enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

21.11.2014 Views

mentebi arc erTi interpretaciis sasargeblod, amdenad erT-erTi maTganis arCeva erTgvarad mainc pirobiTi xasiaTis operacias warmoadgens. saqmes arTulebs agreTve is garemoebac, rom ar aris gamoricxuli sxvagvar interpretaciaTa SesaZleblobac. amitom Cven mier miRebuli fonologiuri interpretacia sami saerTo-qarTveluri sibilanturi rigisa ganxiluli unda iqnes rogorc problemis erT-erTi (da ara erTaderTi) SesaZlo gadawyveta...~ (maWavariani 1965:45-46). karl horst Smidti SesatyvisobaTa sami rigisaTvis aRadgens or sibilantur rigs: pirvelisaTvis sisinas da meoresaTvis SiSinas, xolo mesamesTvis _ sibilanti+velari tipis kompleqsebs (Smidti 1962). SesatyvisobaTa sami rigis gansxvavebuli interpretacia SemogvTavaza giorgi wereTelma. misi interpretacia axlos dgas k. h. Smidtis interpretaciasTan: emTxveva mas SesatyvisobaTa I da II rigebis interpretaciaSi, xolo III rigisaTvis aRadgens mesame sibilantur rigs _ SiSina [labio]velarizebul fonemebs (wereTeli 1965:7). k. h. Smidtis mier aRdgenil bgeraTkompleqss sibilanti+velaruli xSuli _ aq erTi fonema Seefardeba _ bgeraTkompleqsis meore wevrs Seesabameba sibilanturi fonemis damatebiTi diferencialuri niSani. sainteresoa h. fogtis mokle SeniSvnac qarTveluri sibilantebis Sesaxeb. igi ar exeba mTel sistemas, msjelobs mxolod qarTuli SiSina: zanur-svanuri sibilanti+velari Sesatyvisobis Sesaxeb. igi fiqrobs, rom am Sesatyvisobas safuZvlad unda edos labializebuli sibilantebi, romlebmac qarTulSi mogvces SiSina fonemebi, xolo sxva qarTvelur enebSi _ konsonanturi jgufebi (fogti 1961, gadabeWdilia h. fogtis Sromebis krebulSi, 1988:472).Aamrigad, sibilantur SesatyvisobaTa mesame rigis fogtiseuli interpretacia axlos dgas giorgi wereTlis mier SemoTavazebul intepretaciasTan. tabulis saxiT warmovadginoT qarTvelur enaTa Sesatyvisi sibilanturi rigebis rekonstruqciis cdebi saerTo-qarTvelur doneze: maWavariani Ffogti wereTeli Smidti q. s: z-sv. s sisina sisina sisina q. s: z-sv. S sisin- SiSina SiSina SiSina q. S: z-sv. Sq/sq SiSina labializebuli sibilanti SiSina labiovelarizebuli sq/Sq tipis kompleqsebi vfiqrobT, rom Tanamedrove enaTmecniereba sakmao SesaZleblobebs flobs imisaTvis, rom bgeraTSesatyvisobebis safuZvelze saerTo enis fonemuri sistemis rekonstruqcias aRar movekidoT `algebrulad~, rogorc SesatyvisobaTa Semoklebul formulebs (a. meie), aramed fono- 98

logiuri Teoriisa da tipologiis safuZvelze gvaZlevs SesaZleblobas, sakmaod didi sandoobiT vimsjeloT aRdgenili erTeulebis fonetikuri bunebis Sesaxeb. tipologiis Rirebuleba aRdgenili sistemebis verifikaciisaTvis mkafio meTodologiuri principis saxiT pirvelad warmoadgina roman iakobsonma (iakobsoni 1958). tipologiis monacemebis safu- Zvelze SesaZlebelia ganvsazRvroT, romeli fonemebis Tanaarseboba aris dasaSvebi erTi sistemis farglebSi da romlebisa _ ara da rogori kvalifikacia SeiZleba mieces garkveuli funqcionaluri maxasiaTeblebis mqone fonemebs. Aamas garda, garkveuli winsvla arsebobs winare enaTa mimarTebebis kvlevaSi, iqneba es fuZe-enaTa uZvelesi kontaqtebi, Tu enaTa makroojaxebad gaerTianebis cdebi. am rigis kvlevebis Sedegebic SesaZlebelia gamoviyenoT winare enaTa rekonstruqciis problemebis gasaazreblad. am meTodologiur safuZvlebze damyarebiT Cven mxars vuWerT saerTo-qarTveluri sibilanturi sistemis k. h. Smidtis mier SemoTavazebul interpretacias (meliqiSvili 1980, 2001). amJamad SevecdebiT gaviazroT saerTo-qarTvelur doneze /J/ fonemis rekonstruqciis saki- Txi sibilanturi rigebis tipologiis TvalsazrisiT. D didi xania SemCneulia, rom sibilantur SesatyvisobaTa mesame rigi xarveziania, ar Cans Sesatyvisi masala fardobisaTvis qarT. J: zan/svan. zg/Jg. ukanasknel dros vaJa Sengeliam scada erTi aseTi Sesatyvisobis dadgena: qarT. Jlet-a: megr. Jgart-ua/JgarT-ua `magrad cema, dabegva~ doJgart//doJgarT `magrad scema, dabegva~. v. Sengelia SesaZleblad miiCnevs am formebTan daakavSiros svanuri JgH- li-JgH-ne `gamargvla, sarevelebisagan gawmenda~ (Sengelia 2006:23-24).M megruli forma aSkarad xmabaZviTi xasiaTisaa.Mmas qarTulSi bgerweriTi korelatebis mTeli wyeba SeiZleba SevuTanadoT, romlebic `cemis~ semantikas gamoxataven da /J/ fonemas Seicaven: TuSuri Jekva `cema, tyepa~, raWuli Jepa `Zlieri cema~, gur. JRvarTuni `wnelis raimeze cema~, JeJva `cema, beJva~, imer. Jvertva `Ronivrad risame danarcxeba~; SesaZlebelia qarTulSi mas bevri sxva msgavsi bgerweriTi korelatic daeZebnos: mag. zRarTani, jgleTa. /J/ fonemas da mis Semcvel kompleqsebs /JR-s, Jg-s/ aq `Zlieri dartymis~ semantika aqvT. amgvarad, naTelia, rom Sesatyvisobis _ qarT. J: zan/svan. zg/Jg _ Sesabamisi masala saerTo-qarTvelurSi an saerTod ar iyo, an imdenad mcire iyo, rom man Cvenamde TiTqmis ver moaRwia. saerTo-qarTveluri sibilanturi sistemis gansxvavebul interpretaciebSi es xarvezi sxvadasxva Sefasebas iRebs: givi maWavarianis mier SemoTavazebul sistemaSi es iqneba xarvezi SiSina fonemaTa rigSi da sistemas aseTi saxe eqneba: 99

