi da
Se fa se be bi. ai, ro gor afa se ben eu Tos warmomadgenlebi da ev ro sab Wos

254
kari mesame
sa par la men to asam ble is mi er mov li ne bu li dam kvir veb le bi 2003 wlis
sa par la men to ar Cev nebs:
`sam wu xa roa, mag ram es ar Cev ne bi sa ar Cev no de mok ra ti u li pro ce sis mimarT
ndo bis gaZ li e re bi saT vis sak ma ri si ar aR moC nda~, – eu To-s moq me di
Tav mjdo ma ris sa gan ge bo ko or di na to ri, mok le va di a ni dam kvir veb le bis
xel mZRva ne li bri us jor ji.
`Cven mig vaC nia, rom am qvey nis mo sax le o ba uf ro kar gad or ga ni ze bul
ar Cev nebs im sa xu rebs, rac sam wu xa rod 2 no em bers ar gan xor ci el da~, – evro
sab Wos sa par la men to asam ble is de le ga ci is xel mZRva ne li tom koq si.
`sa ar Cev no ad mi nis tra ci is war mo mad gen le bis ume te so ba cdi lob da Tavi
si mo va le o ba pir naT lad Se es ru le bi na. Tum ca, csko-m isi ni sa Ta na dod
ver mo am za da. es, Zi ri Ta dad, sa ar Cev no ad mi nis tra ci e bis dag vi a ne biT dakom
pleq te bam ga mo iw via~, – eu To-s dam kvir ve bel Ta grZel va di a ni mi si is
xel mZRva ne li ju li en fil ie iT si.
`ar Cev ne bis dros di di dab ne u lo ba da qa o si Se im Cne o da ara mxo lod saar
Cev no ub ne bis gax snis dros, ara med mTe li dRis gan mav lo ba Si. amas ema tebo
da bi u le te ne bis ga for me bis mra val sa fe xu ri a ni pro ce si, rom lis ga mouc
de lo ba mac sa ar Cev no ub neb Tan amom rCe vel Ta grZe li ri ge bi ga mo iw via~,
– jorj fol so mi.
`es ar Cev ne bi ga ni xi le ba sap re zi den to ar Cev ne bis Wril Si, ro ca qve yana
mo ma val pre zi dents air Cevs. ar Cev ne bis Tvis mza de bis pro ce si ar un da
Se Cer des, bev ri Za lis xme vaa sa Wi ro, rom mo ma va li ar Cev ne bi de mok ra ti uli,
sa er Ta So ri so stan dar te bis sru li dac viT Ca tar des~, – ju li en fil
ie iT si.
`Cven mo vu wo debT sa qar Tve los mTav ro bas da po li ti kur par ti ebs, yvela
fe ri mo i moq me don sa ar Cev no pro ce sis ga sa um jo be seb lad, ra Ta dro ulad
mo em za don 2005 wlis sap re zi den to ar Cev ne bis Tvis, aq ki mTa va ri pasu
xis mgeb lo ba mTav ro bas ekis re ba~, – jorj fol so mi.
`Cve ni mi sia sxva qvey neb Tan Se da re biT erT-er Ti yve la ze grZel va di a ni
vi zi tiT swo red sa qar Tve lo Si im yo fe bo da, ra Ta dak vir ve ba mo ex di na saar
Cev no pro ce du ra ze. sul, am pro ce du ras 34 dam kvir ve be li va dev neb diT
Tvals, 12 Tbi lis Si da 22 – sxva das xva re gi on Si~, – ju li an fill ie iT si.
`ar Cev neb ze sa er Ta So ri so dam kvir ve bel Ta mi si a Si mo na wi le struq ture
bi mzad ari an, sa qar Tve los xe li suf le bas sa ar Cev no pro ces Si ar se buli
prob le me bis mog va re ba Si da ex ma ron. Ta vis mxriv, de mok ra ti u li sa ar-
Cev no pro ce sis uz run vel yo fa, sa bo lo od, po li ti kur ne ba ze iq ne ba da moki
de bu li~, – ga nac xa des eu Tos da ev ro sab Wos war mo mad gen leb ma.

na wi li meoTxe
samoqalaqo sazogadoeba
samoqalaqo sazogadoeba
saqarTveloSi: warsuli
gamocdileba da samomavlo
gamowvevebi
255
am nawilSi saubaria me-19 saukunis samoqalaqo organizaciebze. im
adamianebze, sazogadoebebsa da idealebis msaxurebaze, romlebmac unikaluri
gamocdileba da memkvidreoba dagvitoves. kolonializmis qveS
myofi patriotebi aTasgvar saSvalebebs poulobdnen Tavisuflebis
daS retili energiis asaRorZineblad. sazogadoebebis daarseba, Jurnal-gazeTebis
gamocema, skolebis gaxsna, qvelmoqmedeba da mece nato
ba maSindeli moqalaqeebis is iniciativebi gaxldaT, sadac qa le bic
mamakacebis Tanasworad ezidebodnen uRels. am nawilSi gavec no biT
saqarTvelos pirveli respublikis konstituciasa da zo gierT sakanon
mdeblo aqts, romelTac samoqalaqo sazogadeobis ganviTa reba
ze zrunvis kvali atyviaT. bolos, gavaanalizebT samoqalaqo sa zogadoebis
winaSe mdgom Tanamedrove gamowvevebs.
nawilis dasasruls Tqven SeZlebT upasuxoT iseT kiTxvebs, ro goricaa:
• ra is to ria aqvs sa mo qa la qo sa zo ga do e bas sa qar Tve lo Si?
• ro go ria sa mo qa la qo sa zo ga do e bis bedi sab Wouri totalitarizmis
epoqaSi?
• ro go ria sa mo qa la qo sa zo ga do e bis pos tsab Wo Ta ga moc di le ba?
• ra ga mow ve ve bis wi na Se dgas sa mo qa la qo sa zo ga do e ba Ta na med ro ve saqar
Tve lo Si?

256
kari mesame
qar Tu li sa mo qa la qo sa zo ga do e bis is to ri a Si yve la ze Tval sa Ci no
da mniS vne lo va ni ma ga li Tia qar Tvel Ta So ris we ra-kiT xis ga mav rce lebe
li sa zo ga do e ba (1879 wlis 15 ma i si – 1927 wlis 23 ap ri li). es iyo pirve
li sa mo qa la qo or ga ni za cia da moZ ra o ba, ro m lis wi na Se ori um niS vnelo
va ne si amo ca na id ga:
1. wi na aR mde go ba ga e wia da Se e Ce re bi na sa qar Tve lo Si ru se Tis im peri
is mi er da geg mi li da mim di na re ru si fi ka ci is pro ce si;
2. xe li Se ew yo sa qar Tve lo Si ga naT le bis da qar Tu li sa xel mwi fo ebri
o bis gan vi Ta re bis pro ce si saT vis.
is pi ro be bi, ro me lic im dro in del sa qar Tve lo Si iyo ga me fe bu li,
kar gad aqvs aR we ri li im pe ri o dis sa zo ga do moR va we qals, ni no yi fi ans
Ta vis mo go ne beb Si:
`TviTmpyro be li ru se Tis ga daw yve ti le bas, rom sa qar Tve lo ga e ru sebi
na, er Tad er Tgu lad da si a mov ne bis ner wyvis ylap viT as ru leb dnen mi si
mo xe le e bi... es ga ru se ba-ga dag va re ba sas wav leb li dan da iw yes. qar Tu li ena
ZaR lis enad mo naT les da mas ze la pa ra ki ak rZa les.
mo wa fis xel Si rom qar Tu li ga ze Ti da e na xaT, mas wav le be li xe li dan
ga mohglej da: `– mag si su le lis kiT xviT Tavs nu ila ye bo~ (не набивай себе
головы этой глупостью). ram de ni amis Ta na ubad ru ko ba iyo qar Tu li enis gar-
Se mo, amas ga na vin mos Tvlis?!
mo saC ve neb lad da uT mes qar Tul enas me eq vse gak ve Ti li, rom xu Ti gakve
Ti liT mo qan cu li bav Svis tvins qar Tu li sa ve Rar Se es mi na da isic Tavs
ar ic xe leb da ami saT vis, rad gan mSob li u ri enis uco di na ro ba mas kla si dan
klas Si ga das vlas sru le bi Tac ar uS li da. pi ri qiT, iyo ise Ti ma ga li Te bic,
ro de sac TviT mSo be li sTxov da sas wav leb lis gam geT, Cems Svils qar Tulad
nu as wav liT, gak ve Ti lebs ver as wreb so, da ima Tac xom es un do daT.
Tum ca yo fi la ise Ti ma ga li Te bic, rom mo wa fe ebs ga nuc xa de bi aT protes
ti enis ase Ti dev ni saT vis, rac im dros imaT did gmi ro bad un da Cas-
Tvlo daT.
xSi rad ga mi go nia erT aseTs Sem Txve va ze Cems ojax Si: qa le bis da xu rul
`za ve de ni a Si~ Cve u leb ri vi ba li hqo ni aT. bals das wre bia ro me li Rac di di
mo xe le. mo wa fe Ta So ris Za li an mos wo ne bia uk ve Se Re re bu li mar Tla Za lian
la ma zi mo wa fe ba bo xer xe u li Ze, Sem deg Si ar tis ti, qa li ava liS vi li sa
da mas Tan mu sa i fi ga u mar Tavs. ba bos usar geb lia amiT da gul-mtkiv ne u lad
ga da uS lia mis Tvis yve la fe ri qar Tu li enis dev nis Se sa xeb. ama ze vi Tom didad
aR Sfo Te bul mo xe les sit yva mi u cia, amas iqiT eg aRar iq ne bao, mag ram

samoqalaqo sazogadoeba
aramc Tu enis dev na isev ise dar Ca, TviT ba bos gan dev nac mo in do mes sas wavleb
li dan imis saq ci e liT gab ra ze bul ma uf ro seb ma, da mSob leb ma Zlivs
ga da ar Ci nes.
da ga na mar to sas wav leb li dan iyo qar Tu li ena dev ni li. is idev ne bo da
yo ve li da we se bu le bi dan, rom le bi Tac av seb dnen TviT mpyro be li ru se Tidan
miv li ne bu li, met-na wi lad lo Ti meq rTa me mo xe le e bi. ar se bo bda ma Sin
am po li ti kis wi na aR mdeg sab rZol ve lad Cve ni uxu ce si, jer ki dev 1879 wels
da ar se bu li qar Tvel Ta So ris we ra-kiT xvis ga mav rce le be li sa zo ga do e ba
da eb rZo da ki dec qar Tu li Sko le bis da ar se biT, sa xel mZRva ne loe bi sa da
wig ne bis ga mo ce miT, mag ram xel-mok le niv Ti e rad da mTav ro bis gan uf le ba
Sez Ru du li, bevrs ver ga aw yob da.
ker Zo Sem Txve veb Si pre siT eka ma Te bo nen sa mos wav lo ol qis mzrun vels
ise Ti di di qar Tve le bi, ro gorc ilia Wav Wa va Ze, ia kob go ge baS vi li, di mitri
yi fi a ni da sxva ni, mag ram ma Ti po le mi ka iyo uf ro lo i a lu ri ki lo si da
xa si a Ti sa. sa Si Sa ri brZo lis ma gi er fi an da zis gaS la sca des iseT mo xe leeb
Tan, ro mel Tac bev ri avis ga ke Te ba Se eZ loT...
erT dros dids mo da Si iyo Cven Si ru sis po eti va si li ve liC ko. man didi
aR ta ce bis leq si uZ Rvna sa qar Tve los ru se Ti dan ve, sa nam Ca mo vi do da,
ro ca niS nav dnen mTav ro bis ga ze Ti “Кавказ” re daq to rad da iqi dan ve warmog
vig zav na is mom xib la vi leq si, iq neb imi to mac, rom uf ro ad vi lad aex via
qar Tve le bis Tvis Tva le bi.
icod nen Cve neb ma, rom bev ri Se eZ lo “Кавказ”-is re daq tors da mas Ta nac
sca des Ta vi si uZa lo Za la, ga u mar Tes na di mi Ca mo vi da Tu ara.
na dims rCe u li in te li gen cia da es wro. di dad Si na ar si a ni sit yve bi uT xres
ilia Wav Wa va Zem da gi or gi we re Tel ma. mTa va ri az ri ma Ti sit yve bi sa, ra Tqma
un da, is iyo, rom cu daT gveq ce vi an mTav ro bis mo xe le ni da es Cven ar dag vimsa
xu re bi ao. Sen uk ra i ne li xar da Cve ni gu lis tki vils ad vi lad gag vi ge bo.
ama ze ve liC ko upa su xeb da am na i rad, rom me er Ti mer cxa li ve ras ga vaw yob,
ex lan de li mo xe le e bi wav len aqe dan, Ce mis Ta na mo xe le e bi mof rin de bi an da ma-
Sin ga mo gi zaf xu le bi a To. mag ram is er Ti mer cxa li ve liC koc im mo xe le ebs miem
xro da mi nam sa qar Tve lo Si iyo, ima ve po li ti kas awar mo eb da.
er Tgu le bas Cven da mi vi Tom imi Ti iCen da, rom Cve ni ma qe ba ri, rom rusebs
lan ZRav da da maT Se sa xeb di di wig ni “Улов”-ic das we ra, sa dac wer da,
rom qar Tve le bi ra in di xal xia, er Tgu li ru se Ti sa, pa ti o sa ni, mag ram ruseb
ma ver ga vi geT am xal xis su li e ri Tvi se be bi, mid re ki le ba: es xal xi me oma
ri xal xia, omis dros is maR lde ba, xo lo mSvi do bi a no bis dros – su liT
257

258
kari mesame
ece ma. ev ro pi u li kul tu ra da ci vi li za cia mav ne be lia am eri saT vis. maT
sWir de baT sam xed ro sko la, sam xed ro sam sa xu ri, im gva ri sam xed ro cxovre
ba, ro gorc ka za kebs aq vTo. gim na zi as da uni ver si tets ve ra fer Si ga moi
ye ne be no.
er TSi iyo is gul wrfe li: mas di dad mos won da sa qar Tve lo da mi si xalxi,
iq neb ki dec uy var da, mag ram ara sa qar Tve los Tvis ki, mas uy var da, rogorc
Zvir fa si `obo li mar ga li ti~ ru se Tis me fis gvir gvin Si, ro gorc Ti-
Ton uwo deb dnen sa qar Tve los.
ro de sac is kvde bo da, uka nas kne li mi si sit yve bi Tur me iyo: – `Rmer-
To, Sen ga aZ li e re ro ma no ve bis gva rio!~ da ise Ti rwme nis ada mi a ni Cven Tvis
kargs ras mo in do meb da.
ga na ar un da miv xvda ri ya vi imis So vi nis tur zrax vebs, ro de sac Cven Tan
stum ro bis dros mis sa si a mov nod Se mo Za xil qar Tu li, xal xu ri sim Re ris
`me var da Ce mi na ba dis~ ga go ne ba ze, uceb dac qvi ta yu re bi, Tva le bi si a mis
cec xliT aev so da aR ta ce biT mom mar Ta: `oho, ges miT, es ra ki loa, vi si kiloa,
ha, Tqve ni?~
me is sim Re ra bav Svo bi dan mes mo da da ise mqon da SeT vi se bu li, rom arasdros
yu rad Re ba ar mi miq ce via. imi saT vis, Tu vi si ki lo iyo, Cve ni Tu sxvi sa
da am kiT xviT gak vir ve bul ma, ra Ra ca dab ne u li Ri mi liT vu pa su xe: – Cve nia,
mgo ni, di di xa nia mRe ri an mas Cven Si. – di ax, di di xa nia, di di, – ga nag rZo
si xa ru liT, – asi wli sa iq ne ba, asis, me ti sa ki ara! ex la Tqve nia, Cve ni ca da
Tqve nic, sa er Toa!
ase Ti iyo mi si si xa ru li imis ga mo, rom `me var da Ce mi na ba dis~ ki lo
Tur me ru su li iyo da Cven rom imas Cve nad vmRe ro diT, es, imis az riT, erTer
Ti sa fe xu ri iyo Cve ni ga ru se bi sa.
me amas ma Sin sav se biT ver miv xvdi, mag ram ra Rac ki Za li an ar mi a ma. an ra-
Ra iq ne bo da, Za li a nac rom miv xvda ri yav? kac ma Ta vi si xar ki uk ve mi i Ro mona
di re bu li qar Tve li sa gan – is di de bu lad qe i fob da far Tod ga daS lil
ai van ze, kek lu ci bu ne bis wi aR Si!
ra ga ew yo bo da! ase Ti sa co da ve bi vi ya viT imaT xel Si! er Ti yal bi sit yvac
ki gva je reb da da gvxib lav da. am na i rad na di me bi na di me bad rCe bo da da po liti
kis ge zi ki Ta vi si mi mar Tu le biT mihyav daT. da arc uSe de ge boT!~
swo red am ga u saZ lis pi ro beb Si 1879 wels da fuZ nda qar Tvel Ta Soris
we ra-kiT xis ga mav rce le be li sa zo ga do e ba, ro mel mac mra va li we li
mo an do ma sa gan ma naT leb lo saq mi a no bis mTe li sa qar Tve los mas Sta biT
gaS las da yve la re gi on Si Tan mim dev robiT fi li a le bis da ar se bas:

a Tumi
ba qo
kav ka vi
so xu mi
qu Ta i si
yvi ri la (2)
xo ni
bor jo mi
fo Ti
go ri
gu da u Ta
zug di di
li xa u ri
oCam Ci re
sam tre dia
si Rna Ri
axal go ri
gan ja
gu ria (2)
ere va ni
va ni
qve mo maC xa a ni
ala gi ri
oni
so Wi
cxin va li
se na ki
tu ap se
samoqalaqo sazogadoeba
1909
1910
1912
1913
1914
1919
259
fi li a le bis Seqmnam xe li Se uw yo sa zo ga do e bis mu Sa o bis gaS la sa da
gaR rma ve bas, qar Tve li xa lis gaT viT cno bi e re ba sa da mi si kul tu ru li
do nis amaR le bas. am saq me Si mniS vne lo va ni ro li Se as ru la qar Tu li sasko
lo sa xel mZRva ne lo e bis Seq mnam (`de da ena~, `bu ne bis ka ri~ da sxva),
sko le bis gax snam re gi o neb Si da qar Tul ma pe ri o di kam:
`cis ka ri~ (1852-1875)
`dro e ba~ (1866-1885)
`mna To bi~ (1869-1872)
`ive ria~ (1877-1906)
`me ur ne~ (1888-1898)
`je ji li~ (1890-1923)
`kva li~ (1893-1904)
`cno bis fur ce li~ (1896-1906)

260
kari mesame
es ga mo ce me bi aSu qeb dnen yve la mniS vne lo van sa kiTxs: ga naT le bis
ro li da mniS vne lo ba sa zo ga do e ba Si; ada mi a nis uf le be bi; qa lis uf lebe
bi; ru seT Si, ev ro pa Si, ame ri ka Si mim di na re mov le ne bi.
sa zo ga do e bas dax ma re bas uwev dnen qar Tve li me ce na te bi: Zme bi zuba
laS vi le bi, da viT sa ra jiS vi li. ma Ti fi nan su ri dax ma re biT ni Wi e ri
axal gaz rde bi ga naT le bis mi sa Re bad ru seT Si da ev ro pa Si ig zav ne bo da.
da viT sa ra jiS vil ma (1848-1911) gar dac va le bam de er Ti wliT ad re saku
Ta ri qo ne bis di di na wi li sa zo ga do eb riv or ga ni za ci ebs uan der Za:
1. 500 aTa si ma ne Ti – we ra-kiT xvis ga mav rce le bel sa zo ga do e bas.
2. 150 aTa si ma ne Ti – qu Ta i sis Te at rs – asa Se neb lad.
3. 200 aTa si ma ne Ti – is to ri ul-eT nog ra fi ul sa zo ga do e bas.
4. 25 aTa si ma ne Ti – qu Ta i sis dra ma tul sa zo ga do e bas.
5. 50 aTa si ma ne Ti – Tbi lis Si po li teq ni kur an sxva umaR le si sas wav leb lis
da sa ar seb lad.
6. 30 aTa si ma ne Ti – vla di kav ka vis (or jo ni ki Ze) Ra rib mos wav le ebis – swav lis
qi ris ga da sax de lad (ga nur Cev lad erov ne bi sa);
7. 25 aTa si ma ne Ti – sa qar Tve los sa eT nog ra fo sa zo ga do e bas – wig ne bis ga mo sace
mad.
8. 100 aTa si ma ne Ti – Tbi li sis qar Tul dra ma tul sa zo ga do e bas.
9. 10 aTa si ma ne Ti – sa mi waT moq me do sa xe los nos ga mos wo re bul axal Sen Ta da
Tav Se sa far Ta sa zo ga do e bas.
10. 171 aTa si ma ne Ti – sa ra jiS vi lis fir mis mu Sa-mo sam sa xu re e b s;
11. 5 aTa si ma ne Ti – qar Tu li fi lar mo ni is sa zo ga do e bi saT vis;
12. 20 aTa si ma ne Ti – qar Tu li sit yva kaz mu li mwer lo bis sa zo ga do e bas – qar-
Tu li axa li ori gi na lu ri be let ris tu li na we re bi saT vis pre mi is da sa niSnad.
13. 50 aTa si ma ne Ti – av la bar Si sap ro fe sio sko lis da sa ar seb lad da Se sa na xad.
14. 10 aTa si ma ne Ti – mos ko vis qar Tul sa zo ga do e bas.
15. 10 aTa si ma ne Ti – di du bis ta Zars.
16. 5 aTa si ma ne Ti – ru se Tis me ve na xe Ta da meR vi ne Ta sa zo ga do e bis sad gurs
ode sa Si.
17. 200 aTa si ma ne Ti – Tbi lis Si qi rur gi uli sa a vad myo fos asa Se neb lad.
qar Tvel Ta So ris we ra-kiT xvis ga mav rce le be li sa zo ga do e ba da qar-
Tve li sa zo ga do moR va we e bi (ilia Wav Wa va Ze, iva ne ma Ca be li, ra fi el
eris Ta vi, ni ko ni ko la Ze, ser gei mes xi, gi or gi we re Te li, eka te ri ne gabaS
vi li, iva ne ke re se li Ze, di mit ri yi fi a ni da sxve bi) xels uw yob dnen
sa qar Tve lo Si da sav lel mo az rov ne Ta da mwe ral Ta po pu la ri za ci as
da ma Ti Se moq me de bis gac no bas qar Tve li mkiT xve li saT vis. am pe ri od Si

samoqalaqo sazogadoeba
261
iTar gmna da ga mo i ca Seq spi ri, bal za ki, ib se ni, de fo, svif ti, di ken si,
ser van te si, vol te ri, hiu go, do de.
da sav lur kul tu ras Tan zi a re bam xe li Se uw yo sa qar Tve lo Si de mokra
ti u li, li be ra lu ri Ri re bu le be bis Se mos vlas da am sa kiT xeb ze deba
te bis, po le mi kis daw ye bas. erT-er Ti ase Ti Tema iyo `Ta nas wo ro ba~ da
`qa lis uf le be bi~, rom lis pir ve li tal Ra swo red XIX sa u ku nis 70-ia ni
wle bi dan iw ye ba da qa le bis ga naT le bis uf le ba ze fo ku sir de ba.
qal Ta ga naT le bi sa da sa mo qa la qo moZ ra o bis am ba vi:
qar Tve li qa le bi uk ma yo fi le bas ga moT qvam dnen, rom qar Tvel Ta Soris
we ra-kiT xvis ga mav rce le be li sa zo ga do e ba sa va Jo sko leb ze zrunav
da, xo lo go go ne bis ga naT le ba ze sax srebs ar ga mo yof da. ai, ras wers
eka te ri ne ga baS vi li (1851-1933), ro me lic qa lis uf le be bis Tvis ib rZoda
da sa zo ga do e bis wev ri iyo:
`me ga mak vir va mxo lod iman, rom Tor me tidan daw ye bu li TiT qmis xuT
sa a Tam de iyo cxa re ba a si sa zo ga do e bis fu lis mox ma re ba zed we ra-kiT xvis
gav rce le bi saT vis da ara vis ima zed xma ar amo u Ria, es Rvaw li mar to va Jebis
sas wav leb lebs da imaT ga naT le bas un da ekuT vno des, Tu qa leb sac un da
hqon deT ra me mo na wi le o ba.
mar Tlac ga sak vi ria, ro gor erTs an sa zo ga do e bis wevrs an sa zo ga do ebis
mmar Tve lebs fiq ra dac ar mo u vi daT qa le bis be dis gax se ne bac. ga na cudi
iq ne bo da, ro gorc ba Tu mi sa da Tbi li sis Sko leb ze la pa ra ko ben, esec
ga da ew yvit naT, rom yve la Sko la sa qal-va Jo yo fi li yo?
mar Ta lia, Cvens sa sof lo Sko leb Si qa le bic swav lo ben, mag ram es sruli
ad mas wav le bel zea da mo ki de bu li. Tu sur vi li aqvT, qa leb sac as wav li an,
Tu ara da ara. raT aris ase? ra tom yve la Sko la val de bu li araa er Tna i raT
mi i Ros msur vel ni va Je bi ca da qa le bi ca? ra tom pe da go gi ur kur seb ze qale
bic ar un da iy vnen mi Re bul ni? ga na Cven Si co ta qal qe bi ari an, rom le bic
si a mov ne biT ikis re ben sa sof lo Sko le bis mas wav leb lo bas, am saq mis Tvis
spe ci a lu ri mom za de ba rom hqon deT. ga na ar mo gex se ne baT, rom ev ro pa Si
da mo me te bu lad ame ri ka Si sa u ke Te so da mo me te bu li ric xvi mas wav leb lebi
sa qa le bi ari an? ra tom Cven ar un da ga mov ca doT? Tqven Tvi Ton ve ar ambobT
- Cvens ka ceb Si iS vi a TaT ipov niT ri gi ans mas wav le bel so? nu Tu Cve ni
we ra-kiT xvis sa zo ga do e ba uad gi lo Ta sa xavs qa le bis ga naT le bas sa er To
si ke Ti saT vis sa qar Tve lo Si? me ki Ce mis az riT, qa le bis Tvis uf ro sa Wi rod
vxe dav qar Tu lis enis cod nas, imi tom, rom qa li aris pir ve li mas wav le be li

