14.11.2014 Views

kavkasiis geografiuli garemo da mosaxleoba - Center for Social ...

kavkasiis geografiuli garemo da mosaxleoba - Center for Social ...

kavkasiis geografiuli garemo da mosaxleoba - Center for Social ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

socialur mecnierebaTa seria<br />

religia <strong>da</strong> kultura<br />

samxreT kavkasiaSi<br />

saleqcio kursi<br />

socialuri mecnierebebis magistraturisaTvis<br />

nino Ciqovani<br />

Tbilisi<br />

2006


socialur mecnierebaTa seria<br />

mTavari re<strong>da</strong>qtori:<br />

enobrivi re<strong>da</strong>qtori:<br />

marine CitaSvili<br />

lia kaWarava<br />

<strong>da</strong>kabadoneba, ydis dizaini:<br />

giorgi bagrationi<br />

© socialur mecnierebaTa centri, 2006<br />

© <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> Sciences, 2006<br />

q. Tbilisi, 0108, T. WoveliZis q. 10<br />

el. fosta: contact@ucss.ge<br />

internet gverdi: www.ucss.ge<br />

wigni momzadebulia <strong>da</strong> gamocemulia `socialur mecnierebaTa<br />

centris~ (<strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> Sciences) mier, fondis OSI – Zug,<br />

bu<strong>da</strong>peStis Ria sazogadoebis institutis umaRlesi ganaTlebis<br />

mxar<strong>da</strong>Weris programis (HESP) finansuri xelSewyobiT<br />

The book has been published by the <strong>Center</strong> <strong>for</strong> <strong>Social</strong> Sciences,<br />

sponsored by the OSI-Zug Foun<strong>da</strong>tion and the Higher Education<br />

Support Program (HESP) of the Open Society Institute-Bu<strong>da</strong>pest.<br />

ISBN: 99940 - 871 - 2 - 6


Sinaarsi<br />

<strong>kavkasiis</strong> <strong>geografiuli</strong> <strong>garemo</strong> <strong>da</strong> <strong>mosaxleoba</strong> ....................................................... 4<br />

religiebi <strong>da</strong> eTnosebi samxreT kavkasiaSi. ZiriTadi konfesiebi<br />

<strong>da</strong> maTi istoriuli <strong>da</strong> teritoriul-eTnikuri lokalizacia ...............6<br />

CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT kavkasiad <strong>da</strong>yofis <strong>geografiuli</strong>,<br />

politikuri <strong>da</strong> kulturuli safuZvlebi...........................................................24<br />

kulturisa <strong>da</strong> civilizaciis cnebaTa samuSao<br />

definiciebi mocemuli kursis farglebSi ......................................................27<br />

kavkasia — kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa kontaqtis zona<br />

(gzajvaredini). kulturaTa kontaqtis tipebi .............................................31<br />

erTiani kulturuli sivrcis cneba <strong>da</strong> misi mimarTeba<br />

kavkasiasTan (samxreT kavkasiasTan). saerTo<br />

kavkasiuri (samxreTkavkasiuri) identurobis problema .......................42<br />

erTiani <strong>kavkasiis</strong> idea istoriul WrilSi: <strong>kavkasiis</strong> gaerTianebis<br />

mcdeloba XI-XII ss., misi ideologiuri momzadeba <strong>da</strong> praqtikuli<br />

ganxorcielebis gzaze ga<strong>da</strong>dgmuli nabijebi. ideis perioduli<br />

gamococxleba momdevno saukuneebSi (XIV-XV ss., XVIII s.) ............................49<br />

`erTiani kavkasiuri saxlis~idea <strong>da</strong> misi realizaciis<br />

mcdelobani XX s. 90-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi.<br />

`mSvidobiani <strong>kavkasiis</strong>~ idea rogorc s.hanTingtonis<br />

versiis alternativa. misi politikuri Seferiloba ...............................52<br />

civilizaciaTa konfliqtis prognozi <strong>da</strong> misi religiuri<br />

safuZvlebi. samxreT kavkasia am prognozis prizmaSi .............................57<br />

qarTvelTa kulturuli identurobis problema: istoriuli Wrili 66<br />

kulturuli <strong>da</strong> religiuri identurobis problemaTa<br />

aqtualizacia postsabWoTa xanaSi. eTnikurobisa<br />

<strong>da</strong> religiurobis ideologizacia <strong>da</strong> politizacia..................................71<br />

religiis faqtori <strong>kavkasiis</strong> Tanamedrove konfliqtebSi .............................84<br />

CULTURE AND RELIGION IN SOUTH CAUCASUS 107<br />

3


<strong>kavkasiis</strong> <strong>geografiuli</strong> <strong>garemo</strong> <strong>da</strong> <strong>mosaxleoba</strong><br />

kavkasia geografiulad, eTnikurad, enobrivad, konfesiurad <strong>da</strong> kulturulad<br />

mravalferovani regionia. aq erTmaneTs enacvleba mTagrexilebi, zegnebi, <strong>da</strong>blobebi,<br />

tyeebi, Waobiani velebi, mSrali stepebi, mdinareebi, tbebi. mdebareobam <strong>da</strong><br />

geografiulma <strong>garemo</strong>m mniSvnelovanwilad gansazRvra <strong>kavkasiis</strong> regionis xalxTa<br />

cxovrebis wesi, maTi urTierToba erTmaneTTan <strong>da</strong> garesamyarosTan, maTi istoria.<br />

kavkasias xSirad uwodeben xalxTa muzeums. aq <strong>da</strong>axloebiT 50 sxva<strong>da</strong>sxva xalxi<br />

cxovrobs, <strong>da</strong>wyebuli erTobebiT, romelTa enaze ramdenime aseuli a<strong>da</strong>miani laparakobs,<br />

<strong>da</strong>mTavrebuli didi eTnikuri jgufebiT, romlebic ramdenime milion a<strong>da</strong>mians<br />

aerTianebs. aseTi mravalferovneba kavkasias ZvelTagan mosdgams. plinius umcrosis<br />

sityviT, romaelebs kavkasiaSi 80 Tarjimani sWirdebo<strong>da</strong>T. arabi geografebi ki<br />

kavkasions `enaTa mTas~ uwodebdnen.<br />

kavkasia yovelTvis asruleb<strong>da</strong> mniSvnelovan rols, rogorc <strong>da</strong>makavSirebeli<br />

rgoli evropasa <strong>da</strong> azias Soris. aTasobiT wlis manZilze regioni iyo an <strong>da</strong>pirispirebul<br />

imperiebs Soris buferuli zona an maTi Semadgeneli nawili. uZvelesi<br />

droi<strong>da</strong>n regionSi gadio<strong>da</strong> sazRvrebi, romlebic erTmaneTisagan yof<strong>da</strong> im eTnosTa<br />

gansaxlebis arealebs, xSirad sxva<strong>da</strong>sxva, arcTu iSviaTad _ <strong>da</strong>pirispirebul<br />

kulturul-civilizaciur wreebs rom ekuTvnodnen: aRmosavleT romis imperia,<br />

bizantia, parTia, arabebi, monRolebi, Turqebi, sparseTisa <strong>da</strong> osmalTa imperiebi,<br />

qristianoba <strong>da</strong> islami, sunizmi <strong>da</strong> Siizmi, xalxebi, romlebic ekuTvnodnen kavkasiuriberiul,<br />

Turqul, semitur-qamitur enobriv jgufebs, indoevropuli ojaxis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva ganStoebas, erTmaneTs swored aq xvdebodnen.<br />

mTeli Tavisi istoriis manZilze, kavkasia sasazRvro zona (borderland) iyo. aq<br />

erTmaneTs upirispirdebodnen imperiebi, xvdebodnen civilizaciebi <strong>da</strong> religiebi. igi<br />

warmoadgen<strong>da</strong> erTsa <strong>da</strong> imave dros xidsa <strong>da</strong> bariers CrdiloeTsa <strong>da</strong> samxreTs,<br />

aRmosavleTsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTs Soris. mniSvnelovani geopolitikuri mdebareoba —<br />

istoriulad caristul ruseTs, sefianTa oransa <strong>da</strong> osmanTa imperias, XX saukuneSi ki<br />

regionul Zalebs — ruseTs, iransa <strong>da</strong> TurqeTs Soris, romelTac XXI saukuneSi<br />

<strong>da</strong>savleTis saxelmwifoebi <strong>da</strong> aSS <strong>da</strong>emata, winaaRmdegobrivi Sedegis momtani iyo.<br />

samecniero literaturaSi aRiniSneba, rom <strong>kavkasiis</strong> xalxebma meti <strong>da</strong>karges, vidre<br />

SeiZines TavianTi mniSvnelovani geopolitikuri poziciis gamo.<br />

kavkasia istoriulad mu<strong>da</strong>m CarTuli iyo saerTaSoriso sakomunikacio qselSi.<br />

mxolod sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi yofnisas, romelic `Caketili~ sazogadoebis<br />

kanonebiT cxovrob<strong>da</strong>, igi moklebuli iyo saSualebas, Seesrulebina satransporto<br />

derefnis funqcia, romelic erTmaneTTan <strong>da</strong>akavSireb<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTsa <strong>da</strong> aRmosavleTs,<br />

CrdiloeTsa <strong>da</strong> samxreTs. ssrk-s <strong>da</strong>Slam kvlav SesaZlebeli gaxa<strong>da</strong> aRniSnuli sakiTxis<br />

wamoweva.<br />

dReisaTvis kavkasia evraziis kontinentis erT-erTi im regionTagania, romelsac<br />

ukanasknel aTwleulSi, iugoslaviasTan erTad, yvelaze metad Seexo eTnopolitikuri<br />

konfliqtebi <strong>da</strong> omebi.<br />

samxreT <strong>kavkasiis</strong> eTnolingvisturi <strong>da</strong> religiuri rukis warmodgena Se<strong>da</strong>rebiT<br />

advilia. igi moicavs sam mTavar xalxs: azerbaijanelebs (6 mln), qarTvelebs (4 mln) <strong>da</strong><br />

somxebs (3,5 mln kavkasiaSi), aseve naklebad mravalricxovan xalxebs, romelTa nawili<br />

mkvidri (adgilobrivi warmomavlobis) <strong>mosaxleoba</strong>a. yvela respublika mravaleTnikuria,<br />

mxolod somxeTi midis monoeTnikurobis gziT: 95% somxebi, 2% rusebi <strong>da</strong> 2%-<br />

ze naklebi iezidi qurTebi — erTaderTi mniSvnelovani eTnikuri umciresoba.<br />

4


saqarTveloSi satitulo eri Seadgens mosaxleobis 70%-ze naklebs; mTavari<br />

umciresobebia somxebi, azerbaijanelebi, osebi, berZnebi <strong>da</strong> afxazebi. Tavad ZiriTadi<br />

<strong>mosaxleoba</strong> — qarTvelebi — warmodgenilia ramdenime qvejgufiT, rogorebicaa megrelebi<br />

<strong>da</strong> svanebi. azerbaijanSi azerbaijanelebi Seadgenen 83%-ze mets, <strong>da</strong>Restneli<br />

xalxebi - 3%-ze mets, rusebi — 2,5%.<br />

CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> <strong>mosaxleoba</strong> gacilebiT mravaleTnikuria. aq warmodgenilia<br />

xalxTa ramdenime jgufi. pirvels miekuTvnebian <strong>kavkasiis</strong> mkvidri (adgilobrivi -<br />

indigenous) <strong>mosaxleoba</strong>: vainaxebi (CeCnebi, inguSebi <strong>da</strong> wova-TuSebi, <strong>da</strong>Restneli xalxebi<br />

_ avarebi, lezgebi, <strong>da</strong>rgoelebi <strong>da</strong> lakebi — Crdilo-aRmosavleTSi; afxazebi <strong>da</strong><br />

Cerqezebi (xelovnurad <strong>da</strong>yofili yabardoelebad, adiReelebad <strong>da</strong> Cerqezebad)<br />

Crdilo-<strong>da</strong>savleTSi. meore jgufs Turquli <strong>da</strong> iranuli modgmis xalxebi Seadgenen.<br />

ramdenadme mniSvnelovani raodenobis iranuli modgmis xalxebs warmoadgenen osebi <strong>da</strong><br />

TaTebi (mTis ebraelebi). Crd.<strong>kavkasiis</strong> Turquli modgmis xalxebi ganekuTvnebian enaTa<br />

yivCaRur ojaxs, eseni arian yaraCaebi <strong>da</strong> balyarebi (faqtobrivad erTi <strong>da</strong> igive xalxi,<br />

molaparake erTi <strong>da</strong> igive enis or dialeqtze) — Crd.<strong>kavkasiis</strong> centralur nawilSi, <strong>da</strong><br />

yumuxebi <strong>da</strong> noRaelebi <strong>da</strong>RestanSi.<br />

<strong>kavkasiis</strong> xalxebi oTx enobriv jgufs ganekuTvnebian: kavkasiur (an<br />

paleokavkasiur), indoevropul, Turqul <strong>da</strong> semitur. rogorc miiCneven, kavkasiur<br />

enebze molaparakeni aq odiTgan cxovroben, <strong>da</strong>narCeni sami jgufis warmomadgenlebi ki,<br />

istoriuli warsulis sxva<strong>da</strong>sxva periodSi movidnen.<br />

kavkasiur enaTa jgufi<strong>da</strong>n samxreT kavkasiaSi cxovroben qarTvelebi (qarTuli enis<br />

qarTuli, megrul-Wanuri (lazuri), svanuri ganStoebebiT).<br />

Crdilo-kavkasielTagan am enobrivi jgufis yvelaze mravalricxovani warmomadgenlebi<br />

arian CeCnebi, romlebic CeCneTis respublikis mosaxleobis umravlesobas<br />

Seadgenen, <strong>da</strong> yabardoelebi, romlebic yubanisa <strong>da</strong> Tergis auzebSi cxovroben. maT<br />

gar<strong>da</strong>, CrdiloeT kavkasiaSi mravali sxva<strong>da</strong>sxva xalxi cxovrobs. amave enobriv jgufs<br />

ekuTvnian afxazebi, inguSebi, adiRebi, lezgebi <strong>da</strong> zogi sxva.<br />

kavkasiur enaTa jgufi<strong>da</strong>n yvelaze mravalricxovani <strong>da</strong> mniSvnelovani qarTulia,<br />

Tavisi dialeqtebiT. maT erTad qarTvelur enaTa jgufs miakuTvneben. kavkasiur<br />

enebSi calke gamoyofen afxazur-adiReur <strong>da</strong> naxur-<strong>da</strong>Restnur jgufebs. afxazuradiReuri<br />

jgufi moicavs yabardoul (Cerqezul), adiReur <strong>da</strong> ubixur, agreTve,<br />

afxazur <strong>da</strong> abazur enebs (am orma ukanasknelma qarTulis Zlieri zegavlena ganica<strong>da</strong>).<br />

naxur-<strong>da</strong>Restnur jgufs xSirad or cal-calke qvejgufad _ naxur <strong>da</strong> <strong>da</strong>Restnur<br />

qvejgufebad _ yofen. naxuri moicavs CeCnur <strong>da</strong> inguSur enebs, <strong>da</strong>Restnuri ki,<br />

warmodgenilia avarul-didouri, lakur-<strong>da</strong>rgouli <strong>da</strong> lezgur enebiT. zogi mkvlevris<br />

azriT, arsebobs kavkasiur enaTa ori ojaxi: pirveli _ qarTveluri, romelic<br />

aerTianebs qarTuls <strong>da</strong> mis monaTesave enebs, <strong>da</strong> meore — Crdilo-kavkasiuri, romelic<br />

moicavs <strong>da</strong>Restnur <strong>da</strong> afxazur-adiReur jgufebs.<br />

indoevropeli xalxebi<strong>da</strong>n samxreT kavkasiaSi cxovroben somxebi, romelTa winaprebs<br />

Zv.w. I aTaswleulSi anatolii<strong>da</strong>n mosulebad miiCneven. meore Zveli indoevropuli<br />

jgufia osebi, romlebic didi kavkasionis centralur nawilSi cxovroben <strong>da</strong><br />

iTvlebian aRmosavleT irani<strong>da</strong>n mosuli momTabareebis STamomavlebad, romlebic Zv.w.<br />

VII-ax.w. IV saukuneebSi moZraobdnen samxreT-<strong>da</strong>savleTis stepebSi, vidre iqi<strong>da</strong>n hunebma<br />

ar gandevnes. isini alanebis saxeliT iyvnen cnobili. xan<strong>da</strong>xan maT skviTebisa <strong>da</strong><br />

sarmatebis saxeliTac ixsenieben. indoevropelebs ganekuTvnebian slavuri jgufis<br />

warmomadgenlebic, romlebic ZiriTa<strong>da</strong>d rusebiTa <strong>da</strong> ukrainelebiT arian warmod-<br />

5


genilni. gar<strong>da</strong> amisa, indoevropul jgufs warmoadgenen qurTebi, TaliSebi, TaTebi,<br />

berZnebi, boSebi, gansaxlebulni <strong>kavkasiis</strong> sxva<strong>da</strong>sxva arealSi.<br />

Turqulenovani jgufi warmodgenilia azerbaijanelebiT samxreT kavkasiaSi. isini<br />

Sereuli eTnikuri warmomavlobisani arian, fiqroben, rom isini, nawilobriv mainc,<br />

Camoyalibdnen samxreT-aRmosavleT <strong>kavkasiis</strong> mkvidri mosaxleobisa <strong>da</strong> midielebis<br />

Serevis Sedegad. maTi sparsizacia mox<strong>da</strong> sasanelTa batonobis periodSi (III-VII ss.),<br />

Turqizacia ki _ selCukTa <strong>da</strong>pyrobebis Sedegad XI saukuneSi.<br />

CrdiloeT kavkasiaSi am enobrivi jgufis warmomadgenlebi arian yivCaRuri modgmis<br />

Turquli xalxebi: yumuxebi, noRaelebi, yaraCaelebi, balyarelebi. yumuxebi, iseve<br />

rogorc Turquli modgmis sxva xalxebi, ZiriTa<strong>da</strong>d, muslimebi arian. ramdenime<br />

saukunis manZilze maTi ena lingua franka-s funqcias asruleb<strong>da</strong> regionSi, magram XX<br />

saukuneSi rusulma gamodevna. rogorc fiqroben, noRaelebi calke jgufad<br />

Camoyalibdnen oqros urdos <strong>da</strong>Slis Sedegad. maTi umravlesoba momTabare iyo XX<br />

saukunemdec ki. yaraCaelebisa <strong>da</strong> balyarelebis warmomavloba mTlad naTeli ar aris.<br />

semituri jgufis erTaderTi warmomadgenlebi kavkasiaSi asirielebi arian.<br />

Turqebis mier devnilma asirielebma ruseTis imperiis teritorias Tavi I msoflio<br />

omis <strong>da</strong>saruls Seafares. ZiriTa<strong>da</strong>d, qalaqebSi cxovroben.<br />

<strong>kavkasiis</strong> xalxTa tradiciuli ekonomika emyareba soflis meurneobas, mesaqonleobas<br />

(msxvilfexa rqosani pirutyvi <strong>da</strong> cxvari) <strong>da</strong> Sinamrewvelobas. ZiriTadi<br />

marcveuli kulturebia xorbali, qeri, Svria, simindi. samxreT kavkasiaSi, gansakuTrebiT<br />

saqarTveloSi, ganviTarebulia mevenaxeoba. ganviTarebulia xelosnobac —<br />

rogorc CrdiloeT, aseve samxreT kavkasiaSi.<br />

<strong>kavkasiis</strong> bevr regionSi, gansakuTrebiT _ mTaSi, aSkarad iCens Tavs patriarqaluri<br />

sistemisa <strong>da</strong> sazogadoebis tomobrivi organizaciis kvali. feo<strong>da</strong>luri urTierTobebi<br />

ganviTar<strong>da</strong> mxolod saqarTveloSi, somxeTsa <strong>da</strong> azerbaijanSi, agreTve, CrdiloeT<br />

<strong>kavkasiis</strong> zogierT nawilSi. sabWoTa periodSi mTlianad kavkasia ruseTis Zlier<br />

zewola ganicdi<strong>da</strong>.<br />

religiebi <strong>da</strong> eTnosebi samxreT kavkasiaSi. ZiriTadi konfesiebi <strong>da</strong><br />

maTi istoriuli <strong>da</strong> teritoriul-eTnikuri lokalizacia<br />

saqarTvelo mdebareobs samxreT <strong>kavkasiis</strong> <strong>da</strong>savleT nawilSi. <strong>da</strong>svleTi<strong>da</strong>n<br />

esazRvreba Savi zRva, samxreT-<strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n — TurqeTi, samxreT-aRmosavleTi<strong>da</strong>n —<br />

somxeTi, Crdilo-aRmosavleTiT — azerbaijani.<br />

teritoria — 69,7 aTasi kvadratuli kilometri. de<strong>da</strong>qalaqi — Tbilisi, romlis<br />

<strong>mosaxleoba</strong> 1,1 milions aRwevs, rac saqarTvelos mTeli mosaxleobis TiTqmis 1/4-ia.<br />

sididiT meore qalaqia quTaisi.<br />

saxelmwifo ena — qarTuli, romelic ganekuTvneba iberiul-kavkasiur enaTa<br />

qarTvelur jgufs. qarTul enas aqvs sakuTari <strong>da</strong>mwerloba, romelic 33 aso-niSans<br />

Seicavs. afxazeTSi, qarTulTan erTad, saxelmwifo enis statusi aqvs afxazursac.<br />

Sesabamisad, qveynis mTel teritoriaze samarTalwarmoeba <strong>da</strong> saxelmwifo saqmeTa<br />

warmoeba qarTul enaze un<strong>da</strong> mimdinareobdes. Tumca, eTnikuri umciresobebis<br />

kompaqturad gansaxlebis raionebSi mosaxleobis didma nawilma, sabWoTa<br />

memkvidreobis wyalobiT, qarTuli ena ar icis, rac xSirad politikuri spekulaciis<br />

sagnad iqceva xolme.<br />

rogorc aRvniSneT, qarTveluri enebis jgufSi Sedis qarTuli, svanuri <strong>da</strong><br />

6


megruli. rac Seexeba lazurs, igi megrulis dialeqta<strong>da</strong>a miCneuli <strong>da</strong> ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

TurqeTSia gavrcelebuli. saqarTveloSi am enaze mxolod erT sofelSi — sarfSi —<br />

laparakoben.<br />

ena iyofa dialeqtebad. sakuTriv qarTulSi 17 dialeqtia. dialeqtebSi gamoiyofa<br />

kiloebi.<br />

saqarTvelo Tavisi <strong>geografiuli</strong> mdebareobiTa <strong>da</strong> istoriiT tradiciulad<br />

polieTnikuri qveyanaa. 1989 wlis aRweris monacemebiT, saqarTveloSi 90-ze meti<br />

erovnebis warmomadgeneli cxovrob<strong>da</strong>. saqarTvelos mosaxleobis saerTo raodenoba<br />

iyo 5,4 milioni a<strong>da</strong>miani. eTnikuri umciresoba Seadgen<strong>da</strong> mTeli mosaxleobis 29,87%.<br />

yvelaze didi iyo somxuri saTvistomo (437 aTasi a<strong>da</strong>miani, 8,1%); rusuli (341 aTasi,<br />

6,3%); azerbaijanuli (307,6 aTasi, 5,7%), osuri (164,1 aTasi, 3,5%), berZnuli (100,3<br />

aTasi, 1,8%).<br />

eqspertTa SeafsebiT, 2002 wlisaTvis mosaxleobis saerTo raodenoba 4,6 milion<br />

a<strong>da</strong>mianamde Semcir<strong>da</strong> (afxazeTisa <strong>da</strong> cxinvalis regionis gareSe — 4,3 milionamde).<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, 13 wlis ganmavlobaSi saqarTvelos <strong>mosaxleoba</strong> 1/5-iT Semcir<strong>da</strong>.<br />

qarTvelebis ricxvi saqarTveloSi 1989 wels 3,7 milions udri<strong>da</strong> — 83,8%), bolo<br />

aRweramde ki (2002 w.) 3,3%-iT Semcir<strong>da</strong>, anu saqarTvelos mosaxleobis kleba<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d sxva erovnebebis xarjze mox<strong>da</strong>. amitom satitulo eris wili saerTo<br />

maCvenebelSi 70,1%-<strong>da</strong>n 83,8%-mde gaizar<strong>da</strong>. eTnikuri umciresobebis procentuli<br />

raodenobac 15,9%-mde Semcir<strong>da</strong>. maT Soris somxebi Seadgenen 220 aTass (5,5%), rusebi<br />

85 aTass (2,1%), azerbaijanelebi 200 aTass (5,0%), osebi 38 aTass (0,9%), berZnebi 21<br />

aTass (0,5%). 2004 wlis ivlisisaTvis saqarTvelos <strong>mosaxleoba</strong> Seadgen<strong>da</strong> 4.693.892<br />

a<strong>da</strong>mians, aqe<strong>da</strong>n qarTvelebi _ 70,1%, somxebi — 8,1%, rusebi — 6,3%, azerbaijanelebi —<br />

5,7%, osebi — 3%, afxazebi — 1,8%, sxvebi — 5%.<br />

gansxvavebulia qarTvelebis xvedriTi wili saqarTvelos sxva<strong>da</strong>sxva mxareSi.<br />

<strong>da</strong>savleT saqarTvelos provinciebSi qarTvelTa xvedriTi wili Zalian maRalia, iseve<br />

rogorc aRmosavleT saqarTvelos zogierT raionSi. samcxeSi aRniSnuli maCvenebeli<br />

73%-ia, qvemo qarTlSi — 44%, javaxeTSi ki — mxolod 3%. 2002 wlis monacemebiT,<br />

saqarTvelos iurisdicqiaSi myofi 59 raioni<strong>da</strong>n qarTvelebi umravlesobas<br />

Seadgendnen 53-Si. axlaqalaqisa <strong>da</strong> ninowmindis raionebSi, agreTve walkaSi (berZnebis<br />

emigraciis Semdeg) didi umravlesoba somxebia, xolo marneulis, bolnisisa <strong>da</strong><br />

dmanisis raionebSi — azerbaijanelebi.<br />

cxinvalisa <strong>da</strong> afxazeTis cnobili movlenebis Semdeg saqarTveloSi 286 aTasi<br />

iZulebiT ga<strong>da</strong>adgilebuli piria. gar<strong>da</strong> amisa, saqarTvelo<strong>da</strong>n 100 aTasamde ltolvili<br />

saqarTvelos farglebs gareT cxovrobs.<br />

qarTvelebs ara aqvT mravalricxovani <strong>da</strong> Zlieri diasporebi sazRvargareT. 1989<br />

wels sxva sabWoTa respublikebSi cxovrob<strong>da</strong> 194 aTasi qarTveli. mokavSire<br />

respublikebi<strong>da</strong>n yvelaze meti qarTveli cxovrob<strong>da</strong> ruseTSi (130 aTasi), ukrainaSi (23<br />

aTasi), azerbaijanSi (14 aTasi, aqe<strong>da</strong>n 12 aTasi saingiloSi, Tumca am maCvenebelSi<br />

igulisxmeba mxolod qristiani ingiloebi, _ muslimi ingiloebi, romelTa raodenoba<br />

gacilebiT metia, azerbaijanelebad iwerebian).<br />

TurqeTsa <strong>da</strong> iranSi mcxovreb qarTvelTa raodenobis <strong>da</strong>dgena SeuZlebelia, radgan<br />

iq mosaxleobis aRwera erovnebis <strong>da</strong>fiqsirebas ar iTvaliswinebs. varaudoben, rom<br />

TurqeTSi mcxovreb qarTvelTa raodenoba (lazebTan erTad) 500 aTasi un<strong>da</strong> iyos<br />

(igulisxmeba isini, romelTac SenarCunebuli aqvT ena <strong>da</strong> Tavs Turqebad ar Tvlian).<br />

fereidneli qarTvelebis saerTo raodenoba 225 aTasi un<strong>da</strong> iyos. evropasa <strong>da</strong> amerikaSi<br />

mcxovreb qarTvelTa raodenoba 1990-ian wlebamde 5-6 aTas kacs ar aRematebo<strong>da</strong>. 90-ian<br />

wlebSi qveyana, savaraudod, 350-400 aTasma qarTvelma <strong>da</strong>tova.<br />

7


qarTvelebi sami ZiriTadi subeTnikuri jgufisagan Sedgeba — qarTebis, megrelebisa<br />

<strong>da</strong> svanebisagan. meoTxe jgufi — lazebi — dRevandeli TurqeTis teritoriaze<br />

cxovrobs.<br />

qarTebi ramdenime eTnografiul jgufad arian warmodgenili. <strong>da</strong>savleT saqar-<br />

TveloSi aseTi jgufebia imerlebi, gurulebi, aWarlebi, raWvelebi <strong>da</strong> leCxumlebi;<br />

aRmosavleT saqarTveloSi — qarTlelebi, kaxelebi, mTiulebi, moxeveebi, fSavelebi,<br />

xevsurebi <strong>da</strong> TuSebi. eTnografiul jgufebSi kidev gamoyofen ufro mcire, subeTnografiul<br />

jgufebs: kaxelebisagan — qiziyelebs, mTiulebisagan — gu<strong>da</strong>mayrelebs,<br />

ingiloebSi ganarCeven qristian <strong>da</strong> muslim ingiloebs, mesxebSi — marTlmadideblebsa<br />

<strong>da</strong> kaTolikeebs. calke un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vasaxeloT wova-TuSebi (bacbebi), romelTac gansxvavebuli<br />

ena aqvT (igi qarTvelur enaTa jgufs ar miekuTvneba <strong>da</strong> CaCnur-inguSuri enebis<br />

monaTesavea), magram religiiT, kulturiT, tradiciebiTa <strong>da</strong> gvarebiT ar gansxvavdebian<br />

qarTvelebisagan.<br />

qarTvelebis gar<strong>da</strong>, afxazebi erTaderTi xalxia Cvens qveyanaSi mcxovreb xalxTa<br />

Soris, romelTac saqarTvelos gareT samSoblo ar gaaCniaT.<br />

sabWoTa kavSirSi mosaxleobis konfesiuri Semadgenloba ar aRiricxebo<strong>da</strong>, ris<br />

gamo oficialuri statistika aRmsareblobis Sesaxeb ar arsebob<strong>da</strong>. saqarTveloSi<br />

mosaxleobis konfesiuri struqtura pirvelad 2002 wels <strong>da</strong>dgin<strong>da</strong> 1 . aRweris Tanaxmad,<br />

mosaxleobis 88,6% qristianuli aRmsareblobisaa, 9,9% mahmadiania, 0,1% _ iudeveli,<br />

sxvebi 0,8% Seadgenen, 0,6% arc erT aRmsareblobas ar miakuTvnebs Tavs.<br />

saqarTvelo erT-erTi uZvelesi qristianuli qveyanaa, romlis mosaxleobis<br />

ZiriTadi aRmsarebloba istoriulad marTlmadideblobaa. dReisaTvis saqarTveloSi<br />

mcxovreb qristianTa ZiriTadi nawili — 83,9% marTlmadidebelia. maTi saerTo wili<br />

<strong>mosaxleoba</strong>Si Seadgens 83,8%.<br />

qarTveli marTlmadideblebi mosaxleobis 65% Seadgenen, muslimebi — 11%, rusi<br />

marTlmadideblebi — 10%, somexi grigorianelebi — 8%, sxvebi — 6%.<br />

2002 wlis monacemebiT, morwmune qarTvelebis 94% marTlmadidebelia, 3,8 % _<br />

muslimi, 0,3% _ kaTolike. sxva aRmsareblobaTa mimdevrebis raodenobis Sesaxeb<br />

monacemebi ar aris. 28 aTasi kaci ar aRiarebs arc erT religias.<br />

saqarTveloSi mcxovrebi sxva erovnebebi<strong>da</strong>n qristianobas aRiareben rusebi<br />

(ZiriTa<strong>da</strong>d — marTlmadideblobas, nawili seqtantebia — malaknebi, duxoborebi,<br />

staroverebi), somxebi (ZiriTa<strong>da</strong>d monofiziti-grigoriznelebi, mcire nawili —<br />

kaTolikebi), berZnebi (marTlmadideblebi), aisorebi (nestorianelebi <strong>da</strong> kaTolikebi),<br />

polonelebi (kaTolikebi), germanelebi (protestanti-luTeranebi). azerbaijanelebi<br />

muslimi Siitebi arian (mcire nawili — suniti).<br />

osebi marTlmadidebeli qristianebi arian, afxazTa nawili aseve marTlmadidebeli<br />

qristiania, nawili ki _ mahmadiani. orive am xalxSi Zlieria warmarTobis tradiciebi.<br />

1997 wels afxazeTis msoaxleobis anketireba Catar<strong>da</strong>, romelmac aCvena, rom<br />

mosaxleobis didi nawili Tavs morwmuned Tvlis. maTi umravlesoba marTlmadideblur<br />

eklesiebSi inaTleba, magram maTi qristianoba <strong>for</strong>malur xasiaTs ar scdeba morwmune<br />

marTlmadidebelTa did nawils bundovani warmodgena aqvs sarwmunoebis Sinaarsobriv<br />

mxaresa <strong>da</strong> yvelaze didi qristianuli dResaswaulebis mniSvnelobazec ki. es is xalxia,<br />

vinc aRiarebs, rom arsebobs yovlisSemamneli RmerTi, magram ar esmiT wmin<strong>da</strong> samebis<br />

mniSvneloba, ar kiTxuloben saxarebas, biblias, ar marxuloben. did qristianul<br />

dResaswaulebzec ki, eklesiebSi wirvaze misul morwmuneTa ricxvi did ar aris. am<br />

dResaswaulebis aRniSvnis ritualSi mkafiod iCens Tavs warmarTuli elementebi.<br />

1<br />

saqarTvelos mosaxleobis 2002 wlis pirveli sayovelTao erovnuli aRweris ZiriTadi Sedegebi.<br />

saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamenti. Tb., 2004.<br />

8


qristiani afxazebis gverdiT, ZiriTa<strong>da</strong>d gu<strong>da</strong>uTis raionSi, muslimi afxazebic<br />

cxovroben, magram Tanmimdevrul <strong>da</strong> gaazrebul morwmuneebad verc isini CaiTvlebian.<br />

maT bundovani warmodgena aqvT yuranze <strong>da</strong> di<strong>da</strong>d arc mis swavlas eswrafvian. ar icaven<br />

marxvas, arc Wama-smaSi aqvT <strong>da</strong>wesebuli SezRudvebi. gamonakliss Seadgenen muhajirTa<br />

STamomavlebi, romlebic afxazeTSi omis Semdeg <strong>da</strong>brundenen axlo aRmosavleTi<strong>da</strong>n.<br />

muslimi afxazebi sunitebi arian. marTalia, maTi ricxvi sul ramdenime aseulia, magram<br />

maTi TxovniT soxumsa <strong>da</strong> gu<strong>da</strong>uTaSi samlocvelo saxlebi <strong>da</strong>ars<strong>da</strong>: soxumSi — 2000<br />

wels, gu<strong>da</strong>uTaSi — 2004 wels. afxaz muslimTa sasuliero sammarTvelo soxumSi 1999<br />

wels <strong>da</strong>registrir<strong>da</strong>. maTi lideria afxaz muhajirTa STamomavali adel gablia.<br />

afxazeTSi cxovroben kaTolikebic. afxazeTi dRes krasno<strong>da</strong>ris mxaris samxreT<br />

nawilSi Semavali kaTolikuri eklesiis SavizRvispira samrevlos SemadgenlobaSi<br />

Sedis. afxazeTis kaTolikur samrevlos saTaveSi soWis kaTolikuri eklesiis qsenZi,<br />

poloneli bog<strong>da</strong>n severini udgas, romelic ruseTSi gasuli saukunis 90-ian wlebSi<br />

Cavi<strong>da</strong>. qarTul-afxazuri konfliqtis saomari fazis <strong>da</strong>srulebis Semdeg severinma defaqto<br />

xelisuflebisagan oficialuri nebarTva miiRo, ezruna kaTolikuri eklesiis<br />

ganaxlebaze. Tav<strong>da</strong>pirvelad RvTismsaxureba soxumis botanikuri baRis klubSi<br />

aRevlinebo<strong>da</strong>, Semdeg kaTolikeebs <strong>da</strong>ubrunes Zveli 1930 wels CamorTmeuli eklesia,<br />

romelic mrevlis TaosnobiT SekeT<strong>da</strong> <strong>da</strong> 1996 wels iq pirveli RvTismsaxureba<br />

aRevlina. dReisaTvis afxazeTSi kaTolikeTa ricxvi 150 aRwevs. maTi umravlesoba<br />

polonelebi <strong>da</strong> somxebi arian. eklesiis ori uxucesi swored am erovnebebis<br />

warmomadgenlebi arian. maT specialuri momzadebis kursi gaiares <strong>da</strong> roca qsenZi<br />

soWi<strong>da</strong>n Camosvlas ver axerxebs, wirvas isini atareben.<br />

afxazeTis kaTolikur mrevls regularulad ugzavnis humanitarul <strong>da</strong>xmarebas<br />

ruseTSi poloneTis saelCo, poloneTis sazogadoebrivi kaTolikuri eklesia<br />

`kari<strong>da</strong>si~.<br />

rac Seexeba seqtebs. afxazeTSi aqtiur saqmianobas ewevian kriSnaidebi, romlebmac<br />

jer kidev 1989 wels, pirvelad sabWoTa kavSiris teritoriaze, soxumSi aRniSnes<br />

TavianTi erT-erTi religiuri dResaswauli. maT SemadgenlobaSi sxva<strong>da</strong>sxva erovnebis<br />

axalgazrdebi Sedian. Tumca maTi moRvaweoba ramdenadme Senel<strong>da</strong> mas Semdeg, rac 1995<br />

wels soxumSi maTi savaWro sawyobi <strong>da</strong>wves <strong>da</strong> sami dRis Semdeg kriSnaidebis lideri<br />

igor qorTua mokles 2 .<br />

sxva seqtebi<strong>da</strong>n afxazeTSic, iseve rogorc saqarTvelos <strong>da</strong>narCen teritoriaze,<br />

aqtiurad saqmianoben baptistebi <strong>da</strong> ieRovelebi.<br />

aRsaniSnavia, rom saqarTveloSi mcxovrebi arc erTi erovneba ar aris monokonfesiuri.<br />

gar<strong>da</strong> sakuTari tradiciuli aRmsareblobisa, yvela eTnosSi gvxvdebian sxva<br />

Zveli Tu axali aRmsareblobis mimdevrebi.<br />

nebismier koloniur qveyanaSi nacionalizmis aRmavloba, rogorc wesi, iwvevs tradiciuli<br />

religiuri institutebisadmi sazogadoebis interesis zr<strong>da</strong>s. marTlmadidebloba<br />

saqarTveloSi, tradiciulad, ganixileba rogorc erovnulobis, qarTvelobis atributi.<br />

qarTuli sazogadoebisaTvis marTlmadidebeli eklesia <strong>da</strong> aRmsarebloba faseulia, pirvel<br />

rigSi, swored erovnuli identifikaciis TvalsazrisiT. sabWoTa reJimis winaaRmdeg<br />

brZola 1980-iani wlebis miwuruls religiuri atributikisa <strong>da</strong> ritorikis sistematuri<br />

gamoyenebiT mimdinareob<strong>da</strong>. amoqmed<strong>da</strong> araerTi Zveli eklesia, aSen<strong>da</strong> axali. gaizar<strong>da</strong><br />

sasuliero saswavlebelTa ricxvi, gaixsna sasuliero akademia. saqarTvelos marTlmadidebluri<br />

avtokefaluri eklesia 35 eparqiad iyofa.<br />

mTlianobaSi, somxuri eklesiisagan gansxvavebiT, romelmac zesaxelmwifoebrivi<br />

institutis funqciebi SeiZina, qarTuli eklesia naklebad iyo CarTuli politikur <strong>da</strong><br />

2 religiebi, konfesiebi <strong>da</strong> seqtebi afxazeTSi. — gaz. “afxazeTis axali xma”, 19-26. 03.2005, gv 12.<br />

9


saxelmwifoebriv procesebSi. igi ufro CrdilSi yofnas amjobineb<strong>da</strong> <strong>da</strong> adgils<br />

uTmob<strong>da</strong> politikur liderebs (ssrk-s <strong>da</strong>Slisa <strong>da</strong> religiuri identurobis Ziebis<br />

procesis <strong>da</strong>wyebis Semdegac ki). amave dros, mTeli Sua saukuneebis manZilze, rodesac<br />

qveynis politikuri <strong>da</strong> kulturuli sazRvrebi erTmaneTs ar emTxveo<strong>da</strong> <strong>da</strong> eTnikuri<br />

siWrelec bunebrivi movlena iyo, swored religia iyo barieri ucxoTa kulturuli<br />

eqspansiisa <strong>da</strong> asimilaciis gzaze, erovnuli konsoli<strong>da</strong>ciis efeqturi iaraRi.<br />

rac Seexeba umciresobebs, saqarTveloSi aris 11 somxuri samociqulo, 3 somxuri<br />

kaTolikuri, 8 rusuli marTlmadidebluri eklesia, 3 kaTolikuri taZari, 15<br />

muslimuri meCeTi, 14 sinagoga.<br />

eTnikuri umciresobebis kulturul ganviTarebas uzrunvelyofs 361 skola <strong>da</strong> 190<br />

<strong>da</strong>moukidebeli saskolo seqtori mSobliuri enis swavlebiT. universitetebSi<br />

arsebobs arsaxelmwifo enaze moqmedi fakultetebi; 4 saxelmwifo <strong>da</strong> 5 saxalxo<br />

Teatri. eTnikur umciresobaTa enaze gamoicema 21 gazeTi <strong>da</strong> 4 Jurnali.<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom eTnikur saTvistomoebSi araerTgvarovani situaciaa. magaliTad,<br />

qvemo qarTlis azerbaijanelebi ganaTlebas ZiriTa<strong>da</strong>d azerbaijanul enaze<br />

iReban, Si<strong>da</strong> qarTlisa — qarTul enaze. Tbilissi mcxovrebi somxebi integrirebuli<br />

arian qarTul sazogadoebaSi, rasac ver vityviT mesxeT-javaxeTis somxebze, romelTa<br />

umravlesoba qarTul enas ar flobs. berZnuli diaspora iyofa berZnulenovan <strong>da</strong><br />

Turqulenovan nawilad, ebraelebi — qarTulenovan <strong>da</strong> aSkenaz (rusulenovan evropel)<br />

ebraelebad <strong>da</strong> a.S.<br />

qveyanaSi arsebobs 120-ze meti arasamTavrobo organizacia, romlebic sxva<strong>da</strong>sxva<br />

eTnikur Tems warmoadgens. maTi nawili, faqtobrivad, romelime politikuri partiis<br />

<strong>da</strong>namatia, nawili ki, umoqmedoa. maTi monawileobis xarisxi qveynis sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi maRali ar aris, Tumca ukanaskneli 2-3 wlis manZilze garkveuli winsvla<br />

SeimCneva.<br />

somxebi saqarTveloSi yvelaze msxvil eTnikur umciresobas Seadgenen. isini<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d Tbilissa <strong>da</strong> istoriuli javaxeTis raionebSi cxovroben. somxebi<br />

saqarTveloSi kompaqturad bolo 170 wlis manZilze arian <strong>da</strong>saxlebuli, ruseT-<br />

TurqeTis 1828-1829 ww. omis Semdeg.<br />

1989 wlis aRweris mixedviT, saqarTveloSi somxebis raodenoba 437 aTass aRematebo<strong>da</strong>,<br />

maTi umravlesoba javaxeTsa <strong>da</strong> mesxeTSi cxovrob<strong>da</strong>.<br />

eTnokonfesiuri TvalsazrisiT, mesxeT-javaxeTi saqarTvelos erT-erTi yvelaze<br />

gamorCeuli regionia. igi gamoirCeva, agreTve, samxedro-strategiuli mniSvnelobiT.<br />

samcxe-javaxeTi samxreT saqarTvelos mxarea, romelic TurqeTsa <strong>da</strong> somxeTs<br />

esazRvreba. <strong>da</strong>narCeni saqarTvelosagan mcire kavkasionis qedi yofs. 1989 w. aRweris<br />

mixedviT, <strong>mosaxleoba</strong> 231,649 kacs Seadgens. aerTianebs 6 raions: axalcixes, adigens,<br />

axalqalaqs, aspinZas, borjomsa <strong>da</strong> ninowmin<strong>da</strong>s. administraciuli centria qalaqi<br />

axalcixe.<br />

mosaxleobis udides nawils qarTvelebi <strong>da</strong> somxebi Seadgenen. saqarTveloSi<br />

mcxovreb somexTa umravlesoba — 200 000 _ swored mesxeT-javaxeTSi cxovrobs. 1989<br />

wlis aRweris monacemebiT, javaxeaTis <strong>mosaxleoba</strong>Si somxebi 53,7% Seadgendenen,<br />

amJamad maTi Sefardeba mniSvnelovnad gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> 90% (somxuri wyaroebis mixedviT —<br />

97%) miaRwia, mesxeTSi ki — 1/3-s.<br />

saqarTveloSi ar arsebobs sxva regioni, sa<strong>da</strong>c eTnikuri umciresoba ase<br />

kompaqtura<strong>da</strong>a <strong>da</strong>saxlebuli.<br />

eTnikur mravalferovnebas religiuric emateba. qarTvelebis umravlesoba marTlmadidebelia,<br />

somxebisa — monofozoti-grigorianeli. Tumca aq istoriulad Zlieria<br />

rogorc qarTuli, ise somxuri kaTolicizmi. rusuli mosaxleobis (romelic bolo<br />

10


TxuTmet weliwadSi sagrZnoblad Semcir<strong>da</strong>) umravlesobas Seadgens duxoborebis<br />

qristianuli seqta, romelic ninowmindis raionis or sofelSi cxovrobs. erovnuli<br />

moZraobis wlebSi aWari<strong>da</strong>n gadmoasaxles stiqiuri ubedurebiT <strong>da</strong>zaralebuli<br />

qarTveli muslimebi. arian, agreTve, baptistebi, ormoc<strong>da</strong>aTianelebi, ieRovas mowmeebi<br />

<strong>da</strong> sxva mcire religiuri jgufebi.<br />

saukuneebis manZilze es regioni qarTuli, somxuri <strong>da</strong> osmalur-Turquli<br />

samyaroebis ga<strong>da</strong>kveTaze mdebareob<strong>da</strong>. Sesabamisad, eTnokonfesiuri suraTis sirTulec<br />

mas istoriulad mosdgams. istoriuli mexsiereba gavlenas axdens eTnokonfesiuri<br />

jgufebis dRevandel ganwyobasa <strong>da</strong> qcevaze.<br />

1828 wels, roca ruseTma samcxe-javaxeTi samxedro gziT <strong>da</strong>ipyro <strong>da</strong> Tbilisis<br />

guberniis Semadgenlobasi Seiyvana, mosaxleobis umravlesobas muslimebi Seadgendnen,<br />

qarTuli <strong>da</strong> somxuri qristianuli Temebis umetesoba ki, kaTolike iyo. muslimi<br />

mosaxlebis eTnikuri warmomavloba mecnierTa <strong>da</strong>vis sagania. nawili maT did nawils<br />

warmoSobiT Turqad Tvlis, sxvebis azriT ki, isini gamahmadianebuli qarTvelebi arian.<br />

ruseTTan SeerTebis dros maTi didi nawili osmaleTisadmi ufro loialuri iyo,<br />

vidre ruseTisadmi. am sababiT, generalma paskeviCma `arasando~ muslimi <strong>mosaxleoba</strong><br />

osmaleTSi gandevna, maT nacvlad ki anatolieli somxebi Camoasaxla. dRevandeli<br />

javaxeTis somxebis didi nawili swored maTi STamomavalia.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, mosaxleobis ZiriTadi nawili muslimi rCebo<strong>da</strong>. 1944 wlis 15<br />

noembers mxaris mTeli muslimi <strong>mosaxleoba</strong> — 90 aTasze meti a<strong>da</strong>miani, TurqeTTan<br />

faruli TanamSromlobis braldebiT, centralur aziaSi ga<strong>da</strong>asaxles <strong>da</strong> maT adgilas<br />

saqarTvelos sxva regionebi<strong>da</strong>n (ZiriTa<strong>da</strong>d zemo imereTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> raWi<strong>da</strong>n) <strong>da</strong>axloebiT<br />

30 aTasamde qarTveli Camoasaxles.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom 1999 wels, evropis sabWoSi Sesvlisas, saqarTvelom aiRo<br />

valdebuleba, 12 wlis va<strong>da</strong>Si ga<strong>da</strong>ewyvita deportirebulTa repatriaciis problema.<br />

magram es sakiTxi azrTa did sxva<strong>da</strong>sxvaobas iwvevs.<br />

1988 wels mTian yarabaRSi <strong>da</strong>wyebulma movlenebma javaxeTis somxebs erovnuli<br />

moZraobis <strong>da</strong>wyebisaken ubiZga. mTian yarabaRsa <strong>da</strong> javaxeTs bevri ram aqvT saerTo:<br />

orive somxeTs emezobleba, orive regionSi somxebi mosaxleobis umravlesobas<br />

Seadgenen. bevri axalqalaqeli somexi aqtiurad monawileob<strong>da</strong> yarabaRis omSi.<br />

javaxeTis somxebs Zlieri eTnikuri TviSegneba aqvT. 1988 wels adgilobrivma somxebma<br />

Seqmnes moZraoba `javaxki~ (javaxeTis somxuri saxelwodebis mixedviT). misi<br />

oficialuri mizani iyo somxebis kulturuli TviTmyofadobis <strong>da</strong>cva <strong>da</strong> regionis<br />

ganviTareba. namdvil miznad ki avtonomiis Seqmna iqca, rasac periodulad enacvlebo<strong>da</strong><br />

somxeTTan gaerTianebis moTxovna.<br />

`javaxkis~ nacionalisturad ganwyobilmma frTam Camoayaliba politikuri partia<br />

`virki~ (saqarTvelos istoriuli saxelwodeba somxur enaze), romlis orientacia<br />

prorusuli <strong>da</strong> antiTurqulia. misi mizania saqarTvelos federaluri mowyoba <strong>da</strong> mis<br />

SemadgenlobaSi javaxeTis <strong>da</strong>moukideblad CarTva.<br />

javaxeTSi ruseTis samxedro bazebis arseboba <strong>da</strong> mesxeTSi sacxovreblad<br />

<strong>da</strong>brunebis mosurne `Turqi mesxebis~ problema kidev ufro Zabavs viTarebas.<br />

azerbaijanis respublika mdebareobs samxreT <strong>kavkasiis</strong> samxreT-aRmosavleT<br />

nawilSi. mas esazRvreba: CrdiloeTiT — ruseTis federacia (<strong>da</strong>Restani), Crdilo<strong>da</strong>savleTiT<br />

— saqarTvelo, samxreT-<strong>da</strong>savleTiT — somxeTi <strong>da</strong> TurqeTi, samxreTiT —<br />

irani, aRmosavleTiT — kaspiis zRva.<br />

teritoria — 86.600 kvadratuli kilometri. de<strong>da</strong>qalaqi _ baqo.<br />

mosaxleobis raodenoba 7.770.000 kacia, maT Soris: azerbaijaneli — 83%, rusi —<br />

5,6%, lezgebi — 2,4%, somxebi — 2%, xunZebi — 0,6%, ukrainelebi — 0,4%, TaTrebi — 0,4%.<br />

11


kaxis, zaqaTalisa <strong>da</strong> belaqnis raionebSi kompaqturad arian <strong>da</strong>saxlebuli qarTvelebi;<br />

lenqoranis <strong>da</strong>blobze cxovroben TaliSebi.<br />

TviT cneba `azerbaijani~ im teritoriasTan mimarTebaSi, romelic XX s. 20-ian<br />

wlebSi azerbaijanis ssr SemadgenlobaSi Sevi<strong>da</strong>, mxolod XX s. <strong>da</strong>sawyisSi gaCn<strong>da</strong>, xolo<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> 1918 w. 28 maiss azerbaijanis demokratiuli respublikis gamocxadebis<br />

Semdeg.<br />

azerbaijanis saxelmwifoebrioba amJamindel sazRvrebSi <strong>da</strong>dgin<strong>da</strong> sabWoTa ruseTsa<br />

<strong>da</strong> TurqeTs Soris moskovis 1921 w. 16 martis xelSekrulebis safuZvelze.<br />

religiuri sfero azerbaijanSi garkveul aRmavlobas ganicdis. es, pirvel rigSi,<br />

exeba dominirebad konfesias — islams. Tumca aRmavloba <strong>da</strong> ganviTareba azerbaijanisaTvis<br />

sxva tradiciul religiebsac Seexo. amasTan, gaCn<strong>da</strong> aratradiciuli, adre<br />

ucnobi mimdinareobebic. es, garkveulwilad, aixsneba wina 70 wlis mdgomareobiT,<br />

sazogadoebisaTvis saWirboroto sakiTxebze pasuxebis ZiebiT konfesiur sferoSi,<br />

gareSe Zalebis gaqtiurebiT.<br />

iseve rogorc TiTqmis yvelgan, politikuri Zalebi religias iyeneben rogorc<br />

masebze zemoqmedebisa <strong>da</strong> sakuTari gavlenis ganmtkicebis instruments, gareSe Zalebi<br />

— aseve sakuTari gavlenis gaZlierebisaTvis.<br />

rogorc aRvniSneT, azerbaijanSi ZiriTadi religia islamia, Tumca gavrcelebulia<br />

qristianoba <strong>da</strong> iu<strong>da</strong>izmic. muslimTa umravlesoba azeria, TiTqmis yvela isini Siitebi<br />

arian.<br />

qveyana SeiZleba <strong>da</strong>iyos or `muslimur zonad”: samxreTi moicavs teritorias baqo-<br />

Semaxa-evlaxi-ganja-gazaxi-naxWevnis xazi<strong>da</strong>n samxreTisaken, iranis sazRvramde. aq<br />

morwmuneTa ZiriTadi nawili Siitia: azerebi, TaliSebi, TaTebi, qurTebis nawili. arian<br />

sunitebic: axiska, TaTrebi, qurTebis nawili. aq cxovroben marTlmadidebeli qristianebic<br />

— rusebi, ukrainelebi, belorusebi, qarTvelebi; rusi raskolnikebi <strong>da</strong><br />

seqtantebi; germanelebi — kaTolikeni <strong>da</strong> luTeranebi; udebi — monofizitebi; somexigrigorianebi;<br />

iudevelebi — juuri (mTis ebraelebi), aSkenazebi (evropeli ebraelebi),<br />

qarTveli ebraelebi. XX-XXI ss. mijnaze gaCn<strong>da</strong> aratradiciuli mimdinareobebi:<br />

muslimuri — vahabitebi <strong>da</strong> nursistebi, nakSbandielebi, feizulistebi <strong>da</strong> sxv.;<br />

induisti-kriSnaitebi; protestantuli Temebi (qristianuli) 3 .<br />

CrdiloeTi zona mdebareobs ufro CrdiloeTiT — saqarTvelosTan <strong>da</strong> ruseTTan<br />

sazRvrisken. mosaxleobis ZiriTadi nawili sunitia: lezgebi <strong>da</strong> avarelebi, krizebi <strong>da</strong><br />

waxurelebi, budugebi <strong>da</strong> xinalugebi, ingiloTa nawili <strong>da</strong> azerebi. qristianebi<br />

warmodgenili arian rusebiT (ZiriTa<strong>da</strong>d raskolnikebi <strong>da</strong> seqtantebi), udinebiT<br />

(monofizitebi), marTlmadideblebiT — ingiloTa nawili, iudevelebiT — juuriT 4 .<br />

ssr kavSiris Seqmnis win azerbaijanSi arsebob<strong>da</strong> 2000-mde meCeTi, romelTa didi<br />

nawili 1930-ian wlebSi <strong>da</strong>angries an <strong>da</strong>xures. marTalia, meore msoflio omis wlebSi<br />

zogierTi meCeTi kvlav amoqmed<strong>da</strong>, rac ganpirobebuli iyo stalinis politikiT —<br />

nebismieri, maT Soris religiuri faqtoris gamoyenebiT moexdina sabWoTa xalxis<br />

mobilizacia nacisturi germaniis winaaRmdeg sabrZolvelad.<br />

1976 wels azerbaijanSi 16 registrirebuli meCeTi (14 Siituri <strong>da</strong> ori sunituri,<br />

aqe<strong>da</strong>n 7 — baqoSi) <strong>da</strong> madrasa arsebob<strong>da</strong>, sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis droisaTvis maTi<br />

ricxvi 200-mde avi<strong>da</strong> (araregistrirebulebis CaTvliT). sxva wyaros monacemiT, 1994<br />

wlisaTvis arsebob<strong>da</strong> 84 religiuri <strong>da</strong>wesebuleba, meCeTebis CaTvliT, romlebic<br />

3 Гусейн-Заде Р. А. Религия и политика: Взаимоотношения на азербайджанском фоне. – В журн.: Центральная Азия и<br />

Кавказ. № 3 (33), 2004, c.149.<br />

4<br />

iqve.<br />

12


xSirad aralegalurad an naxevrad legalurad moqmedeb<strong>da</strong> 5 .<br />

2004 w. <strong>da</strong>sawyisisaTvis qveyanaSi arsebob<strong>da</strong> 1300 moqmedi meCeTi <strong>da</strong> islamis sxva<br />

sakulto obieqti; sxva konfesiaTa 40-ze meti sakulto nageboba. baqoSi dRes sami<br />

marTlmadidebluri taZaria. respublikaSi aris raskolnikebisa <strong>da</strong> seqtantebis<br />

samlocveloebi, Svidi sinagoga, maTgan erTi, romelic baqoSi mdebareobs <strong>da</strong> yvelaze<br />

didia kavkasiaSi, aigo 2003 wels `joinTis~ saxsrebiT. de<strong>da</strong>qalaqSi rekonstruirebulia<br />

kaTolikuri eklesia, kidev erTs safuZveli Caeyara 2003 wels, azerbaijanSi<br />

romis papis vizitis dros.<br />

azerbaijanSi dRes arsebobs saswavlo <strong>da</strong>wesebulebebi <strong>da</strong> kursebi tradiciul<br />

konfesiaTa safuZvlebis Sesaswavlad: baqos islamuri universiteti filialebiT<br />

sxva<strong>da</strong>sxva raionSi; madrasebi — saSualo saswavlo <strong>da</strong>wesebulebani, meCeTebTan, eklesiebTan,<br />

sinagogebTan Seqmnilia saswavlo kursebi.<br />

faqtia, rom postsabWoTa azerbaijanSi `religiuri renesansi~ erovnuli<br />

TviTSegnebis zrdis paralelurad mimdinareobs. baqos ekonomikur <strong>da</strong> politikur<br />

kvlevaTa centris monacemebiT, 90-iani wlebis bolos azerbaijanelebis mxolod 4-6%<br />

Tu iyo `aqtiuri~ morwmune <strong>da</strong> <strong>da</strong>mcveli religiuri miTiTebebisa <strong>da</strong> cxovrebis wesisa,<br />

87-92% ki iseT kategorias Seadgen<strong>da</strong>, romelic acxadeb<strong>da</strong>, rom muslimi iyo, Tumca<br />

naklebad an saerTod ar asruleb<strong>da</strong> religiur ritualebs. <strong>da</strong>narCen 3%-s aTeistebi<br />

warmoadgendnen. azerbaijanelebis umravlesoba aqtiurad stumrobs meCeTs religiur<br />

dResaswaulebze, Tumca aSuras uqme dRes, rodesac muhamedis SvilTaSvils husein ibn<br />

alis glovoben <strong>da</strong> TviTgvemis ritualebic tardeba, sagrZnoblad pasiuroben. rogorc<br />

am sakiTxebis mkvlevari raul motika askvnis, <strong>kavkasiis</strong> qveynebSi islami istoriulad<br />

ganpirobebul adgilobriv TaviseburebaTa <strong>garemo</strong>Si ganviTar<strong>da</strong> <strong>da</strong> mowy<strong>da</strong><br />

saerTaSoriso muslimur moZraobebsa Tu mimdinareobebs. Tav<strong>da</strong>pirvelad, sazRvris<br />

gaxsnis Semdeg, mravali axalgazr<strong>da</strong> ewvia TanamoZme TurqeTis saswavleblebs. Tumca<br />

90-iani wlebis bolosaTvis oficialur <strong>da</strong> naxevradoficialur saswavleblebs<br />

azerbaijanelebi ukve amreziT uyurebdnen, <strong>da</strong>inaxes ra, rom ucxoeTSi swavlamiRebuli<br />

<strong>da</strong> samSobloSi <strong>da</strong>brunebuli axalgazrdebi ukve Riad qa<strong>da</strong>gebdnen sunitur ideebs <strong>da</strong><br />

arc `Sahsei-vahseis~ tradiciis gmobas eridebodnen. 6 .<br />

<strong>for</strong>maluri niSniT, meCeTebi ar iyofa Siitur <strong>da</strong> sunitur meCeTebad (vahabitTa<br />

meCeTebis gamoklebiT, sa<strong>da</strong>c mxolod am mimdinareobis warmomadgenlebi <strong>da</strong>dian).<br />

2004 w. <strong>da</strong>sawyisisaTvis savaldebulo registracia gavlili hqon<strong>da</strong> 230 konfesiur<br />

Tems, maT Soris: 201 muslimurs, <strong>da</strong>narCens — qristianuls — rusul <strong>da</strong> qarTul<br />

marTlmadideblurs, luTeranuls, romaul-kaTolikurs, axalsamociqulos,<br />

moloknebs, meSvide dRis adventistebs, ormoc<strong>da</strong>aTianelebs, ieRovas mowmeebs,<br />

iudevelTa sxva<strong>da</strong>sxva mimdinareobas <strong>da</strong> sxv 7 .<br />

vahabizmi azerbaijanSi ar aris `mebrZoli~, Semtevi xasiaTisa. morwmuneebs igi<br />

izi<strong>da</strong>vs `religiaSi ubraloebis~ ideebiT. sainteresoa, rom man mimdevrebi pova adgilobriv<br />

eTnoreligiur umciresobebSi — lezgebSi, avarelebsa <strong>da</strong> waxurebSi, romelTac<br />

amiT gamoxates protesti maTi samoqalaqo uflebebis SezRudvis winaaRmdeg.<br />

ufro zogadi TvalsazrisiT, aratradiciuli mimdinareobaTa gaCena gareSe<br />

Zalebis metoqeobis Sedegia, romlebic sakuTari gavlenis gaZlierebisaTvis nebismier<br />

saSualebas iyeneben, maT Soris — konfesiursac. aratradiciuli mimdinareobani xels<br />

uwyoben religiis, pirvel rigSi, ZiriTadis — islamis — politizacias.<br />

5 Саттаров Р. Ислам как политический фактор в постсоветском Азербайджане. – В журн.:Центральная Азия и Кавказ. 2004,<br />

№ 4 (34), с.9.<br />

6<br />

xinCagaSvili S. eTnikuri <strong>da</strong> religiuri situaciis dinamika kavkasiaSi (postsabWoTa periodi). —<br />

saqarTvelos mecn.akad. politologiis institutis weliwdeuli — 2003. Tb., 2003, gv.71.<br />

7 iqve, gv.151.<br />

13


amdena<strong>da</strong>c azerbaijani upiratesad Siituria, gansakuTrebiT mkafiod Cans `iranis<br />

kvali~. Teirani moqmedebs Tavisi diplomatiuri warmomadgenlobebis, religiursaqvelmoqmedo<br />

organizaciebis, misionerebis, masobrivi in<strong>for</strong>maciis saSualebaTa,<br />

agreTve `gavlenis agentebis~ meSveobiT, gansakuTrebiT — samxreT zonaSi. aSkaraa<br />

iranis konfesiuri aqtivobis politizacia. magram is faqti, rom azerbaijanSi arc<br />

erTi iranuli meCeTi ar aris, am ukanasknelis sust religiur gavlenaze metyvelebs.<br />

1990 wlis zamTarSi azerbaijanelebma, kerZod, naxWevanelebma iranis sasazRvro<br />

simagreebi <strong>da</strong>angries, iq mcxovreb TanamoZmeebTan didi xniT gawyvetili urTierToebebis<br />

aRdgenis niSnad (CrdiloeT iranSi mcxovrebi eTnikuri azerbaijanelebi iranis<br />

mosaxleobis 1/3 Seadgenen <strong>da</strong> 2-3-jer metni arian, vidre TviTon azerbaijanSi.<br />

paralelurad, 1918-20 ww. azerbaijanis mmarTveli partiis musavatis lozungi `Turqizmi,<br />

modernizacia <strong>da</strong> islami~ kvlav popularuli gax<strong>da</strong>. dRes azerbaijanuli<br />

sazogadoebis nawili azerbaijanul nacionalizms <strong>da</strong> TviTmyofadobas mxolod did<br />

Turqul kulturul konteqstSi ganixilavs, im dros, roca meore nawili panTurqizms<br />

`azerbaijanizmis~ sawinaaRmdego doqtrinad Tvlis <strong>da</strong> qemal aTaTurqis midgomas<br />

yvelaze misaReb gamosavlad miiCnevs. amavdroulad, sazogadoebis orive nawilisTvis<br />

miuRebelia proiranuli ideologiuri orientacia, ris mizezi ara marto sabWoTa<br />

mediis xangrZliv antiiranul propagan<strong>da</strong>Si un<strong>da</strong> veZioT, aramed yarabaRis<br />

konfliqtSic, sa<strong>da</strong>c irani somxeTis partniorad aRiqmebo<strong>da</strong>. un<strong>da</strong> gaviTvaliswinoT<br />

aseve iranSi mcxovrebi azerbaijanuli diasporis mZime uflebrivi mdgomareoba,<br />

romelic kidev ufro laxavs iranis imijs azerbaijanelis TvalSi.<br />

sekularuli TurqeTi moqmedebs religiur organizaciaTa oficialuri struqturebis<br />

meSveobiT, pirvel rigSi — baqosa <strong>da</strong> naxWevanSi. de<strong>da</strong>qalaqSi gaxsnilia<br />

Turquli universiteti `kavkasia~.<br />

marTalia, TurqeTi sunituri qveyanaa, magram mas azerbaijanSi ufro myari<br />

poziciebi <strong>da</strong> samoqmedo areali aqvs, agreTve hyavs meti `gavlenis agenti~, vidre irans.<br />

amas ramdenime mizezi aqvs: 1) azerebis mexsierebaSi <strong>da</strong>leqilia is faqti, rom sparsuli<br />

saxelmwifoebi 2500 welia cdiloben arasparselTa deeTnizacias, anu atareben<br />

eTnocidis politikas. 1960-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi iranis saxelmwifos politika<br />

mkafiod Camoayaliba mohamed reza-Sah fexlevim: erTi qveyana, erTi istoria, erTi<br />

eTnosi, erTi kultura, erTi religia, erTi ena. 2) Turquli <strong>da</strong> azerebis enebi erT<br />

jgufs ekuTvnis. 3) irani aqtiurad TanamSromlobs somxeTTan, romelsac azerbaijanis<br />

teritoriis 16% aqvs mitacebuli, mxars uWers mTiani yarabaRis aralegitimur respublikas.<br />

4) iranSi keTilganwyobiT ekidebian adgilobriv somxur Tems: Tumca am<br />

Teokratiul saxelmwofiSi moqmedebs `mSrali kanoni~, magram somxebs aqvT arayis<br />

gamoxdis ufleba; erT-erTi somxuri eklesia gamocxadebulia `arqiteqturis faseul<br />

istoriul Zeglad~ <strong>da</strong> <strong>da</strong>culia saxelmwifos mier. mexuTe, TurqeTi azerbaijans<br />

samxedro <strong>da</strong> politikuri TvalsazrisiT exmareba; misi teritoria azerbaijanisaTvis<br />

<strong>da</strong>savleTisaken gasasvleli erT-erTi `derefania~ — wina aziis muslimuri samyarosaken,<br />

euTo-sa <strong>da</strong> nato-saken.<br />

mniSvnelovani <strong>da</strong>ikava suniturma arabulma aRmosavleTmac.<br />

vahabizmi islamis oficialuri <strong>for</strong>maa muslimuri samyaros erT-erT umdidres<br />

qveyanaSi — saudis arabeTSi, romelic amave dros aSS strategiuli partnioria. amitom<br />

SeiZleba vivaraudoT, rom vahabizmis gavrcelebas azerbaijanSi ara mxolod<br />

konfesiuri, aramed politikuri xasiaTic aqvs.<br />

vahabizmi aRwevs CrdiloeT kavkasii<strong>da</strong>nac — <strong>da</strong>Restni<strong>da</strong>n <strong>da</strong> CeCneTi<strong>da</strong>n. pirvel<br />