mentebi arc erTi interpretaciis sasargeblod, amdenad erT-erTi maTganis<br />

arCeva erTgvarad mainc pirobiTi xasiaTis operacias warmoadgens.<br />

saqmes arTulebs agreTve is garemoebac, rom ar aris gamoricxuli<br />

sxvagvar interpretaciaTa SesaZleblobac. amitom Cven mier miRebuli<br />

fonologiuri interpretacia sami saerTo-qarTveluri sibilanturi rigisa<br />

ganxiluli unda iqnes rogorc problemis erT-erTi (da ara erTaderTi)<br />

SesaZlo gadawyveta...~ (maWavariani 1965:45-46).<br />

karl horst Smidti SesatyvisobaTa sami rigisaTvis aRadgens or<br />

sibilantur rigs: pirvelisaTvis sisinas da meoresaTvis SiSinas, xolo<br />

mesamesTvis _ sibilanti+velari tipis kompleqsebs (Smidti 1962).<br />

SesatyvisobaTa sami rigis gansxvavebuli interpretacia SemogvTavaza<br />

giorgi wereTelma. misi interpretacia axlos dgas k. h. Smidtis<br />

interpretaciasTan: emTxveva mas SesatyvisobaTa I da II rigebis interpretaciaSi,<br />

xolo III rigisaTvis aRadgens mesame sibilantur rigs _<br />

SiSina [labio]velarizebul fonemebs (wereTeli 1965:7). k. h. Smidtis<br />

mier aRdgenil bgeraTkompleqss sibilanti+velaruli xSuli _ aq erTi<br />

fonema Seefardeba _ bgeraTkompleqsis meore wevrs Seesabameba sibilanturi<br />

fonemis damatebiTi diferencialuri niSani.<br />

sainteresoa h. fogtis mokle SeniSvnac qarTveluri sibilantebis<br />

Sesaxeb. igi ar exeba mTel sistemas, msjelobs mxolod qarTuli SiSina:<br />

zanur-svanuri sibilanti+velari Sesatyvisobis Sesaxeb. igi fiqrobs,<br />

rom am Sesatyvisobas safuZvlad unda edos labializebuli sibilantebi,<br />

romlebmac qarTulSi mogvces SiSina fonemebi, xolo sxva qarTvelur<br />

enebSi _ konsonanturi jgufebi (fogti 1961, gadabeWdilia h. fogtis<br />

Sromebis krebulSi, 1988:472).Aamrigad, sibilantur SesatyvisobaTa<br />

mesame rigis fogtiseuli interpretacia axlos dgas giorgi wereTlis<br />

mier SemoTavazebul intepretaciasTan.<br />

tabulis saxiT warmovadginoT qarTvelur enaTa Sesatyvisi sibilanturi<br />

rigebis rekonstruqciis cdebi saerTo-qarTvelur doneze:<br />

maWavariani Ffogti wereTeli Smidti<br />

q. s: z-sv. s sisina sisina sisina<br />

q. s: z-sv. S sisin-<br />

SiSina SiSina<br />

SiSina<br />

q. S: z-sv. Sq/sq SiSina labializebuli<br />

sibilanti<br />

SiSina labiovelarizebuli<br />

sq/Sq tipis<br />

kompleqsebi<br />

vfiqrobT, rom Tanamedrove enaTmecniereba sakmao SesaZleblobebs<br />

flobs imisaTvis, rom bgeraTSesatyvisobebis safuZvelze saerTo enis<br />

fonemuri sistemis rekonstruqcias aRar movekidoT `algebrulad~,<br />

rogorc SesatyvisobaTa Semoklebul formulebs (a. meie), aramed fono-<br />

98

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!