enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

21.11.2014 Views

erTi elia~sad~~ (qarTuli oTxTavis ori Zveli redaqcia sami Satberduli xelnaweris mixedviT, Tb., 1945). markozi, 9,5: `da miugo petre da hrqua iesus: rabi, keTil ars Cuenda aqa yofaÁ; vqmneT aqa sam talavar: erTi SenTAs, erT mosYsTAs da erTi elia~sTAs~~ (qarTuli oTxTavis ori bolo redaqcia, Tb., 1979; mcxeTuri xelnaweri, Tb., 1986). Zvel qarTul teqstebsa Tu Tanamedrove dialeqtebSi -d/-ad/-da alomorfi ZiriTadad realizdeba kuTvnilobiTobis semantikis mqone pirveli da meore piris nacvalsaxelur fuZeebTan (am SemTxvevebSi fuZis semantikiT xdeba -is- derivatis kompensacia) da mimarTulebas an daniSnulebas gamoxatavs 12 : Cem-da `CemTvis~, Sen-da, Tqven-da, mis-da... 13 Sdr.: megruli: Cqim-da `Cemken~, skan-da `Senken~ (Sdr.: koCiSa `kacisken~); es -da unda iyos Semonaxuli svanuri -Te-s saxiT 14 : miSgEa-Te `Cemken~, isgEa-Te `Senken~, eCMS-Te `misken~; Sdr., agreTve, svanuri: miSgu `Cemi~ da miSgNE-d„`CemTvis~, isgu `Seni~ da isgNE-d 15 `SenTvis~, eCMS `misi~ da eCMS-d `misken~ (< ejaiS < eja/ega) `misTvis~... gurul-imerulaWaruli: Cemda, Cemza (kaciza formis analogiiT) formaTa paralelurad qarTulSi zepir metyvelebaSi amJamadac Cans Cem-ad, Sen-ad tipis masala: `es Cemad (=CemTvis) minda~... (vimowmebT aWaruli kilos mixedviT). 16 kuTvnilebiTobis semantikis mqone fuZeebTan -da alomorfis damkvidreba axsnili aqvs k. danelias (1998:503) 17 : `I da II piris nacvalsaxelTa sayrden nagenetivar uafiqso fuZeze darTuli -da Tandebuli 12 arqaul -d/-da da -ad sufiqsebs SeeZloT rogorc mimarTulebis, aseve daniSnulebis gamoxatva (T. SaraZeniZe 1956:425-426; i. imnaiSvili 1957:493-495; a. martirosovi 1968: 114-119). mogvianebiT, -Tvis, -ken `Tandebuliani~ brunvis formebi iyofen am semantikebs; arqaul qarTulsa da svanur kiloebs Semonaxuli aqvs Zveli viTareba (masalisaTvis ix., zemoT). 13 Sdr.: m-is+da, ma-T+da... pavle-s+da... (lomTaZe 1987:71). 14 -Te alomorfis (-da > -de > -Te procesis) Sesaxeb msjeloba ix., q. lomTa- TiZisadmi miZRvnil krebulSi (ibeWdeba soxumis universitetis gadawyvetilebiT). 15 miSgNE-d - formaSi gasarkvevia E segmentis sakiTxi; vfiqrobT, igi analogiiTaa gadmosuli e.w. E-fuZiani brunebis viTarebiTi brunvidan: sax. WaS, mic. WaSEE, viT. WaSEd; Sdr., analogiiT E Cndeba -iS segmentis momdevnodac: dev-iS-E-d (Sdr.: CantlaZe 1998:95). 16 megruli: Cqim-oT `CemTvis~ gvafiqrebinebs, rom Cem-ad saerTo-qarTvelurisgan momdinare forma ufroa, vidre sazRvrulis Cavardnis Sedegi (Cem saxlad > Cemad). 17 oRond, misTvis -da aris Tandebuli; metic, k. danelias azriT, mimarTulebiTi brunva araTu saerTo-qarTvelurSi, aramed qarTul-zanuri erTianobis donezec Zneli dasaSvebia 1998:513-514. 118