262
kari mesame
Svi le bi sa; ymaw vils Tu bav Svo bi dan ve siy va ru li ara aqvs swav li sa da Ta vis
de da eni sa, is Sem deg Si ac Zne lad Se iT vi sebs imas, da Tu Cven ma we ra-kiT xvis
sa zo ga do e bam qar Tve li qa le bis aR zrda in sti tut sa da za ve de ni ebs mi a neba,
sa dac qa lebs sru li ad ara aqvT Ro nis-Zi e ba, praq ti kis uqon lo bis ga mo,
qar Tu li enis Ses wav li sa, ima sac Cqa ra mo ves wre biT, rom Cven bav Svebs, di debis
mow ya le biT, sa sir cxvi lod mi aC nde baT Ta vis de da-ena zed la pa ra ki. amis
ma ga li Te bi ax lac bev ria Cven Si. ama zed bev ri da me mow me ba.
war su lis kvi ris kre ba Si vi ya viT ram de ni me qa li da verc er Tma Cven Tagan
ma ver mo va xer xeT xmis amo Re ba qa le bis ga mo sa sar Cleb lad. ra tom? imitom,
rom Sev krTiT, ver gav be deT xma maR la ga mog veT qva Cve ni az ri, ara varT
qa le bi SeC ve u li sa zo ga do saq me eb Si mo na wi le o bis mi Re bas.
ime di gvaqvs, sa qar Tve los we ra-kiT xvis sa zo ga do e ba mi i Rebs mxed ve loba
Si am azrs da Sem de gis Tvis mis cems Ro nis-Zi e bas qar Tvel qa lebs Ta vis deda-enis
Ses wav li sas; vgo nebT, saq mi Tac ma le ga moC ndes, rom es sa zo ga do e bis
zrun va usar geb lod ar Ca iv lis~ .
eka te ri ne ga baS vi li, `dro e ba~,1880
mra val wli a ni uSe de go mcde lo bis Sem deg eka te ri ne ga baS vi lis inici
a ti viT Ca mo ya lib da `qal Ta sa xe los no sko la~ (1895-1926), ro me lic
go go ne bis ga naT le ba ze zru nav da da sa ku Tar Tavs Tvi Ton ve ina xav da.
Se mec ne bi Ti gak ve Ti le bis gar da, sko la Si is wav le bo da Wra-ker va da
sko lis mas wav leb le bi sa ku Tar xe lo bas sTa va zob dnen Tbi li sis mo qala
qe ebs da iReb dnen ga sam rje los. Se mo su li Tan xiT xde bo da sa Wi ro
in ven ta ris da wig ne bis Se Ze na. sko la po pu la ru li iyo mTels sa qar Tvelo
Si. mi si kur sdam Tav re bu le bi ana lo gi ur sko lebs xsnid nen re gi oneb
Si. sko la da i xu ra sab Wo Ta re Ji mis pe ri od Si, 1925 wels.
me o ce sa u ku nis da saw yiss da so ci al-de mok ra ti is ide is ga mo Ce nas ukav-
Sir de ba qal Ta moZ ra o bis me o re tal Ra, rom lis sa miz ned so ci a lu ri sa mar-
Tli a no bis da Ta nas wo ro bis ide e bi iq ca. yve la ze aq tu a lu ri gax da qa lis
sa mo qa la qo uf le be bi: ar Cev neb Si mo na wo le o bis uf le ba: iTar gmna av gust
be be lis `qa li da so ci a liz mi~, `amom rCe ve li qa li~, gaC ndnen qar Tve li
suf ra Jis te bi da ma Ti ga er Ti a ne be bi: `qal Ta Ta nas wo ro bis sa qar Tve los
kav Si ris~, `qar Tvel qal Ta sa zo ga do e ba~, `kav ka si el qal Ta sa zo ga do e ba~.
am moZ ra o bas Se u er Tda pir ve li tal Ris mo na wi le qal Ta di di na wi li.
qal Ta moZ ra o bis me o re tal Ras sa Ta ve Si ed ga ka to mi qe la Ze (1878-
1943). man da am Tav ra bri u se lis so ci a lur mec ni e re ba Ta fa kul te ti,
1910-1913 wleb Si cxov rob da pa riz Si da kar gad ic nob da qal Ta ev ro pul
moZ ra o bas. sa qar Tve lo Si dab ru ne bi sas, 1917 wels man da iw yo aq ti u ri
moZ ra o ba qal Ta po li ti ku ri mo na wi le o bis ide is re a li za ci i saT vis:

samoqalaqo sazogadoeba
263
Ca mo a ya li ba qal Ta wre e bi da sav leT sa qar Tve los qa la qeb Si (qu Ta i si,
zes ta fo ni, aba Sa, Tbi li si) da da iw yo ga ze Tis `xma qar Tve li qa lis~ gamo
ce ma. ga zeTs sa in for ma cio-sa gan ma naT leb lo da niS nu le ba hqon da da
vrcel de bo da mo sax le o ba Si.
qa le bis sa mo qa la qo da po li ti ku ri uf le be bis mo po ve bi saT vis gaSlil
ma moZ ra o bam ma inc ga mo i Ro Se de gi. 1919 wlis Te ber val Si Ca ta rebu
li sa yo vel Tao ar Cev ne bis Se de gad, dam fuZ ne be li kre bis wev ri gax da
130 de pu ta ti, maT So ris iyo 4 (3%) qa lic: e. Co lo yaS vi li, e. max vi la Ze,
a. so lo RaS vi li, q. Sa ra Si Ze (26 ad gi li a ni kvo ta ga ni saz Rvra erov nuli
um ci re so be bis war mo mad ge nel TaT vis! l.g.). 1921 wlis 21 Te ber vlis
kon sti tu ci a Si ki Ca i we ra:
`ori ve sqe sis mo qa la qe Ta nas wo ria ro gorc po li ti kur, ise sa mo qa laqo,
eko no mi kur da sa o ja xo uf le biT~ (mux li 39).
`qor wi ne ba em ya re ba uf leb riv Ta nas wo ro ba sa da ne ba yo fi lo bas; qorwi
ne bis for mas ka no ni gan saz Rvravs. qor wi ne bis ga re Se da qor wi ne ba Si Sobi
li uf le be bi Ta da mo va le o be biT Ta nas wor ni ari an. de das uf le ba aqvs
iZi os da da am tki cos, vin aris ma ma mis mi er qor wi ne bis ga re Se So bi li sa; agreT
ve qor wi ne bis ga re Se So bils uf le ba aqvs iZi os Ta vi si ma ma~ (mux li 40).
`sa qar Tve los res pub li kis war mo mad gen lo bi Ti or ga no aris `sa qar-
Tve los par la men ti~, ro me lic Ses dge ba sa yo vel Tao, Ta nas wo ri, pir da piri,
fa ru li da pro por ci u li we si sam ebr ar Ce u li de pu ta te bi sa gan. ar Cevneb
Si mo na wi le o bis uf le ba aqvs sqe sis ga nur Cev lad yo vel sru luf le bi an
mo qa la qes, ro mel sac 20 we li Ses ru le bia.
par la men ti air Ce va 3 wlis va diT~ (mux li 46).
`gan sa kuT re bu li ka no ni da i cavs qal Ta Sro mas war mo e ba Si. ak rZa lulia
qa lis mu Sa o ba de do bi saT vis mav ne war mo e ba Si; mu Sa qa lis mSo bi a ro bis
dros ara nak leb 2 Tvi sa Ta vi su fa lia mu Sa o bi sa gan, ja ma gi ris mo us poblad;
dam qi ra ve bels eva le ba Zu Zum wo var bav SvTa mo sav le lad Se sa fer gare
mo e ba Si am yo fos mu Sa qa le bi~ (mux li: 126).
ga naT le bis uf le bis re a li ze ba zec sa xel mwi fom ai Ro pa su xis mgeblo
ba: daw ye bi Ti, sa Su a lo da umaR le si sko le bi sa e ro gax da.
1918 wlis 6 seq tem bris ka no niT, Ta mar me fis sa xe lo bis, qal Ta sa osta
to se mi na ria (ro me lic sa zo ga do e ba `ga naT le bas~ ekuT vno da) mTavro
bis gam geb lo ba Si ga da vi da da mi si mzrun ve lo bis qveS mo eq ca.
Tbi li sis sa xel mwi fo uni ver si te tis, 1918 wlis 3 seq tem bris de bule
biT (mi Re bu lia sa qar Tve los erov nu li sab Wos da mTav ro bis mi er)
ori ve sqe sis xel mi saw vdo mo ba umaR les ga naT le ba ze ga ran ti re bu lia:

264
kari mesame
`tfi li sis uni ver si te tis stu den te bad Se iZ le ba or Ta ve sqe sis pir ni
iy vnen, ro mel Tac sa Su a lo sko la un da hqon deT ga Ta ve bu li, Tvi Te uls
fa kul tets uf le ba aqvs, Tu sa Wi rod scnobs, uni ver si tet Si Se mom svlelT
ro me li me da ma te bi Ti sag nis cod na wi nas war mos Txo von~ (pa rag ra fi 15)
`stu den tebs gar da, tfi li sis uni ver si tet Si ori ve sqe sis msme nel nic
ari an~. (pa rag ra fi 16).
1920 wlis 16 ag vis tos, dam fuZ ne bel ma kre bam mi i Ro spe ci a lu ri debu
le ba, sa dac Ca i we ra:
`sa sof lo me ur ne o bis gan vi Ta re bi saT vis sa Wi ro ag ro no mi u li per sona
lis mo sam za deb lad ar sde ba ori ve sqe sis pir TaT vis sa sof lo-sa me urneo
sko le bi da da we se bu le be bi...~
1921 wlis Sem deg, ro ca mox da sa qar Tve los oku pa cia da dam yar da
bol Se vi ku ri re Ji mi, qal Ta moZ ra o ba, ise ve ro gorc yve la sa xis sa mo qala
qo aq tiuroba, aik rZa la. ko mu nis tu ri par ti is cen tra lur ko mi tet-
Si da mmar Tvel or ga no eb Si qa le bis war mo mad gen lo ba Za li an da ba li
iyo da sim bo lur xa si aTs ata reb da.
sab Wo Ta epo qa Si sa mo qa la qo ga er Ti a ne be bi mxo lod sa Su a le ba iyo
xe li suf le bis mi er ada mi a nis ope ra ti u li da mor Ci le bi saT vis. amis sau
ke Te so ilus tra ci aa sab Wo Ta kav Sir Si ar se bu li Se moq me de bi Ti da
pro fe si u li kav Si re bis moR va we o ba.
sab Wo Ta re Ji mi TviTon qmni da da afi nan seb da sa zo ga do eb riv, profe
si ul, sa xe lov ne bo ga er Ti a ne bebs, ro gorc sab Wo Ta ide o lo gi is msaxu
rebs. xe li suf le bi sa gan da mo u ki de be li, sab Wo Ta ide o lo gi is gan Tavi
su fa li an mi si mo wi na aR mdge or ga ni za ci e bis ar se bo ba ab so lu tu rad
ga mo ric xu li iyo.
1935-1940 wleb Si sa qar Tve los mwe ral Ta kav Si ris (ma Sin mwe ral Ta
fe de ra cia er qva) 55 wev ri da a pa tim res da ma Ti di di na wi li dax vri tes.
rep re si re bul Ta saq me e bi cxad yofs, rom ma Ti dev na da Se viw ro e ba, dapa
tim re ba swo red ko le ge bis mon do me biT da xel Sew yo biT xde bo da, maTze
ara a da mi a nu ri ze wo li sa da da Si ne bis gziT.
sab Wo Ta kav Si ris am ba vi:
sru li ad sa qar Tve los sab Wo Ta mwe ral Ta fe de ra cia 1929 wels Ca mo yalib
da. igi aer Ti a neb da 4 da mo u ki de bel, av to no mir mwe ral Ta aso ci a ci as:

samoqalaqo sazogadoeba
265
1. aka de mi ur mwe ral Ta aso ci a cia (1922-23 wleb Si Ca mo ya lib da. ga moscem
dnen Ju na lebs: `xom li~, `qar Tu li sit yva~, `ili o ni~, `kav ka si o ni~).
2. `cis fer yan wel Ta~ aso ci a cia (pir ve li msof lio omis me re Ca mo yalib
da, ro gorc `cis fe ri yan we bi~ / `me oc ne be ni a mo re bi~ /ga mos cem dnen
ga ze Tebs: `ba ri ka di~, `ru bi ko ni~, `bax tri o ni~ da “Фигаро”).
3. `me mar cxe ne Ta~ aso ci a cia (ga mos cem dnen Jur na lebs: `ari fi o ni~,
`H2SO4~, `me mar cxe ne o ba~ da ga zeTs `dro u li~).
4. pro le ta rul mwe ral Ta aso ci a cia (Ca mo ya lib da 1922 wels. ga moscem
da ga ze Tebs: `qu ra~, `pro le ma fi~ anu pro le ta ru li li te ra tu ris
axa li fron ti da `da ri a li~).
mag ram 1931 wli saT vis uk ve pro le ta rul mwe ral Ta aso ci a ci am omi
ga mo uc xa da da nar Cen aso ci a ci ebs, ro gorc apo li ti kur, me mar jve ne da
re aq ci ul or ga ni za ci ebs da ko mu nis tu ri par ti is po li ti kas Tan Tanxmo
biT am mwer le bis wi na aR mdeg rep re si ebs mis ca biZ gi. 1931 wels sa ku-
Ta ri ri ge bis wmen da da iw yo da ase Ti do ku men ti Se i mu Sa va:
`mwe ral Ta fe de ra cia Se ma va li daj gu fe be biT da or ga ni za ci e biT un da
iZ le o des mTli a naT sab Wo Ta si nam dvi lis dam cvel da mis in te re se bis Tvis
meb rZol mwer lo bas.
so ci a lis turi mSe neb lo bis mim di na re etap ze mwer le bis amo ca ne bi didia
da mi si jan sa Ri or ga niz mi un da sCan des fe de ra ci is Se mad gen lo ba Si.
xse ne bu li de bu le ba iZu le buls gvxdis ga dav sin joT mwe ral Ta fe dera
ci is Se mad gen lo ba da mi si sa zo ga do eb ri vi saq me e bi.
ga da sin jvis Se de gad vRe bu lobT mwe ral Ta fe de ra ci is mo du ne bul sa da
iner tul cxov re bas, apo li ti ti kur ten den ci ebs (ro me lic Ta vis Zi ri Tad Si
ri aq ci o nu ri gan wyo bi le baa) da uka nas kne lad `wi Tel xal tu ris ni mu Seb sac~.
mar Ta lia, er Ti mxriv da raz mu lia pro le ta ru li mwer lo bis Zli e ri
or ga ni za cia da maT Tan Se Tan xme biT iz rde ba da mag rde ba Ta nam gzav rTa
kad re bi, mag ram mwe ral Ta fe de ra ci a Si Se ked le bu li, TiT qos apo li tiku
ri, mwer le bi qmni an mo du ne bul at mos fe ras da amiT xels uS li an rekon
struq ci ul pe ri o dis Tvis sa Wi ro mwer lo bis aRor Zi ne bas. sa u ke Te so
ga mom xat ve li fer Sec vli li kontr re vo lu ci i sa aris zed me ti es Te tiz mi,
apo li tiz mi, ro me lic dRi ur sa kiT xe biT da in te re se bis wi na aR mde gia da
mwer lo bas Cven Tvis sa Wi ro po li ti kur si max vi les ukar gavs.
ar aris ga ran tia, rom es mwer le bi gar da iq mne bi an ax lo mo ma val Si da
gax de bi an aq ti u ri mu Sa ke bi pro le ta ri a tis saq mi a no bi sa. `ka nis cvla~, ro-

266
kari mesame
me lic ga mo i a res bev rjer xse ne bul ma pi reb ma ver scvlis maT Si na gan bu nebas
da isi ni xSi raT eg reT wo de bu li `pa si u ri wi na aR mde go bi Tac~ ib rZvi an
Ta na med ro ve mwer lo bis po zi ci a ze.
mwe ral Ta fe de ra ci a Si Se ma va li or ga ni za ci e bi dan yve la ze me tad ase-
Ti Za le biT dam Zi me bu lia aka de mi ur mwer le bis or ga ni za cia, rom lis xelmZRva
ne lo ba um Tav re sad me mar jve ne da re aq ci o ner mwer lo bas uWi ravs
xel Si. Sem deg mo dis ma Ti mim yo li da ax lo be li jgu fe bi.
sa Wi roa am at mos fe ris gar kve va da fe de ra ci is Se mad gen lo bis filtra
ci a Si ga ta re ba, sa Wi roa mwe ral Ta fe de ra ci i dan ise Ti xal xis mo Sore
ba, ro mel nic mwer le bis sa er To saq mi a no bas xels uS lis da re aq ci o nur
at mos fe ras afar To ebs. sa Wi roa axa li Za le bis fe de ra ci a Si da wi na u re ba
da mwe ral Ta fe de ra ci is aka de mi u ri da ka bi ne tu ri saq mi a no bi dan daZ vra.
mwe ral Ta fe de ra ci is ar se bo ba da mniS vne lo ba kiT xvis qveS rom ar iyves,
mwe ral Ta fe de ra ci am un da ga iw min dos Ta vis or ga niz mi yve la mav ne
ele men te bi sa gan da mu Sa o ba ga am Zaf ros mas sa Si ga da ta niT.
mwe ral Ta fe de ra cia un da gax des mim di na re so ci a lis tur mSe neb lo ba-
Si sa Wi ro da uSu a lo mo na wi le or ga ni za cia.
dRes mwe ral Ta fe de ra cia mo du ne bu li or ga niz mia da mis sa bo loo daa
va de bam de sa Wi roa sam kur na lo wmen dis daw ye ba~.
1935-1940 wleb Si sa qar Tve los mwe ral Ta kav Si ris (ma Sin mwe ral Ta
fe de ra cia er qva) 55 wev ri da a pa tim res da ma Ti di di na wi li dax vri tes.
rep re si re bul Ta saq me e bi cxad yofs, rom ma Ti dev na da Se viw ro e ba, dapa
tim re ba swo red ko le ge bis mon do me biT da xel Sew yo biT xde bo da.
sab Wo Ta re Ji mi TviT qmni da da afi nan seb da sa zo ga do eb riv, pro fesi
ul, sa xe lov ne bo ga er Ti a ne bebs, ro gorc sab Wo Ta ide o lo gi is msa xurebs.
xe li suf le bi sa gan da mo u ki de be li, sab Wo Ta ide o lo gi is gan Ta visu
fa li an mi si mo wi na aR mdge or ga ni za ci e bis ar se bo ba ab so lu tu rad
ga mo ric xu li iyo.
pos tsab Wo Ta pe ri o di da sa mo qa la qo sa zo ga do e ba
pos tsab Wo Ta sa qar Tve lo Si sa mo qa la qo sa zo ga do e bis Ca mo ya li bebis
pro ce si XX sa u ku nis 90-ia ni wle bis me o re na xev ri dan iw ye ba. es aris
pe ri o di, ro ca sab Wo Ta kav Si ris daS lis Sem deg, sa qar Tve lom da mo u kideb
lo ba ga mo ac xa da da sa xel wi fos axa li, ko mu nis tu ri ide o lo gi is gan

samoqalaqo sazogadoeba
267
Ta vi su fa li, sa xel mwi fos mSe neb lo bas Se ud ga. mTa va ri biZ gi am pro cess
mis ces sa er Ta So ri so or ga ni za ci eb ma. swo red maT wa a xa li ses qvey nis demok
ra ti za ci is pro ce si da xe li Se uw yes (fi nan su ri da teq ni ku ri dax mare
biT) mo qa la qe Ta ga er Ti a ne bebs, Zi ri Ta dad ara sam Tav ro bo or ga ni zaci
ebs, ro mel Ta ini ci a ti ve bi sa qar Tve lo Si de mok ra ti u li, li be ra lu ri
Ri re bu le be bis po pu la ri za ci a sa da dam kvid re ba ze iyo mi mar Tu li.
mo qa la qe Ta did na wils war mod ge na ar hqon da sa mo qa la qo sa zo ga doe
bis ra o ba ze da ima ze – Tu ra mo na wi le o ba un da mi e Ro Ti To e ul ada mians
axa li sa xel mwi fos mSe neb lo bis pro ces Si da ra tom iyo es mo na wile
o ba mniS vne lo va ni? mTa va ri dab rko le ba sab Wo Ta ga moc di le ba iyo,
sa dac mo qa la qe pa si u ri, umoq me do qve Sev rdo mia, ro me lic usit yvod
emor Ci le ba sa xel mwi fos.
sa mo qa la qo aq ti viz mi Zi ri Ta dad ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bis saxiT
ga for mda da swo red isi ni iq cnen de mok ra ti za ci is pro ce sis ma moZra
ve bel Za lad.
ara sam Tav ro bo seq to ris Se sa xeb msxvil maS ta bi a ni ra o de nob ri vi da
Tvi seb ri vi kvle ve bi ar ar se bobs. sta tis ti kis de par ta men tis mo na ceme
biT sa qar Tve lo Si am Ja mad 9000-mde arasamTavrobo organizaciaa regis
tri re bu li, mag ram sa va ra u dod, ma Ti 90 pro cen ti aq ti u ri ar aris.
ma Ti Seq mnis di na mi ka ase Tia: 1992-1998 wleb Si da ax lo e biT 1500 ara sam-
Tav ro bo or ga ni za cia Se iq mna, 1999-2002 wleb Si – 1500, xo lo 2003-2008
wleb Si – 6000. axa li or ga ni za ci e bis Seq mnis mzar di tem pi uf ro am proce
sis sti qi u ro ba ze mi u Ti Tebs, vid re – ga az re bul, sa zo ga do eb ri vi sa-
Wi ro e be bis gac no bi e re biT ga mow ve ul qme de ba ze.
kon sul ta ci is da tre nin gis cen trma (CTC) 2005 wels Ca a ta ra `sa moqa
la qo sa zo ga do e bis gan vi Ta re bi do nis kvle va~ (kvle va Ca tar da saer
Ta So ri so or ga ni za ci is `si vi ku mis~ mi er Se mu Sa ve bu li me To do logi
iT). sa mo qa la qo sa zo ga do e bis or ga ni za ci eb Si maT ga moy ves Sem degi
jgu fe bi:

268
kari mesame
cxri li
# kvle va Si Se su li samoqalaqo sazogadoebis organizaciaTa ti pe bi
1. rwme na ze da fuZ ne bu li or ga ni za ci e bi
2. prof kav Si re bi
3.
4.
5.
advokatirebis organizaciebi (mag., sa mo qa la qo aq ti u ro bis, so ci a lu ri sa mar-
Tli a no bis, mSvi do bis, ada mi a nis uf le be bis, mom xma re bel Ta jgu fe bis)
mom sa xu re bis mim wo de be li (mag., sa Te mo gan vi Ta re bis mxar dam We ri, sa gan ma naTleb
lo, jan dac vis, soc. mom sa xu re bis)
ga naT le ba Si, tre nin gsa da kvle va Si moR va we (mag., ana li ti ku ri jgu fe bi, resurs-cen
tre bi, ara ko mer ci u li sko le bi, sja ro ga naT le bis or ga ni za ci e bi)
6. me dia
7.
8.
9.
10.
11.
sxva das xva so ci a lur jguf Ta mi er da fuZ ne bu li aso ci a ci e bi: qal Ta, stu dentTa
da axal gaz rdu li aso ci a ci e bi
so cio-eko no i mi ku ri kuT xiT mar gi na li ze bul jguf Ta aso ci a ci e bi (mag., Ra ribe
bi, usax lka ro ni, emig ran te bi, dev ni le bi)
pro fe si u li da biz nes aso ci a ci e bi (mag., sa vaW ro pa la ta, pro fe si u li aso ci aci
e bi)
sa Te mo jgu fe bi da aso ci a ci e bi (dam krZa la vi bi u ro e bi, TviT dax ma re bis jgu febi,
mSo bel Ta aso ci a ci e bi)
eko no mi ku ri in te re sis ma ta re be li (mag., ko o pe ra ti ve bi, sak re di to jgu fe bi,
or mxri vad Sem nax ve li aso ci a ci e bi)
12. eT ni ku ri, tra di ci u li da ad gi lob ri vi aso ci a ci e bi/jgu fe bi
13. ga re mos dac vi Ti organizaciebi
14. kul tu ri sa da xe lov ne bis organizaciebi
15. so ci a lur-ga sar To bi organizaciebi da spor tu li klu be bi
16.
sa qvel moq me do or ga ni za ci e bi (gran teb ze mo mu Sa ve fon de bi) da fi nan se bis mom-
Zi e be li da na yo fe bi
17. po li ti ku ri par ti e bi da or ga ni za ci e bi
18. samoqalaqo sazogadoebaTa qse le bi/fe de ra ci e bi/mxar dam We ri or ga ni za ci e bi
19.
sa zo ga do eb ri vi moZ ra o be bi (mag., mi wis ZvriT da za ra le bul Ta, mSvi do bis momxre
Ta)
re gis tri re bu li 9000 or ga ni za ci i dan ma Ti re gi o nu li ga da na wi lebis
su ra Ti ase Tia

cxri li
samoqalaqo sazogadoeba
sa qar Tve lo Si re gis tri re bu li samoqalaqo sazogadoebis
organizaciebi regionebis mixedviT
re gi o ni organizaciebis ra o de no ba
Tbi li si 4326
sa meg re lo 739
ime re Ti 691
aWa ra 450
ka xe Ti 364
sam cxe-ja va xe Ti 348
Si da qar Tli 311
sxva 1771
269
gav le nis mi xed viT sa mo qa la qo sa zo ga do e bis jgu fe bi Sem deg na irad
na wil de ba, me dia (te le vi zia), pro fe si o na lu ri aso ci a ci e bi, anali
ti ku ri jgu fe bi, uf le ba dam cve li da mom sa xu re bis mim wo de be li
arasamTavrobo organizaciebi. opo zi ci u ri po li ti ku ri par ti e bi metnak
le bi gav le niT sar geb lo ben. sa Te mo or ga ni za ci e bi da is or ga ni zaci
e bi, rom le bic mo sax le o bis yve la ze Ra rib na wils war mo ad ge nen, mag.,
iZu le biT ga dad gi le bu li pi re bi, yve la ze nak le bad gav le ni a ni jgu febia.
prof kav Si re bi – ma Ti um rav le so ba ga wev ri a ne bu lia sa qar Tve los
ga er Ti a ne bul prof kav Si reb Si. am or ga ni za ci as Za li an su s ti av to rite
ti aqvs, rad gan igi sab Wo Ta pe ri o dis prof kav Si ris mem kvid red iTvle
ba. per ma nen tu li Si da kon fliq te bis ga mo igi bev rma wev rma da to va.
2003 wlis Sem deg, rac – sa xel mwi fo da u pi ris pir da, qo ne bis di di na wili,
swo red mis sa sar geb lod daT mo.
arasamTavrobo organizaciebis da fi nan se bis mTa va ri wya ro aris
do no r e bi dan mi Re bu li gran te bi. or ga ni za ci e bis wli u ri bi u je tis
80% do no ri or ga ni za ci e bis gan mi Re bu li gran te bis gan Sed ge ba. sa wevro
ga da sa xa de bi arasamTavroboebis, mxo lod, me sa meds aqvs, ro me lic
ume tes Sem Txve va Si, ma Ti Se mo sav lis 5%-s ar aRe ma te ba. de da qa laq Si
mo mu Sa ve or ga ni za ci e bis bi u je ti bev rad aRe ma te ba re gi o nu le bi sas.
Tum ca ara sam Tav ro bo seq to ris fi nan su ri mdgo ma re o ba zo ga dad arasta
bi lu ria, rad gan igi did wi lad sa er Ta So ri so do no reb zea da mo ki debu
li.