SemTxvevaSi `mediatoris~ rolSi gamodian azerbaijanSi mcxovrebi lezgebi, avarelebi<br />

<strong>da</strong> waxurebi. meoreSi — CeCnebi, romlebic moZraoben azerbaijans, saqarTvelosa <strong>da</strong><br />

14


CrdiloeT kavkasias Soris, an <strong>da</strong>mkvidrdnen azerbaijanSi, sa<strong>da</strong>c gadian mkurnalobisa<br />

<strong>da</strong> reabilitaciis kurss, zogi maTgani adgilobriv umaRles saswavlebelSic swavlobs.<br />

qristianuli <strong>da</strong>savleTi aseve iyenebs sxva<strong>da</strong>sxva arxs, maT Soris — konfesiursac.<br />

maT mier tardeba religiuri mimarTulebis konferenciebi <strong>da</strong> seminarebi.<br />

200 welze metia, azerbaijanSi mcxovreb ingiloTa Soris Tavis saqmianobas eweva<br />

saqarTvelos marTlmadidebluri eklesia, romelmac qristianad moaqcia am eTnoreligiuri<br />

jgufis nawili. amgvar prozelitebs uqmnian swavlis pirobebs saqarTveloSi,<br />

aZleven qarTul saxelebsa <strong>da</strong> gvarebs. samSobloSi isini brundebian rogorc `gavlenis<br />

agentebi~.<br />

1990 wli<strong>da</strong>n periodulad Cndebian emisrebi vatikani<strong>da</strong>n.<br />

aRsaniSnavia, rom islamis aratradiciuli mimdinareobebi popularulia axalgazrdobaSi,<br />

aratradiciul mimdinareobebTan brZola ufro politikuri xasiaTisaa, vidre<br />

religiuri.<br />

amrigad, politikuri xelisufleba akontrolebs situacias konfesiur sferoSi.<br />

misi <strong>da</strong>mokidebuleba uaryofiTia aratradiciuli mimdinareobebis mimarT.<br />

somxeTis respublika samxreT <strong>kavkasiis</strong> mTianeTSi mdebareobs. teritoria — 29,8<br />

aTasi kvaretuli kilometri. de<strong>da</strong>qalaqi — erevani.<br />

CrdiloeTiT esazRvreba saqarTvelo, aRmosavleTiT — azerbaijani, <strong>da</strong>savleTiT —<br />

TurqeTi, samxreTiT — irani.<br />

somexi xalxis istoriul bedSi somxeTis respublikis Tanamedrove teritorias XX<br />

s. <strong>da</strong>sawyisamde ganmsazRvreli roli ar Seusrulebia. somxeTis didi nawili Sedio<strong>da</strong><br />

osmaleTis imperiis SemadgenlobaSi, sa<strong>da</strong>c somexTa raodenoba <strong>da</strong>axloebiT 2,5 mln<br />

Seadgen<strong>da</strong>. maTi umravlesoba aRmosavleTis 6 vilaieTSi cxovrob<strong>da</strong>. sakmaod<br />

mravalricxovani somxuri diaspora arsebob<strong>da</strong> ruseTSi <strong>da</strong> mis sazRvrebs gareTac.<br />

e.hobsbaumi wer<strong>da</strong>, rom Tanamedrove somxeTi — es aris yvelaferi is, rac <strong>da</strong>rCa mas<br />

Semdeg, rac yvela <strong>da</strong>narCen teritoriaze, sa<strong>da</strong>c adre somxebi cxovrobdnen, isini<br />

gawyvites an gandevnes iqi<strong>da</strong>n 8 .<br />

1998 wlis 1 ianvris monacemebiT, somxeTis <strong>mosaxleoba</strong> 3 793 200 mcxovrebs Seadgens,<br />

maTgan 95%-ze meti eTnikuri somexia. ena — somxuri, romelic indoevropuli ojaxis<br />

somxur jufs ganekuTvneba. ganarCeven aRmosavlur <strong>da</strong> <strong>da</strong>savlur saliteraturo enas;<br />

<strong>da</strong>savlur saliteraturo enaze somxuri diaspora metyvelebs, aRmosavlurze ki<br />

somxeTSi mcxovrebi somxebi laparakoben. somxur enas aqvs sakuTari <strong>da</strong>mwerloba,<br />

romelic 39 aso-niSans Seicavs.<br />

sakuTriv somxeTis gar<strong>da</strong>, eTnikuri somxebi cxovroben msoflios mraval qveyanaSi<br />

<strong>da</strong> mZlavr <strong>da</strong> gavlenian somxur diasporas qmnian. sazRvargareT somxebis gansaxlebis<br />

ZiriTadi centrebia ruseTi (armaviri, rostovi, moskovi) — 800 000, saqarTvelo<br />

(javaxeTi <strong>da</strong> Tbilisi) — 500 000, TurqeTi (ZiriTa<strong>da</strong>d stamboli) — amJamad 85 000, aSS<br />

(ZiriTa<strong>da</strong>d kali<strong>for</strong>nia)— 1 000 000, argentina — 85 000, safrangeTi — 500 000, libani —<br />

150 000, irani — 200 000, siria — 130 000, kana<strong>da</strong> — 60 000, avstralia — 30 000. sul somxuri<br />

diaspora msoflios 60 qveyanaSia gafantuli.<br />

somxeTSi cxovroben rusebis, iezidebis, berZnebisa <strong>da</strong> ebraelebis eTnikuri<br />

umciresobebi, agreTve aisorebi <strong>da</strong> ukrainelebi. somxeTSi mcxovreb azerbaijanelTa<br />

umravlesobam 1980-90-iani wlebis mijnaze <strong>da</strong>tova sacxovrebeli <strong>da</strong> Tavi azerbaijansa<br />

8 Хобсбаум Э. Нации и национализм после 1790 года. М., 1998, с.263.<br />

15


<strong>da</strong> ruseTs Seafara 9 .<br />

somxebis didi umravlesoba monofiziti qristiania. isini qveynis mosaxleobis 80%<br />

Seadgenen. sazRvargareT mcxovreb somexTa nawili kaTolike <strong>da</strong> protestantia. amJamad<br />

somxeTis samociqulo grigorianul eklesias saTaveSi udgas uzenaesi patriarqi <strong>da</strong><br />

sruliad somexTa kaTalikosi eCmiaZinisa garegin II.<br />

somxeTis samociqulo eklesia erT-erTi uZlieresi somxuri organizaciaa. kavkasiaSi<br />

qristianul eklesiebs Soris igi gansakuTrebiT aqtiuri <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebelia.<br />

Seqmna ra eklesiaTa ganStoebuli qseli, eCmiaZini sabWoTa periodSic <strong>da</strong> axlac<br />

akontrolebs did somxur diasporas, rac saSualebas aZlevs, uSualod monawileobdes<br />

somexi xalxis cxovrebaSi, xSirad ki _ sagareo politikuri orientirebis firmirebaSic.<br />

imis <strong>da</strong>sturad, rom somxur eklesias did rols aniWeben rogorc Tavad<br />

somxeTis, aseve msoflios politikosebi, gamodgeba is faqti, rom 2001 w. zafxulSi aSS-<br />

Si vizitis dros somexTa amJamindeli kaTolikosi garegin II pira<strong>da</strong>d prezidentma<br />

jorj buSma miiRo. aseTi pativi ar RirsebiaT arc ilia II, arc samxreT <strong>kavkasiis</strong><br />

muslimTa sulier liders (Seix ul-islams) alah-Sukur faSazades 10 .<br />

ukanaskneli ramdenime saukunis manZilze somxuri eklesia ZiriTadi <strong>da</strong>makavSirebeli<br />

rgolia somxeTsa <strong>da</strong> mis ucxour diasporas Soris.<br />

rTuli istoriuli viTarebis gamo, somxuri eklesiis centri xSirad icvlebo<strong>da</strong>.<br />

Tav<strong>da</strong>pirvelad igi vaharSapatSi mdebareob<strong>da</strong>, Semdeg — dvinsa <strong>da</strong> anisSi, Semdeg —<br />

amasiasi <strong>da</strong>kilikiis somxeTSi. 1441 wels somxuri eklesiis centri gax<strong>da</strong> eCmiaZini 11 .<br />

grigorianuli eklesiis struqtura 4 ZiriTad elements moicavs: 1) eCmiaZinis<br />

yovelTa somexTa sakaTalikoso, romelic grigorianuli eklesiis centrad iTvleba;<br />

misi meTauri uzenaesi patriarqisa <strong>da</strong> araratis saerToerovnuli de<strong>da</strong>-eklesiis<br />

kaTalikosos tituls atarebs <strong>da</strong> yovelTa somexTa laTalikosad moixsenieba; 2)<br />

kilikiis didi saxlis sakaTalikoso — rezidenciiT antiliasSi; 3) ierusalimis<br />

sapatriarqo — rezidenciiT ierusalimSi <strong>da</strong> 4) konstantinopolis sapatriarqo —<br />

rezidenciiT stambolSi. ukanaskneli sami centri de<strong>da</strong>-eklesiis iurisdiqciaSia,<br />

magram sargeblobs Sinagani administraciuli avtonomiiT.<br />

IX saukuni<strong>da</strong>n, mas Semdeg, rac somxuri <strong>mosaxleoba</strong> mTel msoflioSi mimoifanta,<br />

somxuri eklesiis mniSvneloba metad gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> man universaluri xasiaTi SeiZina.<br />

gansxvavebuli kulturisa <strong>da</strong> religiis qveynebSi <strong>da</strong>mkvidrebis miuxe<strong>da</strong>vad, eklesiam<br />

SeinarCuna organizaciuli <strong>da</strong> dogmaturi mTlianoba.<br />

1986 wlis mdgomareobiT, somxeTSi 29 registrirebuli <strong>da</strong> 34 araregistrirebuli<br />

religiuri organizacia moRvaweob<strong>da</strong>.<br />

1997 wlis 1 ianvrisaTvis religiur saqmeTa komitetma registraciaSi gaatara 16<br />

konfesia <strong>da</strong> religiuri gaerTianeba: somxeTis samociqulo eklesia, warmarTebi,<br />

iezidebi, kaTolikuri eklesia, iudevelTa Temi, ruseTis marTlmadidebluri eklesia,<br />

kriSnaitebi, bahaistebi, meSvide dRis adventistebi, evangelist-ormoc<strong>da</strong>aTianelebi,<br />

baptistebi <strong>da</strong> sxv.<br />

somxeTSi didi gavrceleba pova religiurma seqtebma, romlebic registrirebuli<br />

arian rogorc saqvelmoqmedo organizaciebi.<br />

rogorc aRvniSneT, kavkasiaSi warmodgenilia oTxive msoflio klasikuri religia:<br />

9<br />

giorgi xelaSvili. cnobari somxeTze. — saqarTvelos strategiuli kvlevebisa <strong>da</strong> ganviTarebis centri,<br />

35, 2000, ianvari, gv.3.<br />

10 Исмаилов Э., Полухов Э. Противостояние «старых» и «новых» игроков на политической карте Кавказа. – В журн.:<br />

Центральная Азия и Кавказ. 2004, № 4 (34), c.50.<br />

11 giorgi xelaSvili. cnobari somxeTze. — saqarTvelos strategiuli kvlevebisa <strong>da</strong> ganviTarebis centri,<br />

35, 2000, ianvari, gv.39.<br />

16


qristianoba samxreT kavkasiaSi ramdenime versiis saxiT gvxvdeba. misi mTavari<br />

sayrdenebia qarTuli marTlmadidebluri <strong>da</strong> somxuri monofizituri eklesiebi. osebis<br />

mniSvnelovani umravlesoba marTlmadidebeli qristiania, aseve rusebic, romlebic<br />

Seadgenen 3% somxeTSi, 4% azerbaijanSi <strong>da</strong> 6% saqarTveloSi, agreTve, CrdiloeT<br />

kavkasiaSi. afxazTa nawili qristiania, nawili — muslimi, Tumca orive Serwymulia<br />

warmarTul tradiciasTan. sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg kavkasiaSi gamoCndenen<br />

protestantuli misiebi, magram maT cota mimdevari hyavT (Se<strong>da</strong>rebiT meti warmateba<br />

hqon<strong>da</strong>T somxeTSi), agreTve amerikuli organizacia `ieRovas mowmeebis~ mimdevrebi.<br />

kaTolikeni saqarTveloSi pirvelad 1230 wels gamoCndnen. pap ioane XXII<br />

ZalisxmeviT 1329 wlidn TbilisSi <strong>da</strong>arsebulma kaTolikeTa saepiskoposom saqar-<br />

Tvelos sxva<strong>da</strong>sxva regionSi samisionero moRvaweoba gaaCaRa. XVII saukuneSi saqar-<br />

TveloSi moRvaweobdnen Teatineli misionerebi. XIX saukunis 50-ian wlebSi qarTvelma<br />

kaTolike berebma stambolSi qarTuli kongregacia <strong>da</strong>aarses. kaTolikoba yvelaze<br />

farTod gavrcel<strong>da</strong> samcxesa <strong>da</strong> SavSeTSi, axalcixeSi, gorSi, quTaisSi. 1845 wli<strong>da</strong>n<br />

1993 wlamde saqarTvelos laTinur kaTolikeTa episkoposi ruseTSi imyofebo<strong>da</strong>, 1993<br />

wels Seiqmna amier<strong>kavkasiis</strong> laTinuri wesis samociqulo administracia, romelic<br />

moicav<strong>da</strong> saqarTvelos, azerbaijnisa <strong>da</strong> somxeTis laTin kaTolikeebs.<br />

2002 wlis aRweriT, saqarTveloSi mcxovrebi kaTolikeni mosaxleobis 0,8%<br />

Seadgenen. maTi didi nawili mesxeT-javaxeTSi cxovrobs, maTi umravlesoba eTnikurad<br />

somexia.<br />

saqarTveloSi mcxovrebi kaTolikeni tipikonis mixedviT 3 nawilad iyofian: 1)<br />

laTinuri tipikonisani, 2) somxuri tipikonisani, 3) siriul-qaldeuri tipikonisani.<br />

kaTolikeTa umravlesoba laTinur wess misdevs, maT Soris TbilisSi mcxovrebi<br />

somxebic.<br />

axal religiur situaciaSi kaTolikeni raime mniSvnelovan rols ar asruleben.<br />

luTeranebi saqarTveloSi XIX saukuneSi germaneli kolonistebis Camosaxlebis<br />

Semdeg gaCndnen. luTeranuli eklesia ki, saqarTveloSi XIX saukunis 40-iani wlebidn<br />

arsebobs.<br />

dRes somxuri samociqulo eklesia saqarTveloSi warmodgenilia Svidi eklesiiT:<br />

TbilisSi 2, baTumSi 1, <strong>da</strong>narCeni — mesxeT-javaxeTSi. isini erTi episkoposis sulieri<br />

mfarvelobis qveS imyofebian, misi kaTedra TbilisSia, wmin<strong>da</strong> giorgis eklesiaSi.<br />

saqarTvelos statistikis saxelmwifo departamentis cnobiT, 2002 wlisaTvis<br />

saqarTveloSi somxur-grigorianuli aRmsareblobisa iyo mosaxleobis 3,9%.<br />

islamis mimdevarTa xvedriTi wili mosaxleobis 9,9% Seadgens. warmodgenilia<br />

orive versiis saxiT: azerbaijanelebis 75% Siitia, iseve, rogorc am qveyanaSi<br />

mcxovrebi TaliSebi Tu sxva erovnuli umciresoba. sunituri ganxra ki sakmaod<br />

Zlieria CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> mosaxleobis umravlesobaSi, aseve aWaris avtonomiuri<br />

respublikis, azerbaijanis (25%), alaniisa (20-30%) <strong>da</strong> afxazeTis (35%) <strong>mosaxleoba</strong>Si;<br />

sunituri islami arsebobs rogorc Safiituri (<strong>da</strong>Restnis xalxebi), ise hanafituri<br />

(CeCneTi <strong>da</strong> inguSeTi, Cerqezebi, yaraCaebi <strong>da</strong> balyarebi, aWarlebi saqarTveloSi,<br />

azerbaijanelTa umciresoba — 15-25%, muslimi osebisa <strong>da</strong> muslimi afxazebis<br />

umciresoba _ 20-30% <strong>da</strong> 35%) skolebis saxiT 12 .<br />

religiisaken Semobrunebis saerTo tendenciam islamis gaaqtiurebazec imoqme<strong>da</strong>.<br />

gaizar<strong>da</strong> meCeTebisa <strong>da</strong> ucxoeTSi wargzavnil sasuliero pirTa ricxvi. aseTi tendencia<br />

<strong>da</strong>fiqsir<strong>da</strong> qvemo qarTlSi, pankisSi, aWaraSi, guriasa <strong>da</strong> afxazeTSi. maT hyavT<br />

tradiciuli mrevli <strong>da</strong> gaaCniaT sxva religiebTn, gansakuTrebiT marTlmadideblobasTan<br />

TanamSromlobis saukunovani tradiciebi. amasTan, isalmi saqarTveloSic<br />

12 Svante E.Cornell. Small Nations and Great Powers. A Study of Ethnopolitical Conflicts in the Caucasus Curzon. 2001, p.21.<br />

17


ver asc<strong>da</strong> saerTo tendenciebs, aqac Tavi iCina fun<strong>da</strong>mentalizmis niSnebma.<br />

iu<strong>da</strong>izmis mimdevaria 20 000-mde qarTveli ebraeli, aseve ZiriTa<strong>da</strong>d azerbaijanSi<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>RestanSi warmodgenili TaTebis (mTis ebraelebis) sazogadoeba. arian aseve<br />

aSkenazi ebraelebi, romlebic ZiriTa<strong>da</strong>d baqoSi cxovrobdnen <strong>da</strong> romelTa didi nawili<br />

israelSi wavi<strong>da</strong> qveyanaSi arsebuli mZime ekonomikuri mdgomareobis <strong>da</strong> ara<br />

diskriminaciis gamo.<br />

iudevelebis ricxvi bolo 30 wlis ganmavlobaSi sistematurad mcirdebo<strong>da</strong>. erTi<br />

mxriv, amis mizezi isa, rom iu<strong>da</strong>izmi monoeTnikuri religiaa <strong>da</strong> masobriv prozelitizms,<br />

qristianobisa <strong>da</strong> islamisagan gansxvavebiT, iu<strong>da</strong>izmi ar eweva. meore mxriv,<br />

iudevelTa migracia wamyvani tendencia iyo msoflioSi meore msoflio omis Semdeg,<br />

sabWoTa kavSirSi ki — 70-ani wlebi<strong>da</strong>n. israelSi asvlis saerTo tendenciasTan erTad,<br />

saqarTvelo<strong>da</strong>n iudevelTa emigracias xeli Seuwyo bolo wlebSi Seqmnilma mZime<br />

socialurma <strong>da</strong> ekonomikurma viTarebam. dRes TbilisSi 2 sinagogaa. aseve sinagoga<br />

arsebobs yvelgan, sa<strong>da</strong>c ebraelebi kompaqturad saxloben: quTaisSi, baTumSi, soxumSi,<br />

qarelSi, onSi.<br />

budizmis mimdevrebi ki arian kalmuxebi, romlebic specialur literaturaSi<br />

xSirad arc moixsenieben kavkasiaSi mcxovrebTa Soris, Tumca maT (122 000 mosaxle)<br />

mWidro urTierToba aqvT samxreTiT mcxovreb <strong>da</strong>Restnel xalxebTan. isini <strong>da</strong>Restnis<br />

CrdiloeTiT, kaspiis zRvis Crdilo-<strong>da</strong>savleTiT cxovroben. maTi urTierToba<br />

kavkasielebTan sul ufro intensiuri xdeba.<br />

rac Seexeba religiur seqtebs, mahmadianobis SigniT arsebul mimdinareobebze,<br />

romlebic samxreT kavkasiaSi gvxvdeba, qvemoT visaubrebT. axla ki, qristianobis<br />

farglebSi arsebul seqtebs SevexoT.<br />

seqtantebis momravleba kavkasiaSi ruseTis <strong>da</strong>mkvidrebas ukavSirdeba. <strong>kavkasiis</strong><br />

ruseTTan SeerTebis procesis paralelurad, SemoerTebul miwebze iqmnebo<strong>da</strong> rusuli<br />

<strong>da</strong>saxlebebi. es saSualebas iZleo<strong>da</strong>, Semcirebuliyo saokupacio jaris raodenoba <strong>da</strong><br />

misi Sesanaxi xarjebi, anu <strong>da</strong>suliyo isini Cveulebrivi samxedro garnizonebis<br />

odenobamde. es, agreTve, <strong>da</strong>aCqareb<strong>da</strong> SemoerTebuli miwebis aTvisebis process.<br />

aRniSnuli miznis ganxorcieleba, amave dros, ruseTi<strong>da</strong>n `gansakuTrebiT saSiS~<br />

seqtaTa gaZevebisa <strong>da</strong> marTlmadidebeli mosaxleobisagan maTi izolaciis xerxs<br />

warmoadgen<strong>da</strong>.<br />

ukve 1831 wels yarabaRis provinciaSi gaCn<strong>da</strong> donis kazakebi<strong>da</strong>n gamosuli duxoborebis<br />

pirveli <strong>da</strong>saxleba yizil-yiSlayi. momdevno wels naxWevnis guberniaSi<br />

molokanTa pirveli sofeli — bazar-Cai aRmocen<strong>da</strong>. gadmosaxlebuli seqtantebis<br />

gar<strong>da</strong>, kavkasiaSi mravali seqtanti nebayoflobiTac modio<strong>da</strong>.<br />

kidev ufro adre, 1817 wels, saqarTveloSi gamoCndnen germaneli kolonistebi,<br />

romlebic <strong>da</strong>saxldnen Tbilisisa <strong>da</strong> elizavetopolis guberniebSi. 1830 wels maTi<br />

ricxvi <strong>da</strong>axloebiT 2000 kacs Seadgen<strong>da</strong>. yvela isini protestantebi iyvnen.<br />

general ermolovis dros, strategiuli mniSvnelobis punqtebSi Seqmnili<br />

garnizonebis gverdiT, iqmnebo<strong>da</strong> samxedro <strong>da</strong>saxlebani — e.w. Stab-binebi, sa<strong>da</strong>c<br />

jariskacebi, samxedro samsaxuris paralelurad, sakuTar meurneobasac misdevdnen <strong>da</strong><br />

ojaxebic hyav<strong>da</strong>T. ase gaCn<strong>da</strong> marTlmadidebelTa soflebi. maTTan erTad, izrdebo<strong>da</strong><br />

gadmosaxlebul seqtantTa raodenobac. maT asaxlebdnen magistralur<br />

mimarTulebebze, romelTac ruseTisaTvis strategiuli mniSvneloba hqon<strong>da</strong>. erTi<br />

talRa <strong>da</strong>saxl<strong>da</strong> im trasis gaswvriv, romelic SemdgomSi ruseTsa <strong>da</strong> irans Soris<br />

ZiriTad savaWro magistralad iqca: Tbilisi-elizavetopoli (ganja)-yazaxi-deliJanielenovka<br />

(sevani)-axta (raz<strong>da</strong>ni)-erevani.<br />

meore talRa gansaxl<strong>da</strong> ruseTis jarebis TurqeTisaken moZraobis strategiulad<br />

18


mniSvnelovan trasaze: Tbilisi-aleqsandropoli (giumri)-yarsi-erzrumi. seqtantebis<br />

gverdiT, aqac iqmnebo<strong>da</strong> marTlmadidebelTa soflebic.<br />

1835 w. gaCn<strong>da</strong> subotnikebis seqtanturi <strong>da</strong>saxleba elenovka (sevani), 1842 wels —<br />

nikitino (fioletovo), Semdeg voroncovka, voskresenka <strong>da</strong> sxv.<br />

sul XIX s. 30-40-ian wlebSi amierkavkasiaSi gaCn<strong>da</strong> 30-ze meti rusuli <strong>da</strong>saxleba.<br />

TurqeTTan 1853-1856 ww. <strong>da</strong> 1877-1878 ww. omebis Semdeg farTo masStabiT mimdinareob<strong>da</strong><br />

TurqeTi<strong>da</strong>n amierkavkasiaSi somxebis gadmosaxleba, gansakuTrebiT erevnis<br />

guberniasa <strong>da</strong> SavizRvispireTSi. SemoerTebul miwebze rusebisa <strong>da</strong> somxebis<br />

<strong>da</strong>saxlebiT ruseTi am miwa-wylis saboloo Semomtkicebas cdilob<strong>da</strong>.<br />

seqtantebis mimarT nikoloz I represiuli politikis Sedegad, amierkavkasiaSi Tavi<br />

moiyara sxva<strong>da</strong>sxva seqtebma: duxoborebma, moloknebma, xlistebma, subotnikebma,<br />

skopcebma <strong>da</strong> sxv.<br />

rusuli administracia xels uwyob<strong>da</strong> seqtantebis gadmosaxlebis process.<br />

magaliTad, maT di<strong>da</strong>d mfarvelob<strong>da</strong> voroncovi. gansakuTrebiT aqtiuri iyo seqtantTa<br />

Casaxlebis procesi yarsis olqSi 1877-1878 ww. omis Semdeg. ukve XX s. <strong>da</strong>sawyisisaTvis<br />

iq rusuli <strong>mosaxleoba</strong> <strong>da</strong>axloebiT 11.000 kacs Seadgen<strong>da</strong>.<br />

erevnis guberniaSi rusebis ricxvi 4150 iyo, baqos guberniaSi — 11.500, Tbilisis<br />

guberniaSi — 3204, elizavetopolis guberniaSi — 2987.<br />

politikur-ekonomikurna <strong>da</strong> demografiulma procesebma garkveuli gavlena iqonia<br />

rus seqtantTa yofaze. drois Sesabamisad icvleba maTi cxovrebis wesi, faseulobani,<br />

orientacia. maTi mimdevrebis raodenoba klebulobs, radgan Temis axalgazr<strong>da</strong> wevrebi<br />

sacxovreblad ruseTis federaciaSi ga<strong>da</strong>dian. es procesi jer kidev sabWoTa kavSiris<br />

dros <strong>da</strong>iwyo <strong>da</strong> dResac grZeldeba, Tumca es, ZiriTa<strong>da</strong>d, socialur-ekonomikuri<br />

faqtorebiTaa ganpirobebuli, <strong>da</strong> ara religiuri SeuwynareblobiT. isic un<strong>da</strong> iTqvas,<br />

rom yofiT nia<strong>da</strong>gze SeiniSneba faruli <strong>da</strong>Zabuolba samcxe-javaxeTSi mcxovreb<br />

duxoborebsa <strong>da</strong> maT mezobel somxebs Soris.<br />

dRes staroverebi arian guriaSi (urek-malTayvis monakveTi), samegrelosa <strong>da</strong> zemo<br />

svaneTSi, aseve Si<strong>da</strong> qarTlSi, centri aqvT TbilisSi. staroverebi Camoyalibdnen<br />

eTnikur-religiur jgufad, magram, Sereuli qorwinebebis gamo, staroveroba<br />

gavrcel<strong>da</strong> qarTvelebSic. amasTan, isini ar ewevian prozelitizms <strong>da</strong> zemoT<br />

<strong>da</strong>saxelebuli SemTxvevebi erTeuli faqtebia. staroverebis, iseve rogorc<br />

duxoborebisa <strong>da</strong> moloknebis religiuri Temebis arseboba saqarTveloSi araviTari<br />

konfliqturi muxtis matarebeli ar aris.<br />

baptizmi saqarTveloSi 1867 wli<strong>da</strong>n vrceldeba. am wels germanelma kolveitma<br />

TbilisSi baptisturi wesiT monaTla molokanTa seqtis yofili wevri n.i.voronini.<br />

1895 wlisaTvis TbilisSi ukve arsebob<strong>da</strong> gavleniani baptisturi religiuri<br />

gaerTianeba, romelsac amierkavkasiasa <strong>da</strong> ruseTSi cnobili baptisti presviterebi<br />

ganagebdnen. didi xnis manZilze baptistTa TemebSi ZiriTa<strong>da</strong>d rusi erovnebis<br />

moqalaqeeebi yvnen gaerTianebuli. 1920 wli<strong>da</strong>n baptizmi gavrcelebas iwyebs qarTvel<br />

<strong>mosaxleoba</strong>Sic.<br />

baptistTa msoflio sabWos ga<strong>da</strong>wyvetilebiT, dRes Tbilisi miCneulia baptizmis<br />

gavrcelebis adgilad yofili sabWoTa kavSiris teritoriaze. amJamad saqarTvelos<br />

yvela regionSi moqmedeben baptistTa samlocvelo saxlebi qarTuli, rusuli, osuri<br />

<strong>da</strong> somxuri religiuri TemebiT. farTovdeba qarTveli baptistebis kavSirebi<br />

baptistTa msoflio gaerTianebebTan. isini ufasod avrceleben religiur<br />

literaturas, exmarebian erTmorwmuneebs 13 .<br />

13<br />

gegeSiZe d. religiuri konfesiebi <strong>da</strong> denominaciebi saqarTveloSi (istoria <strong>da</strong> Tanamedroveoba). —<br />

saqarTvelos mecn. akademiis politologiis institutis weliwdeuli — 2002, Tb., 2002, gv.226-227.<br />

19


ormoc<strong>da</strong>aTianelTa seqtis mimdevrebi saqarTveloSi moRvaweobas meore msoflio<br />

omisa <strong>da</strong> momdevno periodSi iwyeben <strong>da</strong> TavianT moZRvrebas omis dros evakuirebuli<br />

rusi mosaxleobis erT nawilSi avrceleben. 1946-1952 wlebSi maT SeZles seqtis TemTa<br />

Semadgenlobis gazr<strong>da</strong> <strong>da</strong> qarTveli erovnebis moqalaqeTa moqcevac. 1970-iani<br />

wlebi<strong>da</strong>n ormoc<strong>da</strong>aTianelTa saqmianoba gaaqtiur<strong>da</strong> qarTvel, somex <strong>da</strong> os<br />

<strong>mosaxleoba</strong>Si 14 .<br />

bolo wlebSi saqarTveloSi yvelaze aqtiurad saqmianoben ieRovelTa seqtis<br />

warmomadgenlebi. es seqta ori mimarTulebis saxiTaa warmodgenili: pirveli<br />

mimarTuleba XIX s. 40-ian wlebSi warmoiSva ruseTSi, meore ki — 1884 wels amerikis<br />

SeerTebul StatebSi. ieRovelTa religiuri korporacia mtkice struqturiTa <strong>da</strong><br />

discipliniT gamoirCeva, rasac uzrunvelyofs bruklinis ieRovelTa religiuri<br />

centris aqtiuri <strong>da</strong> mizanmimarTuli saqmianoba 15 .<br />

gar<strong>da</strong>mavali periodi yvelaze xelsayreli <strong>garemo</strong>a aratradiciuli idea-<br />

Sexedulebebis gavrcelebisaTvis. sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg yofil sabWoTa<br />

sivrceSi, moxsnili akrZalvebis <strong>da</strong> sruli sakanonmdeblo anarqiis fonze, ukve moqmedi<br />

jgufebis gverdiT, intensiurad iwyes Semosvla axalma seqtebma <strong>da</strong> religiurma<br />

jgufebma. bunebrivia, maT Soris gansakuTRebuli aqtiurobiT gamoirCeodnen Zlieri<br />

finansuri mxar<strong>da</strong>Weris mqone jgufebi. seqtebis momZlavrebas xeli Seuwyo imanac, rom<br />

sabWoTa periodis aTeistur propagan<strong>da</strong>s ukvalod ar Cauvlia: misi erT-erTi Sedegi<br />

iyo tradiciuli religiuri codnis Sesusteba <strong>da</strong> <strong>da</strong>nawevreba, rasac mohyva gaucxoeba<br />

sazogadoebasa <strong>da</strong> tradiciul religiur Sexedulebebs Soris. sabWoTa saxelmwifos<br />

ideologiuri manqana mTeli Tavisi arsebobis manZilze negatiur sazogadoebriv azrs<br />

ayalibeb<strong>da</strong> religiaze; mTeli Taobebi aRizardnen mebrZoli aTeizmisa <strong>da</strong> tradiciuli<br />

religiebisadmi uaryofiTi ganwyobiT. axali ideebi ki, romlebic Tanamedroveobis<br />

Sesatyvisi <strong>for</strong>miT miewodebaT, Se<strong>da</strong>rebiT misaRebi aRmoCn<strong>da</strong>. tradiciul seqtebTan<br />

erTad, axal religiur moZraobebs <strong>da</strong> aratradiciul seqtebs, romlebic `rkinis<br />

fardis~ arsebobis pirobebSic ki axerxebdnen sabWoTa kavSiris sivrceSi moqmedebas,<br />

aTeisturi <strong>da</strong> komunisturi idealebis sruli diskreditaciis Semdeg TavianTi<br />

Sexedulebebis Tavisuflad gavrcelebisa <strong>da</strong> axali sivrcis aqtiuri aTvisebis<br />

SesaZlebloba miecaT.<br />

saqarTveloSi moqmedi axali religiuri jgufebi<strong>da</strong>n umravlesoba qristianuli<br />

mimarTulebisaa ori ZiriTadi mizezis gamo: jer erTi, saqarTvelo qristianuli<br />

qveyanaa, meore, qristianoba erT-erTi yvelaze farTod gavrcelebuli religiaa<br />

Tanamedrove msoflioSi.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom farTod gamoyenebuli termini `axali religiebi~<br />

pirobiTia <strong>da</strong> gulisxmobs im mimdinareobebs, romlebic arsebobis Se<strong>da</strong>rebiT mcire<br />

periods moiTvlian, Zvel tradiciebze <strong>da</strong>yrdnobiT, axal <strong>garemo</strong>sTan Sesatyvisad<br />

ganviTardnen <strong>da</strong> gavrceldnen. xSirad maT `axalgazrdul religiebad~, `seqtebad~ an<br />

`religiur-filosofiur msoflmxedvelobeba<strong>da</strong>c~ moixsenieben. literaturaSi aseve<br />

xSirad mimarTaven emociurad naklebad <strong>da</strong>tvirTul aRniSvnebs, magaliTad,<br />

`religiuri gansakuTrebuli jgufebi~, `axali religiuri moZraobebi~,<br />

`totalitaruli seqtebi~ <strong>da</strong> sxv. anglo-amerikul samyaroSi maT, Cveulebriv,<br />

`denominaciebs~ uwodeben, konfliqtis matarebel jgufebs ki _ `kultebs~ an<br />

`destruqciul kultebs” 16 .<br />

14<br />

iqve, gv.228.<br />

15 iqve, gv.229.<br />

16<br />

xuciSvili q. religiuri situaciis cvlileba <strong>da</strong> usafrTxoebis problema Tanamedrove sqarTveloSi. Tb.,<br />

2004, gv.18.<br />

20


Tu amgvar jgufebs Sinaarsobrivi TvalsazrisiT <strong>da</strong>vajgufebT, Semdeg suraTs<br />

miviRebT: 1. qarTuli jgufebi (sapatriarqo<strong>da</strong>n gamoyofili _ mkalaviSvilis jgufi,<br />

ivanovis jgufi, gankveTili moZRvrebi an axlad Seqmnili — mZleveli, promeTes<br />

cecxli); 2. ucxouri jgufebi (axalsamociqulo eklesia, ormoc<strong>da</strong>aTianelebi, ieRovelebi,<br />

meSvide dRis adventistebi, saxarebiseulad morwmuneni, xsnis kavSiri,<br />

WeSmariti qristianebi, bostonis jgufi, munizmi); aRmosavluri jgufebi (kriSnaizmi,<br />

rajneSizmi); islamuri jgufebi (vahabizmi, bahaizmi); gansakuTrebuli jgufebi<br />

(saiantologia, anTroposofia).<br />

kavkasiuri islamis fenomeni. kavkasiuri islami aris tradiciuli muslimuri<br />

religiis araseqtanturi, ordenebze <strong>da</strong>myarebuli erT-erTi, arcTu ise Zveli<br />

ganStoeba. CrdiloeT kavkasiaSi ZiriTa<strong>da</strong>d or ordens vxvdebiT: `nakSbandias~ <strong>da</strong><br />

`kadirias~.<br />

nakSbandiis ordenis fuZemdeblad iTvleba Suaazieli muhamed baha al-din alnakSbandi<br />

(1328-1389), romlis moZRvrebam XVI-XVII saukuneebSi cvlilebebi ganica<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

TurqeTSi gavrcelebis Semdeg kavkasiaSic Semovi<strong>da</strong>. igi Semoitana CeCnebis pirvelma<br />

erovnulma gmirma, Seix mansurma. CeCen-<strong>da</strong>RestnelTa winaaRmdegobis gatexvis Semdeg<br />

es ordeni fexs CerqezeTSi ikidebs. Tanamedrove ruseTis teritoriaze misi<br />

ukanaskneli kvali 1917 w. revoluciis dros TaTar-baSkireTSi Cans. es sakiTxi<br />

safuZvlianad Seiswavla Telavivis universitetis profesorma moSe gamerma, romelmac<br />

didi yuradReba <strong>da</strong>uTmo Crdilokavkasielebis erovnul-gamaTavisuflebel moZraobas<br />

<strong>da</strong> TurqeTis, iranis, ruseTis <strong>da</strong> safrangeTis geopolitikuri interesebis Sejaxebas<br />

XIX saukunis kavkasiaSi. safuZvlianad ikvlevs ra zemoT xsenebuli qveynebis, aseve<br />

somxeTis, saqarTvelos, fineTis <strong>da</strong> sxva qveynebis saarqivo masalebs, mecnieri askvnis,<br />

rom regionSi miuridizmis <strong>da</strong>, saerTod, islamis gavrcelebas myari nia<strong>da</strong>gi swored<br />

carizmis ugunurma, aSkarad gamoxatulma antimuslimurma politikam Seuqmna. yazi<br />

muhamedisa <strong>da</strong> hamzaT-begis Semdeg, Samili rigiT mesame <strong>da</strong> yvelaze Zlieri imami<br />

aRmoCn<strong>da</strong>, romelmac SeZlo <strong>da</strong>Restnelebis <strong>da</strong> vainaxebis gaerTianeba erT Teokratiul<br />

militaristul saxemwifoSi _ imamatSi. cnobilia, rom igi mkacrad icav<strong>da</strong><br />

orTodoqsul dogmebs <strong>da</strong> ukompromisod ebrZo<strong>da</strong> brma religiur fanatizms. im<br />

periodSi Sua azii<strong>da</strong>n kavkasiaSi specialurad igzavnebodnen Seixebi, romlebic<br />

agresiul <strong>da</strong> eqstremistul islams qa<strong>da</strong>gebdnen. am mimdinareobis wevrebs igi<br />

sikvdiliT sji<strong>da</strong> 17 .<br />

imam Samilis <strong>da</strong>marcxebis Semdeg, XIX saukunis 60-ian wlebSi kavkasiaSi <strong>da</strong>fuZnebas<br />

iwyebs kadiriis ordeni, romlis meTauri iyo mwyemsi xunta haji gaCievi. 1865 w.<br />

carizmma ar ordenis aRmofxvrac ca<strong>da</strong>, rac Crdilo-kavkasielebisaTvis tragikul<br />

emigraciul movlenebTan aris <strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

XX saukunis Sua wlebi<strong>da</strong>n iwyeba am ori ordenis xelaxla aRorZineba mTielebSi.<br />

1877-78 ww. bolo SeiaraRebuli gamosvlis Semdeg gar<strong>da</strong>texa xdeba CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong><br />

sufistur saZmoSi. orive ordeni naxevradkonspiratiul moRvaweobas iwyebs <strong>da</strong><br />

droebiT xels iRebs RazavaTze. am periodi<strong>da</strong>n moyolebuli, 1917 wlamde, CeCneTinguSeTis<br />

mosaxleobis erTi nawili nakSbandiis ordens ekuTvno<strong>da</strong>, meore nawili _<br />

kadiriis. sabWoTa periodSi aranairi mniSvnelovani gar<strong>da</strong>texa ar momx<strong>da</strong>ra mTiel<br />

xalxTa sulier cxovrebaSi. wiTeli xelisuflebis <strong>da</strong>myarebisTanave sasuliero<br />

elitam Tavi faqtiurad komunisteba<strong>da</strong>c gamoacxa<strong>da</strong>, magram am qmedebam aranairi<br />

gavlena ar iqonia bolSevikebis gegmebze, romelic nebismieri religiis aRmofxvras<br />

isaxav<strong>da</strong> miznad. 1944 wlis CeCnebis masiurma deportaciam Sua aziaSi xelaxla<br />

17<br />

xinCagaSvili S. vahabizmis problema kavkasiaSi. — kreb.: kulturis istoriisa <strong>da</strong> Teoriis sakiTxebi, XIV,<br />

Tb., 2003, gv. 20.<br />

21


aaRorZina sufisturi mimdinareobani mTielebSi. reabilitaciis Sedegad<br />

ga<strong>da</strong>saxlebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>brunebul <strong>mosaxleoba</strong>s Tan kargad organizebuli, CrdiloeT<br />

<strong>kavkasiis</strong>Tvis ukve tradiciuli religiuri <strong>da</strong>jgufebebi mohyva 18 .<br />

maSasa<strong>da</strong>me, XIX saukuni<strong>da</strong>n moyolebuli, kavkasiaSi islami ori ordenis _<br />

nakSbandiis <strong>da</strong> kadiriis saxiT iyo warmodgenili. ordenis meTauri iyo ara mola,<br />

aramed amira an Seixi _ gvariTa <strong>da</strong> wodebiT im teritoriaze yvelaze asakovani <strong>da</strong><br />

avtoritetuli pirovneba, teipis uxucesi. es yvelaferi imdenad iyo Serwymuli<br />

saukuneebis ganmavlobaSi Camoyalibebul nacionalur vainaxur tradiciebTan <strong>da</strong> mTis<br />

a<strong>da</strong>T-wesebTan, rom garkvevac ki Znelia, sad mTavrdeba erovnuli <strong>da</strong> sad iwyeba<br />

religiuri.<br />

vahabizmis gamowveva. vahabizmi, sunituri islamis erT-erTi ganStoeba, XVIII<br />

saukunis Sua periodSi Camoyalib<strong>da</strong> arabeTis naxevarkunZulze, nejdis provinciaSi.<br />

misi fuZemdebelia ibn abd al-vahabi (1703-1792), romelmac gaixsena <strong>da</strong> ganaviTara<br />

<strong>da</strong>viwyebas micemuli XIV saukunis moRvawis _ ibn teibis ideebi. es ukanskneli<br />

qa<strong>da</strong>geb<strong>da</strong> pirveladi, muhamedisdroindeli islamisa <strong>da</strong> Sesabamisi sazogadoebrivi<br />

cxovrebis wesisaken, `uma_Temisaken~ <strong>da</strong>brunebas: yurani erTaderTi wmin<strong>da</strong> wignia <strong>da</strong><br />

WeSmaritma muslimma mxolod misi miTiTebebis Sesabamisad un<strong>da</strong> icxovros. vahabizmis<br />

ideologebi uaryofdnen wmin<strong>da</strong> adgilebsa <strong>da</strong> wmin<strong>da</strong>nebs _ maTi azriT, mxolod alahia<br />

Tayvaniscemis Rirsi. meore maTi moTxovna iyo ritualebis maqsimaluri gamartiveba,<br />

aseve sasuliero ierarqiis absoluturi gauqmeba. muslims un<strong>da</strong> ecxovra erTgvari<br />

komunis tipis sazogadoebaSi, sa<strong>da</strong>c erTaderTi sasuliero piri iyo mola.<br />

vahabis moRvaweoba garkveulwilad <strong>da</strong>kavSirebulia <strong>da</strong>mpyrobTa winaaRmdeg<br />

mimarTul erovnul moZraobasTan. Tumca <strong>da</strong>sawyisSi misi politikuri arsi iyo msxvil<br />

feo<strong>da</strong>lTa <strong>da</strong> vaWarTa interesebis <strong>da</strong>sacavad arabTa tomebisa <strong>da</strong> wvrili samTavroebis<br />

gaerTianeba, feo<strong>da</strong>luri anarqiisa <strong>da</strong> tomobrivi ganxeTqilebis mospoba. XIX saukunis<br />

<strong>da</strong>sawyisSi TiTqmis mTeli arabeTis naxevarkunZuli gaerTian<strong>da</strong> vahabitTa feo<strong>da</strong>lur<br />

saxelmwifod, romelic egviptelTa <strong>da</strong>pyrobis Semdeg (1811-1821 ww.) <strong>da</strong>iSala. 1821 w.<br />

vahabitebis saxelmwifo aRdga nejdis provinciis farglebSi <strong>da</strong> arsebob<strong>da</strong> XIX saukunis<br />

ukanasknel meoTxe<strong>da</strong>mde. XX saukunis <strong>da</strong>sawyisSi vahabitebis saxelwifo isev aRsdga<br />

ibn-saudis mmarTvelobis periodSi (1880-1953 ww.). 1931 wli<strong>da</strong>n oficialurad<br />

wodebuli saudis arabeTis saxelmwifo religia vahabizmia. Tanamedrove arabeTSi<br />

arsebuli vahabizmi mSvenivrad Seerwya mmarTveli fenis ekonomikur interesebs<br />

regionSi, rac axlo aRmosavleTSi navTobisa <strong>da</strong> Sesabamisad gavlenis sferos<br />

ga<strong>da</strong>nawilebasTanaa <strong>da</strong>kavSirebuli.<br />

vahabizmis ideebi gavrcel<strong>da</strong> indoeTSi, avRaneTSi, indoneziaSi <strong>da</strong> afrikis<br />

qveynebSi. Tumca aRsaniSnavia, rom saudis arabeTis sazRvrebs gareT, gansakuTrebiT<br />

Sua aziaSi aRmocenebuli vahabituri seqtebi absoluturad sxva saxis movlenaa. am<br />

organizaciebma fexi ZiriTa<strong>da</strong>d sxva<strong>da</strong>sxva qveynis yofil koloniebSi moikides, sa<strong>da</strong>c<br />

socialuri mdgomareoba ukiduresad mZime iyo.<br />

kavkasiaSi vahabizmis <strong>da</strong>mkvidrebaze saubrisas Znelia politikis sferosgan<br />

gamijvna. ingliseli politikuri mimomxilveli iaan sepi Cvens regionSi Seqmnili<br />

viTarebis Sefasebisas aRniSnavs, rom saqme politizebul islamTan gvaqvs. misi TqmiT,<br />

XX saukunis 30-iani wlebi<strong>da</strong>nve vahabizmis ideiT gamudmebiT spekulireb<strong>da</strong><br />

komunisturi xelmZRvaneloba, romelic nebismieri saxis antisabWoTa moZraobas,<br />

romelic rame kavSirSi iyo mahmadianuri rwmenis matarebel <strong>mosaxleoba</strong>sTan,<br />

terorizmis, vahabizmisa <strong>da</strong> eqstremizmis gamovlinebad naTlav<strong>da</strong> 19 .<br />

18 iqve.<br />

19<br />

iqve, gv. 21.<br />

22


vahabizmis gaCena CrdiloeT kavkasiaSi uSualod ukavSirdeba mniSvnelovan<br />

politikur movlenebs. `perestroikis~ paralelurad, CrdiloeT kavkasiaSi aSkarad<br />

gamoiRviZa erovnul-gamanTavisuflebelma moZraobam, romelTa Soris didi<br />

aqtiurobiT gamoirCeo<strong>da</strong> vainaxuri sazogadoeba yofili disidentis _ isa kaZoevis<br />

meTaurobiT. am <strong>garemo</strong>ebam didi problemebi Seuqmna ruseTis axladgamoCekil<br />

federacias, romlis eTnikurad sakmaod Wrel <strong>mosaxleoba</strong>s CeCen-inguSTa politikuri<br />

zraxvebi cud magaliTad evlinebo<strong>da</strong>. ruseTis mmarTvel wreebSi ga<strong>da</strong>wy<strong>da</strong>, es problema<br />

adgilobrivi warmoSobis kadrebiT moegvarebinaT. marTalia, am meTodis gamoyenebam<br />

TaTrebis, CuvaSebis <strong>da</strong> kalmuxebis SemTxvevaSi gaamarTla, magram CeCneTSi du<strong>da</strong>evis<br />

gageneralebam sxva Sedegi moitana. SemdgomSi, miuxe<strong>da</strong>vad didi mcdelobisa, arc<br />

respublikis `Signi<strong>da</strong>n afeTqeba~ moxerx<strong>da</strong>. ruseTis mmarTvelma wreebma ga<strong>da</strong>wyvites,<br />

<strong>kavkasiis</strong>aTvis vahabiti ideologebi SeesiaT.<br />

kavkasiaSi vahabituri ideologiis gavrcelebis sakiTxis ufro naTlad<br />

warmosaCenad saWiroa oriode sityviT SevexoT jihadis movlenas islamSi. Tavad<br />

muslimisaTvis religiaSi didi adgili ukavia RvTisadmi morCilebis princips. RvTis<br />

SiSi (“aT Tuka”) ar arsebobs jihadis gareSe, igi misi materialuri gamovlinebaa. Tumca<br />

Tavad termini `jihadi~, `jaha<strong>da</strong>~ sityvasityviT `alahis gzaze muyaiTs, muyaiTad<br />

mimavals~ niSnavs <strong>da</strong> savsebiT gamoricxavs sxva religiis winaaRmdeg brZolas. Tavad<br />

muslimi Teologebis mtkicebiT, misi ZiriTadi arsi pirovnuli Tavisuflebis <strong>da</strong>cvagafrTxilebaa<br />

<strong>da</strong> gaumarTlebelia religiuri devna an konfesiuri SuRlis gaCaReba am<br />

sityvis safarqveS. maTi azriT, Tavad islamis (arab. Tanxmoba, mSvidoba, morCileba)<br />

mimdevari valdebulia saTnoebiT moepyras sxva religias <strong>da</strong> swored aseTi saqcieliT<br />

warmoaCinos Tavisi rwmenis upiratesoba. vahabitur seqtebSi ki ibn-teibiseuli<br />

ideebis gaazrebam seriozuli <strong>da</strong>maxinjeba ganica<strong>da</strong> <strong>da</strong> saboloo jamSi rogorc<br />

erovnuli, ise wmin<strong>da</strong> islamuri tradiciebis srul uaryofaSi ga<strong>da</strong>izar<strong>da</strong>, romlis<br />

Sedega<strong>da</strong>c isini RazavaTs (igive jihads) ara marto qristianebs (rasac yurani arc<br />

qa<strong>da</strong>gebs), aramed sunitebsa <strong>da</strong> Siitebsac ucxadeben. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, vahabizmi<br />

bunebiT savsebiT ucxo <strong>da</strong> agresiuli seqtaa <strong>da</strong> bunebrivia, adgilobrivi religiuri<br />

xelmZRvaneloba Tu <strong>mosaxleoba</strong> mas didi winaaRmdegobiT Sexv<strong>da</strong>, Tumca uSualod rusi<br />

biznesmenebiT zurggamagrebuli eqstemistebi mainc agrZelebdnen moRvaweobas <strong>da</strong> 1999<br />

w. omis provocirebac moaxerxes ruseTsa <strong>da</strong> CeCenTs Soris. vainaxebma, saboloo jamSi,<br />

SeZles Tavsmoxveuli vahabituri mimdinareobisagan gaTavisufleba <strong>da</strong> sakuTari<br />

Zalebis konsoli<strong>da</strong>cia, Tumca amis gakeTeba sakmaod gvian _ omis periodSi mouwiaT.<br />

vahabituri moZraoba amjerad mTlianad <strong>kavkasiis</strong> regions emuqreba. am seqtis<br />

warmomadgenlebi 1990-iani wlebis bolos aqtiurad gamoCndnen balyarelebSi, Tumca<br />

maT mezobel xalxSi _ yabardoelebSi <strong>da</strong>sayrdeni ver naxes. faqtiurad, ukve feTqebadi<br />

viTarebaa yaraCai-CerqezeTSi, sa<strong>da</strong>c vahabituri razmebis Seqmnas yvela<br />

a<strong>da</strong>sturebs. xolo Tu gaviTvaliswinebT Cerqezebis, adiReelebisa <strong>da</strong> afxazebis<br />

eTnikur <strong>da</strong> geografiul siaxloves, ar aris gamoricxuli am teroristuli seqtis<br />

<strong>da</strong>mkvidreba <strong>da</strong>savleT saqarTveloSic. vahabiturma ideologiam didi marcxi ganica<strong>da</strong><br />

inguSeTsa <strong>da</strong> azerbaijanSi, rac am qveynebis xelmZRvanelebis, r. auSevisa <strong>da</strong> h. alievis<br />

piradi <strong>da</strong>msaxurebaa.<br />

vahabizmi, romelsac specialistebi islamis ukiduresad politizebul,<br />

militaristul fenomenad moixsenieben, qristianuli seqtebisgan gansxvavebiT,<br />

humanitarul saqmianobas warmatebiT uTavsebs teroristul moRvaweobas, ris gamoc<br />

mTavari katalizatoris rols TamaSobs im tragikul movlenebSi, rac 90-iani wlebi<strong>da</strong>n<br />

viTardeba CrdiloeT kavkasiaSi <strong>da</strong> ris gamoc ucxoeli eqspertebi am regions<br />

`msoflios axali wesrigis uwesrigobas~ uwodeben. vahabizmma aRmosavleT kavkasias<br />

23


didi ubedureba <strong>da</strong>awia <strong>da</strong> arc samxreT kavkasiasa <strong>da</strong> CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> <strong>da</strong>savleT<br />

respublikebs uqadis ukeTes beds 20 .<br />

CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT kavkasiad <strong>da</strong>yofis <strong>geografiuli</strong>,<br />

politikuri <strong>da</strong> kulturuli safuZvlebi<br />

kavkasia yovelTvis iyo rTuli regioni rogorc bunebriv-<strong>geografiuli</strong> pirobebiT,<br />

aseve mosaxleobis mravaleTnikuri <strong>da</strong> mravalkonfesiuri SemadgenlobiT.<br />

<strong>kavkasiis</strong> (iseve rogorc evropis) calsaxa <strong>geografiuli</strong> gansazRvreba dReisaTvis<br />

ar arsebobs.<br />

<strong>kavkasiis</strong> regions calkeul nawilebad yofs kavkasionis qedis ganStoebani.<br />

ukiduresad <strong>da</strong>nawevrebuli topografia gasagebs xdis <strong>kavkasiis</strong> TvalSisacem eTnikur<br />

mravalferovnebas. mniSvnelovani topografiuli barierebi sxva<strong>da</strong>sxva xalxisa <strong>da</strong><br />

tomis farTo integraciis gzaze gvixsnis eTnikuri identifikaciis TvalsaCino<br />

fragmentaciasa <strong>da</strong> lokalizacias. arcTu iSviaTad Temuri, tomobrivi, adgilobrivi,<br />

regionuli identurobebi aranakleb mniSvnelobas iZendnen, vidre eTnonacionaluri<br />

identuroba. aman, Tavis mxriv, Seqmna pirobebi kulturaTa <strong>da</strong> enaTa didi<br />

mravalferovnebis SenarCunebisaTvis 21 .<br />

zogadi <strong>geografiuli</strong> gansazRvrebis mixedviT, kavkasia mTiani regionia Savi <strong>da</strong><br />

kaspiis zRvis sanapiroTa Soris. magram es martivi <strong>geografiuli</strong> gansazRvreba<br />

aucileblad moiTxovs <strong>da</strong>zustebas. magaliTad, Tu SevecdebiT regionis gansazRvras<br />

ukanaskneli 200 wlis istoriisa <strong>da</strong> demografiuli faqtoris gaTvaliswinebiT, Crdilo<br />

sazRvari bunebrivad gaivlis kavkasionis qedis CrdiloeT kalTebze an mis mosazRvre<br />

<strong>da</strong>blobebze, romlebic gamoyofs CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> mkvidri mcire xalxebis<br />

sacxovrebel areals rusebiT <strong>da</strong>saxlebuli CrdiloeTi miwebisagan. XX saukunis<br />

miwurulis politikuri terminologiiT, sazRvari emTxveva Crdilo <strong>kavkasiis</strong><br />

avtonomiebis sazRvars karsno<strong>da</strong>risa <strong>da</strong> stavropolis mxareebTan, sai<strong>da</strong>nac iwyeba<br />

sakuTriv ruseTi. <strong>da</strong>savleTiT sasazRvro areals warmoadgens regioni, sa<strong>da</strong>c<br />

erTmaneTs xvdeba, erTi mxriv, Turquli, meore mxriv ki qarTuli <strong>da</strong> somxuri<br />

mosaxleobiT <strong>da</strong>saxlebuli teritoria. samxreTi sazRvari ufro Zneli gansasazRvria,<br />

radgan demografiuli TvalsazrisiT, mdinare araqsis (romelic politikur sazRvars<br />

warmoadgens) orive napiri azerbaijaneli TurqebiTaa <strong>da</strong>saxlebuli 22 .<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slamde <strong>kavkasiis</strong> regionis <strong>geografiuli</strong>, kulturuli <strong>da</strong><br />

eTnokonfesiuri kompozicia CrdiloeT kavkasiiTa <strong>da</strong> amierkavkasiiT iyo<br />

warmodgenili. 1990-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n, mas Semdeg, rac amier<strong>kavkasiis</strong> samma<br />

respublikam <strong>da</strong>moukidebloba moipova, <strong>kavkasiis</strong> geopolitikuri suraTi radikalurad<br />

Seicvala, radgan regionis <strong>da</strong>yofis rusulma modelma Tavisi Tavi amowura.<br />

kavkasia moicavs 400,000 kv.km, <strong>da</strong>axloebiT 20 milionze meti mosaxleobiT.<br />

gansazRvras arTulebs isic, rom Crd. <strong>kavkasiis</strong> administraciuli erTeulebi ufro<br />

CrdiloeTiT vrceldeba, vidre satitulo erebis tradiciuli gansaxlebis areali.<br />

rogorc Cans, amgvari politikuri rukis uzrunvelyofa adreul sabWoTa periodSi<br />

miznad isaxav<strong>da</strong> slavi mosaxleobis moqcevas am sazRvrebSi, demografiuli<br />

Semadgenlobis `ganzavebisaTvis~.<br />

20 xinCagaSvili S. vahabizmis problema kavkasiaSi. — kreb.: kulturis istoriisa <strong>da</strong> Teoriis sakiTxebi, XIV,<br />

Tb., 2003, gv. 23.<br />

21 Гаджиев К.С. Геополитика Кавказа. М.: Международные отношения, 2001, c.10.<br />

22 Svante E.Cornell. Small Nations and Great Powers. A Study of Ethnopolitical Conflicts in the Caucasus, p.19.<br />

24


niSandoblivia, rom rusi mkvlevrebis azriT, kavkasia, sityvis farTo gagebiT,<br />

moicavs ara mxolod amierkavkasiasa <strong>da</strong> CrdiloeT kavkasias, aramed <strong>kavkasiis</strong> stepur<br />

mTiswineTsac (Предкавказье), romlis SemadgenlobaSi Sedis stavropolisa <strong>da</strong><br />

krasno<strong>da</strong>ris mxareebi <strong>da</strong> rostovis olqi. mkvlevarTa meore nawili, gamodis ra<br />

eTnodemografiuli kriteriumi<strong>da</strong>n, kavkasias im teritoriiT SemosazRvravs, romelic<br />

<strong>da</strong>saxlebulia mkvidri mTieli mosaxleobiT. isini Предкавказье-s, zogjer ki masTan<br />

erTad volgogradisa <strong>da</strong> astraxanis olqebs, agreTve yalmuxeTs, samxreT ruseTis<br />

regions uwodeben. maTi azriT, es, garkveuli TvalsazrisiT, gar<strong>da</strong>mavali zonaa,<br />

romelic raRac niSnebiT ruseTs, raRaciT ki CrdiloeT kavkasias emsgavseba.<br />

migraciulma procesebma, romlebic mravali Taobis manZilze mimdinareob<strong>da</strong><br />

CrdiloeTsa <strong>da</strong> samxreTs Soris, Tan<strong>da</strong>TanobiT Znelad gansasazRvri <strong>da</strong> pirobiTi<br />

gaxa<strong>da</strong> sazRvari Предкавказье-sa <strong>da</strong> CrdiloeT kavkasias Soris. es ukanaskneli, Tavis<br />

mxriv, warmoadgens <strong>da</strong>makavSirebel rgols amierkavkasiasa <strong>da</strong> Предкавказье-s Soris 23 .<br />

termini `transkavkasia~ (amierkavkasia) rusuli `zakavkazie”-<strong>da</strong>n modis <strong>da</strong> niSnavs<br />

kavkasionis qeds miRma arsebuls, anu swored ruseTis xedvas asaxavs. dRes farTod<br />

gamoiyeneba ufro neitraluri termini — samxreT kavkasia. politikurad igi moicavs<br />

sam <strong>da</strong>moukidebel saxelmwifos — somxeTs, azerbaijans <strong>da</strong> saqarTvelos.<br />

Tanamedrove geopolitikuri realobis amsaxveli kidev erTi warmodgeniT,<br />

<strong>kavkasiis</strong> socialur-ekonomikuri sivrce moicavs CrdiloeT, centralur <strong>da</strong> samxreT<br />

nawilebs. Tu tradiciuli midgomis Tanaxmad, mocemul regionSi Sedis mxolod<br />

postsabWoTa teritoriebi (CrdiloeT kavkasia — avtonomiuri saxelmwifoebrivi<br />

warmonaqmnebi — <strong>da</strong> amierkavkasia — azerbaijani, saqarTvelo <strong>da</strong> somxeTi), am<br />

warmodgenis Tanaxmad, masSi eqceva iranis Crdilo-<strong>da</strong>savleTi olqebi — samxreTaRmosavleTi<br />

kavkasia _ <strong>da</strong> TurqeTis Crdilo-aRmosavleTi olqebi (yarsi, ar<strong>da</strong>gani,<br />

arTvini <strong>da</strong> sxv.) _ samxreT-<strong>da</strong>savleTi kavkasia. es imiTaa motivirebuli, rom mravali<br />

saukunis manZilze, ruseTis mier <strong>kavkasiis</strong> <strong>da</strong>pyrobamde, es miwebi erTian socialekonomikur<br />

<strong>da</strong> eTnokulturul sivrces Sedgendnen, sa<strong>da</strong>c dResac cxovroben<br />

kavkasieli xalxebi. samxreT-<strong>da</strong>savleTi kavkasia (TurqeTi) <strong>da</strong> samxreT-aRmosavleT<br />

kavkasia (irani) erTad Seadgenen samxreT kavkasias 24 .<br />

dRevandeli politikuri rukis Tanaxmad, <strong>kavkasiis</strong> regioni moicavs sam<br />

saxelmwifos — somxeTs, azerbaijans <strong>da</strong> saqarTvelos — <strong>da</strong> mesame saxelmwifos nawils,<br />

ramdena<strong>da</strong>c Crd. kavkasia ruseTis federaciis nawilia. CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong><br />

teritoriuli erTeulebia (<strong>da</strong>savleTi<strong>da</strong>n aRmosavleTisaken): adiRe, yaraCa-CerqezeTi,<br />

yabardo-balyareTi, CrdiloeT oseTi, inguSeTi, CeCneTi <strong>da</strong> <strong>da</strong>Restani. aRsaniSnavia,<br />

rom afxazebi <strong>da</strong> samxreT osebi, romlebsac aqvT administraciuli erTeulebi<br />

saqarTvelos farglebSi, eTnikurad Crdilokavkasiel xalxebs enaTesavebian.<br />

mravali aswleulis ganmavlobaSi yvela kavkasieli xalxi<strong>da</strong>n mxolod qarTvelebsa<br />

<strong>da</strong> somxebs hqon<strong>da</strong>T met-naklebad mkafiod gacnobierebuli eTnonacionaluri<br />

identuroba. Sua saukuneebSi <strong>da</strong> Semdegac eTnikur wamonaqmnebs Soris ar arsebob<strong>da</strong><br />

myari <strong>da</strong> mtkice kavSirebi, romlebic maT didi xniT gaaerTianeb<strong>da</strong>. aseTi<br />

warmonaqmnebis wevrebs hqon<strong>da</strong>T saerTo saxelwodeba, saerTo miTi warmoSobis, saerTo<br />

istoriisa <strong>da</strong> specifikuri kulturis Sesaxeb. maT hqon<strong>da</strong>T, agreTve, soli<strong>da</strong>robis<br />

grZnoba, oRond arasaxelmwifo-politikuri TvalsazrisiT (sityvis Tanamedrove<br />

gagebiT). magaliTad, Sua saukuneebis qarTvelebisa <strong>da</strong> somxebisaTvis identuroba,<br />

pirvel rigSi, religiuri terminebiT gamoixatebo<strong>da</strong>. aq sainteresoa aRiniSnos, rom<br />

23 Гаджиев К.С. Геополитика Кавказа. М.: Международные отношения, c.44-45.<br />

24<br />

Исмаилов Э., Полухов Э. Противостояние «старых» и «новых» игроков на политической карте Кавказа. – В журн.:<br />

Центральная Азия и Кавказ. 2004, № 4 (34), c.48.<br />

25


Tamaris dros saqarTvelo warmoadgen<strong>da</strong> mravalerovnul saxelmwifos, romelSic<br />

Sediodnen somxebica <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva mahmadiani xalxebic.<br />

qarTvelebisagan gansxvavebiT, romlebic kompaqturad cxovrobdnen TavianT<br />

istoriul teritoriaze, sam imperiaSi (osmalTa, sparseTisa <strong>da</strong> ruseTis) gafantuli<br />

somxebi arsad Seadgendnen kompaqtur umravlesobas, gar<strong>da</strong> erevnis irgvliv<br />

teritoriisa, sa<strong>da</strong>c ruseT-TurqeTis omis Semdgomma migraciam saSualeba misca<br />

somxebs, gabatonebuli poziciebi moepovebinaT. XIV saukuneSi somxeTma <strong>da</strong>karga<br />

saxelmwifo-politikuri identuroba.<br />

eTnikuri <strong>da</strong> politikuri <strong>da</strong>nawevreba gansakuTrebiT <strong>da</strong>maxasiaTebelia CrdiloeT<br />

<strong>kavkasiis</strong>aTvis. XIX s. <strong>da</strong>sawyisisaTvis CrdiloeT kavkasia politikurad <strong>da</strong>qucmacebuli<br />

rCebo<strong>da</strong> mraval <strong>da</strong>moukidebel an naxevrad<strong>da</strong>moukidebel saxelmwifoebriv<br />

warmonaqmnad. mxolod <strong>da</strong>RestanSi arsebob<strong>da</strong> 10-ze meti feo<strong>da</strong>luri samflobelo <strong>da</strong><br />

sasoflo TemTa ramdenime aTeuli gaerTianeba.<br />

faqtobrivad, <strong>kavkasiis</strong> gaerTianeba, xangrZlivi istoriuli intervalis Semdeg,<br />

pirvelad ruseTis imperiis SemadgenlobaSi mox<strong>da</strong>.<br />

kavkasiel mkvlevarTa nawilis azriT, <strong>kavkasiis</strong> diqotomiur <strong>da</strong>yofas ruseTis<br />

(CrdiloeT) <strong>da</strong> araruseTis (samxreT) kavkasiad safuZvlad edo ruseTis politikosTa<br />

neba. aseTi <strong>da</strong>yofis Sedegad eTnokulturulma tradiciebma kavkasiaSi Rrma<br />

trans<strong>for</strong>macia ganica<strong>da</strong> 25 . amaze <strong>da</strong>yrdnobiT, keTdeba sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>skvnebi imis<br />

Taobaze, rom a) istoriuli meTodi naklebad gamosayenebelia <strong>kavkasiis</strong> socialuri<br />

realobis Sesaswavlad, radgan <strong>kavkasiis</strong> kulturul-istoriul ganviTarebaSi<br />

Sewyvetilia memkvidreobiTi xazi, rac ruseT-<strong>kavkasiis</strong> oms (XIX s.) ukavSirdeba. man<br />

seriozuli ziani miayena kavkasiur genofonds, <strong>da</strong>angria aq istoriulad<br />