ar SeiZleboda gamartivebuliyo, radgan, winaaRmdeg SemTxvevaSi, miviRebdiT *Cema, Sen-a, *Cuena, Tquena formebs, romlebSic mimar- TulebiTobis (an daniSnulebiTobis) amocnoba SeuZlebeli iqneboda~. msjelobis logika marTalia, oRond, Cveni azriT, am tipis nacvalsaxelebTan mimarTuleb-daniSnulebiTobis gamomxatveli -d(a) formamawarmoebeli sufiqsia (-d brunvis niSans mirTulia -a emfatikuri xmovani) da ara - Tandebuli. g. klimovis, b. gigineiSvilisa da z. sarjvelaZis azriT, zanurqarTuli erTianobis xanaSia SesaZlebeli -is-a, -is-ad morfemuli jgufebis rekonstruqcia (b. gigineiSvili, z. sarjvelaZe 1978:134). vfiqrobT, ufro argumentirebulia msjeloba, rom saerTo-qarTveluri enis velSi jer warmoiqmna zanur-svanuri dialeqturi wre, romelmac Semdgom mogvca zanuri da svanuri kiloebi; Sesabamisad, naklebsavaraudoa e. w. zanur-qarTuli erTobis xanis arseboba (vrclad ix., futkaraZe, 2005:259-297). qarTveluri qvesistemebis monacemTa analizi safuZvels gvaZlevs, fuZe+is+a, fuZe+is+ad, fuZe+is+d(a) paraleluri yalibebis arseboba vivaraudoT saerTo-qarTvelurSive 18 . Zvel werilobiT ZeglebSi warmodgenili -isad, -isa, -isda segmentebi da maTi dialeqturi variantebi sinqronul doneze samgvarad SegviZlia ganvixiloT: • -is segmenti brunvis niSania, romelsac daerTvis meore brunvis niSani; 19 • -is segmenti axal fuZes awarmoebs, xolo -d/-ad/-da brunvis niSani daerTvis nawarmoeb fuZes; 20 • -is sufiqsi da momdevno komponenti axal, erTian morfemas qmnian. rangebis Teoriis mixedviT, sityvaSi Zireul morfemasTan mimarTebiT mkacradaa gansazRvruli sxva morfemaTa ganlageba (aranJireba); erT sityvaSi ar SeiZleba iyo warmodgenili erTi rangis ori morfema (qar- Tuli masalis mixedviT msjelobisaTvis vrclad ix. oniani 1989:50-51). sityva-formaSi erTi rangis morfemebis povnierebis SemTxvevaSi gansaxilvelia sami varianti: erT-erTi (fuZesTan axlos myofi) kargavs funqcias da fuZes erwymis (1); funqciadakarguli afiqsi erwymis axal sufiqss (2); erTi rangis orive afiqsi inarCunebs Tavis semantikas, 18 Sdr., k. danelia Tvlis, rom samsave qarTvelur enaSi -isad, -isa damoukidebladaa Camoyalibebuli: am enobriv faqtebs araferi aqvT saerTo (gv. 513). 19 e.w. ormag brunvebad kvalifikacia axali ar aris (ix., mag., SaniZe 1976); kacis-ad tipis formebSi ormagi brunebis Sesaxeb ix. CantlaZe 1998:120-121. 20 warmodgenil masalas amgvarad ganixilavs al. oniani (1989:142-144). 119

ar SeiZleboda gamartivebuliyo, radgan, winaaRmdeg SemTxvevaSi,<br />

miviRebdiT *Cema, Sen-a, *Cuena, Tquena formebs, romlebSic mimar-<br />

TulebiTobis (an daniSnulebiTobis) amocnoba SeuZlebeli iqneboda~.<br />

msjelobis logika marTalia, oRond, Cveni azriT, am tipis<br />

nacvalsaxelebTan mimarTuleb-daniSnulebiTobis gamomxatveli -d(a)<br />

formamawarmoebeli sufiqsia (-d brunvis niSans mirTulia -a emfatikuri<br />

xmovani) da ara - Tandebuli.<br />

g. klimovis, b. gigineiSvilisa da z. sarjvelaZis azriT, zanurqarTuli<br />

erTianobis xanaSia SesaZlebeli -is-a, -is-ad morfemuli<br />

jgufebis rekonstruqcia (b. gigineiSvili, z. sarjvelaZe 1978:134).<br />

vfiqrobT, ufro argumentirebulia msjeloba, rom saerTo-qarTveluri<br />

enis velSi jer warmoiqmna zanur-svanuri dialeqturi wre, romelmac<br />

Semdgom mogvca zanuri da svanuri kiloebi; Sesabamisad, naklebsavaraudoa<br />

e. w. zanur-qarTuli erTobis xanis arseboba (vrclad ix.,<br />

futkaraZe, 2005:259-297). qarTveluri qvesistemebis monacemTa analizi<br />

safuZvels gvaZlevs, fuZe+is+a, fuZe+is+ad, fuZe+is+d(a) paraleluri<br />

yalibebis arseboba vivaraudoT saerTo-qarTvelurSive 18 .<br />

Zvel werilobiT ZeglebSi warmodgenili -isad, -isa, -isda segmentebi<br />

da maTi dialeqturi variantebi sinqronul doneze samgvarad<br />

SegviZlia ganvixiloT:<br />

• -is segmenti brunvis niSania, romelsac daerTvis meore brunvis<br />

niSani; 19<br />

• -is segmenti axal fuZes awarmoebs, xolo -d/-ad/-da brunvis niSani<br />

daerTvis nawarmoeb fuZes; 20<br />

• -is sufiqsi da momdevno komponenti axal, erTian morfemas qmnian.<br />

rangebis Teoriis mixedviT, sityvaSi Zireul morfemasTan mimarTebiT<br />

mkacradaa gansazRvruli sxva morfemaTa ganlageba (aranJireba); erT<br />

sityvaSi ar SeiZleba iyo warmodgenili erTi rangis ori morfema (qar-<br />

Tuli masalis mixedviT msjelobisaTvis vrclad ix. oniani 1989:50-51).<br />

sityva-formaSi erTi rangis morfemebis povnierebis SemTxvevaSi<br />

gansaxilvelia sami varianti: erT-erTi (fuZesTan axlos myofi) kargavs<br />

funqcias da fuZes erwymis (1); funqciadakarguli afiqsi erwymis axal<br />

sufiqss (2); erTi rangis orive afiqsi inarCunebs Tavis semantikas,<br />

18 Sdr., k. danelia Tvlis, rom samsave qarTvelur enaSi -isad, -isa damoukidebladaa<br />

Camoyalibebuli: am enobriv faqtebs araferi aqvT saerTo (gv. 513).<br />

19 e.w. ormag brunvebad kvalifikacia axali ar aris (ix., mag., SaniZe 1976); kacis-ad<br />

tipis formebSi ormagi brunebis Sesaxeb ix. CantlaZe 1998:120-121.<br />

20 warmodgenil masalas amgvarad ganixilavs al. oniani (1989:142-144).<br />

119

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!