270
kari mesame
biz nes seq to ris war mo mad ge nel Ta mxo lod 18%-s aqvs arasamTavrobo
organizaciebTan Ta nam Srom lo bis da saq vel moq me do saq mi a no bis gamoc
di le ba. es ga mow ve u lia imiT, rom biz nes jgu fe bi ar ari an dar wmune
bu le bi, rom ma Ti do na cia sa miz ne jgu fam de mi aR wevs.
sa mo qa la qo seq to ris war mo mad ge nel Ta di di na wi lis Tvis mTa va ri
pri o ri te ti ga naT le baa: tre nin ge bi, se mi na re bi, sa ga mom cem lo saq mi ano
ba. ga naT le bis mom sa xu re bis sfe ro e bi ki Sem de gia: ga naT le bis sa kiTxe
bi, qal Ta prob le me bi, sa mo qa la qo ga naT le ba, jan mrTe lo bis dac va,
so ci a lu rad da uc ve li jgu fe bi, fsi qo lo gi u ri re a bi li ta cia, axalgaz
rdeb Tan da kav Si re bu li sa kiT xe bi, eko no mi ku ri gan vi Ta re ba, mci re
biz ne sis gan vi Ta re ba.
sa mo qa la qo seq to ri, sam wu xa rod, xe li suf le ba ze Zli er gav le nas
ver ax dens. mTav ro bis mxri dan mis mi marT an ga riS val de bu le bis zrda
Se sam Cne via da sa mo qa la qo ga naT le ba Si in ter ven ci is are a lic – sak ma od
far To, Tum ca, mo qa la qe Ta moT xov ne bis pir da pi ri dak ma yo fi le bi sa da
sa ja ro po li ti kis for mi re ba ze ze moq me de bis sa kiT xSi mi si saq mi a no bis
efeq ti Za li an sus tia.
yve la ze aq ti u rad, or ga ni za ci e bi, Zi ri Ta dad, de mok ra ti is, ada mi anis
uf le be bi sa da ka no nis uze na e so bis mxar da We ra ze mu Sa o ben.
ze moT Tqmu li dan ga mom di na re sa mo qa la qo sa zo ga do e bis wi na Se dgas
mniS vne lo va ni ga mow ve ve bi, ro mel Ta for mu li re ba zo ga dad ase Seg viZlia:
1. mi u xe da vad imi sa, rom er Tsa da i ma ve sa kiT xze (mag.: ada mi a nis ufle
be bis dac va) mo mu Sa ve or ga ni za ci e bi er Tma neT Tan Ta nam Srom lo ben,
sa qar ve lo Si sa mo qa la qo Ta na mo na wi le o bis xa ris xi Za li an da ba lia, rac
ima ze mi u Ti Tebs, rom ara sam Tav ro bo seq to ris war mo mad gen le bi mo qala
qe Ta mo bi li za ci iT da sa zo ga do eb riv saq mi a no ba Si ma Ti Car TviT ar
ari an da in te re se bu le bi.
2. qar Tu li sa mo qa la qo sa zo ga do e bis wev re bi yve la ze xSi rad da
efeq tu rad er Ti an de bi an ada mi a nis uf le be bis, Za la do bis sa wi na aR mdegi
da to le ran to bis kul tu ris dam kvid re bis kam pa ni e bis gar Se mo, magram
Za li an iS vi a Tad – so ci a lu ri dac vi sa da si Ra ri bis aR mof xvra ze mimar
Tul sa kiT xeb ze. ase Ti su ra Ti pa ra doq su lia, rad gan sa qar Tve lo-
Si si Ra ri be da so ci a lu ri mom sa xu re bis prob le me bi mo qa la qe Ta di di
na wi lis mTa va ri saz ru na via. aqe dan ga mom di na re sa mo qa la qo seq to ris
aq ti u ri na wi lis da mo qa la qe Ta sa Wi ro e be bi er Tma neTs ar em Txve va. aqedan
ga mom di na re, qar Tul ma sa mo qa la qo sa zo ga do e bam au ci leb lad un-

samoqalaqo sazogadoeba
271
da da u ax lo vos Ta vis dRis wes ri gi far To sa zo ga do e bis yve la ze aq tua
lur moT xov ni le bebs.
3. sa mo qa la qo seq to ris gan vi Ta re bas yve la ze me tad afer xebs Semde
gi faq to re bi: fun da men tu ri uf le be bis dar Rve va, zo ga di po li tiku
ri da so cio-kul tu ru li kon teq sti, ag reT ve sus ti kav Si re bi ker Zo
seq tor Tan.
4. sa mo qa la qo seq to ris Si da seq to ru li ur Ti er To be bi met-nakle
bad gan vi Ta re bu lia, xo lo mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o ba – sak ma od
da ba li. aqe dan ga mom di na re, Se iZ le ba iT qvas, rom sa mo qa la qo seq to ri
far To sa zo ga do e bis gan gan cal ke ve bu lad dgas da ase uf ro kom fortu
lad grZnobs Tavs. mag ram sa ku Ta ri gav le nis gaZ li e re bi saT vis, samo
qa la qo seq to ri, yve la na i rad un da Se e ca dos uf ro mWid ro ur Ti er-
To be bis dam ya re bas, ro gorc xe li suf le bas Tan, ase ve far To sa zo gado
e bas Ta nac.
`ime dis~ am ba vi:
2000 wels 5 qal ma, rom le bic sa qar Tve lo Si bav SvTa jan mrTe lo bis
prob le mebs ik vlev da, ga daw yvi ta Se eq mna ara sam Tav ro bo or ga ni za cia
`ime di~. maT Se i mu Sa ves wes de ba, sa dac sa ku Ta ri saq mi a no bis miz ne bi gansaz
Rvres:
• sa qar Tve lo Si bav SvTa jan mrTe lo bis mdgo ma re o bis mo ni to rin gi;
• bav SvTa jan mrTe lo bis mdgo ma re o bis Se sa xeb yo vel wli u ri an ga ri-
Sis mom za de ba;
• bav SvTa jan mrTe lo bis dac vis Se sa xeb sa xel mwi fo po li ti kis,
prog ra me bis mo ni to rin gi;
• bav SvTa jan mrTe lo bis mdgo ma re o bis ga um jo be se bis Se sa xeb re komen
da ci e bis Se mu Sa ve ba sam Tav ro bo, ara sam rav ro bo da sa er Ta Sori
so or ga ni za ci e bis Tvis.
sa qar Tve lo Si moq me di ka non mdeb lo bis Se sa ba mi sad, qa leb ma es mizne
bi Se i ta nes aso ci a cia `ime dis~ wes de ba Si da 2000 wlis 22 de kem bers,
ius ti ci is sa mi nis tro Si da re gis trir dnen, ro gorc sa ja ro sa mar Tlis
iu ri di u li pi ri.
2001 wels `imed ma~ Se i mu Sa va pro eq ti `bav SvTa jan mrTe lo bis mdgo mare
o bis mo ni to rin gi ma Ral mTi an re gi o neb Si~ da gaeros bavSvTa fondis
(UNICEF) da fi nan se ba mi i Ro. pro eq tis re a li za ci is Se de gad aR moC nda,
rom am re gi o neb Si bav Sve bis um rav le so bas fa ri se bu ri jir kvlis pa To-

272
kari mesame
lo gia aqvs, rac ga mow ve u lia io dis de fi ci tiT. amas Tan, or ga ni za ci is
wev reb ma da ad gi nes, rom qve ya na Si am prob le mis wi na aR mdeg mi mar Tu li
ara na i ri sa xel mwi fo prog ra ma ar ar se bobs. `ime dis~ wev reb ma jan mrTelo
bis sa mi nis tros, bav SvTa uf le beb ze mo mu Sa ve ara sam Tav ro bo orga
ni za ci ebs da sa er Ta So ri so or ga ni za ci ebs wa rud gi nes spe ci a lu ri
mox se ne ba, sa dac sa xel mwi fos gan io di zi re bu li ma ri liT ma Ral mTi a ni
re gi o ne bis mo ma ra ge bis Tvis sa Wi ro zo me bis mi Re bas mo iT xov dnen.
`ime dis~ re ko men da ci ebs Se de gad spe ci a lu ri sa xel mwi fo prog ra mebi
mohyva, ro mel mac ma Ral mTi a ni re gi o ne bis di di na wi li io di zi re buli
ma ri liT mo a ma ra ga. ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bis Za lis xme viT ki
sa er Ta So ri so or ga ni za ci eb ma huma ni ta ru li mi sia ga na xor ci e les iseT
re gi o neb Si, sa dac sa xel mwi fos Za lis xme va ara sak ma ri si aR moC nda.
2002 wels aso ci a ci as `ime di~ da u kav Sir da ara sam Tav ro bo or ga niza
cia `qa li da jan mrTe lo bas~ da Ta nam Srom lo ba Ses Ta va za, rac ima ve
re gi o neb Si qa le bis rep ro duq ci uli jan mrTe lo bis mdgomareobis Seswav
las gu lis xmob da. kvle vam aC ve na, ma Ral mTi an re gi o neb Si ar se bu li
io dis de fi ci ti uar yo fiT gav le nas ax dens ara mxo lod bav Sve bis, aramed
qa le bis jan mrTe lo ba zec, rad gan qa leb Si fa ri seb ri jir kvlis daa
va de be bi ko re la ci a Sia saS vi los nos sim siv nur da a va de beb Tan.
mi u xe da vad, ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bis mra val wli a ni mcde lobi
sa, maT ver ai Zu les sa xel mwi fo qa le bis rep ro duq ci u li jan mrTelo
bis ga um jo be se bi sa da sim siv nu ri da a va de be bis pre ven ci a ze mi mar-
Tu li prog ra me bi Se eq mna. 2
am ba vi sa mar Tli an ar Cev neb sa da sa mo qa la qo pro tes tze:
2003 wlis 2 no em bris sa par la men to ar Cev ne bis dros ara sam Tav ro bo
or ga ni za ci am `de mok ra ti i sa da sa mar Tli a ni ar Cev ne bis sa er Ta So ri so
sa zo ga do e ba~ xme bis pa ra le lu ri daT vla ga na xor ci e la, ro mel mac aCve
na, rom ofi ci a lu rad ga moc xa de bu li Se de gi (ar Cev neb Si Se var dna Zis
da as lan aba Si Zis gun dis ga mar jve ba) ar Se e sa ba me bo da re a lur mo na cemebs.
or ga ni za ci am sar Ce li Se i ta na sa kon sti tu cio sa sa mar Tlo Si ar-
Cev ne bis Se de ge bis ga uq me bis moT xov niT. sa sa mar Tlom es moT xov na daak
ma yo fi la, rad gan sar wmu nod CaT va la `sa mar Tli a ni ar Cev ne bis~ mi er
war dge ni li ga yal be bis da ma das tu re be li ma sa le bi. am pro ce sis pa ra-
2 unda aRiniSnos, rom 2008 wlis pirveli maisidan saqmianoba daiwyo erovnulma
skrining centrma. skriningis programas Tbilisis meria da gaeros mosaxleobis
fondi, specialuri memorandumis safuZvelze, afinansebs.

samoqalaqo sazogadoeba
273
le lu rad te le me dia as pa rezs uT mob da sa mo qa la qo seq to ri sa da poli
ti ku ri opo zi ci is war mo mad gen lebs, rom le bic Se var dna Zis re Jims
ak ri ti keb dnen, ra mac far To sa mo qa la qo pro tes ti ga mo iw via. Sedegad,
23 no em bers, edu ard Se var dna Ze prezidentis postidan ga dad ga.
`var de bis re vo lu ci is~ Sem deg qar Tu li sa mo qa la qo sa zo ga do e bis
na wi li xe li suf le ba Si wa vi da. axal ma xe li suf le bam Sec va la kon stitu
cia: pre zi dents par la men tis daT xov nis uf le ba mi e ca da par la mentar
Ta ra o de no ba 235 wev ri dan 150-mde Sem cir da. gar da ami sa sa qar Tvelos
mTav ro bam de mok ra ti u li in sti tu te bis gaZ li e re ba sa da ada mi a nis
uf le be bis da cva ze bev rad uf ro pri o ri te tu lad sa xel mwi fo in stitu
te bis gaZ li e re ba mi iC nia. ko ruf ci i sa da or ga ni ze bul da na Sa ul Tan
brZo lis po li ti kas Tan ax lda ada mi a nis uf le be bis da sa mar Tlis norme
bis uxe Si dar Rve ve bi. gax Sir da me di a ze ze wo lis faq te bi.
mi u xe davd ami sa, sa mo qa la qo seq to ris war mo mad gen le bi ga nag rZo ben
xe li suf le bis mi er gan xor ci e le bu li re for me bis kri ti kas, ra sac Sede
gad mohyva 2007 wlis 7 no em bris da 2009 wlis ma i sis mSvi do bi a ni protes
te bi, ro mel sac xe li suf le ba Za lis mi e ri me To de biT da u pi ris pirda
(aq ci e bis da te le ime dis dar be va). 2011 wlis 26 ma iss ki sap ro tes to
aq ci is Za la dob riv daS las 3 ada mi a nis si coc xle Se e wi ra. de mon strantTa
gan mra val ma sxe u lis mZi me da zi a ne ba mi i Ro. sa mo qa la qo seq to ris
war mo mad ge nel Ta per ma nen tu li moT xov nis mi u xe da vad, am procesebTan
da kav Si re biT, saq me ar aR Zru la da sa sa mar Tlo ganxilvac ar ga mar Tula.

ka ri meoTxe
demokratia
da moqalaqis
Tanamonawileoba
meoTxe karSi demokratiul sazogadoebaSi samoqalaqo monawileobis
uf le bebsa da pasuxismgeblobebs gaecnobiT. ganxilavT ukanasknel xa neb -
Si saqarTveloSi mimdinare reformebs. yuradReba gamaxvildeba re for ma Ta
gavlenasa da am procesebSi moqalaqeTa rolze. visaubrebT sa zo ga doe bis
ga saum jobeseblad saWiro RonisZiebebsa da demokratiis ideale bis ganvi-
TarebisaTvis saxelmwifo mmarTvelobasTan Tanamona wi leo baze. ganvixilavT
qmedebebs, romelTa ganxorcielebac moqalaqeebs xelisuflebisgan damouki
deblad an masTan TanamSromlobiT SeuZliaT. am TavSi ganxiluli ma galiTe
bi dagexmarebaT, ukeTesad gaigoT, Tu ro gor SegiZliaT, ufro me tad
iaqtiuroT sazogadoebaSi da socialuri mniS vne lobis mqone ZiriTad sakiTxebTan
dakavSirebiT gadawyvetilebebis mi Rebaze gavlena iqonioT.
karis dasasruls Tqven SeZlebT upasuxoT iseT sakvanZo kiTxvebs, rogoricaa:
� ra gvWir de ba ada mi a nis uf le be bis re a li za ci is Tvis?
� ra ga mow ve ve bis wi na Se dgas war mo mad gen lo bi Ti de mok ra tia?
� ras gu lis xmobs mo na wi le o ba da Ta nam Srom lo ba?
� ro go ria mo na wi le o bis sa u ke Te so for me bi da sa Su a le be bi?
� ra faq to re bi uw yobs xels da ra ab rko lebs Cven Si aq ti ur mo na wi le obas?
� ra wi na pi ro be bia sa Wi ro de mok ra ti is ma Ra li xa ris xis uz run vel sa yofad?
� ras niS navs stu den tTa TviT mmar Tve lo ba da ro go ria mi si sa u ke Te so
ga moc di le ba?

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
na wi li pirveli
moqalaqis monawileoba
sazogadoebrivi
amocanebis gadawyvetaSi
275
de mok ra tia mxo lod mo qa la qe Ta ar Cev neb Si mo na wi le o biT ar Se moi
far gle ba, is mo qa la qis yo vel dRi ur aq ti u ro ba zea da mo ki de bu li. es
aq ti u ro ba ori mi mar Tu le biT Se iZ le ba ga mov lin des: pir ve li, ro desac
mo qa la qe Ta vi si ini ci a ti viT mo na wi le obs sa zo ga do eb ri vi mniS vnelo
bis sa kiT xe bis mog va re ba Si, sa ku Ta ri da Ta na mo qa la qe Ta uf le be bis
dac va Si; me o re, ro de sac mi si aq ti u ro ba sa xel mwi fo mmar Tve lo biT
pro ce seb Si Ta na mo na wi le o biT ga mo i xa te ba da sa ja ro xe li suf le bas-
Tan mWid ro Ta nam Srom lo bas gu lis xmobs. am nawilis far gleb Si mo qala
qis aq ti u ro bis ori ve as peq ti iq ne ba gan xi lu li. Se sa ba mi sad, yu rad-
Re ba da eT mo ba, ro gorc sa mo qa la qo aq ti u ro bis iseT for mebs, rom lebic
uSu a lod mo qa la qis, an sa zo ga do eb ri vi jgu fe bis mi er aris ini cire
bu li, ase ve vrclad iq ne ba gan xi lu li sa ja ro xe li suf le bis mi er
waxalisebul pro eq teb Si mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis for me bi.
• ra tom mo na wi le obs mo qa la qe sa zo ga do eb ri vi amo ca ne bis Ses ru leba
Si?
• ra tom aris mo qa la qis aq ti u ro ba de mok ra ti is Tvis mniS vne lo va ni?
• Zi ri Ta dad ra for miT vlin de ba sa mo qa la qo aq ti u ro ba sa qar Tve lo-
Si?
• ra xe lis Sem Sle li faq to re bi ar se bobs sa qar Tve lo Si sa mo qa la qo sazo
ga do e bis Ca mo sa ya li beb lad?
• ra for miT Se iZ le ba axa li Ta o bis sa mo qa la qo aq ti u ro ba?
• ra faq to re bi uw yobs xels axa li Ta o bis sa mo qa la qo aq ti u ro bas?

276
Ta vi 1.1
kari meoTxe
mo qa la qis sa zo ga do eb ri vi pa su xis mgeb lo ba
de mok ra ti u li sa zo ga do e bis Tvis mniS vne lo va nia, rom mo qa la qes
hqon des pa su xis mgeb lo ba sa zo ga do e bi sa da Ta na mo qa la qe e bis wi na Se.
mo qa la qe mxo lod sa ku Ta ri ego is tu ri in te re se bis dak ma yo fi le biT ar
un da iyos da in te re se bu li, mas un da hqon des imis Seg ne ba, rom Ta vi si
wi li val de bu le bac ai Ros sa zo ga do e ba Si sa er To si ke Tis Seq mnis saq me-
Si. sa er To si ke Tis Seq mna gu lis xmobs sa zo ga do eb ri vi cxov re bis TiTqmis
yve la sfe ro Si sa ku Ta ri sur vi liT, usas yid lod, ise Ti sa xis aq tiu
ro bas, ro me lic fi nan sur mo ge ba ze ar aris ori en ti re bu li da miz nad
isa xavs sa ku Ta ri Se saZ leb lo be bi Ta da una re biT gar kve u li sa zo ga doeb
ri vi amo ca ne bis ga daW ras. dro is moT xov nis mi xed viT, es amo ca ne bi
cxov re bis sxva das xva sfe ro Si gan sxva ve bu lia. es sfe ro e bi ki mo i cavs
yo vel dRi u ri cxov re bis iseT as peq tebs, ro go re bi caa: mo zar deb Tan
ur Ti er To ba, sa me zob lo kav Si ri, spor tu li ga er Ti a ne ba, Sez Ru du li
Se saZ leb lo be bis ada mi a neb Tan ur Ti er To ba, so ci a lu ri dax ma re ba, gare
mos dac va, ada mi a nis uf le be bis dac va, po li ti ku ri pro ce se bis kontro
li da sxv. aR niS nu li sfe ro e bis mi xed viT, iq mne ba aq ti ur mo qa laqe
Ta ga er Ti a ne be bic, rac sa mo qa la qo sa zo ga do e bis mniS vne lo va ni kompo
nen tia.
mo qa la qis an sa zo ga do eb ri vi jgu fe bis mi er ini ci re bu li sa mo qa laqo
aq ti u ro ba gar kve u li wi na pi ro be bis ar se bo ba zea da mo ki de bu li. am
Tval saz ri siT, gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba eni We ba mo zar di Ta o bis
sa mo qa la qo ga naT le bas, ro mel mac, pir vel rig Si, mo qa la qe ob ri vi pa suxis
mgeb lo bis Seg ne ba un da Ca mo a ya li bos. Ta vad sa mo qa la qo ini ci a ti vebi
ki ise Ti de mok ra ti u li una re bis for mi re bas uw yobs xels, ro go rebi
caa: sa ku Ta ri az ris, ide e bis for mu li re ba, kom pro mi se bis Tvis mzadyof
na, Ta na mo qa la qe eb Tan ur Ti er To ba. so li da ro bis gan cda, sxve bis
mi marT to le ran to bi sa da pa ti vis ce mis ga mo xa tu le ba de mok ra ti u li
sa zo ga do e bis Tvis um niS vne lo va ne si Ri re bu le be bia, rom le bic mo qala
qe ebs sa zo ga do eb ri vi amo ca ne bis ga daW ris pro ces Si mo na wi le o bis
Se de gad uya lib de baT.
mo qa la qes, ro me lic mo na wi le obs sxva das xva sa zo ga do eb ri vi cxovre
bis sfe ro Si, amoZ ra vebs imis Seg ne ba, rom mxo lod sa xel mwi fos re guli
re ba sa da sa baz ro eko no mi kur ur Ti er To beb ze ar aris da mo ki de buli
sa zo ga do eb ri vi Ta nac xov re ba, igi da mo ki de bu lia mo qa la qe Ta sa er-
To in te re se bis gan xor ci e le ba zec, ro me lic imis ken aris mi mar Tu li,

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
277
rom sa ku Ta ri ini ci a ti ve bi Ta da ide e biT ga a um jo be sos sa zo ga do e ba.
mo qa la qe am sa zo ga do e bis aq ti u ri na wi lia, mi si Se moq me di da ini ci a tori.
mis mi er ini ci re bu li ide is re a li ze bis Tvis man Se iZ le ba ara mxolod
Ta na mo qa la qe ebs, ara med sa ja ro xe li suf le ba sa da biz nes seq torsac
mi mar Tos.
Ta vi 1.2
sa mo qa la qo aq ti u ro ba sa qar Tve lo Si
sa qar Tve los Tvis, sa dac ar ar se bobs sa mo qa la qo ga naT le bi sa da demok
ra ti u li sa zo ga do e bis di di tra di ci e bi, mniS vne lo va nia mo qa laqe
Ta sa mo qa la qo cno bi e re bis amaR le ba da ma Ti sa zo ga do eb riv cxovre
ba Si mo na wi le o bis uz run vel yo fa. am saq miT sa qar Tve lo Si, Zi ri Tadad,
sxva das xva ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bia da ka ve bu li, rom le bic
do no ri or ga ni za ci e bis mxar da We riT axor ci e le ben iseT pro eq tebs,
ro go re bi caa: sa mo qa la qo or ga ni za ci e bis aq ti u ri Car Tva sa mo qa la qo
sa zo ga do e bis gan vi Ta re bis pro ces Si, sa mo qa la qo or ga ni za ci e bis er-
Tob li vi aq ti vo be bis wa xa li se ba da ma Ti me di as Tan Ta nam Srom lo bis
gaR rma ve ba, mul ti eT ni ku ri di a lo gis xel Sew yo ba, iZu le biT ga da adgi
le bul pir Ta cxov re bis sta bi li za ci i sa da ma Ti sa zo ga do e ba Si integ
ri re bis Tvis au ci le be li wi na pi ro be bis uz run vel yo fa, mra va leTni
kur re gi o neb Si sa xel mwi fo eb ri vi in teg ra ci i sa da po ten ci u ri konfliq
te bis mSvi do bi a ni pre ven ci is xel Sew yo ba da sxv.
mag ram sa qar Tve lo Si dRem de ar se bobs ro gorc men ta lu ri, so ci alu
ri, ise po li ti ku ri ba ri e re bi, rom le bic sa mo qa la qo sa zo ga do e bis
Ca mo ya li be bas uS lis xels. rac Se xe ba men ta lur faq to rebs, dRem de mosax
le o ba Si mZlav ria sab Wo Ta mem kvid re o biT mi Re bu li war mod ge na imaze,
rom sa xel mwi fo da sa zo ga do e ba ori sxva das xva, sa pi ris pi ro mov lenaa,
rom sa xel mwi fo ie rar qi u lad uf ro ma Ral sa fe xur ze dgas, vid re
sa zo ga do e ba. sa mo qa la qo sa zo ga do e ba, Zi ri Ta dad, ara sam Tav ro bo orga
ni za ci eb Sia ga i gi ve bu li, rom le bic um Tav re sad sa ku Ta ri wev re biT
Se mo i far gle ba. mo sax le o bis um rav le so bis Tvis ar se bu li so ci a lu ri
prob le me bi ar iZ le va imis sa Su a le bas, rom maT ga mo na xon dro, an hqondeT
mo ti va cia, sa zo ga do eb ri vi prob le me bis ga daW ras mo ax ma ron Ta vian
Ti ener gia. maT Tvis pri o ri te tad rCe ba sa mu Sa os pov na da sa ku Ta ri
so ci a lu ri mdgo ma re o bis ga um jo be se ba. yo ve li ve amas ema te ba po li tiku
ri faq to ric, ro de sac xe li suf le bis mi er kon tro li re ba di na ci o-

278
kari meoTxe
na lu ri te le vi zi e bis, gan sxva ve bu li da kri ti ku li az ris daT rgun vis
pi ro beb Si, sa mo qa la qo seq to ris gan vi Ta re bis Tvis ar aris xel say re li
ni a da gi Seq mni li.
Ta vi 1.3
axa li Ta o ba da sa mo qa la qo aq ti u ro ba
sa zo ga do e bis de mok ra ti u li cno bi e re bis amaR le bis kuT xiT gan sakuT
re bul mniS vne lo bas iZens axa li Ta o bis sa mo qa la qo ga naT le ba. am
Tval saz ri siT, aR sa niS na via sa zo ga do eb ri vi pro eq te bis gan xor ci e leba
Si stu den tTa mxar da We ra. 2001 wli dan bo Sis fon dis xel Sew yo biT,
kon kur sis we siT we li wad Si 100 axal gaz rdis Ser Ce va xde ba 25 qvey nidan
(maT So ris sa qar Tve lo dan), rom le bic de mok ra ti u li cvli le be bis
pro ces Si im yo fe bi an. or kvi ri a ni kur se bis far gleb Si mo na wi le ebs SesaZ
leb lo ba eZ le vaT, war mo ad gi non sa ku Ta ri pro eq te bi iseT sa kiT xebze,
ro go re bi caa: mo na wi le o bis for me bi sko le bi sa da uni ver si te tebis
TviT mmar Tve lo ba Si; Sez Ru du li Se saZ leb lo be bis mqo ne ada mi an Ta
dax ma re ba; ga re mos dac va da sxv. es for ma ti xels uw yobs az rTa gac vlas
da axa li sa in te re so ide e bi sa da ini ci a ti ve bis Ca mo ya li be bas. zo gi er-
Ti pro eq ti Se saZ le be lia fon dis xel Sew yo bi Tac ki gan xor ci el des.
stu den tTa ga aq ti u re ba sa zo ga do eb ri vi cxov re bis mra va li mimar
Tu le bi Taa Se saZ le be li. pir vel rig Si, au ci le be lia, prob le mis
iden ti fi ka cia. am miz niT saq mi a no bis pir ve li eta pi mi mar Tu li un da
iyos prob le mis ga mom wve vi mi ze ze bis kvle va ze da amis Sem deg mi si aRmof
xvris kon kre tu li gze bis da sax va ze. ma ga li Tad, ro me li me re gi on-
Si qal Ta da saq me bis prob le mis mog va re ba Se saZ loa am re gi on Si ma Ti
pro fe si u li mom za de bis ar qo nas ukav Sir de bo des. im Sem Txve va Si, Tu
es re a lo bas Se e sa ba me ba, ma Sin stu den tTa aq ti u ro ba imis ken un da iyos
mi mar Tu li, rom da ar wmu nos ad gi lob ri vi xe li suf le bis war mo mad genle
bi, Se iq mnas pro fe si u li sas wav lo da we se bu le be bi; ase ve, sa qar Tvelos
zo gi erT re gi on Si qar Tu li eni sa da kul tu ris uf ro sa fuZ vli anad
Ses wav lis miz niT, pir vel etap ze Se saZ loa ga mo ik ve Tos sas ko lo an
sa u ni ver si te to Ta nam Srom lo bis in ten si u ri for me bi, ro me lic, er Ti
mxriv, sxva das xva eT ni ku ri kul tu ris gac no bas, xo lo me o re mxriv, er-
Ti an sa xel mwi fo Si mo qa la qe ob ri vi Seg ne bis amaR le bas da in teg ra ci is
pro cess Se uw yobs xels.