Camoyalibebuli cxovrebis wesi <strong>da</strong> regionis xalxTa unikaluri kultura. SemdgomSi ar<br />

momx<strong>da</strong>ra cxovrebis Zveli tradiciuli <strong>for</strong>mebis aRdgena, cxovreba moewyo im rusuli<br />

modelis mixedviT, romelic teqnogenuri civilizaciis principebs emyarebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> ar<br />

iyo sakuTriv kavkasiuri socialur-kulturuli sistemis logikuri gagrZeleba 26 .<br />

cxadia, CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT kavkasiad <strong>da</strong>yofas mxolod politikosTa neba ar<br />

gansazRvrav<strong>da</strong> <strong>da</strong> es arc XIX saukuneSi, kavkasiaSi ruseTis <strong>da</strong>mkvidrebis Semdeg<br />

momx<strong>da</strong>ra. am <strong>da</strong>yofas, gacilebiT Zveli politikuri mizezebis gar<strong>da</strong>, <strong>geografiuli</strong> <strong>da</strong><br />

kulturuli faqtorebic ganapirobeb<strong>da</strong>. isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom saukuneTa manZilze<br />

kavkasia, <strong>da</strong>yofis miuxe<strong>da</strong>vad, garkveul mTlianobas inarCuneb<strong>da</strong> — xan geopolitikuri,<br />

xan (garkveulwilad) kulturuli TvalsazrisiT. Tumca <strong>da</strong>yofis tendencia,<br />

istoriulad, erTianobis tendenciaze Zlieri iyo.<br />

<strong>kavkasiis</strong> erTian geopolitikur <strong>da</strong> kulturul sivrced moazrebis SesaZleblobaze<br />

samecniero literaturaSi sxva<strong>da</strong>sxva Tvalsazriss vxvdebiT. magaliTad, j.kaSias<br />

azriT, `geopolitikuri TvalsazrisiT, amierkavkasia <strong>da</strong> CrdiloeT kavkasia TiTqos<br />

erTian sivrces ver un<strong>da</strong> qmnides kavkasionis qedis simaRlisa <strong>da</strong> `kedlurobis~ gamo. es<br />

sakiTxi am sivrcis iberokavkasiuri koncefciis sazRvrebSi moqcevis tradiciasTan<br />

ufro Cans <strong>da</strong>kavSirebuli, vidre seriozul integralur analizTan” 27 . gar<strong>da</strong> amisa,<br />

yuradRebas iqcevs kidev ori momenti: erTis mxriv, geopolitikuri <strong>da</strong> istoriuli<br />

pirobebi gansazRvrav<strong>da</strong> zogadkavkasiuri kulturul-tipologiuri safuZvlebis<br />

Camoyalibebas, <strong>kavkasiis</strong> integraluri veqtorebis CrdiloeTi<strong>da</strong>n samxreTisaken<br />

orientaciis fonze (am orientacias ki, j.kaSias azriT, safuZvlad edo kavkasionis<br />

25 Шадже А.Ю. Феномен кавказской идентичности. - Научная мысль Кавказа, Ростов-на-Дону, 2002, № 1 (29), с.36.<br />

26 Дамениа О.Н. Кавказская культурная общность: миф или реальность. – Научная мысль Кавказа, Ростов-на-Дону, 2002, №<br />

1, с.51.<br />

27 kaSia j. mijaWvuli saqarTvelo. _ Jurn.: iveria (qarTul-evropuli institutis Jurnali). 3, Tbilisibriuseli,<br />

1993, gv.6.<br />

26


CrdiloeTiT gaSlili sivrcis auTvisebloba <strong>da</strong> is <strong>garemo</strong>eba, rom am didi sivrcis<br />

aTviseba arc erT Crdilokavkasiel xalxs ar SeeZlo); meores mxriv, ara mxolod mTeli<br />

<strong>kavkasiis</strong>, aramed amier<strong>kavkasiis</strong> geopolitikuri konfiguraciac ki, misi Semadgeneli<br />

xalxebis kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri Taviseburebebi<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

ambivalenturobiT xasiaTdeba 28 .<br />

gar<strong>da</strong> amisa, Cndeba kiTxva: XIX saukunemde aravis <strong>da</strong> arafers miuyenebia ziani<br />

kavkasielTa istoriulad Camoyalibebuli cxovrebis wesisaTvis <strong>da</strong> man uZvelesi<br />

droi<strong>da</strong>n XIX saukunemde uwyveti <strong>da</strong> erTgvarovani saxiT moaRwia? an es `cxovrebis wesi~<br />

mTeli <strong>kavkasiis</strong> masStabiT erTnairi iyo? marTalia, xazi esmeba <strong>kavkasiis</strong> xalxTa<br />

erTian istoriul beds, erTgvarovan socialur wyobas, sameurneo cxovrebis<br />

<strong>for</strong>mebisa <strong>da</strong> teqnologiebis erTgvarovnebas, magram, Tavi rom <strong>da</strong>vaneboT am<br />

erTgvarovnebis istoriuli <strong>da</strong>sabuTebis aucileblobas, rac aucileblad moiTxovs<br />

imis gaTvaliswinebas, rom kavkasiaSi mxolod mTielebi ar cxovroben <strong>da</strong> arsebobs baris<br />

<strong>mosaxleoba</strong>c, xom viciT, rom maT arseboba <strong>da</strong> ganviTareba sxva<strong>da</strong>sxva kulturulcivilizaciur<br />

<strong>garemo</strong>Si uxdebo<strong>da</strong>T <strong>da</strong> es <strong>garemo</strong> araerTxel Secvlila?<br />

samecniero TvalsazrisiT, miuRebelia orive ukiduresoba: erTi mxriv, CrdiloeT<br />

<strong>da</strong> samxreT <strong>kavkasiis</strong> <strong>da</strong>makavSirebeli kulturuli maxasiaTeblebis uaryofa, meore<br />

mxriv, maTTvis ga<strong>da</strong>Warbebuli mniSvnelobis miniWeba <strong>da</strong> gansxvavebebze Tvalis <strong>da</strong>xuWva.<br />

kulturisa <strong>da</strong> civilizaciis cnebaTa samuSao definiciebi<br />

mocemuli kursis farglebSi<br />

lusien fevri aRniSnav<strong>da</strong>, rom ama Tu im sityvis istoriis Seswavla arasodes iqneba<br />

amao Sroma, miT ufro, kulturis fenomenTan <strong>da</strong>kavSirebul terminebs Soris sul<br />

ramdenime moiZebneba iseTi, romlis Seswavla aucilebelia ara mxolod mkvlevareruditisaTvis,<br />

aramed swored istorikosisaTvis. aseTi terminebis Sinaarsi icvleba<br />

humanitaruli codnis ganviTarebis kval<strong>da</strong>kval. miuxe<strong>da</strong>vad maTi didi mniSvnelobisa,<br />

iSviaTad Tu romelime aseT termins miZRvnia sagangebo gamokvleva. cxadia, aseTi<br />

monografiis Seqmna metad rTulia. arc Cven visaxavT msgavs mizans, radgan es bevrad<br />

aRemateba Cveni kvlevis mizansac <strong>da</strong> kompetenciasac. mxolod mokled SevCerdebiT<br />

`kulturis~ <strong>da</strong> `civilizaciis~ cnebaTa e.w. `samuSao~ (an `operaciul”) gansaz-<br />

Rvrebebze.<br />

`kultura~ erT-erTi yvelaze farTod gavrcelebuli sityvaa rogorc samecniero<br />

literaturaSi, ise yofiT metyvelebaSi. mas mravali mniSvneloba aqvs, rac TviT<br />

kulturis fenomenis sirTuliTa <strong>da</strong> mravalferovnebiTaa ganpirobebuli.<br />

Tanamedrove mniSvnelobiT, termini `kultura~ XVII saukuni<strong>da</strong>n ixmareba. miCneulia,<br />

rom <strong>da</strong>moukidebeli leqsikuri erTeulis saxiT igi pirvelad gamoiyena germanelma<br />

iuristma <strong>da</strong> istorikosma semuel pufendorfma (1632-1694), romelic kulturas<br />

a<strong>da</strong>mianis bunebriv mdgomareobas upirispireb<strong>da</strong>.<br />

amerikeli sociologebis a.krioberisa <strong>da</strong> k.klakhonis mier 1952 w. Catarebuli<br />

gamokvlevis Tanaxmad, 1871 wli<strong>da</strong>n 1919 wlamde kulturis cnebis sul 7 definicia iyo<br />

SemoTavazebuli (pirveli, rogorc iTvleba, cnobil inglisel mecniers e.b.tailors<br />

ekuTvnis); 1920-<strong>da</strong>n 1950 wlamde ki maT sxva<strong>da</strong>sxva avtorTan igive cnebis 157<br />

gansazRvreba <strong>da</strong>Tvales 29 . 1963 wels krioberma <strong>da</strong> klakhonma xelaxla gamosces<br />

28<br />

kaSia j. <strong>da</strong>sax. naSr., gv.8.<br />

29 Kroeber A., Kluckhohn C. Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions. Cambridge. Massachusets, 1952.<br />

27


TavianTi naSromi. amjerad definiciaTa ricxvi gacilebiT didi iyo, radgan pirveli<br />

gamocemi<strong>da</strong>n gasuli aTi wlis ganmavlobaSi gaCn<strong>da</strong> kulturis cnebis axali<br />

interpretaciebi. kulturis gansazRvrebaTa es mimoxilva yvelaze sruli iyo imJamad<br />

arsebulTagan, Tumca zogierTi nakli mainc hqon<strong>da</strong>: avtorebi, ZiriTa<strong>da</strong>d, inglisuramerikul<br />

literaturaSi arsebuli midgomebiT ifarglebodnen <strong>da</strong> nakleb yuradRebas<br />

aqcevdnen germanul <strong>da</strong> frangulenovan literaturaSi arsebul mravalferovan<br />

gansazRvrebebsa <strong>da</strong> koncefciebs.<br />

droTa ganmavlobaSi Camoyalib<strong>da</strong> kulturis sxva<strong>da</strong>sxvagvari interpretacia:<br />

istoriuli, struqturuli, struqturul-funqciuri, sistemuri (f.boasi, k.levistrosi,<br />

b.malinovski, a.radklif-brauni, l.uaiti) <strong>da</strong> sxv.<br />

kulturis fenomeni sxva<strong>da</strong>sxva mecnierebis Seswavlis obieqtia. TviT cnebis<br />

universaluroba <strong>da</strong> yovlismomcveloba saSualebas iZleva, ganvixiloT igi mraval<br />

aspeqtSi: rogorc sazogadoebrivi cxovrebis sfero; socialuri instituti;<br />

pirovnebis ganviTarebis donis maxasiaTebeli; sazogadoebis maregulirebeli<br />

normebis sistema; socialuri gamocdilebis ga<strong>da</strong>cemis meqanizmi; TviTdeterminaciis<br />

fenomeni <strong>da</strong> a.S. amdenad, sruliad bunebrivia gansazRvrebaTa zemoT naxsenebi<br />

simravlec.<br />

farTo azriT, kulturis cneba xazs usvams a<strong>da</strong>mianis gansxvavebas yvela sxva<br />

biologiuri arsebisagan. kulturaSi igulisxmeba ara calkeuli SemoqmedebiTi aqti,<br />

aramed Semoqmedeba rogorc a<strong>da</strong>mianis universaluri <strong>da</strong>mokidebuleba samyarosadmi,<br />

romlis meSveobiT igi qmnis `axal samyaros~ <strong>da</strong> sakuTar Tavs. TiToeuli kultura<br />

ganumeorebeli samyaroa, romlis SigniT arsebobs a<strong>da</strong>mianis (a<strong>da</strong>mianTa) swored aseTi<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba <strong>garemo</strong>mcveli sinamdvilisa <strong>da</strong> sakuTari Tavisadmi.<br />

SeiZleba CamovTvaloT mravali saintereso <strong>da</strong> originaluri definicia, magram es<br />

Sors wagviyvans <strong>da</strong> Cveni kvlevis mizansac scildeba. kulturis cnebis nebismieri<br />

gansazRvreba moicavs am fenomenis erT an ramdenime mxares, avtoris interesisa <strong>da</strong><br />

kvlevis obieqti<strong>da</strong>n gamomdinare. yovlismomcvelobisa <strong>da</strong> amomwuraobis pretenzia ki<br />

verc erTs ver eqneba. kvlevis procesSi vsargeblobT e.w. samuSao gansazRvrebebiT,<br />

romlebic Seesabameba Cveni konkretuli muSaobis mizans. am SemTxvevaSi, qarTul<br />

kulturaze saubrisas, <strong>da</strong>vkmayofildebiT im uzogadesi gansazRvrebiT, romelic<br />

saSualebas mogvcems, masSi vigulisxmoT qarTvelTa mier saukuneebis manZilze<br />

Seqmnili `meore buneba~, romelic, Tavis mxriv, Tavad ayalibeb<strong>da</strong> Taobebs <strong>da</strong><br />

ganapirobeb<strong>da</strong> qarTvelebad maT TviTidentificirebas.<br />

kulturis kvlevis, misi saxis gansazRvris mcdelobisas mxedvelobaSi un<strong>da</strong><br />

gvqondes is <strong>garemo</strong>eba, rom, erTi mxriv, `sxva, Cveni kulturisagan gansxvavebuli<br />

kulturis a<strong>da</strong>mianebTan dialogi Tanamedrove cnobierebis ganuyofeli funqciaa” 30 ,<br />

meore mxriv ki, `kultura, yvelaze farTo mniSvnelobiT, aris is, ris gamoc Sen ucxod<br />

iqcevi, rogorc ki Sens saxls <strong>da</strong>toveb... roca imyofebi Sens jgufSi, im a<strong>da</strong>mianebs<br />

Soris, romlebTanac saerTo kultura gaqvs, Sen ar gixdeba fiqri sakuTar azrebsa <strong>da</strong><br />

qcevaze, radgan Senc <strong>da</strong> isinic, principSi, erTnairad xe<strong>da</strong>vT samyaros, iciT, ras<br />

SeiZleba moelodeT erTmaneTisagan. magram ucxo sazogadoebaSi ususurobisa <strong>da</strong><br />

dezorientirebulobis grZnoba geufleba” 31 . es exeba ara mxolod cocxal kontaqts<br />

a<strong>da</strong>mianebs Soris, aramed, agreTve, kulturis kvlevis process. Cven kiTxvebs vusvamT<br />

warsulSi an sxva kulturis farglebSi mcxovreb a<strong>da</strong>mianebs, vcdilobT, gavSifroT<br />

maT mier <strong>da</strong>tovebuli Tu mowodebuli in<strong>for</strong>macia. magram kiTxvebi, romlebze pasuxsac<br />

veZebT, gansazRvrulia Tanamedrove cnobierebiT, kulturiT, romlis matarebeli Cven<br />

30 Гуревич А.Я. Категории средневековой культуры. М., 1984, с.5.<br />

31 Culture Shock. A Reader in Modern Cultural Anthropology. Ed. by Ph.K.Bock. N.Y., 1970, p.74.<br />

28


varT, situaciiT, romelSic Cven vimyofebiT. problemebi, romelTac istorikosTa<br />

mier muSavdeba, Cveni (sakuTari) kulturis aqtualuri problemebia.<br />

`sxva epoqaTa, sazogadoebaTa <strong>da</strong> kulturaTa a<strong>da</strong>mianebs Cven vusvamT `Cvens~<br />

kiTxvebs <strong>da</strong> vcdilobT, miviRoT maTgan `maTi~ pasuxebi, radgan dialogi mxolod am<br />

SemTxvevaSia SesaZlebeli” 32 .<br />

bunebrivia, Cven vxe<strong>da</strong>vT sxva kulturas (an sxva epoqis Cvensave kulturas) ara ise,<br />

rogorc igi sakuTar Tavs gaiazreb<strong>da</strong>. kulturis kategoriebi, maxasiaTeblebi,<br />

romlebiTac Cven masze vmsjelobT, `ar aris Tavad cocxali, xorcSesxmuli kultura;<br />

es mxolod kulturis cocxal sxeulze <strong>da</strong>debuli erTgvari koordinatTa sistemaa,<br />

romlis analizi ver Secvlis kulturis realuri funqciobisa <strong>da</strong> moZraobis<br />

Seswavlas” 33 .<br />

Cven vagebT mxolod models <strong>da</strong> es kulturis kvlevis erT-erTi gzaa, romlis<br />

absolutizacia iseTive Secdoma iqnebo<strong>da</strong>, rogorc misi ugulebelyofa. es swored is<br />

gzaa, romelsac iyenebs istoriuli kulturologia, gansxvavebiT `wmin<strong>da</strong>~ istoriuli<br />

mecnierebisagan, romelic am modelis realur funqciobas, mis dinamikas swavlobs. es<br />

ori gza avsebs <strong>da</strong> azustebs erTmaneTs. istoriul-kulturologiuri kvleva SesaZlebelia<br />

mxolod saistorio mecnierebis monacemebze <strong>da</strong>yrdnobiT. Tavis mxriv, amgvari<br />

kvlevis Sedegebis gaTvaliswineba istorikoss warsulis suraTis `gacocxlebis~,<br />

sakvlev sakiTxTa mkafiod gansazRvrisa <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva xasiaTis aRrevaTa Tavi<strong>da</strong>n<br />

acilebis SesaZleblobas aZlevs.<br />

axla SevexoT civilizaciis cnebas.<br />

rogorc samecniero literaturaSi aRiniSneba, dRes `civilizacia~ dominirebad<br />

kulturul-istoriul kategoriad iqca. yuradReba xalxebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> qveynebi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>tanil<br />

iqna ufro did struqturebsa <strong>da</strong> procesebze, romlebic civilizaciis<br />

masStabebSi Tavsdeba. o.anderles sityviT, kvlevis miznad iqceva ara imis garkveva, Tu<br />

ra xdebo<strong>da</strong>, aramed rogor xdebo<strong>da</strong>, anu procesebis warmmarTveli kanonzomierebebis<br />

Seswavla. <strong>da</strong>ukmayofileblobis grZnoba gveufleba imis gamo, rom viciT `sul ufro<br />

meti sul ufro naklebis Sesaxeb~, sakmaod viciT ra `xeebis~ Sesaxeb, sul ufro naklebi<br />

viciT `tyeze” 34 .<br />

izrdeba interesi lokaluri civilizaciebisadmi, romelTa urTierToba arsebiT<br />

gavlenas axdens msoflio istoriul procesze. interesis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>kavSirebulia, erTi<br />

mxriv, `civilizaciaTa Sejaxebis~ molodinTan, misi safrTxis gacnobierebasTan, meore<br />

mxriv _ sworxazobrivi civilizaciuri modelebis, maT Soris, marqsistuli <strong>for</strong>maciuli<br />

Teoriis kritikasTan.<br />

amdenad, civilizaciis fenomenisadmi interesis zr<strong>da</strong> ganpirobebulia rogorc<br />

wmin<strong>da</strong> akademiuri, aseve praqtikuli interesiT.<br />

termin `civilizaciis~ <strong>da</strong>mamkvidreblis pativs dRemde erTmaneTs ecilebian<br />

frangebi <strong>da</strong> ingliselebi. orive enaSi zmna `civiliser~ — `to civilize~ <strong>da</strong> zmnize<strong>da</strong> `civilisé~ —<br />

`civilized~ Sesabamis arsebiT saxelze bevrad adre gaCn<strong>da</strong>.<br />

im dros, roca warmoiSva termini `civilizacia~, a<strong>da</strong>mianTa sazogadoebis istoriis<br />

Semecneba im safexurze idga, romelic ayalibeb<strong>da</strong> warmodgenas erTian <strong>da</strong> erTgvarovan<br />

sakacobrio civilizaciaze, <strong>da</strong> ara relativistur Tvalsazriss eTnikur an istoriulad<br />

arsebul civilizaciebze. mis safuZvlad <strong>da</strong> saTaved cxaddebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>grovili<br />

gamocdileba, miwis sakuTreba, a<strong>da</strong>mianis mijaWva miwaze, vaWroba, simdidris <strong>da</strong>groveba<br />

an romelime sxva faqtori, pirvel rigSi — a<strong>da</strong>mianis gonebis srulyofa. civilizaciis<br />

32 Гуревич А.Я. Указ. соч., с.8.<br />

33<br />

iqve, gv.12.<br />

34 Anderle O. Sorokin and Cultural Morphology. - Pitirim Sorokin in Review. Durham (NC), 1963, p. 96.<br />

29


maxasiaTeblebsa <strong>da</strong> saTaveebze kamaTobdnen, xan<strong>da</strong>xan — cxare<strong>da</strong>c, magram Sexeduleba<br />

civilizaciaze, rogorc saerTo-sakacobrio fenomensa <strong>da</strong> kacobriobis saerTo<br />

momavalze, eWvs ar iwvev<strong>da</strong>.<br />

Sotlandielma istorikosma <strong>da</strong> filosofosma a.fergiusonma (1723-1816) pirvelma<br />

gamoiyena civilizaciis cneba msoflio-istoriuli procesis gansazRvruli safexuris<br />

aRsaniSnavad 35 .<br />

XIX saukunis <strong>da</strong>sawyisSi istoriis monisturi interpretacia pluralisturma Secvala.<br />

l.fevris Tanaxmad, sityva `civilizacia~ pirvelad mravlobiT ricxvSi 1819 wels iqna<br />

gamoyenebuli, rac civilizaciuri wyobis mravalferovnebis aRiarebis <strong>da</strong>sawyisi iyo.<br />

`mogzaurobaTa epoqaSi~ <strong>da</strong>grovilma masalam cxadyo kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa<br />

mravalsaxeoba msoflioSi, agreTve, maTi ganviTarebis sasruloba. l.fevris moxdenili<br />

naTqvamiT, `a<strong>da</strong>mianebma, romlebmac gamoiares revolucia <strong>da</strong> imperia, gaiges is, razec<br />

warmodgena ar hqon<strong>da</strong>T maT winaprebs; maT gaiges, Tanac ara wignebi<strong>da</strong>n, rom civilizacia<br />

SeiZleba mokvdes 36 .~ mogvianebiT J.a. de gobino wer<strong>da</strong>: `civilizaciaTa <strong>da</strong>cema — yvelaze<br />

ucnauri <strong>da</strong>, amave dros, idumalebiT moculi ramaa istoriul fenomenTagan” 37 .<br />

mogzaurTa, lingvistTa, mecnierTa erToblivi ZalisxmeviT, cneba `civilizaciis~<br />

Sinaarsi gamdidr<strong>da</strong> <strong>da</strong> gamravalferovn<strong>da</strong>. restavraciis epoqaSi <strong>da</strong>iwyo civilizaciis<br />

met-naklebad mwyobri Teoriebis Camoyalibeba.<br />

XIX saukunis meore naxevri<strong>da</strong>n Tan<strong>da</strong>TanobiT Camoyalib<strong>da</strong> civilizaciis raobis<br />

radikalurad gansxvavebuli gageba, romlis Tanaxmad, istoriul-eTnografiuli<br />

masalis mravalferovneba a<strong>da</strong>sturebs civilizaciis <strong>for</strong>maTa mravalgvarobas; ar<br />

arsebobs saerTo sakacobrio civilizacia, rogorc ganviTarebis umaRlesi safexuri,<br />

romelsac kacobriobis erTma nawilma miaRwia, meore ki misken miemarTeba. kacobriobis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva nawili ganviTarebis sxva<strong>da</strong>sxva gzas gadis <strong>da</strong> araviTari saerTo,<br />

sayovelTao xazi aq ar arsebobs. safuZveli Caeyara lokalur civilizaciaTa<br />

Teoriebs, romelTa warmomadgenlebi ar iziareben kacobriobis saerTo progresis<br />

ideas. es Teoriebi warmoadgen<strong>da</strong> savsebiT logikur reaqcias evolucionizmsa <strong>da</strong><br />

evropocentrizmze, Tumca am ukanasknelT, cxadia, arseboba ar SeuwyvetiaT; SemdgomSi<br />

evolucionizmisa <strong>da</strong>, gansakuTrebiT, neoevolucionizmis warmomadgenlebma araerTi<br />

saintereso argumentiT cades TavianTi Tvalsazrisis ganmtkiceba, lokalur<br />

civilizaciaTa Teoriebis Tanamedrove versiebi ki msoflios civilizaciuri xedvis<br />

saxiT Camoyalib<strong>da</strong>.<br />

dRes saubari SeiZleba civilizaciis cnebis sam ZiriTad interpretaciaze:<br />

1) lokalur-istoriuli (n.<strong>da</strong>nilevski, o.Spengleri, a.toinbi, s.hanTingtoni <strong>da</strong><br />

sxv.). <strong>da</strong>saxelebuli mkvlevrebi sxva<strong>da</strong>sxva raodenobisa <strong>da</strong> saxelwodebis<br />

civilizaciebs iTvlian <strong>da</strong> maTi urTierTobac sxva<strong>da</strong>sxvanairad warmoudgeniaT, Tumca<br />

maT aerTianebT civilizaciis erTgvarovani gageba.<br />

2) istoriul-stadiuri, romelic, ama Tu im kriteriumze <strong>da</strong>yrdnobiT, ganarCevs<br />

sxva<strong>da</strong>sxva tipis civilizaciebs: zepir, werilobiT, wignisa <strong>da</strong> ekranis; kosmogenur,<br />

teqnogenursa <strong>da</strong> anTropogenurs; tradiciulsa <strong>da</strong> Tanamedroves; evoluciursa <strong>da</strong><br />

inovaciur civilizaciebs <strong>da</strong> sxv. gvxvdeba iseTi terminebic, rogoricaa `Subis<br />

civilizacia~, `mSvild-isris civilizacia” 38 <strong>da</strong> a.S.<br />

3) msoflio-istoriuli, romlis Tanaxmad, lokalur civilizaciaTa urTierTobis<br />

garkveul safexurze Cndeba msoflio istoriis fenomeni. am interpretaciis farg-<br />

35 Олех Л.Г. К истории проблемы цивилизации, с.9.<br />

36<br />

Февр Л. Цивилизация: эволюция слова и группы идеи, с.269.<br />

37<br />

iqve.<br />

38 Маке Ж. Цивилизации Африки южнее Сахары. М., 1974.<br />

30


lebSi Tavsdeba civilizaciis gageba rogorc kacobriobis istoriuli ganviTarebis<br />

safexurisa, romelic mosdevs velurobisa <strong>da</strong> barbarosobis safexurebs (l.h.morgani,<br />

f.engelsi); sakacobrio civilizaciis sami talRis (agraruli, industriuli <strong>da</strong><br />

in<strong>for</strong>maciuli) koncefcia (u.rostou, d.beli, o.tofleri); agreTve kacobriobis<br />

istoriuli ganviTarebis sqemebi, SemuSavebuli k.iaspersisa <strong>da</strong> S.itos mier.<br />

civilizaciis gansazRvris sirTule ramdenime momentiTaa ganpirobebuli. jer<br />

erTi, rTulia Tavad civilizaciis Semadgenloba. TiToeul maTganSi mimdinareobs<br />

<strong>da</strong>Zabuli Sinagani brZola bunebrivi <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianuri resursebisaTvis, hegemoniisaTvis<br />

ideologiisa <strong>da</strong> religiis sferoSi. amasTan, am brZolaSi calkeuli jgufebi Tu<br />

koaliciebi eZeben gareSe mxar<strong>da</strong>Weras civilizaciel TanamoZmeTa winaaRmdeg. amis<br />

magaliTs iZleva XX saukunis arabul-muslimuri civilizaciis istoria.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, civilizacias Sinagani dinamikuroba axasiaTebs. Zveli Taviseburebani<br />

qreba, Cndeba axali. Tavs iCens gare<strong>da</strong>n mosuli <strong>da</strong> Sinagani impulsebis, racionalizmisa<br />

<strong>da</strong> tradicionalizmis urTierTqmedebis rTuli procesi. icvleba civilizaciaTa<br />

sazRvrebi. isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom oikumena ar iyofa civilizaciebad naSTis gareSe. igi<br />

moicavs civilizaciis miRma, civilizaciaTaSoris <strong>da</strong> civilizaciaTa Tanxvedris<br />

arealebsac.<br />

rogorc Cans, am sirTuleebiTaa ganpirobebuli skeptikuri <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

civilizaciis koncefciebisadmi. amerikeli istorikosi h.morgenTau aRniSnav<strong>da</strong>, rom<br />

es koncefciebi moklebulia empiriul mkafiobas, amitom SemTxveviTi araa, rom<br />

upiratesoba eniWeba istoriis kvlevas ufro politikuri <strong>da</strong> <strong>geografiuli</strong>, vidre<br />

civilizaciuri TvalsazrisiT, radgan isini ufro eqvemdebareba empiriul Semowmebas,<br />

vidre civilizacia. frangi sociologi r.aroni ufro Sorsac midio<strong>da</strong> <strong>da</strong> wer<strong>da</strong>: problemis<br />

arsi isaa, rom SeuZlebelia vupasuxoT kiTxvas _ arsebobs Tu ara civilizacia<br />

rogorc istoriuli realoba, Tu igi istoriul qimerad un<strong>da</strong> miviCnioT 39 .<br />

<strong>da</strong> mainc, bolo ori aTwleulis manZilze interesi civilizaciuri problematikisadmi<br />

mniSvnelovnad gaizar<strong>da</strong>. amitom civilizaciuri Teoriis saWiroeba eWvqveS<br />

naklebad dgeba.<br />

rogorc zemoTac aRvniSneT, sakvlev sakiTxze muSaobis dros CvenTvis amosavali<br />

iyo civilizaciis raobis lokalur-istoriuli interpretacia, msoflio istoriis<br />

civilizaciuri xedva.<br />

kavkasia — kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa kontaqtis zona<br />

(gzajvaredini). kulturaTa kontaqtis tipebi<br />

kacobriobis istoriis Sinaarss mniSvnelovanwilad gansazRvravs kulturaTa <strong>da</strong><br />

civilizaciaTa urTierTobis procesi, romelic moicavs istoriis rogorc<br />

vertikalur, aseve horizontalur ganzomilebas _ iSleba drosa <strong>da</strong> sivrceSi.<br />

kavkasia yovelTvis asruleb<strong>da</strong> mniSvnelovan rols, rogorc <strong>da</strong>makavSirebeli<br />

rgoli evropasa <strong>da</strong> azias Soris 40 .<br />

`amierkavkasia mu<strong>da</strong>m warmoadgen<strong>da</strong> ara mxolod <strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong> aRmosavleTis<br />

<strong>da</strong>makavSirebel xids, aramed CrdiloeTisa <strong>da</strong> samxreTis sakontaqto zonasac,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva mtruli, zogjer ki urTierTgamomricxavi civilizaciebis gzajvaredinsac.<br />

39 ix.: Хачатурян В.М. Проблема цивилизации в «Исследовании истории» А.Тойнби в оценке Западной историографи. – В<br />

сб.: Цивилизации. Вып.1. М., 1992, с.209.<br />

40 Encyclopedia Britannica (Ultimate Reference Suite 2003.<br />

31


igulisxmeba ara mxolod evropuli <strong>da</strong> aziuri civilizaciebi, aramed CrdiloeTis,<br />

aRmosavleTisa <strong>da</strong> samxreTis bina<strong>da</strong>r-samiwaTmoqmedo <strong>da</strong> momTabare samyaroebic 41 ~.<br />

Tavisi <strong>geografiuli</strong> mdebareobi<strong>da</strong>n gamomdinare, <strong>kavkasiis</strong> gavliT odiTgan<br />

moZraobdnen xalxebi, religiebi, kulturebi. kavkasia warmoadgen<strong>da</strong>, erTsa <strong>da</strong> imave<br />

dros, kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa gzaSesayarsac <strong>da</strong> gzagasayarsac, es iyo zemoT<br />

naxsenebi xidica <strong>da</strong> barieric.<br />

ramdena<strong>da</strong>c kavkasia kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa kontaqtis zonaa, saWiroa<br />

SevexoT `civilizaciaTa kontaqtis zonisa~ <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>kavSirebul zogierT problemas.<br />

Tanamedrove kulturologiur gamokvlevebSi ganasxvaveben mdgrad, klasikur<br />

civilizaciebs (romlebic tradiciuli kulturologiis Seswavlis ZiriTad obieqtebs<br />

warmoadgen<strong>da</strong>) <strong>da</strong> e.w. sasazRvro kulturebs, romelTa mimarT interesi sul ufro<br />

izrdeba.<br />

sazRvrulobis, zRvruli procesebisadmi interesis zr<strong>da</strong> XX s. bolosa <strong>da</strong> XXI s.<br />

<strong>da</strong>sawyisSi msoflioSi mimdinare procesebma ganapiroba. globalizaciasa <strong>da</strong> integracias<br />

Tan sdevs ara mxolod erTgvarovani struqturebis Seqmna, aramed<br />

fragmentacia <strong>da</strong> lokalizaciac. kulturuli sivrceebi, romlebic ar Sedian<br />

`sinTezSi~, qmnian mtkivneuli gaurkvevlobisa <strong>da</strong> ganusazRvrelobis zonebs.<br />

mecnierTa yuradRebis centrSi eqceva sazRvruli (zRvruli) procesebi<br />

civilizaciebs, xalxebs, qveynebs Soris. eTnikuri, konfesiuri, geopolitikuri,<br />

kulturul-istoriuli <strong>da</strong> sxva procesebi kveTen <strong>da</strong> <strong>da</strong>eSrevebian erTmaneTs, qmnian<br />

komunikaciuri sivrcis areals, romelsac axasiaTebs maRali sasazRvro energetika.<br />

sazRvrulad SeiZleba CaiTvalos kulturuli sivrceebi, romlebic civilizaciaTa<br />

ganapiras mdebareoben <strong>da</strong> uSualo kontaqti aqvT mezobeli civilizaciis periferiasTan.<br />

aseT arealebad iTvleba civilizaciaTa mijnebi (kontaqtis zonebi), marginaluri<br />

kulturebi/subkulturebi, socialur-kulturuli sazRvrebi <strong>da</strong> sxv.<br />

sazRvrulobis problemis, sasazRvro kulturis raobis kvlevis sferoSi mdi<strong>da</strong>ri<br />

<strong>da</strong> saintereso gamocdileba <strong>da</strong>grov<strong>da</strong> laTinoamerikanistikaSi. Tu gaviTvaliswinebT,<br />

rom saqarTvelos teritoria, istoriulad <strong>da</strong> dResac, civilizaciaTa mijna, sazRvari,<br />

maTi kontaqtis zonaa, xolo qarTuli kulturis raobis gansazRvrisaTvis arsebiTi<br />

mniSvneloba aqvs imis garkvevas, warmoadgen<strong>da</strong> (an warmoadgens) Tu ara igi romelime<br />

civilizaciis sasazRvro (an ganapira) kulturas, naTeli gaxdeba, rom kvleva-Ziebis<br />

ukve <strong>da</strong>muSavebuli xerxebi <strong>da</strong> maTi meSveobiT miRebuli Sedegebi <strong>da</strong>gvexmareba<br />

qarTuli kulturis raobisa <strong>da</strong> saqarTvelos civilizaciuri kuTvnilebis<br />

problemebze muSaobaSi.<br />

qvemoT SevexebiT sazRvrulobis problemasTan <strong>da</strong>kavSirebul zogierT termins,<br />

romelTac mniSvneloba aqvT CvenTvis saintereso sakiTxebis kvlevisaTvis.<br />

pirvel rigSi, cxadia, TviT `sazRvris~ cnebas un<strong>da</strong> SevexoT. sayovelTaod<br />

miRebuli mniSvnelobiT, igi aRniSnavs mijnas or mTels an mTelis or nawils Soris.<br />

swored ase iTargmneba laTinuri limes _ sazRvari, zRvari. Tumca dRes,<br />

sazRvrulobis problemisadmi interesis zrdis fonze, SemoTavazebulia sxvagvari<br />

mniSvnelobac. kerZod, i.kagramanovi aRniSnavs, rom romis praqtikul sityvaTxmarebaSi<br />

limes aRniSnav<strong>da</strong> ara sazRvars, aramed gar<strong>da</strong>maval zonas 42 .<br />

interesmoklebuli ar un<strong>da</strong> iyos sazRvris sami ZiriTadi funqciis gaxseneba: 1.<br />

barieruli (kavSiris gamaZnelebeli, <strong>da</strong>mabrkolebeli), 2. kontaqturi<br />

41 (musxeliSvili d. kavkasiuri politika Sua saukuneebis saqarTveloSi (XIII saukunemde). – qarTuli diplomatia<br />

(weliwdeuli), V. Tb., 1998, gv.5.<br />

42 Каграманов Ю. Переходная зона на Северном Кавказе. – В журн.: «Открытая политика», М., 1998, № 9-10 (33), с.70.<br />

32


(<strong>da</strong>makavSirebeli) <strong>da</strong> 3. filtraciuli (gacxrilvis, ga<strong>da</strong>rCevis) funqciebi.<br />

kulturis geografiaSi sazRvari ganixileba rogorc warmosaxviTi <strong>geografiuli</strong><br />

mijna. arsebiTad, esaa mentaluri kategoria, romelic moicavs realur geografiul<br />

sivrces <strong>da</strong> warmoadgens unikaluri kulturuli gamocdilebis warmoqmnis adgils.<br />

a.melos mtkicebiT, sazRvari erTaderTi kriteriumia Tanamedrove msoflios yvela<br />

saxis identurobisaTvis. faqtobrivad, yvela sivrce sazRvrulia, mdebareobs ra<br />

sxva<strong>da</strong>sxva sivrceTa, droTa <strong>da</strong> warmodgenaTa Soris 43 .<br />

Tanamedrove kulturologiur literaturaSi farTod gamoiyeneba "sasazRvro<br />

kulturis" cneba.<br />

sasazRvro kulturaTa maxasiaTeblebad miCneulia: struqturirebis <strong>da</strong>bali done;<br />

Sinagani <strong>da</strong>Zabuloba <strong>da</strong> winaaRmdegobani, rogorc mudmivi konstituciuri faqtori;<br />

sinkretuli dominantis arseboba; sxva<strong>da</strong>sxva istoriuli qronologiis fenomenTa<br />

Tanaarseboba; arqaul fenomenTa mudmivi aqtivizacia; TviTidentifikaciis problemis<br />

gansakuTrebuli aqtualoba <strong>da</strong> mtkivneuloba 44 . sasazRvro kulturebi `mudmivad<br />

<strong>da</strong>exetebian bundovani <strong>da</strong> utopiuri momavlis zonaSi mdebare identurobis<br />

labirinTebSi~, _ aRniSnavs v.zemskovi 45 .<br />

kidev erT maxasiaTeblad miCneulia sasazRvro kulturis mier mediaciuri<br />

funqciis Sesrulebis unari, misi Tviseba _ ga<strong>da</strong>vides axal mdgomareobaSi <strong>da</strong>, amave<br />

dros, rCebodes Tarjimnad kulturebs Soris 46 .<br />

sasazRvro kulturis mniSvnelovan Tvisebad iTvleba misi ambivalenturoba. am<br />

kulturis matarebeli a<strong>da</strong>miani ar ekuTvnis srulad arc erT kulturul sivrces.<br />

`arseboba sazRvarze, SemosazRvruli <strong>da</strong> gancalkevebuli kulturuli velis SigniT,<br />

mudmivad cvalebad identurobaTa mTlianobis SenarCunebis mcdeloba emsgavseba<br />

curvas ucnob, ucxo stiqiaSi, romelic bolos <strong>da</strong> bolos xdeba nacnobi, magram ara<br />

bolomde mSobliuri~, _ wers g.anzaldua 47 .<br />

radgan sasazRvro kulturaTa saxes, ZiriTa<strong>da</strong>d, gansazRvravs msoflios civilizaciuri<br />

ganviTarebis ori nakadis _ <strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong> aRmosavleTis _ Sejaxeba,<br />

aseTi kulturebi iqceva socialur-kulturuli, politikuri, ideologiuri Tu<br />

fsiqologiuri procesebis mSvidi mimdinareobis rRvevis mudmiv wyarod, `civilizaciuri<br />

morevebis~ warmomSobad 48 .<br />

s.semionovis azriT, sasazRvro kulturebi SeiZleba ganvixiloT rogorc bunebrivistoriuli<br />

xidebi <strong>da</strong>savleTsa <strong>da</strong> aRmosavleTs, CrdiloeTsa <strong>da</strong> samxreTs Soris 49 .<br />

sazRvruloba xSirad ganixileba rogorc marginaloba, faseulobiTi <strong>da</strong> normatiuli<br />

ambivalenturobis produqti. argentinuli warmoSobis amerikeli mkvlevari<br />

maria lugonesi gvTavazobs `sasazRvro TamaSis~ models, romelSic xazgasmulia<br />

erTdroulad `or samyaroSi~ yofnis, kulturebiT `Jongliorobis~ unari 50 .<br />

v.biblerma kulturaTa sazRvris kidev erT mniSvnelovan funqciaze miuTiTa:<br />

farTo azriT, kultura SeiZleba arsebobdes <strong>da</strong> viTardebodes mxolod kulturaTa<br />

43 ix.: Замятин Д.Н. Феноменология географических образов. – В журн.: социологические исследования. М., 2001. № 3,<br />

с.15.<br />

44 Тлостанова М.Б. «Опограниченный» мир конца XX века: Основные культурные модели (Опыт традиции чиканос). – В<br />

журн.: Латинская Америка, М., 1999, № 10, с.93.<br />

45 Земсков В.Б. Культурный синтез в Латинской Америке: культурологическая утопия или культурообразующий механизм?<br />

- В журн.: Латинская Америка, М., 1999, № 4 б, с. 95.<br />

46 Documented-Undocumented. – Multicultural Literacy. Graywolf Press, 1988, p.127-134.<br />

47 Anzaldua G. Borderlands. – La Frontera. San Francisco, 1987, p.III.<br />

48 Шемякин Я.Г. Перспективы сравнительного изучения России и Ибероамерики. – В сб.: Цивилизационные исследования.<br />

М., 1996, с.30.<br />

49 Семенов С.И. Компаративные лонгитюдные исследования общего и особенного в пограничных цивилизациях Европы и<br />

Америки. – В сб.: Цивилизационные исследования. М., 1996, с.37.<br />

50 Lugones M. Playfulness, World-Travelling and Loving Perception. – The Woman that I Am. N.Y., 1994, p.637.<br />

33


zRvarze, sxva mTlianobebTan, kulturebTan erTdroulobaSi, maTTan mimarTebaSi 51 .<br />

mkvlevarTa nawili saubrobs ara sasazRvro kulturebze, aramed sasazRvro civilizaciebze.<br />

am SemTxvevaSi gansakuTrebul mniSvnelobas iZens Tvisebrivad gansxvavebul<br />

tradiciaTa urTierTqmedebis momenti <strong>da</strong> maTi Se<strong>da</strong>rebiTi analizi. amitom,<br />

rogorc wesi, mimarTaven civilizaciis iseT gansazRvrebas, romelic, universalur<br />

maxasiaTeblebTan erTad, moicavs parametrebs Se<strong>da</strong>rebisaTvis. i.g.Semiakini<br />

gvTavazobs civilizaciis gansazRvras rogorc a<strong>da</strong>mianis arsebobis Zireul<br />

winaaRmdegobaTa ga<strong>da</strong>Wris xerxisa; esaa winaaRmdegobebi saero <strong>da</strong> sakralur sferoTa,<br />

a<strong>da</strong>miansa <strong>da</strong> bunebas, individsa <strong>da</strong> sociums, kulturis tradiciul <strong>da</strong> inovaciur<br />

mxareebs Soris. am winaaRmdegobaTa ga<strong>da</strong>Wris gzebi, arCeuli ama Tu im erTobis mier,<br />

gansazRvravs mis sociogenetikur kods <strong>da</strong> istoriul saxes 52 . sasazRvro civilizaciebs<br />

ki axasiaTebs maTi ga<strong>da</strong>Wris sxva<strong>da</strong>sxva xerxis winaaRmdegobrivi Tanaarseboba erTi<br />

socialur-kulturuli erTobis farglebSi.<br />

yvela kultura Tu civilizacia Sedgeba warmoSobiTa <strong>da</strong> xasiaTiT erTmaneTisagan<br />

gansxvavebuli elementebisagan, amdenad, araerTgvarovania. magram, amave dros, isini<br />

mTliania. swored mTlianobis sawyisi gansazRvravs klasikur civilizaciaTa saxes.<br />

gansxvavebiT klasikuri civilizaciebisagan, romelTac aqvT erTiani, mTliani fun<strong>da</strong>menti<br />

_ pirvel rigSi, sulier-religiuri, sasazRvro civilizaciebSi upiratesia<br />

(Tumca ara absoluturi) mravalferovnebis sawyisi, ar arsebobs fun<strong>da</strong>mentis<br />

mTlianoba; maTi konstruqcia araerTgvarovania. am Tvalsazrisis momxreni klasikur<br />

civilizaciebs ganixilaven rogorc kulturuli sinTezis met-naklebad <strong>da</strong>srulebuli<br />

procesis Sedegs, sasazRvro civilizaciebs ki _ rogorc kulturaTa urTierTqmedebis<br />

sami tipis (konfrontacia, simbiozi, sinTezi) urTules kvanZs, romlis<br />

mudmivi maxasiaTebelia sinTezis <strong>da</strong>usrulebloba. maTSi erTmaneTs <strong>da</strong>eSreveba <strong>da</strong><br />

ejaxeba kulturaTa kontaqtis samive tipi, romelTagan, i. Semiakinis azriT,<br />

strategiuli, ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba aqvs simbiozs 53 .<br />

`civilizacia yovelTvis ewinaaRmdegeba iseTi kulturuli Rirebulebis miRebas<br />

<strong>da</strong> SeTvisebas, romelic kiTxvis qveS ayenebs mis arqetipebs. mosazRvre kulturebTan<br />

an civilizaciebTan ganuwyveteli urTierTobis fonze esa Tu is civilizacia iTvisebs<br />

Tavisi mezoblebi<strong>da</strong>n garkveul Rirebulebebs, magram yovelTvis cdilobs mis<br />

gadmoTargmnas, anu imis reinterpretacias, risi asimilaciac xdeba an aqvs ganzraxuli.<br />

es procesi sakmaod xangrZlivia <strong>da</strong> Sedgeba cdisa <strong>da</strong> TavSekavebisagan, neli<br />

ga<strong>da</strong>wyvetilebisagan <strong>da</strong> yovelTvis aris <strong>da</strong>kavSirebuli ama Tu im movlenis ukidures<br />

sasazRvro mniSvnelobasTan” 54 , _ aRniSnavs j.kaSia.<br />

aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, sazRvruloba etapi ki ara, gansakuTrebuli istoriul-kulturuli<br />

Tvisebaa, <strong>da</strong>maxasiaTebeli lokalur civilizaciaTa garkveuli saxeobisaTvis.<br />

sazRvruloba moiazreba rogorc civilizaciuri procesis gansakuTrebuli tipi. es<br />

procesi droSi gaWimulia <strong>da</strong> SeiZleba ramdenime aTaswleulsac ki moicavdes. amdenad,<br />

sazRvruloba droebiTi ki ara, konstanturi mdgomareobaa.<br />

b.kovalisa <strong>da</strong> s.semionovis sityviT, yvela sasazRvro civilizacia hgavs magnitur<br />

vels, warmoqmnils ramdenime polusis urTierTqmedebiT. sakmarisia erTi polusis<br />

`gamorTva~, rom energia Sewydes, civilizacia <strong>da</strong>iSalos. magaliTis saxiT mkvlevrebi<br />

asaxeleben inkebis Zveli civilizaciis mdgomareobas espanelTa mier <strong>da</strong>pyrobis win,<br />

51 Библер В. От наукоучения – к логике культуры: два философских введения в двадцать первый век. М., 1991, с.286.<br />

52 Шемякин Я.Г. Перспективы сравнительного изучения России и Ибероамерики, с.28.<br />

53<br />

iqve, gv.31.<br />

54<br />

kaSia j. <strong>da</strong>sax.naSr., gv.57-58.<br />

34


amac nia<strong>da</strong>gi moamza<strong>da</strong> peruelTa evangelizaciisaTvis 55 .<br />

sasazRvro civilizaciebad samecniero literaturaSi <strong>da</strong>saxelebulia iberoamerikuli,<br />

balkanuri <strong>da</strong> Crdilo-aRmosavleT evraziuli civilizaciebi, romelTa<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebel niSnebad ganixileba heterogenuloba, mravalkulturuloba, labiluroba,<br />

Riaoba, elastiuroba, "sxvisi" gamocdilebis swrafi aTvisebis unari.<br />

mkvlevarTa azriT, sasazRvro civilizaciebs meti SesaZlebloba aqvT, winaaRmdegoba<br />

gauwion araxelsayrel sagareo faqtorebsa <strong>da</strong> Sinagan konfliqtebs 56 .<br />

sasazRvro kulturebis (civilizaciebis) aRsaniSnavad literaturaSi gvxvdeba<br />

kidev erTi termini _ limitrofi. v.cimburski am cnebiT aRniSnavs civilizaciaTa<br />

birTvul plat<strong>for</strong>mebs Soris arsebul Sualedur sivrceebs <strong>da</strong> miuTiTebs, rom<br />

civilizaciaTa urTierTqmedeba mimdebare eTnokulturul limitrofebTan civilizaciuri<br />

geopolitikis erT-erTi sayuradRebo problemaa. misi azriT, limitrofuloba<br />

ar warmoadgens mxolod negatiur "gamowvevas" xalxisa <strong>da</strong> kulturisaTvis; igi<br />

<strong>da</strong>winaurebis Sansicaa, romelic araerTxel yofila marjved gamoyenebuli ama Tu im<br />

eTnosis Tu saxelmwifoebrivi warmonaqmnis (reC-pospolita, xorvatia) mier 57 .<br />

v.aruTiunova-fi<strong>da</strong>niani limitrofs ganmartavs rogorc teritorias, sa<strong>da</strong>c<br />

erTmaneTSi Seurevlad cxovroben eTnosebi <strong>da</strong> maTi kulturebi 58 . im SemTxvevaSi, Tu<br />

limitrofuli teritoriebi qmnian ara mxolod saxelmwifo-politikur, aramed kulturul<br />

sivrcesac, romelSic arsebobs <strong>da</strong> viTardeba kulturaTa sinTezis Sedegad<br />

warmoSobili fenomenebi, limitrofi iqceva sakontaqto zonad _ polieTnikur<br />

teritoriad, im fenomenTa warmoSobis adgilad, romlebic kulturaTa ara mxolod<br />

Tanaarsebobis, aramed urTierTgavlenis Sedegia 59 . mkvlevris azriT, sakontaqto<br />

zonis magaliTad gamodgeba somxeTisa <strong>da</strong> bizantiis kontaqtis areali, romelic<br />

warmoiSva mWidro eTnikuri <strong>da</strong> saxelmwifoebrivi urTierTobis procesSi, bizantiis<br />

imperiis somex eTnosTan urTierTqmedebis Sedegad 60 .<br />

kidev erTi termini, romelic gamoiyeneba sasazRvro kulturaTa aRsaniSnavad, aris<br />

`marginaluri kultura~.<br />

marginalobis (laT. margin) cnebiT, Cveulebriv, aRiniSneba is individebi Tu<br />

jgufebi, romelTa faseulobebi <strong>da</strong> qcevis modelebi zustad <strong>da</strong> mkafiod ar Tavsdeba<br />

romelime kulturul sivrceSi, aramed qmnis gar<strong>da</strong>maval safexurs am sivrceebs Soris.<br />

marginaloba, rogorc humanitaruli kvlevis sagani, scildeba erTi romelime<br />

disciplinis farglebs; es fenomeni disciplinaTSorisi kvlevis obieqtia 61 .<br />

kulturuli marginalobis problemis Seswavla <strong>da</strong>iwyo amerikul sociologiaSi XX<br />

saukunis 20-ian wlebSi, roca Cikagos skolis warmomadgenlis robert e. parkis mier<br />

SemoTavazebul iqna termini `marginaluri pirovneba~ _ imigrantTa kulturuli<br />

statusisa <strong>da</strong> TviTSegnebis aRsaniSnavad 62 . 30-ian wlebSi e.sTounkvistma sagangebo<br />

gamokvlevebi miuZRvna kulturuli marginalobis sakiTxebs eTnikur umciresobaTa<br />

magaliTze, romlebic marginalur mdgomareobaSi arian rogorc dominirebad<br />

kulturasTan (romelSic srulad ar arian CarTuli), ise maTTvis mSobliur, sawyis<br />

55 Коваль Б.И., Семенов С.И. Энергийная природа современных пограничных цивилизаций (Новый подход к человеческому<br />

измерению всемирной истории). – В журн.: Латинская Америка, М., 2000, № 11, с.7.<br />

56 Коваль Б.И., Семенов С.И. <strong>da</strong>sax.naSr., gv.8.<br />

57 Цымбурский В. Народы между цивилизациями. – В журн.: Россия и мусульманский мир. № 2 (68), М., 1998, с.89.<br />

58 Арутюнова-Фиданян В.А. Византия и Армения в X-XII вв.: Зона контакта. – В кн.: Византия между Западом и Востоком.<br />

Опыт исторической характеристики. СПб., 1995, с.380.<br />

59 iqve, gv.380-381.<br />

60<br />

Арутюнова-Фиданян В.А. <strong>da</strong>sax.naSr., gv.380.<br />

61 Атоян А.И. Социальная маргиналистика. О предпосылках нового междисциплинарного и культурно-исторического<br />

синтеза. – В журн.: Политические исследования, М., 1993, № 6, с.29.<br />

62 Milton M., Goldberg A.A. Qualification of the Marginal Men Theory. – American Sociological Review, VI, 1941, p.25.<br />

35


kulturasTan mimarTebaSi. SemdgomSi didi yuradReba eqceo<strong>da</strong> marginaluri subkulturebis<br />

(eTnikuri, konfesiuri <strong>da</strong> sxv.) Seswavlas.<br />

evropul literaturaSi termin `marginaluris~ gamoyeneba XX s. 60-70-iani<br />

wlebi<strong>da</strong>n iwyeba. aq igi ramdenadme sxva <strong>da</strong>tvirTvas iZens, misi semantika laTinur<br />

sityvas marginalis (ganapira, kideze mdebare) ukavSirdeba, romelic aRniSnav<strong>da</strong><br />

SeniSvnebs an naxatebs wignis mindvrebze 63 . Tan<strong>da</strong>Tan termini gasc<strong>da</strong> sociologiisa <strong>da</strong><br />

literaturaTmcodneobis farglebs <strong>da</strong> kulturologiuri mniSvneloba SeiZina.<br />

dReisaTvis samecniero literaturaSi aqtiurad gamoiyeneba `marginaluri<br />

kulturis~ cneba, Tumca misi Sinaarsi mkafiod gansazRvruli ar aris. xSirad mas<br />

ganixilaven marginaluri individis an subkulturis analogiiT. aseT SemTxvevaSi<br />

termini negatiur <strong>da</strong>tvirTvas iZens; aqcenti keTdeba marginaluri kulturis<br />

`gaorebul~, `kulturaTSoris~ xasiaTze, kulturuli TviTidentifikaciis procesis<br />

sirTuleze, TviTSemecnebis mTlianobis <strong>da</strong>rRvevaze, aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, Sinagan<br />

diskom<strong>for</strong>tsa <strong>da</strong> mis Sesabamis qcevis <strong>for</strong>mebze, faseulobiT <strong>da</strong> normatul ambivalenturobaze,<br />

struqturul maxasiaTebelTa ekleqturobaze. marginaluroba miiCneva<br />

gar<strong>da</strong>maval mdgomareobad kulturisaTvis, romelic mTavrdeba kulturuli saxis<br />

gamokveTiTa <strong>da</strong> kulturuli TviTidentifikaciis problemis ga<strong>da</strong>WriT, Tumca arsebobs<br />

sxvagvari Tvalsazrisic. marginaloba gaiazreba ara ama Tu im jgufis<br />

`fiqsirebul~ maxasiaTeblad, aramed urTierTobaTa garkveul tipad, romelic gulisxmobs<br />

gansazRvrul <strong>da</strong>mokidebulebas ama Tu im kulturis faseulobebisadmi 64 .<br />

`marginaluri kulturis~ cneba gansakuTrebiT sainteresoa civilizaciaTa mijnebze<br />

mcxovrebi xalxebisa <strong>da</strong> qveynebisaTvis, romlebic calsaxad ver gansazRvraven<br />

TavianT civilizaciur kuTvnilebas <strong>da</strong> romelTa kulturis saxis aRsaniSnavad<br />

gamoiyeneba, agreTve, `ganapirulobis~, `periferiulobisa~ <strong>da</strong> sxva cnebebi.<br />

mkvlevarTa nawili miiCnevs, rom `sasazRvro~, `periferiuli~, `marginaluri~ kulturis<br />

nacvlad, umjobesia gamoviyenoT termini `ganapira~ kultura, radgan igi, jer<br />

erTi, moklebulia SefasebiT <strong>da</strong>tvirTvas, meore, moicavs yvela zemoT naxseneb<br />

gansazRvrebas, <strong>da</strong> bolos, orientirebulia `ganapira~ kulturis kavSirze mis warmom-<br />

Sob kulturasTan, aqcents akeTebs maTi erTobis momentze 65 .<br />

`ganapiruloba~ ar <strong>da</strong>iyvaneba mxolod sivrciT-geografiul faqtorze; es<br />

kulturologiuri cnebaa <strong>da</strong> miuTiTebs mocemuli regionis kulturul specifikaze.<br />

`ganapiruloba~ gulisxmobs cvlilebebsa <strong>da</strong> trans<strong>for</strong>maciebs `didi~ kulturis<br />

sistemis farglebSi. iqmneba kulturis elementTa axali kombinaciebi, axali aqcentebi,<br />

icvleba elementTa urTierTqmedebis <strong>for</strong>mebi; raRac aqtualizdeba, raRac ukana<br />

planze ga<strong>da</strong>dis, magram yvelaferi es xdeba `didi~ kulturis principebis, kanonzomierebaTa<br />

<strong>da</strong> tendenciaTa CarCoebSi.<br />

a.j.toinbiT <strong>da</strong>wyebuli _ dRemde, mkvlevrebi araerTxel aRniSnavdnen, rom<br />

zogjer, kulturis/civilizaciis mTeli sistemis krizisis dros, SeiZleba, `ganapira~<br />

tipis kulturam ufro mkafiod gamoxatos am sistemis arsi, kanonzomierebani <strong>da</strong><br />

tendenciebi, vidre `birTvma~, centrma. `didi~ kulturebis istoriis krizisul periodebSi<br />

misma centrebma SeiZleba `ganapiras~ ga<strong>da</strong>inacvlos. i.brodski erT-erT<br />

statiaSi wer<strong>da</strong>: ramdena<strong>da</strong>c civilizaciebi sasrulia, yoveli maTganis cxovrebaSi<br />

dgeba momenti, roca centri `veRar iWers~, veRar asrulebs SemakavSireblis, gamaer-<br />

Tianeblis rols; ase <strong>da</strong>emarTa roms, ufro adre — elinistur saberZneTs. aseT epoqebSi<br />

63 Шапинский В.А. Культурная маргинальность как социально-философская проблема. Автореф. диссерт. на соискание<br />

ученой степени канд.филос.наук. М., 1990, с.3.<br />

64<br />

iqve, gv.7.<br />

65 Субичус Б.Ю. Иберо-Америка в мировом цивилизационном процессе. - В журн.: Латинская Америка, М., 1999, № 7-8,<br />

с.139.<br />

36


SemakavSirebel samuSaos asruleben provincielebi, ganapira mxareebis a<strong>da</strong>mianebi.<br />

gavrcelebuli Tvalsazrisis sapirispirod, kulturis samyaro ar mTavrdeba ganapira<br />

mxares — igi swored iq `ixsneba” 66 .<br />

magaliTad, albaT, gamodgeba aRmosavleT qristianuli civilizacia, romlis<br />

centris, birTvis _ bizantiis _ <strong>da</strong>cemis Semdeg centrma Tan<strong>da</strong>Tan ruseTisaken _<br />

adre misi ganapira kulturisaken _ ga<strong>da</strong>inacvla, romelmac aRmosavleT qristianuli<br />

samyaros centrisa <strong>da</strong> bizantiis politikuri Tu kulturuli memkvidris rolze<br />

aSkarad ganacxa<strong>da</strong> pretenzia (moskovi _ mesame romi).<br />

ufro adre, XII saukunesa <strong>da</strong> XIII s. <strong>da</strong>sawyisSi, bizantiis krizisis dros, aRmosavleT<br />

qristianuli samyaros centris, birTvis rolis Sesrulebis pretenzias saqarTvelo<br />

acxadeb<strong>da</strong>. erTxans man TiTqos aiRo kidec Tavis Tavze es funqcia, magram mxolod<br />

mcire xniT.<br />

ganarCeven `ganapira~ kulturis ramdenime qvetips: 1) `axalgazr<strong>da</strong>~ kulturebi, Tavis<br />

droze `gamotanili~ `didi~ kulturis Tav<strong>da</strong>pirveli sivrci<strong>da</strong>n, metropoliaTa<br />

yofili koloniuri variantebi (magaliTad, laTinuramerikuli <strong>da</strong> Crdiloamerikuli<br />

kulturebi); 2) `ganapira~ kulturebi Zveli avtoqtonuri tradiciiT (magaliTad,<br />

espanuri kultura) 67 .<br />

f. brodeli miuTiTeb<strong>da</strong> `ganapira~, `sasazRvro~ kulturaTa Seswavlis mniSvnelobaze.<br />

igi Tvli<strong>da</strong>, rom aseTi kulturebis meSveobiT civilizaciaTa sazRvrebi<br />

ixsneba sxvebTan kontaqtisaTvis, maTSi mJRavndeba civilizaciaTa komunikaciuri<br />

SesaZleblobani. den <strong>da</strong>ineri aRniSnavs, rom civilizaciaTa TviTidentifikacia<br />

swored maT periferiaze yalibdeba, sxva civilizaciebTan <strong>da</strong>pirispirebis Sedegad 68 .<br />

mkvlevarTa nawilis azriT, sakontaqto zona warmoiSoba ara ganyenebuli <strong>da</strong> Soreuli<br />

kulturuli urTierTgavlenis Sedegad, rodesac urTierTobas safuZvlad udevs<br />

omebi, vaWroba an diplomatia, aramed mWidro eTnikuri <strong>da</strong> saxelmwifoebrivi urTier-<br />

Tobis procesSi. kontaqtis zona _ es aris organuli <strong>da</strong> sicocxlisunariani struqtura,<br />

Tavisi kanonebiTa <strong>da</strong> Taviseburi kulturuli saxiT 69 . aseTi, drosa <strong>da</strong> sivrceSi<br />

"gaSlili", zonis magaliTad avtori asaxelebs bizantiur-somxur sakontaqto zonas.<br />

kontaqtis zonebi yalibdeba, agreTve, civilizaciaTa sivrciTi gafarToebis procesSi,<br />

roca maT SemadgenlobaSi eqceva (mudmivad an droebiT) mezobeli kulturebi.<br />

v.d. koroliuki sakontaqto zonis cnebas iyenebs barbarosuli periferii<strong>da</strong>n<br />

imperiaze gar<strong>da</strong>mavali teritoriis aRsaniSnavad 70 . igi erTmaneTisagan ganasxvavebs<br />

`sinTezur~ <strong>da</strong> `usinTezo~ sakontaqto zonebs; pirvelis magaliTad asaxelebs <strong>da</strong>savleT<br />

evropas, romlis saxis CamoyalibebaSi ga<strong>da</strong>mwyveti roli Seasrula antikurobisa<br />

<strong>da</strong> barbarosobis eTnikur <strong>da</strong> socialur elementTa sinTezma, meorisa ki _ samxreTaRmosavleTi<br />

<strong>da</strong> centraluri evropis sakontaqto zonas, sa<strong>da</strong>c mox<strong>da</strong> mxolod<br />

calkeuli elementebis sinTezi <strong>da</strong> mas ar Seusrulebia arsebiTi roli <strong>da</strong>saxelebuli<br />

regionis eTnikuri <strong>da</strong> socialur-ekonomikuri saxis <strong>for</strong>mirebaSi 71 .<br />

CvenTvis sainteresoa kidev erTi <strong>garemo</strong>eba: v.koroliuki miiCnevs, rom samxreTaRmosavleT<br />

evropis, rogorc tipologiuri TvalsazrisiT Taviseburi zonis Seswav-<br />

66<br />

ix.: Иберо-Америка в мировом цивилизационном процессе (Материалы дискуссии). – В журн.: Латинская Америка, М.,<br />

1999, № 7-8, с.139.<br />

67<br />

Субичус Б.Ю. Иберо-Америка в мировом цивилизационном процессе. - В журн.: Латинская Америка, М., 1999, № 7-8,<br />

с.140.<br />

68<br />

kopitersi b. saqarTvelo <strong>da</strong> evropa: periferiis cneba saerTaSoriso urTierTobebSi. — Jurn.:<br />

sazogadoeba <strong>da</strong> politika, II, Tb., 1999, gv.86.<br />

69 Арутюнова-Фиданян В.А. <strong>da</strong>sax.naSr., gv.382.<br />

70 Королюк В.Д. О так называемой «контактной зоне» в Юго-Восточной и Центральной Европе периода раннего<br />

средневековья. – В кн.: Юго-Восточная Европа в средние века. Кишинев, 1972, с.31-46.<br />

71 Королюк В.Д. О так называемой «контактной зоне» ..., gv.31-46.<br />

37


lis sferoSi <strong>da</strong>grovili gamocdileba SeiZleba gamoyenebul iqnes `evropis sxva _<br />

socialur-ekonomikuri, kulturuli <strong>da</strong> eTnikuri TvalsazrisiT <strong>da</strong>saxelebulTan<br />

axlo mdgomi regionebis kvlevisaTvis. pirvel rigSi, saqme exeba amierkavkasiasa <strong>da</strong><br />

mimdebare teritoriebs” 72 (aqve SevniSnoT, rom, rogorc vxe<strong>da</strong>vT, v.koroliuki<br />

amierkavkasias evropis regionad ganixilavs).<br />

civilizaciaTa kontaqtis zonad miCneulia balkaneTi, rogorc romanul-germanuli,<br />

aRmosavleT qristianuli <strong>da</strong> muslimuri civilizaciebis urTierTSexvedris,<br />

urTierTgavlenisa <strong>da</strong> Sejaxebis regioni. ax.w. IV saukuni<strong>da</strong>n balkaneTis didi nawili<br />

aRmosavleT qristianuli civilizaciis SemadgenlobaSi moeqca, romelic, saxelmwifoebrivi<br />

TvalsazrisiT, bizantiis imperiis saxiT iyo warmodgenili. XIV saukuni<strong>da</strong>n<br />

islamis SeWram Sewyvita am regionis lokaluri ganviTareba zemoT <strong>da</strong>saxelebuli<br />

civilizaciis farglebSi, aq erTmaneTs Sexv<strong>da</strong> marTlmadidebluri <strong>da</strong> muslimuri<br />

samyaroebi, romelTac didi gavlena iqonies erTmaneTze, Tumca balkaneTSi ar Camoyalibebula<br />

balkanur-muslimuri kulturul-istoriuli erToba 73 .<br />

marTlmadidebluri <strong>da</strong> muslimuri samyaroebis Sexvedris TvalsazrisiT, civilizaciaTa<br />

kontaqtis zonad SeiZleba ganvixiloT mTlianad kavkasia <strong>da</strong>, kerZod, saqar-<br />

Tvelo. XV s. meore naxevri<strong>da</strong>n, bizantiis <strong>da</strong>cemis Semdeg, mas marTlac moux<strong>da</strong><br />

lokaluri ganviTareba, rogorc muslimuri civilizaciis farglebSi moqceul aRmosavleTqristianuli<br />

civilizaciis nawils. balkaneTisa ar iyos, arc aq Camoyalibebula<br />

qarTul-muslimuri (an kavkasiur-muslimuri) kulturul-istoriuli erToba. amdenad,<br />

kavkasia <strong>da</strong>, kerZod, saqarTvelo, sainteresoa civilizaciaTa kontaqtis Sedegis<br />

kuTxiT.<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom kulturaTa/civilizaciaTa kontaqtis generaciul SesaZleblobaTa<br />

sakiTxi civilizaciur kvlevaTa erT-erTi aqtualuri problemaa. es aris<br />

sakiTxi kulturaTa/civilizaciaTa iseTi urTierTqmedebis Sesaxeb, romelsac<br />

Sedegad mosdevs axali kulturuli realobis gaCena. warmoiSoba Tu ara kontaqtis<br />

zonebSi kulturebi, romlebic SeiZleba iqcnen axali civilizaciur-kulturuli<br />

tipis safuZvlad? samecniero (maT Soris, uaxles) literaturaSi am kiTxvis<br />

sxva<strong>da</strong>sxvagvar pasuxs vxvdebiT. es sakiTxi metad saintereso <strong>da</strong> aqtualuria<br />

