enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

21.11.2014 Views

• arakanonikuri TanxmovanTkompleqsis gamartiveba fuZiseuli Tanxmovnis dakargviT: 2 duds_>du-s, xojs_>xos;…… `fuZiseuli d T t j C > 0 (ikargeba) -s micemiTi brunvis niSnis win~ (yifSiZe 1914:022-023); `gamartiveba winamavali wevris CagdebiT micemiT brunvaSi~ (gudava, gamyreliZe 1981:211). Sdr.: arakanonikuri TanxmovanTmimdevrobis gamartiveba qarTuli enis dialeqtebSi fuZiseuli Tanxmovnis (saxls > saxs, ZaRls > ZaRs) dakargvis Sedegad (jorbenaZe 1989). • fonemis poziciuri cvla, kerZod, fuZiseuli l-s gadasvla r-Si q-sa da s-s win: lq > rq-Si, ls > rs-Si (yifSiZe 1914:022, gudava, gamyreliZe 1914:212); • fuZesa da brunvis niSans Soris i xmovnis gaCena (es aRniSnuli aqvs yvela mecniers, dawyebuli yifSiZidan). arakanonikuri TanxmovanTkompleqsebis daZleva (superacia) paradigmaSi i xmovnis gaCeniT mxolod megrulSi ar xdeba. amgvari tendenciaa imerul dialeqtSi, kerZod, vanur TqmaSi: yidulobs saxlis, Wams kitris, gatexavs bludis.. uxuTis metyvelebaSi: kacis, bofSis, qalis... (ZoweniZe 1948; 1973; kublaSvili 1985). amrigad, fuZesa da brunvis niSans Soris i-s CarTva ganpirobebulia arakanonikuri kompleqsebis daZlevis (superaciis) aucileblobiT. i-s raoba da distribucia. raki fonetikuri garemoa i-s gaCenis Semapirobebeli faqtori, garkveulia i-s raobis sakiTxic: is aris TanxmovanTgamyari. maSin logikurad mivdivarT im daskvnamde, rom i-s gaCena, rogorc TanxmovanTgamyarisa, mosalodnelia iq, sadac arakanonikuri TanxmovanTkompleqsebis gaCenis albaTobaa, anu moTxrobiTsa da micemiTSi (am sakiTxze damajerebeli msjeloba ix. e. gigiberiasa da k. danelias naSromebSi). mecnierTa umravlesoba i-s gaCenis fonetikur garemoze amaxvilebs yuradRebas, magram maT mier warmodgenil paradigmebSi, miuxedavad gansxvavebuli morfologiuri segmentaciisa, mkveTrad ar aris gamijnuli i Sexorcebuli da i Seuxorcebeli fuZeebi. ix. i. yifSiZis (gv. 028-029), arn. Ciqobavas (gv. 44), a. lomTaZisa (gv. 127) da al. onianis (gv. 83) mier warmodgenili paradigmebi. i xmovnis fuZesTan Sezrdis distribuciaze bevri daiwera (g. klimovi, a. lomTaZe), dadginda sigrZe orwevra, samwevra da oTxwevra TanxmovanTkompleqsebisa, romlis Tanaxmad, megruli auslautSi gaurbis 2 sxvaTa Soris, Tu metyveli piri TanxmovanTkompleqsebis daZlevis I wess iyenebs moTxrobiTi brunvisTvis, rogorc wesi, micemiTSi unda mimarTos II wess, Tumca SeiZleba dafiqsirdes Sereuli paradigmac (koC-q moTxrobiTisTvis, koCi-s micemiTisTvis) rogorc gamocemul teqstebSi, ise zepirmetyvelebaSi. 66