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
279
stu den tebs So ris Ta nam Srom lo bi sa da di a lo gis ini ci re ba gan sakuT
re biT mniS vne lo va nia af xa zeT Tan da cxin va lis re gi on Tan mi mar-
Te biT. msgav si ini ci a ti ve bis war mo So ba stu den tTa aq ti u ro ba zea damo
ki de bu li. isi ni mxo lod sa ku Ta ri sas wav lo Se fa se be biT ar un da iyvnen
da ka ve bu li, ara med maT un da ain te re seb deT, sa ku Ta ri una re biT,
in te leq tiT Tu ri si ga ke Te ba Se uZ li aT sa zo ga do e bis wi na Se ar se bu li
ga mow ve ve bis ga da saW re lad.
ax lo war su li dan axal gaz rde bis sa mo qa la qo aq ti u ro bis ram de nime
ma ga li Tis moy va na Se iZ le ba. erT-er Tma ara sam Tav ro bo or ga ni za ciam
– `axal gaz rda ini ci a tor Ta sax lma~ (ai si) qve mo qar Tlis re gi on Si
sa zo ga do e bis gan vi Ta re bis mxar dam We ri kon kur siT mi Re bu li gran tis
far gleb Si pro eq ti `mwva ne si coc xlis fe ria~ ga na xor ci e la. pro eq tis
mi za ni iyo 13-15 wlis asa kis mo zar de bis Tvis sag zao we se bis swav le ba,
ra Ta maT, ro gorc fe xiT mo si a ru le ebs, da ec vaT sa zo ga do eb ri vi wesri
gi. aR sa niS na via, rom tre ne re bi bav SvTa sax le bis aR saz rde le bi iyvnen,
ro mel Tac Tav da pir ve lad Ta vad ga i a res sag zao we se bis dac va Si
tre nin gi. aR niS nu li aq ti u ro ba xazs us vams im ga re mo e bas, rom sa zoga
do eb ri vi wes ri gis, am Sem Txve va Si sag zao we se bis, uz run vel yo fa ar
aris mxo lod sa xel mwi fo struq tu re bis mo va le o ba, igi aris Ti To e u li
ka non mor Ci li mo qa la qis pa su xis mgeb lo bac, ra Ta yve la ga uf rTxil des
ro gorc Ta vis, ise sxvis si coc xles. eT ni kur um ci re so beb Tan di a logi
sa da ma Ti er Ti an sa xel mwi fo Si in teg ra ci is xel Sew yo bis far gleb-
Si or ga ni ze ba ga e wia wal kis mu ni ci pa li te tis so me xi erov ne bis bav Svebis
Tbi lis Si eq skur si a ze way va nas da de da qa la qis Rir sSe sa niS na o be bis
daT va li e re bas. Ta na mo qa la qi sad mi dax ma re bi sa da Ta nad go mis aR mo Cenis
miz niT, gan xor ci el da aq cia – `ga i Re sis xli, ga da ar Ci ne si coc xle~.
am sa mo qa la qo aq ti u ro bis mi za ni iyo mo sax le o bi sad mi mo wo de ba, ga moe
Ci na ke Ti li ne ba da usas yid lod ga e Ro sis xli maT Tvis, vi sac es sWirde
bo da. es aq ti u ro ba sa zo ga do e bi saT vis ro gorc ma ga li Tis mi ce mis,
ise sa in for ma cio xa si a Tis Ro nis Zi e be biT gan xor ci el da.
msgav si praq ti ka mxo lod mci re o de ni ma ga li Tia imi sa, Tu ro go ri
for miT Se iZ le ba gan xor ci el des stu den tTa sa mo qa la qo aq ti u ro ba
sa zo ga do eb ri vi cxov re bis sxva das xva sfe ro Si. Ti To e u li axal gazrdis
ino va ci ur unar sa da gam be da o ba zea da mo ki de bu li cal ke u li sazo
ga do eb ri vi amo ca ne bis ga daW ris miz niT sa in te re so pro eq te bis Camo
ya li be ba da ma Ti gan xor ci e le ba.

280
kari meoTxe
na wi li meore
Tanamedrove demokratiis
ganviTarebis tendenciebi
am nawilSi gavigebT cnebis – `warmomadgenlobiTi demokratia~
mniS vnelobas. gaviazrebT amomrCevlis winaSe xelisuflebis angariSval
de bulebis mniSvnelobas. kidev erTxel gavixsenebT warmomad genlobiTi
demokratiis elementebs. SemovitanT saxelmwifos, moqa laqis,
kerZo seqtoris, samoqalaqo sazogadoebis saqmianobisa da maTi
ur TierTTanamSromlobis xarisxis ganmsazRvrel sazoms, erT gvar
masS tabs – `kargi mmarTveloba~ (Good Governance). visaubrebT sa jaro
administraciis Tanamedrove gamowvevebis da am organoTa decentralizaciis
Sesaxeb. vimsjelebT administraciul dagegmarebaSi,
ga dawyvetilebis miRebaSi, erToblivi amocanebisa da proeqtebis ganxorcielebaSi
moqalaqeTa CarTulobaze.
• ra arsebiTi niSnebi aqvs Tanamedrove warmomadgenlobiT demokra tias?
• ram ganapiroba warmomadgenlobiTi demokratiis e.w. Tanamona wi leobiTi
demokratiiT Sevsebis aucilebloba?
• ras aRwers `kargi mmarTvelobis~ cneba?
• rogoria `kargi mmarTvelobis~ cnebis warmoSobis istoria?
• ra arsebiTi elementebisgan Sedgeba `kargi mmarTvelobis~ cneba da
ro goria am cnebis praqtikuli daniSnuleba?
• ras niSnavs sajaro administraciis moqalaqeze orientacia?
• ra mniSvneloba aqvs sajaro administraciaSi pasuxismgeblobis decen
tralizacias?
• ra mizans emsaxureba sajaro administraciis mier moqalaqis, sazogadoebrivi
jgufebis gaaqtiureba?
• ras niSnavs saxelmwifosa da sazogadoebas Soris pasuxismgeblobis
ganawileba?

Ta vi 2.1
demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
war mo mad gen lo bi Ti de mok ra tia
281
de mok ra tia war mo mad gen lo bi Ti de mok ra ti is for miT ar se bobs.
xal xi ir Cevs Ta vis war mo mad gen lebs da mas ve an dobs sa xe li suf lo
uf le ba mo si le be bis gan xor ci e le bas. uf le ba mo si le bis es ga da ce ma
efeq ti a no bi sa da eko no mi u ro bis prin ci piT aris gan pi ro be bu li. yovel
dRi ur mniS vne lo van po li ti kur ga daw yve ti le bebs uSu a lod xal xi
ver mi i Rebs, ami tom sa Wi roa ise Ti war mo mad gen lo bi Ti struq tu re bi,
rom le bic, er Ti mxriv, xe li suf le bis wya ros Tan – xal xTan kav Sirs da,
me o re mxriv, swra fi da efeq ti a ni ga daw yve ti le be bis mi Re bas uz runvel
yofs. war mo mad gen lo biT de mok ra ti a Si ga dam wyve ti mniS vne lo ba
aqvs xal xTan mud mi vi kav Si ris ar se bo bas. es Se saZ le be lia pe ri o du li
ar Cev ne bi sa da uSu a lo de mok ra ti is for mis – re fe ren du mis meS ve o biT.
war mo mad gen le bis xe li suf le ba Si ar Ce va ga na pi ro bebs amom rCev lis
wi na Se maT an ga riS val de bu le bas, mag ram re a lur cxov re ba Si xal xi yovel
dRi u rad uSu a lod ver ga a kon tro lebs xe li suf le bas da ver mos-
Txovs mas an ga riSs. am miz nis gan sa xor ci e leb lad Ta na med ro ve de mokra
tia xe li suf le bis da na wi le bis prin cips aRi a rebs, rom lis Ta nax mad,
xe li suf le bis Sto e bi er Tma neTs akon tro le ben da aba lan se ben. ase
ma ga li Tad, mniS vne lo va nia aR mas ru le be li xe li suf le bis sa par la mento
da sa sa mar Tlo kon tro li, xo lo par la men tis sa kon sti tu cio mar-
Tlmsa ju le biT ga kon tro le ba.
Ta na med ro ve, war mo mad gen lo biT de mok ra ti a Si ga daw yve ti le be bi
um rav le so bis prin ci piT mi i Re ba, mag ram es ar niS navs um rav le so bis Seuz
Ru dav Za la uf le bas. de mok ra tia em sa xu re ba ara um rav le so bas, aramed
sa zo ga do e bis Ti To e u li wev ris Rir se bi sa da Ta vi suf le bis dac vas.
ami tom um rav le so ba ise Ti sa mar Tlis far gleb Si moq me debs, ro me lic
ada mi a nis uf le beb sa da Za la uf le bis da ba lan se bas aRi a rebs. de mok rati
is Tvis ar se bi Tia, rom ga daw yve ti le be bis mi Re bis pro ces Si um ci reso
ba sac hqon des San si mi ce mu li da mi si uf le be bic iyos da cu li. an tiku
ri de mok ra ti is gan gan sxva ve biT, Ta na med ro ve de mok ra ti is ar se bi Ti
ele men te bia ada mi a nis uf le be bis dac va da xe li suf le bis da na wi le ba.

282
Ta vi 2.2
kari meoTxe
war mo mad gen lo bi Ti de mok ra ti is
ga mow ve ve bi
war mo mad gen lo bi Ti de mok ra ti is kla si ku ri ele men te bi – pe ri o duli
ar Cev ne bi, xe li suf le bis an ga riS val de bu le ba da kon tro li – dRes
srul yo fi lad ver uz run vel yo fen xe li suf le bis wya ros Tan – xalxTan
efeq ti an kav Sirs. ami tom, par la men tTan er Tad, di di mniS vne lo ba
eni We ba, ag reT ve, sa xel mwi fo sa da sa zo ga do e bis or ga ni ze bu li Ta nam-
Srom lo bis aq ti ur for mebs. prob le mis mog va re ba Si mo qa la qis, sa zo gado
e bis Ta na mo na wi le o ba da mas Tan ur Ti er To bis for me bi de mok ra ti uli
sa xel mwi fos axa li saz ri si xde ba.
mo qa la qis in te re se bis re a li ze ba mar to war mo mad gen lo bi Ti orga
no e bis ar Ce viT uk ve sak ma ri si aRar aris. par la men tTan er Tad, es
in te re se bi sxva das xva or ga ni za ci ul ga er Ti a ne beb Sia war mod ge ni li.
ami tom Ta na med ro ve de mok ra ti is Tvis mniS vne lo va nia is, Tu ram de nad
aqvT am or ga ni za ci ebs po li ti kur ga daw yve ti le beb ze ze gav le nis sa-
Su a le ba da ram de nad Se saZ le be lia aR niS nul or ga ni za ci eb Tan Ta nam-
Srom lo biT sa zo ga do eb ri vi prob le me bis efeq ti a nad ga daw yve ta.
Ta na med ro ve de mok ra ti ul sa xel mwi fo eb Si mkvid rde ba sa zo ga do ebri
vi ne bis ga mo xat vi sa da re a li ze bis axa li for me bi, rom le bic war momad
gen lo bi Ti de mok ra ti is kla si ku ri struq tu re bis msgav si ar aris.
Ta na med ro ve de mok ra ti u li sa xel mwi fo axa li ga mow ve ve bis wi na Se dgas,
ro me lic dRis wes rig Si aye nebs mo qa la qes Tan, sa zo ga do eb riv or ga niza
ci eb Tan Ta nam Srom lo bis ga aq ti u re bas. am Tval saz ri siT, war mo madgen
lo bi Ti de mok ra tia e.w. Ta na mo na wi le o bi Ti de mok ra ti iT Sev se bas da
gaZ li e re bas iT xovs.
es ga mow ve ve bi im is to ri u li re a lo biT aris gan pi ro be bu li, ro melic
me-20 sa u ku nis 60-ia ni wle bis mi wu ru li dan da sav le Tis qvey neb Si
po li ti ku ri in sti tu te bis mi marT mo sax le o bis ndo bis da ce mas ukav-
Sir de ba. ar Cev ne biT xe li suf le ba Si mo su li mmar Tve li eli tis mi marT
sul uf ro ga is mo da imis kri ti ka, rom igi e.w. `ga ba to ne bul klass~ warmo
ad gen da, ro me lic Zi ri Ta dad sa ku Ta r in te re sebs em sa xu re bo da. 1975
wels Seq mni li e.w. “Trilateral Commission”-is mi er Se mu Sa ve bul das kvna Si
ame ri ke li, ev ro pe li da ia po ne li mkvlev are bi xazs us vam dnen sa ku Tar
qvey neb Si mTav ro bi sad mi, war mo mad gen lo bi Ti or ga no sad mi mo sax le obis
ndo bis mniS vne lo va ni kle bis faqts.

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
283
aqe dan ga mom di na re, au ci le be li gax da im mi ze ze bis Ses wav la, romle
bic po li ti ku ri in sti tu te bis mi marT ndo bis kri ziss ga na pi ro bebda.
70-ia ni da 80-ia ni wle bis da sav le Tis qvey ne bi uk ve Ca mo ya li be bu li
sa mar Tleb ri vi da de mok ra ti u li sa xel mwi fo e bi iy vnen, sa dac po liti
kur sis te mas sa fuZ vlad da mo u ki de be li sa sa mar Tlo sis te ma, sa mar-
Tlis uze na e so ba, xe li suf le bis da na wi le ba, ada mi a nis uf le be bis dacva
da sxva mniS vne lo va ni prin ci pe bi edo. ami tom sa xel mwi fo in sti tute
bi sad mi mo sax le o bis un dob lo ba imiT ki ar iyo ga mow ve u li, rom ar
ar se bob da da mo u ki de be li sa sa mar Tlo, ar iyo sa mar Tlis uze na e so ba
uz run vel yo fi li, ar iyo xe li suf le bis Sto ebs So ris kon tro li sa da
ur Ti er Tba lan sis me qa niz me bi amoq me de bu li da sxv., ara med imiT, rom
sa xel mwi fo xe li suf le bis war mo mad ge nel Ta ini ci a ti viT mo qa la qe ar
iyo mmar Tve lo ba Si aq ti u rad Car Tu li.
po li ti ku ri in sti tu te bi sad mi ndo bis kle bi sa da maT mi marT in dife
ren tu li da mo ki de bu le bis mTa var mi ze zad sa zo ga do e bis men ta lu ri
cvli le be bi da sa xel da. sa zo ga do e bis cal ke u li wev ri uf ro da mo uki
de be li, in di vi du a lis tu ri, kri ti ku li da ego is tu ri gax da. sa xelmwi
fo in sti tu te bis saq mi a no bis Zve li for me bi, rom le bic ie rar qi ul
mar Tvis stil ze iyo dam ya re bu li, sa zo ga do e bis Ta na med ro ve gan vi-
Ta re bas ve Rar pa su xob da. au ci le be li gax da ise Ti for me bis da ner gva,
rom le bic sa zo ga do e bis wev rTa av to no mi u ro bas met siv rces mis cem da,
sa ku Ta ri az ris, in te re sis aq ti u ri ga mo xat vi sa da gan xor ci e le bis SesaZ
leb lo bas uz run vel yof da.
sa zo ga do e ba, ro me lic sa xel mwi fos Tan er Tgvar ie rar qi ul da mo kide
bu le ba Si im yo fe ba, kar gavs mo ti va ci as, in te ress da uC nde ba sa ku Tar
Tav Si Ca ket vis sur vi li; xo lo sa zo ga do e ba, ro me lic aq ti u rad aris
Car Tu li sa xel mwi fo mmar Tve lo biT pro ce seb Si, uC nde ba pa su xis mgeblo
bis gan cda da imis Seg ne ba, rom is Ta vad aris sa xel mwi fos na wi li.

284
Ta vi 2.3
kari meoTxe
`kar gi mmar Tve lo bis~ prin ci pi.
cne bis war mo So ba da mi si Si na ar si
am ga mow ve ve bis sa pa su xod de mok ra ti u li qvey ne bis po li ti kur cxovre
ba Si `kar gi mmar Tve lo bis~ (Good Governance) prin ci pi iZens gan sa kuT rebul
mniS vne lo bas. es prin ci pi mmar Tve lo bis kla si ku ri ga ge bis gan gansxva
ve biT, ro me lic, Zi ri Ta dad, mTav ro bi sa da sa ja ro ad mi nis tra ci is
saq mi a no bas exe ba, uf ro far To xa si a Ti saa da kon kre tu li qvey nis mTel
sa zo ga do eb riv-po li ti kur sis te mas mo i cavs. es sis te ma sa mar Tlis miRma
ar se bul re a lur ur Ti er To beb sac aR wers, ro go re bi caa: po li ti ku ri
ga daw yve ti le be bis mi Re bi sa da ma Ti aR sru le bis sti li (av to ri ta ru li
Tu de mok ra ti u li), pro ces Si mo na wi le su bi eq tTa qce va (ko ruf ci u li
Tu ara ko ruf ci u li), sa xel mwi fo sa da sa mo qa la qo sa zo ga do e bis ur Tier
To bis for ma (par tni o ro ba ze mi mar Tu li Tu ie rar qi u li) da a.S. am denad,
es cne ba mxo lod war mo mad gen lo bi Ti de mok ra ti is in sti tu te biT ar
ifar gle ba da igi qvey nis sa zo ga do eb riv-po li ti ku ri re a lo bis srulyo
fi li Se fa se bis miz niT sa ku Tar Tval sa wi ers afar To ebs.
cne ba – Governance – pir ve lad 1989 wels msof lio ban kis mi er iq na
Ca mo ya li be bu li do ku men tSi, ro me lic gan vi Ta re bis po li ti kis fargleb
Si sam xreT saharis af ri ku li sa xel mwi fo e bis sa zo ga do eb riv-poli
ti kur sis te mas aR wer da. am do ku men tSi aR niS nu li sa xel mwi fo e bis
Governance sus ti sa ja ro me nej men tis, sa ja ro mo xe le Ta TviT ne bu ri gadaw
yve ti le be bis, ko ruf ci i sa da ma fi o zu ri struq tu re bis ar se bo biT
xa si aT de bo da. am re a lo bi dan ga mom di na re, msof lio ban kma gan vi Ta rebis
sta di a ze myo fi qvey ne bis Governance-s ga um jo be se bis Tvis da iw yo
Se mu Sa ve ba re ko men da ci e bi sa, rom le bic 1992 wli dan Good Governance-s
cne bis qveS iq na Tav moy ri li. igi dRe sac de mok ra ti za ci is pro ces Si
myo fi sa xel mwi fo e bis re for mi re bis mniS vne lo va ni prin ci pia.
es cne ba aq cents ake Tebs, er Ti mxriv, imis Se fa se ba ze, Tu ro gor aris
kon kre tu li qvey nis si nam dvi le Si Ta vi su fa li ar Cev ne bi uz run velyo
fi li, ro gor aris xe li suf le ba re a lu rad da ba lan se bu li da kontrols
daq vem de ba re bu li, ro go ria mo qa la qe Ta sa xel mwi fo mmar Tvelo
ba Si Ta na mo na wi le o bis xa ris xi da sxv., me o re mxriv, is am re a lo bis
ga mos wo re bis kon kre tul ori en ti rebs iZ le va.
msof lio ban kTan er Tad ga e ros gan vi Ta re bis prog ra mis far gleb Sic
Good Governance-s cne bam sa xel mwi fo in sti tu te bis, eko no mi kis, sa mo qa-

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
285
la qo sa zo ga do e bis gan vi Ta re bis mTa va ri ori en ti ris da niS nu le ba Se i-
Zi na. dRes es prin ci pi ara mar to de mok ra ti u li gan vi Ta re bis pro ces Si
myo fi qvey ne bis re for mi re bis um Tav re si gzam kvle via, ara med igi ase ve
gan vi Ta re bu li de mok ra ti u li qvey ne bis sa zo ga do eb riv-po li ti ku ri
sis te mis ar se bi Ti ele men te bis ga mom xat ve li cne ba gax da.
swo red am cne bis far gleb Si aris Se saZ le be li imis Se fa se ba, Tu ramde
na daa qvey nis po li ti kur cxov re ba Si mo qa la qis uf le be bi op ti ma lurad
da cu li da ram de nad aqvs mas, war mo mad gen lo bi Ti in sti tu te bis
ar Ce vis gar da, sxva uf ro aq ti u ri for miT sa xel mwi fo or ga no eb Tan
ur Ti er To bi sa da Ta nam Srom lo bis Se saZ leb lo ba uz run vel yo fi li.
mTli a no ba Si Good Governance Se iZ le ba da xa si aT des ro gorc er Tgva ri
sa zo mi, mas Sta bi, rom li Tac sa xel mwi fos, mo qa la qis, ker Zo seq to ris,
sa mo qa la qo sa zo ga do e bis saq mi a no bi sa da ma Ti ur Ti er TTa nam Srom lobis
xa ris xi un da ga ni saz Rvros.
Ta vi 2.4
cne bis ar se bi Ti ele men te bi
ga e ros gan vi Ta re bis prog ra mis far gleb Si 1997 wels Good Governance-s
cne bis ar se bi Ti ele men te bi iq na gan saz Rvru li. am Tval saz ri siT, kar gi
mmar Tve lo bi saT vis mniS vne lo va nia: Ta na mo na wi le o bis, sa mar Tlis uzena
e so bis, gam Wvir va lo bis, an ga riS val de bu le bis, kon sen su sis, gan vi Tare
ba ze ori en ti re bu li mmar Tve lo bis prin ci pe bi.
Ta na mo na wi le o ba gu lis xmobs, rom sa zo ga do e bis yve la wevrs mniSvne
lo va ni po li ti ku ri ga daw yve ti le be bis mi Re bis pro ces Si mo na wi leo
bis Se saZ leb lo ba hqon des uz run vel yo fi li. Ti To e uls un da hqon des
re a lu rad imis gan cda, rom is sa xel mwi fos wev ria.
sa mar Tlis uze na e so ba niS navs ara mxo lod sa mar Tleb ri vi sa xel mwifos
prin ci pis dam kvid re bas, sa dac sa xel mwi fo xe li suf le bis Sto e bis
moq me de bis sa fuZ ve li mxo lod moq me di ka non mdeb lo ba iq ne ba, ara med
ima sac, rom es ka non mdeb lo ba sa mar Tli a ni iq ne ba. ker Zod, man ada mi a nis
uf le be bis, gan sa kuT re biT um ci re so ba Ta uf le be bis, dac vis ga ran ti ebi
un da Seq mnas.
gam Wvir va lo ba gu lis xmobs, rom sa xel mwi fos ga daw yve ti le be bi moqa
la qe e bi saT vis xel mi saw vdo mi da ga sa ge bi un da iyos. Ria un da iyos

286
kari meoTxe
ase ve ga daw yve ti le ba Ta mi Re bis pro ce si da ma Ti gan xor ci e le bis me Tode
bi. an ga riS val de bu le ba niS navs yve la uf le ba mo si li mo qa la qi sa da
or ga ni za ci is wi na Se ga we u li sa mu Sa os, da sa xu li geg me bi sa da miz ne bis
Se sa xeb an ga ri Sis Ca ba re bis val de bu le bas.
kon sen sus ze ori en ta cia iT xovs ise Ti sa xis ga daw yve ti le bis mi Rebas,
ro me lic sa zo ga do e bis gan sxva ve bu li in te re se bis gaT va lis wi neba
ze, maT da ba lan se ba sa da in teg ra ci a ze iq ne ba mi mar Tu li.
gan vi Ta re ba ze ori en ti re bu li mmar Tve lo bis po li ti ka, Zi ri Ta dad,
mo i cavs ko ruf ci as Tan brZo las, si Ra ri bis daZ le vas, ga re mos dac viT
Ro nis Zi e bebs, gen de rul Ta nas wo ro bas, so ci a lu rad da ba lan se bul saga
da sa xa do sis te mas da sa ja ro ad mi nis tra ci is efeq ti a no ba sa da ekono
mi u ro bas.
es ele men te bi mTli a no ba Si qmni an `kar gi mmar Tve lo bis~ gan xor ci ele
bis re a lur pi ro bebs.
Ta vi 2.5
cne bis praq ti ku li da niS nu le ba
aR niS nul ele me ne tebs sa xel mwi fo Si kar gi mmar Tve lo bis da sad genad
er Tgva ri ana li zi sa da Se fa se bis fun qcia akis ria. ma Ti meS ve o biT
Se saZ le be lia imis gar kve va, Tu ro gor xde ba aRi a re bu li prin ci pe bis
re a lo ba Si gan xor ci e le ba. isi ni, ase ve, karg sa fuZ vels qmni an ro gorc
na ci o na lur, ise sa er Ta So ri so do ne ze, sa ja ro ad mi nis tra ci ebs So ris
di a lo gi sa da jan sa Ri kon ku ren ci is sa war mo eb lad, rac sa xel mwi fosa
da mi si sa ja ro ad mi nis tra ci is mu Sa o bis xa ris xis amaR le bas uw yobs
xels.
ana liz sa da Se fa se bas Tan er Tad, cne bis da niS nu le baa, rom man refor
me bis pro ces Si er Tgva ri gzam kvle vis fun qcia Se as ru los. am
Tval saz ri siT, mas gan vi Ta re bul qvey neb Si sa xel mwi fo sa da mi si sa jaro
ad mi nis tra ci is mo der ni za ci is Tvis ga dam wyve ti mniS vne lo ba eni-
We ba. ase ma ga li Tad, am Ja mad did bri ta neT sa da skan di na vi is qvey neb Si
sa xel mwi fo mmar Tve lo ba Si mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis miz niT, e.
w. mom sa xu re bis ga ran ti e bi iq na da ner gi li. maTi mi xed viT, sa ja ro admi
nis tra ci is or ga no e bi, ro gorc cen tra lur, ise ad gi lob riv do neze,
mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o biT gar kve u li amo ca ne bis Ses ru le ba ze

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
287
we ri lo bi Ti for miT iRe ben val de bu le bebs. ase Ti sa xis ini ci a ti ve bi
kar gi mmar Tve lo bis for me bis gan xor ci e le bas uw yobs xels. qvey nebs
So ris aR niS nu li praq ti kis ga zi a re ba ki er Ti a ni ad mi nis tra ci u li sivrcis
Seq mnas ga na pi ro bebs.
de mo kar ti is Ca mo ya li be bis sta di a Si myo fi qvey ne bis Tvis aR sa niS navia
is ga re mo e ba, rom isi ni `kar gi mmar Tve lo bis~ ar se bi Ti ele me ne te bis
gan xor ci e le bis sxva das xva xa risxs war mo a Ce nen, rac sxva das xva re a lobiT,
sa zo ga do eb riv-po li ti ku ri sis te mis gan sxva ve bu li Car Co pi ro bebiT
aix sne ba. ami tom, sa xel mwi fo sa da mi si sa ja ro ad mi nis tra ci is refor
mi re bi sas, pir vel rig Si, si nam dvi lis ana li zia sa Wi ro da mxo lod
amis Sem deg Tan mim dev ru li gan vi Ta re bis stra te gi is Se mu Sa ve ba.
qve moT gan sa kuT re bu li yu rad Re ba da eT mo ba `kar gi mmar Tve lo bis~
im prin cips, ro me lic sa xel mwi fo mmar Tve lo ba Si mo qa la qe Ta Ta na mona
wi le o bis ga aq ti u re bis sa kiTxs exe ba. am Tval saz ri siT, sa ja ro ad minis
tra ci is wi na Se mdga ri axa li amo ca ne bi iq ne ba naC ve ne bi.
Ta vi 2.6
sa ja ro ad mi nis tra ci is ga mow ve ve bi.
mom sa xu re bis ga um jo be se ba
kar gi mmar Tve lo bis um Tav res ga mow ve vad sa ku Ta ri mom sa xu re bis
ga um jo be se ba iq ca. sa ja ro ad mi nis tra cia zed me ti ba ri e re bis ga re Se
mo qa la qi saT vis uf ro xel mi saw vdo mi da moq ni li un da gam xda ri yo. mas
gam Wvir va led, swra fad da, ro gorc mo qa la qis par tni ors, un da emoqme
da.
am miz ne bis gan xor ci e le bas xe li Se uw yo ga su li sa u ku nis 90-ian
wleb Si gan vi Ta re bul qvey neb Si gav rce le bul ma e.w. `axa li sa ja ro menej
men tis~ kon cef ci am. am kon cef ci is erT-er Ti mTa va ri ele men tia saja
ro ad mi nis tra ci is mo qa la qe ze, ro gorc kli en tze, ori en ta cia, rome
lic sa u ke Te so mom sa xu re bas un da iReb des. sa ja ro sam sa xu ris saq mia
no ba mo qa la qis in te re se bis gaT va lis wi ne biT un da warimarTos.
sa ja ro ad mi nis tra ci is Tvis mo qa la qe ze ori en ta cia, pir vel rig Si,
niS navs mu Sa o bis bi u rok ra ti ul stil ze ua ris Tqmas. mo qa la qis in tere
se bi dan ga mom di na re, mniS vne lo va nia, rom kon kre tu li prob le ma Tu

288
kari meoTxe
sa kiT xi, rom lis mo sag va reb la dac is sa ja ro ad mi nis tra ci as mi mar-
Tavs, er Ti a ni, swra fi da moq ni li mom sa xu re biT iyos uz run vel yo fi li.
am mi zans em sa xu re ba mo qa la qis `er Ti xe li dan~ mom sa xu re bis prin ci pi.
sxva das xva sam sa xu re bi sa Tu gan yo fi le be bis nac vlad, rom le bic xSir
Sem Txve va Si bi u rok ra ti u li mu Sa o bis sti liT ga mo ir Ce va, sa ja ro admi
nis tra cia upi ra te so bas ani Webs `er Ti fan jri dan~ mom sa xu re bis gawe
vas. amiT mo qa la qe zo gavs fuls, dros, ener gi as da mas ar uwevs ra i me
ne bar Tvis mi sa Re bad sxva das xva sa xel mwi fo struq tu reb Si dro is sxvadas
xva in ter val Si mis vla – igi er Tsa da ima ve dros, erT ad gi las, er Ti
pi rov ne bi sa gan iRebs mom sa xu re bas.
mo qa la qe ze, ro gorc kli en tze, ori en ta cia sa ja ro ad mi nis tra ciis
Tvis niS navs mom sa xu re bis mud miv ga um jo be se bas, ino va ci as am momsa
xu re bis xa ris xis sa zo mi aris kli en tis kma yo fi le ba, ami tom sa ja ro
ad mi nis tra cia qmnis mo qa la qi saT vis ise Ti mom sa xu re bis pi ro bebs, romle
bic mas nak le bi da na xar je bi Ta da dro is umok les mo nak veT Si sa Wi ro
ser viss sTa va zobs.
mo qa la qe e bis Tvis er Ti a ni mom sa xu re bis cen tre bis Seq mnas Tan er-
Tad, ad mi nis tra ci is mom sa xu re bis dax ve wis miz niT, mniS vne lo va nia,
Ta vad mo qa la qe e bis Ta na mo na wi le o bis uz run vel yo fac. am Tval saz risiT,
did rols as ru lebs mo qa la qe Ta ga mo kiT xvis praq ti ka. mo qa la qe-
Ta ga mo kiT xveb ma un da uz run vel yos, er Ti mxriv, sa ja ro ad mi nis traci
is mi er ga we u li mu Sa o bis Se fa se ba, kri ti ka da, me o re mxriv, man un da
war mo a Ci nos sa ja ro ad mi nis tra ci is saq mi a no bis ga um jo be se bis wi nada
de be bi.
sa ja ro ad mi nis tra ci a sa da mo qa la qes So ris ur Ti er To bis ga mar tive
bi sa da mom sa xu re bis ga um jo be se bis saq me Si gan sa kuT re bul rols asru
lebs teq no lo gi u ri miR we ve bis efeq ti a nad ga mo ye ne ba. in ter ne tis
sa Su a le biT ad mi nis tra ci is mi er mo qa la qi saT vis in for ma ci is mi wo deba
an mis Tvis kon kre tu li mom sa xu re bis gan xor ci e le ba aris mo qa la qeze
(kli en tze) ori en ti re bu li sa ja ro ad mi nis tra ci is mniS vne lo va ni
ele men ti.