CvenTvisac, radgan qarTuli kultura swored civilizaciaTa kontaqtis zonaSi<br />

yalibdebo<strong>da</strong> <strong>da</strong> misi istoriis erT etapze mas, TiTqos, gauCn<strong>da</strong> axali civilizaciurkulturuli<br />

tipis safuZvlad qcevis Sansi (vgulisxmobT kavkasiur kulturul<br />

erTobas). am sakiTxze qvemoT gveqneba saubari.<br />

gamoiyofa kulturaTa/civilizaciaTaSorisi urTierTobis sami ZiriTadi tipi: 1.<br />

konfrontacia, 2. simbiozi, 3. sinTezi.<br />

pirveli tipi emyareba ucxo realobis srul uaryofas, sulieri gamocdilebis sxva,<br />

sakuTarisagan gansxvavebuli <strong>for</strong>mebis totalur miuReblobas. es gamocdileba<br />

ganixileba rogorc `ucxo~, `mtruli~, romelic calsaxad un<strong>da</strong> ganidevnos.<br />

meore tipi gulisxmobs viTarebas, roca TiToeuli urTierTmoqmedi mxare inar-<br />

Cunebs sakuTar saxes, ar warmoiSoba axali kulturuli Tvisobrioba, magram kontaqtSi<br />

myof kulturul realobaTa Soris Cndeba sistemuri kavSiri. `gareSe~ kulturuli<br />

realoba kontaqtis monawileTa mier bunebrivad aRiqmeba; aseTi arsebobis winaaRmdegobrioba<br />

ar gaiazreba. simbiozisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia urTierTmizidvisa <strong>da</strong><br />

urTierTganzidvis winaaRmdegobrivi Serwyma. pirvelis Zala sakmaod didia imisTvis,<br />

72 Королюк В.Д. Основные проблемы формирования контактной зоны в юго-восточной европе и бессинтезного региона в<br />

восточной и центральной Европе. – В кн.: Проблемы социально-экономических формаций. Историко-типологические<br />

исследования. М., 1975, с. 159.<br />

73 Вишняков Я.В. Балканы как цивилизационно-контактная зона (К постановке проблемы). –<br />

http://www.rami.ru/publications/gorchakov/vishniakov.rtf<br />

38


om Seiqmnas sistemuri kavSiri kontaqtis monawileebs Soris, amasTan, TiToeuli mxare<br />

meores aRiqvams rogorc `ucxos~. am ukanasknelis ganzidvis, moSorebis xarisxi ki<br />

sakmaod didia, raTa Seiqmnas mkacri zRvari gansxvavebul kulturul elementTa<br />

<strong>da</strong>axloebis, Serwymisa <strong>da</strong> axal, kontaqtSi myofTagan gansxvavebul Tvisebriobad<br />

trans<strong>for</strong>maciisaTvis.<br />

simbiozSi myof eTnokulturul elementTa Tanafardoba SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxvagvari<br />

iyos: <strong>da</strong>wyebuli situaciiT, roca upiratesoba aqvs avtoqtonur sawyiss, xolo<br />

`mosuli~ kulturis elementebi arseboben cnobierebis periferiaze, <strong>da</strong>mTavrebuli<br />

mdgomareobiT, roca msoflmxedvelobis RerZad faseulobaTa `motanili~ sistema<br />

gvevlineba 74 .<br />

mesame tipze _ sinTezze _ saubari SeiZleba maSin, Tu kontaqtis zonaSi Cndeba<br />

Tvisobrivad axali, kontaqtSi myof kulturul samyaroTagan gansxvavebuli<br />

kulturuli realoba. aseTi tipis magaliTad v.aruTiunova-fi<strong>da</strong>niani asaxelebs somexi<br />

qalkedonitebis kulturas, romelic, misi azriT, warmoadgen<strong>da</strong> sami tradiciis —<br />

somxuris, bizantiurisa <strong>da</strong> qarTulis — sinTezs, <strong>da</strong>myarebuls adgilobriv (somxur)<br />

safuZvelze 75 .<br />

i.Semiakinis azriT, simbiozi SeiZleba iyos axali kulturuli realobis Camoyalibebis<br />

pirveli stadia, kulturaTa sinTezis procesis <strong>da</strong>sawyisi. magram SeiZleba igi<br />

aseTad ar iqces _ im SemTxvevaSi, Tu kulturaTa urTierTqmedebis procesSi<br />

upiratesoba centri<strong>da</strong>nuli tendenciebis mxarezea, romlebic <strong>da</strong>kavSirebulia<br />

destruqciuli konfrontaciis logikasTan 76 .<br />

saerTod, kulturaTa sinTezis SesaZleblobisadmi mkvlevarTa <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

umetesad skeptikuria, gansakuTrebiT _ Tu saubaria sxva<strong>da</strong>sxva civilizaciuri<br />

kuTvnilebis kulturaTa kontaqtze. skeptikosTa Tvalsazrisi, yvelaze mkafiod,<br />

Semdegnairad SeiZleba <strong>for</strong>mulirdes: `Cven ar gagvaCnia sarwmuno sabuTi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

civilizaciuri warmomavlobis kulturul sistemaTa pozitiuri, urTierTgamamdidrebeli<br />

urTierTqmedebis SesaZleblobis aRiarebisaTvis” 77 .<br />

kulturaTa urTierTqmedebis SesaZlebloba <strong>da</strong> Sedegi sxva terminebiTac<br />

aRiniSneba: 1. kulturuli mravalferovneba, gansxvavebaTa SenarCuneba (aqve Tavsdeba<br />

`civilizaciaTa Sejaxebis~ Teoria); 2. kulturuli konvergencia anu<br />

urTierT<strong>da</strong>msgavseba; 3. hibridizacia anu Sereva.<br />

kulturuli mravalferovnebis simyare aRiarebulia kulturuli relativizmis<br />

Teoriis mier, romelic kulturebs ganixilavs rogorc calkeul mTlianobebs an<br />

konfiguraciebs, isini misawvdomia mxolod `Signi<strong>da</strong>n~, sakuTari cnebebis meSveobiT.<br />

meore versiiT, kulturebi Ria sistemebia, romlebic mudmivad iTviseben axal<br />

elementebs.<br />

kulturuli konvergenciis Teoria gulisxmobs maTi homogenizaciis SesaZleblobas.<br />

am Teoriis mogviano variantebia modernizacia, vesternizacia, romlis <strong>for</strong>mad<br />

miiCneven amerikanizacias, `koka-kolonizacias~. am process `kulturuli imperializmis~<br />

saxeliTac ixsenieben.<br />

hibridizaciis yuradRebis centrSia metisi, kulturuli narevi, hibridi. kulturis<br />

hibridizacia aRiniSneba, agreTve, terminebiT _ sinkretizacia, kreolizacia,<br />

74 Шемякин Я.Г. Межцивилизационное взаимодействие и процесс культурогенеза в Латинской Америке. – Iberica<br />

Americans: Механизмы культурообразования в Латинской Америке. М., 1994, с.18-19.<br />

75 Арутюнова-Фиданян В.А. Византия и Армения в X-XII вв.: Зона контакта. – В кн.: Византия между Западом и Востоком.<br />

Опыт исторической характеристики. СПб., 1995, с.391.<br />

76 Шемякин Я.Г. К вопросу о характере взаимодействия испанского начала с автохтонными культурами в эпоху конкисты. –<br />

В сб.: Iberica Americans. Культуры Нового и Старого Света XVI-XVIII вв. в их взаимодействии. СПб., 1991, с.41.<br />

77<br />

Иноземцев В.Л., Кузнецова Е.С. Глобальный кoнфликт ХХI в. Размышления об истоках и перспективах<br />

межцивилизационных противоречий. – В журн.: Политические исследования, М., 2001, № 6, с.137.<br />

39


metisizacia, globaluri lokalizacia <strong>da</strong> lokaluri globalizacia.<br />

hibridizaciis versiis sawinaaRmdegod, miuTiTeben, rom Sereva <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

ufro kulturis enis, vidre kulturis gramatikis donisaTvis. `mogzauroben~ kulturis<br />

ze<strong>da</strong>piruli elementebi: sakvebi, tansacmeli, mo<strong>da</strong>, xelovneba, garTobis<br />

saSualebani <strong>da</strong> sxva, xolo ufro siRrmiseuli elementebi <strong>da</strong> faseulobani, kulturis<br />

struqturuli ansambli mWidro<strong>da</strong>a mijaWvuli konkretul konteqsts. aqe<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, globalizacia ze<strong>da</strong>piruli movlenaa, radgan `siRrmeSi~ kacobrioba<br />

<strong>da</strong>yofili rCeba istoriulad Camoyalibebul kulturul regionebad 78 .<br />

kulturuli gavlenis, kulturul sesxebaTa problema kulturologiis erT-erTi<br />

mniSvnelovani sakiTxia. igi gansakuTrebiT aqtualuria kulturaTa Sexvedris regionebSi<br />

mcxovreb eTnosTaTvis, romelTa ricxvs Cvenc mivekuTvnebiT. kulturaTSorisi<br />

urTierTobis problemaTa kvlevisas pirvel rigSi pasuxis gacemas moiTxovs<br />

kiTxvebi: ra, rodis <strong>da</strong> ratom SeiZleba iqces sesxebis obieqtad <strong>da</strong> ra ar eqvemdebareba<br />

sesxebas? rogoria nasesxebisa <strong>da</strong> tradiciulis Tanafardoba kulturaSi? mudmivia es<br />

Tanafardoba, Tu igi icvleba sxva<strong>da</strong>sxva pirobebis zegavleniT?<br />

`sxva~ kulturebis aRqmis, kulturaTa urTierTobis meqanizmebi kulturologTa<br />

mudmivi interesis sagania. <strong>da</strong>savlelma mecnierebma, savele kvlevebis Sedegad, gamoyves<br />

`sxva~ kulturasTan kontaqtze ama Tu im kulturis reaqciis, `sxva~ kulturis<br />

aRqmis 2 ZiriTadi tipi: eTnocentruli <strong>da</strong> eTnorelatiuri. pirveli, Tavis mxriv,<br />

moicavs sami saxis reaqcias: 1) kulturaTa Soris arsebuli gansxvavebis uaryofa, 2)<br />

sakuTari kulturuli upiratesobis <strong>da</strong>cva, 3) gansxvavebaTa minimizacia; meore tipi<br />

aseve samgvar reaqcias aerTianebs: 1) kulturaTa gansxvavebis miReba-aRiareba, 2) axal<br />

kulturasTan a<strong>da</strong>ptacia, 3) integracia orive (mSobliur <strong>da</strong> axal) kulturaSi 79 .<br />

s.lurie gvTavazobs `eTnikuri konstantebis~ cnebas, romlebic, misi azriT,<br />

kulturuli tradiciis birTvs Seadgens. esaa aracnobier warmodgenaTa kompleqsi,<br />

romelic gansazRvravs samyaroSi a<strong>da</strong>mianis moqmedebis xasiaTs. eTnikuri konstantebi<br />

moicavs sikeTisa <strong>da</strong> borotebis wyaroTa lokalizaciis, borotebaze sikeTis<br />

gamarjvebis gzebisa <strong>da</strong> sxv. paradigmebs. maTi meSveobiT a<strong>da</strong>miani axdens samyaros<br />

racionalizacias ise, rom masSi SesaZlebeli iyos a<strong>da</strong>mianis aqtivoba, igi aigivebs<br />

sakuTar Tavs a<strong>da</strong>mianTa romelime erTobasTan, romlis farglebSi SesaZlebelia<br />

erToblivi moqmedeba. sxva<strong>da</strong>sxva eTnikur kulturas am erTobaze sakuTari warmodgena<br />

aqvs. samyaros eTnikuri saxe _ esaa eTnikuri konstantebisa <strong>da</strong> faseulobiTi<br />

orientaciis erToblioba. konstantebisa <strong>da</strong> orientaciis Tanafardoba SeiZleba ganvixiloT<br />

rogorc Tanafardoba moqmedebis pirobebsa <strong>da</strong> moqmedebis mizans Soris 80 .<br />

kulturaTSorisi kontaqtebis procesSi SeTvisebuli yvela siaxle swored kulturuli<br />

tradiciisa <strong>da</strong> misi Semadgeneli eTnikuri konstantebis `cenzuras~ gadis, ris<br />

Semdeg maTi nawili `moergeba~ tradiciis struqturas, nawili _ ara. pirvel SemTxvevaSi<br />

xdeba sesxeba, Tumca sesxebac, Tavis mxriv, sxva<strong>da</strong>sxvagvarad xorcieldeba.<br />

magaliTad, aziuri qveynebis vesternizebuli elita zogjer <strong>da</strong>savlur faseulobaTa<br />

imgvar a<strong>da</strong>ptirebas axerxebs, rom isini Znelad sacnobi xdeba mSobeli <strong>da</strong>savle-<br />

TisaTvis 81 .<br />

cxadia, kontaqtSi myof kulturaTagan TiToeuls aqvs sakuTari kulturis faseu-<br />

78 Питерсе Я.Н. Глобализация и культура: три парадигмы. – В кн.: Этнос и политика. Автор-составитель А.А.Празаускас.<br />

М., 2000, с.324.<br />

79 Иконникова Н.К. Механизмы межкультурного восприятия. – В журн.: Социологические исследования, М., 1995, № 11,<br />

с.27.<br />

80 Лурье С.В. Евразия: проблемы соседства культур и межкультурного взаимодействия. – В журн.: Вестник Евразии<br />

(Независимый научный журнал), М., 1999, № 1-2 (6-7), с.25.<br />

81<br />

iqve, gv.35.<br />

40


lobiTi safuZvliT ganpirobebuli qcevis nimuSebi, sxva kulturebTan urTierTobis<br />

normatiul-regulaciuri modelebi. mkvlevarTa nawili am modelebs kulturaTSorisi<br />

komunikaciis programebs uwodebs <strong>da</strong> miuTiTebs maTi Seswavlis did mniSvnelobaze,<br />

radgan, maTi azriT, es SesaZleblobas mogvcems, gamovavlinoT <strong>da</strong> <strong>da</strong>vadginoT kulturaTSorisi<br />

komunikaciis programis universaluri, idealuri modeli 82 . magaliTad,<br />

amgvari idealuri modelebi SeiZleba moviZioT sxva<strong>da</strong>sxva xanis evropel moazrovneTa<br />

kulturfilosofiur koncefciebSi, romlebic gvaCveneben, rogor aRiqmebo<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

fasdebo<strong>da</strong> evropelTa mier sxva kulturebi sxva<strong>da</strong>sxva epoqaSi 83 .<br />

TiToeul civilizacias aqvs Tavisi kulturul-eTnikur-geopolitikuri `birTvi~<br />

<strong>da</strong> `periferia~. aqe<strong>da</strong>n pirvelSi igulisxmeba, a.toinbis sityviT rom vTqvaT,<br />

civilizaciis warmoSobis areali, anu is sivrce, sa<strong>da</strong>c ZiriTa<strong>da</strong>d yalibdebo<strong>da</strong> misi<br />

socialur-kulturuli saxe, faseulobaTa sistema, `periferia~ ki gulisxmobs am<br />

arealis gavrcelebis Sedegad mis farglebSi moqceul sivrces, romelsac msWvalavs<br />

faseulobaTa igive sistema <strong>da</strong> met-naklebad igive socialur-kulturuli saxe aqvs.<br />

periferiaze ganTavsdeba ganapira an sasazRvro kulturebi, romlebic ki ar<br />

`amTavreben~, `SemosazRvraven~ am civilizacias, aramed `gaxsnian~ mas sxvebTan kontaqtisaTvis;<br />

mezobel civilizaciaTa `periferiebi~ erTmaneTisagan mkacrad gamijnuli<br />

ar arian. Sesabamisad, SeiZleba gamoiyos civilizaciis `birTvuli~ <strong>da</strong> `periferiuli~<br />

an `ganapira~ kulturebi. am azriT, SeiZleba vTqvaT, rom qarTuli kultura ar<br />

ganekuTvneba im kulturaTa ricxvs, romlebic yalibdebodnen rogorc romelime<br />

civilizaciis `birTvi~ (Tu mxedvelobaSi ar miviRebT Camoyalibebis procesSi myofi<br />

kavkasiuri erTobis `birTvad~ qcevis ararealizebul perspeqtivas XI-XII saukuneebSi);<br />

Tavisi xangrZlivi istoriis manZilze igi warmoadgen<strong>da</strong> erT-erTs im sasazRvro<br />

kulturaTagan, romlebic <strong>da</strong>savlur <strong>da</strong> aRmosavlur civilizaciaTa kontaqtis zonaSi<br />

mdebareoben.<br />

kulturologiaSi periferiuloba-ganapirulobis, birTvisa <strong>da</strong> periferiis cnebebi<br />

sxva mniSvnelobiTac ixmareba, kerZod, faseulobiT-azrobrivi mniSvnelobiT. aseTi<br />

gagebiT, birTvi _ esaa simboloTa, faseulobaTa <strong>da</strong> SexedulebaTa wesrigis centri,<br />

romelic marTavs sazogadoebas. birTvis elementebs Seadgenen Sexedulebani <strong>da</strong><br />

faseulobani kulturis sxva<strong>da</strong>sxva sfero<strong>da</strong>n (magaliTad, sameurneo praqtika, religia,<br />

xelovneba <strong>da</strong> sxv.), rogorc `didi anu werilobiTi~, ise `mcire anu zepiri~<br />

tradiciis saxiT. umniSvnelovanes faqtorebad, romlebic gansazRvraven civilizaciis<br />

birTvis <strong>for</strong>mirebas, miCneulia religia, xelovneba, filosofia 84 . civilizaciis<br />

birTvi, istoriuli dinamikis TvalsazrisiT, myari elementebisagan Sedgeba, magram igi<br />

arc ucvlelia <strong>da</strong> arc monoliTuri. amis mizezi misi heterogenulobaa; misi<br />

Semadgeneli nawilebi (msoflmxedvelobrivi principebi, stereotipuli Sefasebani <strong>da</strong><br />

sxv.) birTvSi sxva<strong>da</strong>sxva dros integrirdebian, Tumca ar arian aRbeWdili konkretuli<br />

istoriuli epoqis niSniT.<br />

rac Seexeba periferias, masSi Tavs iyris elementebi, romlebic gamodis<br />

civilizaciis birTvis gareT. es ukanasknelni ar moicavs mTlianad <strong>da</strong> srulad<br />

faseulobebs, romlebic aRiarebulia sazogadoebaSi. arsebobs faseulobani, romlebic<br />

mxolod garkveul farglebSi vrceldeba. periferiulad SeiZleba migvevlinos:<br />

swrafwarmavali elementebi, romlebic Se<strong>da</strong>rebiT mokle droSi (erTi-ori Taobis<br />

cxovreba) qreba; elementebi, romelTac ar SeuZeniaT universaluri, saerTociviliza-<br />

82 Яркова Е.Н. Межкультурная коммуникация: опыт теоретической систематизации (на материале киргизско-российских<br />

отношений). – Вестник Московского ун-та, сер.12. Политические науки. М., 1999, № 1, с.60.<br />

83 iqve, gv.61 .<br />

84 Шилз Э. Общество и общества: микросоциологический подход. – В кн.: Американская социология: перспективы,<br />

проблемы, методы. М., 1972, с.353.<br />

41


ciuri mniSvneloba, magram ganagrZoben funqcionirebas; inovaciuri elementebi,<br />

romlebic droTa ganmavlobaSi SeiZleba <strong>da</strong>mkvidrdnen an ar <strong>da</strong>mkvidrdnen, iqcnen an ar<br />

iqcnen birTvulad 85 .<br />

o.letimori periferias ganaxlebis wyarod miiCnevs, sai<strong>da</strong>nac cvlilebaTa impulsebi<br />

centrisaken miemarTeba. magaliTad, CineTSi feo<strong>da</strong>lizmis warmoSobas letimori<br />

centrze periferiis zemoqmedebiT xsnis. 86<br />

civilizaciis zogi seqtori metad periferiulia, zogi _ naklebad. rac ufro<br />

periferiulia maTi mdgomareoba, miT ufro naklebaa isini gamsWvaluli birTvuli<br />

elementebiT, nakleba<strong>da</strong>a moculi centraluri instituciuri sistemiT.<br />

periferiis socialur-kulturuli buneba araerTgvarovani <strong>da</strong> moZravia. erTi<br />

mxriv, periferia eqvemdebareba centrs, meore mxriv, man Tavad SeiZleba gavlena<br />

iqonios centrze, Caenacvlos an CamoSordes mas.<br />

`birTvi-periferiis~ cnebaTa kidev erTi interpretaciis mixedviT, civilizaciis<br />

kulturuli birTvi warmodgenilia faseulobebis, azrovnebis, stilis, qcevis nimuSTa<br />

sistemis saxiT, romelic safuZvlad udevs mTeli civilizaciis <strong>da</strong>narCen nimuSebs 87 .<br />

kulturuli birTvis upirvelesi matarebelia civilizaciis sazogadoeba-dominanti<br />

(an sazogadoeba-dominantebi). mis irgvliv ganlagebulia sazogadoeba-subdominantebi,<br />

romlebic dominantis nimuSTa recipientebia, amasTan, maTi civilizaciuri<br />

kuTvnileba calsaxad gansazRvrulia. magaliTad, n. rozovis azriT, evraziuli civilizaciis<br />

subdominantebia belorusi, aRmosavleT ukraina <strong>da</strong> ruseTis Siga erovnuleTnikuri<br />

warmonaqmnebis umravlesoba, agreTve saqarTvelo <strong>da</strong> somxeTi, romelTac,<br />

rogorc mkvlevari aRniSnavs, TurqeTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> aSS-<strong>da</strong>n momdinare mizidulobis Zalebis<br />

zemoqmedebiT, marginalur zonebad qcevis safrTxe emuqreba 88 .<br />

civilizaciis gare wres qmnis sasazRvro (marginaluri) zona, romlis sazogadoebebi<br />

ganicdian mosazRvre civilizaciebis Tanabar an rigrigobiT gaZlierebad<br />

gavlenas. rac ufro <strong>da</strong>Sorebulia centri<strong>da</strong>n ganapira sazogadoebis teritoria, miT<br />

ufro <strong>da</strong>Sorebulia misi kultura civilizaciis kulturuli birTvisagan. radgan<br />

periferia (sasazRvro zona) rTuli Semadgenlobis movlenaa, mis ama Tu im segments<br />

SeiZleba gaaCndes <strong>da</strong>moukidebeli birTvuli kulturuli elementebi, rogorc es iyo,<br />

magaliTad, aRmosavleT qristianuli (marTlmadideblur-slavuri) civilizaciis<br />

periferiad warmodgenil saqarTveloSi, poloneTSi, litvaSi <strong>da</strong> sxv. n. rozovi Tvlis,<br />

rom poloneTi, litva <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleT ukraina, romelTac mWidro <strong>da</strong> Rrma istoriulenobriv-genetikuri<br />

kavSiri hqon<strong>da</strong>T ruseTTan Tu <strong>da</strong>narCen slavur samyarosTan,<br />

ga<strong>da</strong>sZala sxva birTvma, roca maT kaTolikoba miiRes 89 .<br />

erTiani kulturuli sivrcis cneba <strong>da</strong> misi<br />

mimarTeba kavkasiasTan (samxreT kavkasiasTan).<br />

saerTokavkasiuri (samxreTkavkasiuri) identurobis problema<br />

Cndeba kiTxva: SeiZleba Tu ara kavkasia CaiTvalos gansakuTrebul civilizaciad, an<br />

erTian kulturul-civilizaciur arealad, an SeiZleba laparaki gansakuTrebul<br />

85 iqve, gv.353.<br />

86 Лэттимор О. Периферия как источник обновления. – В кн.: Этнос и политика. Автор-сост. А.А.Празаускас. М., 2000,<br />

с.210-213.<br />

87<br />

Розов Н.С. Структура цивилизации и тенденции мирового развития. Новосибирск, 1992, с.39.<br />

88 iqve, gv.128-129.<br />

89<br />

Розов Н.С. На пути к синтезу макроисторических парадигм. – В журн.: Философия и общество, М., 1998, № 4, с.129.<br />

42


kavkasiur civilizaciaze? am kiTxvaze pasuxis gasacemad un<strong>da</strong> ganisazRvros, rogor<br />

gaigeba civilizacia kavkasiasTan mimarTebaSi.<br />

amis garkveva miT ufro aucilebelia, Tu gaviTvaliswinebT gaugebrobebsa <strong>da</strong><br />

mouwesrigeblobas `civilizaciis~ cnebis gamoyenebisas, romelic <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

Cveni samecniero literaturisaTvis mas Semdeg, rac 80-iani wlebis meore naxevri<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> e.w. `civilziaciuri midgoma~.<br />

kavkasiuri identurobis Tema friad sayuradReboa, Tumca mis gaazrebas xels<br />

uSlis, erTi mxriv, politikuri koniunqtura, meore mxriv ki, _ terminTa Sinaarsis<br />

<strong>da</strong>udgenloba <strong>da</strong> maTi xSiri urTierTaRreva. ruseTis kavkasiaTmcodneobaSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebuli <strong>da</strong> sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg gaZlierebuli tradiciiT,<br />

CrdiloeTi <strong>da</strong> samxreTi kavkasia erTmaneTisagan mowyvetiT ganixileba. Tavis droze am<br />

<strong>garemo</strong>ebas xeli ar SeuSlia uzarmazari empiriuli masalis <strong>da</strong>grovebisaTvis, magram am<br />

masalis Teoriuli ganzogadeba ki sagrZnoblad <strong>da</strong>abrkola. dRes am faqts rusi <strong>da</strong><br />

kavkasieli mkvlevarebi aRiareben, magram mxolod sityvierad, mis <strong>da</strong>Zlevaze ki naklebad<br />

zrunaven. ufro metic, mSvenivrad iyeneben mas sakuTari, politikuri elferis<br />

mqone Tvalsazrisebis argumentad. rogorc wesi, istoriuli realiebi gaTvaliswinebuli<br />

ar aris.<br />

a<strong>da</strong>mianebisa <strong>da</strong> xalxebis nebismier erTobaSi, romelic romelime civilizacisa<br />

ekuTvnis, SeiZleba <strong>da</strong>vinaxoT ideaTa, idealTa, faseulobaTa <strong>da</strong> normaTa garkveuli<br />

kompleqsi, romelTa erToblioba qmnis erTgvar sulier RerZs, romliskenac<br />

iswrafvian — gansakuTrebiT centrSi — am erTobis umniSvnelovanesi komponentebi.<br />

saubaria, arsebiTad, am civilizaciis fuZemdeblur paradigmaze an msoflmxedvelobriv<br />

sistemaze, romelic gansazRvravs cxovrebis wesis, TviTSegnebis, qcevis stereotipebis,<br />

socialuri regulaciis parametrebs. istoriuli civilizaciebis umetesobaSi<br />

ganmsazRvrel rols religia asruleb<strong>da</strong>.<br />

am azriT, kavkasia pirobiTad SeiZleba ganvixiloT rogorc garkveuli kulturulcivilizaciuri<br />

wre, romelic Sedgeba mravali elementisagan, rogorc ganviTarebis<br />

donis, ise sxva<strong>da</strong>sxva eTnokulturuli, regionuli, konfesiuri <strong>da</strong> sxva plastebis<br />

arsebobis TvalsazrisiT.<br />

SevecadoT, sakiTxi ori ZiriTadi kiTxvis saxiT CamovayaliboT: 1) <strong>kavkasiis</strong><br />

kulturebi Tu kavkasiuri kultura? (am SemTxvevaSi mxolobiT Tu mravlobiT ricxvs<br />

principuli mniSvneloba aqvs); 2) arsebob<strong>da</strong> an arsebobs Tu ara raime saxis kavkasiuri<br />

kulturul-civilizaciuri erToba, romlis saxelwodeba SeiZleba iyos kavkasiuri<br />

kultura, kavkasiuri civilizacia, subcivilizacia, an erTiani kulturuli sivrce?<br />

samecniero literaturaSi gamoTqmulia Tvalsazrisi, romlis Tanaxmad, garkveul<br />

kriteriumebze <strong>da</strong>yrdnobiT, SeiZleba visaubroT kavkasiaze, rogorc Tavisebur<br />

subcivilizaciaze. es kriteriumebi istoriulad Camoyalib<strong>da</strong> — Sua saukuneebSi an<br />

ufro adre.<br />

Tu kavkasia subcivilizaciad CaiTvleba, maSin saWiroa gairkves sxva subcivilizaciebTan,<br />

mezobel civilizaciebTan, agreTve im civilizaciasTan misi urTierTobis<br />

sakiTxi, romelTan mimarTebaSi igi subcivilizaciad miiCneva.<br />

k.kacitaZem es sakiTxi Semdegnairad ga<strong>da</strong>wyvita: kavkasiuri subcivilizacia miiCnia<br />

marginalur zonad mezobel civilizaciebs Soris, riTac dRis wesrigi<strong>da</strong>n moxsna<br />

romelime civilizaciis farglebSi am subcivilizaciis moazrebis saWiroeba. manve<br />

<strong>da</strong>uSva am subcivilizaciis ganviTarebis ramdenimegvari perspeqtiva: 1. SenarCundeba<br />

dRevandeli gaurkveveli situacia, roca TvalnaTliv Cans <strong>kavkasiis</strong> calkeuli<br />

xalxebis kuTvnileba sxva<strong>da</strong>sxva civilizaciisadmi; 2. es xalxebi Seerwymian sxva<strong>da</strong>sxva<br />

civilizacias, riTac gaqreba is mcirericxovani niSnebi, romlebic kavkasiur subci-<br />

43


vilizaciaze saubris saSualebas iZleva; 3. kavkasiuri subcivilizaciis niSnebi ufro<br />

mkafio xasiaTs miiRebs <strong>da</strong> maSin mwvaved <strong>da</strong>dgeba arsebul civilizaciebTan am<br />

subcivilizaciis mimarTebis sakiTxi 90 .<br />

samecniero literaturaSi gvxvdeba `sasazRvro civilizaciis~ cneba, romlis<br />

magaliTad saxeldeba ibero-amerikuli, balkanuri <strong>da</strong> Crdilo-aRmosavleT evraziuli<br />

civilizaciebi 91 . maT <strong>da</strong>maxasiaTebel niSnebad ganixileba heterogenuloba, polikulturuloba,<br />

labiluroba, Riaoba, elastiuroba, `sxvisi~ gamocdilebis swrafi<br />

aTvisebis unari. aseTi civilizaciebi miCneulia sxva<strong>da</strong>sxva kulturis<br />

mravalsaukunovani simbiozisa <strong>da</strong> sinTezis Sedegad. am TvalsazrisiT, kavkasiuri<br />

civilizacia (subcivilizacia), SeiZleba, sasazRvro civilizaciad CavTvaloT.<br />

mkvlevrebi, romlebic miiCneven, rom, garkveul kriteriumebze <strong>da</strong>yrdnobiT,<br />

SeiZleba visaubroT kavkasiaze, rogorc Tavisebur subcivilizaciaze, cxadia,<br />

gamoricxaven erTian kavkasiur kulturaze msjelobis SesaZleblobas.<br />

kavkasiuri erTobis aRsaniSnavad gamoiyeneba kidev erTi — `erTiani kulturuli<br />

sivrcis~ — cneba, rogorc istoriuli, ise Tanamedrove realobis aRsaniSnavad. swored<br />

aq naTlad un<strong>da</strong> gairkves terminis Sinaarsi, raTa Tavi<strong>da</strong>n aviciloT bundovaneba,<br />

romelsac vxvdebiT, magaliTad, amerikel mkvlevar ronald sunisTan. igi aRniSnavs,<br />

rom `erovnuli kulturebis kval<strong>da</strong>kval istoriulad xdebo<strong>da</strong> regionuli<br />

kulturebis ganviTarebac... amgvarad, SegviZlia visaubroT centralur aziur,<br />

kavkasiur, baltiispirul, aRmosavleT slavur kulturul sivrceebze. Tavisi<br />

istoriis manZilze kavkasia xalxTa migraciisa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>adgilebis mravali SemTxvevis<br />

mowme gamx<strong>da</strong>ra. am migraciuli procesebis dros xdebo<strong>da</strong> xalxTa aRreva <strong>da</strong> eTnikuri<br />

sazRvrebis gaqroba, ramac unikaluri mravalerovnuli kavkasiuri kulturis<br />

warmoSoba ganapiroba. es kultura metad mravalferovania <strong>da</strong>, amave dros, sakmaod<br />

gansxvavdeba sxva kulturebisagan” 92 . gamodis, rom es `unikaluri mravalerovnuli<br />

kultura~ erTiani sistemaa, romelSic integrirebulia qarTuli, somxuri,<br />

azerbaijanuli, Crdilo <strong>kavkasiis</strong> mravalricxovani xalxebis kulturebi.<br />

`erTiani kulturuli sivrcis~ cnebas kulturologiaSi sruliad konkretuli<br />

mniSvneloba aqvs. kerZod, miCneulia, rom ori an ramdenime mezobeli kultura<br />

bunebriv-aracnobieri mibaZvis procesSi, an kidev savsebiT gaazrebul racionalur<br />

safuZvelze, erTmaneTisagan iTvisebs raRac elementebs, moargebs <strong>da</strong> Seusabamebs maT<br />

sakuTar moTxovnilebebs. saerTo bedma, istoriam, arsebobis erTnairma pirobebma (maT<br />

Soris, bunebriv-landSafturma) SeiZleba ganapirobos saerTo niSnebis warmoSoba; ase<br />

iqmneba erT regionSi mdebare kulturebis garkveuli saerTo `tonaloba~, `aqcenti” 93 .<br />

aseTi saerTo niSnebis arseboba, erTsa <strong>da</strong> imave dros, iluzorulicaa <strong>da</strong> realuric.<br />

iluzoruli _ imitom, rom ar warmoiSoba araviTari erTiani, saerTo kultura,<br />

rogorc <strong>da</strong>moukidebeli mravalfunqciuri sistema. realoba ki isaa, rom es saerTo<br />

niSnebi Tu elementebi qmnian erTobis garkveul atmosferos, romelic zemoqmedebs<br />

sxva<strong>da</strong>sxva kulturis a<strong>da</strong>mianTa cxovrebaze, aiolebs maT Tanaarsebobasa <strong>da</strong><br />

urTierTgagebas. es exeba ara marto erTi civilizaciis an erTiani kulturuli<br />

sivrcis Semadgenel kulturebs, aramed, pirvel rigSi, swored imaT, romlebic, Tumca<br />

sxva<strong>da</strong>sxva civilizacias ekuTvnian, magram am civilizaciaTa periferiaze mdebareobis<br />

90 kacitaZe k. saqarTvelosa <strong>da</strong> <strong>kavkasiis</strong> civilizaciuri mikuTvnebulobisaTvis. — postkomunisturi<br />

demokratiuli gar<strong>da</strong>qmnebi <strong>da</strong> geopolitika amierkavkasiaSi. konferenciis masalebi. 17-18 oqtomberi,<br />

1997 weli. Tb., 1998, gv.87.<br />

91<br />

Коваль Б.И. , Семенов С.И. Энергийная природа современных пограничных цивилизаций (Новый подход к<br />

человеческому измерению всемирной истории). – В журн. Латинская Америка, М., 2000, № 11, с.6-8.<br />

92 suni r. samxreT kavkasia: erTiani kulturuli sivrcis problemebi. _ saqarTvelos sagareo saqmeTa<br />

saministros sagareo politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni. Tb., 2000, 7, gv.8.<br />

93 Иберо-Америка в мировом цивилизационном процессе. – В журн.: Латинская Америка. М., 1999, № 7-8, с.140.<br />

44


gamo, erTmaneTTan ufro axlo <strong>da</strong> mWidro kontaqti aqvT, vidre civilizaciurad<br />

monaTesave sxva kulturebTan. amrigad, erTiani kulturuli sivrce srulia<strong>da</strong>c ar<br />

niSnavs erTian kulturas, isini erTmaneTisagan gansxvavdebian, pirvel rigSi,<br />

homogenuriba-heterogenulobis xarisxiT. erTiani kultura met-nakleb homogenurobas<br />

gulisxmobs, erTiani kulturuli sivrce ki aseT homogenur kulturaTa<br />

erTobliobaa.<br />

kavkasiaze, rogorc erTian kulturul sivrceze saubari swored am konteqstSi<br />

SeiZleba iyos marTebuli. am sivrcis Semadgeneli nawilebi sxva<strong>da</strong>sxva civilizaciis<br />

nawilebad rCebian.<br />

k.gajievi Tvlis, rom SeiZleba laparaki kavkasiur kulturul-istoriul erTobaze,<br />

romelsac axasiaTebs mravali urTierT<strong>da</strong>kavSirebuli, zogierT aspeqtSi<br />

<strong>da</strong>pirispirebuli (<strong>da</strong> konfliqturic ki) subkulturis arseboba. am TvalsazrisiT igi<br />

gansxvavdeba axloaRmosavluri an centraluraziuri kulturul-istoriuli erTobisagan,<br />

<strong>da</strong> igi SeiZleba <strong>da</strong>xasiaTdes ufro rogorc fragmentuli <strong>da</strong> konfliqturi,<br />

vidre erTiani <strong>da</strong> mTliani. gansxvavebiT <strong>da</strong>savlur qristianulisagan, romelic<br />

emyareba erTian istoriul-kulturul <strong>da</strong> religiur infrastruqturas, mravalferovneba<br />

<strong>da</strong> texilebi aq TviT kavkasiuri kulturul-istoriuli wris infrastruqturaSi<br />

Zevs. rogorc Cans, swored amiTaa ganpirobebuli regionSi konfliqturi,<br />

centri<strong>da</strong>nuli, dezintegraciuli <strong>da</strong> separatistuli sawyisis upiratesoba konsensusisa<br />

<strong>da</strong> integraciis sawyisebTan Se<strong>da</strong>rebiT 94 .<br />

rusi Tu Crdilokavkasieli mecnierebisa <strong>da</strong> politikosebis nawilisaTvis kavkasiuri<br />

civilizaciis arseboba ueWveli faqtia. mis ZiriTad maxasiaTeblad SeiZleba<br />

CaiTvalos `mravali unikaluri kulturisa <strong>da</strong> TiTqmis yvela msoflio religiis intensiuri<br />

urTierTqmedeba~. r.abdulatipovi am civilizaciis 95 maxasiaTeblebad asaxelebs<br />

`a<strong>da</strong>Tobrivi samarTlis msgavs normebs; Zmadnaficobis instituts, romelmac ganaviTara<br />

kavkasiel eTnosTa arasisxlismieri naTesaoba; agreTve kavkasiur etikets 96 .<br />

kavkasiuri etiketis gansakuTrebul rolze laparakobs x.txagapsoevic, romelic<br />

Tvlis, rom swored es etiketia kavkasiuri kulturis gamWoli komunikaciuri<br />

meqanizmi, kulturuli mentalobis kavkasiuri invarianti, romelic saTaves (ratom-<br />

Rac) narTebis eposi<strong>da</strong>n (?!) iRebs 97 .<br />

kavkasiuri civilizaciis arsebobis ideas qarTvel mkvlevarTa nawilic iziarebs.<br />

magaliTad, e.kopaliani <strong>da</strong> j.kviciani Tvlian, rom `kavkasiuri civilizaciis arseboba<br />

aravis eWvs ar un<strong>da</strong> iwvevdes~, ris umTavresi <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebaa <strong>kavkasiis</strong> xalxTa tradiciul<br />

kulturaSi saerTokavkasiuri elementebis arseboba (stumarTmoyvareoba, ufrosis<br />

pativiscema, ojaxSi uflebebis gamijvna, mamakacis cxovrebis mxedruli wesi <strong>da</strong><br />

sxv). maTi azriT, erTiani kavkasiuri civilizaciis arsebobis faqtis gaazrebasa <strong>da</strong> aRiarebas<br />

xels uSlis is <strong>garemo</strong>eba, rom kavkasia tradiciulad warmoadgen<strong>da</strong> didi mezobeli<br />

qveynebis interesebisa <strong>da</strong> brZolis asparezs; am brZolis procesSi, <strong>kavkasiis</strong> `xelSi<br />

CagdebisaTvis xdebo<strong>da</strong> xSirad kavkasieli xalxebisa <strong>da</strong> misi mTlianobis <strong>da</strong>nawevreba” 98 .<br />

tradiciul kulturaSi saerTo elementebis arseboba Znelia miviCnioT mTavar<br />

civilizaciur maxasiaTeblad (civilizaciaTa arc erT klasifikaciaSi amgvari<br />

kriteriumi SemoTavazebuli ar aris). didi mezobeli qveynebis kavkasiuri interesebi<br />

marTlac uwyob<strong>da</strong> xels <strong>kavkasiis</strong> xalxTa kulturul-civilizaciur gaTiSvas (<strong>da</strong> ara<br />

94 Гаджиев К.С. Геополитика Кавказа. М.., 2001, c.41.<br />

95<br />

r. abdulatipovi ar ganmartavs, rogor esmis mas civilizacia.<br />

96<br />

Абдулатипов Р.Г. Кавказская цивилизация: самобытность и целостность. – Научная мысль Кавказа, Ростов-на-Дону, 1995,<br />

№ 1, c.56.<br />

97<br />

ix.: Шадже А.Ю. Феномен кавказской идентичности. - Научная мысль Кавказа, Ростов-на-Дону, 2002, № 1 (29), с.41.<br />

98 kopaliani e., kviciani j. kavkasia XX saukuneSi (zogierTi social-kulturuli problema). Tb., 2001, gv.6..<br />

45


erTiani kavkasiuri civilizaciis arsebobis faqtis gaazrebasa <strong>da</strong> aRiarebas), rasac<br />

Tavisi Sedegebi mohyva.<br />

kavkasiur kulturaze saubrobs o.<strong>da</strong>menia 99 , romelic miiCnevs, rom amis safuZvels<br />

iZleva kavkasiuri socialur-kulturuli arqetipis arseboba. swored misi meSveobiT<br />

ganasxvavebs igi `kavkasiur kulturas~ <strong>da</strong>savluri <strong>da</strong> aRmosavluri kulturebisagan. am<br />

gansxvavebas igi friad Taviseburi <strong>da</strong>, cota ar iyos, ucnauri saxiT afiqsirebs,<br />

kerZod, Tvlis, rom <strong>da</strong>savluri kulturis a<strong>da</strong>mianis qvecnobierSi ar aris<br />

TviTkmaroba, srulyofilebis ZiebaSi igi mimarTavs gare samyaros. aRmosavleli<br />

a<strong>da</strong>miani srulyofilebas eZebs ara gare samyaroSi, aramed sakuTar TavSi, radgan<br />

arsebuli msoflwesrigi, misi azriT, ar eqvemdebareba cvlilebebs, igi erTxel <strong>da</strong><br />

samu<strong>da</strong>mod mocemulia. rac Seexeba kavkasiur kulturas, aq a<strong>da</strong>miani kmayofilia<br />

sakuTari TaviTa <strong>da</strong> samyaroTi, igi Tavs aRiqvams universalur arsebad, mas ara aqvs<br />

moTxovnileba, eZios yofierebis srulyofileba, romelic mas ukve miRweuli aqvs. am<br />

sxvaobebi<strong>da</strong>n gamomdinare, gansxvavebulia droisa <strong>da</strong> sivrcis aRqma <strong>da</strong>savlur,<br />

aRmosavlur <strong>da</strong> kavkasiur kulturebSi. <strong>da</strong>menias azriT, drois aRqmis TvalsazrisiT,<br />

kavkasiuri kultura aRmosavlurs emsgavseba (cikluri dro).<br />

Cndeba kiTxva: raRa ganasxvavebs misgan? rac Seexeba socialuri sivrcis aTvisebas,<br />

aq, <strong>da</strong>menias azriT, gansakuTrebiT mkafiod vlindeba kavkasiuri kulturis<br />

gansxvavebuloba: `misTvis ucxo iyo miswrafeba sasicocxlo sivrcis gafarToebisaken,<br />

sxvisi teritoriis mitacebisaken, misi mosaxleobis <strong>da</strong>monebisaken~, _ aRniSnavs igi.<br />

amis mizezi yofila is, rom eTnikuri sazRvrebi, ZiriTa<strong>da</strong>d, emTxveo<strong>da</strong> ekologiur<br />

niSebs Soris arsebul sazRvrebs, xolo gansakuTrebul rols asruleb<strong>da</strong> `eTnosis<br />

xazgasmulad sakraluri <strong>da</strong>mokidebuleba Tavisi sacxovrebeli <strong>garemo</strong>sadmi” 100 . magram<br />

ra vuyoT <strong>kavkasiis</strong> xalxTa Soris <strong>da</strong>pirispirebis, teritoriebisaTvis brZolis<br />

istoriul faqtebs? iqneb aseTi faqtebis moZebnaa Zneli (istoriulad an dRes)?<br />

vfiqrobT, <strong>kavkasiis</strong> xalxebi, am mxriv, namdvilad ar iyvnen unikalurni <strong>da</strong> es<br />

kriteriumi maSinve gamogvecleba xeli<strong>da</strong>n, rogorc ki istoriul faqtebs mivmarTavT.<br />

raRa <strong>da</strong>rCeba kavkasiuri arqetipi<strong>da</strong>n?<br />

kavkasiuri identurobis problemaze saintereso, Tumca winaaRmdegobrivi<br />

msjelobi<strong>da</strong>n moulodneli <strong>da</strong> <strong>da</strong>usabuTebeli <strong>da</strong>skvna gamoaqvs o.Sajes: `<strong>kavkasiis</strong><br />

polieTnikuroba ar gamoricxavs aq erTiani socialur-kulturuli mTlianobis —<br />

kavkasiuri kulturis — arsebobas. kavkasiuri kultura rTuli istoriul-kulturuli<br />

fenomenia, romelic arc <strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong> arc aRmosavleTis kulturaTa<br />

igiveobrivi ar aris” 101 . mkvlevari am gancxadebiT kmayofildeba <strong>da</strong> ar cdilobs pasuxis<br />

gacemas kiTxvebze, romlebic logikurad Cndeba, kerZod: 1) igi ramdenjerme xazgasmiT<br />

aRniSnavs eTnikuri identurobis rols kavkasiaSi; eTnikuri identifikacia ki, im<br />

kulturasTan identifikacias niSnavs, romlis Semqmneli <strong>da</strong> matarebeli romelime<br />

eTnosia. rogorc Cans, avtorisaTvis cxadia polieTnikuri <strong>kavkasiis</strong> polikulturulobis<br />

faqtic. rogor uTavsdeba amas erTiani kavkasiuri kulturis cneba? 2) <strong>kavkasiis</strong><br />

yvela xalxis kultura Tanabar mimarTebaSia <strong>da</strong>savlur <strong>da</strong> aRmosavlur<br />

kulturebTan? magaliTad, qarTuli <strong>da</strong> azerbaijanuli, an somxuri <strong>da</strong> vainaxuri? 3) <strong>da</strong><br />

bolos, ramdenad Seswavlilia <strong>kavkasiis</strong> xalxTa kulturebis tipologiuri raoba?<br />

99<br />

rogorc Cans, o.<strong>da</strong>menia aq civilizacias gulisxmobs. cota zemoT igi iZleva kulturis <strong>da</strong> civilizaciis<br />

cnebaTa ganmartebas: “kultura <strong>da</strong> civilizacia gamoxataven a<strong>da</strong>mianTa sazogadoebis evoluciis<br />

procesSi mimdinare gansakuTrebiT mniSvnelovan cvlilebebs... sazogadoebis istoriuli evoluciis<br />

procesSi xdeba kulturis trans<strong>for</strong>macia civilizaciad”. aq saqme gvaqvs istoriis evolucionistur,<br />

progresistul xedvasTan, magram zemoT naxseneb konteqstSi termini lokalur-civilizaciuri<br />

mniSvnelobiT aris gamoyenebuli, Tumca amis aRniSvnis gareSe.<br />

100 Дамениа О.Н. К проблеме идентификации кавказской культуры. – Вестник Адыгейского ун-та. Майкоп, 1998, № 1, с.54.<br />

101<br />

Шадже А.Ю. Феномен кавказской идентичности. - Научная мысль Кавказа, Ростов-на-Дону, 2002, № 1 (29), с.43.<br />

46


us mkvlevarTa nawili mizanSewonilad Tvlis CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT <strong>kavkasiis</strong><br />

cal-calke kulturul-civilizaciur <strong>da</strong> regionul erTeulebad ganxilvas. magali-<br />

Tad, a.avqsentievi aRniSnavs, rom CrdiloeT kavkasia dRes regionogenezis etapzea <strong>da</strong><br />

momavalSi es SeiZleba iqces wanamZRvrad cxovrebis saerTo <strong>for</strong>mebis CamoyalibebisaTvis,<br />

romlebis SeiZleba aRiniSnos rogorc Crdilokavkasiuri civilizacia. rac<br />

Seexeba `raRac kavkasiur civilizacias~, masze msjeloba mecnierul kritikas ver uZlebs,<br />

Turme, imitom, rom kavkasia `mudmivi kroskulturuli urTierTqmedebis<br />

arealia” 102 .<br />

avqsentievTan erTad, s.tatunci im mcirericxovan mkvlevarTa ricxvs ekuTvnis,<br />

romlebic mkafiod mijnaven erTmaneTisagan CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT kavkasias<br />

kulturul-civilizaciuri TvalsazrisiT, <strong>da</strong> kvlevis procesSic mxolod CrdiloeT<br />

kavkasiiT ifarglebian. `m.m.kovalevskis drosac <strong>da</strong> dResac, _ wers igi, _ mkvlevarTa<br />

(istorikosTa, eTnografTa, sociologTa, lingvistTa, fsiqologTa, arqeologTa)<br />

didi nawilis azriT, Crdilokavkasiuri regioni warmoadgens erTi <strong>geografiuli</strong><br />

regionis mcxovrebi eTnikuri jgufebis ara ubralo meqanikur jams, aramed xalxTa<br />

istoriul-sociokulturul erTobas” 103 .<br />

sruliad gaugebar <strong>da</strong> sakuTari msjelobisave sawinaaRmdego azrs gamoTqvams<br />

a.Saje. amjerad saqme eTnikurobas exeba. misi azriT, eTnikuri <strong>da</strong> saerTokavkasiuri<br />

identuroba ar gamoricxavs `identurobas ruseTis kulturasTan, iseve rogorc<br />

ruseTelobis SegZneba ar niSnavs eTnikuri grZnobis <strong>da</strong>kargvas. realurad Cven yvela<br />

ruseTelebi varT” 104 .<br />

sainteresoa, vin `Cven”? statiis saTauris mixedviT, Saje mTeli <strong>kavkasiis</strong> identurobis<br />

sakiTxs ganixilavs, Sesabamisad, mTeli kavkasia ruseTelebi varT? miT umetes,<br />

dRes?<br />

kavkasiaSi marTlac arsebobs TviTidentifikaciis ramdenime done: individualuri,<br />

eTnikuri, subeTnikuri, konfesiuri, <strong>da</strong> bolos, zeeTnikuri. kavkasielebad TviTidentifikacia<br />

am ukanasknels emTxveva. igi konkretul sasicocxlo sivrceze <strong>kavkasiis</strong><br />

xalxTa xangrZlivi Tanacxovrebis pirobebSi Camoyalib<strong>da</strong>. magram ratom un<strong>da</strong> mivides<br />

kavkasiuri identurobis aRiareba mainca <strong>da</strong> mainc erTiani kulturis aRiarebamde? miT<br />

ufro, rom is mkvlevrebic ki, romlebic <strong>da</strong>bejiTebiT eZeben erTiani kavkasiuri<br />

kulturis arsebobis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebel faqtebs, xazgasmiT aRniSnaven maT mier erTian<br />

kulturad monaTluli fenomenis erT Taviseburebas, kerZod, <strong>kavkasiis</strong> xalxebma<br />

(yovelma maTganma) SeinarCunes sakuTari eTnikuri identuroba; isini ar Serevian<br />

erTmaneTs <strong>da</strong> ar SeuqmniaT axali erTobebi 105 . ra aris eTnikuri identurobis<br />

safuZveli, Tu ara kultura? xolo Tu eTnikuri kulturebi arseboben, maSin raRaa<br />

erTiani kavkasiuri kultura?<br />

identurobis cneba, garkveulwilad, ukavSirdeba geokulturis cnebas _<br />

kulturaSi arsebul sakuTar geografiul saxesa <strong>da</strong> mis gaazrebas. es termini<br />

ukanasknel xans <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong> <strong>da</strong> naTlad asaxavs civilizaciur <strong>da</strong> geopolitikur<br />

kvlevaTa urTierTga<strong>da</strong>jaWvis tendencias. iqneb, marTebuli iyos saubari ara<br />

kavkasiur kulturaze, aramed kavkasiur geokulturaze <strong>da</strong> geokulturul sivrceze?<br />

identurobis sxva<strong>da</strong>sxva donis kvlevaSi mdi<strong>da</strong>ri gamocdilebaa <strong>da</strong>grovili<br />

102 Авксентьев В.А. Теоретические аспекты изучения этнических процессов на Северном Кавказе. – Этнические процессы<br />

накануне ХХI века. Материалы науч. конференции, Ставрополь, 199, c.11.<br />

103 Татунц С.А. Уроки М.М.Ковалевского и Российский Кавказ. – Вестник Московского ун-та. Сер. 18. Социология и<br />

политика. М., 2001. № 2, с.43.<br />

104 Шадже А.Ю. Феномен кавказской идентичности. - Научная мысль Кавказа, Ростов-на-Дону, 2002, № 1 (29), с.38.<br />

105 Дамениа О.Н. Кавказская культурная общность: миф или реальность. – Научная мысль Кавказа, Ростов-на-Дону, 2002, №<br />

1, с.55.<br />

47


<strong>da</strong>savlur samecniero literaturaSi. magaliTad, araerTi sayuradRebo naSromi<br />

eZRvneba evropuli identurobis safuZvlebis kvlevas. radgan kavkasiuri identurobis<br />

problemis Seswavla mxolod pirvel nabijebs dgams. am gamocdilebis gamoyeneba saqmes<br />

mxolod waadgeba. araseriozuli Cans mtkiceba, TiTqos `sxva megakulturul<br />

generaciebTan misi Se<strong>da</strong>rebiTi analizi 106 aCvenebs, rom kavkasia <strong>da</strong>kavSirebuli ar aris<br />

arc <strong>da</strong>savlur, arc aRmosavlur kulturul warmonaqmnebTan, Tumca Tavis TavSi<br />

atarebs rogorc erTis, ise meoris <strong>da</strong> kidev sxva mravalis (?) niSnebs. sxvagvarad rom<br />

vTqvaT, <strong>kavkasiis</strong> socialur-kulturuli erTobis Tavisebureba ver aixsneba sxva metakulturul<br />

warmonaqmnTa meSveobiT~. Tavi rom <strong>da</strong>vaneboT motanili <strong>da</strong>skvnis pirveli<br />

nawilis winaaRmdegobriobas (<strong>da</strong>kavSirebuli ar aris _ Tavis TavSi atarebs), misi<br />

meore nawili Zalian hgavs ara<strong>da</strong>savlel mkvlevarTa erTi nawilis warumatebel<br />

mcdelobas, <strong>da</strong>asabuTon adgilobrivi (indigenuri) mecnierebis Seqmnis aucilebloba,<br />

romelic efuZneba konkretuli kulturis faseulobebs, konceptebs, specifikur<br />

maxasiaTeblebs, radgan <strong>da</strong>savluri konceptebi SeiZleba Seusabamo <strong>da</strong> gamousadegari<br />

iyos ara<strong>da</strong>savluri kulturebisaTvis 107 .<br />

Cven SeiZleba gvxiblavdes <strong>kavkasiis</strong> erTianobis idea. magram saWiroa,<br />

erTmaneTisagan ganvasxvaoT nebismier sferoSi mWidro TanamSromlobis, politikur<br />

asparezze erTiani plat<strong>for</strong>miT gamosvlis, an samomavlod amisaken svlis survili, <strong>da</strong>,<br />

meore mxriv, realoba, romelic survils naklebad an sruliad ar emTxveva. sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, erTmaneTisagan gansxvavebulia politikuri (erTi mxriv) <strong>da</strong> kulturulcivilizaciuri<br />

(meore mxriv) realiebi, orientaciebi, gamocdileba.<br />

ver gaviziarebT ra e.kopalianisa <strong>da</strong> j.kvicianis zemoT ganxilul Tvalsazriss<br />

erTiani kavkasiuri civilizaciis arsebobis Taobaze, savsebiT veTanxmebiT maT azrs<br />

imis Sesaxeb, rom `kavkasiuri mentalitetisaTvis ufro misaRebia Zveli induri<br />

sibrZnis Tezisi _ `erToba mravalferovnebaSia” 108 .<br />

interesmoklebuli ar un<strong>da</strong> iyos imis aRniSvna, rom zemoT moxseniebul `mravalferovan<br />

erTobaze~ xSirad saubroben evropasTan mimarTebaSi, aRniSnaven ra evropeli<br />

xalxebis saerTo memkvidreobis arsebobas. magram mkvlevarTa nawili marTebulad<br />

miiCnevs evropis <strong>da</strong>xasiaTebas ara rogorc `mravalferovani erTobis~, aramed rogorc<br />

`kulturaTa ojaxisa~, romlis Camoyalibebas xangrZlivi dro <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong> <strong>da</strong> romelic<br />

Zalian hgavs `nakuwebisagan Sekeril sabans~.<br />

<strong>da</strong>skvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom, Cveni azriT, kavkasiuri identurobis arseboba<br />

ar niSnavs erTiani kavkasiuri kulturis arsebobas, iseve rogorc, vTqvaT, evropuli<br />

identurobisa _ erTiani evropuli kulturis arsebobas. kavkasiuri civilizaciis<br />

Taobaze saubrisas ki naTlad un<strong>da</strong> gamoikveTos kvlevisa <strong>da</strong> misi Sedegebis analizis<br />

Teoriuli, meTodologiuri safuZveli, radgan evolucionisturi (<strong>for</strong>maciuli) <strong>da</strong><br />

lokalur-istoriuli midgomebis erTmaneTSi areva uTuod iwvevs bundovanebasa <strong>da</strong><br />

Secdomebs. <strong>da</strong> bolos, kidev erTxel xazgasmiT aRvniSnavdiT cnebebisa <strong>da</strong> terminebis<br />

Sinaarsis mkafiod gansazRvris aucileblobas.<br />

106<br />

avtori arafers ambobs imaze, Tu romelia es “sxva” megakulturuli generaciebi, vin <strong>da</strong> rodis Caatara<br />

Se<strong>da</strong>rebiTi analizi, romeli meTodikis gamoyenebiT, ra <strong>da</strong>rdebo<strong>da</strong> erTmaneTs, sad gamoqveyn<strong>da</strong><br />

Sedegebi.<br />

107<br />

calkeuli kulturebisaTvis calke mecnierebis Seqmna arc saWiroa <strong>da</strong> arc safuZvliani. amgvari<br />

mcdelobani, Cveni azriT, ufro reaqciaa <strong>da</strong>savluri mecnierebis universalobis pretenziaze. ise ki,<br />

cxadia, didi mniSvneloba aqvs imas, rom konkretuli kulturis tipologiuri raobisa <strong>da</strong><br />

civilizaciuri kuTvnilebis gansazRvrisas Tavi<strong>da</strong>n aviciloT “orientalisturi” an “<strong>da</strong>savluri”<br />

ideologiuri sqemebis tyveobaSi moqcevis safrTxe.<br />

108<br />

kopaliani e., kviciani j. <strong>da</strong>sax. naSr., gv.4.<br />

48


erTiani <strong>kavkasiis</strong> idea istoriul WrilSi: <strong>kavkasiis</strong> gaerTianebis<br />

mcdeloba XI-XII saukuneebSi, misi ideologiuri momzadeba <strong>da</strong><br />

praqtikuli ganxorcielebis gzaze ga<strong>da</strong>dgmuli nabijebi. ideis<br />

perioduli gamococxleba momdevno saukuneebSi (XIV-XV ss., XVIII s.).<br />

<strong>kavkasiis</strong>a <strong>da</strong> misi calkeuli nawilebis civilizaciuri kuTvnilebis sakiTxze<br />

Tanamedrove samecniero literaturaSi sxva<strong>da</strong>sxva mosazrebas vxvdebiT. erTi<br />

Tvalsazrisis Tanaxmad, garkveul kriteriumebze <strong>da</strong>yrdnobiT, SeiZleba visaubroT<br />

kavkasiaze, rogorc Tavisebur civilizaciaze, subcivilizaciaze an kulturul<br />

erTobaze ufro gabedulni — ZiriTa<strong>da</strong>d, politikosebi an politikur wreebTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebulni — politikuri erTobis SesaZleblobebzec saubroben, romelsac<br />

safuZvlad kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri erToba edo an SeiZleba <strong>da</strong>edos. magram<br />

<strong>kavkasiis</strong> xalxTa istoria ufro kavkasiuri erTobis gegmaTa ganxorcielebis<br />

warumatebel mcdelobebs warmogvidgens, vidre warmatebuls.<br />

am TvalsazrisiT, sainteresoa saqarTvelos istoriis erTi monakveTis ganxilva,<br />

romelic swored gamonaklisia am warumatebel mcdelobaTa Soris. saubaria XI-XII<br />

saukuneebis politikur-kulturul viTarebaze; im dros, TiTqos, isaxeba is erToba,<br />

romelic SeiZleba erTiani kulturuli sivrcis saxeliT aRiniSnos. ufro metic, _<br />

xdeba am erTobis politikuri realizaciac. marTalia, es xanmokle periodia, magram<br />

igi did gavlenas axdens <strong>kavkasiis</strong> xalxTa Semdgom istoriaze.<br />

rogorc cnobilia, XI-XII saukuneebi erT-erTi mniSvnelovani periodia saqar-<br />

Tvelos istoriaSi. `am dros ara marto `saqarTvelo~ _ axali qveyana _ warmoiqmna,<br />

aramed Caisaxa kidev ufro didi samyaro _ kavkasia. mas jer istoriul-<strong>geografiuli</strong><br />

saxelic ki ar hqon<strong>da</strong>, magram yvelafri<strong>da</strong>n Can<strong>da</strong>, rom misi saxeli `saqarTvelove~<br />

iqnebo<strong>da</strong>... am qveyanaSi ara marto <strong>kavkasiis</strong> samxreTi <strong>da</strong> aRmosavleTi (somxiTi, Sirvani),<br />

aramed mTis iqiTi kavkasionic (<strong>da</strong>Restan-CeCneTi, oseTi, CerqezeTi) aqtiurad monawileobdnen.<br />

iqmnebo<strong>da</strong> didi `msoflio~, romlis maorganizebeli centri saqarTvelo<br />

iyo” 109 .<br />

aRniSnul periodSi Camoyalib<strong>da</strong> cneba `saqarTvelo~, rogorc kulturulpolitikuri<br />

<strong>da</strong> socialur-ekonomikuri erTobis aRmniSvneli termini. `saqarTvelo<br />

ewodebo<strong>da</strong> im teritorias, sa<strong>da</strong>c politikur <strong>da</strong> kulturul mflobelobasTan erTad,<br />

qarTveli xalxisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli socialur-ekonomikuri urTierTobani<br />

vrceldebo<strong>da</strong>” 110 , `qarTvelad~ ki moiazrebo<strong>da</strong> yvela is, `vinc, miuxe<strong>da</strong>vad misi<br />

eTnikuri warmomavlobisa, aRiareb<strong>da</strong> qarTul (diofizitur) qristianobas, naziarebi<br />

iyo qarTul feo<strong>da</strong>lur urTierTobebs <strong>da</strong> moRvaweob<strong>da</strong> qarTul politikur <strong>da</strong><br />

kulturul sarbielze” 111 . am sarbielis farglebSi Tan<strong>da</strong>Tan mTeli kavkasia eqceo<strong>da</strong>.<br />

`axali qveynis~ gaerTianeba qarTuli enis safuZvelze mimdinareob<strong>da</strong>, romelic im<br />

periodSi <strong>kavkasiis</strong> masStabiT universaluri saRvTismsaxuro enis funqcias asruleb<strong>da</strong>.<br />

Tu paralels gavavlebT sxva kulturul erTobaTa (civilizaciaTa, subcivilizaciaTa)<br />

Camoyalibebis procesTan, un<strong>da</strong> gavixsenoT, rom, magaliTad, <strong>da</strong>savleTis,<br />

rogorc erTiani kulturuli sivrcisa <strong>da</strong> calke civilizaciis Camoyalibebas xeli<br />

Seuwyo laTinuris _ universaluri saeklesio enis _ primatma <strong>da</strong>savleT qristianuli<br />

qveynebisaTvis. swored aseve, SeiZleba arabuli enis analogiur rolze saubari muslimuri<br />

aRmosavleTisaTvis. rogorc Cans, qarTuli ena igive rolis Sesrulebas iwyeb<strong>da</strong><br />

kavkasiaSi. agiografiuli literaturis, matianeebis, epigrafikuli <strong>da</strong> xuroTmoZ-<br />

Rvruli Zeglebis Seswavla cxadyofs, rom XI-XII saukuneebSi qarTuli ena <strong>da</strong> kultura<br />

109 berZeniSvili n. saqarTvelos istoriis sakiTxebi. w. VIII, Tb., 1975, gv.643.<br />

110<br />

iqve, gv.397.<br />

111<br />

iqve, gv.299.<br />

49


gavrcelebuli iyo <strong>kavkasiis</strong> (qalkedoniti somxebi, albanuri monofizituri <strong>mosaxleoba</strong>,<br />

CrdiloeT kavkasia) mosaxleobis ara mxolod warCinebulTa wreSi, aramed farTo<br />

fenebSic.<br />

is, rom kavkasia, Tanamedrove politikuri terminologiiT, erTiani geopolitikuri<br />

sivrce iyo, kargad hqon<strong>da</strong>T gacnobierebuli maSindel politikur <strong>da</strong><br />

kulturul moRvaweebs 112 . amis <strong>da</strong>sturia XI s. 70-ian wlebSi Seqmnili koncefcia,<br />

romelic leonti mrovels ekuTvnis 113 . mas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>esabuTebina kavkasiuri samyaros<br />

erToba <strong>da</strong> saqarTvelos mmarTvelTa kursis safuZvlianoba, romelic <strong>kavkasiis</strong><br />

gaerTianebisken iyo mimarTuli. amave dros, leonti mrovelis TxzulebaSi mkafiod<br />

vlindeba swored gaerTianebis procesSi warmoSobili Teoriuli interesi xalxTa<br />

klasifikaciisa <strong>da</strong> maTi <strong>geografiuli</strong> gansaxlebis sakiTxebisadmi 114 . <strong>da</strong>axloebiT amave<br />

periodSi yalibdeba qarTuli mesianisturi idea, romelic emyarebo<strong>da</strong> rwmenas, rom<br />

qarTul enas gansakuTrebuli misia ekisreba; qristes kvarTi saqarTveloSia;<br />

saqarTvelo RvTismSoblis wilxvedri qveyanaa; bagrationebi RvTiuri warmomavlobisani<br />

aran. es idea imave mizans emsaxurebo<strong>da</strong>, rasac leonti mrovelis koncefcia <strong>da</strong><br />

did rols asruleb<strong>da</strong> XI-XII ss. saqarTvelos kulturul <strong>da</strong> politikur cxovrebaSi.<br />

mesianizmi ganekuTvneba politikuri azrovnebisa <strong>da</strong> qcevis mdgrad stereotipTa<br />

ricxvs, romlebic garkveul viTarebaSi yalibdeba <strong>da</strong> droSi praqtikulad ucvlelia.<br />

Tumca qarTuli mesianisturi idea `dRegrZelobiT~ swore<strong>da</strong>c rom ar gamoirCeva.<br />

enasTan erTad <strong>da</strong> enis meSveobiT, erTiani <strong>kavkasiis</strong> CamoyalibebaSi udides rols<br />

asruleb<strong>da</strong> sarwmunoeba. saqarTvelos — Camoyalibebadi erTobis centris — meSveobiT<br />

qristianoba vrceldebo<strong>da</strong> CrdiloeT kavkasiaSi, sa<strong>da</strong>c arsebob<strong>da</strong> saepiskoposo<br />

kaTedrebi, mkvidrdebo<strong>da</strong> saqarTvelos politikuri <strong>da</strong> kulturuli zegavlena.<br />