Tanxmovnebis Tavmoyras (gudava, gamyreliZe 1981); aseve, cal-calke iqna Seswavlili fuZis damaboloebel TiToeul TanxmovanTan -q da -s sufiqsebis Sexamebis sakiTxi, romlis mixedviT warmoiqmneba kanonikuri (sonori+q/s), meryevi (fq, cq, Tq, Cq) da arakanonikuri TanxmovanTkompleqsebi. ivaraudeba, rom rRveva swored meryev TanxovanTkompleqsebTan daiwyo (danelia 1986). relatiuri qronologiis sakiTxisaTvis. tendencia. Tanamedrove viTareba. qronologiurad, rogorc Cans, arakanonikuri TanxmovanTkompleqsebis superaciis sxva saSualebebi (asimilacia, gardaqmna, gamartiveba) win uswrebda i-s CarTvas, anu i TanxmovanTgamyaris gaCena gviandeli, meoreuli procesia. 3 es gansakuTrebiT kargad Cans calkeuli leqsikuri erTeulebis paraleluri formebis (koCq||koCiq `kacma~) da auslautSi erTi da imave TanxmovanTkompleqsebis gansxvavebuli dawerilobis magaliTze (duTq `Tavma~, RarTiq `Coxam~), rac `sxvadasxva qronologiuri donis faqtebis aRrevis Sedegia~ (dawvr. msjeloba ix. gudava, gamyreliZe, gv. 211; danelia, 1986). formaTa siWreles iwvevs adre da gvian nasesxebi leqsikac: 4 CaquCiq `CaquCma~, xarjiq `xarjma~, darajiq `darajma~, magram arwivq `arwivma~, flavq `flavma~ da sxva. paraleluri formebi uxvad dasturdeba rogorc gamocemul megrul teqstebSi, aseve Tanamedrove megruli metyvelebis nimuSebSi: dudis `Tavs~ (xub. 209 30 ), jinjis `Ziras~ (xub. 208 26 ), xojis `xars~ (283 29 ), qomonjis `qmars~(xub. 227 10 ), magram qomons `qmars~ (xub. 48 33 ), simindiq (xub. 48 4 ), magram iqve: siminq (xub. 47 31 ), maWirxoliq (xub. 241 15 ), magram maWirxolq (xub. 241 20 ); magaliTebi saeqspedicio Canawerebidan: koCq|| koCiq, simins || simindis, Rorons || RoronTis, obuc || obujis (sofeli walenjixis raionSi, sax-Si obuji). miuxedavad paraleluri formebis arsebobisa, enis ganviTarebis Sinagani logikidan gamomdinare, unifikaciis Tu paradigmatuli gasworebis tendencia SeiniSneba. leqsikuri erTeulebi arakanonikuri daboloebiT. rac Seexeba arakanonikuri daboloebis formebs _ boSq (ix. i. yifSiZis paradigma, gv. 029, teqstSi ar dasturdeba), toronjqG(yif. 86 17 ) `mtredma~, Rejq (yif. 107 5 ) `Rorma~, dudqu (yif. 57 25 ) `Tavma~, dudsG (yif. 86 14 ) `Tavs~, borc [borjis] `dros~, borcGTi [borjisiTi] `droiT~ (qajaia 2000, t. I:254) _ ar aris bunebrivi megruli metyvelebisTvis. amitomac, TiToeuli maTgani mxolod ramdenjermea gamoyenebuli, rac SeiZleba Janruli (mag., borc `dros~ leqsis enaSi) TaviseburebiT an informatoris mier, qvecnobierad, gramatikuli wesis erTgulebiTac aixnas. 3 gansxvavebuli TvalsazrisisTvis ix. klimovi 1962:17, 115; lomTaZe 1986:135. 4 formaTa sesxebisas qronologiis ugulebelyofam SeiZleba mcdar Sedegamde miiyvanos mkvlevari: ix. msjeloba megrulSi vq mimdevrobis kanonikurobis Sesaxeb: gigiberia 1958:473, Sdr.: lakviq `lekvma~) 67