Ta vi 2.7
de cen tra li za cia
demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
289
sa xel mwi fo mmar Tve lo ba Si mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis ga aq ti ure
ba sa ja ro ad mi nis tra ci is or ga ni za ci ul mow yo ba sa da mi si mu Sa o bis
kul tu ra Si me ti de cen tra li za ci is au ci leb lo bas iT xovs.
im de nad, ram de na dac sa ja ro ad mi nis tra ci is saq mi a no bis erT-er Ti
mTa va ri amo ca na mo qa la qe e bis Tvis mom sa xu re bis ga um jo be se baa, au cile
be lia, rom mar Tva xor ci el de bo des ara mar to ze mo dan dad ge ni li
brZa ne be bi Ta da mi Ti Te be biT, ara med mo qa la qe eb Tan in ten si u ri Ta nam-
Srom lo bis for me biT. ami tom, ad mi nis tra ci is da bal rgols mo qa laqe
eb Tan Ta nam Srom lo bis ini ci a ti ve bis Tvis me ti av to no mi u ro ba un da
mi e ces. aR niS nu li Ta nam Srom lo bis for me bi uz run vel yofs sa zo gado
e bis cod nis, moT xov ne bis, axa li xed ve bis mo bi li ze bas, rac ad mi nistra
ci u li saq mi a no bis ga sa um jo be seb lad mniS vne lo va ni sa in for ma cio
wya roa. maT mniS vne lo va ni wvli lis Se ta na Se uZ li aT sa zo ga do eb ri vi
prob le me bis ga daw yve tis saq me Si, miT uf ro, Tu es prob le me bi im pir Ta
wres exe ba, rom le bic uSu a lod arian ad mi nis tra ci as Tan Ta nam Srom lobis
for meb Si Car Tu lni.
mom sa xu re bis ga um jo be se bis Tval saz ri siT, sa ja ro ad mi nis tra ci a-
Si si ax le e bis Zi e ba iseT sa mu Sao kul tu ras iT xovs, sa dac gan sa kuT rebul
Ri re bu le bad av to no mi u ro ba da de cen tra li ze bu li pa su xis mgeblo
ba iT vle ba. am kul tu ris da ner gva Si ga dam wyve ti sit yva xel mZRvanel
Ta nam de bo bis pi rebs ekuT vniT. maT Se uZ li aT or ga ni za ci a Si ise Ti
at mos fe ros Seq mna, sa dac axa li ide e bis ini ci re bi sa da ma Ti gan xor cie
le bis Tvis Ta nam Srom le bi wa xa lis de bi an.
sa ja ro ad mi nis tra ci a Si si ax lis Zi e ba niS navs ise Ti Ta nam Srom lobis
sis te mas, ro me lic Ti To e u li Ta nam Srom lis Se moq me de biT unars,
mis aRi a re ba sa da pa ti vis ce mas em ya re ba. ino va ci as nak le bi San si aqvs iq,
sa dac yve la ga daw yve ti le ba mxo lod cen tra li ze bu lad, ze mo dan qvemoT
xor ci el de ba, sa dac Ta nam Sro mels Ta na mo na wi le o bis Se saZ leblo
ba war Tme u li aqvs.
mxo lod Se moq me de bi Tad mo az rov ne ad mi nis tra ci is Ta nam Sro mels
Se uZ lia, mo qa la qe eb Tan uSu a lo ur Ti er To biT da ad gi nos sa zo ga doeb
ri vi moT xov ne bi da da sa xos ma Ti adek va tu ri mog va re bis gze bi. es
ur Ti er To ba TviT Se mec ne bis er Tgva ri pro ce sia, rom lis Ta nax mad, SesaZ
le be lia mu Sa o ba Si sus ti da Zli e ri mxa re e bis ana li zi da sa mo mav lo

290
kari meoTxe
ori en ti re bis gan saz Rvra. amis Se de gad ya lib de ba kon kre tu li geg me bi
da pro eq te bi, maT So ris mo qa la qe Ta mo na wi le o biT.
TviT mmar Tve li ad mi nis tra ci u li er Te u le bis Tvis me ti da mo u kideb
lo bi sa da av to no mi u ro bis mi ni We ba karg sa Su a le bas iZ le va calke
ul mo qa la qes Tan, sa zo ga do eb riv jgu feb Tan da sa ax lo eb lad da admi
nis tra ci ul saq mi a no ba Si ma Ti Car Tu lo bis xa ris xis asa maR leb lad.
TviT mmar Tvel er Te uls me ti av to no mia un da hqon des kon kre tu li amoca
ne bis gan xor ci e le bis for mi sa da sa Su a le be bis dad ge nis Tval saz risiT.
ad gi lob riv do ne ze am da mo u ki deb lo bis uz run vel yo fa amaR lebs
sa zo ga do e bas Tan aq ti u ri Ta nam Srom lo bis Sanss.
Ta vi 2.8
mo qa la qi sa da sa zo ga do eb ri vi
jgu fe bis ga aq ti u re ba
axa li ga mow ve ve bis adek va tu rad sa ja ro ad mi nis tra ci am mo qa la qis
ro li uf ro aq ti u ri ga xa da da mas sa xel mwi fo da ad gi lob riv mmar Tvelo
ba Si Ta na mo na wi le o bis Se saZ leb lo ba mi a ni Wa. sa u ba ria ad mi nis traci
ul da geg ma re ba Si, ga daw yve ti le bis mi Re ba Si, er Tob li vi amo ca ne bisa
da pro eq te bis gan xor ci e le ba Si mo qa la qe Ta Car Tu lo ba ze.
au ci le be lia mo qa la qe Ta cod ni sa da una ris mo bi li ze ba imi saT vis,
rom maT Ta vad ga daw yvi ton, Tu ra sa xi sa da for mis ad mi nis tra ci u li
mom sa xu re ba Se e sa ba me ba yve la ze ukeT maT in te re seb sa da moT xov nebs.
mo qa la qe sa ja ro ad mi nis tra ci is er Tgvar eq sper tad iq ca, rac amaRlebs
ad mi nis tra ci is pa su xis mgeb lo bas da mu Sa o bis xa risxs.
mniS vne lo va nia aq ti u ri mo qa la qe e bis im sas wav lo kur seb Si Car Tva,
rom leb Sic sa ja ro ad mi nis tra ci is Ta nam Srom le bic mo na wi le o ben. es
xels uw yobs maT So ris ndo bis gan mtki ce bas, prob le me bis mo sag va reblad
sa er To xed vis ga mo mu Sa ve bas da, zo ga dad, ko mu ni ka ci u ri unar-
Cve ve bis xa ris xis amaR le bas.
mo qa la qes Tan er Tad, mniS vne lo va nia im cal ke u li sa zo ga do eb ri vi
jgu fe bis Tvis sa ja ro amo ca ne bis gan saz Rvra sa da gan xor ci e le ba Si Tana
mo na wi le o bis uz run vel yo fa, ro mel Tac Tvi Tor ga ni ze ba Se uZ li aT
da amiT sa mo qa la qo sa zo ga do e bis aq ti ur na wils war mo ad ge nen. sa ja ro

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
291
ad mi nis tra ci as Tan Ta nam Srom lo bis far gleb Si maT Se saZ loa gar kveu
li bi u je tic ki ga mo e yoT. mar Ta lia, am bi u je tiT sar geb lo bi sas maT
av to no mia aqvT mi ni We bu li, mag ram sa ja ro ad mi nis tra ci as unar Cun deba
kon tro li sa da an ga ri Sis moT xov nis uf le ba.
yo ve li ve amis miR we va ki mxo lod im Sem Txve va Sia Se saZ le be li, Tu saxel
mwi fo Ta vad iq ne ba da in te re se bu li, rom cal ke ul mo qa la qes, sa mo qala
qo sa zo ga do e bas aq ti u ri moR va we o bis Tvis Se uq mnas adek va tu ri pi robe
bi da ga mo yos Se sa ba mi si re sur se bic. es ki iT xovs sa ja ro mo xe le Ta iseT
Seg ne bas, ro me lic sa zo ga do eb ri vi mxar da We ris ken iq ne ba mi mar Tu li.
sa zo ga do eb ri vi Za le bis ga aq ti u re ba Ta na med ro ve de mok ra ti u li
sa xel mwi fos mTa var moT xov nad iq ca. Tu uwin gan sa kuT re bu li yu rad-
Re ba sa ja ro ad mi nis tra ci is Si da or ga ni za ci u li sa kiT xe bis ana lizs
eT mo bo da, ax la uk ve aq cen ti sa zo ga do e ba ze, misi Ti To e uli wev ris SesaZ
leb lo ba ze keT de ba. na Te li gax da, rom sa xel mwi fo sa da mi si ad minis
tra ci is um Tav re si miz nis, sa zo ga do e bis Ti To e u li wev ris ke TildRe
o bis uz run vel yo fa Ta vad sa zo ga do e bas Tan mWid ro Ta nam Srom lobiT
iq ne ba Se saZ le be li.
tra di ci u li Se xe du le bis gan gan sxva ve biT, rom lis Ta nax mad, sa xelmwi
fo ie rar qi u lad aris or ga ni ze bu li da, Zi ri Ta dad, sa zo ga do eb riv
ur Ti er To beb Si ze mo dan Ca re vas gu lis xmobs, Ta na med ro ve de mok rati
u li sa xel mwi fo rac Se iZ le ba nak le bad ie rar qi u li mar Tvis stils
ani Webs upi ra te so bas da ara sa xe li suf lo struq tu reb Tan Ta nam Sromlo
bis ide as em ya re ba. nac vlad sa xel mwi fo Ca re vi sa da mbrZa neb lu ri
mar Tvis sti li sa, prob le me bis mo sag va reb lad, upi ra te so ba eni We ba dia
lo gi sa da dis ku si is kul tu ras.
war sul Si Tu sa xel mwi fos Te o ria sa xel mwi fo sa da sa zo ga do e bas,
ro gorc or da mo u ki de bel su bi eqts, er Tma ne Tis gan ga nas xva veb da, Tana
med ro ve sa xel mwi fo er Tgva ri gan sa zo ga do e bu li sa xel mwi fos funqci
as as ru lebs. igi sa zo ga do e bis na wi lia. ie rar qi u li po zi ci e bi dan
sa xel mwi fos mi er sa zo ga do e ba Si Ca re vis ide as cvlis mis mi er sa zoga
do e bis dar wmu ne bis, Ta na mo na wi le o bi sa da mas Tan Ta nam Srom lo bis
idea. mar Ta lia, sa xel mwi fo po li ti kas kvlav gan msaz Rvre li ro li eni-
We ba, mag ram ic vle ba am po li ti kis Ca mo ya li be bi sa da gan xor ci e le bis
for ma, ker Zod, is Ta nam Srom lo ba ze dam ya re bu li xde ba. ami tom, konsen
su sis mi saR we vad sa zo ga do e bas Tan mud mi vi kav Si ris uz run vel yo fa,
mi si or ga ni za ci u li in te re se bis sa xel mwi fo po li ti kis for mu li reba
sa da gan xor ci e le ba Si gaT va lis wi ne ba, Ta na med ro ve de mok ra ti u li
sa xel mwi fos um niS vne lo va ne si amo ca naa.

292
Ta vi 2.9
kari meoTxe
pa su xis mgeb lo bis ga na wi le bis prin ci pi
Ta na med ro ve de mok ra ti is gan vi Ta re bam dRis wes rig Si da a ye na saxel
mwi fo sa da sa zo ga do e bas So ris pa su xis mgeb lo bis ax le bu ri ga nawi
le bis au ci leb lo ba. sa xel mwi fos Tvis mniS vne lo va ni gax da sa ja ro
amo ca ne bis Ses ru le ba Si sa zo ga do e bis aq ti u ri mo na wi le o ba. Tu wi naT
sa xel mwi fo Tvi Ton iyo yve laf ris Ses ru le ba ze pa su xis mge be li, dRes
Ta na med ro ve sa xel mwi fo uars am bobs yve la sa ja ro amo ca nis uSu a lo
Ses ru le ba ze da, Zi ri Ta dad, im au ci leb lis uz run vel yo fi Ta da re guli
re biT Se mo i far gle ba, ro me lic sa zo ga do e bis nor ma lu ri Ta nac xovre
bi sa da gan vi Ta re bis Tvis aris mniS vne lo va ni, ese nia: sa ga reo da sa Sinao
usaf rTxo e bis uz run vel yo fa, so ci a lu ri dax ma re be bi, ius ti ci i sa
da sa fi nan so fun qci e bi da sxv.
sa xel mwi fo mar to ie rar qi u lad aRar dgas sa mo qa la qo sa zo ga do eba
ze maR la – igi gan saz Rvru li amo ca ne bis ga daw yve tis saq me Si mas Tan
er Tad, ro gorc par tni or Tan, ina wi lebs pa su xis mgeb lo bas. am Sem Txveva
Si sa xel mwi fo em ya re ba par tni or Ta unars, rom maT sa zo ga do eb ri vi
ur Ti er To bis gar kve ul sfe ro Si da mo u ki deb lad ai Ron pa su xis mgeblo
ba da SeZ lon Tvi Tor ga ni ze ba (zo gi erT gan vi Ta re bul qve ya na Si sasje
laR sru le bi Ti da we se bu le ba Sic ki me nej men ti ker Zo seq tors aqvs
ga da ce mu li).
sa ja ro amo ca ne bi yo vel Tvis ar aris uSu a lo sa xel mwi fo amo ca nebi.
es amo ca ne bi Se iZ le ba ker Zo pir ma Tu struq tu ram Se as ru los. am
pro ces Si sa xel mwi fo, mar Ta lia, gar kve ul Ta vi suf le bas aZ levs ker-
Zo seq tors, mag ram igi ito vebs mi si saq mi a no bis kon tro lis uf le bas.
mar Ta lia, sa xel mwi fo sxva das xva sfe ro Si ax dens sa ja ro amo ca ne bis
de le gi re bas, mag ram is inar Cu nebs ima ze pa su xis mgeb lo bas, rom sa ja ro
amo ca ne bis Ses ru le ba mox des ise Ti sa Su a le bi Ta da for miT, ro me lic
sa zo ga do eb riv in te re sebs ar xel yofs. ma ga li Tad, e. w. eko a u di tis Sem-
Txve va Si Se saZ le be lia, ga re mos dac vis Se mow me ba ker Zo seq tors hqondes
ga da ce mu li, mag ram sa xel mwi fo ma Sin iq ne ba pa su xis mge be li, uSua
lod Ca e ri os pro ce seb Si, ro de sac ker Zo seq to ri efeq ti a nad ve Rar
as ru lebs da kis re bul mo va le o bas. ami saT vis sa xel mwi fo sa ka non mdeblo
gziT qmnis im Car Co pi ro beb sa da re gu li re bis me qa niz mebs, rom lebic
ker Zo da sa xel mwi fo seq to ris pa su xis mgeb lo bis far glebs gan saz-
Rvravs.

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
293
sa xel mwi fo, ro me lic mo qa la qes Tan, sa mo qa la qo sa zo ga do e bas Tan,
ker Zo seq tor Tan er Tad gar kve ul sfe ro eb Si kon kre tu li amo ca ne bis
Se sas ru leb lad Ta nam Srom lobs (ina wi lebs pa su xis mgeb lo bas), swo red
aR niS nu li su bi eq te bis ga aq ti u re bi sa ken aris mi mar Tu li da maT mi er
sa ja ro amo ca ne bis Ses ru le bi saT vis Se sa ba mi si re gu li re bis me qa nizmebs
uz run vel yofs.
Ta na med ro ve de mok ra ti u li qvey ne bis ma ga liT ze Ta nam Srom lo bi sa
da pa su xis mgeb lo bis er Tob li vi aRe bis es for me bi qve moT mo qa la qe sa
da sa xel mwi fos So ris ur Ti er To bis far gleb Si iq ne ba naC ve ne bi.

294
kari meoTxe
na wi li mesame
moqalaqeTa
Tanamonawileobis saxeebi
Tanamedrove demokratiul
qveynebSi
am nawilSi visaubrebT gamokiTxvebisa da fokus-jgufebTan muSaobis
mniSvnelobaze. gaviazrebT kiTxvebis naTlad formulirebis da
gamokiTxvebis Catarebis procedurebs. amjerad, moqalaqeebs ganvixi
lavT, rogorc sajaro momsaxurebis klientebs. saxelmwifos (mis
erT-erTi samsaxuris – policiis) moqalaqeebTan TanamSromlobas gavicnobierebT
sazogadoebaze orientirebulobis kuTxiT. gavecnobiT
biujetis erToblivad Sedgenis praqtikas.
nawilis dasasruls Tqven SeZlebT upasuxoT iseT sakvanZo kiTxvebs,
rogoricaa:
• ra aris moqalaqeTa gamokiTxvebisa da Sekrebebis mizani?
• ra formiT xdeba moqalaqeTa gamokiTxva da Sekreba?
• ras niSnavs e.w. `momsaxurebis garantiebi~ da ra mniSvneloba aqvT
maT?
• ra konkretul formas iZenen `momsaxurebis garantiebi~?
• ra aris sazogadoebaze orientirebuli policiis koncefciis Ziri-
Ta di postulatebi?
• ra formiT SeiZleba iqnes uzrunvelyofili policiis sazogadoebrivi
kontroli?
• ra aris e.w. erToblivi biujetis Sedgenis mizani?
• vin adgens erTobliv biujets?
• Tanamonawileobis procesSi ratom aris mniSvnelovani mosaxleobis
mudmivi informireba da misTvis angariSis Cabareba?

Ta vi 3.1
demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
mo qa la qe Ta ga mo kiT xve bi da Sek re be bi
295
Ta na med ro ve de mok ra ti ul qvey neb Si sa xel mwi fo mmar Tve lo ba Si
mo qa la qe Ta mo na wi le o bis sa u ke Te so for ma aris ma Ti ga mo kiT xve bi da
Sek re be bi. mo qa la qe Ta ga mo kiT xve bi, Zi ri Ta dad, tar de ba we ri lo bi Ti
for miT da Ta na med ro ve teq no lo gi u ri sa Su a le be bis ga mo ye ne bi Tac.
ga mo kiT xvis Ca ta re ba Se saZ le be lia ase ve ze pi ri for miT, uSu a lod, an
te le fo nis meS ve o biT. rac Se e xe ba ga mo kiT xvis for ma sa da Si na arss, is
Se iZ le ba iyos gan sxva ve bu li imis mi xed viT, Tu ra kon kre tul Te mas, sazo
ga do e bis ro mel so ci a lur jgufs exe ba.
mo qa la qe Ta ga mo kiT xvis obi eq tu ri, efeq ti a ni da mi si rac Se iZ le ba
eko no mi u rad Ca ta re bis miz niT, au ci le be lia kva li fi ci ur eq sper tTa
jgu fis Seq mna, rom lis amo ca na iq ne ba kiT xve bis naT lad for mu li re ba
da ga mo kiT xve bis Se sa ba mi si me To di kiT Ca ta re ba.
90-ia ni wle bis mi wu ruls did bri ta neT Si ad gi lob riv xe li suf lebas,
po li ci as, sa maS ve lo sam sa xurs da sxva sa ja ro da we se bu le bebs dae
kis raT val de bu le ba, rom maT sa ku Ta ri mom sa xu re ba pe ri o du lad See
fa se bi naT (Local Government Act, 1999). am Se fa se bis mi za ni iyo mom sa xure
bis xa ris xis mud mi vi ga um jo be se ba, mo qa la qis, ro gorc mom sa xu re bis
kli en tis, aR qma da mas Tan yo vel dRi ur di a log Si yof na.
Se fa se bas mo qa la qe e bi ax de nen. swo red ma Ti kma yo fi le ba un da gamxda
ri yo sa ja ro sam sa xu re bis war ma te bu li mu Sa o bis sa zo mi. mo qa laqe
eb Tan aq ti ur Ta nam Srom lo ba sa da di a logs un da uz run vel yo ase ve
ma Ti Ta na mo na wi le o ba ad gi leb ze sa xel mwi fo sam sa xu re bis saq mi a no bis
pri o ri te te bis gan saz Rvris saq me Sic.
Ta nam Srom lo bis es for ma mo qa la qe Ta ga mo kiT xveb sa da sxva das xva
pro eq tSi ma Ti uSu a lo Car Tu lo biT ga mo i xa te ba. ga mo kiT xva, Zi ri Tadad,
sam Tve Si er Txel tar de ba da im pir Ta wres mo i cavs, vinc ga mo kiTxva
Si mo na wi le o bis sur vils ga moT qvams. rac Se e xe ba mo qa la qe Ta uSua
lo Car Tu lo bas, is ga mo kiT xve bis er Tgva ri Sev se ba da da ma te bi Ti
for maa, sa dac kon kre tu li jgu fe bi kon kre tu li Te mis ir gvliv ik ribe
bi an, msje lo ben da ga daw yve ti le bebs iRe ben.
ga mo kiT xul Ta ra o de no ba Sez Ru du lia – mi ni mum 500-idan maq si mum
2500-am de. ga mo kiT xu li Se iZ le ba iyos ad gi lob ri vi ra i o nis, ub nis nebis
mi e ri mcxov re bi, ro mel sac 18 we li Se us rul da. ma Ti Ser Ce va xde ba

296
kari meoTxe
Sem Txve vi To bis prin ci piT, we ri lo bi Ti for miT an te le fo niT. Tav dapir
ve lad, sa sur ve lia, mo qa la qis gaT viT cno bi e re ba ima Si, Tu ra mi zans
em sa xu re ba ga mo kiT xva.
kiT xva re bi ga sa ge bad un da iyos Ca mo ya li be bu li. is Se iZ le ba iyos:
a) mom sa xu re bis xa ris xis Se fa se ba ze ori en ti re bu li (mag., ram de nad
ari an mo qa la qe e bi sac xov re be li ga re mo Ti kma yo fi li?);
b) mi ze ze bis ana liz ze ori en ti re bu li (ra tom aris mo qa la qe sa xelmwi
fos mom sa xu re bis cal ke u li as peq te biT uk ma yo fi lo?);
g) ga um jo be se bis kon kre tul wi na da de beb ze ori en ti re bu li (ra konkre
tu li wi na da de be bia mom sa xu re bis ga sa um jo be seb lad?).
yo ve li ga mo kiT xvis Sem deg mo qa la qe e bi iRe ben sa in for ma cio buk letebs,
sa dac mo ce mu lia ga mo kiT xvis Se de ge bi da am Se de ge bis Se sa ba misad
Sem dgo mi kon kre tu li geg me bi. ga mo kiT xvis Se de ge biT mo qa la qe Ta
in for mi re ba zrdis ma Ti Ta na mo na wi le o bis mo ti va ci as da imis gan cdas,
rom ma Ti az ri nam dvi lad ain te re sebT da mu Sa o bis da geg mva Si iT va liswi
ne ben.
mniS vne lo va nia ga mo kiT xul mo qa la qe Ta pe ri o du li mo nac vle o ba,
rek ru ti re ba. mi zan Se wo ni lia, es we li wad Si er Txel mox des. Tu mo saxle
o bis ra o de no ba mci rea, ma Sin mo qa la qe Ta Ser Ce vac adek va tu ri ra ode
no bis un da iyos. gan sa kuT re biT aq ti ur mo qa la qe ebs, ro mel Tac di di
sur vi li da droc aqvT, rom pro ces Si mu dam mo na wi le o ba mi i Ron, Se saZloa,
Sek re be bis for mat Si Ses Ta va zon mo na wi le o bis mi Re ba.
Ta vad Sek re be bis for mats rac Se e xe ba, is cal ke u li Te me bis irgvliv
kon kre tu li jgu fe bis mo bi li ze bas gu lis xmobs. es Te me bi SesaZ
loa ub nis usaf rTxo e bas Tan, ke Til mow yo bas Tan, in fras truq turas
Tan da a. S. iyos da kav Si re bu li. Se saZ le be lia, e.w. sa ko or di na cio
an sa ze dam xed ve lo sa zo ga do eb ri vi sab Wo e bis Seq mna, ro me lic ad gilob
riv ad mi nis tra ci as Tan in ten si u rad iTa nam Srom lebs. Ta nam Sromlo
bis es for ma uz run vel yofs sa zo ga do eb ri vi az ris, mi si ax le bu ri
xed vis mo bi li ze bas, rac sa ja ro ad mi nis tra ci is Tvis sa zo ga do eb ri vi
prob le me bis ga daw yve tis saq me Si ino va ci e bis mniS vne lo va ni wya ro SeiZ
le ba gax des.
pe ri o du li ga mo kiT xve bi sa da Sek re be bis meS ve o biT sa ja ro, sa zo gado
eb ri vi prob le me bi sad mi mo qa la qe Ta in te re si iz rde ba, rad gan isi ni
xe da ven, rom ma Ti az re bi ain te re sebT. mo qa la qe e bi sa ku Tar ra i on Tan,
uban Tan ax de nen Ta vis iden ti fi ka ci as. amas Tan, isi ni Ta vianT wil pa su-