`qarTvel mefeebs mSvenivrad esmo<strong>da</strong>T ideologiis mniSvneloba, amiT aixsneba maTi<br />

mcdeloba, <strong>da</strong>viT aRmaSenebli<strong>da</strong>n moyolebuli, qalkedonur mrwamsze moeqciaT<br />

monofiziti somxebi” 115 .<br />

ra saxisa iqnebo<strong>da</strong> `didi samyaro _ kavkasia~, romelic saqarTvelos, rogorc<br />

birTvis, garSemo yalibdebo<strong>da</strong>, miiReb<strong>da</strong> Tu ara igi calke civilizaciis an<br />

subcivilizaciis saxes, Zneli saTqmelia, magram faqtia, rom erTiani geopolitikuri<br />

sivrcis Seqmnis mcdelobas Tan axl<strong>da</strong> misi ideologiuri <strong>da</strong> kulturuli safuZvlebis<br />

uzrunvelyofisaken mimarTuli RonisZiebani, romlebic met-naklebi warmatebiT<br />

xorcieldebo<strong>da</strong>.<br />

samxreT <strong>da</strong> CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> mravalerovani, mravalkulturuli <strong>da</strong><br />

multireligiuri saxelmwifos saqarTvelos irgvliv gaerTianeba metad mniSvnelovani<br />

faqtori iyo <strong>kavkasiis</strong> erTiani geopolitikuri sivrcisa <strong>da</strong> kulturis homogenizaciis<br />

Tu ara, erTgvari gamTlianebis TvalsazrisiT, <strong>da</strong> amave dros, yoveli Semadgeneli<br />

nawilis specifikurobis ganviTarebisaTvis 116 .<br />

magram kavkasiuri erTobis istoria xanmokle aRmoCn<strong>da</strong>. rogorc l.tuxaSvili<br />

aRniSnav<strong>da</strong>, saqarTvelom ver SesZlo ganexorcielebina eqspansiis ori yvelaze<br />

efeqturi <strong>for</strong>ma: ekonomikuri eqspansia _ ganviTarebuli savaWro kapitalis mier<br />

gavlenis qveS myofi provinciebis ekonomikuri aTviseba (am donisaTvis saqarTvelos<br />

112 musxeliSvili d. kavkasiuri politika Sua saukuneebis saqarTveloSi (XIII saukunemde). — qarTuli<br />

diplomatia (weliwdeuli), V, Tb., 1998, gv.13.<br />

113 leonti mroveli. cxovreba qarTvelTa mefeTa. — qarTlis cxovreba, I.. Tb., 1955.<br />

114 kekeliZe k. xalxTa klasifikaciisa <strong>da</strong> <strong>geografiuli</strong> ganrigebis sakiTxebi Zvel qarTul mwerlobaSi. _<br />

kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis istorii<strong>da</strong>n, I. Tb., 1956, gv.169-182.<br />

115 Лордкипанидзе М. К вопросу «Кавказского единого дома». - Caucasica (The Journal of Caucasian Studies). Volume 2.<br />

Tbilisi, 1998, с.168.<br />

116 kaSia j. mijaWvuli saqarTvelo – Jurn.: iveria (qarTul-evropuli institutis Jurnali), # 3, Tbilisibriuseli,<br />

1993, gv.7-8.<br />

50


jer ar mieRwia) <strong>da</strong> kulturuli eqspansia, romelic, rogorc zemoTac iTqva, Tumca ki<br />

<strong>da</strong>iwyo, magram misi gagrZelebisa <strong>da</strong> ganviTarebisaTvis aucilebeli dro saqarTvelos<br />

ar eyo 117 .<br />

XIII saukuni<strong>da</strong>n viTareba kavkasiaSi Zireulad Seicvala. monRolTa Semosevebis<br />

Semdeg saqarTvelos saxelmwifo <strong>da</strong>sust<strong>da</strong>, CrdiloeT kavkasiaSi Tan<strong>da</strong>Tan fexi<br />

moiki<strong>da</strong> islamma. kavkasionis qedis CrdiloeTiT <strong>da</strong> samxreTiT Camoyalib<strong>da</strong><br />

erTmaneTisagan arsebiTad gansxvavebuli politikuri <strong>da</strong> kulturuli sistemebi. <strong>da</strong><br />

Tumca kavkasielTa Soris bevri ram <strong>da</strong>rCa saerTo, pirvel rigSi, swored kulturis<br />

sferoSi (yofiTi kultura, stumar-maspinZloba, TaobaTa Soris urTierToba,<br />

Zmadnaficoba <strong>da</strong> sxv.), gansxvaveba sul ufro sagrZnobi xdebo<strong>da</strong>.<br />

XI saukuneSi Camoyalibebuli ideologiur-politikuri koncefcia momdevno saukuneebSic<br />

`gamococxldebo<strong>da</strong>~ xolme. magaliTad, erekle II dros gaCn<strong>da</strong> idea samxreT<br />

<strong>kavkasiis</strong> gaerTianebisa erekles xelisuflebis qveS 118 . centrad am SemTxvevaSic<br />

saqarTvelo ivaraudebo<strong>da</strong>, Tumca viTareba absoluturad gansxvavebuli iyo <strong>da</strong> am<br />

erTobis ideas sagareo politikuri orientaciis sakiTxis simwvave gansazRvrav<strong>da</strong>.<br />

amier<strong>kavkasiis</strong> gansakuTrebuli komiteti (ozakomi), komisariati, amier<strong>kavkasiis</strong><br />

seimi. samxreT <strong>kavkasiis</strong> gaerTianebis mcdeloba sabWoTa kavSiris SemadgenlobaSi.<br />

<strong>kavkasiis</strong> xalxTa erTgvari gaerTianeba mox<strong>da</strong> ruseTis imperiis farglebSi. <strong>kavkasiis</strong><br />

samefisnacvlos SemadgenlobaSi Sevi<strong>da</strong> rogorc samxreT, aseve CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong><br />

administraciuli erTeulebi, administraciul centrsa <strong>da</strong> mefisnacvlis samyofels ki<br />

Tbilisi warmoadgen<strong>da</strong>. iranisa <strong>da</strong> TurqeTis gavlenis sferoebad ramdenimesaukunovani<br />

<strong>da</strong>yofis Semdeg, erTian politikur sivrceSi amgvarma gaerTianebam<br />

xelsayreli pirobebi Seqmna <strong>kavkasiis</strong> xalxebs Soris tradiciuli kontaqtebis (maT<br />

Soris, kulturuli) gacxovelebisaTvis, Tumca am gzaze seriozul problemebs qmni<strong>da</strong><br />

`divide et impera”-s imperiuli principi.<br />

1917 wlis Tebervlis revoluciis Semdeg ruseTis droebiTma mTavrobam samxreT<br />

<strong>kavkasiis</strong> gamgeblobisaTvis Seqmna `amier<strong>kavkasiis</strong> gansakuTrebuli komiteti~.<br />

xelisuflebis saTaveSi bolSevikebis mosvlis Semdeg (1917 wlis oqtomberi) Seiqmna<br />

amier<strong>kavkasiis</strong> komisariati. 1918 wlis TebervalSi Camoyalib<strong>da</strong> amier<strong>kavkasiis</strong> seimi,<br />

romlis <strong>da</strong>Sla mis Semadgenel nawilebs Soris (saqarTvelo, azerbaijani, somxeTi)<br />

arsebulma winaaRmdegobebma <strong>da</strong> saxelmwifoebrivi <strong>da</strong>moukideblobis SesaZleblobis<br />

Seqmnam ganapiroba, rasac mohyva kidec saqarTvelos, somxeTisa <strong>da</strong> azerbaijanis<br />

<strong>da</strong>moukidebel saxelmwifoTa gamocxadeba 1918 wlis maisSi. samxreT <strong>kavkasiis</strong> erTian<br />

politikur organizmad Camoyalibebas safuZveli ar hqon<strong>da</strong>.<br />

sabWoTa xelisuflebis <strong>da</strong>myarebis Semdeg, ruseTma kidev erTxel sca<strong>da</strong> erTiani<br />

administraciuli erTeulebis Seqmna CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT kavkasiaSi: 1924-1936<br />

wlebSi arsebob<strong>da</strong> amier<strong>kavkasiis</strong> sabWoTa federaciuli socialisturi respublika,<br />

1922-1924 wlebSi _ mTielTa avtonomiuri respublika rsfsr-s SemadgenlobaSi. arc am<br />

mcdelobas mohyolia warmateba.<br />

rogorc <strong>da</strong>vinaxeT, ama Tu im saxis kavkasiuri erTobis Seqmnis cdebs safuZvlad<br />

politikuri realiebi edo. ara mxolod politikuri qmedebani, aramed aseT erTobaTa<br />

SesaZlo an realuri arsebobis TviT ideebic ki ufro politikuri koniunqturi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare Cans, vidre wmin<strong>da</strong> mecnieruli analizi<strong>da</strong>n 119 .<br />

117 tuxaSvili l. narkvevebi qarTuli diplomatiis istorii<strong>da</strong>n. wigni I. Tb., 1994, gv.78-79.<br />

118 tuxaSvili l. qarTl-kaxeTis samefos urTierToba <strong>kavkasiis</strong>a <strong>da</strong> maxlobeli aRmosavleTis xalxebTan me-<br />

18 saukunis meore naxevarSi. — kreb.: saqarTvelos feo<strong>da</strong>luri xanis istoriis sakiTxebi. Tb., 1972;<br />

Мачарадзе В. Грузинские документы по истории грузино-курдско-ассирийско-русских взаимоотношений 60-70-х гг.<br />

XVIII века. Тбилиси, 1989.<br />

119 kopaliani e., kviciani j. kavkasia XX saukuneSi (zogierTi socialur-kulturuli problema). Tb., 2001, gv.6.<br />

51


`erTiani kavkasiuri saxlis~ idea <strong>da</strong> misi realizaciis<br />

mcdelobani XX s. 90-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi.<br />

`mSvidobiani <strong>kavkasiis</strong>~ idea rogorc s.hanTingtonis<br />

versiis alternativa. misi politikuri Seferiloba<br />

civilizaciaTa konfliqtis prognozis mixedviT, xalxebi, romlebic civilizaciaTa<br />

gamyof mijnebze cxovroben, ganwirulni arian civilizaciaTa Soris<br />

aRmocenebuli sisxlismRvreli brZolis velad qcevisaTvis. es arcTu saxarbielo<br />

perspeqtiva biZgs aZlevs identurobis problemaTa kvlevas. Tu imasac gavixsenebT,<br />

rom kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa gzajvaredinze mcxovreb xalxTa istoriuli<br />

warsuli, rogorc wesi, TviTga<strong>da</strong>rCenisaTvis brZolis <strong>for</strong>maTa Ziebisa <strong>da</strong> maTi metnaklebad<br />

warmatebuli realizaciis saxiT warmogvidgeba, naTeli gaxdeba am xalxTa<br />

gansakuTrebuli interesi aRniSnuli problematikisadmi.<br />

dRes msoflioSi mimdinareobs, erTi mxriv, internacionalizaciis, universalizaciisa<br />

<strong>da</strong> globalizaciis, meore mxriv ki, fragmentaciis, lokalizaciis, renacionalizaciis<br />

procesi. pirveli procesis farglebSi kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri<br />

sxvaobani iSleba, erTdroulad ki mimdinareobs msoflios mravali xalxisa <strong>da</strong><br />

qveynisaTvis saerTo ekonomikuri <strong>da</strong> politikuri institutebis <strong>for</strong>mireba. meore<br />

procesis arsi gulisxmobs qveynebs, regionebs, civilizaciebs SigniT nacionaluri,<br />

eTnikuri midrekilebebis aRorZinebas. rogorc bolo 10-15 wlis gamocdileba<br />

gvaCvenebs, kavkasiaSi am procesma ukiduresi <strong>for</strong>mebi miiRo.<br />

kavkasia is regionia, romlisTvisac mravali saukunis manZilze <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

iyo integraciuli <strong>da</strong> dezintegraciuli, centriskenuli <strong>da</strong> centri<strong>da</strong>nuli tendenciebis<br />

organuli Serwyma. es Zalebi dinamikur wonasworobaSi iyo.<br />

postsabWoTa periodis Tavisebureba isaa, rom mTel kavkasiur sivrceSi<br />

upiratesoba centri<strong>da</strong>nuli, dezintegraciuli procesebis mxares aRmoCn<strong>da</strong>.<br />

istoriulad, ama Tu im saxis kavkasiuri erTobis Seqmnis cdebs safuZvlad<br />

politikuri realiebi edo. ara mxolod politikuri qmedebani, aramed aseT erTobaTa<br />

SesaZlo an realuri arsebobis TviT ideebic ki ufro politikuri koniunqturi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare Cans, vidre wmin<strong>da</strong> mecnieruli analizi<strong>da</strong>n.<br />

erTiani <strong>kavkasiis</strong> ideas, ZiriTa<strong>da</strong>d, politikuri momentebi rom ganapirobeb<strong>da</strong>, es<br />

XX saukunis miwurulis movlenebiTac <strong>da</strong><strong>da</strong>stur<strong>da</strong>. 90-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi `erTiani<br />

kavkasiuri saxlis~ koncefcia sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>SliT Seqmnilma axalma viTarebam <strong>da</strong><br />

ruseTTan konfrontaciis paTosma ganapiroba. Tavad es `saxli~ ideis avtorebs<br />

sxva<strong>da</strong>sxvagvarad warmoedginaT: saubari iyo xan `kavkasiur parlamentze~, xan<br />

evrogaerTianebis tipis erTobaze. magram mxedvelobis miRma rCebo<strong>da</strong> is <strong>garemo</strong>eba,<br />

rom aseTi tipis gaerTianeba emyareba saerTo msoflmxedvelobas (<strong>da</strong>fuZnebuls<br />

religiaze), saerTo faseulobebs, saerTo ekonomikur sistemas, saerTo in<strong>for</strong>maciul<br />

sivrcesa <strong>da</strong> sxva faqtorebs, romlebic <strong>kavkasiis</strong> SemTxvevaSi ar arsebob<strong>da</strong>. amitomac<br />

`erTiani kavkasiuri saxlis~ Seqmnis saqme deklaraciebis iqiT ar wasula.<br />

erTaderTi, ris xorcSesxmis mcdelobis mowmenic gavxdiT, 90-iani wlebis<br />

<strong>da</strong>sawyisSi Seqmnili <strong>kavkasiis</strong> mTiel xalxTa konfederacia gaxl<strong>da</strong>T, romelic maleve<br />

ga<strong>da</strong>keT<strong>da</strong> <strong>kavkasiis</strong> xalxTa konfederaciad. `perestroikis~ Semdgom periodSi samxreT<br />

<strong>kavkasiis</strong> respublikebis saxiT imier<strong>kavkasiis</strong> mTielebs magaliTi miecaT <strong>da</strong>moukideblobisaTvis<br />

brZolaSi, Tumca imave xanebSi am moZraobas alternativa gamouCn<strong>da</strong>.<br />

1989 wlis 25-26 agvistos soxumSi Sedga <strong>kavkasiis</strong> mTieli xalxebis I yriloba,<br />

romlis mizani iyo federaluri respublikis Seqmna. yrilobam <strong>da</strong>afuZna `<strong>kavkasiis</strong><br />

mTiel xalxTa asamblea~ romelsac saTaveSi Caudga yabardoeli musa (iuri) Sanibovi —<br />

yofili komkavSiruli <strong>da</strong> partiuli funqcioneri, imJamad yabardo-balyareTis<br />

52


universitetis leqtori. yrilobas `paraleluri parlamentis~ funqcia mieniWa.<br />

1991 wlis 1-2 noembers soxumSi gamarTul III yrilobaze asamblea `<strong>kavkasiis</strong> mTiel<br />

xalxTa konfederaciad~ iqca, romelic Tavs 1918 wlis 11 maiss gamocxadebuli mTiel<br />

xalxTa respublikis samarTalmemkvidred acxadeb<strong>da</strong>. es organizacia miznad isaxav<strong>da</strong><br />

<strong>kavkasiis</strong> xalxebs Soris socialur-kulturuli <strong>da</strong> politikuri TanamSromlobis<br />

gaumjobesebas, eTnikuri Tu sxva saxis uTanxmoebebisa <strong>da</strong> konfliqturi situaciebis<br />

Tavi<strong>da</strong>n acilebas an mSvidobiani gziT mogvarebas <strong>da</strong> gareSe mtris Setevisagan saerTo,<br />

koordinirebuli Tav<strong>da</strong>cvis sistemis SemuSavebas. es yvelaferi, maTi azriT,<br />

SesaZlebeli gaxdebo<strong>da</strong> mas Semdeg, rac ruseTis imperiis <strong>da</strong>Slis fonze rogorc<br />

CrdiloeTi, aseve samxreT <strong>kavkasiis</strong> TiToeuli respublika Tu avtonomia <strong>da</strong>moukidebeli<br />

politikuri erTeulis statuss miaRwev<strong>da</strong>. es ukanaskneli Tezisi, SeiZleba<br />

iTqvas, sakmaod uxeSad iyo SemuSavebuli <strong>da</strong> ar iTvaliswineb<strong>da</strong> arc regionis<br />

istoriul warsuls, arc im dros regionSi arsebul sxva<strong>da</strong>sxva <strong>garemo</strong>ebas. isini<br />

ugulebelyofdnen Turquli warmoSobis xalxebis interesebs regionSi, ris gamoc maT<br />

mier soxumSi, nalCikSi, vladikavkazSi, groznosa Tu mahaCyalaSi gamarTuli<br />

konferenciebis miRma <strong>da</strong>rCnen balyarelebi, yaraCaelebi, yumuxebi, noRaelebi,<br />

lezgebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>rgoelebi.<br />

axali konfederaciis struqtura Semdegnairad Camoyalib<strong>da</strong>: mas saTaveSi edga<br />

prezidenti <strong>da</strong> saprezidenti sabWo, romelic CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> yvela xalxis<br />

warmomadgenlisagan Sedgebo<strong>da</strong>. parlamentSi TiToeuli xalxi sam-sami wevriT<br />

iqnebo<strong>da</strong> warmodgenili. prezidentad musa Sanibovi airCies, romelmac ganacxa<strong>da</strong>, rom<br />

konfederacia Crdilo <strong>kavkasiis</strong> respublikebis xalxebisagan Sedgebo<strong>da</strong>, <strong>da</strong> ara<br />

mTavrobebisagan.<br />

konfederacia 16 xalxisa <strong>da</strong> erovnuli umciresobis warmomadgenlebs aerTianeb<strong>da</strong>.<br />

yaraCaelebi, noRaelebi, yumuxebi <strong>da</strong> kazakebi masSi meTvalyuris statusiT<br />

monawileobdnen.<br />

konfederaciis wevrTa TvalTaxedva erTmaneTisagan friad gansxvavdebo<strong>da</strong>.<br />

magaliTad, CeCnebi am organizacias <strong>da</strong>moukideblobisaTvis brZolis instrumentad<br />

ganixilavdnen, xelmZRvanelobas ki igi regionuli TanamSromlobis <strong>for</strong>umad<br />

esaxebo<strong>da</strong>. amis gamo konfederaciis wevrebi kavkasiaSi mimdinare movlenebs, maT Soris,<br />

konfliqtebs sxva<strong>da</strong>sxvagvarad exmaurebodnen 120 .<br />

1992 wlis 3 oqtombers groznoSi gamarTul sagangebo sxdomaze organizaciis<br />

saxeli Seicvala <strong>da</strong> mas <strong>kavkasiis</strong> xalxTa konfederacia ewo<strong>da</strong>, rac miznad isaxav<strong>da</strong> mis<br />

SemadgenlobaSi kazakebisa <strong>da</strong> sxva xalxebis aqtiur CarTvas. magram konfederaciis<br />

mTavar sakiTxad kvlav misi erTianobis sakiTxi rCebo<strong>da</strong>.<br />

metic, male cxadi Seiqmna am organizaciis ususuroba. imis gamo, rom kavkasiel<br />

xalxTa konfederaciis moqmedeba (afxazuri separatizmis mxar<strong>da</strong>Wera, rac<br />

faqtobrivad saqarTvelosadmi ruseTis agresiis mxar<strong>da</strong>Weras niSnav<strong>da</strong>, CeCnuri<br />

gamaTavisuflebeli moZraobisadmi <strong>da</strong>pirispireba <strong>da</strong> a.S.) ZirSive ewinaaRmdegebo<strong>da</strong><br />

Tavis principebs. mas male saxeli gauty<strong>da</strong>, Tumca konfederaciis mier deklarirebuli<br />

moTxovnebi erTxans popularobiT sargeblob<strong>da</strong> <strong>kavkasiis</strong> xalxebSi. Tavad<br />

konfederaciis liderebi saerTaSoriso avtoritetis mopovebazec zrunavdnen. 1994<br />

wlis <strong>da</strong>sawyisSi Sanibovi TurqeTs ewvia, sa<strong>da</strong>c sagareo saqmeTa saministrosa<br />

generaluri Stabis oficialur pirebsac Sexv<strong>da</strong>. vrceldebo<strong>da</strong> in<strong>for</strong>macia, TiTqos<br />

konfederaciis xelmZRvanelebTan Sexvedras aSS kongresis wevrebic moiTxovdnen 121 .<br />

120<br />

CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> xalxTa erToba: miTi <strong>da</strong> sinamdvile. _ saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros<br />

sagareo politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni, 7 (16), Tb., 1999, gv.20-21.<br />

121<br />

iqve, gv.23.<br />

53


istoria mowmobs, rom integraciuli miswrafebebi kavkasiaSi, Tavisi arsiT,<br />

yovelTvis antirusul xasiaTs atareb<strong>da</strong>. amitom moskovi msgavsi miswrafebebis<br />

aRkveTiT iyo <strong>da</strong>interesebuli. magram, misi mxri<strong>da</strong>n, am procesebis ignorireba<br />

CeCneTis liderebisaTvis iniciativis <strong>da</strong>Tmobis tolfasi iqnebo<strong>da</strong>. 1992 wlis Semdeg<br />

moskovma konfederacia saqarTvelos winaaRmdeg gamoiyena <strong>da</strong> <strong>da</strong>xmarebac ki gauwia mas<br />

Tav<strong>da</strong>cvis sistemos SeqmnaSi. magram am sistemos mudmiv Zalad Camoyalibeba ar<br />

moxerx<strong>da</strong> <strong>da</strong> male ideac <strong>da</strong>viwyebas mieca.<br />

niSandoblivia, rom im periodis ruseTis centraluri sain<strong>for</strong>macio saSualebani<br />

saqmes ise warmoaCendnen, TiTqos saubari iyo realurad arsebul warmonaqmnze Tavisi<br />

parlamentiT, prezidentiTa <strong>da</strong> SeiaraRebuli ZalebiTa <strong>da</strong> saxelmwifoebriobis sxva<br />

atributebiT. yuradReba ar eqceo<strong>da</strong> imas, rom es iyo ara regionis xalxis mkafiod<br />

deklarirebuli neba, aramed CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> inteligenciis calkeuli jgufebis<br />

mcdeloba, Camoeyalibebina <strong>da</strong> ganexorcielebina saxelmwifo mowyobis raRac proeqti,<br />

romelic mowyvetili iyo realobas. maT ar gaaCn<strong>da</strong>T araviTari legitimuroba, raime<br />

oficialuri man<strong>da</strong>ti, miRebuli arCevnebis gziT. niSandoblivia, rom konfederaciaze<br />

ufro mets wer<strong>da</strong> centraluri presa, vidre CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> respublikebisa.<br />

Sesabamisi periodis <strong>da</strong>Restnis sxva<strong>da</strong>sxva mimarTulebis gazeTebSi TiTqmis ar<br />

gvxvdeba masalebi, romlebic konfederaciis Temas exeba. a<strong>da</strong>mianTa umravlesobas an<br />

saerTod araferi smeno<strong>da</strong> konfederaciaze, an friad bundovani warmodgena hqon<strong>da</strong><br />

masze. xolo im 5-10%-is <strong>da</strong>mokidebuleba, romelmac ico<strong>da</strong> konfederaciis miznebi <strong>da</strong><br />

amocanebi, meryeob<strong>da</strong> aSkara negatiuri<strong>da</strong>n aRfrTovanebamde 122 .<br />

konfederaciasTan <strong>da</strong>kavSirebuli in<strong>for</strong>macia wina planze gamodio<strong>da</strong> maSinve,<br />

rogorc ki regionSi krizisuli situacia iqmnebo<strong>da</strong>. konfederaciis Sansebi izrdebo<strong>da</strong><br />

qveyanaSi arastabilurobis zr<strong>da</strong>sTan erTad <strong>da</strong> piriqiT. amaze metyvelebs<br />

konfederaciis popularobis zr<strong>da</strong> ruseTis prezidentis mier CeCneTSi sagangebo<br />

mdgomareobis SemoRebis Sesaxeb brZanebis gamocemasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, agreTve,<br />

qarTul-afxazuri konfliqtis dros.<br />

dReisaTvis cnobili ar aris CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> respublikebis warmomadgenlobiTi<br />

an aRmasrulebeli organoebis raime SeTanxmeba, an ga<strong>da</strong>wyvetileba konfederaciis<br />

Seqmnis Taobaze, an raime referendumis an sxva aqciis Sesaxeb, rac SeiZlebo<strong>da</strong><br />

gamx<strong>da</strong>riyo konfederaciis legitimuri safuZveli. amas TviTon konfederaciis<br />

organizatorebic aRniSnavdnen. isini xazs usvamdnen, rom miznad isaxavdnen mTis<br />

xalxTa konsoli<strong>da</strong>cias, xolo <strong>da</strong>moukidebeli Crdilokavkasiuri saxelmwifos Seqmna,<br />

romelic Sedgebo<strong>da</strong> erovnul-saxelmwifoebrivi warmonaqmnebisagan <strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebeli<br />

iqnebo<strong>da</strong> ruseTisagan, ganixilebo<strong>da</strong> rogorc perspeqtiuli, <strong>da</strong>axloebiT 10-15, an 20-30<br />

welze gaTvlili mizani 123 .<br />

konfederaciis umTavresi mizani — <strong>da</strong>vebis mSvidobiani ga<strong>da</strong>wyvetis <strong>for</strong>umad<br />

Camoyalibeba — ganuxorcielebeli gax<strong>da</strong>. mis rigebSi yvela kavkasieli xalxis<br />

gaerTianeba ver moxerx<strong>da</strong>. gaCn<strong>da</strong> uTanxmoeba adiReuri warmoSobis xalxebsa <strong>da</strong><br />

konfederaciis <strong>da</strong>narCen wevrebs Soris, romlebic organizaciasi pirvelTa wamyvan<br />

rols eWvis TvaliT uyurebdenen. yaraCaelebma <strong>da</strong> balyarelebma, yumuxebTan <strong>da</strong><br />

noRaelebTan erTad, Turqulenovani xalxebis asamblea Seqmnes, romelsac mxars<br />

uWerdnen CeCneTi <strong>da</strong> azerbaijani.<br />

am organizaciis moRvaweobis Sedegi ki is gaxl<strong>da</strong>T, rom yovelgvar safuZvels<br />

moklebulma am ususurma warmonaqmnma mainc moaxerxa kavkasiur konfliqtebSi<br />

uaryofiTi rolis Sesruleba. Crdilo-<strong>da</strong>savleT kavkasiaSi man `saerTo-adiReuri~<br />

122<br />

Гаджиев К.С. Геополитика Кавказа. М., 2001, с.81.<br />

123<br />

iqve, gv.85.<br />

54


Sovinisturi ideebiT aRtkinebuli axalgazrdebi Sekriba afxazeTSi sabrZolvelad,<br />

riTac konfliqtis gamRviveblis roli iTamaSa.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, saerTokavkasiuri saxlis ideam, rigi mizezebis gamo, raime<br />

mniSvnelovani <strong>da</strong>tvirTva ver SeiZina, Tumca arc imis uaryofa SeiZleba, rom am ideas<br />

aqvs konfesiaTa <strong>da</strong> eTnokulturTa urTierTa<strong>da</strong>ptaciis garkveuli potenciali.<br />

aman politikosebs ubiZga saerTo kavkasiuri erTobis ararealizebuli ideis<br />

sasargeblo argumentebis Ziebisaken.<br />

s.hanTingtonis koncefciis pasuxisa <strong>da</strong> erTgvari alternativis saxiT mogvevlina<br />

`mSvidobiani <strong>kavkasiis</strong>~ idea. `kavkasiuri saxlisagan~ gansxvavebiT, igi gulisxmobs ara<br />

raime saxis gaerTianebas, aramed saerTo interesebis gamokveTasa <strong>da</strong> mSvidobiani<br />

Tanaarsebobis pirobebis Seqmnas molaparakebaTa <strong>da</strong> SeTanxmebaTa gziT.<br />

politikosTa iniciativa <strong>da</strong>edo safuZvlad saerTaSoriso konferenciebs,<br />

romlebic 1997-1998 wlebSi Catar<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>kavkasiis</strong> geopolitikisa Tu erTiani<br />

kulturuli sivrcis problemebs mieZRvna. rogorc adre, axlac didi yuradReba<br />

eTmobo<strong>da</strong> <strong>kavkasiis</strong> xalxTa erTobis istoriul-kulturuli safuZvlebis Ziebas.<br />

movitanT erT <strong>da</strong>maxasiaTebel fragments Tbilisis saxelmwifo universitetSi<br />

Catarebul konferenciaze saqarTvelos parlamentis maSindeli Tavmjdomaris, b-ni<br />

z.Jvanias gamosvli<strong>da</strong>n: `kavkasiuri erToba mxolod politikuri koncefcia ar aris.<br />

faqtobrivad, kavkasia — esaa mravalferovani <strong>da</strong> imavdroulad homogenuri<br />

warmonaqmni, fenomeni, romelic yalibdebo<strong>da</strong> saukuneTa <strong>da</strong> aTaswleulTa manZilze,<br />

romelsac gaaCnia mkafiod gansazRvruli auTenturi socialuri <strong>da</strong> kulturuli<br />

institutebi... es saSualebas gvaZlevs visaubroT erTiani kavkasiuri civilizaciis<br />

fenomenze, romlis Semqmnelebi — <strong>kavkasiis</strong> xalxebi — religiuri <strong>da</strong> eTnikuri<br />

gansxvavebis miuxe<strong>da</strong>vad, gaerTianebuli arian saerTo faseulobebiTa <strong>da</strong> erTnairi<br />

mentalobiT” 124 .<br />

saqarTvelos kulturis imJamindeli ministri imave konferenciaze aRniSnav<strong>da</strong>:<br />

`Cven, <strong>kavkasiis</strong> xalxebi, erTi mTlianoba varT — istoriulad <strong>da</strong> geopolitikurad, Cven,<br />

arsebiTad, monaTesave xalxebi varT fsiqofizikuri wyobiT, `kavkasiuri xasiaTiT~,<br />

garegnobiT, temperamentiT, zneobrivi idealebiT” 125 .<br />

politikosTa Tvalsazrisi <strong>da</strong> misi safuZveli savsebiT gasagebia. magram<br />

<strong>da</strong>saxelebul konferenciaze mecnier-mkvlevrebi xazgasmiT aRniSnavdnen kavkasionis<br />

qedis CrdiloeTiTa <strong>da</strong> samxreTiT xalxTa <strong>da</strong> saxelmwifoTa kardinalurad<br />

gansxvavebuli sistemebis arsebobas <strong>da</strong> am faqtis gaTvaliswinebis aucileblobas<br />

erTiani kavkasiuri sivrcis (Tu civilizaciis) sakiTxze msjelobisas 126 . gansxvaveba<br />

TvalsaCinoa kavkasionis qedis erT mxares mcxovreb xalxTa Sorisac.<br />

SeiZleba, <strong>kavkasiis</strong> erTianobis idea friad momxiblavi iyos. magram saWiroa,<br />

erTmaneTisagan ganvasxvaoT nebismier sferoSi mWidro TanamSromlobis, politikur<br />

asparezze erTiani plat<strong>for</strong>miT gamosvlis, an samomavlod amisaken svlis survili, <strong>da</strong>,<br />

meore mxriv, realoba, romelic survils naklebad an sruliad ar emTxveva. sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, erTmaneTisagan gansxvavebulia politikuri (erTi mxriv) <strong>da</strong> kulturulcivilizaciuri<br />

(meore mxriv) realiebi, orientaciebi, gamocdileba.<br />

<strong>kavkasiis</strong> an misi romelime regionis erTianobis miRwevis idea, yovel SemTxvevaSi,<br />

bolo ramdenime saukunis ganmavlobaSi, arsebobs (<strong>da</strong>, albaT, SeiZleba arsebobdes)<br />

124 Zhvania Z. Georgia and the New Geopolitical Function of the Caucasus. - Caucasica (The Journal of Caucasian Studies). Volume<br />

2. Tbilisi, 1998, p.7.<br />

125 Асатиани В. Мирный Кавказ: Роль культуры в будущем Кавказа. – Caucasica (The Journal of Caucasian Studies). Volume 2.<br />

Tbilisi, 1998, p.37.<br />

126 Лордкипанидзе М. К вопросу «Кавказского единого дома». – Caucasica (The Journal of Caucasian Studies). Volume 2.<br />

Tbilisi, 1998, p.163.<br />

55


mxolod rogorc ideali, romliskenac iswrafvian iq mcxovrebi xalxebi. magram<br />

istoriuli panoramis ze<strong>da</strong>piruli Tvalis ga<strong>da</strong>vlebac ki sakmarisia imisaTvis, rom<br />

<strong>da</strong>vrwmundeT interesTa raRac harmoniis <strong>da</strong> kavkasiel xalxTa erTobis Sesaxeb saubris<br />

usafuZvlobaSi .<br />

SemTxveviTi ar un<strong>da</strong> iyos, rom samecniero literaturaSic, ZiriTa<strong>da</strong>d, saubaria<br />

CrdiloeT (<strong>da</strong> ara mTlianad) <strong>kavkasiis</strong> xalxTa kulturul erTobaze. magaliTad,<br />

v.tatunci aRniSnavs, rom, m.kovalevskis droi<strong>da</strong>n moyolebuli — dRemde, CrdiloeT<br />

kavkasia, istorikosTa, eTnografTa, sociologTa, lingvistTa, fsiqologTa,<br />

arqeologTa azriT, warmoadgens ara erT geografiul regionSi mcxovreb eTnikur<br />

jgufTa meqanikur jams, aramed xalxTa istoriul-kulturul erTobas 127 .<br />

amave dros, mecnierTa nawili iziarebs erTiani kavkasiuri civilizaciis arsebobis<br />

azrs. magaliTad, e.kopaliani <strong>da</strong> j.kviciani Tvlian, rom `kavkasiuri civilizaciis<br />

arseboba aravis eWvs ar un<strong>da</strong> iwvevdes” 128 , ris umTavresi <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebaa <strong>kavkasiis</strong><br />

xalxTa tradiciul kulturaSi saerTokavkasiuri elementebis arseboba (stumarTmoyvareoba,<br />

ufrosis pativiscema, ojaxSi uflebebis gamijvna, mamakacis cxovrebis<br />

mxedruli wesi <strong>da</strong> sxv) 129 . maTi azriT, erTiani kavkasiuri civilizaciis arsebobis<br />

faqtis gaazrebasa <strong>da</strong> aRiarebas xels uSlis is <strong>garemo</strong>eba, rom kavkasia tradiciulad<br />

warmoadgen<strong>da</strong> didi mezobeli qveynebis interesebisa <strong>da</strong> brZolis asparezs; am brZolis<br />

procesSi, <strong>kavkasiis</strong> `xelSi CagdebisaTvis xdebo<strong>da</strong> xSirad kavkasieli xalxebisa <strong>da</strong> misi<br />

mTlianobis <strong>da</strong>nawevreba” 130 .<br />

rogor warmoudgeniaT <strong>kavkasiis</strong> `<strong>da</strong>nawevreba~ Tu `gamTlianeba~ Tanamedrove rus<br />

politologebs, naTlad warmogvidgeba erT-erTi yvelaze cnobili Tanamedrove rusi<br />

geopolitikosis a.duginis naazrevi<strong>da</strong>n. misi azriT, kavkasia <strong>da</strong>, kerZod, saqarTvelo<br />

eqvemdebareba mis mier SemoTavazebul amosaval geopolitikur principebs: `regionis<br />

ara politikuri, aramed eTnokulturuli diferenciacia~ <strong>da</strong> `eTnikuri regionebis<br />

meridianuli integraciisa <strong>da</strong> horizontaluri gamijvnis waxaliseba~. Sedegad,<br />

afxazeTi pir<strong>da</strong>pir un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ukavSirdes ruseTs, Seiqmnas `erTiani oseTi~, xolo<br />

<strong>da</strong>rCenil `marTlmadideblur saqarTvelos <strong>da</strong>ekisros `kavkasiuri saxlis~ kontrolis<br />

funqcia. geopolitikur alyaSi moqceuli CeCneTi SeiZleba imarTos `marTlmadidebluri<br />

saqarTvelos mxri<strong>da</strong>n~. gar<strong>da</strong> amisa, saqarTvelos un<strong>da</strong> `miebas, nawilobriv,<br />

<strong>da</strong>Restani <strong>da</strong> inguSeTi, rasac SeiZleba mohyves avtonomiuri Crdilokavkasiuri zonis<br />

Seqmna — ekonomikurad ganviTarebulis, magram strategiulad mTlianad ruseTis mier<br />

kontrolirebadis. dugins SesaZleblad miaCnia `<strong>kavkasiis</strong> federaciis~ Seqmnac,<br />

romelSic dRevandeli `dsT-s sam respublikasTan erTad, gaerTiandebian `Si<strong>da</strong>rusuli<br />

avtonomiuri warmonaqmnebic” 131 .<br />

ra <strong>da</strong>skvna SeiZleba gamomdinareobdes zemoTqmuli<strong>da</strong>n?<br />

rogorc z. kiknaZe aRniSnavs, <strong>kavkasiis</strong> xalxebi gansxvavebuli religiebisa <strong>da</strong><br />

gansxvavebul qristianul konfesiaTa wiaRSi Camoyalibdnen. miviReT saxli, sa<strong>da</strong>c<br />

TiToeulma mosaxlem Tavisi arCevani gaakeTa. TiToeuli xalxis eTnogenezisi gansxvavebuli<br />

religiebisa <strong>da</strong> konfesiebis wiaRSi mimdinareob<strong>da</strong>. islami, marTlmadidebloba<br />

<strong>da</strong> monofizitoba ar aris mxolod aRmsarebloba, romelsac esa Tu is eri<br />

irCevs, arc mxolod politikuri kursis gamoxatulebaa. is amave dros Zlieri kulturogenuri<br />

faqtoria; es aris yofierebis wesi, mentaliteti, yvelaferi is, rac,<br />

127 Татунц С.А. Уроки М.М.Ковалевского и российский Кавказ. – Вестник Московского ун-та, сер. 18. Социология и<br />

политология. М., 2001, 2, с.43.<br />

128 kopaliani e., kviciani j., <strong>da</strong>sax.naSr., gv.6.<br />

129 iqve, gv.9.<br />

130 iqve, gv.6.<br />

131 Дугин А. Основы геополитики. Геополитическое будущее России. М., 1999.<br />

56


ogorc an<strong>da</strong>za ambobs, rjulze umtkicesia.<br />

`krizisebis xanaSi, rogorc dRes, gveCveneba, rom <strong>kavkasiis</strong> erTian politikur <strong>da</strong><br />

kulturul regionad warmosaxva iseTive miTia, rogorc XI saukuneSi Seqmnili miTi<br />

TargamosianTa erTobis Sesaxeb, an XX saukunis lingvisturi miTi iberiul-kavkasiuri<br />

enebis Tav<strong>da</strong>pirveli naTesaobis Sesaxeb” 132 .<br />

civilizaciaTa konfliqtis prognozi <strong>da</strong><br />

misi religiuri safuZvlebi.<br />

samxreT kavkasia am prognozis prizmaSi<br />

`civi omis~ <strong>da</strong>srulebam mkvlevarTa <strong>da</strong> politikosTa winaSe mwvaved <strong>da</strong>ayena<br />

momavali msoflios saxis problema. `civi omis~ <strong>da</strong>srulebam Zireulad Secvala<br />

saerTaSoriso viTareba <strong>da</strong> axali realobis gaazrebis saWiroeba warmoSva. gaCn<strong>da</strong> ersaxelmwifoTa<br />

epoqis aRorZinebisa Tu, sxva<strong>da</strong>sxva faqtoris (traibalizmi, globalizmi<br />

<strong>da</strong> sxv.) zegavleniT, maTi saboloo aRsasrulis nairgvari versia. erTni<br />

erTpolusiani msoflios Camoyalibebas varaudobdnen <strong>da</strong> am polusis rolSi, ra Tqma<br />

un<strong>da</strong>, <strong>da</strong>savleTs, kerZod ki, aSS-s xe<strong>da</strong>vdnen; meoreni fiqrobdnen, rom sapirispiro<br />

polusis saxiT male Camoyalibdebo<strong>da</strong> romelime ara<strong>da</strong>savluri (magaliTad,<br />

konfuciuri) civilizacia, romelic seriozul winaaRmdegobas gauwev<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTs;<br />

mesameni ki, mravalpolusiani msoflios Camoyalibebas winaswarmetyvelebdnen.<br />

civi omis <strong>da</strong>srulebis Semdeg `kulturis <strong>da</strong>bruneba~ saerTaSoriso urTierTobaTa<br />

faqtad iqca.<br />

azrTa gansakuTrebuli sxva<strong>da</strong>sxvaoba gamoiwvia wamoWril kiTxvebze pasuxis<br />

gacemis orma yvelaze mniSvnelovanma mcdelobam, romlebic <strong>da</strong>kavSirebuli iyo<br />

amerikeli mecnierebis frensis fukuiamasa <strong>da</strong> semuel hanTingtonis saxelebTan.<br />

1989 wels satatiis, 1992 wels ki wignis saxiT gamoqveyn<strong>da</strong> f.fukuiamas naSromi<br />

`istoriis <strong>da</strong>sasruli <strong>da</strong> ukanaskneli a<strong>da</strong>miani” 133 , romelmac saTave <strong>da</strong>udo<br />

inteleqtualTa diskusias imis Taobaze, Tu rogori iqneba msoflios momavali `civi<br />

omis~ <strong>da</strong>srulebisa <strong>da</strong> komunizmis ideologiis marcxis Semdeg.<br />

f.fukuiamam ca<strong>da</strong> <strong>da</strong>esabuTebina, rom liberaluri demokratia a<strong>da</strong>mianTa modgmis<br />

ideologiuri evoluciis bolo safexuri, mmarTvelobis ukanaskneli <strong>da</strong> ucvleli<br />

<strong>for</strong>ma iqneba, riTac <strong>da</strong>sruldeba kidec istoria. `istoriis <strong>da</strong>sasrulSi~ avtori<br />

gulisxmob<strong>da</strong> ara xdomilebaTa rigis, movlenaTa qronologiuri Tanamimdevrobis Sewyvetas,<br />

aramed <strong>da</strong>sasruls im istoriisa, romelic gaiazreba erTian evoluciur procesad<br />

yvela xalxisa <strong>da</strong> yoveli drois erTobliobaSi. istoriis <strong>da</strong>sasruli niSnav<strong>da</strong> imas,<br />

rom momavalSi sazogadoebis amosavali principebi Tu institutebi aRar ganicdian<br />

saxecvlilebas, radgan umTavresi sakiTxebi mogvarebuli iqneba liberaluri demokratiis<br />

principebis farglebSi. f.fukuiamas azriT, dRes liberaluri demokratia<br />

erTaderTi gaazrebuli politikuri mimarTulebaa, romelic erTmaneTTan akavSirebs<br />

de<strong>da</strong>miwis sxva<strong>da</strong>sxva regionsa <strong>da</strong> kulturas. misma ekonomikurma principebma, anu<br />

`Tavisufali bazris~ cnebam yvelgan gaikvala gza <strong>da</strong> dovlaTis uCveulo siuxve Seqmna<br />

TviT e.w. `mesame samyaros~ qveynebSic ki. xolo liberaluri revolucia ekonomikur<br />

azrovnebaSi mu<strong>da</strong>m Tan sdev<strong>da</strong>, xan ki winac uswreb<strong>da</strong> politikuri Tavisuflebisaken<br />

svlas. Sesabamisad, aRniSnuli procesi uzrunvelyofs momavalSi a<strong>da</strong>mianTa sxva<strong>da</strong>sxva<br />

132 kiknaZe z. religia <strong>da</strong> <strong>kavkasiis</strong> erTianoba. — z.kiknaZe. eklesia guSin, eklesia xval. Tb., 2002, gv.129.<br />

133<br />

fukuiama f. istoriis <strong>da</strong>sasruli <strong>da</strong> ukanaskneli a<strong>da</strong>miani. Tb., 1999.<br />

57


sazogadoebis sul ufro <strong>da</strong> ufro metad gaerTgvarovnebas, miuxe<strong>da</strong>vad maTi<br />

kulturuli memkvidreobisa Tu istoriuli fesvebisa.<br />

f.fukuiamas koncefciis erTgvar alternativad mogvevlina s.hanTingtonis mier<br />

1993 wels gamoqveynebuli statia `civilizaciaTa Sejaxeba?” 134 , romelsac mohyva misi<br />

sxva naSromebi <strong>da</strong> monografia `civilizaciaTa Sejaxeba <strong>da</strong> msoflio wesrigis<br />

Secvla” 135 .<br />

s.hanTingtonis aRniSnul naSromebs didi Teoriuli mniSvneloba hqon<strong>da</strong>. maT<br />

ukavSirdeba civilizaciaTa Teoriis mimarT yuradRebis gamococxleba. s.hanTingtonma,<br />

faqtobrivad, safuZveli Cauyara axal mimarTulebas geopolitikaSi, miiCnia<br />

ra civilizacia geopolitikuri analizis mTavar mimarTulebad. am mimarTulebas<br />

SeiZleba civilizaciuri geopolitika vuwodoT.<br />

s.hanTingtonis Teoriis Tanaxmad, `civi omis~ <strong>da</strong>mTavrebis Semdeg, Camoyalibebis<br />

procesSi myofi msoflios saxes gansazRvravs 7-8 didi civilizaciis urTierTobis<br />

procesi. civilizaciuri identuroba, <strong>da</strong> ara ideologia an ekonomika (rogorc adre),<br />

safuZvlad edeba kacobriobis gamyof umniSvnelovanes sazRvrebs <strong>da</strong> iqceva<br />

konfliqtebis ZiriTad wyarod momaval msoflioSi. civilizacias hanTingtoni<br />

gansazRvravs rogorc umaRlesi rangis kulturul erTobas, a<strong>da</strong>mianTa kulturuli<br />

identurobis yvelaze vrcel dones. momdevno dones Seadgens ukve is, rac ganasxvavebs<br />

a<strong>da</strong>mianTa modgmas cocxal arsebaTa sxva saxeobebisagan. civilizacia ganisazRvreba<br />

obieqturi xasiaTis sxva<strong>da</strong>sxva niSnis (ena, istoria, religia, zne-Cveulebani,<br />

institutebi) arsebobiT, agreTve a<strong>da</strong>mianTa subieqturi TviTidentifikaciiT. s.hanTingtoni<br />

miuTiTebs faqtorebze, romlebmac ganapiroba civilizaciuri identurobis<br />

rolis zr<strong>da</strong>. maTgan umTavresad miCneulia is, rom `civi omis~ <strong>da</strong>mTavrebasTan erTad<br />

<strong>da</strong>srul<strong>da</strong> saerTaSoriso politikis ganviTarebis <strong>da</strong>savluri faza; win wamoiwia<br />

urTierTobam <strong>da</strong>savlur <strong>da</strong> ara<strong>da</strong>savlur civilizaciebs Soris. es ukanasknelni aRar<br />

kmayofildebian istoriis obieqtis roliT, romelsac tradiciulad asrulebdnen,<br />

aramed, <strong>da</strong>savleTis msgavsad, Tavad qmnian <strong>da</strong> warmarTaven sakuTar istorias.<br />

ideologiis `rkinis far<strong>da</strong>~ kulturis `xaverdis far<strong>da</strong>m~ Secvala. mecnieris <strong>da</strong>skvniT,<br />

Tvalsawier momavalSi ar Camoyalibdeba erTiani universaluri civilizacia (Tumca<br />

<strong>da</strong>savleTSi bevrma irwmuna <strong>da</strong>savlur faseulobaTa universaluroba <strong>da</strong> maT safuZvelze<br />

msoflios gaerTgvarovnebis perspeqtiva), TiToeul civilizacias mouwevs<br />

sxvebTan Tanaarseboba. imdenad, ramdena<strong>da</strong>c civilizaciaTa Soris gansxvavebebi<br />

arsebiTi <strong>da</strong> myaria, s.hanTingtonis azriT, maTi Tanaarseboba cilizaciaTa Sejaxebis<br />

<strong>for</strong>mas miiRebs; rogorc dRevandeli gamocdileba gviCvenebs, yvelaze<br />

sisxlismRvreli konfliqtebi swored civilizaciaTa gamyof mijnebze warmoiSoba.<br />

s.hanTingtonis koncefcias diskusiaTa mTeli talRa mohyva. misi versia erTnairad<br />

miuRebeli aRmoCn<strong>da</strong> rogorc homogenuri, ise mravalpolaruli msoflios ideolog-<br />

TaTvis. niSandoblivia u.makbraidis Sefaseba, romelic hanTingtonis versias ganixilavs<br />

rogorc msoflios momavlis ori koSmaruli xedvi<strong>da</strong>n erT-erTs: pirvelisaTvis<br />

msoflio transanacionaluri kulturis (romelSic dominirebs upirvelesad<br />

amerikuli <strong>da</strong> naklebad — <strong>da</strong>savleTevropuli elementebi) hegemoniis pirobebSi<br />

Camoyalibebuli monoliTia, winaaRmdegobis ramdenime keriT, romlebic un<strong>da</strong> gaqres;<br />

meore xedvas ki saTave postmodernis filosofosebma (J.liotari <strong>da</strong> sxv.) <strong>da</strong>udes. es<br />

aris Tvalsazrisi sxva<strong>da</strong>sxva msoflaRqmis araTanazomadobis Sesaxeb, romelmac<br />

gacilebiT naklebad filosofiuri, vulgaruli <strong>for</strong>miT xorci Seisxa hanTingtoniseul<br />

TezisSi civilizaciaTa Sejaxebis Sesaxeb. misi naSromis warmateba naTeli magali-<br />

134<br />

hanTingtoni s. civilizaciaTa Sejaxeba? Tb., 1997.<br />

135 Huntington S.P. The Clash of Civilizations and Remaking of the World Order. N.Y., 1996.<br />

58


Tia gamartivebuli, erTi SexedviT mkafio sqemis mimzidvelobisa, romelisac pretenzias<br />

acxadebs, erTi fraziT mTeli msoflio gamoxatoso, aRniSnavs u.makbraidi 136 .<br />

cnobili germaneli mkvlevari diter sengaasi hanTingtonTan kamaTSi aRniSnav<strong>da</strong>,<br />

rom Sejaxebebi ufro xSirad kulturebs/civilizaciebs SigniT xdeba, <strong>da</strong> ara maT<br />

Soris. istoriulad, yvela civilizacias axasiaTeb<strong>da</strong> Rrma Sinagani gansxvavebani, Tu<br />

ara konfliqtebi. igi Tvlis, rom gamyofi mijnebi kulturebs/civilizaciebs Soris <strong>da</strong><br />

maT SigniT socialur-ekonomikuri, <strong>da</strong> ara geokulturuli xasiaTisaa.<br />

iseve rogorc sxvebi, sengaasi hanTingtons religiis faqtoris ga<strong>da</strong>WarbebiT<br />

SefasebisaTvis akritikebs <strong>da</strong> aRniSnavs, rom, rogorc wesi, religiuri faqtori<br />

iSviaTad asrulebs mniSvnelovan rols konfliqtis eskalaciis sawyis etapze.<br />

gacilebiT mniSvnelovania sicialur-ekonimikuri faqtorebi. magaliTad, umciresobebi<br />

TavianTi uflebebisaTvis brZolas iwyeben ara imitom, rom gansxvavebuli<br />

aRmsareblobisa arian an sxva kulturis nawils warmoadgenen, aramed imis gamo, rom<br />

isini socialuri <strong>da</strong> ekonomikuri TvalsazrisiT marginalur mdgomareobaSi arian <strong>da</strong><br />

aqe<strong>da</strong>n gamosavals ver xe<strong>da</strong>ven. magram politikis kulturalizeba an kulturis<br />

politizeba xdeba mxolod maSin, Tu es mdgomareoba aRiqmeba ara rogorc<br />

individualuri, aramed rogorc koleqtiuri problema 137 . konfliqtebis kulturuli<br />

xasiaTis uaryofa Znelia. magram kulturuli faqtorebi ar aris gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovani konfliqtebis sawyis etapze. mxolod eskalaciam SeiZleba gamoiwvios<br />

maTi ga<strong>da</strong>qceva <strong>da</strong>moukidebeli mniSvnelobis mqone faqtorad.<br />

sengaasi ar eTanxmeba hanTingtons arc civilizaciaTa gamyofi mijnebisa <strong>da</strong> maTi<br />

mniSvnelobis xedvaSi. misi azriT, aseTi mijnebi SeiZleba arsebobdes mikro-doneze,<br />

magram isini avtomaturad ar arian ganpirobebuli kulturuli gansxvavebebiT,<br />

rogorc, magaliTad, protestantebis, budistebis, muslimebis (erTi mxriv) <strong>da</strong><br />

kaTolikebis, induistebis <strong>da</strong> qristianebis SemTxvevaSi. maT safuZvlad udevs<br />

socialur-ekonomikuri mizezebi 138 .<br />

miuxe<strong>da</strong>vad seriozuli kritikisa <strong>da</strong> araerTi mkacri Sefasebisa, hanTingtonis<br />

naSromebis irgvliv gamarTulma diskusiebma gamoacocxla yuradReba civilizaciaTa<br />

Teoriisadmi <strong>da</strong> ubiZga msoflios civilizaciuri xedvis axali versiebis<br />

Camoyalibebas.<br />

s. hanTingtonis koncefciis irgvliv azrTa mwvave <strong>da</strong>pirispirebis Semdeg,<br />

civilizaciuri kvlevebis `mo<strong>da</strong>~, TiTqos, Cacxra. civilizaciaTa konfliqtis<br />

versiisadmi interesi Senel<strong>da</strong> <strong>da</strong> masze saubari warsul droSi <strong>da</strong>iwyes, rogorc<br />

Teoriaze, romlis warmoSobis mizezebi mxolod politikisa <strong>da</strong> ideologiis (<strong>da</strong> ara<br />

mecnierebis) sferoSi iyo saZiebeli. magram, moulodnelad, civilizaciaTa konfliqtis<br />

Teorias axali impulsi mieca.<br />

civilizaciurma problematikam gansakuTrebuli simwvave SeiZina 2001 wlis 11<br />

seqtembris movlenaTa fonze, roca, TiTqos, realobad iqca civilizaciaTa<br />

urTierTobis hanTingtoniseuli modeli. mecnierTa <strong>da</strong> politikosTa pirveli reaqcia<br />

niu-iorkisa <strong>da</strong> vaSingtonis tragediaze erTgvarovani iyo: nuTu mesame msoflio omi<br />

iwyeba? ai, Turme, ras niSnavs civilizaciaTa Sejaxeba praqtikaSi!<br />

roca pirveli el<strong>da</strong> Cacxra, politikosTa <strong>da</strong> mkvlevarTa poziciebs Soris aSkarad<br />

gamoikveTa sxvaoba: pirvelebma scades civilizaciaTa Sejaxebis yvelasaTvis<br />

erTnairad arasasurveli perspeqtivis Canacvleba saerTaSoriso terorizmisa <strong>da</strong><br />

masTan brZolis arcTu axali TemiT (niSandoblivia is faqtic, rom gamonakliss<br />

136 Макбрайд У. Глобализация и межкультурный диалог. – В журн.: Вопросы философии, М., 2003, № 1, с.82.<br />

137 Dieter Senghaas. The Clash within Civilizations (Coming to terms with cultural conflicts). Routledge. London-N.Y. 2002, p.74.<br />

138 iqve, gv.75.<br />

59


Seadgendnen mxolod 11 seqtembris tragediis uSualo organizatorebi <strong>da</strong> maTi<br />

TanamgrZnobni, romlebic <strong>da</strong>bejiTebiT usvamdnen xazs civilizaciuri <strong>da</strong>pirispirebisa<br />

<strong>da</strong> Seurigeblobis Temas), ramac gamoxatuleba aSS-sa <strong>da</strong> misi mokavSireebis praqtikul<br />

qmedebaSi pova, mecnierebi ki, TviTrefleqsiisa <strong>da</strong> distancirebis gamocdili xerxiT,<br />

Seudgnen momx<strong>da</strong>ris mizezebis Zebnasa <strong>da</strong> gamosavlis Ziebas.<br />

<strong>da</strong>vubrundeT <strong>kavkasiis</strong> Temas. 1996 wels s.hanTingtoni aRniSnav<strong>da</strong>, rom `Tu Cven<br />

seriozulad vfiqrobT msoflios Sesaxeb <strong>da</strong> aqtiura<strong>da</strong>c vmonawileobT masSi<br />

mimdinare procesebSi, aucilebelia realobis erTgvari gamartivebuli sqemis,<br />

Teoriis, koncefciis, modelisa Tu paradigmis arseboba~. es aucilebloba mwvaved<br />

igrZnoba kavkasiasTan mimarTebaSic. <strong>kavkasiis</strong> saerTaSoriso urTierTobaTa interpretaciisaTvis<br />

samecniero literaturaSi ramdenime paradigmaa SemoTavazebuli:<br />

globalizacia, ZalTa wonasworoba (romelic gulisxmobs, rom saWiroa mWidro<br />

kavSirebis <strong>da</strong>myareba saqarTvelosa <strong>da</strong> azerbaijans, an saqarTvelosa <strong>da</strong> ruseTs Soris),<br />

civilizaciaTa Sejaxebis Teoria <strong>da</strong> sxv. am ukanasknelma didi gavlena iqonia <strong>kavkasiis</strong><br />

problemaTa samecniero <strong>da</strong> politikur analizze. am Teoriis ZiriTadi argumenti is<br />

aris, rom saerTaSoriso urTierTobebSi kulturas <strong>da</strong> identurobas ga<strong>da</strong>mwyveti<br />

mniSvneloba eniWeba; identuroba ganmsazRvrel gavlenas axdens socialur qcevaze,<br />

misi roli mniSvnelovnad gaizar<strong>da</strong> `civi omis~ saerTaSoriso struqturis <strong>da</strong>Slis<br />

Semdeg, roca yvelaze mZafri identuroba civilizaciuri identurobaa. igi ganixileba<br />

rogorc <strong>da</strong>moukidebeli faqtori, romelic gavlenas axdens a<strong>da</strong>mianTa interesebis<br />

gansazRvrasa <strong>da</strong> maT Semdgom qmedebaze.<br />

magram arsebobs sxvagvari mosazreba, kerZod, mkvlevarTa nawili aRniSnavs, rom<br />

identuroba momgebian iaraRad maSin iqceva, rodesac misi gamoyeneba awyobT. igi<br />

Zlierdeba liderTa mier miTebis Seqmnis strategiis gamoyenebiT, masebis mobilizaciis<br />

mizniT, Zalauflebis zrdisa <strong>da</strong> misTvis kanonieri saxis misaniWeblad. amitom,<br />

SesaZloa, analizisaTvis Sesaferisi paradigma racionaluri arCevani <strong>da</strong> Zalis<br />

politika ufroa, vidre kulturisa <strong>da</strong> identurobis cnebebi 139 .<br />

saqarTvelo <strong>da</strong>, mTlianad, kavkasia hanTingtonis cnobil naSromSi warmodgenilia<br />

rogorc civilizaciaTa gamyofi mijna, maTi kontaqtis zona: aq erTmaneTis pirispir<br />

dganan marTlmadidebluri qristianoba <strong>da</strong> islami, rasac emateba <strong>da</strong>savleTis<br />

ambiciebi. amis Sedegsa <strong>da</strong> gamoZaxils warmoadgens kavkasiuri konfliqtebi _ kerZod,<br />

yarabaRisa <strong>da</strong> CeCneTis. rac Seexeba afxazeTisa <strong>da</strong> samxreT oseTis konfliqtebs, isini<br />

naklebad Tavsdeba civilizaciaTa Sejaxebis hanTingtoniseul versiaSi, amitom misi<br />

oponentebis mier isini xSirad saxeldeba erT-erT ZiriTad argumentad. aqve SeiZleba<br />

gavixsenoT yarabaRis konfliqtic, roca irani, garkveuli mizezebis gamo (TurqeTis<br />

gavlenis zr<strong>da</strong> misi CrdiloeTi sazRvris mimarTulebiT, azerbaijanuli nacionalizmis<br />

zr<strong>da</strong> iranis azerbaijanul umciresobaSi, ekonomikuri mogeba, rac bloka<strong>da</strong>Si<br />

myof somxeTTan vaWrobiT iyo SesaZlebeli, iranis SiSi azerbaijanisa <strong>da</strong> aSS<br />

mosalodneli <strong>da</strong>axloebis gamo <strong>da</strong> a.S.), pir<strong>da</strong>pir exmarebo<strong>da</strong> qristianul somxeTs<br />

muslimuri azerbaijanis winaamdeg.<br />

<strong>kavkasiis</strong> konfliqtebis hanTingtoniseul Sefasebas ar iziarebs, magaliTad, Svedi<br />

mkvlevari svante korneli, romelic miiCnevs, rom civilizaciaTa Sejaxebis TeoretikosTa<br />

kavkasiuri xedva — esaa stereotipebi <strong>da</strong> konfliqtebis analizis metismeti<br />

gamartiveba. am regionSi ganmsazRvrel faqtors nacionalizmisa <strong>da</strong> erovnuli intere-<br />

139<br />

makfarleini n. “civilizaciaTa Sejaxeba”: kritikuli xedva. — saqarTvelos sagareo saqmeTa<br />

saministros sagareo politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni, 11 (20), Tb., 1999, gv.14.<br />

60


sebis kombinacia warmoadgens, <strong>da</strong> ara religiur-civilizaciuri <strong>da</strong>pirispireba 140 .<br />

hanTingtonis oponentTa azriT, `civilizaciaTa konfliqtis~ miseuli modeli<br />

kavkasiasTan mimarTebaSi konceptualuri TvalsazrisiT bundovania <strong>da</strong> kritikas ver<br />

uZlebs. ufro metic — n.makfarleini Tvlis, rom es Teoria <strong>kavkasiis</strong> regionisaTvis<br />

erTgvari safrTxis matarebelia, radgan, mis Tanaxmad, subregionuli TanamSromlobis<br />

yovelgvari mcdeloba _ rogoricaa, magaliTad, `mSvidobiani kavkasia~ an `evraziuli<br />

derefani~, warumateblobisTvisaa ganwiruli 141 . makfarleini imasac aRniSnavs, rom<br />

hanTingtonis versia Tavad kavkasielebs mimzidvelad eCvenebaT, radgan, am koncefciis<br />

logikiT, regioni globaluri politikis yuradRebis fokuss warmoadgens 142 .<br />

s.hanTingtonis Teorias mravali mowinaaRmdege hyavs, <strong>da</strong> ara mxolod kavkasiasTan<br />

mimarTebaSi, magram Znelia, ar <strong>da</strong>eTanxmo mkvlevars <strong>kavkasiis</strong>, rogorc civilizaciaTa<br />

kontaqtis zonis, maTi gamyofi mijnis SefasebaSi. Tavisi arsebobis manZilze kavkasia<br />

<strong>da</strong>, kerZod, saqarTvelo, marTlac warmoadgen<strong>da</strong> <strong>da</strong>savlur <strong>da</strong> aRmosavlur kulturaTa<br />

<strong>da</strong> civilizaciaTa kontaqtis zonas. rac Seexeba makfarleinis mier aRniSnul<br />

`samwuxaro samomavlo scenars~, romelsac hanTingtonis versia <strong>kavkasiis</strong> xalxebs<br />

uxatavs, rogorc Tavad hanTingtoni aRniSnavs, `paradigmis mniSvnelobisa <strong>da</strong><br />

sandoobis Sefaseba imas rodi niSnavs, rom igi un<strong>da</strong> winaswarmetyvelebdes yvelafers,<br />

rac globalur politikaSi xdeba, aramed misi Sefaseba un<strong>da</strong> xdebodes imis mixedviT,<br />

gvTavazobs Tu ara igi ufro mniSvnelovan modelebs, vidre sxva paradigmebi” 143 .<br />

`mSvidobiani kavkasia~ <strong>da</strong> `evraziuli derefani~ swored globaluri politikis<br />

problemebia, civilizaciaTa konfliqtis Teoriis mniSvneloba ki imiTac <strong>da</strong><strong>da</strong>stur<strong>da</strong>,<br />

rom swored man ubiZga praqtikos politikosebs alternatiuli versiebis Ziebisaken. am<br />

Ziebis Sedegia rogorc `mSvidobiani <strong>kavkasiis</strong>~, ise `kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa<br />

dialogis~ iniciativebi.<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos isic, rom s.hanTingtonis Tvalsazrisma gamoacocxla (Tu warmoSva)<br />

`sasazRvro misiis~ politikuri versia, romelsac saqarTvelo asrulebs aRmosavleTsa<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTs, CrdiloeTsa <strong>da</strong> samxreTs Soris.<br />

s.hanTingtoni SeiZleba CaiTvalos civi omis Semdgom periodSi geopolitikuri<br />

kvlevebis erT-erTi axali mimarTulebis _ religiis geopolitikis _ warmomadgenlad.<br />

es mimarTuleba mWidro<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli civilizaciur geopolitikasTan,<br />

radgan religia civilizaciis erT-erT umniSvnelovanes maxasiaTebla<strong>da</strong>a miCneuli.<br />

religiis geopolitikis ZiriTadi ideaa religiuri faqtoris gaTvaliswineba <strong>da</strong><br />

gamoyeneba politikuri kavSirebisa <strong>da</strong> blokebis Sesaqmnelad, saboloo jamSi ki<br />

sivrceze kontrolis mosapoveblad an SesanarCuneblad.<br />

<strong>kavkasiis</strong> regionis specifiki<strong>da</strong>n gamomdinare (aq uSualod xvdeba erTmaneTs<br />

ramdenime msoflio religia), religiis geopolitikas misTvis gansakuTrebuli<br />

mniSvneloba aqvs.<br />

religiis geopolitiki<strong>da</strong>n saqarTvelosaTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania<br />

marTlmadideblobis geopolitika, romelic saSualebas iZleva, gaviazroT saqar-<br />

Tvelos adgili marTlmadidebel samyaroSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>narCen samyarosTan mimarTebaSi.<br />

rusul marTlmadideblobis geopolitikaSi saqarTvelosTan <strong>da</strong>kavSirebul gaTvlebs<br />

arcTu ukanaskneli adgili ukavia. marTlmadideblobis faqtors aqtiurad iyeneben<br />

qarTul politikaSic — garkveuli miznebis, pirvel rigSi ki, sagareo politikuri<br />

140 korneli s. religiis faqtori <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebSi. — Jurn.: civilizaciuri Ziebani, Tb., 2003, 1, gv.<br />

60-74.<br />

141<br />

makfarleini n. “civilizaciaTa Sejaxeba”: kritikuli xedva. — saqarTvelos sagareo saqmeTa<br />

saministros sagareo politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni, 11 (20), Tb., 1999, gv.11-13.<br />

142<br />

iqve, gv. 11.<br />

143<br />

Huntington S.P. <strong>da</strong>sax.naSr., gv. 37-38.<br />

61


orientaciis <strong>da</strong>sasabuTeblad.<br />

interesi marTlmadideblobis geopolitikisadmi izrdeba ara marto marTlmadideblur<br />

qveynebSi. magaliTad, aqtiuri ganxilvis sagania is SesaZlo cvlilebebi, rac<br />

SeiZleba gamoiwvios evrokavSiris gafarToebis Sedegad masSi marTlmadidebeli<br />

qveynebis ricxvis gazr<strong>da</strong>m.<br />

moskovis sapatriarqos gamomcemloba `cerkovni vestnikis~ 2004 wlis seqtembris<br />

nomerSi avstriisa <strong>da</strong> venis episkoposi ilarioni (es eparqia moskovis sapatriarqos<br />

Semadgenlobasia) Seexo evrokavSiris qveynebze marTlmadideblobis mzardi zegavlenisa<br />

<strong>da</strong> Taviseburebebis sakiTxs, agreTve imasac, Tu rogor SeuZlia ruseTis<br />

patriarqs amiT isargeblos 144 .<br />

am statias maSinve gamoexmaura cnobili amerikeli politologi pol gobli,<br />

romelmac gamoaqveyna statia niSandoblivi saTauriT: `marTlmadidebluri evrokav-<br />