• arakanonikuri TanxmovanTkompleqsis gamartiveba fuZiseuli Tanxmovnis<br />

dakargviT: 2 duds_>du-s, xojs_>xos;……<br />

`fuZiseuli d T t j C > 0 (ikargeba) -s micemiTi brunvis niSnis win~<br />

(yifSiZe 1914:022-023);<br />

`gamartiveba winamavali wevris CagdebiT micemiT brunvaSi~ (gudava, gamyreliZe<br />

1981:211). Sdr.: arakanonikuri TanxmovanTmimdevrobis gamartiveba<br />

qarTuli enis dialeqtebSi fuZiseuli Tanxmovnis (saxls > saxs, ZaRls<br />

> ZaRs) dakargvis Sedegad (jorbenaZe 1989).<br />

• fonemis poziciuri cvla, kerZod, fuZiseuli l-s gadasvla r-Si<br />

q-sa da s-s win: lq > rq-Si, ls > rs-Si (yifSiZe 1914:022, gudava,<br />

gamyreliZe 1914:212);<br />

• fuZesa da brunvis niSans Soris i xmovnis gaCena (es aRniSnuli<br />

aqvs yvela mecniers, dawyebuli yifSiZidan).<br />

arakanonikuri TanxmovanTkompleqsebis daZleva (superacia) paradigmaSi<br />

i xmovnis gaCeniT mxolod megrulSi ar xdeba. amgvari tendenciaa<br />

imerul dialeqtSi, kerZod, vanur TqmaSi: yidulobs saxlis, Wams<br />

kitris, gatexavs bludis.. uxuTis metyvelebaSi: kacis, bofSis, qalis...<br />

(ZoweniZe 1948; 1973; kublaSvili 1985).<br />

amrigad, fuZesa da brunvis niSans Soris i-s CarTva ganpirobebulia<br />

arakanonikuri kompleqsebis daZlevis (superaciis) aucileblobiT.<br />

i-s raoba da distribucia. raki fonetikuri garemoa i-s gaCenis Semapirobebeli<br />

faqtori, garkveulia i-s raobis sakiTxic: is aris TanxmovanTgamyari.<br />

maSin logikurad mivdivarT im daskvnamde, rom i-s gaCena, rogorc<br />

TanxmovanTgamyarisa, mosalodnelia iq, sadac arakanonikuri TanxmovanTkompleqsebis<br />

gaCenis albaTobaa, anu moTxrobiTsa da micemiTSi (am<br />

sakiTxze damajerebeli msjeloba ix. e. gigiberiasa da k. danelias naSromebSi).<br />

mecnierTa umravlesoba i-s gaCenis fonetikur garemoze amaxvilebs<br />

yuradRebas, magram maT mier warmodgenil paradigmebSi, miuxedavad gansxvavebuli<br />

morfologiuri segmentaciisa, mkveTrad ar aris gamijnuli i<br />

Sexorcebuli da i Seuxorcebeli fuZeebi. ix. i. yifSiZis (gv. 028-029),<br />

arn. Ciqobavas (gv. 44), a. lomTaZisa (gv. 127) da al. onianis (gv. 83)<br />

mier warmodgenili paradigmebi.<br />

i xmovnis fuZesTan Sezrdis distribuciaze bevri daiwera (g. klimovi,<br />

a. lomTaZe), dadginda sigrZe orwevra, samwevra da oTxwevra TanxmovanTkompleqsebisa,<br />

romlis Tanaxmad, megruli auslautSi gaurbis<br />

2 sxvaTa Soris, Tu metyveli piri TanxmovanTkompleqsebis daZlevis I wess iyenebs<br />

moTxrobiTi brunvisTvis, rogorc wesi, micemiTSi unda mimarTos II wess,<br />

Tumca SeiZleba dafiqsirdes Sereuli paradigmac (koC-q moTxrobiTisTvis, koCi-s<br />

micemiTisTvis) rogorc gamocemul teqstebSi, ise zepirmetyvelebaSi.<br />

66

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!