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
297
xis mgeb lo bas iRe ben ima ze, rom sa zo ga do eb ri vi prob le me bis mog va reba
Si sa xel mwi fos Tan er Tad iy vnen Car Tul ni.
gan vi Ta re bul qvey neb Si sa xel mwi fo sa da mo qa la qes So ris Ta nam-
Srom lo bis es yve la ze ap ro bi re bu li for me bi sa u ke Te so sa Su a le baa
imi saT vis, rom sa xel mwi fo sa da mo qa la qes So ris di a logs in sti tu ciu
ri xa si a Ti mi e ces. mo qa la qe xde ba aq ti u ri da mo ti vi re bu li.
Ta vi 3.2
mom sa xu re bis ga ran ti e bi
ad gi lob riv do ne ze sa xel mwi fo sa da mo qa la qe e bis Ta nam Srom lobis
spe ci fi ku ri for maa e.w. mom sa xu re bis ga ran ti e bi (Customer Contracts),
rom leb mac gan sa kuT re bu li gan vi Ta re ba po ves fi neT Si, did bri ta neTsa
da da ni a Si. ma Ti mi za nia is, rom mox des mo qa la qe e bis, ro gorc sa ja ro
mom sa xu re bis kli en te bis, wi na plan ze wa mo we va da ma Ti sur vi le bis maqsi
ma lu rad gaT va lis wi ne ba.
aR niS nu li ga ran ti e bis meS ve o biT TviT mmar Tve li er Te u li mo qa laqe
e bis wi na Se iRebs imis val de bu le bas, rom xa ris xis gar kve u li standar
te bis dac viT, is maT Tvis kon kre tu li mom sa xu re bis ga we vas uz runvel
yofs. rac Se e xe ba Ta vad am stan dar tebs, isi ni uSu a lod mo qa la qe Ta
mo na wi le o biT un da dad gin des. ker Zod: kiT xva reb ze pa su xis ga ce miT,
Sek re beb ze az ris ga mo xat viT an ad mi nis tra ci is sa xel ze Sed ge ni li
kri ti ku li we ri le biT.
ro gorc ki mi iR we va Se Tan xme ba imis Ta o ba ze, Tu ra stan dar te bis
Se sa ba mis mom sa xu re bas elo de ba mo sax le o ba sa xel mwi fo sa gan, es momsa
xu re bis stan dar te bi we ri lo bi Ti for miT ai sa xe ba ad mi nis tra ci is
mi er ga mo ce mul bro Su reb Si. amiT, er Ti mxriv, mo sax le o bam kon kre tulad
icis mi si TviT mmar Tve li er Te u lis da pi re be bi da, me o re mxriv,
TviT mmar Tvel ma er Te ul mac icis mo sax le o bis mo lo di ne bi.
aR niS nu li ga ran ti e bi amaR le ben sa xel mwi fos mom sa xu re bis kul turas.
sa ja ro ad mi nis tra ci as naT lad aqvs gan saz Rvru li sa ku Ta ri servi
sis sa xe e bi. maT Ca mo ya li be ba Si ki mo qa la qe e bi ga dam wyvet rols asru
le ben. im Sem Txve va Si, Tu ro me li me mom sa xu re ba ara sa Ta na dod iq na
gan xor ci e le bu li, mo qa la qe ebs im kon kre tu li stan dar te bis mi xed viT
Se uZ li aT mi si kri ti ka, ro me li stan dar te bic mom sa xu re bis ga ran ti e-

298
kari meoTxe
biT iyo for mu li re bu li. mTli a no ba Si es yo ve li ve amaR lebs mom sa xure
bis xa risxs da mo qa la qe Ta sa xel mwi fo mmar Tve lo biT pro ce seb Si Tana
mo na wi le o bis do nes.
mom sa xu re bis ga ran ti e bi mo qa la qes aax lo ebs sa xel mwi fos Tan. mo qala
qe ara mar to TviT mmar Tve li er Te u lis mi er ga we u li im saq mi a no bis
Se de ge biT in te res de ba, ro me lic mas exe ba, ara med im ser vis zec iRebs
in for ma ci as, ro me lic Se saZ loa kon kre tu lad mas ar ukav Sir de bo des.
es zrdis mo qa la qe Ta in for mi re bu lo bas da aya li bebs maT Si imis Seg nebas,
rom isi ni sa xel mwi fos Rir se u li da srul fa so va ni war mo mad gen lebi
ari an.
mom sa xu re bis ga ran ti e bis Sed ge nis me To di ka Zi ri Ta dad Sem deg 4
etaps mo i cavs:
1. mo qa la qe Ta in te re se bi sa da sa Wi ro e be bis dad ge na;
2. xa ris xis stan dar te bis gan saz Rvra;
3. da na pi re bis Ses ru le ba;
4. Sec do me bis ga mos wo re ba.
rac Se e xe ba mom sa xu re bis ga ran ti e bis kon kre tul Si na arss, mi si warmo
Ce na cal ke u li sfe ro e bis ma ga liT ze iq ne ba uf ro Tval sa Ci no. ma gali
Tad, ga re mo sa da jan mrTe lo bis dac vis sfe ro Si ad gi lob ri vi TviTmmar
Tve lo ba Sem de gi sa xis da pi re bebs iZ le va: 3 dRis gan mav lo ba Si
mox de ba re a gi re ba mo qa la qe Ta sa Civ reb ze, rom le bic ga re mos da bin Zure
bas exe ba; am dro is gan mav lo ba Si mo qa la qe mi i Rebs in for ma ci as imis
Se sa xeb, Tu ram ga mo iw via aR niS nu li prob le ma, ase ve in for ma ci as imis
Se sa xeb, Tu ra kon kre tu li Ro nis Zi e be bi iq na gan xor ci e le bu li proble
mis aR mof xvris Tval saz ri siT; sa Civ re bis gan da mo u ki deb lad TviTmmar
Tve li er Te u li Ta vi si ve ini ci a ti viT iRebs val de bu le bas ga re mos
dac vis mo ni to rin gze; pro duq teb Si an sas mel wyal Si jan mrTe lo bis-
Tvis sa zi a no niv Ti e re be bis aR mo Ce nis Sem Txve va Si un da mox des 1 dRis
gan mav lo ba Si re a gi re ba.
in fras truq tu ris sfe ro Si ad mi nis tra ci is mi er aRe bu li val de bule
be bi: gze bis mdgo ma re o ba mi ni mum 2 Tve Si er Txel Se mow mde ba; gze bis
xar ve zeb ze Se mo su li gan cxa de bis Sem Txve va Si ma Ti Se ke Te ba 3 dRe Si
mox de ba; ub nis da suf Ta ve ba yo vel dRi ur re Jim Si gan xor ci el de ba; Sem-
Txve vi To bis prin ci piT mox de ba qa laq Si yo vel dRe ga na Te be bi sa da dasuf
Ta ve bis xa ris xis Se mow me ba.
es mci re o de ni ma ga li Tia im da pi re be bi sa, ro mel Tac mo qa la qe Ta
in te re se bis gaT va lis wi ne biT TviT mmar Tve li er Te u li we ri lo bi Ti

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
299
for miT gas cems. mom sa xu re bis ga ran ti e bis mniS vne lo va ni kom po nen tia,
kon kre tu li ser vi sis ga nu xor ci e leb lo bis Sem Txve va Si, mo qa la qi saTvis
mi si ga sa Civ re bis Se saZ leb lo bac.
kri ti kis, kon kre tu li ser vi sis ga sa Civ re bis mi za nia mom sa xu re bis
xa ris xis kon tro li da mi si ga um jo be se ba. igi Se saZ leb lo bas aZ levs admi
nis tra ci is Ta nam Srom lebs, ga a a na li zon da ga mo av li non mo qa la qe Ta
uk ma yo fi le bis mi ze ze bi. amas Tan, is xels uw yobs imas, rom Ta nam Sromleb
ma Se i mu Sa on prob le ma ze swra fi re a gi re bis me qa niz me bi da ma Ti
daZ le vis al ter na ti u li gze bi.
mar Ta lia, am ga sa Civ re be bis Se de gad ar dge ba sa mar Tleb ri vi pa suxis
mgeb lo bis sa kiT xi, mag ram maT ma Ra li po li ti ku ri kul tu ris mqo ne
sa zo ga do e ba Si gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba eni We baT. isi ni amaR le ben
sa xel mwi fos war mo mad gen le bis pa su xis mgeb lo bi sa da an ga riS val debu
le bis xa risxs da aum jo be se ben sa ja ro ad mi nis tra ci is mom sa xu re bis
do nes.
Ta vi 3.3
sa zo ga do e ba ze ori en ti re bu li po li cia
sa xel mwi fos, kon kre tu lad ki mis erT-er Ti sam sa xu ris – po li ci is
mo qa la qe eb Tan Ta nam Srom lo bis sa ni mu So ga mo xa tu le baa sa zo ga do e baze
ori en ti re bu li po li cia. sa zo ga do e ba ze ori en ti re bu li po li ci is
kon cef cia aris er Tgva ri axa li ti pis xel Sek ru le ba po li ci a sa da sazo
ga do e bas So ris, rom lis Ta nax mad, po li cia mo wo de bu lia, em sa xu ros
sa zo ga do e bas, ro me lic, Ta vis mxriv, gar kve ul pa su xis mgeb lo bas iRebs
wes ri gis uz run vel yo fis saq me Si.
au ci le be lia po li ci a sa da sa zo ga do e bas So ris per ma nen tu li da aqti
u ri Ta nam Srom lo ba, ra Sic ad gi lob ri vi sa zo ga do eb ri vi seq to ris
yve la war mo mad ge ne li un da mo na wi le ob des. sa u ba ria ara sam Tav ro bo
or ga ni za ci eb ze, ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis or ga no eb ze, ase ve im
cal ke ul mo qa la qe eb ze, ro mel Tac kon kre tu li ub nis mo sax le o bis inte
re se bi Se uZ li aT war mo ad gi non. aR niS nu li su bi eq te bi Se saZ loa poli
ci is sa kon sul ta cio sab Wos sa xi Tac ga er Ti an dnen. ma Ti re sur se bis
mo bi li ze ba da ga mo ye ne ba mniS vne lo va nia sa zo ga do e bis usaf rTxo e bi sa
da prob le me bis er Tob li vad ga daw yve tis saq me Si.

300
kari meoTxe
po li cia kar gad un da ic nob des ad gi lob ri vi mo sax le o bis sa Wi ro ebebs
da gac no bi e re bu li un da hqon des, rom mi si saq mi a no bis erT-er Ti
mTa va ri mi za nia sa zo ga do e bis sxva das xva jgufs So ris Ta nam Srom lo bis
xel Sew yo ba, usaf rTxo e bis sa er To prob le me bis mo sag va reb lad.
po li cia ara xe li suf le bis, ara med xal xis sam sa xur Sia. igi aq ti urad
rTavs sa zo ga do e bas Ta vis saq mi a no ba Si, ra Ta Sem cir des da na Sa ulis
ra o de no ba, mox des da na Sa u lis pre ven cia da ga i zar dos da na Sa u lis
gax snis maC ve neb le bi. es aris po li ci a sa da sa zo ga do e bas So ris Ta nam-
Srom lo ba, rom lis mi za nia sa zo ga do e bi saT vis po li ci is xa ris xi a ni
ser vi sis mi wo de ba da uz run vel yo fa. igi ex ma re ba po li ci els, ra Ta man
gan saz Rvros da ga daW ras is prob le me bi, rom le bic sa zo ga do e bas yvela
ze me tad aRel vebs. aR niS nu li Ta nam Srom lo bis pi ro beb Si mkvid rdeba
mo qa la qe eb Si po li ci is mi marT ndo ba.
aqe dan ga mom di na re, po li cia yo vel Tvis un da zru nav des sa zo gado
e bas Tan sa mu Sao ur Ti er To bis Se nar Cu ne ba ze, ra Ta Ta vad Se a fa sos,
Tu ram de nad ex ma re ba po li ci is mi er ga we u li saq mi a no ba sa zo ga do ebis
usaf rTxo e bas. ndo ba ze dam ya re bu li am Ta nam Srom lo biT po li ciis
Tvis uf ro ad vi lad xel mi saw vdo mi xde ba is in for ma cia, ro mel mac
Se iZ le ba mniS vne lov nad Se uw yos xe li da na Sa u lis Ta vi dan aci le bas, an
mis ga mov li ne bas. am de nad, sa zo ga do e bas Tan uSu a lo kon taq ti war ma tebu
li da efeq ti a ni saq mi a no bis wi na pi ro baa.
po li ci am un da SeZ los ad gi lob ri vi sa zo ga do e bis Se saZ leb lo be bis
sti mu li re ba da ga aq ti u re ba, ra Ta ma nac ai Ros sa ku Tar Tav ze Ta vi si
wi li pa su xis mgeb lo ba usaf rTxo e bis uz run vel yo fis saq me Si. am Tvalsaz
ri siT, mniS vne lo va nia ad gi lob riv mac xov re b leb Tan po li ci is
uSu a lo ur Ti er To be bis for me bi. ker Zod, sa u ba ria po li ci is gan yo file
be bis iseT Ro nis Zi e beb ze, ro go re bi caa: po li ci is Ta nam Srom lis mimag
re ba ro me li me kon kre tu li ub nis mo nak veT Si, qve i Ti pat ru li re ba,
sa zo ga do e bas Tan re gu la ru li Sex ved re bis or ga ni ze ba, gan sxva ve bu li
miz nob ri vi jgu fe bis Tvis sxva das xva prog ra mis gan xor ci e le ba (sa ganma
naT leb lo prog ra me bi sko leb Si, mo xa li se Ta pro eq te bi da sxv.).
gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba eni We ba Ta nam Srom lo bis iseT prog ramebs,
rom le bic kon kre tu li prob le mis mog va re ba ze iq ne ba ori en ti rebu
li. am gva ri for ma tiT Ta nam Srom lo ba Se saZ leb lo bas iZ le va, ga nisaz
Rvros ad gi lob ri vi sa zo ga do e bi saT vis yve la ze uf ro mtkiv ne u li
da sa Wir bo ro to prob le ma Ta wre, ga mo ik ve Tos pri o ri te te bi, Se mu Savdes
da gan xor ci el des go niv ru li da adek va tu ri sa moq me do geg ma.

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
301
sa zo ga do e ba sa da po li ci as So ris mWid ro par tni o ro ba iZ le va imis
sa fuZ vels, rom sa zo ga do e ba gax des po li ci is saq mi a no bis Sem fa se be li
da ama ve saq mi a no bis pri o ri te te bis gan saz Rvra Si Ta na mo na wi le. gan vi-
Ta re bu li qvey ne bis sa po li cio saq mi a no bis praq ti ka, gan sa kuT re biT
ad gi lob riv do ne eb ze, kar gad ic nobs e. w. sa zo ga do eb ri vi sab Wo e bis
in sti tuts, rom lis mi za nia, er Ti mxriv, po li ci is saq mi a no bis stra tegi
u li mi mar Tu le be bis gan saz Rvra Si sa zo ga do e bis Ta na mo na wi le o bis
uz run vel yo fa da, me o re mxriv, ama ve saq mi a no ba ze sa zo ga do eb ri vi kontro
li.
kon tro lis es da mo u ki de be li for ma kar gi sa Su a le baa po li ci is mu-
Sa o bis efeq tu ri ze dam xed ve lo bis Tvis, mi si gam Wvir va lo bis Tvis, poli
ci is mxri dan kon kre tu li sa mar Tal dar Rve ve bis ga mov le ni sa da am
faq teb ze swra fi re a gi re bis Tvis. po li ci e le bis Tvis es TviT kon trolis
erT-er Ti sa u ke Te so sa Su a le baa.
po li ci is ad gi lob riv ma gan yo fi le beb ma un da Ca mo a ya li bon par tnio
ro ba ara mxo lod ad gi lob riv mac xov reb leb Tan, ara med cal ke ul orga
ni za ci eb Tan, ker Zo da sa xel mwi fo struq tu reb Tan. isi ni, ro gorc
we si, mniS vne lo van rols as ru le ben sa zo ga do eb ri vi in te re se bis or gani
ze bu lad war mod ge nis Tval saz ri siT. amas Tan, maT aqvT kar gi re surse
bi, ro mel Ta efeq ti a nad mi mar Tvac Se iZ le ba prob le me bis ga daw yveti
sa ken. maT ricxvs Se iZ le ba mi e kuT vne bo des sxva das xva ara sam Tav ro bo
or ga ni za cia, bi nis me sa kuT re Ta am xa na go be bi, sxva in te res Ta jgu fe bi.
ar se bobs sxva das xva me To di, rom li Tac Se iZ le ba prob le mis mog vare
bi sa da da na Sa u lis pre ven ci is mi mar Tu le biT gan xor ci e le bul mu Sao
ba Si mo sax le o bis Car Tu lo bis uz run vel yo fa. Se saZ le be lia e. w. sa mezob
lo sab Wo e bi sa Tu ko mi te te bis Seq mna, mo xa li se mo qa la qe e bis mo nawi
le o ba ad gi lob ri vi pat ru li re bis gan xor ci e le ba Si, ase ve po li ci a-
Si Se mo su li sa Civ re bi sa da sa te le fo no za re bis mi Re ba Si. mo qa la qe eb ma
mo na wi le o ba Se iZ le ba mi i Ron po li ci is tre nin gSic. ase ve Se saZ le be lia
spe ci a lu ri prog ra me bis or ga ni ze ba mo sax le o bis Ta na mo na wi le o biT,
ise Tis ro go ri caa, ma ga li Tad, ub nis axal gaz rdo bi saT vis sxva das xva
kul tu rul-spor tu li Ro nis Zi e bis mow yo ba.
po li ci is saq mi a no ba Si sa zo ga do e bis Car Tvis for me bi uam ra via da
igi Ta vad po li ci is gan yo fi le bis mi er un da iyos gan saz Rvru li. mTava
ria, ise mox des ma Ti Ca mo ya li be ba da gan vi Ta re ba, rom maT re a lu rad
xe li Se uw yon po li ci i sa da sa zo ga do e bis par tni o ro bas, ad gi lob ri vi
prob le me bis mog va re bas, in for ma ci is Ria da pa ti o san ur Ti er Tgacvlas.

302
kari meoTxe
po li ci is ne bis mi e ri ini ci a ti va da pro eq ti, ro mel nic sa zo ga do ebis
mo na wi le o bas iT va lis wi nebs, sa Wi ro ebs mo ni to rin gsa da Se fa se bas.
man un da uz run vel yos imis gan saz Rvra, Tu ram de nad aR wevs kon kre tuli
pro eq ti da sa xul mi zans, sa Wi roa Tu ara axa li mo na wi le e bis Car Tva,
Tu ram de nad es miT mo na wi le ebs Ta vi an Ti amo ca ne bi, sa Wi roa Tu ara sazo
ga do e bis me ti in for mi re ba pro eq tis Se sa xeb da sxv.
po li ci i sa da sa zo ga do e bis ur Ti er To bis saq me Si gan sa kuT re bu li
ro li eni We ba mo sax le o bis ga mo kiT xvas. zo gi erT qve ya na Si we ri lo bi-
Ti kiT xva re bi ar zRu davs ga mo kiT xu li pi ris Se saZ leb lo bas, rom man
Ca mo a ya li bos Ta vi si mo saz re be bi da Se fa se be bi ama Tu im sa kiT xTan dakav
Si re biT. am ti pis kiT xva ri po li ci is er Tgva ri sa kon sul ta cio ur-
Ti er To bis for maa mo sax le o bas Tan.
ti pu ri kiT xva re bi sxva das xva as peqts mo i cavs: po li ci is mi marT
ndo bis, mo sax le o bis Car Tu lo bis, mi si kma yo fi le bi sa Tu uk ma yo fi lebis
Se fa se bas.
po li ci is mi marT mo sax le o bis ndo bis dad ge nis Tval saz ri siT, kiTxve
bi, Zi ri Ta dad, Sem de gi sa xi saa: ro gor Se a fa sebT mim di na re wlis ganmav
lo ba Si da na Sa u lis do nes Tqvens uban Si? yo fil xarT Tu ara Tqvens
uban Si da na Sa u lis mow me? ro me lia is kri mi na lu ri Tu usaf rTxo e bis
sxva xa si a Tis Zi ri Ta di 3 prob le ma Tqvens uban Si, ro mel Ta ga daw yvetac
pri o ri te tu lad mi gaC ni aT? axer xebs Tu ara po li cia Tqve ni ub nis
usaf rTxo e bis prob le me bis efeq ti a nad ga daW ras? da a. S.
mo sax le o bis po li ci is mu Sa o ba Si Ta na mo na wi le o bis Se fa se bis kuTxiT
kiT xva ri, Zi ri Ta dad, Sem deg kiT xvebs mo i cavs: uka nas kne li wle bis
gan mav lo ba Si yo fil xarT Tu ara miw ve u li po li ci is mi er or ga ni zebul
kre ba ze, sa dac gan xi lu li iq ne bo da Tqve ni ub nis prob le me bi? aRniS
nu li xa si a Tis Sek re ba ze miw ve vis Sem Txve va Si Tu das Tan xmde bo diT
was vlas? mi gi Ri aT Tu ara po li ci is kiT xva re bi da Tu Se giv si aT isi ni?
Se giZ li aT Tu ara, da a sa xe loT Tqvens uban Si gan xor ci e le bu li saq mi ano
ba, ro mel Sic po li ci ac iRebs mo na wi le o bas? da a. S.
po li ci is mom sa xu re biT mo sax le o bis kma yo fi le bis Tu uk ma yo fi lebis
da sad ge nad kiT xve bi Zi ri Ta dad Sem de gi sa xi saa: ram de nad xarT kmayo
fi li im po li ci el Ta mu Sa o bis sti liT, rom le bic Tqve ni ub nis usafrTxo
e ba ze un da zru nav dnen? im Sem Txve va Si, Tu Tqven an Tqvens ax lobels
Se xe ba gqon daT po li ci as Tan, ro gor Se giZ li aT da a xa si a ToT mi si
Tqven da mi an Tqve ni ax lob lis mi marT da mo ki de bu le ba? ram de nad scems
da icavs po li cia ka nons? ram de nad swra fad re a gi rebs po li cia mo sax-

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
303
le o bis Set yo bi ne beb ze? aris Tu ara ub nis po li ci e li Ria da am JRavnebs
Tu ara di a lo gis sur vils mo sax le o bas Tan? aw vdis Tu ara ub nis
po li cia mo sax le o bas in for ma ci as da na Sa u lis pre ven ci is Ro nis Zi e ba-
Ta Se sa xeb? da a.S.
Ta vi 3.4
er Tob li vi bi u je ti
bo lo 15 wlis gan mav lo ba Si mo qa la qe Ta sa xel mwi fo da ad gi lob riv
mmar Tve lo ba Si Ta na mo na wi le o bis erT-er Ti sa u ke Te so for ma aris mosax
le o bas Tan er Tad bi u je tis Sed ge nis praq ti ka. mar to 2001 wli dan
2005 wlam de mi si ga mo ye ne ba ev ro pa Si 10-jer ga i zar da.
er Tob li vi bi u je tis Sed ge nis Tvis Sem de gi pi ro be bis ar se bo baa
mniS vne lo va ni: igi mra val je rad da xan grZliv ga mo ye ne bas un da ukav-
Sir de bo des da ara er Tje rad ga mo kiT xva sa Tu re fe ren dums, ro me lic
sa bi u je to an sa ga da sa xa do sa kiT xebs exe ba. mniS vne lo va nia ase ve, rom
igi aq ti u ri dis ku si is pro cess ga mo xa tav des, ami tom mi si Ca ta re ba mxolod
we ri lo bi Ti ga mo kiT xvis for miT ar un da Se mo i far gle bo des. aRsa
niS na via an ga riS val de bu le bis as peq tic, rom lis Ta nax mad, sa xel mwifos
war mo mad gen le bi mo sax le o bas an ga riSs aba re ben ima ze, Tu ro gor
iq na gan xor ci e le bu li ma Ti kon kre tu li wi na da de be bi.
aR niS nu li pi ro be bis gan xor ci e le bis op ti ma lu ri sa Su a le be bi sam
eta pad Se iZ le ba da i yos: pir vel rig Si, au ci le be lia ad gi lob ri vi bi uje
tis Se sa xeb mo sax le o bis in for mi re ba. am miz niT iq mne ba sa in for macio
bro Su re bi, sa dac ga we ri lia, Tu ra mo cu lo bis wli u ri bi u je ti
aqvs ad gi lob riv TviT mmar Tvel er Te uls da ro go ria am TviT mmar Tveli
er Te u lis sa bi u je to pri o ri te te bi; me o re etap ze au ci le be lia
aR niS nul bi u jet ze mo sax le o bis az ris ga ge ba, ris Tvi sac, we ri lo bi-
Ti ga mo kiT xvis for mas Tan er Tad, did mniS vne lo bas iZens mo sax le obas
Tan Sek re be bis or ga ni ze bac (xSir Sem Txve va Si Ser Ce va xor ci el deba
Sem Txve vi To bis prin ci pis sa fuZ vel ze). bo lo etap ze, ro de sac mosax
le o bis az ris ga mo kiT xvis sa fuZ vel ze ga ni saz Rvre ba ad gi lob ri vi
bi u je tis pri or te te bi, au ci le be lia, amis Se sa xeb mo sax le o bis kvlav
in for mi re ba da mis Tvis an ga ri Sis Ca ba re ba, rac ase ve we ri lo bi Ti formiT
un da gan xor ci el des.