Siri?~ goblis azriT, evrokavSirSi marTlmadideblobis gavlenis zr<strong>da</strong> sakuTari<br />

gavlenis gafarToebis SesaZleblobas miscems rusul marTlmadideblur eklesias, es<br />

ki mas <strong>da</strong>exmareba rogorc kontinentze sakuTari konfesiuri amocanebis ga<strong>da</strong>wyvetaSi,<br />

ise ruseTis saxelmwifoa sagareo politikuri interesebis warmmarTvelis rolis<br />

mopovebaSic 145 .<br />

saqarTveloSi garkveuli Zalebi cdiloben gaavrcelon rusuli marTlmadideblobis<br />

geopolitikis wamyvani koncefcia, romlis Tanaxmad, ruseTi moiazreba marTlmadidebluri<br />

samyaros liderad, Tavad es samyaro ki _ <strong>da</strong>savleTTan <strong>da</strong>pirispirebul<br />

Zalad. meore mxriv, qarTul sinamdvileSi am Tvalsazrisis Semotanis mcdeloba<br />

radikalur sapasuxo reaqcias iwvevs, rac marTlmadideblobisadmi kritikul <strong>da</strong>mokidebulebas<br />

ganapirobebs; <strong>da</strong>savleTTan sruli identificirebis sirvili gansazRvravs<br />

marTlmadideblobis re<strong>for</strong>mirebis survilsac, romelic <strong>da</strong>savluri orientaciis<br />

mowinaaRmdeged cxaddeba.<br />

rusul geopolitikaSi marTlmadideblobisadmi gaorebuli midgoma arsebobs.<br />

erTi mxriv, igi miiCneva faqtorad, romelmac xeli un<strong>da</strong> Seuwyos ruseTis poziciebis<br />

aRdgenas <strong>da</strong> SenarCunebas. meore mxriv, politikosebs afiqrebT ruseTis politikaSi<br />

marTlmadideblobis dominirebad faqtorad ga<strong>da</strong>qcevis safrTxe, rac, rogorc varaudoben,<br />

seriozul problemebs Seuqmnis ruseTs rogorc qveynis SigniT, ise<br />

saerTaSoriso arenaze.<br />

rusuli geopolitika ayalibebs saqarTvelos ruseTTan `reintegraciis~ nairnair<br />

variantebs. rus geopolitikosTa naSromebSi ar gvxvdeba msjeloba ruseTisa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>moukidebeli saqarTvelos strategiul partniorobaze.<br />

a. dugini — cnobili rusi geopolitikosi, romelsac ekuTvnis idea imis Taobaze,<br />

rom ruseTis brZola msoflio batonobisaTvis ar <strong>da</strong>mTavrebula <strong>da</strong> ruseTis imperia<br />

un<strong>da</strong> aRdges sivrciT gacilebiT didi, vidre sabWoTa kavSiri iyo, <strong>kavkasiis</strong><br />

geopolitikis ganxilvisas aRniSnavs: `marTlmadidebluri saqarTvelo yvelaze metad<br />

iyo antirusulad orientirebuli, magram aqac Tan<strong>da</strong>TanobiT iRviZebs religiurgeopolitikuri<br />

refleqsia <strong>da</strong> Tavs iCens evraziasTan aliansis aucileblobis<br />

Segneba” 146 .<br />

a. panarini SeniSnavs: gamokveTili RerZi kievi-baqo-Tbilisi, pirvel rigSi,<br />

uxifaTo ar aris TbilisisaTvis. rogorc ki saqarTvelo <strong>da</strong>kargavs rusul garantiebs,<br />

misi mdgomareoba amier<strong>kavkasiis</strong> regionSi mkveTrad garTuldeba. xolo Tu<br />

144<br />

macaberiZe m. saqarTvelo <strong>da</strong> “marTlmadideblobis geopolitika”. _ saqarTvelos mecn. akad.<br />

politologiis institutis weliwdeuli — 2003. Tb., 2003, gv.5.<br />

145 macaberiZe m. <strong>da</strong>sax. naSr., gv.6.<br />

146 Дугин А. Основы геополитики. Геополитическое будущее России. М., 1999, с.213.<br />

62


gaviTvaliswinebT im reJimebis muslimuri radikalizaciis logikas, romlebic ruseTs<br />

scildebian, SeiZleba iTqvas, rom ukve momdevno politikur TaobaSi (15-20 wlis<br />

Semdeg) muslimuri qveynebis mosazRvre aramuslimur qveynebs saqme eqnebaT agresiuli<br />

politikis gamtarebel reJimebTan 147 .<br />

s. samuilovis TvalsazrisiT, ruseTisaTvis prioritetuli un<strong>da</strong> gaxdes<br />

marTlmadideblur qveynebTan urTierToba, pirvel rigSi — somxeTTan <strong>da</strong> serbiasTan.<br />

xolo radgan ruseTs ara aqvs saerTo sazRvari am qveynebTan, maTTan urTierTobisaTvis<br />

Wirdeba `tranzituli qveynebi~ — saqarTvelo <strong>da</strong> bulgareTi. radgan am ori<br />

marTlmadidebluri qveynis orientacia amJamad calsaxad <strong>da</strong>savluria, amitom ruseTma<br />

isini jerjerobiT un<strong>da</strong> SeinarCunos rogorc tranzituli teritoriebi, xolo mas<br />

Semdeg, rac ruseTi gaZlierdeba, xolo am qveynebis politikuri elitebi<br />

<strong>da</strong>rwmundebian <strong>da</strong>savluri receptebis araefeqturobaSi, SeiZleba moZraobis <strong>da</strong>wyeba<br />

partniorobi<strong>da</strong>n samokavSireo urTierTobisaken 148 .<br />

rusi politikosebi <strong>da</strong> politologebi aqtiurad cdiloben avtonomiis mqone<br />

umciresobebis problemaTa gamoyenebas. magaliTad, k. gajievi aRniSnavs afxazeTisa <strong>da</strong><br />

samxreT oseTis swrafvas ruseTisaken, agreTve, wuxs imis gamo, rom saqarTveloSi<br />

<strong>da</strong>Svebuli ar aris megruli <strong>da</strong> svanuri <strong>da</strong>mwerloba. gajievi msjelobs saqarTveloSi<br />

mcxovrebi umciresobebis separatistul ganwyobaze <strong>da</strong> Sesabamis perspeqtivebze.<br />

v. dergaCovis azriT, saqarTvelosa <strong>da</strong> azerbaijanSi, somxeTisgan gansxvavebiT,<br />

SenarCunebulia tomuri <strong>da</strong> klanuri warmonaqmnebi. geopolitikuri wonasworobis<br />

SenarCuneba kavkasiaSi rTuldeba eris <strong>for</strong>mirebis procesis <strong>da</strong>umTavreblobiT<br />

saqarTvelosa <strong>da</strong> azerbaijanSi. magaliTad, saqarTveloSi, gar<strong>da</strong> yvelaze gavrcelebuli<br />

qarTulisa, aris sami monaTesave ena — megruli, lazuri <strong>da</strong> svanuri 149 .<br />

moskovis sapatriarqo iziarebs Tvalsazriss, romlis Tanaxmad, dRes msoflioSi<br />

arsebobs ori polusi — <strong>da</strong>savluri <strong>da</strong> muslimuri. orive ganwirulia <strong>da</strong>saRupad. amitom<br />

un<strong>da</strong> Seiqmnas mesame — marTlmadidebluri civilizacia, romlis centri iqneba ruseTi.<br />

man un<strong>da</strong> Semoikribos yvela marTlmadidebeli xalxi (maT Soris — saqarTvelo) <strong>da</strong><br />

marTos isini.<br />

saqarTveloSic garkveuli Zalebi marTlmadideblobas politikur <strong>da</strong>tvirTvas<br />

aniWeben <strong>da</strong> Crdilouri orientaciis saWiroebas am umTavresi argumentis saxiT<br />

warmogvidgenen. maTi pozicia ramdenime Tezisze <strong>da</strong>iyvaneba: 1) qarTvelobis safuZveli<br />

marTlmadideblobaa; 2) <strong>da</strong>savleTi Cvengan marTlmadideblobis <strong>da</strong>Tmobas moiTxovs<br />

(seqtebis moRvaweoba). arsebuli xelisufleba amas xels uwyobs. qarTvelebis<br />

ga<strong>da</strong>rCenis gza mxolod ruseTTan umWidroes kavSirze gadis.<br />

magram politikur argumentad `marTlmadidebluri soli<strong>da</strong>robis~ moSvelieba<br />

saqarTveloSi bevrs miuReblad miaCnia <strong>da</strong> ufro metic, gaRizianebasac ki iwvevs.<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg saqarTvelom <strong>da</strong>, mTlianad, kavkasiam gansakuTrebuli<br />

geopolitikuri mniSvneloba SeiZina. mis mimarT gazrdil interess safuZvlad<br />

is udevs, rom es eTnikur-religiurad araerTgvarovani <strong>da</strong> politikurad arastabiluri<br />

regioni civilizaciaTa sazRvarze mdebareobs. am teritorias v.dergaCovi<br />

`civilizaciaTa evraziul marginalur zonas~ (evramar-s) uwodebs <strong>da</strong> miiCnevs, rom misi<br />

kontroli gansazRvravs msoflio ganviTarebis gzas 150 .<br />

`evramarze~ gavlenis gavrceleba arsebiT mniSvnelobas iZens rogorc atlantistebisaTvis,<br />

ise evrazistebisaTvis. ukanasknel xans gaZlier<strong>da</strong> am regionis eTnikuri <strong>da</strong><br />

147 Панарин А. Реванш истории: Российская стратегическая инициатива в XXI веке. М., 1998, с.382.<br />

148 macaberiZe m. <strong>da</strong>sax.naSr., gv.13.<br />

149 Дергачев В. Геополитика. Киев, 2000, с.251-252.<br />

150 iqve, gv.106.<br />

63


konfesiuri niSniT <strong>da</strong>yofis tendencia, risi magaliTicaa kavkasia, balkaneTi Tu<br />

centraluri azia TavianTi lokaluri konfliqtebiT.<br />

atlantistTa mTavari ideologis z.bJezinskis mixedviT, kavkasia satransporto<br />

xazze mdebare <strong>da</strong> geopolitikurad metad mniSvnelovani `evraziuli balkaneTis~<br />

nawilia. igi mniSvnelovani geopolitikuri sivrcea masTan <strong>da</strong>kavSirebuli yvela xalxisa<br />

<strong>da</strong> qveynisaTvis.regionSi strategiuli mdebareoba aqvs saqarTvelos, romelic<br />

uxsovari droi<strong>da</strong>n iyo aRmosavleTisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis, CrdiloeTisa <strong>da</strong> samxreTis<br />

<strong>da</strong>makavSirebeli xidi. z.bJezinskis mixedviT, swored SavizRvispireTze gadis<br />

evraziuli civilizaciis geopolitikuri <strong>da</strong> socialur-kulturuli sazRvrebi. aq<br />

ikveTeba bipolaruli RerZebi <strong>da</strong>savleTi _ aRmosavleTi <strong>da</strong> CrdiloeTi _ samxreTi 151 .<br />

<strong>kavkasiis</strong> konfliqtebma didi politikur-ekonomikuri (kavkasiaSi arsebuli<br />

satransporto qselis rRveva, afxazeTis sarkinigzo bloka<strong>da</strong>) <strong>da</strong> socialur-eTnikuri<br />

(igulisxmeba, pirvel rigSi, migraciuli procesebi) gamoiwvia. ga<strong>da</strong>uWreli<br />

konfliqtebi aferxeben qveynebis politikur-ekonomikur ganviTarebas, iwveven<br />

arastabilurobas, biZgs aZleven organizebul <strong>da</strong>naSaulsa <strong>da</strong> terorizms. es Tavis<br />

mxriv, aisaxeb im did proeqtebze (navTobsadeni, traseka), romlebic kavkasiaSi un<strong>da</strong><br />

ganxorcieldes <strong>da</strong> romlebic am regionSi usafrTxoebisa <strong>da</strong> stabilurobis garantad<br />

gvevlineba.<br />

am konfliqtebis mogvarebaSi CarTulia evrokavSiri, sxva<strong>da</strong>sxva saerTaSoriso<br />

organizacia. isini <strong>da</strong>interesebuli arian regionSi mSvidi <strong>da</strong> stabiluri situaciis<br />

SeqmniT. evrokavSiri amis miRwevas politikuri <strong>da</strong> ekonomikuri saSualebebiT<br />

cdilobs, amerikis SeerTebuli Statebi ki _ politikuri <strong>da</strong> samxedro meTodebiT.<br />

aucilebelia imis aRniSvna, rom <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebs diferencirebulad un<strong>da</strong><br />

mivudgeT. ar SieZleba CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebi erT prizmaSi<br />

moiazrebodes mxolod imitom, rom isini kavkasiaSi mimdinareobs. pirvel rigSi, es<br />

saerTaSoriso politikur sarbielze maT<strong>da</strong>mi sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>mokidebulebiT aris<br />

ganpirobebuli. samxreT kavkasiaSi aqtiurad ikveTeba <strong>da</strong>svleTisa <strong>da</strong> aSS interesebi<br />

yvela sferoSi, maSin rodesac CrdiloeT kavkasia ruseTis ganuyofel nawilad<br />

aRiqmeba. amrigad, SeiZleba iTqvas, rom arsebuli politikuri koniunqturi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare, <strong>kavkasiis</strong> erTian regionad ganxilva friad problemuria, Tumca<br />

politologebi ar gamoricxaven amgvar perspeqtivas, Tu ganxorcieldeba Semdegi<br />

pirobebi: 1) kavkasiaSi moqmedi eqstraregionuli Zalebi (ruseTi, irani, TurqeTi, aSS,<br />

evrokavSiri) ga<strong>da</strong>wyveten mWidro TanamSromlobas am regionSi; 2) ruseTis<br />

dezintegraciis procesi gagrZeldeba <strong>da</strong> CrdiloeT kavkasiasac moicavs. sxva<br />

SemTxvevaSi CrdiloeT <strong>da</strong> samxreT kavkasia cal-calke subieqtebad <strong>da</strong>rCebian 152 .<br />

`pro<strong>da</strong>savlur, prorusul <strong>da</strong> pankavkasionistur Tu izolacionistur mimarTulebebs<br />

Soris brZolaSi mtkivneulad mimdinareobs saqarTvelos sagareo politikuri<br />

prioritetebis Camoyalibebis procesi” 153 . samxreT <strong>kavkasiis</strong> saxelmwifoebs am Zalebs<br />

Soris arCevani ukve gakeTebuli aqvT. saqarTvelosa <strong>da</strong> azrbaijanis <strong>da</strong>savluri, xolo<br />

somxeTis gamokveTilad prorusuli orientacia, bunebrivia, gaaZnelebs <strong>kavkasiis</strong><br />

saxelmwifoTa <strong>da</strong>axloebasa <strong>da</strong> erTian kavkasiaze saubars, miT umetes im viTarebaSi,<br />

roca am saxelmwifoebs ruseTisagan provocirebuli konfliqtebi ukve aTeuli welia<br />

mougvarebeli aqvT <strong>da</strong> amis gamo mravali problema aqvT ga<strong>da</strong>sawyveti (ltolvilebi,<br />

samSvidobo Zalebi, separatistuli reJimebi <strong>da</strong> sxv.). Tumca isic un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom<br />

151 Бжезинский З. Великая шахматная доска. М., 1998, с.69-73.<br />

152<br />

utiaSvili S. <strong>kavkasiis</strong> usafrTxoebis perspeqtivebi. “mSvidobiani kavkasia”? — saqarTvelos<br />

strategiuli kvlevevbisa <strong>da</strong> ganviTarebis centris biuleteni, 41, 2000, agvisto, gv.38.<br />

153 iqve.<br />

64


samxreT <strong>kavkasiis</strong> xelsayreli geopolitikuri mdebareobis gamo, romelmac es regioni<br />

<strong>da</strong>savlelTa yuradRebis sferoSi moaqcia, igi, CrdiloeTisagan gansxvavebiT, ufro<br />

advilad `<strong>da</strong>usxlta~ xeli<strong>da</strong>n `did mezobels~ <strong>da</strong> meti Sansic aqvs <strong>da</strong>moukideblobisa <strong>da</strong><br />

saxelmwifoebriobis sruli ganxorcielebis, demokratiuli sistemis aSenebisaTvis.<br />

amasTan, geopolitikuri TvalsazrisiT, saqarTvelos unikaluroba isaa, rom igi<br />

saxmeleTo <strong>da</strong> sahaero komunikaciebis gzazecaa <strong>da</strong> sazRvao sanapirosac flobs, riTac<br />

kavSiri aqvs msoflio okeanesTan. amdenad, igi aziisa <strong>da</strong> evropis <strong>da</strong>makavSirebeli<br />

umoklesi gzaa. amitom vinc flobs saqarTvelos, flobs kavkasiasac. ase iyo istoriula<strong>da</strong>c,<br />

ris gamo saqarTvelo yovelTvis iyo sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>mpyroblis interesis sagani.<br />

igi Tavisi ekonomikuri sakontaqto funqciiT, saerTaSoriso TanamSromlobiT,<br />

Tavisufali vaWrobiT <strong>da</strong> in<strong>for</strong>maciis gacvliT warmoadgen<strong>da</strong> civilizaciaTa<br />

sazRvarze sxva<strong>da</strong>sxva eTnokulturuli tradiciis Sexvdris areals.<br />

aseTive funqcia aRidgina saqarTvelom sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg, rodesac<br />

igi amerikis SeerTebuli Statebisa <strong>da</strong> ruseTis strategiuli interesebis sferoSi<br />

moeqca. es saSualebas aZlevs saqarTvelos, gansazRvros Tavisi adgili msoflios<br />

politikur <strong>da</strong> ekonomikur rukaze.<br />

<strong>kavkasiis</strong> regionis globaluri mniSvnelobis aRniSvnasTn erTad, eqspertebi<br />

gansakuTrebiT amaxvileben yuradRebas mis eTnikur <strong>da</strong> konfesiur siWreleze, ris<br />

gamoc Znelia aq arsebuli eTnikuri <strong>da</strong> religiuri <strong>da</strong>pirispirebebis <strong>da</strong>regulireba.<br />

ufro metic, politologTa nawili pesimisturad uyurebs regionSi stabilurobis<br />

miRwevis SesaZleblobas, radgan, roca regionSi ori hegemoni ibrZvis gavlenisaTvis, iq<br />

konfliqti arasodes ga<strong>da</strong>wydeba 154 .<br />

<strong>kavkasiis</strong> Sinaganad arastabilur qveynebs aqvT sasazRvro problemebi, CarTulni<br />

arian teritoriul, eTnikur <strong>da</strong> religiur areulobaSi. amave dros, msoflios<br />

usafrTxoebis sistema mniSvnelovanwila<strong>da</strong>a <strong>da</strong>mokidebuli kavkasiaSi mimdinare<br />

procesebsa <strong>da</strong> regionis stabilurobaze. aq ki, saqarTvelos umniSvnelovanesi roli<br />

ekisreba, rag<strong>da</strong>n mxolod mas aqvs istoriulad mWidro urTierTobis gamocdileba<br />

regionis yvela xalxTan <strong>da</strong> qveyanasTan.<br />

<strong>kavkasiis</strong> momavalTan <strong>da</strong>kavSirebiT, tradiciulad, ori ZiriTadi varianti ganixileba.<br />

optimisturi versiis Tanaxmad, saqaTvelo, azerbaijani <strong>da</strong> somxeTi un<strong>da</strong><br />

mixvdnen, rom mWidro TanamSromloba <strong>da</strong> regionuli integracia saSualebas miscems,<br />

ufro srulad gamoiyenon geoekonomikuri potenciali <strong>da</strong> amiT ganimtkicon<br />

<strong>da</strong>moukidebloba <strong>da</strong> suvereniteti. pesimisturi versiiT, samxreT <strong>kavkasiis</strong> sami<br />

saxelmwifo sakmarisad ganviTarebuli ar aris imisaTvis, rom airCion integraciisa <strong>da</strong><br />

kompromisebis gza <strong>da</strong> mihyvnen am gzas bolomde, gare Zalebis nebisagan <strong>da</strong>moukideblad.<br />

isini saubroben kavkasiaSi ori metoqe aliansis (ruseTi-irani-somxeTi; saqarTveloazerbaijani-TurqeTi)<br />

wamoqmnaze gare Zalebis monawileobiT 155 .<br />

mkvlevarTa nawili xazgasmiT aRniSnavs <strong>kavkasiis</strong> xalxebis gansakuTrebul<br />

istoriul gamocdilebas civilizaciur-kulturuli TanamSromlobis sferoSi.<br />

magaliTad, poloneli Teologi, filosofosi <strong>da</strong> kulturologi avgust peter kirSi<br />

(1916-2002) gar<strong>da</strong>cvalebamde cota xniT adre wer<strong>da</strong>: `kavkasia aris is regioni, sa<strong>da</strong>c<br />

samma umTavresma kulturam, religiam, azrovnebis meTodma, mentalobam _ uZvelesma<br />

iu<strong>da</strong>izmma, evropulma qristianobam <strong>da</strong> aRmosavlurma islamma _ mSvidobiani<br />

Tanaarsebobis TvalsaCino <strong>da</strong> xelSesaxebi magaliTi misces kacobriobas. dRes, 2001<br />

154<br />

ix.: xuciSvili q. religiuri situaciis cvlileba <strong>da</strong> usafrTxoebis problema Tanamedrove sqarTveloSi.<br />

Tb., 2004, gv. 33.<br />

155<br />

utiaSvili S. <strong>kavkasiis</strong> usafrTxoebis perspeqtivebi. “mSvidobiani kavkasia”? — saqarTvelos<br />

strategiuli kvlevevbisa <strong>da</strong> ganviTarebis centris biuleteni, 41, 2000, agvisto, gv.37.<br />

65


wlis 11 seqtembris movlenebis fonze warmoCenili sxva<strong>da</strong>sxva fobiis sawinaaRmdego<br />

efeqturi antidotis gamomuSaveba mxolod <strong>da</strong> mxolod kacobriobis kulturul<br />

monapovarSi iberul-kavkasiuri Rvawlis SeswavliT, saTanado <strong>da</strong>skvnebiTa <strong>da</strong> codniT<br />

SeiaraRebis SemTxvevaSi aris SesaZlebeli 156 .<br />

qarTvelTa kulturuli identurobis problema: istoriuli Wrili<br />

kulturuli, civilizaciuri <strong>da</strong> religiuri identurobis problema gansakuTrebiT<br />

aqtualuri gax<strong>da</strong> civi omis <strong>da</strong>srulebis Semdgom etapze. Tumca rogorc problema, igi,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saxeliTa <strong>da</strong> Sinaarsobrivi <strong>da</strong>tvirTviT, yovelTvis arsebob<strong>da</strong>. amitom<br />

interesmoklebuli ar iqneba, mikled mimovixiloT qarTvelTa kulturuli<br />

identurobis istoriuli dinamika.<br />

I. uZvelesi periodis qarTuli kulturis raobis Sesaxeb msjeloba Znelia ori<br />

ZiriTadi mizezis gamo: 1) es aris qarTuli kulturis Camoyalibebis periodi; 2) masze<br />

arsebuli codna emyareba arqeologiur masalas, ucxoel avtorTa TxzulebebSi<br />

Semonaxul cnobebs <strong>da</strong> mogviano xanis qarTuli werilobiTi wyaroebis in<strong>for</strong>macias.<br />

isini iZleva safuZvels <strong>da</strong>skvnisaTvis, rom ”saqarTvelos istoriis gariJraJi<strong>da</strong>n ...<br />

Cveni samSoblo wina aziis did kulturul wreSi Sedio<strong>da</strong>” 157 . uZveles periodSi<br />

qarTuli kulturis Camoyalibeba mimdinareob<strong>da</strong> axlo aRmosavleTis didi<br />

kulturebis (Suamdinaruli, asuruli, xeTuri, urartuli) ganapiras, maT periferiaze.<br />

cota ufro gvian igi ganviTarebas ganagrZob<strong>da</strong> <strong>da</strong>savluri (berZnul-romauli) <strong>da</strong><br />

aRmosavluri (parTiul-sparsuli) kulturebis gzaSesayarze. jerjerobiT, vidre<br />

aRniSnuli periodis qarTuli kulturis ZiriTadi maxasiaTeblebi Seswavlili ar aris<br />

(isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom, masalis simwiris gamo, am maxasiaTebelTa <strong>da</strong>fiqsireba rTuli<br />

saqmea), raime mkafio <strong>da</strong>skvnis gakeTeba Znelia. mxolod imis Tqma SeiZleba, rom<br />

qarTuli kulturis saxe sul ufro mkafiod ikveTeba orive samyaro<strong>da</strong>n momdinare<br />

kulturuli impulsebis aTviseba-ga<strong>da</strong>muSavebis fonze.<br />

II. momdevno periodi _ IV-X saukuneebi. am dros qarTuli kultura qristianuli<br />

(<strong>da</strong>savluri) civilizaciis ganapira kulturad SeiZleba ganvixiloT. swored am<br />

periodSi `simbiozuri elinisturi kulturis qristianobasTan SerwymiT iqmneba<br />

bizantiuri kulturuli tradiciebi, romlis sferoSi Semodian agreTve aRmosavluri<br />

qristianobis arealSi moqceuli qveynebi, maT Soris, istoriuli saqarTveloc.<br />

elinisturi kulturuli tendenciebis safuZvelze aRmosavluri qristianobis wiaRSi<br />

yalibdeba axali kulturuli centrebi, sakuTari erovnuli <strong>da</strong>mwerlobebiT <strong>da</strong><br />

aRmosavlur-<strong>da</strong>savlur civilizaciaze <strong>da</strong>myarebuli erovnuli kulturuli<br />

tradiciebiT” 158 .<br />

sainteresoa, rom Tavad qarTvelebi sakuTar Tavs swored am kulturuli sivrcis<br />

nawilad aRiqvamen. am mxriv niSandoblivia ioane sabanisZis ori fraza: `romelni ese<br />

varT yuresa amas queyanisasa~, _ ambobs erTgan avtori; `ara xolo Tu berZenTa<br />

sarwmunoebai ese RmrTisa mieri moipoves, aramed Cvenca, SorielTa amaT mkvidrTa~, _<br />

aRniSnavs meoregan 159 .<br />

156 gazeTi “xvalindeli dRe”, 2. IX. 2003.<br />

157 qiqoZe g. qarTuli kulturis perspeqtivebi. _ rCeuli Txz. sam tomad, t.II, Tb., 1964, gv. 230.<br />

158 gamyreliZe T. saqarTvelo evropaa Tu azia? — “Academia” (istoriul-filologiuri Jurnali). t.1. Tb.,<br />

2001, gv.6.<br />

159 ioane sabanisZe. wamebai wmidisa <strong>da</strong> netarisa mowamisa qristesisa haboisi. — wignSi: Cveni saunje, t.1, Tb.,<br />

1960, gv.46-47.<br />

66


ogorc vxe<strong>da</strong>vT, qarTvelebi Tavs garkveuli erTobis (samyaros, mTlianobis)<br />

nawilad, kerZod, mis periferiad moiazreben. romelia es erToba, amaze pasuxsac ioane<br />

sabanisZesTan <strong>da</strong> ufro adrindel erT wyaroSi vpoulobT. sabanisZe mkafiod<br />

SemosazRvravs saqarTvelos garesamyaros: `queyana mas Crdiloisasa, sa<strong>da</strong>-igi ars<br />

sadguri <strong>da</strong> sabanake ZeTa magogisTai, romel arian xazarni, kac velur, saSinel piriTa,<br />

mxecis buneba, sisxlis mWamel, romel Sjuli ara aqus”; aRmosavleTiT _ arabebi,<br />

agresiis saTave <strong>da</strong> wyaro; <strong>da</strong>savleTiT _ `sazRvar maT<strong>da</strong> ars zRuai igi pontoisai,<br />

samkvidrebeli yovladve qristeaneTai... <strong>da</strong> ars qalaqebi igi <strong>da</strong> adgilebi sabrZaneblad<br />

qristes msaxurisa ionTa mefisa, romeli mosaydre ars didsa mas qalaqsa<br />

konstantinepovlisasa” 160 . naTelia, rom CrdiloeTiT <strong>da</strong> aRmosavleTiT<br />

saqarTvelosaTvis ucxo kulturuli samyaroa, <strong>da</strong>savleTiT ki _ swored is erToba,<br />

romlis nawilad (ganapirad, periferiad, anu, sabanisZis sityviT, `yured~, `Sorielad”)<br />

qarTvelebi Tavs moiazreben <strong>da</strong> romlis centri konstantinopolia.<br />

aqve un<strong>da</strong> iTqvas, rom <strong>da</strong>saxelebul periodSi qarTvelebi klasikur-elinuri<br />

kulturis elementebs arabeTis gziTac iTvisebdnen, sa<strong>da</strong>c es kultura, garkveuli<br />

istoriuli pirobebis gamo, k.kekeliZis sityviT rom vTqvaT, Se<strong>da</strong>rebiT adre<br />

ga<strong>da</strong>barg<strong>da</strong> 161 .<br />

meore, ufro adrindeli wyaro gaxlavT fartaZis sityva kolx warCinebulTa cnobil<br />

krebaze, romlis Canaweri agaTia sqolastikosis Txzulebam Semogvinaxa. aqac<br />

mkafiod Cans qarTvelTa mier bizantiur samyarosTan erTobis gacnobierebis faqti. es<br />

erToba emyareba tradicias, anu, wyaros mixedviT, `mSobliur wesebs”; saerTo `sazogadoebriv<br />

kanonebs, saxelmwifo wyobilebasa <strong>da</strong> cxovrebas”; `marTlmorwmuneobas <strong>da</strong><br />

wmin<strong>da</strong> saidumloTa umwikvloebas”; `azrTa erTianobas~ bizantielebTan 162 .<br />

interesmoklebuli ar un<strong>da</strong> iyos imis aRniSvna, rom ama Tu im kulturuli erTobis<br />

ganapirulobis, periferiulobis ganc<strong>da</strong> dRemde myara<strong>da</strong>a fesvgadgmuli qarTul<br />

cnobierebaSi. 1915 wels g.qiqoZe wer<strong>da</strong>: `Cven, vinc evropaSi vcxovrobT an evropis<br />

sazRvarze, erTi uebari wamali gvaqvs uimedobis winaaRmdeg: Cven Seuryevlad gvwams<br />

progresis Zlevamosileba” 163 .<br />

qarTuli kulturis provincializmze, saerTaSoriso TvalsazrisiT Cvens `civilizaciur<br />

provincielobaze~, mkafio evropocentristuli pozicii<strong>da</strong>n, laparakob<strong>da</strong><br />

k.kapaneli 164 .<br />

Tanamedrove publicistikaSi aseve araerTxel yofila xazgasmuli Cveni periferiuloba<br />

<strong>da</strong> ganapiruloba. magaliTad, `evropelTa qedmaRlur <strong>da</strong>mokidebulebaze<br />

ganapira kulturuli arealebis mimarT~, romelTa ricxvSi Cven SevdivarT, laparakobs<br />

iv.amirxanaSvili 165 . `saqarTvelo yvela SemTxvevaSi iyo msoflio imperiebis ukiduresi<br />

provincia~, _ aRniSnavs g.gvasalia; misi azriT, igi dResac `<strong>da</strong>savluri integraciis, am<br />

universaluri gaerTianebis ganapira subieqtad rCeba <strong>da</strong> evropeizmis ukidures<br />

provincias warmoadgens. saqarTvelos monapireoba mas mudmiv <strong>da</strong>ZabulobaSi<br />

amyofebs” 166 . isic un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom yvela SemTxvevaSi saubaria <strong>da</strong>savluri _<br />

160<br />

iqve, gv.54.<br />

161 kekeliZe k. didi qarTveli poeti <strong>da</strong> humanisti saSualo saukuneebisa. — kekeliZe k. etiudebi Zveli<br />

qarTuli literaturis istorii<strong>da</strong>n. I. Tb., 1956, gv.8.<br />

162 qarTuli mWevrmetyveleba. Zeglebi <strong>da</strong> masalebi. Sekriba, narkvevi waumZRvara <strong>da</strong> saZieblebi <strong>da</strong>urTo<br />

n.kandelakma. Tb., 1958 gv.111-114. isic un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom ama Tu im kulturuli erTobis<br />

ganapirulobis, periferiulobis ganc<strong>da</strong> dRemde myara<strong>da</strong>a fesvgadgmuli qarTul cnobierebaSi.<br />

163<br />

qiqoZe g. filosofiuri paradoqsebi. _ gaz. “ganaxlebuli iveria”, 16, 1 oqtomberi, 2001, gv.11.<br />

164 kapaneli k. qarTuli kulturis suli. _ wignSi: kapaneli k. qarTuli suli esTetikur saxeebSi. Tb., 1996,<br />

gv. 322, 324.<br />

165 amirxanaSvili iv. rekviemi Cemi saukunisaTvis. _ gaz. “literaturuli saqarTvelo”, 15-21 ivnisi, 2001.<br />

166 gvasalia g. ra aris dRes qarTuli kultura. _ gaz. “meridiani”, 2000, 25-27 oqtomberi, gv.8.<br />

67


izantiuri Tu evropuli (<strong>da</strong> ara aRmosavluri) samyaros mimarT Cvens ganapirulobasa<br />

<strong>da</strong> periferiulobaze.<br />

III. XI-XII saukuneebSi qarTuli kultura kvlav rCeba qristianuli <strong>da</strong>savleTis<br />

aRmosavleTTan sasazRvro kulturad (qristianoba am dros mxolod iwyebs gaTiSvas<br />

<strong>da</strong>savlur <strong>da</strong> aRmosavlur qristianul samyarod, amitom SesaZlebelia mTlianobis<br />

saxiT misi gaazreba). am periodSi masSi yvelaze srulad <strong>da</strong> naTlad iyris Tavs<br />

<strong>da</strong>savleTTan <strong>da</strong> aRmosavleTTan xangrZlivi urTierTobis procesSi SeTvisebuli <strong>da</strong><br />

qarTul nia<strong>da</strong>gze ga<strong>da</strong>muSavebuli elementebi. amis ubrwyinvales magaliTebad<br />

SeiZleba <strong>da</strong>vasaxeloT `sibrZne balavarisi~ <strong>da</strong> `vefxistyaosani~. k. kekeliZis sityviT,<br />

am dros `<strong>da</strong>savleTis elinuri <strong>da</strong> aRmosavleTis klasikuri poezia saqarTveloSi<br />

xvdebian erTmaneTs; <strong>da</strong>savleTSi homerosi, aRmosavleTSi firdousi, xolo SuaSi, maT<br />

mijnaze _ saqarTveloSi _ rusTaveli” 167 .<br />

qarTvel moazrovneTa (mTawmindelebi, efrem mcire, ioane petriwi, arsen<br />

iyalToeli) TxzulebebSi Tavmoyrilia qristianuli msoflmxedvelobis<br />

Camoyalibebisa <strong>da</strong> ganviTarebis mTeli gamocdileba, meore mxriv ki, rogorc geronti<br />

qiqoZe aRniSnav<strong>da</strong>, `arasodes ar <strong>da</strong>axloebia saqarTvelo kulturulad iranul-arabul<br />

msoflios ise mWidrod, rogorc XII saukuneSi <strong>da</strong>uaxlov<strong>da</strong>” 168 . saqarTveloSi kargad<br />

icnobdnen <strong>da</strong> Targmnidnen kidec firdousis, gurganis, xakanisa <strong>da</strong> iranuli poeziis<br />

sxva klasikosTa Txzulebebs. ase Caisaxa CvenSi `mxatvruli saero literatura,<br />

romlis msgavsi arc erTma sxva saqristiano qveyanam am dros ar icis” 169 .<br />

amave periodSi qarTul kulturas gacilebiT metis pretenzia <strong>da</strong>, rac mTavaria,<br />

SesaZleblobac uCndeba. igi axali, Camoyalibebis procesSi myofi kavkasiuri kulturuli<br />

erTobis birTvuli (centraluri) kulturis rolSi gamodis. es procesi<br />

ideologiura<strong>da</strong>c mzaddeba (leonti mroveli, giorgi merCule, qarTuli mesianisturi<br />

idea) <strong>da</strong> praqtikula<strong>da</strong>c xorcieldeba, Tumca bolomde ver midis <strong>da</strong> SemdgomSi mxolod<br />

ideis perioduli gamococxlebis faqtebiT gvaxsenebs Tavs.<br />

IV. calke perio<strong>da</strong>d SeiZleba gamoiyos XIII-XV saukuneebi, roca viwrovdeba ara<br />

marto qarTuli kulturis gavrcelebis areali (CrdiloeT kavkasiaSi fexs ikidebs<br />

islami; samxreTiT qarTuli miwa-wylis nawili osmalTa imperiis xelSi eqceva), aramed<br />

ikveceba mTlianad aRmosavlurqristianuli civilizaciis saarsebo teritoria, 1453<br />

wels ki, arsebobas wyvets am samyaros birTvi — bizantia, ris Semdeg saqarTvelo (Tanac<br />

politikurad <strong>da</strong>Slili) garSemortymuli aRmoCn<strong>da</strong> mahmadianuri saxelmwifoebiT.<br />

vidre es procesebi mimdinareob<strong>da</strong> <strong>da</strong> saqarTvelos axali, mahmadianuri civilizaciuri<br />

<strong>garemo</strong>cva yalibdebo<strong>da</strong>, anu swored XIII-XV saukuneebSi, qarTuli kultura<br />

SeiZleba ganvixiloT rogorc marginaluri _ marTlmadidebel qristianul <strong>da</strong> muslimur<br />

samyaroTa Soris, rogorc `<strong>da</strong>savleTis aRmosavleTi~ <strong>da</strong> `aRmosavleTis <strong>da</strong>savleTi~<br />

(saqarTvelosaTvis <strong>da</strong>savleTad, rogorc zemoTac vTqviT, bizantia gamodis).<br />

V. XVI-XVII saukuneebSi saqarTvelos politikuri, ekonomikuri <strong>da</strong>, rac mTavaria,<br />

kulturuli kontaqtebi mkacrad SemosazRvrulia muslimuri samyaros farglebiT <strong>da</strong>,<br />

faqtobrivad, aRar arsebobs politikuri, kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri arCevanis<br />

SesaZlebloba. amdenad, Znelia visubroT am periodis qarTuli kulturis marginalur<br />

mdgomareobaze romelime or kulturul Tu civilizaciur erTobas Soris, imitom rom<br />

saqarTvelos civilizaciuri <strong>garemo</strong>cva, rogorc vTqviT, calsaxad mahmadianuria.<br />

marTalia, mas CrdiloeTi<strong>da</strong>n Tan<strong>da</strong>Tan uaxlovdeba ruseTis marTlmadidebluri<br />

167 kekeliZe k. <strong>da</strong>sax. naSr., gv.10.<br />

168 qiqoZe g. axali kulturis mijnaze. — qiqoZe g. rCeuli Txz. sam tomad, t.II, Tb., “sabWoTa saqarTvelo”,<br />

1964, gv.184.<br />

169 kekeliZe k. <strong>da</strong>sax. naSr., gv.10.<br />

68


saxelmwifo, magram Tavad ruseTis kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri raoba mxolod<br />

Camoyalibebis safexurzea; miuxe<strong>da</strong>vad saerTo marTlmadidebluri msoflmxedvelobrivi<br />

safuZvlisa, qarTuli kulturisaTvis ruseTi sruliad ucxo kulturuli samyaroa.<br />

erTmorwmuneoba politikuri orientaciis safuZveli ki xdeba, magram, kulturuli<br />

<strong>da</strong> civilizaciuri <strong>garemo</strong>cvis TvalsazrisiT, es jerjerobiT verafers cvlis.<br />

amdenad, qarTuli kultura SeiZleba ganvixiloT rogorc ucxo (ara ucnob) kulturul<br />

<strong>garemo</strong>cvaSi moqceuli mTlianoba, romelic cdilobs, am axal gamowvevaze pasuxis<br />

moZebnis gziT SeinarCunos sakuTari saxe <strong>da</strong> ar iqces <strong>garemo</strong>mcveli kulturis<br />

nawilad. am dros mniSvnelovan rols asrulebs, Tu SeiZleba ase ewodos, marginalobis<br />

gamocdileba, muSaobs kulturis maxasiaTeblebi, Camoyalibebuli marginalobis<br />

periodSi. yalibdeba a<strong>da</strong>ptaciuri meqanizmi, romlis meSveobiT qarTuli kultura XVIII<br />

saukunis bolo<strong>da</strong>n Camoyalibebul axal civilizaciur <strong>garemo</strong>cvas kvlav sakuTari<br />

(mahmadianurisagan gansxvavebuli, Tumca misiT mniSvnelovanwilad <strong>da</strong>R<strong>da</strong>smuli)<br />

maxasiaTeblebiT xvdeba.<br />

VI. XIX s. <strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n 60-ian wlebamde saqarTvelos irgvliv Tan<strong>da</strong>TanobiT<br />

yalibdeba axali civilizaciuri <strong>garemo</strong> _ qristianul-marTlmadidebluri, mxolod<br />

axali birTviT — ruseTiT. <strong>da</strong>saxelebuli periodi masTan a<strong>da</strong>ptaciis xanaa. XVIII<br />

saukunis meore naxevri<strong>da</strong>n, gansakuTrebiT ki XIX saukuni<strong>da</strong>n saqarTvelo sul ufro<br />

axlos ecnobo<strong>da</strong> evropas, Tumca es nacnoboba, ZiriTa<strong>da</strong>d, ruseTiT iyo gaSualebuli.<br />

rogorc k.kapaneli aRniSnav<strong>da</strong>, `qarTuli kulturis diriJorad XIX s. pirvel naxevarSi<br />

isev rCeba aRmosavleTi, sparsuli gemovnebiTa <strong>da</strong> esTetiuri filosofiiT” 170 , magram<br />

evropis gavlena Tan<strong>da</strong>Tan sagrZnobi xdeba kulturis yvela sferoSi. k.kapaneli mamaTa<br />

<strong>da</strong> SvilTa brZolasac qarTul kulturaSi <strong>da</strong>savluri <strong>da</strong> aRmosavluri tendenciebis<br />

<strong>da</strong>pirispirebiT xsni<strong>da</strong> 171 .<br />

VII. XIX s. 60-iani wlebi<strong>da</strong>n, kavkasiaSi ruseTis gabatonebis Sedegad, saqarTvelo<br />

Tan<strong>da</strong>Tan mowy<strong>da</strong> misTvis kargad nacnob aRmosavlur-muslimur kulturas <strong>da</strong><br />

aRmosavlur qristianul civilizaciur <strong>garemo</strong>Si moeqca. oRond am civilizacias<br />

axali birTvi hqon<strong>da</strong> — ruseTi, romelic Tava<strong>da</strong>c TviT<strong>da</strong>dginebis stadiaze iyo <strong>da</strong><br />

romlis irgvliv periferiis Camoyalibeba politikuri, <strong>da</strong> ara kulturuli niSniT<br />

mimdinareob<strong>da</strong>. amave dros, am civilizaciis birTvSic (ruseTi) <strong>da</strong> periferiazec<br />

(magaliTad, CevnSi) mZlavrad iWrebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>savluri (evropuli) nakadebi. Sesabamisad,<br />

qarTul kulturis winaSe aqtiurad <strong>da</strong>dga <strong>da</strong>savlur qristianul <strong>da</strong> rusulmarTlmadideblur<br />

civilizaciaTa Soris sakuTari adgilis gansazRvris sakiTxi,<br />

romelic gansakuTrebul aqtualobas iZen<strong>da</strong> saqarTvelos politikuri <strong>da</strong>moukideblobis<br />

periodebSi — 1918-1921 wlebSi <strong>da</strong> igive saukunis 90-iani wlebi<strong>da</strong>n.<br />

dRes qarTuli kultura kvlav civilizaciuri identurobis problemis winaSe dgas.<br />

misi amJamindeli civilizaciuri <strong>garemo</strong>cva Semdegi saxiT warmogvidgeba:<br />

1) <strong>da</strong>savlursa <strong>da</strong> slavur-marTlmadideblur civilizaciebs Soris gaxleCili<br />

ruseTi, romlis politikuri nawilic saqarTvelo iyo XIX-XX saukuneebSi. ruseTis<br />

saxiT warmodgenil marTlamdideblur-slavur civilizaciasTan saqarTvelos<br />

bizantiuri (aRmosavleTqristianuli) kulturuli memkvidreobac akavSirebs, Tumca<br />

civilizaciur erTobaze saubari friad problemuria.<br />

2) <strong>da</strong>savlursa <strong>da</strong> muslimur civilizaciebs Soris gaxleCili TurqeTi <strong>da</strong>,<br />

mTlianad, mezobeli muslimuri civilizacia. saqarTvelos bolo ramdenime saukunis<br />

170 kapaneli k. qarTuli literaturis socialuri genezisi. — kapaneli k. qarTuli suli esTetikur<br />

saxeebSi. Tb., 1996, gv.108.<br />

171<br />

iqve, gv.121.<br />

69


istoria am civilizaciisagan mkafio gamijvnis niSniTaa aRbeWdili. mis calkeul<br />

nawilebTan qarTul kulturas mTeli Tavisi arsebobis manZilze uSualo <strong>da</strong> mWidro<br />

kontaqti hqon<strong>da</strong>. am kontaqtis Sedegad masSi <strong>da</strong>ileqa mravali maxasiaTebeli, romelic<br />

qarTul kulturas aRmosavleTTan aaxloebs. magram igi arasdros axden<strong>da</strong> TviTidentifikacias<br />

aRmosavleTTan, mkafiod ganasxvaveb<strong>da</strong> Tavs aRmosavluri kulturebisagan.<br />

SesaZloa, amis mizezi swored mudmivi <strong>da</strong> metad mWidro kontaqti iyo.<br />

3) aqtualobas inarCunebs <strong>kavkasiis</strong> kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri raobis<br />

problema, misi mTlianobad ganxilvis SesaZleblobisa Tu SeuZleblobis sakiTxi,<br />

romelic calke ganxilvis sagania. Sesabamisad, dgeba mTlianad <strong>kavkasiis</strong> an misi<br />

calkeuli nawilebis ama Tu im civilizaciasTan mimarTebis sakiTxebi.<br />

4) <strong>da</strong>savluri civilizacia, romlis nawilad yofnis <strong>da</strong>mtkicebas saqarTvelo,<br />

ramdenime saukunea, bejiTad cdilobs. XIX saukunis evropel inteleqtualTa azriT,<br />

SavizRvispireTSi mdebare kolxeTi evropisa <strong>da</strong> aziis <strong>da</strong>makavSirebeli wertili iyo,<br />

misi mcxovrebni ki `kavkasiur, anu evropul toms ganekuTvnebodnen~ <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTTan<br />

iyvnen <strong>da</strong>kavSirebuli 172 . wina azia iqca im zRurblad, winkarad, romlis gavliTac<br />

xvdebo<strong>da</strong> evropaSi is principebi, romlebic aq Canasaxis saxiT vlindebo<strong>da</strong>,<br />

Camoyalibebul saxes ki, mxolod evropis mudmivad mSenebare nagebobaSi iReb<strong>da</strong>. magram<br />

JamTa msvlelobam evropis es saparado Sesasvleli Tan<strong>da</strong>Tan `qristianobis aziuri<br />

provinciis” 173 ukana karad aqcia, romelic ise <strong>da</strong>Sor<strong>da</strong> ZiriTad Senobas, rom lamis<br />

funqcia<strong>da</strong>kargul nangrevad iqca. mTeli Semdgomi istoriis manZilze qarTvelebi imis<br />

<strong>da</strong>mtkicebas cdilobdnen, rom es bizantiuri stilis, mSvenieri winkari aucilebeli <strong>da</strong><br />

organuli nawilia im evropuli nagebobisa, romelic qristianobam SeaduRaba. es iyo<br />

molodiniTa <strong>da</strong> imedgacruebiT aRsavse brZola evropaSi integraciis uflebis mosapoveblad,<br />

romelic dResac grZeldeba. saqarTvelosa <strong>da</strong> evropas Soris <strong>da</strong>makavSirebeli,<br />

Sualeduri rgolis saxiT xan ruseTi ganixileba, xan — xmelTaSuazRvispireTi, romlis<br />

farglebSi mkvlevarTa nawili balkanur-kavkasiur tips gamoyofs.<br />

aucileblad un<strong>da</strong> aRiniSnos erTi <strong>garemo</strong>ebac: <strong>da</strong>savlur samyarosTan (dRevandeli<br />

<strong>da</strong> masTan miaxloebuli gagebiT) Cveni mimarTebis problema, rogorc Cans, saTaves<br />

swored bizantiis <strong>da</strong>cemis Semdeg iRebs, radgan, jer erTi, Tavad <strong>da</strong>savleTis (evropis)<br />

saxe swored maSin <strong>da</strong> kidev ufro mogvianebiT yalibdeba; meore, bizantiis <strong>da</strong>cemiT<br />

arseboba Sewyvita im kulturulma erTobam, romlis farglebSi Tavs moiazreb<strong>da</strong><br />

qarTuli kultura. SeiZleba vTqvaT asec: bizantiis <strong>da</strong>cemiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> aRmosavleT<br />

qristianuli civilizaciis arsebobis erTi etapi <strong>da</strong> saTave <strong>da</strong>edo meores, roca am<br />

civilizaciis centris, birTvis funqciam ruseTze ga<strong>da</strong>inacvla. masSi saqarTvelos<br />

kulturul-civilizaciuri integracia ar momx<strong>da</strong>ra, Tumca politikurad saqarTvelo<br />

Tan<strong>da</strong>Tan mis nawilad iqca. sruliad umarTebulo Cans Tvalsazrisi, TiTqos bizantiis<br />

<strong>da</strong>cemiT saqarTvelo mowy<strong>da</strong> evropas <strong>da</strong> dRes (<strong>da</strong> adrec _ magaliTad, ruseTTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebis gziT) Cven am istoriuli `uiRblobis~ gamosworebas vcdilobT. saqme<br />

isaa, rom SeuZlebelia mowyde imas, risi nawilic ar yofilxar. CvenTvis <strong>da</strong>savleTi<br />

bizantia iyo, <strong>da</strong> ara evropa.<br />

evropisadmi saqarTvelos istoriuli kuTvnilebis Tema dRes friad `moduria~,<br />

swored amitom aucilebelia, mkafiod gavmijnoT erTmaneTisagan am problemis<br />

politikuri <strong>da</strong> mecnieruli aspeqtebi. politikuri TvalsazrisiT, sakiTxis ase<br />

<strong>da</strong>yeneba savsebiT gasagebia. rac Seexeba Cveni <strong>da</strong>savluri miswrafebis istoriuli<br />

safuZvlebis kvlevas, am mxriv gasakeTebeli gakeTebulze gacilebiT metia. problemis<br />

Seswavla diaqronul WrilSi, integraluri <strong>da</strong> komparativistuli analizis<br />

172 Hegel G.W.Fr. Vorlesungen uber dis Philosophie der Weltgeschichte. Berlin, 1970, p. 239, 414.<br />

173 Herder I.G. Ileen zur Philosophie der Geshischichte der Menschheit. Berlin. 1923, p.577.<br />

70


moSveliebiT saSualebas mogvcems, Tvali mivadevnoT Cveni kulturis Sinagan<br />

maxasiaTebelTa dinamikas <strong>da</strong> sxva kulturebTan/civilizaciebTan mis mimarTebas.<br />

amgvari muSaoba sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>rgis mkvlevarTa erTobliv Zalisxmevas moiTxovs.<br />

mxolod am SemTxvevaSi iqneba <strong>da</strong>skvnebi <strong>da</strong>majerebeli.<br />

kulturuli <strong>da</strong> religiuri identurobis problemaTa<br />

aqtualizacia postsabWoTa xanaSi. eTnikurobisa <strong>da</strong><br />

religiurobis ideologizacia <strong>da</strong> politizacia<br />

Cveni kursis farglebSi, religiaSi igulisxmeba ara sakuTriv religiuri moZRvreba<br />

<strong>da</strong> instituti, aramed centraluri sistema, romelic axdens kulturis/civilizaciis<br />

konstruirebas. TviT religiis <strong>for</strong>mirebas mniSvnelovanwilad gansazRvravs<br />

kultura/civilizacia TviTorganizaciis procesSi, rogorc `pasuxs~ <strong>garemo</strong>s `gamowvevaze~.<br />

religia ayalibebs faseulobaTa sistemas, romelsac efuZneba mis aRmsarebelTa<br />

individualuri <strong>da</strong> jgufuri faseulobani.<br />

rogorc cnobilia, qristianul-marTlmadideblurma sarwmunoebam didi roli<br />

Seasrula saqarTvelos istoriaSi. mas <strong>da</strong>efuZna qarTuli kultura, romlis saxis<br />

CamoyalibebisaTvis didi mniSvneloba hqon<strong>da</strong> aRmosavlur qristianul samyaroSi<br />

<strong>da</strong>mkvidrebul normebs. rigi mizezebis gamo, romelTa Soris umTavresi iyo<br />

saqarTvelos politikuri, kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri <strong>garemo</strong>, marTlmadidebloba<br />

erovnulobasTan gaigiv<strong>da</strong> <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>cva qveynis `gamoxsna-aRdgomis~ problemas<br />

<strong>da</strong>ukavSir<strong>da</strong>. erTmorwmune mokavSiris, Semdeg ki mfarvelis Zieba saukuneTa manZilze<br />

saqarTvelos sagareo politikis erT-erTi ZiriTadi mimarTuleba iyo. politikuri<br />

orientaciis sakiTxi CvenSi kulturuli orientaciis problemad trans<strong>for</strong>mir<strong>da</strong>,<br />

islamur samyarosTan mravalsaukunovani <strong>da</strong>pirispirebis pirobebSi ki am arCevanma<br />

miiRo, agreTve, religiur-kulturuli arCevanis saxe.<br />

SemTxveviTi ar un<strong>da</strong> iyos is faqti, rom qarTul saistorio wyaroebSi Cveni<br />

mahmadiani mezoblebi umTavresad sarwmunoebrivi Sinaarsis matarebeli saxelebiT<br />

ixseniebian: `musulmanni~ (“istoriani <strong>da</strong> azmani SaravandedTani”), `musurmanni~ (basili<br />

ezosmoZRvari), `mohmadianni~ (iqve), `islemTa eri~ (iqve), `islemni~ (“istoriani <strong>da</strong><br />

azmani...“), `sarkinozni~ (iqve), Tumca gvxvdeba eTnikuri saxelebic 174 .<br />

aRniSnul sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT, niSandoblivia saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis cnobili moRvawis gr. lorTqifaniZis Tvalsazrisi. `saqarTvelos kulturuli<br />

<strong>da</strong> civilizaciuri orientacia mtkiced iyo mimarTuli evropisaken. es<br />

politika qarTveli xalxis tradiciul-istoriuli swrafvaa, _ aRniSnav<strong>da</strong> igi. _<br />

aziaSi SeWrili saqarTvelo Tavis saqristiano kulturiT mu<strong>da</strong>m ufro evropis nawils<br />

warmoadgen<strong>da</strong>, vidre aziisas. saqarTvelos Segnebuli hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong> aqvs, rom jerjerobiT<br />

yovel SemTxvevaSi yvelaze uaresi evropa saukeTeso azias sjobia” 175 .<br />

magram, rogorc ukve aRvniSneT, erTia politikuri <strong>da</strong>, Tun<strong>da</strong>c, sarwmunoebrivi<br />

orientacia, meore ki _ ama Tu im civilizaciisadmi kuTvnileba, romelic, politikur<br />

<strong>da</strong> ekonomikur interesebze <strong>da</strong>myarebuli kavSirebisagan gansxvavebiT, xangrZlivi<br />

drois manZilze yalibdeba <strong>da</strong> warmoadgens mravali sxva<strong>da</strong>sxva <strong>garemo</strong>ebis (zogjer _<br />

SemTxveviTisac) Sedegs. ingliseli mecnieri a.smiti aRniSnavs, rom religiuri<br />

174<br />

dondua v. “vefxistyaosani” <strong>da</strong> qarTveli istorikosebi. _ wignSi: saqarTvelo rusTavelis xanaSi<br />

(rusTavelis 800 wlisTavisadmi miZRvnili krebuli). Tb., 1968, gv.239.<br />

175<br />

lorTqifaniZe gr. <strong>da</strong>moukidebeli saqarTvelo. _ wignSi: lorTqifaniZe gr. fiqrebi saqarTveloze. Tb.,<br />

Tsu gamomc., 1995, gv.156-157.<br />

71


identuroba SeiZleba aZlierebdes sxva, maT Soris civilizaciur, identurobebs, <strong>da</strong><br />

SeiZleba asustebdes maT 176 .<br />

s. semionovis azriT, religiuri parametris miCneva civilizaciis ZiriTad msaz-<br />

Rvrelad, rac farTo<strong>da</strong>a gavrcelebuli istoriul-filosofiur literaturaSi,<br />

<strong>da</strong>kavSirebulia meTodologiur reduqcionizmTan <strong>da</strong> saTaves evropocentrizmi<strong>da</strong>n<br />

iRebs: ukanaskneli saukuneebis <strong>da</strong>savleT evropuli civilizaciis ZiriTadi maxasiaTebeli<br />

aRiarebulia yvela civilizaciis umTavres determinantad 177 . magram es<br />

maxasiaTebeli Znelad Tu gamodgeba sasazRvro civilizaciebisa Tu kulturebisaTvis,<br />

romlebic warmoadgenen <strong>da</strong>savleTis <strong>da</strong> aRmosavleTis, CrdiloeTis <strong>da</strong> samxreTis<br />

samyaroTa aTaswlovani urTierTqmedebis Sedegs.<br />

mkvlevari aRniSnavs CvenTvis sayuradRebo kidev erT <strong>garemo</strong>ebas: konfesiurad<br />

Wrel regionebSi araiSviaTad yalibdeba kulturuli erTobebi, romlebic mravali<br />

saukunis manZilze arsebobs. kulturuli memkvidreobiToba aq mJRavndeba ara<br />

religiur sferoSi, aramed kulturis esTetikur <strong>da</strong> eTikur aspeqtebSi, miTologiaSi,<br />

fsiqologiasa <strong>da</strong> xasiaTSi 178 .<br />

kulturisa <strong>da</strong> civilizaciis mTavar determinantad religiis aRiarebis kritikiT<br />

XX s. 50-ian wlebSi, rogorc zemoTac aRvniSneT, gamovi<strong>da</strong> amerikeli kulturologi f.<br />

begbi, romelic xazgasmiT miuTiTeb<strong>da</strong>, rom religia zecivilizaciuri fenomeni ki ara,<br />

misi erT-erTi Semadgeneli nawilia, sxva maxasiaTeblebTan erTad. amitom savsebiT<br />

bunebrivia, rom qristianuli samyaros (ara civilizaciis) ori nawili arsebiTad<br />

gansxvavdeba erTmaneTisagan <strong>da</strong> aRmosavleTqristianuli civilizacia met msgavsebas<br />

amJRavnebs aRmosavlur (muslimur) civilizaciasTan, vidre <strong>da</strong>savlurqristianulTan<br />

(evropulTan) 179 .<br />

interesmoklebuli ar un<strong>da</strong> iyos imis gaxseneba, rom jer kidev XVIII saukuneSi, roca<br />

i.g.herderi saqarTvelos `qristianobis aziur provinciad~ acxadeb<strong>da</strong> 180 . Sesabamisad,<br />

qristianad yofna misTvis evropelad yofnasTan ar igivdebo<strong>da</strong>.<br />

kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri identurobis sakiTxebma gansakuTrebuli aqtualuroba<br />

SeiZina. mecnierebTan erTad, isini sul ufro xSirad iqceva politikosTa<br />

interesis sagnad. identurobis kvleva, TeoriulTan erTad, praqtikul mniSvnelobasac<br />

iZens, ramdena<strong>da</strong>c sadReiso <strong>da</strong> samomavlo kulturul-politikuri orientirebis<br />

gansazRvris SesaZleblobas iZleva. civilizaciuri identurobis gansazRvra, arcTu<br />

iSviaTad, ganixileba im krizisi<strong>da</strong>n Tavis <strong>da</strong>Rwevis saSualebad, romelsac ganicdian<br />

Camoyalibebis procesSi myofi saxelmwifoebi.<br />

kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri identurobis sakiTxebi gansakuTrebiT aqtualuria<br />

e.w. mcire erebisa <strong>da</strong> xalxebisaTvis, romelTa mentaloba, Tu milan kunderas<br />

<strong>da</strong>vesesxebiT, gansazRvrulia sakuTari mniSvnelobis permanentuli ZiebiT. <strong>kavkasiis</strong><br />

xalxebisaTvis, maT Soris, qarTvelebisaTvis, saqmes kidev ufro arTulebs kulturaTa<br />

<strong>da</strong> civilizaciaTa mijnaze arsebobis faqtori. kavkasia, istoriula<strong>da</strong>c <strong>da</strong> dResac,<br />

warmoadgens <strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong> aRmosavleTis, CrdiloeTisa <strong>da</strong> samxreTis <strong>da</strong>makavSirebel<br />

xids, civilizaciaTa gzajvaredins <strong>da</strong>, Sesabamisad, sxva<strong>da</strong>sxva Zalis interesTa<br />

ga<strong>da</strong>kveTis areals. kavkasia is regionia, romlisTvisac saukuneebis manZilze <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

iyo integraciuli <strong>da</strong> dezintegraciuli tendenciebis organuli Serwyma <strong>da</strong><br />

dinamikuri wonasworoba.<br />

176 Смит А. Национальная идентичность и идея европейского единства. – В сб.: Актуальные проблемы Европы: экономика,<br />

политика, идеология, М.: ИНИОН, 1993, вып.1, с.120.<br />

177 Семенов С.И. Компаративные лонгитюдные исследования..., с.35.<br />

178<br />

iqve.<br />

179 Bagby Ph. Culture and History, p.176.<br />

180 Гердер И.Г. Идеи к философии истории человечества. М., 1977, с.491.<br />

72


civilizaciaTa konfliqtis prognozis mixedviT, xalxebi, romlebic civilizacia-<br />

Ta gamyof mijnebze cxovroben, ganwirulni arian civilizaciaTa Soris aRmocenebuli<br />

sisxlismRvreli brZolis velad qcevisaTvis. es arcTu saxarbielo perspeqtiva biZgs<br />

aZlevs identurobis problemaTa kvlevas. Tu imasac gavixsenebT, rom kulturaTa <strong>da</strong><br />

civilizaciaTa gzajvaredinze mcxovreb xalxTa istoriuli warsuli, rogorc wesi,<br />

TviTga<strong>da</strong>rCenisaTvis brZolis <strong>for</strong>maTa Ziebisa <strong>da</strong> maTi met-naklebad warmatebuli<br />

realizaciis saxiT warmogvidgeba, naTeli gaxdeba am xalxTa gansakuTrebuli interesi<br />

aRniSnuli problematikisadmi.<br />

lokalur civilizaciaTa TeoriaSi religia civilizaciis erT-erT ZiriTad<br />

determinanta<strong>da</strong>a warmodgenili. gavixsenoT civilizaciaTa klasifikacia, mocemuli<br />

n.<strong>da</strong>nilevskis, a.toinbis, s.hanTingtonisa <strong>da</strong> sxvaTa mier. rogorc aRvniSneT, am Sem-<br />

TxvevaSi religiaSi igulisxmeba ara sakuTriv religiuri moZRvreba <strong>da</strong> instituti,<br />

aramed centraluri sistema, romelic axdens civilizaciis konstruirebas socialurkulturuli<br />

TvalsazrisiT. TviT religiis <strong>for</strong>mirebas mniSvnelovanwilad gansaz-<br />

Rvravs civilizacia TviTorganizaciis procesSi, rogorc `pasuxs~ <strong>garemo</strong>s `gamowvevaze~.<br />

magram religiuri parametris ganxilva sxva maxasiaTebelTagan mowyvetiT srul<br />

(<strong>da</strong>, xSir SemTxvevaSi, swor) warmodgenas ver gviqmnis ama Tu im qveynis (xalxis,<br />

kulturis) civilizaciur raobaze. ufro metic — religiuri parametris miCneva ama Tu<br />

im kulturis civilizaciuri kuTvnilebis ZiriTad msazRvrelad SeiZleba safuZvlad<br />

<strong>da</strong>edos urTierTgamomricxav <strong>da</strong>skvnebs. am mxriv, niSandoblivia saqarTvelos civilizaciuri<br />

kuTvnilebis ori versia, romlebic, swored am parametrze <strong>da</strong>yrdnobiT,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva <strong>da</strong>skvnas gvTavazobs.<br />

erTi versiis Tanaxmad, swored religiur parametrze <strong>da</strong>yrdnobiT, saqarTvelo<br />

aRmosavlur qristianuli civilizaciis SemadgenlobaSi moiazreba, romlis nawilebs<br />

warmoadgenen agreTve bizantia, somxeTi, ruseTi <strong>da</strong> kidev ramdenime erTeuli 181 . es<br />

Tvalsazrisi mocemulia a.toinbisTan, s.hanTingtonTan (romelic am civilizacias,<br />

ratomRac, marTlmadideblur-slavurs uwodebs — albaT, birTvuli kulturi<strong>da</strong>n<br />

gamomdinare), agreTve rig qarTvel <strong>da</strong> ucxoel mkvlevarebTan.<br />

magram ze<strong>da</strong>piruli analiziTac ki cxadia, rom aRmosavlur qristianuli samyaro<br />

civilizaciurad erTgvarovani ar aris <strong>da</strong> am samyarosTan religiuri erToba<br />

yovelTvis ar niSnavs masTan civilizaciur erTobasac. aRniSnuli samyaros erTi<br />

nawili — saqarTvelo — Znelia mivakuTvnoT imave civilizacias, romelsac meore<br />

nawili — vTqvaT, ruseTi, radgan aseT SemTxvevaSi ugulebelvyofT `erTa Soris<br />

TvisebaTa sxva<strong>da</strong>sxvaobas~, romelic, rogorc jer kidev nikoloz baraTaSvilma<br />

SeniSna, aranakleb mniSvnelovania, vidre `sjulis erToba~.<br />

aq aucileblad un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom saWiroa erTmaneTisagan ganvasxvaoT<br />

civilizaciuri <strong>da</strong> politikuri orientacia <strong>da</strong> kuTvnileba. XIX saukuneSi saqarTvelo<br />

ruseTis imperiis politikur nawilad ki iqca, magram, kulturul-civilizaciuri<br />

TvalsazrisiT, ruseTi im dros misTvis gacilebiT ucxo sivrces warmoadgen<strong>da</strong>, vidre,<br />

magaliTad, religiurad <strong>da</strong>pirispirebuli irani. Znelia <strong>da</strong>bejiTebiT iTqvas, rom<br />

ruseTis imperiis SemadgenlobaSi yofnam <strong>da</strong> masTan religiurma identurobam<br />

ganapiroba saqarTvelos qceva aRmosavlur qristianuli civilizaciis nawilad <strong>da</strong><br />

qarTuli kulturis maxasiaTebelTa <strong>for</strong>mireba, romelic mas am civilizaciis sxva<br />

kulturebis msgavsi eqnebo<strong>da</strong>.<br />

gar<strong>da</strong> amisa, religiuri maxasiaTebeli SeiZleba ucvleli iyos xangrZlivi drois<br />

ganmavlobaSi, magram sxva civilizaciuri maxasiaTeblebis cvlilebam gamoiwvios<br />

181 Тойнби А.Дж. Постижение истории. М.-СПб., 1993.<br />

73


civilizaciuri kuTvnilebis trans<strong>for</strong>macia. magaliTad, saqarTvelos religiuri<br />

maxasiaTebeli ucvlelia saukuneTa manZilze, magram misi civilizaciuri kuTvnileba,<br />

sxva maxasiaTeblebisa <strong>da</strong> civilizaciuri <strong>garemo</strong>s cvlilebis gamo, mkafiobiT ar<br />

gamoirCeva.<br />

amave versiis farglebSi Tavsdeba saqarTvelos gaazreba evraziuli civilizaciis<br />

nawilad. aRniSnul Tvalsazriss momxreebi, ZiriTa<strong>da</strong>d, rus mkvlevarTa Soris <strong>da</strong><br />

qarTuli politikuri elitis nawilSi hyavs. rusi mkvlevari n.rozovi miiCnevs, rom<br />

Tavis droze saqarTvelo, somxeTTan erTad, bizantiuri civilizaciis ganapira mxares<br />

(kulturas) warmoadgen<strong>da</strong>, dRes ki igi evraziuli civilizaciis subdominantia, magram<br />

TurqeTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> aSS-<strong>da</strong>n momdinare mizidulobis Zalebs SeuZliaT, saqarTvelo<br />

marginalur zonad aqcion 182 . qarTvel politikosTa nawilis azriT, saqarTvelo,<br />

rogorc marTlmadideblobaze <strong>da</strong>fuZnebuli kulturis qveyana, civilizaciurad<br />

aRmosavleT qristianul samyaros ganekuTvneba, es samyaro ki dRes ruseTis saxiTaa<br />

warmodgenili, amitom saqarTvelo kulturul-civilizaciuri TvalsazrisiT<br />

ruseTTan erTobaSi un<strong>da</strong> ganvixiloT. am azris momxreTaTvis, rogorc zemoTac iTqva,<br />

amosavali religiur-sarwmunoebrivi argumentia.<br />

religiur-sarwmunoebriv arguments emyareba meore versiac, romlis Tanaxmad,<br />

qarTuli kultura <strong>da</strong>savlur (evropul) civilizacias ganekuTvneba, radgan igi iyo<br />

erT-erTi pirveli evropuli qveyana, sa<strong>da</strong>c qristianoba saxelmwifo religiad aRiares,<br />

xolo evropuli/<strong>da</strong>savluri samyaro swored qristianul faseulobebs <strong>da</strong>efuZna.<br />

qarTvel mkvlevarTa <strong>da</strong> politikosTa nawilisaTvis es ueWveli <strong>da</strong>skvnaa, meore nawili<br />

ki cdilobs, Tavi<strong>da</strong>n aicilos sasurvelis realobad miRebis cduneba <strong>da</strong> saqarTvelos<br />

civilizaciuri kuTvnilebis Taobaze msjeloba ufro mkacri argumentebiT Seamagros.<br />

am mxriv, gansakuTrebiT aRsaniSnavia axalgazr<strong>da</strong> mkvlevar q.kakitelaSvilis<br />

naSromi `<strong>da</strong>savleTi qarTul cnobierebaSi~, sa<strong>da</strong>c gaanalizebulia qarTuli kulturis<br />

maxasiaTeblebi <strong>da</strong>savlur <strong>da</strong> aRmosavlur kulturul sivrceebTan mimarTebaSi,<br />

agreTve Cveni `<strong>da</strong>savluri miswrafebis~ warmoSobis ganmapirobebeli faqtorebi.<br />

kerZod, avtori aRniSnavs im faqts, rom qarTvel tomTa Tav<strong>da</strong>pirveli gansaxlebis<br />

arealad mcire azias, anu mogviano xanis qarTuli saxelmwifoebis <strong>da</strong>savleT mxares<br />

varaudoben, sa<strong>da</strong>c SemdgomSic ganagrZobdnen cxovrebas qarTveluri <strong>da</strong> maTi<br />

monaTesave eTnikuri jgufebi. T.kakitelaSvili gvTavazobs varauds, rom, SesaZloa,<br />

swored am mizeziT, qarTvelebis Tav<strong>da</strong>pirveli sivrciTi orientacia geografiulad<br />

<strong>da</strong>savleTisaken iyo mimarTuli. droTa ganmavlobaSi cnobier doneze, SeiZleba,<br />

<strong>da</strong>viwyebul iqna mizezi, ris gamoc mzera <strong>da</strong>savleTisaken iyo mimarTuli (iq<br />

egulebo<strong>da</strong>T Tav<strong>da</strong>pirveli samSoblo <strong>da</strong> naTesavi), magram Tavad mimarTuleba ar<br />

gamqrala (gasaTvaliswinebelia genetikuri mexsierebis mniSvnelobac). SemdgomSi<br />

qarTvelTa mier monaTesave <strong>da</strong>savleTad aRqmuli mxare berZnuli kulturis mZlavri<br />

gavlenis qveS moeqca (kolonizacia), igive mox<strong>da</strong> CvenTanac, ramac gaaZliera<br />

kulturuli siaxlovis grZnoba <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTTan (igulisxmeba am cnebis geografiulsivrciTi<br />

mniSvneloba) ufro meti <strong>da</strong>axloeba ganapiroba. viTareba ar Secvlila arc<br />

elinistur <strong>da</strong> romaul periodSi 183 . rac Seexeba bizantiur xanas, qarTvelebs Tavi<br />

maSinac <strong>da</strong>savluri sivrcis nawilad egulebo<strong>da</strong>T, romlis centri iyo konstantinopoli.<br />

saqarTvelos evropisadmi (<strong>da</strong>savleTisadmi) kuTvnilebis argumentad qristianobis,<br />

rogorc saerTo religiur-sarwmunoebrivi safuZvlis moSvelieba verc politi-<br />

182 Розов Р.С. На пути к синтезу макроисторических парадигм. – В журн.: Философия и общество. М., 1998, № 4, c.128-<br />

129.<br />

183<br />

kakitelaSvili T. <strong>da</strong>savleTi qarTul cnobierebaSi. — Jurn: ena <strong>da</strong> kultura, 1, Tb., 2000, gv.52.<br />

74


kur sferoSi poulobs farTo gamoxmaurebas. rogorc b.kopitersi aRniSnavs, evropis<br />

sazogadoebriv azrSi did gamoZaxils ar povebs is argumenti, rom evropuli erToba<br />

saTaves iRebs Soreul warsulSi <strong>da</strong> saerTo religiur safuZvelzea aRmocenebuli.<br />

aRniSnulis <strong>da</strong>sturad mas mohyavs friad niSandoblivi faqti: evrosabWom SesaZleblad<br />

CaTvala specialuri stumris statusis miniWeba rogorc saqarTvelosaTvis, aseve<br />

azerbaijanisaTvis, rac naTlad a<strong>da</strong>sturebs sarwmunoebrivi argumentis ugulebelyofas<br />

184 .<br />

luqsemburgis evropuli kvlevebis institutis direqtorma armand klesim<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetSi wakiTxul leqciaze isaubra im kriteriumebis<br />

Sesaxeb, romlebic safuZvlad udevs evropul integracias. esenia <strong>geografiuli</strong>,<br />

politikuri, kulturuli, religiuri, strategiuli <strong>da</strong> ekonomikuri kriteriumebi.<br />

<strong>geografiuli</strong> kriteriumis mixedviT, sa<strong>da</strong>oa, aris Tu ara saqarTvelo evropis nawili.<br />

politikuri kriteriumi, romelic evropis farglebSi aqcevs im saxelmwifoebs,<br />

romlebic <strong>da</strong>savleTis qveynebis politikur mrwamss iziareben, Cveni xelisuflebis<br />

mier deklarirebuli kursis gaTvaliswinebiT, evropis nawilad Cveni aRiarebis<br />

safuZvels iZleva. igive SeiZleba iTqvas kulturul kriteriumze. religiur<br />

kriteriumze, romelic, TiTqos, CvenTvis sasargeblo un<strong>da</strong> iyos, zemoT ukve gvqon<strong>da</strong><br />

saubari. strategiuli kriteriumi evropad moiazrebs saerTo strategiuli interesebis<br />

mqone qveynebis erTobliobas, amdenad, esec Cveni evropelobis sasargeblo<br />

argumentad SeiZleba CaiTvalos. rac Seexeba ekonomikur kriteriums, igi <strong>da</strong>savleTad<br />

warmoidgens ganviTarebuli industriuli qveynebis erTobliobas (am niSniT iaponiac<br />

evropuli erTobis wevrad moiazreba). am kriteriumiT, evropul sivrcesTan saerTo<br />

araferi gvaqvs.<br />

rogorc vxe<strong>da</strong>vT, <strong>da</strong>saxelebuli kriteriumebis nawili saqarTvelos evropis farglebSi<br />

aqcevs, meore nawilis mixedviT ki, igi aSkarad evropis miRma rCeba. Tavad<br />

a.klesis azriT, saqarTvelo ufro aRmosavluri qveyanaa, rac man Semdegnairad<br />

Camoayaliba: `Tqveni qveyana ufro rbili <strong>da</strong> araagresiulia, vidre <strong>da</strong>savleTis qveynebi.<br />

iq sazogadoeba kargad aris organizebuli, magram, Tqvengan gansxvavebiT, maT akliaT<br />

saidumloebis ganc<strong>da</strong>” 185 . es ukanaskneli niSani kulturologiur literaturaSi<br />

aRmosavlurobis tipur maxasiaTeblad iTvleba.<br />

evropuli identurobis sakiTxi problemuria ara mxolod wmin<strong>da</strong> kulturologiuri,<br />

aramed <strong>geografiuli</strong> TvalsazrisiTac. saqme exeba evropa-aziis <strong>geografiuli</strong><br />

sazRvris lokalizacias, romlis sxva<strong>da</strong>sxvagvari variantebiT saqarTvelo xan eqceva<br />

evropis geografiul sivrceSi, xan — ara.<br />

evropisa <strong>da</strong> aziis <strong>geografiuli</strong> sazRvris sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT saxeldeba xuTi<br />

(xan metic) savaraudo varianti, romlebic mecnierTa ganxilvis sagania. TiToeuli<br />

Tvalsazrisis mixedviT, kavkasia xan evropaa, xan azia, xan ki maT Soris arsebuli<br />

teritoria. mokled ganvixiloT isini cal-calke.<br />

pirveli versiiT, evropasa <strong>da</strong> azias Soris sazRvari gadis kuma-maniCis Rrmulze,<br />

amrigad mTeli kavkasia aziaSi eqceva. meore versiiT, sazRvari emTxveva kavkasionis<br />

mTavar wyalgamyof qeds; am versiis mimdevrebi, ZiriTa<strong>da</strong>d, klimaturi pirobebi<strong>da</strong>n<br />

amodian. am SemTxvevaSic saqarTvelo, kavkasiasTan erTad, aziaSi xvdeba. mesame versiis<br />

Tanaxmad, sazRvari rionze <strong>da</strong> mtkvarze gadis, ase Tvli<strong>da</strong> jer kidev V saukunis<br />

istorikosi herodote. aseTi <strong>da</strong>yofiT, ara marto kavkasia, aramed saqarTveloc<br />

gayofilia evropul <strong>da</strong> aziur nawilebad. meoTxe versiis mixedviT, sazRvari gadis<br />

184<br />

kopitersi b. saqarTvelo <strong>da</strong> evropa: periferiis cneba saerTaSoriso urTierTobebSi. _ Jurn.:<br />

sazogadoeba <strong>da</strong> politika, Tb., 1999, gv.87-88.<br />

185<br />

saqarTvelo _ evropa Tu azia? _ gaz. “ganaxlebuli iveria”, Tb., 2001, 12.<br />

75


javaxeT-somxeTis vulkanuri mTianeTis CrdiloeT nawilze. es wmin<strong>da</strong> <strong>geografiuli</strong><br />

faqtori<strong>da</strong>n gamomdinareobs _ <strong>kavkasiis</strong> umetes teritoriaze gvxvdeba evropuli<br />

tipis landSafti, rac ar gvxvdeba am mTianeTze. aqac <strong>kavkasiis</strong> nawili (maT Soris Cvenc)<br />

evropaSi eqceva, nawili ki aziaSi. mexuTe versiis Tanaxmad ki, sazRvari miuyveba<br />

saqarTvelos, azerbaijanisa <strong>da</strong> somxeTis samxreT sazRvrebs. am versiis Tanaxmad,<br />

mTeli kavkasia evropas miekuTvneba 186 .<br />

<strong>da</strong> bolos, miuxe<strong>da</strong>vad <strong>kavkasiis</strong> qveynebis demokratizaciis sferoSi miRweuli<br />

garkveuli warmatebebisa, <strong>da</strong>savleTis qveynebi mainc sifrTxiliT ekidebian maT. aq<br />

saubaria ara a<strong>da</strong>mianis uflebebze, sityvis Tavisuflebaze, ekonomikis liberalizaciaze,<br />

aramed wmin<strong>da</strong> mentalur problemaze. <strong>da</strong>savleTis politikosebi ar aRiareben<br />

pontos sivrces Zveli kontinentis nawilad <strong>da</strong> Tvlian mas evropis Soreul <strong>da</strong> ucxo<br />

periferiad.<br />

XX saukunis bolo aTwleulebi<strong>da</strong>n moyolebuli, kulturis problematika,<br />

mecnierebTan erTad, sul ufro metad iqceva politikosTa yuradRebis sagnad. 1995 w.<br />

amerikeli mkvlevrebi l.lindstromi <strong>da</strong> j.m.uaiti aRniSnavdnen, rom Tu adre<br />

kulturis fenomenTan <strong>da</strong>kavSirebuli sakiTxebi, ZiriTa<strong>da</strong>d, akademiuri kvlevis sagans<br />

warmoadgen<strong>da</strong>, dRes isini sul ufro xSirad iqceva aqtualur politikur problemad.<br />

politikuri reJimebi kulturis fenomenis gamoyenebiT cdiloben identurobis,<br />

politikuri avtonomiisa <strong>da</strong> sxva miznebis legitimacias. kulturis sakiTxebis<br />

ganxilvaSi erTvebian politikuri eqspertebi, biologebi Tu statistikosebi. aseT<br />

viTarebaSi kulturologebs uxdebaT TavianTi profesiuli interesis sferos<br />

gansazRvra <strong>da</strong> kulturis gamijvna misi politikuri fiqciisagan. amave mizezis gamo,<br />

zogjer, wmin<strong>da</strong> akademiuri kulturologiuri naSromi politikuri diskusiis sagnad<br />

iqceva xolme 187 . dRes kultura omia, romelsac veravin gaveqceviTo, askvnidnen<br />

l.lindstromi <strong>da</strong> j.uaiti 188 . aRsaniSnavia isic, rom civilizaciuri identurobis<br />

gansazRvra, arcTu iSviaTad, ganixileba im krizisi<strong>da</strong>n Tavis <strong>da</strong>Rwevis saSualebad,<br />

romelsac ganicdian Camoyalibebis procesSi myofi saxelmwifoebi.<br />

XX-XXI ss. mijnaze kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri identurobis problemaTa<br />

aqtualobis zr<strong>da</strong>s, sxva <strong>garemo</strong>ebebTan erTad, xeli Seuwyo imanac, rom msoflios<br />

xalxebma — rogorc <strong>da</strong>savlelebma, ise ara<strong>da</strong>savlelebma — <strong>da</strong>iwyes pasuxis Zieba<br />

globalizaciis gamowvevaze. kulturis globalizaciis perspeqtiviT SeSfoTebulni<br />

arian rogorc ara<strong>da</strong>savluri samyaros warmomadgenlebi, romlebic globalizacias<br />

vesternizaciad aRiqvamen, ise Tavad <strong>da</strong>savlelebic, romelTac aranakleb aSfoTebT<br />

sakuTari kulturuli saxis <strong>da</strong>kargvis safrTxe.<br />

civilizaciaTa konfliqtis prognozma, romelic mkafiod Camoyalib<strong>da</strong> XX s. 90-ian<br />

wlebSi, axali biZgi misca eTnosTa kulturuli raobisa <strong>da</strong> civilizaciuri kuTvnilebis<br />

problemaTa kvlevas, gansakuTrebiT — im xalxebisaTvis, romlebic civilizaciaTa<br />

gamyof mijnebze cxovroben <strong>da</strong>, <strong>da</strong>saxelebuli prognoziT, ganwirulni arian<br />

civilizaciaTa Soris aRmocenebuli sisxlismRvreli konfliqtebis brZolis velad<br />

qcevisaTvis.<br />

iuneskos programis — `msoflios kulturuli proeqti~ — direqtori d.Saferi 1996<br />

wels aRniSnav<strong>da</strong>, rom msoflio ekonomikuri saukuni<strong>da</strong>n kulturis saukuneSi ga<strong>da</strong>dis,<br />

romelsac mkvlevarTa nawili kulturaTa <strong>da</strong> civilizaciaTa Sejaxebis saukuned<br />

naTlavs; naTeli gax<strong>da</strong>, rom kulturis faqtoris gaTvaliswinebis gareSe msoflios<br />

mowyobis nebismieri gegma warumateblobisTvisaa ganwiruli. Saferis azriT, swored<br />

186 gegeSiZe a. geopolitika. Tb., 1992, gv. 132-134.<br />

187 Lindstrom L., White G.M. Anthropology’s New Cargo: Future Horizons. - Ethnology. Pittsburg, 1995, vol.34, # 3, gv. 205.<br />

188 iqve.<br />

76


kulturologebs SeuZliaT, yvelaze avtoritetulad gansazRvron globaluri<br />

kulturuli sistemis ganviTarebis yvelaze mniSvnelovani aspeqtebi, Seqmnan momavali<br />

msoflio sistemis kulturuli `portreti” 189 .<br />

ase rom, kulturuli <strong>da</strong> civilizaciuri identurobis sakiTxebis kvleva, TeoriulTan<br />

erTad, sul ufro metad iZens praqtikul mniSvnelobas.<br />

aRniSnuli sakiTxebisadmi <strong>da</strong>mokidebulebis TvalsazrisiT, saintereso viTareba<br />

Seiqmna postsabWoTa xanaSi. samecniero literaturaSi religiuri aRorZineba,<br />

Cveulebriv, ganixileba rogorc procesi, romelic Tan sdeevs an mosdevs axali<br />

nacionaluri identurobis <strong>for</strong>mirebas. igi miiCneva fenomenad, romelic <strong>da</strong>maxasiaTebelia<br />

mravali tranzituli sazogadoebisaTvis postsabWoTa sivrceSi.<br />

am sazogadoebebSi religiisadmi interesi mkveTrad gaizar<strong>da</strong>, Sesabamisad, gaizar<strong>da</strong><br />

religiis rolic sazogadoebriv cxovrebaSi. arcTu iSviaTad religia eTnikuribas<br />

enacvleba <strong>da</strong> politikur rilsac asrulebs. es bunebrivicaa, radgan religia, rogorc<br />

eTnikuri TviTSegnebis erT-erTi umTavresi elementi, gansazRvravs Si<strong>da</strong>eTnikur<br />

konsoli<strong>da</strong>cias <strong>da</strong>, amave dros, eTnosebs Soris diferenciaciis processac.<br />

religiis roli gansakuTrebiT iseT polieTnikur sazogadoebebSi gaaqtiur<strong>da</strong>, sa<strong>da</strong>c<br />

eTnikuri jgufebi gansaxvavebuli konfesiebis warmomadgenlebi arian. polieTnikur<br />

sazogadoebaSi arsebul binarul opozicias _ `Cven_isini~, socialur <strong>da</strong><br />

politikur problemebTan erTad, kidev ufro amwvavebs konfesiuri konfliqtebi. am<br />

SemTxvevaSi sazogadoebrivi stabiluroba mniSvnelovanwilad <strong>da</strong>mokidebuli xdeba<br />

religiuri aRmsareblobis Tavisuflebasa <strong>da</strong> konfesiebs Soris TanamSromlobis<br />

xarisxze.<br />

imisaTvis, rom gavarkvioT, ra urTierTmimarTeba arsebobs kulturul (eTnikur)<br />

<strong>da</strong> religiur identifikaciebs Soris Tav<strong>da</strong>pirvelad TviT terminTa mniSvneloba<br />

ganvmartoT.<br />

sityva `identuroba~ modis laTinuri frazi<strong>da</strong>n Idem et Idem, rac sityvasityviT<br />

niSnavs `igive <strong>da</strong> igives~ anu `erTsa <strong>da</strong> igives~. identuroba aris a<strong>da</strong>mianis fsiqologiuri<br />

warmodgena sakuTar `me”-ze, rogorc subieqturad aRqmul mTlianobasa <strong>da</strong><br />

individualurobaze, romlis meSveobiT pirovneba sakuTar Tavs aigivebs garkveul<br />

tipologiur kategoriasTan (saxelmwifo, socialuri statusi, kultura, erovneba,<br />

asaki, sqesi, profesia <strong>da</strong> a.S.). Tavad procesis, dinamikis aRsaniSnavad amjerad ufro<br />

mosaxerxebeli iqneba gamoviyenoT termini `identifikacia~, romelic xmarebaSi<br />

pirvelad fsiqoanalitikurma skolam Semoitana. dRes sociologebi <strong>da</strong> socialuri<br />

fsiqologiis mkvlevarebi `identifikaciaSi~ gulisxmoben individis socializacias,<br />

socialuri rolebis miRebasa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>ptacias, socialur-kulturuli modelebis<br />

aTvisebis process 190 .<br />

sazogadoebrivi mecnierebebisaTvis cnobili kategoriebi<strong>da</strong>n CvenTvis amjerad<br />

sainteresoa religiuri <strong>da</strong> kulturuli identurobis cnebebi <strong>da</strong> maTi ganxilva<br />

postsabWoTa <strong>kavkasiis</strong> sazogadoebebSi.<br />

met-naklebad naTelia, Tu ras gulisxmobs religiuri identuroba. gasaTvaliswinebelia<br />

am terminis mravalgvari interpretirebis SesaZlebloba. pirovnebis<br />

konfesiuri kuTvnileba mWidro<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli religiuri erTobis ganc<strong>da</strong>sTan.<br />

amis magaliTia, Tun<strong>da</strong>c, muslimuri `umma~, `saqristiano~ (saerTo-qristianuli<br />

sivrce) <strong>da</strong> sxva cnebebi. gaerTianebuli erebis organizaciis wesdebis mixedviT,<br />

a<strong>da</strong>miani qristianad SeiZleba miviCnioT, Tu igi Tavs qristianad Tvlis.<br />

189 Shafer D.P. Toward a new world system: a cultural perspective. – Dynamics of communication and cultural change. The role of<br />

networks. Zagreb, 1996, p.134-135.<br />

190 Культурология XX Век. Энциклопедия. Т.1, СПб., 1998, с.23.<br />

77


xazgasmiT un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom Tavi<strong>da</strong>nve gansazRvruli un<strong>da</strong> iyos definiciis<br />

pirobiToba, winaaRmdeg SemTxvevaSi konfesiuri niSniT sazogadoebebis klasificireba<br />

kvlevis procesSi uxeS uzustobebamde migviyvans. muslimTa calkeuli jgufebi<br />

cdiloben xazi gausvan <strong>da</strong> axleburad gaiazron `ummasa~ <strong>da</strong> `<strong>da</strong>r al-islamis~ (“islamis<br />

miwa”) cnebebi. `arabi erTi eria <strong>da</strong> mas maradiuli misia aqvs~, _ ambobs siriis<br />

konstitucia, Tumca, kargad Tu <strong>da</strong>vakvirdebiT, TviT saudel <strong>da</strong> siriel arabebs<br />

Sorisac sakmaod did sxvaobas aRmovaCenT. muslimTa erTianobis miTi mahmadianTa<br />

masiuri piligrimobis adgilas _ meqaSive imsxvreva xolme yovelwliurad: hajis<br />

ritualis Sesasruleblad zu(a)l-hijas TveSi mosalocad Casuli aTobiT muslimi<br />

kvdeba Tanamorwmunis xeliT, uTanxmoebiT gamowveul SetakebebSi. maSasa<strong>da</strong>me,<br />

muslimuri samyaro, romlis nawilad Tavs miiCnevs kavkasielTa sakmaod didi nawili,<br />

sulac ar aris monoliTuri <strong>da</strong> isic, qristianobis msgavsad (am sityvis farTo <strong>da</strong><br />

zogadi gagebiT), uamravi, xSirad urTierTsawinaaRmdego mimdinareobisa <strong>da</strong> variaciis<br />

didi mozaikaa.<br />

rac Seexeba kulturul identurobas, mas Cven, faqtobrivad, eTnikuri identurobis<br />

farTo mniSvnelobiT vxmarobT, gamomdinare iqi<strong>da</strong>n, rom eTnikuri identurobis<br />

safuZveli sxva araferia, Tu ara kultura.<br />

religiuri <strong>da</strong> kulturuli identurobis sakiTxis simwvave mravalma mizezma<br />

ganapiroba. rogorc zemoT iTqva, pirovnebis identuroba mis mier erTdroulad<br />

sxva<strong>da</strong>sxva socialuri rolis SesrulebaSi gamoixateba. individis mier socialurkulturuli<br />

nimuSebis, normebis, Rirebulebebis aTviseba <strong>da</strong> gaziareba, sakuTari<br />

adgilis <strong>da</strong>mkvidreba ar aris erTgvarovani procesi <strong>da</strong> garkveuli cvlilebebiTac<br />

xasiaTdeba. amasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, mecnierebi gamoyofen identurobis <strong>da</strong>kargvis,<br />

Selaxvis SesaZleblobas. am kriziss xSirad ganapirobebs socialur-kulturuli<br />

<strong>garemo</strong>s mkveTri Secvla. rodesac individis maidentificirebeli rolebi icvleba<br />

drosa <strong>da</strong> sivrceSi, maSin iwyeba krizisi, sakuTari Tavis xelaxla aRmoCenis,<br />

TviT<strong>da</strong>mkvidrebis mtkivneuli problema. am procesma SeiZleba masStaburi xasiaTi<br />

miiRos. identurobis meqanizmi ga<strong>da</strong>mwyvet rols asrulebs socialuri struqturis,<br />

kulturuli tradiciebis SenarCunebisa <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>cemis procesSi. am sakiTxTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT mravali istoriuli magaliTis moZieba SeiZleba.<br />

eTnikuri <strong>da</strong> religiuri identurobis sakiTxi gansakuTrebiT gamZafr<strong>da</strong> meore<br />

msoflio omis Semdeg, dekolonizaciis fonze. im droisaTvis orive banaki mixv<strong>da</strong>, rom<br />

antikoloniuri ajanyebebis CaxSoba metismetad did resursebsa <strong>da</strong> sisxls iTxov<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

sjob<strong>da</strong>, aqcenti ideologiuri <strong>da</strong> ekonomikuri eqspaniis gaZlierebaze gaekeTebinaT.<br />

1956 wlis suec-sinais samxedro kampaniis kraxma sabolood miaxvedra zesaxelmwifoebi<br />

am realobas. 50-iani wlebis bolosaTvis safrangeTic <strong>da</strong>rwmun<strong>da</strong> CrdiloeT afrikaSi<br />

franko-muslimuri sazogadoebis <strong>for</strong>mirebis utopiurobaSi _ alJireli aRarasodes<br />

CaTvli<strong>da</strong> Tavs frangad. samociani wlebi<strong>da</strong>n gaaqtiurebul ara<strong>da</strong>savlur centrebs<br />

samarTliani pretenzia gauCn<strong>da</strong>T sakuTari tradiciebisa <strong>da</strong> faseulobebis<br />

unikalurobaze <strong>da</strong>, rig SemTxvevebSi, universalurobazec ki. koloniuri sistemis<br />

rRvevam bevri moiyola nangrevebSi, imdroindel konfliqtebi mravalplaniani iyo:<br />

eTnikuri (1967-70 wlebis nigeria), teritoriuli konfliqtebi, sa<strong>da</strong>c religiuri<br />

identuroba mniSvnelovan rols TamaSob<strong>da</strong> (<strong>da</strong>pirispireba palestinis miwaze,<br />

indoeTis <strong>da</strong> pakistanis omebi 1948—49, 1965 <strong>da</strong> 1971 wlebSi), samoqalaqo (kviprosis<br />

krizisi 1960-ian wlebSi) <strong>da</strong>pirispirebani <strong>da</strong> a.S.<br />

SeiZleba garkveuli paralelis gavleba imdroindel afrika-aRmosavleTsa <strong>da</strong> 90-<br />

iani wlebis kavkasias Soris. orive SemTxvevaSi didi Zvrebi mox<strong>da</strong> msoflio politikaSi.<br />

90-ian wlebSi erTi imperiis adgilze erTbaSad TxuTmeti <strong>da</strong>moukidebeli respublikis<br />

78


gaCenam TviT <strong>da</strong>savleTis sazogadoebac Seafiqriana <strong>da</strong> <strong>da</strong>abnia. sabWoTa kavSiris<br />

<strong>da</strong>Slis Semdeg, iseve, rogorc mesame samyaroSi kolonializmis <strong>da</strong>sasruls, miviReT<br />

arastabiluri sazRvrebis mqone eri-saxelmwifoebi, romelTa sazogadoebebs<br />

sawinaaRmdego <strong>da</strong> xSirad urTierTgamomricxavi mizanswrafvebi gauCn<strong>da</strong>T sxva mezobel<br />

saxelmwifoebTan mimarTebaSi. amis mizezi is iyo, rom XX saukunis bolos mTeli rigi<br />

identurobebisa <strong>da</strong>ingra sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Tanadroulad: magaliTad, saxelmwofoebrivi<br />

kuTvnilebis identuroba, moqalaqeobrivi identuroba. aseT krizisul,<br />

gar<strong>da</strong>maval periodebSi gansakuTrebiT xSiria identurobis erTi tipis meoriT<br />

Canacvleba, erTis meoriT msxvreva an <strong>da</strong>Crdilva, gaqroba. es sakmaod swrafad xdeba <strong>da</strong><br />

erT dRes individma SeiZleba aRmoaCinos, rom misTvis yvelaze mniSvnelovania<br />

eTnikuri identurobis sakiTxi, romelic SeiZleba dominirebdes socialur rolebze,<br />

saxelmwifoebriv loialurobasa Tu religiur rwmenaze.<br />

TviTgamorkvevisa Tu saxelmwifoebrivi <strong>da</strong>moukideblobisaTvis brZolis dros<br />

kavkasielebs un<strong>da</strong> epasuxaT im droisaTvis yvelaze mTavari kiTxvisaTvis: `visi<br />

moqalaqe xar Sen? `romeli qveynis Svili xar?~ `vis <strong>da</strong> ras emsaxurebi?~ am kiTxvebs<br />

sxva<strong>da</strong>sxvanairi <strong>da</strong> urTierTgamomricxavi pasuxebic mohyva. ar un<strong>da</strong> <strong>da</strong>viviwyoT, rom<br />

<strong>kavkasiis</strong> xalxebi aTwleulebis manZilze ucxo mmarTvelobis qveS iyvnen<br />

gaerTianebuli; im ers, romelsac Semdeg saxelmwifos mSeneblobis (Tun<strong>da</strong>c aRdgenis)<br />

pretenzia gauCn<strong>da</strong>, <strong>da</strong>viwyebuli hqon<strong>da</strong> <strong>da</strong>moukidebeli mmarTvelobis tradiciebi,<br />

umciresobebisadmi tolerantobis saamayo tradicia totalitarizmis epoqaSi sul<br />

sxvagvarad iqna gaazrebuli. axladwarmoqmnili TviTgamocxadebuli respublikebi<br />

uaryofdnen koloniur warsuls, amave dros, ar iTvaliswinebdnen mis Sedegs.<br />

komunizmis marcxs XX saukunis 90-ian wlebSi Tan axl<strong>da</strong> religiisaken mibruneba,<br />

Tumca sainteresoa, rom mibrunebis am <strong>for</strong>mas ungreli mkvlevari, filosofiis<br />

doqtori eva anCeli `religiur aTeizms~ uwodebs. <strong>kavkasiis</strong> religiuri sakiTxebis erTerTi<br />

avtoritetuli mkvlevari, amerikeli kent hili aRniSnavs, rom mtkiceba `me mwams<br />

RmerTis~ ufro aTeizmis uaryofis <strong>for</strong>mas warmoadgens, vidre WeSmarit aRmsareblobas<br />

191 ; praqtika mowmobs, rom socialuri TvalsazrisiT, `islamis mimdevrad~<br />

TviTidentificireba sakmarisia individis socialur-mobilizaciur procesebSi<br />

swrafi CarTvisaTvis.<br />

<strong>da</strong>savleli eqspertebi miuTiTeben faqtze, romelsac, garkveulwilad, SeiZleba<br />

religiuri fun<strong>da</strong>mentalizmic ewodos <strong>da</strong> romelic SeiniSneba, saerTod, yofil<br />

socialistur qveynebSi. aq mxolod islami ar igulisxmeba. aranaklebi yuradRebis<br />

sagania am qveynebSi marTlamdideblobisa <strong>da</strong> saxelmwifos urTierTobis problemac.<br />

marTlmadidebloba ZiriTad religiur aRmsareblobas warmoadgens aT evropul<br />

qveyanaSi, romelTagan TiTqmis yvela (saberZneTis gamoklebiT) komunisturi reJimebis<br />

memkvidrea. aRmosavleT evropis marTlmadidebluri eklesia mWidro<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

postkomunisturi xanis nacionalizmTan. sayuradReboa marTlmadideblobisa <strong>da</strong><br />

nacionalizmis istoriuli urTierTmimarTebac. marTlmadidebluri eklesia Tavs<br />

miiCnevs erovnulobis, erovnuli faseulobebisa <strong>da</strong> TviTmyofadobis ga<strong>da</strong>mrCenad.<br />

marTlac, misi aqtiuri <strong>da</strong> Seupovari winaaRmdegobis gareSe Zneli iqnebo<strong>da</strong><br />

qristianobisa <strong>da</strong> qristianuli kulturis SenarCuneba <strong>kavkasiis</strong> Tu balkaneTis<br />

qristiani xalxebisaTvis. swored amitom nacionalizmi istoriulad yovelTvis mtkice<br />

<strong>da</strong>sayrdens poulob<strong>da</strong> marTlmadidbelobaSi. magaliTad, rogorc cnobilia,<br />

qristianul-marTlmadideblurma sarwmunoebam didi roli Seasrula saqarTvelos<br />

191<br />

Ханаху Р.А., Ляушева С.А., Цветков О.М. Ислам у Адыгов cеверо-западного Кавказа на рубеже тысячелетий. – В кн.:<br />

Мир культуры адыгов (Проблемы эволюции и целостности). Сост. и научный редактор Р.А.Ханаху. Майкоп, 2002,<br />

с.152-153.<br />

79


istoriaSi. mas <strong>da</strong>efuZna qarTuli kultura, romlis saxis CamoyalibebisaTvis didi<br />

mniSvneloba hqon<strong>da</strong> aRmosavlur qristianul samyaroSi <strong>da</strong>mkvidrebul normebs. rigi<br />

mizezebis gamo, romelTa Soris umTavresi iyo saqarTvelos politikuri, kulturuli<br />

<strong>da</strong> civilizaciuri <strong>garemo</strong>, marTlmadidebloba erovnulobasTan gaigiv<strong>da</strong> <strong>da</strong> misi <strong>da</strong>cva<br />

qveynis ga<strong>da</strong>rCenis, misi saxis SenarCunebis problemas ga<strong>da</strong>ejaWva.<br />

mkvlevrebi miuTiTeben, rom marTlmdideblobas kaTolikuri socialuri doqtrinisagan<br />

gamoarCevs nacionalizmis, saxelmwifosTan TanamSromlobisa <strong>da</strong> koleqtivizmis<br />

kombinacia. mxolod amgvari mtkice dogmatizmis, instituciuri <strong>da</strong> istoriuli<br />

tradiciebis mqone religias SeeZlo Tanaarseboba komunisturi periodis oficialur<br />

aTeizmTan. im periodSi religia komunistebis mier ideologiuri manipulirebis<br />

obieqtad iqca. zogierTi reJimi (meore msoflio omis dros ruseTSi, CauSesku —<br />

runmineTSi, Jivkovi — bulgareTSi) anti<strong>da</strong>savlurobasa <strong>da</strong> antiindividualizms<br />

marjved iyeneb<strong>da</strong> nacionalisturi miswrafebebis legitimaciisaTvis. stalinis periodSi<br />

ruseTis marTlmadidebluri eklesia rusuli nacionalizmisa <strong>da</strong> imperializmis<br />

samobilizacio instrumentad gamoiyenebo<strong>da</strong>. meore msoflio omis Semdgom sabWoTa<br />

eqspansias Tan sdev<strong>da</strong> eklesiis gavlenis zr<strong>da</strong>: <strong>da</strong>savleT belorusiis, mol<strong>da</strong>veTis,<br />

CrdiloeT bukovinisa <strong>da</strong> aRmosavleT slovakiis <strong>da</strong>moukidebeli eklesiebi, romlebic<br />

1940-ian wlebamde konstantinopolis uzenaesobas aRiarebdnen, moskovis sapatriarqos<br />

<strong>da</strong>qvemdebarebasi moeqcnen. sakuTari arsebobis mimarT safrTxisa <strong>da</strong> instituciuri<br />

interesebis miuxe<strong>da</strong>vad, marTlmadidebluri eklesiebi <strong>da</strong> maTi liderebi komunisturi<br />

mmarTvelobis periodSi mWidrod TanamSromlobdnen aTeistur mTavrobebTan. 1989<br />

wli<strong>da</strong>n eklesiis avtoritetis gamoyenebas eswrafodnen neokomunisturi mmarTvelobani.<br />

Tavis mxriv, eklesiamac miiRo Se<strong>da</strong>rebiTi privilegiebi. 192<br />

socialisturi sistemis rRvevis Semdeg eklesiis nacionalizmisaken mibrunebam igi<br />

qveynebis axal mmarTvelebTan TanamSromlobis aucileblobis winaSe <strong>da</strong>ayena. am<br />

mmarTvelTa umravlesobas (ruseTis, ukrainis, rumineTis, bulgareTis sakanonmdeblo<br />

organoebSi) neokomunistebi (saxecvlili komunistebi an social-demokrtebi) an<br />

sulac Zveli komunistebi warmoadgendnen, romlebic xelisuflebis SesanarCuneblad<br />

alternatiul <strong>da</strong> legitimur ideologias eZebdnen. Tan<strong>da</strong>TanobiT Camoyalib<strong>da</strong><br />

marTlmadidebluri eklesiis mier mxar<strong>da</strong>Werili eTnoreligiuri nacionalizmi.<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom sabWoTa sistemis farglebSi moqceulma yvela sazogadoebam<br />

garkveuli cvlilebebi ganica<strong>da</strong> religiis sferoSi. islamSi momx<strong>da</strong>r am process<br />

filosofiis mecnierebaTa doqtorma muxameTSinma `islamis deinteleqtualizacia~<br />

uwo<strong>da</strong>: mahmadianobis SenarCuneba Tavis Tavze aiRo mcire jgufma, romelsac aranairi<br />

saSualeba ar hqon<strong>da</strong> safuZvliani sasuliero ganaTlebis miRebisa <strong>da</strong> mxolod<br />

<strong>for</strong>maluri ritualuri RvTismsaxurebiT Semoifarglebo<strong>da</strong> 193<br />

<strong>da</strong>Zabulobis kerebSi, <strong>da</strong>pirispirebuli erebis mexsierebaSi, Cveulebriv, ukan iwevs<br />

iseTi mniSvnelovani mxareebi, rogoricaa qristianobisa <strong>da</strong> islamis saerTo<br />

`abraamistuli~ tradicia, mSvidobiani Tanaarsebobisa <strong>da</strong> religiuri Semwynareblobis<br />

principi. konfliqtur kerebSi, sa<strong>da</strong>c Zlieria eTnikuri SuRli, erTi religiisadmi<br />

kuTvnileba Semrigeblis rols ver TamaSobs. xSiria mcdeloba Tavad am konfesiur<br />

erTianobaSi Tu msgavsebaSi eWvis Setanisa, gansxvavebulis, rogorc uaryofiTis,<br />

warmoCenisa.<br />

SeiZleba iTqvas, rom konfliqtur situaciebSi eTnikuri TviTidentifikacia ufro<br />

192 religia <strong>da</strong> politika postsocialistur sivrceSi. — saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros sagareo<br />

politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni, 4 (13), Tb., 1999, gv.49.<br />

193 Мухаметшин Р.М. Ислам в России: Историко-методологические предпосылки исследования. – В сб.: Россия и<br />

мусульманский мир. Бюллетень реферативно-аналитической информации. Москва, 2002, с.39-40.<br />

80


did rols asrulebs, vidre religiuri erTobis grZnoba. amis mizezi, garkveulwilad,<br />

Tavad kavkasiuri islamis mravalmxrivobaa, rac eTnikurobiTaa gapirobebuli. meore<br />

mxriv ki, un<strong>da</strong> aRiniSnos Tavad erovnuli jgufebisadmi afilaciis tendencia,<br />

romelmac Tavi gansakuTrebiT XX saukuneSi, stalinis erovnuli politikis gatarebis<br />

periodSi <strong>da</strong> mis Semdgom iCina. manamde CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> xalxebSi ar arsebob<strong>da</strong><br />

myari eTnikuri TviTidentifikaciis ganc<strong>da</strong>, am terminis klasikuri gagebiT. batonob<strong>da</strong><br />

gvarovnuli erTianobisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli azrovneba. mas Semdeg, rac<br />

moskovis mTavari mizani gax<strong>da</strong> urTierTmonaTesave kavkasieli xalxebis gaTiSva, raTa<br />

maTi urTierToba moskovis gavliT warmarTuliyo, kavkasielebSi erovnuli grZnoba<br />

gansakuTrebiT gamwvav<strong>da</strong>. gasaTvaliswinebelia, rom gasuli aTwleulebis manZilze<br />

religiuri Tu eTnikuri TviTgamorkveva <strong>kavkasiis</strong> regionSi mudmivad antirusuli<br />

ganwyobis fonze mimdinareob<strong>da</strong>.<br />

SevecadoT zemoTqmulis ganxilvas azerbaijanis konkretuli magaliTis safuZvelze.<br />

azerbaijanSi sabWoTa xelisuflebis <strong>da</strong>myarebis Semdeg religiuri faqtoris mniSvneloba<br />

TiTqmis nulamde <strong>da</strong>vi<strong>da</strong>, <strong>da</strong> Tumca ssrk <strong>da</strong>Slis Semdeg Seqmnili ideologiuri<br />

vakuumis Sevsebas cdilobdnen rigi muslimuri qveynebisa, gansakuTrebiT ki irani,<br />

raTa `<strong>da</strong>ebrunebinaT~ azerbaijanelebi rwmenis saTaveebTan, magram es ar mox<strong>da</strong>. ra<br />

Tqma un<strong>da</strong>, dRes islami respublikis mosaxleobis sulieri cxovrebis nawilia, magram<br />

igi ar trans<strong>for</strong>mir<strong>da</strong> realur politikur Zalad. rogorc rusi mkvlevari a.polonski<br />

aRniSnavs, `qveyanaSi mox<strong>da</strong> religiis erTgvari desakralizacia. TiTqmis arc erT<br />

socialurad mniSvnelovan sferoSi islami ar gamodis rogorc <strong>da</strong>moukidebeli Zala _<br />

mas pativs scemen, mas iyeneben, magram misiT ar xelmZRvaneloben” 194 .<br />

eqspertebi aRiareben, rom religiuri faqtori ar iqca ganmsazRvrelad baqos<br />

saSinao <strong>da</strong> sagareo politikaSi.<br />

rogorc samecniero literaturaSi aRiniSneba, gviansabWoTa periodis azerbaijan-<br />

Si religiuri aRorZineba Zireuli eTnosis axali nacionaluri identurobis Camoyalibebis<br />

Sedegi iyo. arsebobs sxva<strong>da</strong>sxva azri imis Taobaze, Tu ra faqtorebma Seuwyo<br />

xeli am TviTSegnebis ganviTarebas. bren<strong>da</strong> Saferis azriT, es procesi saTaves jer<br />

kidev perestroikamdel periodSi iRebs, roca saistorio <strong>da</strong> literaturuli nawarmoebebiT<br />

STagonebul azerbaijanis inteligenciaSi Tavs iCens axali koleqtiuri identurobis<br />

ideebi (Shaffer B. Borders and Brethen. Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. London<br />

and Cambridge, 2002. P.6-7, 119). mark saroiani miiCnevs, rom azerbaijanelTa axali nacionaluri<br />

identurobis Camoyalibebas, ZiriTa<strong>da</strong><strong>da</strong>, biZgi misca 80-iani wlebis bolos<br />

mTiani yarabaRis irgvliv ganviTarebulma movlenebma. rusi <strong>da</strong> azerbaijaneli mkvlevrebi<br />

Tvlian, rom axali nacionaluri TviTSegneba, marTalia, aisaxebo<strong>da</strong> mcirericxovani<br />

disidenturi <strong>da</strong> naxevraddisidenturi wreebis saqmianobaSi sabWoTa periodSi,<br />

magram ZiriTadi mainc yarabaRis konfliqti — e.w. `somxuri katalizatori~ iyo. 195<br />

rogorc Cans, es konfliqti aRmoCn<strong>da</strong> impulsi, romelmac biZgi misca ara marto<br />

azerbaijanis erovnul moZraobas, aramed respublikis mkvidri mosaxleobis religiuri<br />

TviTSegnebis Tan<strong>da</strong>TanobiTi zrdis arapir<strong>da</strong>piri mizezic gax<strong>da</strong>.<br />

amasTan, es ufro kulturuli moZraoba iyo, vidre gacnobierebuli religiuri<br />

ideologia, romelic ganapirobeb<strong>da</strong> azerbaijanelTa swrafvas TavianTi religiis<br />

`fesvebisaken~. xalxis umravlesobisaTvis, romlebic sabWoTa skolis aTeisturi<br />

194 Полонский А. Ислам в контексте общественной жизни современного Азербайджана. – История, июль 1999, № 28. С.10-<br />

13.<br />

195<br />

Саттаров Р. Ислам как политический фактор в постсоветском Азербайджане. – В журн.: Центральная Азия и Кавказ.<br />

2004, № 4 (34), с.8.<br />

81


aRzrdis `produqtebi~ iyvnen, islami rogorc ideologia araviTar rols ar<br />

asruleb<strong>da</strong>. amdenad, yarabaRis konfliqti imTaviTve ar aRiqmebo<strong>da</strong> rogorc sarwmunoebisaTvis<br />

brZola. rogorc odri oltStadti aRniSnavs, `miuxe<strong>da</strong>vad masobrivi<br />

in<strong>for</strong>maciis saSualebaTa mier termin `muslimur-qristianuli~ konfliqtis xSiri<br />

gamoyenebisa <strong>da</strong> Siituri faqtoris moSveliebisa, azerbaijaneli Turqebi ar mimarTavdnen<br />

religiur ideologias. islami, romelic mniSvnelovani faqtori iyo kulturul<br />

<strong>da</strong> pirad sferoSi, azerbaijanSi arasdros gamoiyenebo<strong>da</strong> politikuri mobilizaciis<br />

mizniT, eris SekavSirebisaTvis an romelime mniSvnelovani politikuri Zalis<br />

CamoyalibebisTvis~ (Alstadt A. The Azerbaijani Turks: Power and IDentity Under Russian Rule.<br />

Stan<strong>for</strong>d: Hoover Instittution Press, 1992.p.209).<br />

amrigad, SeiZleba iTqvas, rom religiuri aRorZineba gviansabWoTa azerbaijanSi,<br />

romelic mohyva nacionalur aRorZinebas, ar iyo ideologizebuli procesi, aramed<br />

wmin<strong>da</strong> kulturul xasiaTs atareb<strong>da</strong>. es, pirvel rigSi, gamoixatebo<strong>da</strong> mkvidri<br />

(ZiriTadi) eTnosis interesis zrdiT islamisadmi, rogorc sakuTari kulturis<br />

nawilisadmi.<br />

islamis politizaciis sawyisad SeiZleba CaiTvalos 1990 wlis 20 ianvris movlenebi<br />

baqoSi, roca 100-ze meti sxva<strong>da</strong>sxva erovnebisa <strong>da</strong> religiuri aRmsareblobis a<strong>da</strong>miani<br />

<strong>da</strong>iRupa qalaqSi sabWoTa jarebis Seyvanis Sedegad. araoficialuri sababi jarebis<br />

SeyvanisaTvis iyo somexi mosaxleobis <strong>da</strong>rbevebi, romlebmac piks 13 ianvars miaRwia.<br />

oficialuri moskovi ki am sisxlian angariSsworebas `muslimi fun<strong>da</strong>mentalistebis~<br />

winaaRmdeg brZolad naTlav<strong>da</strong>, romelTac, TiTqos, xelisuflebis xelSi Cagdeba<br />

sur<strong>da</strong>T. ase ganacxa<strong>da</strong> mimarTvaSi sabWoTa xalxisadmi m.gorbaCovma. swored maSin,<br />

pirvelad istoriaSi, samxreT <strong>kavkasiis</strong> muslimTa sulieri lideri alah-Sukur<br />

faSazade aSkarad gamovi<strong>da</strong> moskovis kritikiT <strong>da</strong> brali <strong>da</strong>sdo uSualod m.gorbaCovs<br />

`sisxlian movlenaTa sanqcionirebaSi~. igi xazs usvam<strong>da</strong>, rom `islamis faqtoris~<br />

gamoyeneba baqoSi jarebis Seyvanis gasamarTleblad miznad isaxav<strong>da</strong> muslimTa <strong>da</strong><br />

qristianTa Soris mtrobis Camogdebas.<br />

am tragediis msxverplTa <strong>da</strong>krZalva religiuri rituali<strong>da</strong>n politikur<br />

protestSi ga<strong>da</strong>izar<strong>da</strong>. 20 ianvars baqos quCebSi milionamde a<strong>da</strong>miani gamovi<strong>da</strong>, raTa<br />

pativi miegoT <strong>da</strong>RupulTa xsovnisadmi.<br />

amrigad, religiuri aRorZineba, romelic perestroikis periodSi <strong>da</strong>iwyo rogorc<br />

kulturuli moZraoba, 1990 wlis ianvris ambebma axal safexurze aiyvana, es iyo islamis<br />

politizaciis safexuri 196 .<br />

<strong>da</strong>moukideblobis gamocxadebis Semdeg (1991 w.) azerbaijanma <strong>da</strong>iwyo urTierTobis<br />

<strong>da</strong>myareba muslimuri samyaros qveynebTan. qveynis politikur cxovrebaSi islamis<br />

roli sul ufro TvalsaCino xdebo<strong>da</strong>. araerTi politikuri partia Tu organizacia<br />

Tavis saqmianobaSi muslimur ideologias eyrdnobo<strong>da</strong>. magram es ar iyo tipuri<br />

movlena im drois azerbaijanis politikuri wreebisaTvis. politikuri liderebis<br />

umravlesoba islamSi xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong> mxolod gamaerTianebel kulturul sawyiss, romelic<br />

qveyanas <strong>da</strong>narCen muslimur samyarosTan <strong>da</strong>akavSireb<strong>da</strong>. amave dros, Znelia qveynis<br />

politikur cxovrebaSi islamis faqtoris rolis uaryofa. roca abulfaz elCibei<br />

respublikis meTauri gax<strong>da</strong>, pirvelad istoriaSi <strong>da</strong>iwyo religiuri simbolikis<br />

gamoyeneba oficialur ceremoniebze. Tavisi inauguraciis dros (1992 w. ivnisi)<br />

SemoiRo, konstituciasTan erTad, yuranze mTxvevis rituali, riTac erTmaneTs<br />

SeuTavsa religiuri <strong>da</strong> saero simbolika. TviTon elCibei saero SexedulebebiT<br />

gamoirCeo<strong>da</strong> <strong>da</strong> islamSi mxolod kulturul sawyiss xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>, magram es xels ar uSli<strong>da</strong>,<br />

196 Саттаров Р. Ислам как политический фактор в постсоветском Азербайджане. – В журн.: Центральная Азия и Кавказ.<br />

2004, № 4 (34), с.10.<br />

82


islamis faqtori Tavisi interesebisaTvis gamoeyenebina. inauguraciaze faSazades<br />

<strong>da</strong>swreba <strong>da</strong> axali prezidentis kurTxeva mis mier SeiZleba CaiTvalos religiis<br />

legitimaciis elementad. swored elCibeis prezidentobis dros (1992-1993) or mTavar<br />

muslimur dResaswauls — `yurban-bairams~ <strong>da</strong> `ramazan-bairams~ — saxelmwifo<br />

dResaswaulebis statusi miekuTvna. piradi simpaTiebi<strong>da</strong>n gamomdinare, elCibei<br />

aSkarad uWer<strong>da</strong> mxars respublikaSi Turquli organizaciebis saqmianobas 197 .<br />

Turqul organizaciebTan erTad, meCeTebis, religiuri skolebisa <strong>da</strong> centrebis<br />

mSeneblobaSi aqtiurad monawileobdnen iranis, saudis arabeTis, kuveitis<br />

sazogadoebrivi gaerTianebani. am TvalsazrisiT, gansakuTrebiT aRsaniSnavia irani,<br />

romelic Tvlis, rom igi ufro axlosaa (sulieri TvalsazrisiT) azerbaijanSi<br />

upiratesad gavrcelebul Siitur kulturasTan, vidre misi suniti `konkurentebi~ —<br />

TurqeTi <strong>da</strong> saudis arabeTi 198 .<br />

elCibeis memkvidrem, hei<strong>da</strong>r alievma aseve gamoiyena religiuri atributika ficis<br />

<strong>da</strong>debis dros (1993 wlis oqtomberi). igi monawileob<strong>da</strong> adgilobrivi muslimuri<br />

kalendris yvela mniSvnelovan movlenaSi, iqnebo<strong>da</strong> es yurban-bairami, ramazan-bairami<br />

Tu aSura. 1994 w. saudis arabeTSi oficialuri vizitis dros mas Tan axldnen<br />

sasuliero pirebi Seix ul-islam faSazades meTaurobiT; alievma Seasrula muslimuri<br />

mcire molocvis (umra) rituali meqaSi.<br />

magram mas Semdeg, rac azerbaijanma xeli moawera navTobis `saukunis kontraqts~<br />

(1994) <strong>da</strong> orientaciis kursi ruseTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> muslimuri aRmosavleTi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>savleTisaken<br />

ga<strong>da</strong>ixara, islamuri faqtoris roli politikur scenaze Semcir<strong>da</strong>. 1995 w. 12 noembers<br />

miRebul iqna axali konstitucia, romelSic xazgasmuli iyo qveynis saero mowyoba,<br />

religiisa <strong>da</strong> saxelmwifos gamijvna. 1995 w. alievma kursi aiRo qveyanaSi islamuri<br />

orientaciis politikuri partiebisa <strong>da</strong> sxva organizaciebis saqmianobis aRkveTaze.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom religiuri aRorZineba grZeldebo<strong>da</strong> (1996 wels<br />

respublikaSi moqmedeb<strong>da</strong> 800 meCeTi), ukve 1990-iani wlebi<strong>da</strong>n iyo SemTxvevebi, roca<br />

zogierTi muslimi sxva sarwmunoebas iReb<strong>da</strong> an seqtaSi Sedio<strong>da</strong>. 1996 w. martSi milimejlisma<br />

miiRo kanoni, romelic ucxoelebs ukrZalav<strong>da</strong> religiur propagan<strong>da</strong>s<br />

respublikaSi. aseTive muxli Setanil iqna `kanonSi aRmsareblobis Tavisuflebis<br />

Sesaxeb~, romelic elCibeis dros iyo miRebuli. es iyo xelisuflebis mcdeloba,<br />

SeezRu<strong>da</strong> ucxoel misionerTa, maT Soris muslimTa, saqmianoba, romelic xSirad<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli iyo religiis politizaciasTan 199 .<br />

amrigad, religiuri aRorZinebis procesi respublikaSi gviansabWoTa periodSi<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli iyo ZiriTadi eTnosis mier muslimobis, rogorc nacionaluri<br />

identurobis Zireuli komponentis ganc<strong>da</strong>sTan. islamis rogorc politikuri<br />

faqtoris rolis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyo mxolod 1990 w. 20 ianvris Semdeg.<br />

mkvlevrebi askvnian, rom islamis politizacia azerbaijanSi uaxloes momavalSi<br />

ararealuria. Tumca <strong>garemo</strong>ebaTa garkveulma <strong>da</strong>mTxvevam fsevdoreligiur wreebs<br />

respublikaSi SeiZleba situaciis Tavis sasargeblod gamoyenebis saSualeba misces.<br />

aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom araerTgvarovania religiis gavlena CrdiloeT<br />

kavkasiazec, romelic ruseTis samxreTis administraciuli erTeulebis saxiTaa<br />

warmodgenili. ukanaskneli wlebis ganmavlobaSi literaturaSi gamoiTqmo<strong>da</strong><br />

mosazreba, rom CrdiloeT kavkasia, kerZod, CeCneTi <strong>da</strong>, garkveulwilad, <strong>da</strong>Restani<br />

warmoadgenen politikuri an `saxelmwifo~ islamis ideaTa gavrcelebis centrs. 1990-<br />

iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi johar du<strong>da</strong>evma gamoacxa<strong>da</strong> SariaTis kanonebis uzenaesoba<br />

197 iqve, gv.10.<br />

198 iqve, gv.11.<br />

199 iqve, gv.14.<br />

83


espublikaSi. movlenaTa Semdgomma msvlelobam, maT Soris konfliqtis eskalaciam<br />

CeCneTsa <strong>da</strong> ruseTis federaciis centrs Soris aCvena, rom ganviTarebis islamuri<br />

modeli miuRebelia ara marto kremlisaTvis, aramed TviT regionis <strong>da</strong>narCeni<br />

nawilebisaTvis, romelTac uari Tqves mis masobriv mxar<strong>da</strong>Weraze. es arCevani ar scno<br />

arc msoflio sazogadoebam. imis gaTvaliswinebiT, rom CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> religiuri<br />

kompozicia aranakleb Wrelia, vidre misi eTnikuri Semadgenloba, SeiZleba <strong>da</strong>vaskvnaT,<br />

rom muslimuri faqtori ar warmoadgens im SemakavSirebel safuZvels, romelsac<br />

SeiZleba <strong>da</strong>emyaros regionis momavali.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom kavkasiaSi Warboben islamis mimdevrebi, aq religiuri<br />

konfliqtebi ar momx<strong>da</strong>ra ssrk-s <strong>da</strong>Slis Semdegac ki. religia iqca ara dominirebad<br />

politikur faqtorad, romelic gansazRvrav<strong>da</strong> regionis momavals, aramed <strong>da</strong>mxmare<br />

saSualebad axali identurobebis <strong>for</strong>mirebaSi, zog SemTxvevaSi ki, igi gamoyenebuli<br />

iyo instrumentad sagareo politikis gansazRvrisas an ucxoeTis saxelmwifoTa<br />

gavlenisaTvis kavkasiaSi.<br />

saerTaSoriso urTierTobaTa eqspertebi imasac aRniSnaven, rom politikuri<br />

konfliqtebis mogvarebis saqmeSi religiam, SesaZloa, pozitiuri rolic Seasrulos.<br />

religia arc gaqreba <strong>da</strong> arc misi roli Semcirdeba msoflio politikaSi (es arc un<strong>da</strong><br />

iyos sasurveli, radgan am SemTxvevaSi msoflio <strong>da</strong>ucveli aRmoCndeba kidev ufro<br />

destruqciuli saero totalitarizmis winaSe). mxolod politizebul religias, an<br />

religiur fanatizms, <strong>da</strong> ara romelime religias TavisTavad, Wirdeba meomrebi <strong>da</strong><br />

fanatikosebi, msxverpli <strong>da</strong> mSvidobis <strong>da</strong>mcvelebi 200 .<br />

religiis faqtori <strong>kavkasiis</strong> Tanamedrove konfliqtebSi.<br />

konfliqtebis mizezebi<br />

vidre <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebSi religiis faqtoris mniSvnelobis ganxilvas SevudgebodeT,<br />

oriode sityviT SevexoT nacionalizmisa <strong>da</strong> religiuri fun<strong>da</strong>mentalizmis<br />

urTierTmimarTebas, miTumetes imis fonze, rom <strong>kavkasiis</strong> regioni (gansakuTrebiT ki<br />

CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> rigi erTeulebi), islamuri fun<strong>da</strong>mentalizmis aRorZinebisa <strong>da</strong><br />

gamococxlebis adgilad gvevlineba. muslimebSi arsebobs sazogado tendencia imisa,<br />

rom politikaSi organizeba rwmenis safuZvelze moaxdinon. im qveynebSi, sa<strong>da</strong>c isini<br />

umciresobaSi arian, uCndebaT moTxovna, rom muslimebi Camoyalibdnen calke<br />

politikur jgufad, gamoyofil er-saxelmwifod an saxelmwifod romelime<br />

saxelmwifos farglebSi (amis karg nimuSad kavkasiaSi CeCneTi gvevlineba). Tu <strong>kavkasiis</strong><br />

magaliTis paralelurad aziis magaliTs (indoeTi, pakistani) moviSveliebT, aq aSkaraa<br />

kavSiri muslimuri erTobis Seqmna-SenarCunebasa <strong>da</strong> politikur separatizms Soris.<br />

aRsaniSnavia, rom muslimebi politikaSi organizebas axdenen rwmenaze <strong>da</strong>yrdnobiT,<br />

rac mxolod imiTaa ganpirobebuli, rom muslimuri elitebi rwmenas aRiqvamen<br />

politikuri Zalauflebis SenarCunebisa Tu misi mopovebis yvelaze efeqtur saSualebad.<br />

nacionalizmsa <strong>da</strong> fun<strong>da</strong>mentalizms Soris mWidro kavSiri ganpirobebulia im<br />

faqtoriT, rom fun<strong>da</strong>mentalizmi warmogvidgens detalur <strong>da</strong> konkretul programas,<br />

xolo nacionalizmi _ enasa <strong>da</strong> eTnikurobaze <strong>da</strong>myarebuli fenomenia, romelic<br />

momavlisTvis araviTar `saxelmZRvanelos~ ar gvTavazobs. ase rom, isini kargad avseben<br />

200<br />

religia <strong>da</strong> saerTaSoriso urTierTobebi. - saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros sagareo<br />

politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni, 10 (19), gv.49.<br />

84


erTmaneTs.<br />

naTelia, rom dRes islamuri fun<strong>da</strong>mentalizmi ufro metad politikuri moZraobaa,<br />

vidre religiuri. SesaZloa, amis mizezi nawilobriv Tavad islamSia, sa<strong>da</strong>c saxelmwifo<br />

<strong>da</strong> religia gaumijnavia. agresiuli, anti<strong>da</strong>savluri, antisemituri <strong>da</strong> antidemokraiuli<br />

fun<strong>da</strong>mentalizmi dRes seriozul problemebs qmnis msoflioSi. rogorc TviTon<br />

muslimi fun<strong>da</strong>mentalistebi acxadeben, isini <strong>da</strong>savlur cifiliacias pirvelobas<br />

ecilebian. cnobilia maTi <strong>da</strong>mokidebuleba <strong>da</strong>narCeni msofliosadmi: mTTvis miuRebelia<br />

yvelaferi is, rac maTi samyaros miRma xdeba. rogorc libanuri islamuri<br />

organizaciis `hamasis~ erT-erTma warmomadgenelma ganacxa<strong>da</strong>, `islamuri kulturis<br />

leqsikonSi ar arsebobs iseTi sityvebi, rogoricaa kompromisi an <strong>da</strong>Tmoba~. meore<br />

islamuri organizaciis `hezbolas~ sulieri winamZRvris sityviT ki, islamistebi<br />

islamuri sivrcis gafarToebas nebismieri saSualebiT ecdebian 201 . albaT, swored<br />

amitom acxadeb<strong>da</strong> iranuli opoziciis erT-erTi lideri, rom `zomieri<br />

fun<strong>da</strong>mentalisti ar arsebobs. es igivea, rom vilaparakoT zomier nacistze” 202 .<br />

eqstremistTa xelSi islami aris ara piradi rwmena, aramed mmarTvelobis mTelisistema.<br />

islamistebi islams aRiqvamen ara saukeTeso religiad, aramed saukeTeso<br />

ideologiad. es azri naTlad gamoxata malaiziel islamistTa liderma: `Cven ar varT<br />

socialistebi, Cven ar varT kapitalistebi, Cven varT muslimebi” 203 .<br />

islamistebi gansakuTrebeli SeurigeblobiT upirispirdebian <strong>da</strong>savlur<br />

civilizacias. aiaTola xomeinis sityviT, maT ar eSiniaT arc ekonomikuri sanqciebis,<br />

arc samxedro intervenciis; maT <strong>da</strong>savluri universitetebis eSiniaT. es ufro<br />

kulturaTa Widilia, vidre politikuri qiSpi. iraneli radikalebi miiCneven, rom<br />

`<strong>da</strong>savleTs istoriulad gacnobierebuli aqvs: islamuri civilizacia sabolood<br />

Secvlis <strong>da</strong>savlurs~. niSnadoblivia, rom s.hanTingtonis gaxmaurebuli naSromi<br />

saswrafod iTargmna sparsulad <strong>da</strong> kargad iyo gamoyenebuli islamistur<br />

propagan<strong>da</strong>Si 204 .<br />

rogorc s.hanTingtoni aRniSnavs, konfliqti islamsa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saleTs Soris XX<br />

saukunis bolos ramdenime faqtorma gaamwvava. jer erTi, muslimTa ricxvis zr<strong>da</strong>s<br />

mohyva umuSevarTa <strong>da</strong> ukmayofilo axalgazrdobis ricxvis zr<strong>da</strong>, romelTa rigebi<strong>da</strong>n<br />

islamistebi seriozul Sevsebas iReben. isini axorcieleben zewolad mezobel<br />

saxelmwifoebze, saxldebian <strong>da</strong>savleTSi. meore, saerTod religiisa <strong>da</strong>, kerZod,<br />

islamis aRorZinebam mahmadianebi kidev erTxel <strong>da</strong>arwmuna sakuTari faseulobebis<br />

gansxvavebulobaSi, gansakuTrebulobaSi <strong>da</strong> upiratesobasi <strong>da</strong>savleTTan Se<strong>da</strong>rebiT.<br />

mesame, <strong>da</strong>savleTis mudmivma mcdelobam, sayovelTaod <strong>da</strong> universalurad eqcia<br />

sakuTari faseulobebi <strong>da</strong> institutebi, SeenarCunebina samxedro <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

upiratesoba, agreTve, Careuliyo konfliqtebSi muslimuri samyaros SigniT muslimTa<br />

Zlieri aRSfoTeba gamoiwvia. meoTxe, komunizmis kraxTan erTad gaqra <strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong><br />

islamis saerTo mteri; samagierod, TiToeuli maTgani iqca seriozul safrTxed<br />

meorisaTvis. mexuTe faqtors warmoadgens kontaqtis gaZliereba <strong>da</strong>savlelTa <strong>da</strong><br />

muslimTa Soris; maTi mWidro kontaqti orive mxares ganumtkicebs sakuTari<br />

identurobis SegrZnebas <strong>da</strong> imis Segnebas, rom es identuroba maT erTmaneTisagan<br />

ganasxvavebs <strong>da</strong> aSorebs.<br />

mWidro urTierTqmedebam gaaRrmava gansxvaveba im uflebaTa gagebaSi, romlebic<br />

aqvT erTi civilizaciis warmomadgenlebs im qveynebSi, romlebic meore civilizacias<br />

201<br />

islami _ religia Tu iaraRi eqstremistTa xelSi? _ saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros<br />

sagareo politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni, 4, Tb., 1998, gv.3.<br />

202 iqve.<br />

203 iqve.<br />

204 iqve.<br />

85


ekuTvnian, an romlebSic meore civilizaciis warmomadgenlebi umravlesobas<br />

Seadgenen. amis naTeli magaliTia cota xnis win safrangeTSi atexili skan<strong>da</strong>li<br />

morwmuneTaTvis <strong>da</strong>wesebuli SezRudvis gamo. 80-90-ian wlebSi rogorc muslimur, ise<br />

qristianul sazogadoebebSi mkveTrad <strong>da</strong>qveiT<strong>da</strong> urTierTSemwynarebloba.<br />

rac Seexeba istorias, rogorc a. pireni aRniSnav<strong>da</strong>, Tavis droze evropelTa Sexebam<br />

islamTan es ukanaskneli maTTvis `ucxos~ WeSmarit gansaxierebad aqcia, romlis<br />

winaaRmdeg sabrZolvelad, Sua saukuneebi<strong>da</strong>n moyolebuli, SemarTuli iyo mTeli<br />

evropuli civilizacia. pireni miuTiTeb<strong>da</strong> muslimuri aRmosavleTis rolze evropuli<br />

civilizaciis CamoyalibebaSi: VII saukuneSi, islamis Semotevis Sedegad, <strong>da</strong>iwyo<br />

evropuli kulturis centris ga<strong>da</strong>nacvleba xmelTaSuazRvispireTi<strong>da</strong>n (romelic<br />

arabul provinciad iqca) CrdiloeTisaken. <strong>da</strong>srul<strong>da</strong> romauli tradicia <strong>da</strong> saTave<br />

<strong>da</strong>edo TviTmyofad romanul-germanul civilizacias. evropa iqca did qristianul<br />

Tanamegobrobad, aRmosavleTi ki — misTvis kulturuli TvalsazrisiT ucxo, `sxva~<br />

samyarod 205 .<br />

erTi sityviT, aRmosavleTi iyo is `sxva~, romelic <strong>da</strong>exmara <strong>da</strong>savleTs (evropas)<br />

sakuTari raobis gansazRvraSi. aRmosavleTis <strong>da</strong>xasiaTebis, misi gansazRvris fonze<br />