304
kari meoTxe
er Tob li vi bi u je tis praq ti ka ara mxo lod mo sax le o bi sa da TviTmmar
Tve li er Te u lis mi er bi u je tis er Tob li vad gan saz Rvras exe ba,
ara med mis er Tob liv ga mo ye ne ba sac. sa u ba ria, kon kre tu li sa yo facxov
re bo prob le mis mo sag va reb lad, an gar kve u li pro eq tis gan sa xorci
e leb lad, fi nan su ri Ta na mo na wi le o bis iseT for meb ze, ro de sac
ad gi lob ri vi TviT mmar Tve li er Te u li da mo sax le o bis gan saz Rvruli
jgu fi er Tob li vad qmni an bi u jets. Se saZ loa sru li sa bi u je to dafi
nan se biT da mo sax le o bis uSu a lo Car Tu lo biT mox des kon kre tu li
amo ca ne bis gan xor ci e le ba.

na wi li meoTxe
demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
moqalaqeTa
Tanamonawileobis
perspeqtivebi saqarTveloSi
305
am nawilSi gamovTqvamT hipoTezebs damoukidebeli sajaro administraciis
Camoyalibebis amocanis gadasaWrelad. gamovikvlevT de mok
ra tiuli da samarTlebrivi saxelmwifos standartebis Sesaba mi si
kom pe tenturi, politikurad neitraluri sajaro adminis tra ci is Tavi
seburebebs. gavecnobiT saqarTveloSi moqalaqeTa Ta na mo na wi leobis
mizniT gatarebul RonisZiebebs. gaviazrebT informirebulobis
mniSvnelobas TanamonawileobiTi mmarTvelobis procesSi. vimsjelebT
saxelmwifo mmar Tve lo baSi studentTa Tanamonawileobis Temaze.
nawilis dasasruls Tqven SeZlebT upasuxoT iseT kiTxvebs, rogoricaa:
• ra winapirobebzea damokidebuli saqarTveloSi saxelmwifo mmar-
Tve lobaSi moqalaqeTa srulfasovani Tanamonawileobis uzrun velyofa?
• moqalaqeTa Tanamonawileobis ra saxeebi arsebobs saqarTveloSi?
• ra rols asrulebs saqarTveloSi momsaxurebis saagentoebi moqalaqeTaTvis
servisis swrafi da xarisxiani miwodebis saqmeSi?
• rogor SeiZleba momsaxurebis saagentoebis bazaze e.w. erTi fanjris
principis optimaluri uzrunvelyofa?
• rogor aris municipalur doneze erTi fanjris principiT momsaxurebis
gaweva uzrunvelyofili?
• rogor SeiZleba municipalur doneze momsaxurebis gaumjobeseba?
• razea moqalaqeTa Tanamonawileobis gaaqtiureba damokidebuli?
• ra formiT SeiZleba Tanamonawileobis mizniT moqalaqeTa gaaqtiureba?
• ra formiT SeuZlia students aqtiuroba saxelmwifo mmarTvelobaSi
monawileobis mizniT?
• rogor SeuZlia universitets, studentTa Tanamonawileobis procesi
sadmi xelSewyoba?

306
Ta vi 4.1
kari meoTxe
sa ja ro ad mi nis tra ci is re for ma
sa qar Tve lo Si sa xel mwi fo da ad gi lob riv mmar Tve lo ba Si mo qa la qe-
Ta Ta na mo na wi le o bis uz run vel yo fa gar kve u li wi na pi ro be bis Ses rule
ba zea da mo ki de bu li. au ci le be lia, rom sa xel mwi fo Si ar se bob des
de mok ra ti is ma Ra li xa ris xi, da mo u ki de be li sa xel mwi fo in sti tu tebi,
sa mo qa la qo sa zo ga do e bis Tvi Tor ga ni ze bi sa da sa ku Tar Tav ze me ti
pa su xis mgeb lo bis aRe bis kul tu ra. wi na aR mdeg Sem Txve va Si, di dia imis
Se saZ leb lo ba, rom mox des sa xel mwi fo xe li suf le bi sa gan, sa ku Ta ri Zala
uf le bis in te re se bi dan ga mom di na re, mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis
mxo lod sa ar Cev nod ma ni pu la cia da mo bi li ze ba.
mar Ta lia, bo lo pe ri od Si sa qar Tve lo Si sa xel mwi fo sa da sa ja ro
ad mi nis tra ci is re for mi re bis kuT xiT gar kve u li po zi ti u ri na bi je bi
ga da id ga, ro go re bi caa: ko ruf ci as Tan brZo la, zed me ti Sta te bis gauq
me ba, xel fa se bis mo ma te ba, sa mu Sao in fras truq tu ri sa da mom sa xu rebis
ga um jo be se ba, mag ram mTa var amo ca nad rCe ba da mo u ki de be li sa ja ro
ad mi nis tra ci is Ca mo ya li be ba.
imis Tvis, rom mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o ba sa xel mwi fo mmar Tve loba
Si pa su xob des de mok ra ti u li da sa mar Tleb ri vi sa xel mwi fos standar
tebs, au ci le be lia, kom pe ten tu ri, po li ti ku rad ne it ra lu ri saja
ro ad mi nis tra ci is ar se bo ba, ro me lic mi u ker Zo eb lad imu Sa vebs da
mxo lod ka nons aRas ru lebs. amis ga re Se, gan vi Ta re bu li qvey ne bi dan
gar kve u li mo de le bis gad mo ta na ar iq ne ba da de bi Ti Se de gis mom ce mi.
sa ja ro ad mi nis tra ci is Sem dgo mi re for mi re bis Tvis am etap ze sa qar-
Tve lo Si ori mniS vne lo va ni wi na pi ro bis dak ma yo fi le ba aris au ci lebe
li: pir vel rig Si, gan sa kuT re bu li yu rad Re ba un da da eT mos sa ja ro
mo xe le Ta mo sam za de bel da kva li fi ka ci is amaR le bis kur se bis gan vi-
Ta re bas. es kur se bi mxo lod ka no ne bi sa da kon kre tu li kom pe ten ci e bis
cod na ze ki ar un da iyos mi mar Tu li, ara med sa xel mwi fo eb ri vi cno bi ere
bi sa da Se sa ba mi si una re bis ga mo mu Sa ve ba ze. sas wav lo kur se bis fargleb
Si sa ja ro mo xe lem un da Ca mo i ya li bos imis Seg ne ba, rom is sa xelmwi
fos sam sa xur Sia da rom mi si saq mi a no ba mo sax le o bis Tvis sa u ke Te so
mom sa xu re bis uz run vel yo faa.
gan sa kuT re bu li yu rad Re ba un da da eT mos mo qa la qe eb Tan ur Ti er-
To bi sa da maT Tan Ta nam Srom lo bis una re bis ga mo mu Sa ve bas. xSi rad moqa
la qe e bis az re bi da Se xe du le be bi sa ja ro ad mi nis tra ci is saq mi a no bis

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
307
ga um jo be se bis Tvis mniS vne lo va ni sa in for ma cio wya roa. swo red am idee
bis aR mo Ce na da ma Ti praq ti ku li ga mo ye ne ba uz run vel yofs imas, rom
sa ja ro ad mi nis tra cia mud mi vad pa su xob des sa zo ga do eb riv moT xovneb
sa da ga mow ve vebs. rac uf ro Sors iq ne ba sa ja ro mo xe le mo qa la qisgan
da sa zo ga do e bis gan, miT uf ro as cde ba igi Ta vi si saq mi a no bis mTavar
saz riss – xalxs.
mo sax le o bas Tan ur Ti er To bas, ma Ti az re bis mos me nas da gaT va lis wine
bas or ga ni ze ba sWir de ba, ris Tvi sac una ric da cod nac sak ma ri si un da
gqon des. ami saT vis sa ja ro mo xe les li de ro bi sa da gun du ri mu Sa o bis
una re bi sWir de ba, rac ase ve praq ti ku li me ca di ne o be biT mi iR we va.
sa ja ro ad mi nis tra ci is re for mis me o re mniS vne lo va ni kom po nentia
po li ti ku ri ne it ra lu ro bis uz run vel yo fa. au ci le be lia, sa jaro
ad mi nis tra ci is Ti To e u li rgo lis de po li ti za cia. am miz nis Tvis,
ro gorc sa mar Tleb riv, ise praq ti kul do ne ze, po li ti ku ri da ara poli
ti ku ri Ta nam de bo be bi, po li ti ku ri da pro fe si u li in sti tu te bi
er Tma ne Ti sa gan mkac rad un da ga i mij nos. cal ke u li po li ti ku ri Ta namde
bo bis pi rebs, iq ne bi an ese ni mi nis tre bi, qa la qis me re bi Tu sxva, mar-
Ta lia, aqvT uf le ba, gan saz Rvron po li ti kis Zi ri Ta di mi mar Tu le be bi,
mag ram maT uf le ba ar un da hqon deT, uSu a lod Ca e ri on sa ja ro fun qcie
bis gan xor ci e le ba Si. sa ja ro sam sa xu rebs un da hqon deT da mo u ki deblo
bis ma Ra li xa ris xi da ar un da xde bo des ma Ti po li ti ku ri niS niT dakom
pleq te ba da sa ku Ta ri po li ti ku ri in te re se bis Tvis ga mo ye ne ba.
swo red am pi ro beb Sia Se saZ le be li sa xel mwi fo mmar Tve lo ba Si mo qala
qe Ta Ta na mo na wi le o bis ise Ti uz run vel yo fa, rom ar mox des viw ro
par ti u li niS niT moq me de ba – mo sax le o bis Car Tva mxo lod im miz niT,
rom mo bi li ze bul iq nes po ten ci u ri amom rCe ve li.
Ta vi 4.2
sa mo qa la qo mo na wi le o ba da
mom sa xu re bis sa a gen to e bi
sa qar Tve lo Si sa xel mwi fo da ad gi lob riv mmar Tve lo ba Si mo qa la qe-
Ta Ta na mo na wi le o bis miz niT gar kve u li na bi je bi ga da id ga. ro gorc yovel
axal wa mow ye bas, ma sac aqvs Ta vi si da de bi Ti da uar yo fi Ti mxa re e bi.

308
kari meoTxe
qa laq Tbi li sis me ris 2006 wlis 26 de kem bris brZa ne biT dam tkic da
`qa laq Tbi li sis me ri is sa mo qa la qo mo na wi le o bi sa da in teg ra ci is saqa
la qo sam sa xu ris – Tbi li sis kor pu sis de bu le ba~. am sam sa xu ris er-
Ti-er Ti mTa va ri mi za ni iyo qa laq Tbi lis Si sa mo qa la qo mo na wi le o bis
prog ra me bis Se mu Sa ve ba da gan xor ci e le ba da bi naT me sa kuT re Ta am xa nago
be bis gan vi Ta re ba.
aR niS nu li miz nis mi saR we vad Se iq mna bi naT me sa kuT re Ta am xa na go be bi.
am xa na go ba sa ku Ta ri ri ge bi dan ir Cev da Tav mjdo ma res, ro mel sac qa laqis
bi u je ti dan ga mo e yo fo da xel fa si. Tav mjdo ma ris fun qci a Si Se di oda
bi naT me sa kuT re Ta Sek re be bis or ga ni ze ba, maT Tan er Tad im sa yo facxov
re bo prob le me bis gan saz Rvra, rom le bic ga da u de bel mog va re bas
sa Wi ro eb dnen. Tav mjdo ma re iyo pa su xis mge be li ima ze, rom am prob leme
bis Se sa xeb TviT mmar Tve li er Te u lis Tvis mi e wo de bi na in for ma cia
da uz run ve le yo ma Ti dax ma re biT mi si ga daw yve ta.
prob le mis er Tob li vi ga daW ris miz niT da i ner ga bi naT me sa kuT re-
Ta am xa na go bi sa da ad gi lob ri vi TviT mmar Tve li er Te u lis er Tob li vi
fi nan su ri Ta na mo na wi le o bis praq ti ka. ker Zod, gan saz Rvru li saq mi ano
bis da sa fi nan seb lad iq mne bo da er Tob li vi bi u je ti, rom lis 30%-s
afi nan seb da TviT mmar Tve li er Te u li, xo lo da nar Cen Tan xas ga i Reb da
mo sax le o ba. re a lu rad TviT mmar Tve li er Te u le bis ini ci a ti viT ga moi
yo im stan dar tu li prob le me bis nus xa, rom lis mog va re bac bi naT me sakuT
re Ta am xa na go bi saT vis pir vel xa ris xo va ni Se iZ le bo da yo fi li yo.
gan sa kuT re biT es exe bo da amor ti ze bu li lif te bis Se ke Te bas da saxle
bis ga da xur vas.
ise Ti Zvi rad Ri re bu li pro eq te bis da fi nan se ba, ro go re bi caa korpu
sis mim de ba re te ri to ri a ze as fal tis da ge ba an da sas ve ne be li da
spor tu li in fras truq tu ris Seq mna, TviT mmar Tve li er Te u lis xar jebiT
xor ci el de ba. am ini ci a ti veb Sic am xa na go be bis Tav mjdo ma re Ta roli
di dia. isi ni ani We ben mo sax le o ba sa da TviT mmar Tvel er Te uls Soris
ur Ti er To bas er Tgvar or ga ni ze bul for mas.
ad gi lob riv mmar Tve lo ba Si sa zo ga do e bis mo na wi le o bis Tval sazri
siT, aR niS vnis Rir sia mo sax le o bis we ri lo bi Ti ga mo kiT xva, ro me lic
qa laq Tbi lis Si iyo or ga ni ze bu li. kiT xva re bi, Zi ri Ta dad, imis ga movle
nas em sa xu re bo da, iyo Tu ara mo sax le o ba TviT mmar Tve li er Te u lis
mom sa xu re bis do niT kma yo fi li. mas ve un da ga mo ev li na is kon kre tu li
sfe ro e bi, ri Tac mo sax le o ba sa ja ro ad mi nis tra ci is mu Sa o biT iyo ukma
yo fi lo.

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
309
uSu a lo Ta na mo na wi le o bas Tan er Tad mo qa la qe TaT vis sa ja ro ad minis
tra ci is xel mi saw vdo mo bis uz run vel yo fis miz niT, gan sa kuT re bulad
mniS vne lo va nia sa ja ro ad mi nis tra ci is mom sa xu re bis ga um jo bese
bis sa kiT xi. sa u ba ria, mo qa la qe Ta `er Ti fan jri dan~, `er Ti xe li dan~
mom sa xu re bis prin cip ze.
am mi mar Tu le biT gan xor ci e le bu li ini ci a ti ve bi dan aR sa niS na via
mom sa xu re bis is sa a gen to e bi, rom le bic Se iq mna Si na gan saq me Ta sa mi nistro
sa da ius ti ci is sa mi nis tros far gleb Si. Sss-s mom sa xu re bis sa a gentos
Zi ri Ta di fun qci aa sat ran spor to sa Su a le ba Ta re gis tra ci is, mar-
Tvis uf le bis mi ni We bis, aR dge nis, ga ce mis, ase ve sa ne bar Tvo da sxva ufle
ba mo si le be bis gan xor ci e le ba. rac Se e xe ba ius ti ci is sa mi nis tros,
mis far gleb Si ar se bu li mom sa xu re bis sa a gen tos kom pe ten ci a Si eq ce va
pi ra do bis mow mo bis, pas por tis ga ce ma, da ba de bis, qor wi ne bis, sa kuT rebis
re gis tra cia, sa me war meo da ara sa me war meo iu ri di u li pi re bis regis
tra cia da sxv.
aR niS nu li uw ye be bis mom sa xu re bis sa a gen tos fi li a le bi fun qci o nirebs
re gi o neb Sic. imis mi xed viT, mom sa xu re bis Tu ra for ma sWir de ba
mo qa la qes, Se uZ lia mi mar Tos cal ke u li ze moT qmul sa a gen tos da mi -
iRos ad gil ze yve la is mom sa xu re ba, rom le bic am sa a gen tos kom pe tenci
a Si Se dis.
sa mo qa la qo mo na wi le o bi sa da mom sa xu re bis ga um jo be se bis kuT xiT
sa qar Tve lo Si ga dad gmu li na bi je bi uTu od mi sa sal me be li da da sa fase
be lia. is xels uw yobs sa xel mwi fo sa da mo qa la qes So ris par tni o ruli
da ndo biT aR Wur vi li ur Ti er To be bis Ca mo ya li be bas. mag ram au cile
be lia im xar ve zeb zec yu rad Re bis ga max vi le ba, rac am pro ce sebs axasi
a Tebs.
da viw yoT mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis for me bis Se fa se biT. aq,
pir vel rig Si, Tval Si sa ce mia is ga re mo e ba, rom ad gi lob ri vi TviT mmar-
Tve lo ba gan sa kuT re biT wi na sa ar Cev no pe ri od Si mi mar Tavs iseT ini cia
ti vebs, ro go re bi caa: er Tob li vi bi u je tiT sa yo fac xov re bo prob leme
bis mog va re ba, gan sa kuT re biT kor pu se bis lif te bi sa da sa xu ra ve bis
Se ke Te ba; as fal te bis da ge ba da sxva in fras truq tu ru li Ro nis Zi e be bis
gan xor ci e le ba. igi ve iT qmis bi naT me sa kuT re Ta am xa na go be bis Tav mjdoma
re Ta aq ti u ro ba zec (isi ni xel fass iRe ben qa la qis bi u je ti dan), rode
sac isi ni wi na sa ar Cev no pe ri od Si sa xe li suf lo par ti is mxar da We ris
miz niT po ten ci u ri mxar dam We re bis mo bi li ze biT ari an da ka ve bu le bi,
ro de sac fur cli Ta da kal miT xel Si me zob lebs ekiT xe bi an, Tu vis misce
men xmas ar Cev neb Si.

310
kari meoTxe
Ta vis Ta vad is faq ti, rom bi naT me sa kuT re Ta am xa na go be bis Tav mjdoma
re ebs mo sax le o ba ir Cevs da Sem deg es Tav mjdo ma re me zob lebs TviTmmar
Tvel er Te ul Tan or ga ni ze bul ur Ti er To ba Si ex ma re ba, da de bi Ti
mov le naa. mag ram es Ta nam Srom lo ba Ta vi su fa li un da iyos yo vel gva ri
par ti u li in te re se bi sa gan da sa ar Cev no ko ni un qtu ri sa gan. ami tom moma
val Si au ci le be lia Ta nam Srom lo bis am for me bis Se nar Cu e ne ba, mxolod
mi u ker Zo e be li da obi eq tu ri mu Sa o bis sa fuZ vel ze, ro me lic um-
Tav re sad mo sax le o bis prob le me bis mog va re ba ze iq ne ba ori en ti re buli.
igi ve iT qmis mo sax le o bis ga mo kiT xvis for ma zec. ase Ti sa xis ga mokiT
xve bi sa u ke Te so sa Su a le baa imis Tvis, rom sa ja ro ad mi nis tra ci am
mo ax di nos TviT Se fa se ba, da i na xos sa ku Ta ri mu Sa o bis Zle ri da sus ti
mxa re e bi, ga iT va lis wi nos mo sax le o bis re ko men da ci e bi. mag ram am ga mokiT
xva sac mxo lod im Sem Txve va Si eq ne ba obi eq tu ri xa si a Ti, Tu isic ar
iq ne ba sa ar Cev no ko ni un qtu riT gan saz Rvru li. Ta nac, mniS vne lo va nia,
rom am ga mo kiT xvis Se de ge bi ga mo kiT xul TaT vis iyos xel mi saw vdo mi da
gam Wvir va le.
obi eq tu ro bis, gam Wvir va lo bi sa da moq ni lo bis ma Ra li xa ris xiT gamo
ir Ce va mom sa xu re bis sa a gen to e bis mu Sa o ba. mo qa la qis in te re se bi dan
ga mom di na re, Ta na med ro ve teq no lo gi e bis ga mo ye ne biT isi ni uz runvel
yo fen swraf da er Ti an mom sa xu re bas, ra Ta mo qa la qem da zo gos dro,
ener gia da fu li. amiT mo qa la qe sa ja ro ad mi nis tra ci a Si xe davs mas ze
mzrun vel par tni ors.
imi saT vis, rom Si na gan saq me Ta sa mi nis tro sa da ius ti ci is sa mi nistro
e bis mom sa xu re bis sa a gen to e bis mi er ga we u li ser vi se bi mo sax le obi
saT vis uf ro xel mi saw vdo mi da efeq ti a ni iyos, mi zan Se wo ni li iq ne ba
am ori sa a gen tos ga er Ti a ne ba. `er Ti fan jri dan~ mom sa xu re bis mi wo debis
prin ci pi imas niS navs, rom yve la im sa xis mom sa xu re bis mi Re ba, romel
Tac dRes es uw ye be bi cal-cal ke axor ci e le ben, Se saZ le be li iyos
erT ad gi las, dro is erT in ter val Si, ro gorc es da sav le Tis qvey ne bis
praq ti ka Sia mi Re bu li. amas Tan, au ci le be lia, ad gi leb ze TviT mmar-
Tvel er Te u lebs ga da e ces aR niS nu li mom sa xu re o bis gan xor ci e le bis
uf le ba mo si le ba.
mom sa xu re bis sa a gen tos Ta nam Sro me li sa mo qa la qo pi ri un da iyos,
imis gan da mo u ki deb lad, Tu ra sa xis mom sa xu re bas ewe va igi. dRes Si nagan
saq me Ta sa mi nis tros far gleb Si ar se bu li mom sa xu re bis sa a gen tos
Ta nam Srom le bi po li ci e le bi ari an, mi u xe da vad imi sa, rom ma Ti saq mi ano
ba ar ukav Sir de ba sa po li cio fun qci e bis Ses ru le bas.

Ta vi 4.3
demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
mu ni ci pa lu ri ser vi se bis ga um jo be se ba
311
sa qar Tve los cal ke ul mu ni ci pa lur er Te ul Si ad mi nis tra ci uli
mom sa xu re bis dax ve wis miz niT Se iq mna spe ci a lu ri sam sa xu re bi `sa mo qala
qo mi sa Re bis~ an `mo qa la qis mom sa xu re bis gan yo fi le bis~ sa xiT. maT
mi er ga we u li mu ni ci pa lu ri ser vi se bis for me bia:
• ofi ci a lu ri ko res pon den ci is kom pi u te rul sis te ma Si re gis tracia,
pir ve la di da mu Sa ve ba da ga da mi sa mar Te ba;
• mo qa la qe Ta we ri le bi sa da gan cxa de be bis kom pi u te rul sis te ma Si
re gis tra cia, pir ve la di da mu Sa ve ba da ga da mi sa mar Te ba;
• mo qa la qe Ta mi Re ba da ze pi ri kon sul ta cia;
• mo qa la qe Ta uz run vel yo fa sa te le fo no kon sul ta ci e biT, ra Ta
maT mi i Ron sa Wi ro rCe ve bi da gan mar te be bi;
• ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis mi er da fi nan se bu li so ci a lu ri
da sa me di ci no dax ma re be bis prog ra ma Ta far gleb Si so ci a lu ri Se Ra va-
Te bis dad ge na mu ni ci pa lur mom sa xu re ba ze, ro go re bi caa: wylis ga dasa
xa di, nag vis mo sak re be li, mu ni ci pa lur tran spor tze ufa so sam gzavro
bi le Ti da sxva Se Ra va Te bi sa Tu dax ma re be bis cal ke u li mo qa la qis-
Tvis dad ge na.
mo sax le o bis Tvis mom sa xu re bis ga um jo be se bis Tval saz ri siT, aR niSnu
li sam sa xu re bis Seq mna uda vod win ga dad gmu li na bi jia. au ci le be lia
ma Ti Sem dgo mi srul yo fa da gan vi Ta re ba. am miz niT, pir vel rig Si, un da
mox des sam sa xu ris Ta nam Sro mel Ta kva li fi ka ci is amaR le ba mo qa la qe eb-
Tan efeq ti a ni ko mu ni ka ci is, kon fliq tis mar Tvis, in ter net teq no logi
e bis srul fa so va ni ga mo ye ne bis, sa ub ris war mar Tvis mi mar Tu le biT.
sa Civ reb sa Tu sxva sa xis mi mar Tveb ze mo qa la qe Ta Set yo bi ne bis an ra i me
sa Wi ro e bis Se sa xeb in for mi re bis miz niT, sa sur ve lia, amoq med des ise-
Ti kom pi u te ru li ser vi si, ro me lic mo qa la qes in for ma ci ebs mo bi lur
te le fon ze gzav ni liT Se at yo bi nebs. mi zan Se wo ni lia, ga we u li sa mu Saos
Se sa xeb we ri lo bi Ti an ga ri Si sam sa xu reb ma yo vel Tve an kvar tal Si
er Txel awar mo on, sa dac Se fas de ba mom sa xu re bis xa ris xis war ma te bu li
da wa ru ma te be li mxa re e bi, ma Ti ga um jo be se bis re ko men da ci e bi, ase ve
ai sa xe ba, Tu ra prob le me bi awu xebs mo sax le o bas, ra ser vi seb zea di di
moT xov ni le be bi da ro go ria maT ze dro u li da adek va tu ri re a gi re bis
me qa niz me bi. sa sur ve lia, sxva mu ni ci pa li te te bis ga moc di le bis ga zi-

312
kari meoTxe
a re bac, ara mar to sa qar Tve los far gleb Si, ara med sa er Ta So ri so done
zec, ri Tac sa u ke Te so praq ti kis da ner gva sa da mom sa xu re bis mud miv
ga um jo be se bas Se ew yo ba xe li.
Ta vi 4.4
mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis ga aq ti u re ba
sa qar Tve lo Si de mok ra ti u li gan vi Ta re bis mniS vne lo va ni ga mow vevaa
mo qa la qe Ta sa xel mwi fo da ad gi lob riv mmar Tve lo ba Si Ta na mo na wile
o bis uz run vel yo fa. `kar gi mmar Tve lo bis~ prin ci pis um niS vne lo vane
si ele men tis – Ta na mo na wi le o bis gan xor ci e le ba, pir vel rig Si, damo
ki de bu lia sa xel mwi fos sa ja ro mo xe le e bis unar ze, rom maT aRiq van
sa zo ga do e ba ro gorc par tni o ri da SeZ lon mis aq ti ur wev reb Tan Tanam
Srom lo bis or ga ni ze ba.
mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis ga aq ti u re bis Tval saz ri siT, mniS vnelo
va nia ar se bu li bi naT me sa kuT re Ta am xa na go be bis Sem dgo mi gan vi Tare
ba. im xar ve ze bis daZ le vis pa ra le lu rad, ra zec Tav Si iyo sa u ba ri,
au ci le be lia ma Ti da ma te bi Ti fun qci e bi Tac aR Wur va. ker Zod, ma Ti saqmi
a no ba ar un da ifar gle bo des mxo lod viw ro sa yo fac xov re bo prob leme
bis mog va re biT, ara med isi ni ad gi lob riv TviT mmar Tvel er Te ul Tan
er Tad aq ti u rad un da iy vnen Car Tu li sxva das xva sfe ro Si stra te gi u li
mi mar Tu le be bis gan saz Rvris saq me Sic. sa u ba ria ad gi lob ri vi bi u je tis
pri o ri te te bis er Tob liv gan saz Rvra ze, mi si Ses ru le bis kon trol ze,
ub nis in fras truq tu ri sa da ke Til mow yo bis geg me bis er Tob liv Sed gena
ze da sxv. TviT mmar Tve li er Te u lis mi er pe ri o du lad un da xde bo des
am xa na go be bis Tav mjdo ma re eb Tan Sek re be bis or ga ni ze ba, cal ke ul Sem-
Txve va Si, Se saZ loa, Ti To e u li ub nis mo sax le o bis Sek re ba gax des au cile
be li, Tu saq me exe ba mniS vne lo va ni prob le mis ga daW ras, an pro eq tis
gan xil va sa da gan xor ci e le bas.
mniS vne lo va nia mo sax le o bis pe ri o du li ga mo kiT xve bis or ga ni ze ba.
ga mo kiT xvis Se de geb ma un da ga mo av li nos, Tu ram de nad aris mo sax le o ba
sa ja ro ad mi nis tra ci is ser vi siT kma yo fi li. ga mo kiT xvis Se de ge bi unda
iyos gam Wvir va le da yve la saT vis xel mi saw vdo mi. mo sax le o bas un da
mi e ces ase ve imis sa Su a le ba, rom man we ri lo biT ga ak ri ti kos ad gi lobri
vi sa ja ro ad mi nis tra ci is mu Sa o ba. au ci le be lia, am kri ti kas upa suxos
ad mi nis tra ci am da gan mar tos prob le mis mog va re bis Se saZ leb lo-

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
313
bis Se sa xeb. amis ga re Se ad mi nis tra ci is an ga riS val de bu le bis prin cips
az ri ekar ge ba.
mo sax le o bis Ta na mo na wi le o bis mniS vne lo va ni kom po nen tia mi si infor
mi re bu lo ba. ad gi lob ri vi mo sax le o ba uSu a lod un da iReb des infor
ma ci as imis Se sa xeb, Tu vin ris Tvis aris pa su xis mge be li ad gi lobriv
TviT mmar Tvel or ga no Si, ra bi u je ti aqvs am or ga nos, ra geg me bi sa
da pro eq te bis gan xor ci e le ba aqvs mas miz nad da sa xu li da sxva mniS vnelo
va ni sa kiT xe bi. ad gi lob ri vi TviT mmar Tve lo bis or ga no yve la na irad
un da cdi lob des imas, rom Tvi Ton mi vi des da Ta vi ga ac nos mo saxle
o bas da ara pi ri qiT, iyos pa si ur rol Si. es, Zi ri Ta dad, Se iZ le ba ganxor
ci el des sa in for ma cio bro Su re bis gav rce le biT an sxva sa in forma
cio sa Su a le be bis ga mo ye ne biT.
gan sa kuT re bu li aR niS vnis Rir sia mo zar di Ta o bis in for mi re bu lobis
uz run vel yo fa. am miz niT, Se saZ le be lia sko leb Si sa ja ro ad mi nistra
ci is war mo mad ge ne le bis mi er ma Ra li kla sis mos wav le eb Tan uSu alo
Sex ved re bis or ga ni ze ba. es aCens mos wav le eb Si sa ja ro Te me biT dain
te re se bis mo ti va ci as da uya li bebs maT sa xel mwi fo eb riv az rov ne bas.
isi ni em za de bi an imis Tvis, rom ga i az ron Ta vi si wi li mo qa la qe ob ri vi
pa su xis mgeb lo ba. swav lo ben imas, rom ker Zo in te res Tan er Tad ar sebobs
sa ja ro in te re sic da rom mniS vne lo va nia maT So ris ba lan sis uzrun
vel yo fa.
di di mniS vne lo ba aqvs sa zo ga do eb ri vi usaf rTxo e bis sa kiT xeb Si
mo qa la qe eb sa da ad gi lob riv po li ci as So ris mWid ro Ta nam Srom lobis
for me bis Ca mo ya li be bas. po li cia, ro gorc sa ja ro ad mi nis tra ci is
mniS vne lo va ni rgo li, ar un da iyos kar Ca ke ti li or ga ni za cia, ro me lic
mxo lod mo qa la qe e bis ga mo Za xe beb ze, mom xdar sa mar Tal dar Rve veb ze
re a gi rebs. is mo sax le o bas Tan par tni o ro bi saT vis Ria un da iyos. am mizniT,
gan sa kuT re biT ki kon kre tu li ub nis in speq tor ma, or ga ni ze ba un da
ga u wi os bi naT me sa kuT re Ta am xa na go beb Tan pe ri o dul Sex ved rebs, ra Ta
ga i gos ub nis usaf rTxo e bas Tan da kav Si re bu li prob le me bi da mo sax leo
bas Tan er Tad gan saz Rvros da na Sa u lis Ta vi dan aci le bis Ro nis Zi ebe
bi. po li ci is mi er da na Sa ul Tan efeq turi brZo la mxo lod am Ta nam-
Srom lo bi sa da ndo bis ma Ra li xa ris xiT miiRweva.
spe ci a lur yu rad Re bas sa Wi ro ebs mo zard Ta o bas Tan ur Ti er To ba.
mniS vne lo va nia ma Ti da in te re se ba aq ti u ri da jan sa Ri cxov re bis stiliT.
ama Si mis par tni o rad ub nis po li ci is Ta nam Sro me li Se iZ le ba iqces.
er Tob li vi spor tu li Ro nis Zi e be bis Ca ta re ba, sa zo ga do eb riv
usaf rTxo e ba ze, mo qa la qis ka non mor Ci le ba ze, kon fliq te bis mSvi do-

314
kari meoTxe
bi a ni mog va re bis au ci leb lo ba ze po li ci a sa da mo zard Ta o bas So ris
uSu a lo di a lo ge bi mniS vne lo va ni win ga dad gmu li na bi je bia qve ya na Si,
zo ga dad, de mok ra ti i sa da kon kre tu lad mo zar di Ta o bis Ta na mo na wile
o bis uz run vel yo fis saq me Si.
Ta vi 4.5
stu den te bis Ta na mo na wi le o ba
sa xel mwi fo mmar Tve lo ba Si, ro gorc cen tra lur, ise ad gi lob riv
do ne ze, gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba eni We ba stu den tTa Ta na mo na wile
o bis uz run vel yo fas. amis sa u ke Te so wi na pi ro baa Ta vad sas wav lo
da we se bu le ba Si stu den tTa TviT mmar Tve lo bis ele men te bis re a lu ri
ar se bo ba. igi xels uw yobs sa u ni ver si te to mar Tvis stra te gi is gan saz-
Rvra Si stu den te bis re a lur mo na wi le o bas, stu den te bis mi er sa u niver
si te to pro ce se bis Se fa se ba sa da kon trols, rac da de bi Tad moq medebs
stu den teb Si de mok ra ti u li unar-Cvve bis Ca mo ya li be baze.
aR niS nu li una re bis gan vi Ta re bis Tval saz ri siT, mniS vne lo va nia ise Ti
pro eq te bis wa xa li se ba, rom le bic stu den tebs Se saZ leb lo bas mis cemens,
uSu a lod Ca er Ton sa zo ga do eb ri vi cxov re bis gar kve ul sfe ro eb Si. sau
ba ria pro eq teb ze, ro go re bi caa ara sam Tav ro bo seq tor Tan Ta nam Sromlo
ba ga re mos dac vis, ada mi a nis uf le be bis dac vis, sa ar Cev no pro ce sis
xel Sew yo bi sa da sxva mniS vne lo va ni sfe ro e bis far gleb Si. igi ve exe ba
stu den te bis sa xel mwi fo struq tu reb Tan Ta nam Srom lo bis as peqts.
cal ke u li pro eq te bi Se saZ le be lia uni ver si te tis ba za zec gan xorci
el des. am Tval saz ri siT, aR sa niS na via ise Ti ini ci a ti ve bi, rom le bic
mi Re bu li Te o ri u li cod nis praq ti kul ga mo ye ne bas Se uw yobs xels. maga
li Tad, sa ja ro ad mi nis tra ci is mom sa xu re bis Se fa se bis miz niT, mo saxle
o bis Tvis kiT xva re bis pro eq tis mom za de ba; ad gi lob ri vi prob le mebis
gan xil vis miz niT, mo sax le o bas Tan uSu a lo Sex ved re bis or ga ni ze ba,
sa dac TviT mmar Tve li er Te u lis war mo mad ge ne lic mi i Rebs mo na wi le obas.
yo ve li ve es karg sa fuZ vels iZ le va stu den te bis mi er ad gi lob riv
do ne ze cal ke u li sa zo ga do eb ri vi prob le me bis ga mo aS ka ra ve bisa, ma Ti
ana li zi sa da am prob le me bis ga daW ris gze bis da sax visa Tvis.
mniS vne lo va nia, uni ver si te tebs So ris stu den tTa kon fe ren ci e bis
or ga ni ze ba, sa dac mox de ba kvle vis Se de ge bi sa da mo sax le o bas Tan Ta-

demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
315
nam Srom lo biT mi Re bu li ga moc di le bis ga zi a re ba. au ci le be lia, konfe
ren ci a Si mec ni er Ta da sa ja ro ad mi nis tra ci is war mo mad ge nel Ta mona
wi le o bac. es sa u ke Te so sa Su a le baa imis Tvis, rom ur Ti er Tswav lis
pro ces Si mox des mo sax le o bas Tan Ta nam Srom lo bis sa u ke Te so praq tikis
mig ne ba.
Ta vi si mniS vne lo bi dan ga mom di na re, Se saZ le be lia, rom stu den te bis
mi er Ca ta re bul ma kvle veb ma far To sa zo ga do eb ri vi in te re si ga mo iwvi
os. am kuT xiT, aR sa niS na via stu den te bis ma sob riv sa in for ma cio sa-
Su a le beb Tan Ta nam Srom lo ba, ra Ta stu den tu ri kvle ve bis Se de ge bi aisa
xos ga ze Teb Si, ra di o Si an te le vi zi a Si. zo ga dad, yve la ini ci a ti va,
ro me lic xels Se uw yobs stu den tTa sa xel mwi fo eb ri vi az rov ne bi sa da
mo qa la qe ob ri vi Seg ne bis Ca mo ya li be bas, uni ver si te tis ad mi nis tra cii
sa gan wa xa li se ba sa da mxar da We ras sa Wi ro ebs.

316
das kvna
Ta na med ro ve de mok ra tia aq ti u ri mo qa la qis ga re Se war mo ud ge nelia.
es aq ti u ro ba, ro gorc vna xeT, ori mi mar Tu le biT vlin de ba: pirve
li, ro de sac mo qa la qe Ta vi si ini ci a ti viT mo na wi le obs sa zo ga do ebri
vi mniS vne lo bis sa kiT xe bis mog va re ba Si, sa ku Ta ri da Ta na mo qa la qe Ta
uf le be bis dac va Si da me o re, ro de sac mi si aq ti u ro ba sa xel mwi fo mmar-
Tve lo biT pro ce seb Si Ta na mo na wi le o biT ga mo i xa te ba.
mo qa la qes, ro me lic sa ku Ta ri ini ci a ti viT aq ti u rad mo na wi le obs
sxva das xva sa zo ga do eb ri vi cxov re bis sfe ro Si, amoZ ra vebs imis Seg neba,
rom mxo lod sa xel mwi fos re gu li re ba sa da sa baz ro eko no mi kur ur-
Ti er To beb ze ar aris da mo ki de bu li de mok ra ti u li sa zo ga do e bis ganvi
Ta re ba. amis Tvis au ci le be lia, rom Ti To e ul ma mo qa la qem an mo qa laqe
Ta jguf ma Ta vi si wi li pa su xis mgeb lo bac ai Ros sa ku Tar Tav ze da gadad
gas kon kre tu li na bi je bi cal ke u li sfe ros ga um jo be se bis kuT xiT.
Ta na med ro ve de mok ra ti a Si mo qa la qe ase ve aq ti u rad mo na wi le obs
sa ja ro xe li suf le bas Tan mmar Tve lo bi Ti amo ca ne bis ga daW ra Si. am
Tval saz ri siT, gan sa kuT re bu li mniS vne lo ba eni We ba sa xel mwi fo sa da
mo qa la qis or ga ni ze bu li Ta nam Srom lo bis for mebs. mo qa la qis Ta na mona
wi le o bis es for me bi imas niS navs, rom sa zo ga do e bis yve la wevrs mniSvne
lo va ni po li ti ku ri ga daw yve ti le be bis mi Re bis pro ces Si mo na wi leo
bis Se saZ leb lo ba hqon des uz run vel yo fi li. Ti To e uls un da hqon des
re a lu rad imis gan cda, rom is sa xel mwi fos Rir se u li wev ria.
am ga mow ve ve bis Se sa ba mi sad, sa ja ro ad mi nis tra ci am mo qa la qis ro li
uf ro aq ti u ri ga xa da da mas sa xel mwi fo da ad gi lob riv TviT mmar Tve loba
Si Ta na mo na wi le o bis Se saZ leb lo ba mis ca. Ta na mo na wi le o bis ap ro bire
bul for me bad Ca mo ya lib da mo qa la qe Ta ga mo kiT xve bi sa da Sek re be bis
or ga ni ze ba, er Tob li vi bi u je tis Sed ge na, mrgva li ma gi de bis mow yo ba da
sxv. sa ja ro ad mi nis tra ci as Tan ur Ti er To bis Tval saz ri siT, gan sa kuTre
bu li yu rad Re ba eq ce va mo qa la qe e bis Tvis mom sa xu re bis maq si ma lu rad
ga mar ti ve bas da zed me ti bi u rok ra ti u li ba ri e re bis Sem ci re bas.
mar Ta lia, bo lo pe ri od Si sa qar Tve lo Si sa xel mwi fo sa da sa ja ro
ad mi nis tra ci is re for mi re bis kuT xiT gar kve u li na bi je bi ga da id ga,
mag ram kvlav mTa var amo ca nad rCe ba kom pe ten tu ri, po li ti ku rad ne itra
lu ri sa ja ro ad mi nis tra ci is ar se bo ba. mniS vne lo va ni na bi je bia gada
sad gme li mo qa la qe Ta Ta na mo na wi le o bis ise Ti for me bis da sam kvidreb
lad, rom le bic mo qa la qes imis re a lur Seg ne bas Ca mo u ya li bebs, rom
is sa xel mwi fos par tni o ri da xe li suf le bis wya roa.

sa er Ta So ri so am nis tia
(Amnesty International)
sa sar geb lo bmu le bi
veb sa i ti mi sa mar Ti
qal Ta mdgo ma re o bis ga e ros ko mi sia
(UN Commission on the Status of Women)
yve la for mis qal Ta dis kri mi na ci is
lik vi da ci is ko mi te ti (Committee on the
Elimination of Discrimination Against Women)
ev ro sab Wos ada mi a nis uf le ba Ta da samar
Tleb riv saq me Ta ge ne ra lu ri di reqto
ra ti (Council of Europe, The Directorate
General of Human Rights and Legal Affair)
www.amnesty.org
www.un.org/womenwatch/daw/
csw/
www.un.org/womenwatch/daw/
cedaw/
www.humanrights.coe.int
ev ro pis sab Wo (Council of Europe) www.coe.int
ada mi a nis uf le ba Ta da de mok ra ti uli
gan vi Ta re bis sa er Ta So ri so cen-
www.ichrdd.ca
tri (International Centre for Human Rights and
Democratic Development)
ada mi a nis uf le ba Ta kav Si re bis sa er Ta-
So ri so fe de ra cia (Fédération internationale
des ligues des droits de l’Homme)
ada mi a nis uf le be bi in ter net Si
(Human Rights Internet)
yo vel kvar ta lu ri ada mi a nis uf le be bi
(Human Rights Quarterly)
http://www.fi dh.org/-english-
http://www.hri.ca/about.aspx
http://muse.jhu.edu/journals/hrq
human ra iTs uot Ci (Human Rights Watch) http://www.hrw.org/ru
sa er Ta So ri so sa va lu to fon di
(International Monetary Fund)
iu ris tTa sa er Ta So ri so ko mi sia
(International Commission of Jurists)
wi Te li jvris sa er Ta So ri so ko mi te ti
(International Committee of the Red Cross)
www.imf.org
www.icj.org
www.icrc.org
317

318
Sro mis sa er Ta So ri so ko mi te ti
(International Labour Organization)
ada mi a nis uf le be bi, upir ve les yov li sa
(Human Rights First)
ada mi a nis uf le ba Ta ko mi te ti
(Lawyers’ Committee for Human Rights)
wa me bis sa wi na aR mde go msof lio or ga niza
cia (Organisation mondiale contre la torture)
ga e ros ada mi a nis uf le ba Ta umaR le si
ko mi sa ri
(The High Commissioner for Human Rights)
www.ilo.org
http://www.humanrightsfi rst.org/
http://www.hrweb.org/
www.omct.org
http://www.ohchr.org/EN/Pages/
WelcomePage.aspx
ga e ros bav SvTa fon di (UNICEF) www.unicef.org
qal Ta in te re se bis gan vi Ta re bis ga e ros
fon di (UN Development Fund for Women)
qal Ta in te re se bis gan vi Ta re bis ga e ros
gan yo fi le ba
(UN Division for the Advancement of Women)
www.unifem.undp.org
ga e ro (The United Nations) www.un.org
jan dac vis msof lio or ga ni za cia
(UNWHO)
ltol vil Ta Sem swav le li cen tri
(The Refugee Studies Centre, Oxford Department
of International Development, Queen Elizabeth
House)
iZu le biT ad gil nac val Ta xa zi
(Forced Migration Online (FMO)
ada mi a nis uf le ba Ta hel sin kis fon di,
var Sa va
(Helsinki Foundation for Human Rights (HFHR)
ev ro pis sab Wos sa in for ma cio bi u ro saqar
Tve lo Si
(Council of Europe Information Offi ce - Tbilisi)
www.un.org/womenwatch/daw
www.who.int/home-page
http://www.rsc.ox.ac.uk/
http://www.forcedmigration.org/
http://humanrightshouse.org/
http://www.hfhr.pl/
http://portal.coe.ge/

ter min Ta pi ro bi Ti Se mok le ba
(ab re vi a tu re bi)
319
COE ev ro pis sab Wo
CAT ga e ros wa me bis sa wi na aR mde go ko mi te ti
CPT ev ro sab Wos wa me bis sa wi na aR mde go ko mi te ti
EC ev ro ko mi sia
ECHR ada mi a nis uf le ba Ta ev ro pu li sa sa mar Tlo
ECOSOC ga er Ti a ne bu li ere bis eko no mi ku ri da so ci a lu ri sab Wo
ECRI ra siz mi sa da Se uw yna reb lo bis wi na aR mdeg mi mar Tu li ev ro pu li ko mi sia
EU ev ro kav Si ri
IHL sa er Ta So ri so huma ni ta ru li sa mar Ta li
ILO Sro mis sa er Ta So ri so or ga ni za cia
ICC sis xlis sa mar Tlis sa er Ta So ri so sa sa mar Tlo
ICC sa er Ta So ri so sa vaW ro pa la ta
ICL sa er Ta So ri so sis xlis sa mar Ta li
ICJ ga e ros sa er Ta So ri so sa sa mar Tlo
ICT sis xlis sa mar Tlis sa er Ta So ri so tri bu na le bi
ICTY yo fi li iu gos la vi is sa er Ta So ri so sis xlis sa mar Tlis tri bu na li
ICTR ru an dis Ta o ba ze sa er Ta So ri so tri bu na li
ICRC wi Te li jvris sa er Ta So ri so ko mi te ti
LAS ara bul sa xel mwi fo Ta li ga
NATO Crdi lo at lan ti ku ri xel Sek ru le bis or ga ni za cia
NGOs ara sam Tav ro bo or ga ni za ci e bi
OAS ame ri kul sa xel mwi fo Ta or ga ni za cia
OAU af ri ku li ere bis or ga ni za cia
ONCHR ga e ros ada mi a nis uf le ba Ta umaR le si ko mis ris ofi si
OSCE ev ro pa Si uSiS ro e bi sa da Ta nam Srom lo bis or ga ni za cia
SIO spe ci a li ze bu li sa er Ta So ri so or ga ni za cia
UN ga er Ti a ne bu li ere bis or ga ni za cia
UNDP ga er Ti a ne bu li ere bis or ga ni za ci is gan vi Ta re bis prog ra ma
UNESCO ga e ros ga naT le bis, mec ni e re bis da kul tu ris prog ra ma
UNCHR ga e ros ada mi a nis uf le ba Ta ko mi sia
UNHCR ga e ros ltol vil Ta umaR le si ko mi sa ri a ti
UNICEF ga e ros bav SvTa fon di
WHO jan mrTe lo bis dac vis msof lio or ga ni za cia
ICTR vaW ro bis msof lio or ga ni za cia

320
gamoyenebuli liteartura
1. adamianis uflebaTa leqsikoni, Semdgeneli: fridon sayvareliZe,
redaqtori: ana WabaSvili, Tb., 1999
2. adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTali (leqsikoni-cnobari),
Tb., 2005
3. adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 29.1
4. adamianis uflebebi jandacvis sferoSi, Tb., 2011
5. aSS damoukideblobis deklaracia, Tb., 2001
6. aSS konstitucia anu kompromisis xelovneba, `jisiai~, Tbilisi,
2001
7. amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, Tb., 1993
8. bavSvis uflebebi da Jurnalistika (saxelmZRvanelo studentebisaTvis),
Tb., 2011
9. berZeniSvili, l., bregvaZe, z., gvaxaria, g., da sxv., adamianis uflebebi
da qarTuli kultura, Tb., 2004
10. biblia, Tbilisi, 1989
11. borozdini, k., samegrelo, Tb.,1934
12. gaeros ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis komi
tetis 1999 wlis zogadi komentarebi #12; § 15, UN doc.E/2000/22/
P.102-110
13. demokratiaze gardamavali periodi da aqtiuri moqalaqeoba, Tb.,
2007
14. demokratiis klasikuri dokumentebi, Tb., 1994
15. ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebi (saxelmZRvanelo),
red.: asborn eide, katarina krauze, alan rosas, Targmani:
nana jafariZe-WyoiZisa, Tb., 2006
16. erovnebaTaSorisi urTierToebebis marTva, red.: javaxiSvili, j.,
sarjvelaZe, n., Tb., 2007
17. Tavisuflebani diadi qartiiT iwyeba, Semdgeneli: v. cecxlaZe, ba-
Tumi, 2005
18. Tanamedrove saerTaSoriso samarTlis leqsikoni, Tbilisi, 2003
19. izoria, l., korkelia, k., kublaSvili, k., xubua, g., saqarTvelos
konstituciis komentarebi (adamianis ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani),
Tb., 2005
20. iuridiuli enciklopedia, Tb., 2008
21. kanoni `genderuli Tanasworobis Sesaxeb~ (gzamkvlevi), 26.03.2010,
Tb., 2009

321
22. kvaWaZe, m., manjaviZe, i., adamianis ufleba janmrTelobaze da samedicino
momsaxurebis xelmisawvdomoba, Tb., 2010
23. korkelia, k., qurdaZe, i., adamianis uflebaTa saerTaSoriso samar-
Tali adamianis uflebaTa evropuli konvenciis mixedviT, Tb., 2004
24. kublaSvili, k., ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005
25. lemonjava, d., glexTa ajanyeba samegreloSi 1856-1857 ww., Tbilisi,
1957
26. magStadti, Tomas m., gavigoT politika, Tbilisi, 2010
27. meifariani, T., miminoSvili, z., miqiaSvili, l., jalaRania, i., samoqalaqo
ganaTleba (X klasis saxelmZRvanelo), saqarTvelos macne,
Tbilisi, 2010
28. melqaZe, o., konstitucionalizmi, Teoriis sakiTxebi, baTumis untis
gam-ba da st., 2003
29. monteskie, S.-l., kanonTa goni, Tbilisi, 1994
30. moqalaqeobis Teoretizeba, red.: in beineri, niu-iurki, 1995
31. mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, red. m. miTagvaria, Tb.,
2010
32. mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, Semdgeneli m. miTagvaria,
Tb., 2010
33. rainhold cipeliusi, iuridiuli meTodebis moZRvreba, Tbilisi,
2009
34. robert a. dali, demokratiis Sesaxeb, niu-heiveni, 1998
35. ruxaZe, z., saqarTvelos konstituciuri samarTali, baTumi, 1999
36. sabedaSvili, T., genderi da demokratizacia, saqarTvelo – 1991-
2006, Tb., 2007
37. saerTaSoriso xelSekrulebebis implementacia saqarTvelos sasamarTleobis
gadawyvetilebebSi, UNDP, RWI-s gamocema, Tb., 2007
38. samoqalaqo ganaTlebis erovnuli standartebi
39. samoqalaqo ganaTlebis progresis erovnuli Sefaseba (NAEP)
40. saqarTvelos kanoni `samedicino-socialuri eqspertizis Sesaxeb~
41. saqarTvelos konstitucia, Tb., 2010
42. saqarTvelos mTavrobis 2009 wlis 15 dekembers # 978 gankargulebiT
damtkicebuli `SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa
socialuri integraciis 2010_2012 wlebis samTavrobo samoqmedo
gegma~
43. saqarTvelos samoqalaqo sazogadoebis Sefaseba (CTC), Tbilisi,
2005
44. saqarTvelos saxalxo damcvelis perioduli angariSi, 2010
45. sajaro diskusia Temaze: `samoqalaqo sazogadoebis arCevani~,
13.05.2008, hainrih biolis fondi, Tbilisi, 2008

322
46. smiti rona, k. m., adamianis saerTaSoriso uflebebi, Tb., 2006
47. socialur da politikur terminTa leqsikoni-cnobari, Tb., 2004
48. socialuri mecnierebis erovnuli sabWos standartebi samoqalaqo
ganaTlebis sakiTxebSi
49. surgulaZe, iv., qarTuli samarTlis istoriis wyaroebi, Tbilisi,
1984
50. talaxaZe, n., qaldani, T., gabrielaSvili, g., gigauri, g., nacvli-
Svili, n., samoqalaqo ganaTleba, Tb., 2008
51. tolerantobis principebis deklaracia, Tb., 1995
52. qeneT jenda, jefri m. beri, jeri goldmeni, amerikuli demokratia
– aSS xelisufleba da politikuri procesi, `jisiai~, Tbilisi,
1995
53. Sesavali Tanamedrove azrovnebaSi, t. I, Tbilisi, 2006
54. wereTeli, m., eri da kacobrioba, Tsu, Tbilisi, 1990
55. WavWavaZe, i., werilebi, Tb., 2010
56. xamurabis kanonebi (z. kiknaZis Targmani), Tb, 1988
57. xuciSvili s., manaTobeli, Tbilisi, 1980
58. javaxiSvili, iv., qarTuli samarTlis istoria, w. 1, tfilisi, 1928
59. javaxiSvili, iv., qarTuli samarTlis istoria, w. 2, tfilisi, 1928
60. hamiltoni, a., federalisturi werilebi, federalisti #69, niuiurkis
Statis xalxs, 1788 weli 14 marti
61. heivudi, e., politika, Tbilisi, 2008
62. Asborn Eide, Catarina Crause, Allan Rosas, Economic, Social and Cultural Rights,
RWI, 2003
63. Barbera, Messegue and Jabardo vs Spain, 6.12.1988
64. Chris Taylor, Constitutional and Administrative law, 2008
65. Democracy for All, Street Law, Inc. Washington, D.C., U.S.A.
66. Georgia v. Russia, № 13255/07
67. Parker, W. (1996) Educating the Democratic Mind
68. Першиц, А. И., Проблемы нормативной этнографии, М., 1979

internet-resursebi
323
1. evropuli kavSiris Seqmnis istoria, ix.:
http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=491&info_id=6276
2. enciklopediuri leqsikoni “Civil”,
http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=3975
3. saqarTvelos okupirebuli teritoriebidan gadaadgilebul pir-
Ta, gansaxlebisa da ltolvilTa saministros monacemebi. ix.:
http://mra.gov.ge/main/GEO#section/89
4. saqarTvels organuli kanoni saqarTvelos moqalaqeobis Sesaxeb,
1993 wlis 25 marti,
http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_
det=det&kan_id=7
5. tabataZe, q., foladaSvili, T.,
http://mediaclubgeo.wordpress.com/2009/02/20/
6. javaxiSvili, iv., qarTuli samarTlis istoria;
http://lib.ge/body_text.php?6708
7. Activists seek more from Americans with Disabilities Act, ix.:
http://www.metrowestdailynews.com/archive/x1078554340/Activists-seek-morefrom-Americans-with-Disabilities-Act#ixzz1RMz6XKA7
8. Arlene Mayerson, The History of the ADA: A Movement Perspective, 1992, ix.:
http://law.marquette.edu/s3/site/docs/psconference/history-of-ada.pdf
9. Asanidze v.Georgia, ECHR 2004, № 71503/01/08,
http://portal.coe.ge/downloads/ASSANIDZE%20v.%20GEORGIA%20E.pdf
10. Petition of Right,
http://en.wikipedia.org/wiki/Petition_of_Right
11. http://en.wikipedia.org/wiki/Secession
12. http://gba.ge/new/admin/editor/uploads/fi les/newsebis/Girgvliani_ECHR_GEO_
Final.pdf
13. http://girs.org.ge/425
14. http://goo.gl/7C0t3
15. http://legalportal.ge/index.php?option=com_content&view=article&id=114:2010-
05-11-18-35-24&catid=47:2010-05-11-18-26-08
16. http://ssa.gov.ge/uploads/Pension%20122010%20ge/Book1.xls
17. http://www.coe.ge
18. http://www.justice.gov.ge/fi les/Documents/adam/asanidze%5B1%5D.pdf
19. http://www.justice.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=103
20. http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=6&t=5012
21. http://www.voanews.com/.../a-54-2006-05-08-voa1-93088784.html?...