<strong>da</strong>savleTma, romlis erT-erTi ZiriTadi maxasiaTebelia kritikuli TviTrefleqsia,<br />

SeimuSava sakuTari maxasiaTeblebic, gansazRvra sakuTari saxe. a.a.mazruim yuradReba<br />

miaqcia <strong>da</strong>savluri kulturis mimzidvelobisa <strong>da</strong> misadmi agresiuli ganwyobis<br />

urTierT<strong>da</strong>Srevebas <strong>da</strong>savleTTan ara<strong>da</strong>savluri samyaros urTierTobis procesSi:<br />

`mosuli kultura iwvevs erTdroulad aRfrTovanebasa <strong>da</strong> zizRs, mibaZvis survilsa<br />

<strong>da</strong> protestis grZnobas” 206 . sul ufro aSkarad ikveTeba ara<strong>da</strong>savlur civilizaciaTa<br />

miswrafeba sakuTari saxis, sakuTari faseulobebis <strong>da</strong>mkvidrebisaken.<br />

iseTi STabeWdileba rom ar <strong>da</strong>gvrCes, TiTqos muslimuri samyaro calsaxad<br />

Seurigebelia <strong>da</strong>savlurisadmi, moviSvelieb im mkvlevarTa naazrevsac, romlebic ar<br />

arian radikalurni <strong>da</strong>savlur samyarosTan muslimuri aRmosavleTis urTierTobis<br />

Sedegebisa <strong>da</strong> perspeqtivebis SefasebaSi. magaliTad, iraneli literaturaTmcodne,<br />

doqtori abdulhusein zarinkubi, romelmac 1974 wels gamoaqveyna wigni friad<br />

niSandoblivi saTauriT: `arc <strong>da</strong>savluri, arc aRmosavluri _ a<strong>da</strong>mianuri~, miiCnevs,<br />

rom SeuZlebelia iranuli kulturis <strong>da</strong>konserveba, misi SenarCuneba Zveli tradiciebis<br />

farglebSi. igi un<strong>da</strong> viTardebodes, iTvisebdes axals _ aucilebelsa <strong>da</strong><br />

sasargeblos. problemas qmnis ara <strong>da</strong>savluris aTviseba _ es istoriuli aucileblobaa,<br />

radgan kapitalistur ekonomikasTan erTad xalxis cxovrebaSi iWreba garkveuli<br />

kulturuli faseulobani, _ aramed <strong>da</strong>savleTis winaSe qedis moxra, cxovrebis<br />

ucxo normebis Tavsmoxveva. sad aris gamosavali? mecnieris azriT, ga<strong>da</strong>mwyvet rols<br />

Seasrulebs iranuli kulturis istoriuli gamocdileba, romelmac SesaZlebeli<br />

gaxa<strong>da</strong> enis, literaturisa <strong>da</strong> kulturis SenarCuneba sxva<strong>da</strong>sxva saxis zewolis<br />

pirobebSi 207 .<br />

istorikosi <strong>da</strong> literaturaTmcodne, Teiranis universitetis profesori<br />

mohama<strong>da</strong>li islami noduSani aRniSnavs, rom erT-erTi ZiriTadi faqtori, romelic<br />

mu<strong>da</strong>m zemoqmedeb<strong>da</strong> iranis istoriaze, aris misi mdebareoba aRmosavleTsa <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>savleTs Soris. geografiam gansazRvra CvenTvis erTaderTi gza _ wonasworobis<br />

SenarCuneba, anu sakuTar safuZvelze myarad dgomis unari, askvnis igi 208 . modernizacia<br />

205<br />

cit.naSromi<strong>da</strong>n: Said E.W. Orientalism. L., 1978, p.71.<br />

206 Mazrui A. World Federation of Cultures: an African Perspective. N.Y., 1976, p.457.<br />

207<br />

Китаянов Д.С. Иран и Запад: история и современный диалог. – В кн.: Восток-Запад: Притяжение, отталкивание. М.,<br />

1998, с.32-33. aqve aRvniSnavT, rom iranis islamuri revoluciis ideologebi am lozungs <strong>da</strong>esesxnen<br />

zarinkubs <strong>da</strong> igi Semdegnairad ga<strong>da</strong>akeTes: arc aRmosavluri, arc <strong>da</strong>savluri _ islamuri.<br />

208 Китаянов Д.С. <strong>da</strong>sax.naSr., gv.9.<br />

86


Tu tradicia? _ am kiTxvas noduSani Semdegnairad pasuxobs: `kargia Tu cudi,<br />

ganaxlebis tyveebi varT, mas versaiT gaveqceviT. roca bavSvs poliemielitis wveTebs<br />

vaylapebT, misi yiflibandi Tanamedrove mecnierebis wyalobiT magrdeba. ar SeiZleba<br />

<strong>da</strong> ar gamova _ wveTebi ylapo <strong>da</strong> wamlis SuSa ki <strong>da</strong>amtvrio. modernizacias ver<br />

gaemijnebi — SeuZlebelia, misi meSveobiT sarCo moipovo, Sin ki ar SeuSva. Cven<br />

sakuTari Tavis rwmena un<strong>da</strong> <strong>da</strong>vibrunoT, rac gvaqvs, imis yadri un<strong>da</strong> gavacnobieroT,<br />

xolo rac gvWirdeba, gonierebiT movipovoT. a<strong>da</strong>mianebi Tavisi drois Svilebad un<strong>da</strong><br />

iqcnen” 209 .<br />

samecniero literaturaSi aRniSnulia ori urTierTsapirispiro tendencia <strong>da</strong>savleTisa<br />

<strong>da</strong> ara<strong>da</strong>savluri samyaros urTierTobaSi. erTis mxriv, <strong>da</strong>savluri faseulobebi,<br />

masobrivi kulturis saxiT, farTod vrceldeba mTel msoflioSi. am movlenas<br />

`koka-kolonizaciisa~ <strong>da</strong> `hamburgerizaciis~ efeqtis saxeliT ixsenieben. saqme ufro<br />

Sorsac midis. rogorc e.saidi aRniSnavs, Tanamedrove arabuli samyaro aSS-s<br />

politikur <strong>da</strong> kulturul satelitad gvevlineba. mimdinareobs gemovnebis farTomasStabiani<br />

stan<strong>da</strong>rtizacia, rac gamoixateba ara mxolod tranzistorebiT, jinsebiTa<br />

<strong>da</strong> koka-koliT, aramed aRmosavleTis kulturuli saxeebiT, romelTac farTod<br />

avrcelebs masobrivi sain<strong>for</strong>macio saSualebebi <strong>da</strong> romlebic ukritikod moixmareba<br />

aRmosavleli masobrivi auditoriis mier. amis paradoqsuli Sedegi isaa, rom arabi<br />

sakuTar Tavs holivudis mier SemoTavazebuli saxiT aRiqvams 210 . azieli studentebi<br />

(<strong>da</strong> profesorebi) kvlav amjobineben, moikalaTon amerikel orientalistTa ferxTiT,<br />

Semdeg ki adgilobriv msmenelebs gaumeoron kliSeebiT gajerebuli orientalisturi<br />

dogmebi 211 .<br />

aqve xazi un<strong>da</strong> gavusvaT, rom aucilebelia erTmaneTisagan gavmijnoT, erTi mxriv,<br />

islami, rogorc religia, romelic aerTianebs erT miliard a<strong>da</strong>mians, ormoc<strong>da</strong>aTze<br />

met qveyanas, islamur erTobebs 120-mde saxelmwifoSi <strong>da</strong>, meore mxriv, islamuri<br />

eqstremizmi, romelic warmoadgens politikur-konfesiuri xasiaTis agresiul<br />

moZraobas.<br />

rogorc zemoT iTqva, 90-iani wlebis konfliqtebi <strong>kavkasiis</strong> regionSi wmin<strong>da</strong> religiuri<br />

xasiaTisa ar iyo. rogorc Svedi mkvlevari, ankaris saerTaSoriso urTierTobebis<br />

axlo aRmosavleTis institutis TanamSromeli, filosofiis doqtori svante<br />

korneli aRniSnav<strong>da</strong>, imisaTvis, rom konfliqts religiuri vuwodoT, saWiroa mravali<br />

<strong>garemo</strong>eba <strong>da</strong>fiqsirdes: erT-erTi mxaris mier <strong>da</strong>pirispireba religiur prizmaSi un<strong>da</strong><br />

ganixilebodes, un<strong>da</strong> SeimCneodes konfliqts gareT romelime jgufisadmi religiuri<br />

soli<strong>da</strong>robis niSnebi <strong>da</strong> a.S., rasac zemoT CamoTvlil yvela kavkasiur konfliqtze<br />

namdvilad ver vityviT. am eTnopolitikur konfliqtebSi religia xSirad asrulebs<br />

ori <strong>da</strong>pirispirebuli mxaris gammijnavi faqtoris rols. radganac CeCenebi <strong>da</strong> rusebi,<br />

somxebi <strong>da</strong> azerbaijanelebi, inguSebi <strong>da</strong> osebi CarTulni arian erTmaneTTan omSi,<br />

sxva<strong>da</strong>sxva religiuri aRmsarebloba iqca im <strong>da</strong>matebiT faqtorad, ramac gazar<strong>da</strong><br />

ormxrivi SuRli <strong>da</strong> undobloba, anu religiuri niSani iyo eTnikurobis gansmazRvreli<br />

erT-erTi faqtori.<br />

metic, religiis, kerZod, islamis, faqtoris gamoyeneba omis propagandis dros<br />

yovelTvis warmatebuli ar yofila. bunebrivia, somxeTis <strong>da</strong> azerbaijanis sulieri<br />

liderebi konfliqtis dros SeuerTdnen TavianTi xalxis moTxovnebs, Tumca es<br />

sakmaod gvian <strong>da</strong> aSkara sazogadoebrivi azris zewolis Semdeg gaakeTes. magram, yvela<br />

209 noduSani m.e. iranelTa TviTmyofadoba islamisSemdgom periodSi. _ gaz. “Cveni mwerloba”, 9 (139), 2003,<br />

7-12 marti, gv.4-5.<br />

210 Said E.W. Orientalism. L., 1978, p.322.<br />

211<br />

iqve, gv.323-324.<br />

87


SemTxvevaSi, somexTa kaTalikosis vazgen I-isa Tu samxreT <strong>kavkasiis</strong> Seixis aiaTola<br />

alah-Sukur faSazades politikurad angaJirebuli werilebis gamo yarabaRis<br />

problema ar SeiZleba religiur omad Sefasdes. meore magaliTic moviyvanoT: 1994<br />

wels ruseT-CeCneTis konfliqtis gaCaRebisTanave generali du<strong>da</strong>evi cdilob<strong>da</strong><br />

jihadisaken mowodebiT kavkasieli muslimi xalxis mxar<strong>da</strong>Weris mopovebas, Tumca<br />

gamoxmaureba mxolod tajikeTi<strong>da</strong>n iyo. aseT konfliqtur situaciebSi, SeiZleba<br />

iTqvas, eTnikuri TviTidentifikacia ufro did rols asrulebs, vidre religiuri<br />

erTobis grZnoba. magaliTad prigorodnis raionSi mcxovrebi osebi aviRoT, romelTa<br />

nawili sunituri aRmsareblobis iyo. maT, faqtobrivad, rusebis mxar<strong>da</strong>mxar genocidi<br />

mouwyves iq mcxovreb Tanamorwmune inguSebs. meore mxriv, muslimi adiRelebi qristian<br />

afxazebs exmarebodnen qarTvelebis winaaRmdeg brZolaSi. amis mizezi, garkveulwilad,<br />

Tavad kavkasiur islamSi eTnikurobiT gapirobebuli mravalmxrivobaa. meore mxriv ki,<br />

un<strong>da</strong> aRiniSnos Tavad erovnuli jgufebisadmi afilaciis tendencia, romelmac Tavi<br />

gansakuTrebiT XX saukuneSi, stalinis erovnuli politikis gatarebis periodSi <strong>da</strong> mis<br />

Semdgom iCina.<br />

gamTiSveli politika, pirvel rigSi, sxva<strong>da</strong>sxva eTnikuri jgufis administraciul<br />

<strong>da</strong>nawevrebas gulisxmob<strong>da</strong>. amis magaliTia kavkasiuri ojaxis afxazur-adiRuri jgufi<br />

(Cerqezi xalxi, romlis TviTsaxelwodebaa `adiRe”), romelic ruseTis mfarvelobis<br />

qveS aTwleulobiT yofnis Sedegad sam respublikaSi iqna ga<strong>da</strong>nawilebuli (yabardoelebi<br />

_ yabardo-balyareTSi, Cerqezebi _ yaraCai-CerqezeTSi <strong>da</strong> adiRebi _ adiRes<br />

respublikaSi), sa<strong>da</strong>c isini ver qmnian erovnul umravlesobas. aqe<strong>da</strong>n gamomdinareobs<br />

maTi Zlieri erovnuli grZnoba, Cerqezuli TviTidentifikacia. SeiZleba amanac<br />

ganapiroba is faqti, rom adiReelebis yovel mesame ojaxs afxazeTSi nabrZoli wevri<br />

hyavs <strong>da</strong>Rupuli. aRsaniSnavia, rom Cerqezebi cdiloben, ar gaaRizianon gverdiT<br />

mcxovrebi rusi, kazaki <strong>mosaxleoba</strong> <strong>da</strong> orientacia erovnuli konsoli<strong>da</strong>ciisaken ai-<br />

Ron, <strong>da</strong> ara reislamizaciisaken. amiT isini radikalurad gansxvavdebian vainaxebisagan.<br />

mTlianobaSi rom gavaanalizoT, 90-iani wlebis <strong>da</strong>sawyisSi konfliqtebis religiuri<br />

safuZvlebi gansakuTrebiT susti <strong>da</strong> umniSvnelo iyo, aRaravis axsov<strong>da</strong><br />

Samiliseuli mowodeba wmin<strong>da</strong> omisaken, rac, garkveulwilad, aTeizmis aTwleulebiTac<br />

iyo gapirobebuli, Tumca SemdgomSi viTareba Seicvala. amis mizezi, rogorc adiRes<br />

respublikis prezidenti aRniSnavs, islamis mo<strong>da</strong>Si Semosvlaa. es ar SeiZleba mxolod<br />

vahabitur ideologias <strong>da</strong>vabraloT. gasaTvaliswinebelia, rom religiuri Tu eTnikuri<br />

TviTgamorkveva gasuli aTwleulebis <strong>kavkasiis</strong> regionSi mudmivad antirusuli<br />

ganwyobis fonze mimdinareob<strong>da</strong>. amJamad ki, rodesac sabWoTa kavSiris mmarTveloba<br />

warsuls Cabar<strong>da</strong>, am mmarTvelobisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli ideologia ar Secvlila yvelasaTvis<br />

saerTo regionuli alternativiT (Tun<strong>da</strong>c evropuli liberaluri modeliT).<br />

saerTo <strong>da</strong>bneulobis fonze ki, TiToeuli sazogadoeba kavkasiaSi <strong>da</strong>moukideblad<br />

eZiebs ideologiur partniors.<br />

ra iyo konfliqtebis realuri mizezebi?<br />

zemoT Cven ukve SevexeT mkvlevarTa erTi nawilis mosazrebas am sakiTxze.<br />

d.sengaasis azriT, isini socialur-ekonomikur viTarebaSi iZebneba. Tumca arsebobs<br />

sxvagvari axsnac.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebi<strong>da</strong>n TiToeuls garkveuli Taviseburebani<br />

axasiaTebs, naTlad Cans maTi warmoSobis wyaroebisa <strong>da</strong> konfliqtebis uSualo<br />

Sedegebis msgavseba. yvela konfliqti — gar<strong>da</strong> oseT-inguSeTisa _ warmoadgens<br />

SemTxvevas, roca sabWoTa periodis eTnikuri avtonomiebi aumxedrdnen Sesabamis<br />

centralur xelisuflebas liberalizaciisa <strong>da</strong> sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis periodSi. es,<br />

TavisTavad, saintereso faqtia, radgan konfliqtebis Teoretikosebi avtonomias<br />

88


eTnikur uTanxmoebaTa kompromisuli ga<strong>da</strong>wyvetis saSualebad miiCneven. sabWoTa<br />

kavSiri <strong>da</strong>, kerZod, kavkasia, mravali mizezis gamo, am saerTo tendencii<strong>da</strong>n<br />

gamonakliss warmoadgens. avtonomiuri umciresobani ajanydnen, araavtonomiurebTan<br />

ki aseTi niSnebi iSviaTad SeiniSnebo<strong>da</strong>. samxreT <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebis meore<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebeli niSania ajanyebuli umciresobebis gare mxar<strong>da</strong>Wera. CeCneTi <strong>da</strong> oseTinguSeTi<br />

mainc gamonaklisia am TvalsazrisiT. marTalia, umetes SemTxvevaSi yvela<br />

konfliqti fasdeba rogorc `eTnikuri~ an `religiuri~, magram ze<strong>da</strong>piruli analizic<br />

ki cxadyofs aseTi martivi axsnis arasworobas. isini, pirvel rigSi, politikuri<br />

konfliqtebia teritoriaTa <strong>da</strong> maTi flobis uflebis gamo. sinamdvileSi es<br />

konfliqtebi eTnikurobis politizacias ukavSirdeba, ramac pirvelad aSkarad Tavi<br />

iCina 1987-89 ww., Tumca maTi saTaveebi gacilebiT adreul periodSi iZebneba.<br />

saWiroa mokled SevexoT <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebis politikuri diskursis erT<br />

mxaresac, romelsac SeiZleba regionis politikuri orientaciis sakiTxic ewodos.<br />

Tumca isic gasarkvevia, marTebulia Tu ara saubari saerTo-kavkasiur (an, Tun<strong>da</strong>c,<br />

samxreTkavkasiur) politikur orientaciaze. samxreT <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebze<br />

msjelobisas saWiroa TviT samxreT <strong>kavkasiis</strong> qveynebis marTebuli identifikacia.<br />

saWiroa maTi identuroba ufro mkafiod ganisazRvros, vidre amis saSualebas iZleva<br />

maTi moazreba postsabWouri sivrcis nawilad.<br />

konfliqtebis WeSmariti mizezebis gasarkvevad saWiro iqneba cota Soreul<br />

periods mivmarToT, kerZod, im xanas, roca ruseTi kavkasiaSi <strong>da</strong>mkvidrebas iwyeb<strong>da</strong>.<br />

rogorc cnobilia, samxreT kavkasiasi <strong>da</strong>samkvidreblad ruseTs XIX saukunis<br />

<strong>da</strong>sawyisi<strong>da</strong>n 70-ian wlebamde periodi <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong>. paralelurad, igi CrdiloeT<br />

kavkasiaSi mZime oms awarmoeb<strong>da</strong>. Tavis gavlenas igi nacadi xerxiT — adgilobriv<br />

elitebze <strong>da</strong>yrdnobiT amkvidreb<strong>da</strong>. es taqtika warmatebiT iqna gamoyenebuli saqar-<br />

Tvelosa <strong>da</strong> somxeTSi. qarTvelebsa <strong>da</strong> somxebs hqon<strong>da</strong>T nacionaluri identurobis<br />

ganviTarebuli grZnoba, rasac ver vityviT Tanamedrove azerbaijanze, romlis<br />

teritoria <strong>da</strong>yofili iyo iranis Sahebis <strong>da</strong>qvemdebarebaSi myof saxanoebad.<br />

somxebi umniSvnelovanes rols asrulebdnen kavkasiaSi ruseTis batonobis mTel<br />

periodSi, iyvnen ra rusebis mokavSireebi <strong>da</strong> ekavaT mniSvnelovani Tanamdebobani<br />

administraciaSi. rogorc Tadeusz Swietochowski aRniSnavs, ruseTi mudmivad cdilob<strong>da</strong><br />

demografiuli viTarebis Secvlas samxreT kavkasiaSi, ubiZgeb<strong>da</strong> ra muslim azerbaijanelebs<br />

ga<strong>da</strong>saxlebisaken <strong>da</strong> xels uwyob<strong>da</strong> qristian somxebis didi raodenobis<br />

Semosvlas.<br />

Tumca azerbaijanuli ena XV saukuni<strong>da</strong>n ukve farTod iyo gavrcelebuli rogorc<br />

saliteraturo ena, erTiani saxelmwifos tradicia ar arsebob<strong>da</strong>.<br />

TurqmanCais zavi tragedia iyo azerbaijaneli xalxisaTvis. man md. araqsiT gayo<br />

maTi teritoria, es sazRvari dResac yofs azebaijanel xalxs. es <strong>da</strong>yofa ar aris<br />

mxolod politikuri; ganvlili drois manZilze ori azerbaijanis sazogadoebebi <strong>da</strong><br />

kulturebi arsebiTad gansxvavebuli gax<strong>da</strong>.<br />

Tadeusz Swietochowski Tavis wignSi `ruseTi <strong>da</strong> azerbaijani~ svams marTebul kiTxvas:<br />

ramden xans SeiZleba esoden gansxvavebul imperiaTa SemadgenlobaSi moqceulma orad<br />

gayofilma xalxma SeinarCunos is, rac maT saerTo aqvT? pirveli aseTi elementi enaa.<br />

ruseTis SemadgenlobaSi myofi azerbaijanelebi Tavisuflad flobdnen rusul enas,<br />

imdenad, rom sabWoTa ganaTlebamiRebuli elitisaTvis rusuli iqca ZiriTad enad,<br />

mSobliurma enam ki meore adgili <strong>da</strong>ikava. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom aq `rusifikacias~ ar<br />

miuRwevia iseTi donisaTvis, rogorc CrdiloeT kavkasiasa <strong>da</strong> centralur aziaSi,<br />

rusulma enam mainc didi zegavlena iqonia CrdiloeT azerbaijanze. araqsis samxreTiT<br />

aseTive pozicia aqvs sparsuls. <strong>da</strong> mainc, kulturisa <strong>da</strong> identurobis TvalsazrisiT,<br />

89


samxreT azerbaijanSi iranis gavlena ufro Zlieria, vidre ruseTisa _ CrdiloeTSi.<br />

magaliTad, bevri iraneli azerbaijaneli Tavs Tvlis iranela<strong>da</strong>c <strong>da</strong> azerbaijanela<strong>da</strong>c,<br />

im dros roca Zneli mosaZebni iqneba Crdilo azerbaijaneli, romelic Tavs<br />

rusad miiCnevs. es faqti SeiZleba aixsnebodes struqturuli gansxvavebiT sabWoTa <strong>da</strong><br />

iranis saxelmwifoebs Soris. irani yovelTvis unitaruli saxelmwifo iyo, sa<strong>da</strong>c<br />

azerbaijanelebs hqon<strong>da</strong>T sxva<strong>da</strong>sxva xarisxis kulturuli avtonomia <strong>da</strong> calkeul<br />

periodebSi dominirebdnen kidec politikur cxovrebaSi. sapirispirod, sabWoTa<br />

kavSiris struqtura federaluri iyo, azerbaijanelebs sakuTari respublika hqon<strong>da</strong>T,<br />

SeeZloT TavianTi identurobis Camoyalibeba, sakuTari enisa <strong>da</strong> kulturis ufro<br />

metad xelSewyoba, vidre iranis azerbaijanelebs. gansaxvavebaTa miuxe<strong>da</strong>vad, azerbaijanelebma<br />

sazRvris orive mxares SeinarCunes TavianTi ena. bunebrivia, rusulma <strong>da</strong><br />

sparsulma sityvebma SeaRwia maTSi, magram amas ar miuRwevia iseTi donisaTvis, rom<br />

komunikacia gaeZnelebina.<br />

meore aspeqti religiaa. s.kornelis marTebuli SeniSvniT, <strong>da</strong>mokidebuleba religiisadmi<br />

iransa <strong>da</strong> sabWoTa kavSirSi, gansakuTrebiT 1979-1991 wlebSi, ise gansxvavdebo<strong>da</strong><br />

erTmaneTisagan, rogorc ca <strong>da</strong> de<strong>da</strong>miwa. sabWoTa `saxelmwifo aTeizmis~<br />

sapirispirod, religia yovelTvis mniSvnelovan rols asruleb<strong>da</strong> iranis cxovrebaSi,<br />

1979 wlis Semdeg ki irani islamuri saxelmwifo gax<strong>da</strong>. iranis religiur moRvaweTa<br />

Soris warmoSobiT azerbaijanelebic iyvnen. CrdiloeTSi didi gavlena iqonia<br />

aTeizmma. amgvarad, SeiZleba iTqvas, rom religia ori azerbaijanis erT-erTi umniSvnelovanesi<br />

gamyofi faqtoria. mkvlevarTa azriT, igi aseTad <strong>da</strong>rCeba uaxloes momavalSic<br />

212 .<br />

mniSvnelovani epizodi iyo sabWoTa kavSiris mxar<strong>da</strong>WeriT Seqmnili azerbaijanis<br />

respublika CrdiloeT iranSi meore msoflio omis periodSi. 1941 w. agvistoSi wiTeli<br />

armia SeiWra CrdiloeT iranSi, britanelebi ki — samxreTSi. 1945 w. dekemberSi TavrizSi<br />

mowveul iqna azerbaijanis erovnuli kongresi <strong>da</strong> Seiqmna mTavroba. magram sabWoTa<br />

jarebma <strong>da</strong>toves irani 1946 wis maisSi, <strong>da</strong> azerbaijanis demokratiuli respublika<br />

iranis armiam sul ramdenime TveSi gaanadgura. am epizodis mniSvneloba isaa, rom man<br />

warmoSva azerbaijanis miwebis gaerTianebis imedi, ganskuTrebiT sabWoTa azerbaijanSi.<br />

sxvaganac <strong>da</strong>gvWir<strong>da</strong> aRgveniSna, rom eTnopolitikuri konfliqtebi mxolod<br />

postsabWoTa sivrcisa <strong>da</strong> periodis <strong>da</strong>maxasiaTebeli movlena ar aris. 1960-iani<br />

wlebi<strong>da</strong>n isini iSviaTobas ar warmoadgenen msoflios sxva<strong>da</strong>sxva regionSi <strong>da</strong><br />

mkvlevarTa sul ufro mzard interess iwveven. afrikaSi, samxreT aziaSi, aRmosavleT<br />

evropisa <strong>da</strong> evraziis postkomunistur saxelmwifoebSi wamotivtiv<strong>da</strong> Zveli ukmayofilebani<br />

<strong>da</strong> gaCn<strong>da</strong> axali konfliqtebi eTnikurad gansazRvrul socialur jgufebs<br />

Soris. Sesabamisad, momravl<strong>da</strong> eTnikuri konfliqtebisa <strong>da</strong> maTi ga<strong>da</strong>wyvetis gzebisadmi<br />

miZRvnili gamokvlevebi. Ted R.Gurr-is <strong>da</strong>skvniT, saxelSekrulebo (negotiated)<br />

regionuli avtonomia efeqturi antidoti aRmoCn<strong>da</strong> eTnopolitikuri omebis winaaRmdeg<br />

<strong>da</strong>savleTisa <strong>da</strong> mesame samyaros qveynebSi. aseve, Kjell-Ake Nordquist-ma gamoikvlia,<br />

rom avtonomiis — TviTmmarTvelobis mqone Si<strong>da</strong>saxelmwifoebrivi regionis, rogorc<br />

konfliqtis ga<strong>da</strong>wyvetis meqanizmis Seqmna SeiaraRebuli Si<strong>da</strong> konfliqtebis dros<br />

Teoriuli <strong>da</strong>, xSirad, praqtikuli arCevania am regionebSi arsebuli partiebisTvis.<br />

magram postsabWoTa sivrcis gamocdileba am <strong>da</strong>skvnis gaziarebis safuZvels<br />

naklebad iZleva. amis mizezei, rogorc Cans, TviT federalizmis sabWouri modelis<br />

TaviseburebebSia saZiebeli. cnobilia, rom stalinma SesaniSnavad gamoiyena<br />

212<br />

iqve, gv.38.<br />

90


`nativizaciis~ (“korenizacia”) procesi 1920-ian wlebSi centraluri xelisuflebis<br />

gaZlierebisa <strong>da</strong> avtonomiebis realuri Zalauflebis SemcirebisaTvis. rogor?<br />

avtonomiuri struqturebi ar iZleo<strong>da</strong> realur avtonomias an politikur Zalauflebas,<br />

maTi uflebebi Semoifarglebo<strong>da</strong> kulturuli <strong>da</strong> socialuri sferoebiT.<br />

realuri Zalaufleba moskovs rCebo<strong>da</strong>. s.kornelis sityviT, avtonomiebi arasodes<br />

iyvnen avtonomiurni 213 . meore strategia mdgomareob<strong>da</strong> erovnuli <strong>da</strong>yofis gamoyenebaSi<br />

uTanxmoebaTa gasaZliereblad — magaliTad, <strong>kavkasiis</strong> xalxebSi, romelTa mimarT<br />

stalinis <strong>da</strong>mokidebuleba gansakuTrebiT araloialuri iyo; es SemdgomSi gamomRavn<strong>da</strong><br />

deportaciebiT meore msoflio omis dros.<br />

CrdiloeT kavkasiaSi amis yvelaze mkafio magaliTia, erTi mxriv, Turquli modgmis<br />

yaraCa-balyarelebis, meore mxriv ki Cerqezuli modgmis yabardo-Cerqezebis <strong>da</strong>yofa.<br />

gamyofi xazis gatareba aRmosavleT-<strong>da</strong>savleTis mimarTulebiT <strong>da</strong>, Sesabamisad, yaraCabalyareTisa<br />

<strong>da</strong> yabardo-CerqezeTis respublikebis arseboba sruliad logikuri<br />

iqnebo<strong>da</strong>, radgan pirvelni faqtobrivad erTi xalxia <strong>da</strong> saerTo ena aqvT, meoreni aseve<br />

erTi xalxia <strong>da</strong> axlo monaTesave enebze laparkoben. magram stalinma amjobina am<br />

teritoriis gayofa CrdiloeT-samxreTis RerZis gaswvriv <strong>da</strong> Seqmna yaraCa-<br />

CerqezeTisa <strong>da</strong> yabardo-balyareTis respublikebi. maTi teritoriebi ganivrco<br />

CrdiloeTisaken, raTa maT SemadgenlobaSi moqceuliyo rusebisa <strong>da</strong> kazakebis didi<br />

raodenoba. radgan Cerqezuli <strong>da</strong> Turquli modgmis xalxebs ar hqon<strong>da</strong>T saerTo<br />

istoria <strong>da</strong> ramdenime saukunis Tanacxovrebis manZilze <strong>da</strong>ugrov<strong>da</strong>T urTierTwyena <strong>da</strong><br />

eWvebi, rusul <strong>mosaxleoba</strong>s SeeZlo lideris rolis Sesruleba am jgufebs Soris<br />

urTierTobaSi <strong>da</strong> centris winaaRmdeg kavkasielTa raime erTiani qmedebis Tavi<strong>da</strong>n<br />

acileba. Cerqezebi, Tavis mxriv, sam nawilad <strong>da</strong>yofili aRmoCndnen — adiRebad,<br />

Cerqezebad <strong>da</strong> yabardoelebad; vainaxebi aseve xelovnurad <strong>da</strong>yves CeCnebad <strong>da</strong><br />

inguSebad. aseve moskovis survilisamebr xdebo<strong>da</strong> avtonomiuri regionebis<br />

ierarqiuli statusis Secvla, an maTi Seqmna Tu gauqmeba. magaliTi: afxazeTi 1931<br />

wlamde saxelSekrulebo respublika iyo, Semdeg ki saqarTvelos <strong>da</strong>eqvemdebara;<br />

CeCnebsa <strong>da</strong> inguSebs Tav<strong>da</strong>pirvelad cal-calke respublikebi hqon<strong>da</strong>T, romlebic 1944<br />

wlis deportaciis dros gauqm<strong>da</strong> <strong>da</strong> 1957 wels aR<strong>da</strong> mcired Secvlili teritoriiT.<br />

samxreT kavkasiaSi xelSekrulebebma sabWoTa kavSirsa <strong>da</strong> TurqeTs Soris Seqmna<br />

ruka, romelmac wamoSva konfliqtebi <strong>da</strong> uTanxmoebani, romlebic dRemde greldeba.<br />

azerbaijanSi Seiqmna mTiani yarabaRis avtonomiuri olqi, romelic mTlianad garSemortymuli<br />

iyo azerbaijanuli teritoriiT, somxeTSi ki — azerbaijanuli anklavi<br />

naxWevnis avtonomiuri respublikis saxiT. orive maTgani azerbaijanis ssr iurisdiqciaSi<br />

iyo. azerbaijanuli <strong>da</strong> somxuri umciresobebi — ricxobrivad sakmaod mniSvnelovani<br />

_ aresebobs samxreT-aRmosavleT saqarTveloSi, azerbaijanuli umciresoba<br />

arsebobs <strong>da</strong>RestanSic, romelic ZiriTa<strong>da</strong>d Tavmoyrilia qalaq derbentis irgvliv.<br />

aseTive iyo sabWoTa xelisuflebis politika sxva regionebTan mimarTebaSic,<br />

magram kavkasia aRmoCn<strong>da</strong> <strong>da</strong> dRemde rCeba regionad, romelic, iugoslaviasTan erTad,<br />

yvelaze metad moicva eTnopolitikurma konfliqtebma.<br />

Tu Tvals ga<strong>da</strong>vavlebT warsuls, stalinuri memkvidreoba isaa, rom avtonomiuri<br />

struqturebis mTeli ierarqia, romelic mTlianad sabWoTa kavSiris ierarqias<br />

imeoreb<strong>da</strong>, arasodes gulisxmob<strong>da</strong> TviTgamorkvevas periferiebisaTvis. sabWoTa<br />

sistemis totalitaruli <strong>da</strong> centralizebuli xasiaTi arasdros aZlev<strong>da</strong> avtonomiurobis<br />

realizaciis uflebas avtonomiur erTeulebs — iqnebo<strong>da</strong> es mokavSire<br />

respublikebi Tu ufro <strong>da</strong>bali safexuris erTobebi.<br />

amrigad, yofil sabWoTa kavSirSi eTnikuri konfliqtebis avtonomiurobis gziT<br />

213 iqve, gv.43.<br />

91


mogvarebis gzaze mTavar sirTules qmnis sabWouri memkvidreoba. avtonomiis<br />

SeTavazeba <strong>da</strong> misi ganxorcieleba sulac ar aris erTi <strong>da</strong> igive — rogorc warsulSi,<br />

avtonomia SeiZleba deklarirebuli iyos, magram sxva sakiTxia, ramdenad mza<strong>da</strong>a<br />

centraluri xelisufleba <strong>da</strong>uSvas realuri, <strong>da</strong> ara mxolod Teoriuli avtonomiuri<br />

umciresobebis arseboba Tavis teritoriaze.<br />

dRes arsebuli konfliqtur regionebSi avtonomiis rogorc saxelmwifoebrivi<br />

mowyobis <strong>for</strong>mis mimarT undoblobas konfliqtis monawile yvela mxaris mxriv<br />

vawydebiT. afxazeTisa <strong>da</strong> mTiani yarabaxis konfliqtebis mogvarebis erT-erTi<br />

mTavari sirTule isaa, rom azerbaijani <strong>da</strong> saqarTvelo <strong>da</strong>bejiTebiT moiTxoven<br />

gandgomili teritoriebis <strong>da</strong>brunebas maTi iurisdiqciis qveS, avtonomiis axali<br />

gagebis safuZvelze, romelic gulisxmobs gacilebiT farTo <strong>da</strong> realur avtonomias,<br />

vidre warsulSi iyo; separatistebi ki kategoriulad ewinaRmdegebian am models. isini<br />

cdiloben saerTaSoriso aRiarebis mopovebas gamoyofisa <strong>da</strong> sruli TviTgamorkvevisaTvis.<br />

amrigad, isini uaryofen avtonomias rogorc ga<strong>da</strong>wyvetas <strong>da</strong> sanacvlod<br />

gvTavazoben gamoyofas rogorc ga<strong>da</strong>wyvetas. molaparakebaTa dros isini gamodian<br />

nebismieri iseTi ga<strong>da</strong>wyvetis winaaRmdeg, romelic emyreba `vertikalur~ urTier-<br />

Tobebs — maT subordinacias azerbaijanisa <strong>da</strong> saqarTvelosadmi. maTi azriT,<br />

ga<strong>da</strong>wyveta un<strong>da</strong> emyarebodes `horizontalur~ urTierTobebs statusiT TanasworTa<br />

Soris, erTnairi statusis mqone erTeulTa konfederacias.<br />

niSandoblivia erTi faqtic: azerbaijansa <strong>da</strong> saqarTveloSi cxovrobs sxva<strong>da</strong>sxva<br />

raodenobisa <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva problemis mqone araerTi umciresoba, magram ajanyebuli<br />

aRmoCndnen mxolod avtonomiuri statusis mqoneni. lezgebi, TaliSebi <strong>da</strong> qurTebi<br />

azerbaijanSi, somxebi <strong>da</strong> azerbaijanelebi saqarTveloSi, romelTac ar hqoniaT<br />

avtonomia, gacilebiT naklebaqtiurni iyvnen.<br />

rac Seexeba konfliqtebis mogvarebis realuri gzebis Ziebas, rogorc mkvlevarTa<br />

nawili miiCnevs, pirvel rigSi, aucilebeli iqneba gandgomil umciresobaTa <strong>da</strong>rwmuneba<br />

imaSi, rom miRweuli SeTanxmebebi <strong>da</strong>culi iqneba. samxreT kavkasiaSi eTnikuri<br />

umciresobani gacilebiT mcirericxovanni arian, vidre maTi mezoblebi <strong>da</strong> yofili<br />

siuzerenebi. mag., afxazebi 100,000 arian, qarTvelebi ki 4 milioni. yarabaxeli somxebi —<br />

150,000, azerbaijanelebi — 6 mln. faqti, rom am mcirericxovanma umciresobebma gaimarjves,<br />

aixsneba Si<strong>da</strong>areulobiT saqarTvelosa <strong>da</strong> azerbaijanSi, agreTve, umciresobebis<br />

mxar<strong>da</strong>WeriT ruseTisa <strong>da</strong> somxeTis mier. am saxelmwifoTa <strong>da</strong> sazogadoebaTa<br />

stabilurobis pirobebSi, umciresobebs ar eqnebo<strong>da</strong>T maTTan SeiaraRebuli <strong>da</strong>pirispirebis<br />

SeasaZlebloba. am logikiT, umciresobebs eSiniaT, rom maTi avtonomiuri<br />

statusi Tan<strong>da</strong>TanobiT Seicvleba zewoliT, gamomdinare maTi mcirericxovnebi<strong>da</strong>n.<br />

Tu namdvili mizezi esaa, maSin am dilemis ga<strong>da</strong>wyveta SeiZleba imiT, rom moiZebnos<br />

gzebi am umciresobaTa <strong>da</strong>rwmunebisaTvis, rom maTi uflebebi ar Seilaxeba. saerTa-<br />

Soriso garantiebis Tema kargad un<strong>da</strong> iyos gaazrebuli. jerjerobiT saerTaSoriso<br />

sazogadoeba ver asrulebs ga<strong>da</strong>mwyvet rols regionSi, romelic ruseTis gavlenis<br />

sferod rCeba. amitom rogorc umciresobaTa liderebi, aseve centraluri mTavrobebi<br />

iZulebuli arian mimarTon ruseTs, rogorc garants; magram maT kargad moexsenebaT,<br />

rom ruseTi namdvilad ar aris <strong>da</strong>uinteresebeli <strong>da</strong> obieqturi garanti. igi sakuTari<br />

interesebis <strong>da</strong>cvas cdilobs. bolo wlebis gamocdileba gviCvenebs, rom igi <strong>da</strong>yofisa<br />

<strong>da</strong> batonobis principiT moqmedebs <strong>da</strong> sulac ar eswrafvis konfliqtebis grZelvadian<br />

mogvarebas 214 .<br />

religiis roli <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebSi farTo diskusiis sagania <strong>da</strong>savleTSi.<br />

avtorTa nawili Tvlis, rom religiis rogorc stabilurobis ganmsazRvreli<br />

214 Svante E.Cornell. Small Nations and Great Powers. A Study of Ethnopolitical Conflicts in the Caucasus, p.47.<br />

92


cvladis roli xSirad ga<strong>da</strong>WarbebiT fasdeba <strong>da</strong>savlel mkvlevarTa mier. magaliTad,<br />

yarabaRis konfliqti warmodgenilia rogorc <strong>da</strong>pirispireba muslim azerbaijanelebsa<br />

<strong>da</strong> qristian somxebs Soris, aseve, CeCneTis omi — <strong>da</strong>pirispireba marTlmadidebel<br />

ruseTsa <strong>da</strong> muslim CeCnebs Soris. magram religia mxolod erT-erTia, <strong>da</strong> Tanac ara<br />

gamnsazRvreli, im faqtorTagan, romlebic gavlenas axdenen politikur <strong>da</strong> socialur<br />

cvlilebebze regionSi 215 . realurad ki, konfliqtebs am regionSi ganapirobebs rTuli<br />

saSinao, kulturuli, regionuli <strong>da</strong> saerTaSoriso faqtorebi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

yoveli situacia unikaluria, SeiZleba gamoiyos ramdenime faqtori, romlebic<br />

yvelgan moqmedebs. ZiriTad saSinao <strong>da</strong> kulturul faqtorTa ricxvs ganekuTvneba<br />

sabWoTa memkvidreoba, eTnikuri <strong>da</strong> religiuri gansxvavebani, tranziciis periodis<br />

sirTuleni, korufciis problema, rTuli ekonomikuri mdgomareoba <strong>da</strong> keTildReobis<br />

<strong>da</strong>bali done, rasac xSirad mohyveba Sejibri bunebrivi resursebisaTvis brZolaSi 216 .<br />

swored amitom, avtorebi skeptikurad arian ganwyobili uaxloes momavalSi regionSi<br />

stabiluri situaciis Seqmnis SesaZleblobisadmi, SeniSnaven ra, rom es qveynebi<br />

cdiloben erTdroulad ramdenime urTulesi miznis miRwevas: axali ekonomikuri<br />

sistemis Seqmnas, demokratiuli politikuri institutebis <strong>da</strong>mkvidrebas, axal<br />

nacionalur identurobaTa Camoyalibebas. <strong>da</strong>savleTis qveynebma es gza Tan<strong>da</strong>TanobiT,<br />

aTwleulebis <strong>da</strong>, xan<strong>da</strong>xan, saukuneebis manZilze ganvles, axali saxelmwifoebi ki amis<br />

miRwevas swrafad <strong>da</strong> erTbaSad cdiloben.<br />

mraval avtors eTnikuri mravalferovneba miaCnia ZiriTad saSinao faqtorad,<br />

romelic ganapirobebs <strong>da</strong>Zabulobis warmoSobas. sabWoTa periodSi konfliqtis iseTi<br />

potenciuri katalizatorebi, rogoricaa eTnikuri an religiuri mravalferovneba,<br />

Zlierad iTrgunebo<strong>da</strong>. postsabWoTa periodSi ki umciresobaTa mzardi konfliqturi<br />

ganwyobis mizezi diskriminacia ki ara, jgufuri identurobis gaZliereba iyo 217 .<br />

regionis saxelmwifoebi mravaleTnikuria. bevr maTgans sa<strong>da</strong>vo sazRvrebi aqvs,<br />

romlebic erTmaneTisagan yofen erTsa <strong>da</strong> igive erovnebebs (nationality).<br />

mravali konfliqtis mizezi sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slamdel periodSi iZebneba.<br />

<strong>da</strong>Slis Semdeg Seqmnili axali saxelmwifoebi sustad momzadebuli iyvnen<br />

<strong>da</strong>moukideblobisaTvis. ama Tu im eTnikur jgufebs gauCn<strong>da</strong>T winaparTa miwi<strong>da</strong>n Sors<br />

yofnis SegrZneba. axal saxelmwifoTa sust centralur xelisuflebas ar SeeZlo am<br />

safrTxeebis kontrolireba. arastabiluroba regionSi axali ambavi ar iyo;<br />

separatistuli moZraobani <strong>da</strong> politikuri gamowvevebi arsebob<strong>da</strong> XX s. <strong>da</strong>sawyisSic.<br />

nacionalurma politikurma miTebma <strong>da</strong> istoriulma mexsierebam biZgi misca eTnikur<br />

konfliqtebs. ramdena<strong>da</strong>c eTnikuri tradiciebi kulturuli identurobis<br />

safuZvelia, imdenadve maT SeuZliaT destruqciuli rolis Sesruleba 218 . mravali<br />

saSinao <strong>da</strong> kulturuli faqtori gareSe ZalTa gavlenisa <strong>da</strong> Carevis SesaZleblobas<br />

qmni<strong>da</strong>, rac kidev ufro amwvaveb<strong>da</strong> konfliqtur situaciebs.<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Sla <strong>da</strong> konfliqturi identurobebi. konfliqtebis erT-erTi<br />

TvalsaCino wyaro ara marto kavkasiaSi, aramed mTel meore msoflio omisSemdgom<br />

msoflioSi iyo Tav<strong>da</strong>pirveli, Zveli identurobebis gamococxleba — rogoricaa tomi,<br />

eTnikuroba (ethnicity) an religia. es identurobebi arc Tan<strong>da</strong>yolilia <strong>da</strong> arc<br />

statikuri. isini mWidro<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli socialur <strong>da</strong> politikur <strong>garemo</strong>ebebTan;<br />

kerZod, maT gamococxlebaze did gavlenas axdens politikuri procesebi. eTnikuri<br />

mobilizacia, rogorc wesi, xdeba sxva erTobasTan konfliqtis atmosferoSi. am<br />

215 Crossroads and Conflict. Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Azia. Ed.by Gary K.Bertsch, Cassady Craft,<br />

Scott F.Jones, and Michael Beck. Routledge, New York-London, 2000, p.8.<br />

216<br />

iqve.<br />

217 iqve.<br />

218 iqve, gv.5.<br />

93


TvalsazrisiT, SeiZleba visaubroT sarkisebur nacionalizmze: xalxi aRdgeba saerTo<br />

mtris winaaRmdeg, rac aZlierebs erTi jgufisadmi maTi mikuTvnebulobis SegrZnebas.<br />

saxelmwifos farglebSi erTobaTa Soris konfliqtebi warmoiSoba maSin, roca misi<br />

Semadgeneli erTi an ramdenime jgufi aRar axdens TviTidentificirebas saxelmwifosTan,<br />

romelsac miekuTvneba. es imis gamo xdeba, rom igi ganicdis diskriminacias,<br />

xdeba jgufuri identurobis politikuri mobilizacia, an, xSirad, am faqtorebis kombinaciis<br />

gamo, romlebic erTmaneTs ganapirobeben kidec. amis Tavi<strong>da</strong>n asacileblad,<br />

mravaleTnikuri saxelmwifoebis mmarTvelebi xSirad ubiZgeben eri-saxelmwifos<br />

mSneblobis (nation-building) process im mizniT, rom Caanacvlon tomobrivi an eTnikuri<br />

identuroba erovnuli (nation) identurobiT, romelic mesame samyaros mraval qveyanaSi<br />

xelovnuri <strong>da</strong> abstraqtuli cnebaa 219 .<br />

eTnikuri an jgufuri identurobebis gamodevnis meore, SesaZloa, ufro warmatebuli<br />

meTodia maTi Canacvleba ideologiiT. swored es meTodi iyo gamoyenebuli<br />

sabWoTa kavSirSi, sa<strong>da</strong>c komunistur ideologias un<strong>da</strong> waeSala gansxvavebani xalxebs<br />

Soris <strong>da</strong> Camoeyalibebina Tvisebrivad axali a<strong>da</strong>miani. sabWoTa saxelmwifos struqtura<br />

erovnul <strong>da</strong>yofas efuZnebo<strong>da</strong>. `erovnuli~ erTobebi, romelTagan Sedgebo<strong>da</strong><br />

sabWoTa kavSiri, ar iyo eTnikurad homogenuri. am heterogenulobis Sedegi iyo<br />

`satitulo erovnebebis (nationality)~ mier umciresobaTa asimilaciis faruli Tu aSkara<br />

politika. umciresobebisaTvis pirovnuli <strong>da</strong> jgufuri identurobis sakiTxi friad<br />

rTuli gaxl<strong>da</strong>T. kavkasiasa <strong>da</strong> centralur aziaSi am saukunis <strong>da</strong>sawyisamde xalxTa<br />

umravlesobaSi erovnuli identuroba ganuviTarebeli iyo. gamonakliss warmoadgendnen<br />

qarTvelebi <strong>da</strong> somxebi. azerbaijanelebisaTvisac ki, romelTac hqon<strong>da</strong>T xangrZlivi<br />

literaturuli tradicia (XVI saukuni<strong>da</strong>n), ZiriTadi identuroba iyo an<br />

suberovnuli (saxanoebi, regionebi, klanebi), an zeerovnuli (islami). igive SeiZleba<br />

iTqvas CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> mTis mcire xalxebzec, romelTa sazogadoebebs arafeo<strong>da</strong>luri<br />

klanuri struqtura hqon<strong>da</strong>.<br />

1920-ian wlebSi moskovi cdilob<strong>da</strong> ara marto gamaerTianebeli sabWoTa identurobis,<br />

aramed erovnuli identurobis Camoyalibebasac, gansakuTrebiT `korenizaciis~<br />

adreul periodSi, roca u<strong>da</strong>mwerlobo enebs <strong>da</strong>mwerlobebi Seuqmnes <strong>da</strong> maT<br />

gamoyenebas axalisebdnen. sovetologebi amtkicebdnen, rom es, SesaZloa, keTdebo<strong>da</strong><br />

imisaTvis, raTa Tavi<strong>da</strong>n aecilebinaT islamis droSiT kavkasieli xalxebis gaerTianeba<br />

<strong>da</strong> winaaRmdegoba; sapirispirod, xazi esmebo<strong>da</strong> maT Soris arsebul gansaxvavebebs.<br />

faqti isaa, rom sabWoTa xelisufleba cdilob<strong>da</strong> eris cnebis Semotanasa <strong>da</strong> ama Tu<br />

im <strong>for</strong>miT <strong>da</strong>mkvidrebas. am politikis Sedegi SeiZleba <strong>da</strong>vinaxoT 1990-iani wlebis<br />

CeCneTis ajanyebaSi. Tu CrdilokavkasielTa wina ajanyebebi mimdinareob<strong>da</strong> islamis<br />

saxeliT, rogorc wmin<strong>da</strong> omi — RazavaTi, romelsac mxars uWer<strong>da</strong> mTis xalxebis didi<br />

nawili, amJamindeli ajanyeba CeCeni eris saxeliT mimdinareob<strong>da</strong> <strong>da</strong>, ZiriTa<strong>da</strong>d,<br />

CeCneTiT Semoifarglebo<strong>da</strong>. CeCnebi mxolod sityvier mxar<strong>da</strong>Weras iRebdnen mTielebisagan.<br />

sabWoTa periodSi komunisturi identuroba mkvidrdebo<strong>da</strong> yvelgan, magram meti<br />

warmatebiT, magaliTad, CrdiloeT oseTSi, vidre CeCneTSi. igulisxmebo<strong>da</strong>, rom es<br />

identuroba un<strong>da</strong> yofiliyo ufro Rrma <strong>da</strong> Zlieri, magram sinamdvileSi es ase ar iyo:<br />

xalxi aRiareb<strong>da</strong> sabWoTa identurobas sakuTari jgufuri identurobis gverdiT,<br />

masTan erTad, <strong>da</strong> ara mis nacvlad. faqtia, rom erovnuli, religiuri, regionuli,<br />

klanuri, anu Tav<strong>da</strong>pirveli, tradiciuli identurobis <strong>da</strong>Zleva xangrZlivi <strong>da</strong><br />

iZulebiTi procesia. amasTan, sabWouri klasobrivi identuroba gamousadegari iyo<br />

219 Svante E.Cornell. Small Nations and Great Powers. A Study of Ethnopolitical Conflicts in the Caucasus, p.48.<br />

94


kavkasieli xalxebisaTvis, romelTa nawils winafeo<strong>da</strong>luri struqtura hqon<strong>da</strong>. amitom<br />

kavkasielebisaTvis sabWoTa ideologia ufro Znelad gasagebi iyo, vidre sabWoTa<br />

kavSiris evropeli moqalaqeebisaTvis. magram am problemas didi mniSvneloba ar<br />

hqon<strong>da</strong>, imitom rom sabWoTa identurobasTan erTad, erovnuli, eTnikuri identuroba<br />

waxalisebuli iyo centraluri xelisuflebis mier <strong>da</strong> arasodes iTrgunebo<strong>da</strong>. meore<br />

mxriv, sabWoTa identurobaze adrindelTagan yvelaze Zlieri — islamuri identuroba<br />

sistematuri zewolis qveS iyo. sabWoTa reJimi religias <strong>da</strong>, kerZod, islams safrTxed<br />

aRiqvam<strong>da</strong>, radgan mas ZaluZ<strong>da</strong> rogorc xalxis mobilizeba (rac naTlad aCvena<br />

ukanasknelma `wmin<strong>da</strong> omma~ — RazavaTma <strong>da</strong>RestanSi 1920-1922 ww.), aseve gansxvavebuli<br />

xalxebis gaerTianeba erTi droSis qveS.<br />

am identurobaTa Soris, zogierTi xalxi amjobineb<strong>da</strong> maTi respublikebis satituli<br />

erebis identurobis gaTavisebas. bevri lezgi, TaliSi <strong>da</strong> qurTi azerbaijanSi<br />

asimilirebul iqna azerbaijanul identurobaSi, rasac xels uwyob<strong>da</strong> maTTvis saerTo<br />

muslimuri identuroba. maTgan gansxvavebiT, es tendencia ar Sexebia azerbaijanelebs<br />

somxeTSi an somxebs azerbaijanSi, aseve afxazebs saqarTveloSi. Rrma lingvisturi,<br />

xan<strong>da</strong>xan religiuri gansxvavebebisa <strong>da</strong> am xalxebs Soris ormxrivi mtrobis gamo, maTi<br />

identurobebi SenarCunebul iqna 220 .<br />

Crd. kavkasiaSi 1920-iani wlebis `korenizaciis~ xanmokle <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mwyveti procesis<br />

Semdeg centraluri xelisuflebis politika rusifikacia iyo. Tumca am xalxebma<br />

SeinarCunes TavianTi identuroba, gansxvavebuli socialuri irganizaciisa <strong>da</strong> Zlieri<br />

muslimuri identurobis wyalobiT, magram rusebis didi raodenobiT cxovrebam am<br />

regionSi gavlena iqonia maTze, rusuli enis <strong>da</strong>uflebis aucileblobas ki ganaTlebisa<br />

<strong>da</strong> karieris miznebi ganapirobeb<strong>da</strong>. <strong>da</strong> mainc, religiis mniSvneloba didi iyo: osebi,<br />

romelTa umravlesoba orTodoqsi qristiania, ufro metad <strong>da</strong>eqvemdebarnen<br />

rusifikacis, vidre sxvebi. identurobis sakiTxi metad mniSvnelovani <strong>da</strong> rTuli iyo<br />

sabWoTa periodSi — erTi mxriv, <strong>kavkasiis</strong>, rogorc regionis Taviseburebisa <strong>da</strong>, meore<br />

mxriv, centaluri xelisuflebis politikis gamo.<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis ZiriTadi Sedegi, identurobis sakiTxis TvalsazrisiT,<br />

<strong>kavkasiis</strong> xalxebSi sabWoTa identurobis gaqroba iyo. gamaerTianebeli identuroba,<br />

romelic akavSireb<strong>da</strong> sabWoTa kavSiris xalxebs, aRar arsebob<strong>da</strong>. es iyo faqtori,<br />

romelmac ganapiroba Zaladobrivi konfliqtebis warmoSoba <strong>da</strong> romelic xSirad<br />

ugulebelyofili iyo am regionis konfliqtebis Tanamedrove mkvlevarTa mier.<br />

sabWoTa identuroba asusteb<strong>da</strong> <strong>da</strong> amcireb<strong>da</strong> konfliqtebs sabWoTa kavSiris xalxebs<br />

Soris. Zmobisa <strong>da</strong> erTobis yovelmxriv waxalisebuli oficialuri ritorika, rogorc<br />

Cans, namdvilad axden<strong>da</strong> gavlenas sabWoTa moqalaqeebis azrovnebaze. Tumca<br />

konfliqtisaken midrekileba, u<strong>da</strong>od, arsebob<strong>da</strong> _ magaliTad, somxebsa <strong>da</strong><br />

azerbaijanelebs, an qarTvelebsa <strong>da</strong> afxazebs Soris, magram igi Sesustebuli iyo ara<br />

mxolod iZulebis gziT, aramed, aseve, saerTo sabWoTa identurobisa <strong>da</strong> misadmi<br />

mikuTvnebulobis gulwrfeli <strong>da</strong> Rrma gancdiT.<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg yvelaferi Seicvala. praqtikula<strong>da</strong>c <strong>da</strong><br />

Teoriula<strong>da</strong>c, yovlismomcveli saerTo identuroba gaqra: praqtikulad _ radgan<br />

sabWoTa kavSiri <strong>da</strong>iSala TxuTmet sxva<strong>da</strong>sxva respublikad, romelTagan oTxs<br />

teritoriebi hqon<strong>da</strong> kavkasiaSi (ruseTi, azerbaijani, somxeTi <strong>da</strong> saqarTvelo), xolo<br />

Teoriulad _ radgan kavSiris safuZveli, komunizmi, diskreditebul iqna <strong>da</strong>,<br />

faqtobrivad, arseboba Sewyvita. realurad, individualur doneze, cnobierad Tu<br />

qvecnobierad, <strong>da</strong>iwyo identurobis Zieba. individisaTvis am SemTxvevaSi ramdenime<br />

SesaZlebloba arsebob<strong>da</strong>: erTi nabijiT gamocalkeveba <strong>da</strong> im respublikis erovnuli<br />

220<br />

iqve, gv.50.<br />

95


identurobis miReba, sa<strong>da</strong>c is cxovrob<strong>da</strong>; fun<strong>da</strong>mentur doneze gamocalkeveba <strong>da</strong><br />

eTnikuri jgufis, tomis an <strong>da</strong>badebis adgilis identurobis arCeva; an iseTi<br />

zeerovnuli identurobis miReba, rogoricaa islami muslimi mosaxleobisaTvis.<br />

dRemde, rogorc Cans, umciresobaTa didi nawili winaRmdegia im respublikebis<br />

nacionaluri identurobis miRebisa, sa<strong>da</strong>c cxovrobs. zog SemTxvevaSi amas ufro<br />

rTuli <strong>for</strong>ma hqon<strong>da</strong>. magaliTad, ararealuri iqnebo<strong>da</strong> imis molodini, rom<br />

azerbaijanSi mcxovrebi somxebi uecrad azebaijanelebad igrZnobdnen Tavs. magram es<br />

ar mox<strong>da</strong> im SemTxvevebSic, roca gansxvaveba xalxebs Soris naklebad mniSvnelovnad<br />

SeiZleba mogveCvenos. magaliTad, lezgebi protests gamoTqvamen asimilaciis<br />

politikis winaaRmdeg, romlis safrTxesac azerebisagan grZnoben; megrelebma <strong>da</strong><br />

svanebma uecrad gaixsenes sakuTari gansxvavebuloba <strong>da</strong>narCeni qarTvelebisagan;<br />

CeCnebma <strong>da</strong> inguSebma, romlebic faqtobrivad erT xalxs warmoadgenen, ga<strong>da</strong>wyvites<br />

gancalkeveba. Tumca, savaraudod, am ukanasknel SemTxvevas ZiriTa<strong>da</strong>d politikuri<br />

safuZveli hqon<strong>da</strong>, radgan inguSebi fiqrobdnen, rom ruseTis farglebSi yofna<br />

aucilebeli iyo sruli teritoriuli reabilitaciisa <strong>da</strong> 1943 wli<strong>da</strong>n CrdiloeT<br />

oseTis mmarTvelobis qveS arsebuli prigorodnis raionis <strong>da</strong>brunebisaTvis.<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, eri-saxelmwifos mSeneblobis (nation-building) procesi <strong>kavkasiis</strong> respublikebSi<br />

dRemde warumatebeli iyo. mTavrobebma ver SeZles gaeRvivebinaT umciresobebSi<br />

imis ganc<strong>da</strong>, rom isini saxelmwifos Semadgenel nawils warmoadgenen. es<br />

imiTac iyo ganpirobebuli, rom eTnikur konfliqtebi, romelic mTel regions moedo,<br />

umravles SemTxvevaSi win uswreb<strong>da</strong> sabWoTakavSiris <strong>da</strong>Slas. maSasa<strong>da</strong>me, dezintegraciuli<br />

procesebi maSin <strong>da</strong>iwyo, rodesac jer kidev naadrevia saubari erisaxelmwifoebis<br />

mSeneblobis politikaze, romelic SemdgomSi respublikebSi sabWoTa<br />

identurobis rRvevisaken iyo mimarTuli.<br />

regionis axali politikuri struqturiT gamowveulma identurobis Ziebam<br />

mniSvnelovani gavlena iqonia mSvidobaze regionSi. rogorc Ted gurma (Ted Gurr)<br />

aRniSna, arsebobs eTnikuri mobilizaciis ori winapiroba: Zlieri jgufuri<br />

identuroba <strong>da</strong> diskriminacia eTnikur safuZvelze 221 .<br />

<strong>kavkasiis</strong> erovnebebSi (nationalities) koleqtiuri (communal) identurobis gancdis<br />

gaRvivebam ga<strong>da</strong>mwyveti roli iTamaSa eTnikuri mobilizaciis Ria konfliqtad<br />

ga<strong>da</strong>qcevaSi. eTnikur safuZvelze arsebuli Tu sabWoTa kavSirSi a<strong>da</strong>mianis uflebaTa<br />

sruli ugulebelyofiT gamowveuli diskriminaciis ganc<strong>da</strong> 1980-ian wlebze gacilebiT<br />

adre arsebob<strong>da</strong> <strong>da</strong> bevr adgilas droTa ganmavlobaSi Sesust<strong>da</strong>. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,<br />

1980-iani wlebis <strong>da</strong>sasruls umciresobaTa mzardi konfliqturi ganwyobis ZiriTadi<br />

mizezi ara diskriminacia, aramed jgufuri identurobis gancdis gamZafreba iyo. es<br />

viTareba SeiZleba <strong>da</strong>vinaxoT kofliqtebis umravlesobaSi, romlebic meore msoflio<br />

omis Semdgom periodSi msoflioSi mZvinvareb<strong>da</strong>. umciresobebi miiswrafodnen maTi<br />

imJamindeli statusis ga<strong>da</strong>xedvisaken <strong>da</strong> gamoTqvamdnen pretenzias sakuTari<br />

respublikis arsebobis uflebaze.<br />

ram ganapiroba es pretenziebi? SesaZloa gaCeniliyo azri, rom avtoritaruli<br />

sabWoTa sistemis <strong>da</strong>Slis Semdeg Seqmnilma Tavisufalma atmosferom manamde arsebuli<br />

faruli pretenziebi ze<strong>da</strong>pirze amoativtiva. jer kidev aTi wlis win sabWoTa kavSirSi<br />

mcxovrebi muslimebis erT-erTi yvelaze cnobili mkvlevari aleqsandre benigseni<br />

(Alexandre Bennigsen) acxadeb<strong>da</strong>, rom, magaliTad, yaraCaelebsa <strong>da</strong> balyarebs ukiduresad<br />

susti erovnuli, magram Zlieri tomobrivi <strong>da</strong> lokaluri identurobis ganc<strong>da</strong> hqon-<br />

221 ix. Stephen Jones, “Georgia: A Failed Demotratic Tradition” Bremmer and Taras-is wignSi Nations and Politics in Soviet<br />

Successor States, pp. 288-310, p. 291.<br />

96


<strong>da</strong>T 222 . aseTi viTarebi<strong>da</strong>n erovnuli TviTgansazRvramde (self-determination) didi manZilia,<br />

romelic SeiZleba <strong>da</strong>Zleuliyo mxolod erTianobisa <strong>da</strong> jgufuri identurobis<br />

gamZafrebiT postsabWoTa epoqaSi. im faqtis gaTvaliswinebiT, rom kavkasiaSi ormoc<strong>da</strong>aTze<br />

meti sxva<strong>da</strong>sxva eTnikuri jgufi cxovrobs, cxadia, rom Tun<strong>da</strong>c mcirericxovani<br />

amgvari SemTxveva sabediswero iqneba regionSi mSvidobisa <strong>da</strong> stabilurobisaTvis.<br />

<strong>da</strong>Restnis respublikaSi, romlis <strong>da</strong>axloebiT ormilionian <strong>mosaxleoba</strong>Si<br />

oc<strong>da</strong>aTze meti eTno-lingvisturi jgufia, saxalxo frontebi gaCn<strong>da</strong> bevr Se<strong>da</strong>rebiT<br />

did erovnebaSi (nationality), romlebic cdilobdnen privilegiebisa <strong>da</strong> keTilganwyobis<br />

mopovebas mxolod sakuTari jgufisaTvis. amgvari, xSirad urTierTsawinaaRmdego<br />

miswrafebebi, bunebrivia, seriozul safrTxes warmoadgens <strong>da</strong> advilad SeuZlia iseTi<br />

sazogadoebis faqizi mravaleTnikuri balansis <strong>da</strong>rRveva, rogoric <strong>da</strong>Restania. amave<br />

dros, <strong>kavkasiis</strong> omgamovlili qveynebis mZime ekonomikuri mdgomareoba mxolod<br />

amZimebs am feTqebad viTarebas.<br />

Ria <strong>da</strong> faruli konfliqtebis marTvis TvalsazrisiT, identurobaTa polarizacia,<br />

romelzec zemoT iyo saubari, gansxvavebuli gamowvevaa. man ukiduresad mZafri <strong>for</strong>ma<br />

miiRo im konfliqtebSi, romlebic urTierTsiZulvilSi ga<strong>da</strong>izar<strong>da</strong>. Sesabamisad,<br />

SeiZleba vivaraudoT, rom konfliqtSi CarTuli xalxebis Zlieri jgufuri (communal)<br />

identurobis SesustebisaTvis xangrZlivi dro iqneba saWiro. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

mraval SemTxvevaSi konfliqtebis gavrcelebis saSiSroeba realurad arsebob<strong>da</strong>,<br />

<strong>kavkasiis</strong> yvela Ria konfliqti (mTiani yarabaRi, samxreT oseTi, afxazeTi, prigorodnis<br />

raioni <strong>da</strong> CeCneTi) SeCerebul iqna. es ar niSnavs, rom maT gavlena ar iqonies<br />

mezobel xalxebze. ufro piriqiT, kavkasiaSi arsebulma mudmivad arastabilurma<br />

viTarebam <strong>da</strong> faqtma, rom regioni savsea yvela saxis iaraRiT, mniSvnelovnad Seuwyo<br />

xeli eTnikuri mobilizaciis process <strong>da</strong> regionSi mcxovreb xalxebSi <strong>da</strong>ucvelobis<br />

SegrZnebs warmoSva. regionuli ekonomikis mZime mdgomareobam elementaruli saarsebo<br />

saSualebebis ukmarisoba ganapiroba; gaCn<strong>da</strong> saSiSroeba, rom mwiri resursebisaTvis<br />

brZola eTnikur jgufebs Soris <strong>da</strong>pirispirebis <strong>for</strong>mas miiReb<strong>da</strong>. aseTi saSiSroeba<br />

arsebob<strong>da</strong> ruseTis federaciaSi 1998 wlis ekonomikuri krizisis Semdeg, gamomdinare<br />

iqi<strong>da</strong>n, rom CrdiloeT <strong>kavkasiis</strong> respublikaTa umravlesobis Semosavlebi federaluri<br />

biujetis subsidiebzea <strong>da</strong>mokidebuli. regionuli gansxvaveba xSirad emTxveva<br />

eTnikur sazRvrebs; amasTan, gansxvavebani, romlebic, SeiZleba, arc iyos eTnikurad<br />

ganpirobebuli, xSirad swored aseTad aRiqmeba. Tu aseT SemTxvevaSi <strong>mosaxleoba</strong> ukve<br />

mobilizebulia Zlieri koleqtiuri identurobiT, eTnikuri konfliqti realur<br />

saSiSroebad iqceva.<br />

sxva mTavari faqtori, romelic SeiZleba <strong>da</strong>gvexmaros <strong>kavkasiis</strong> konfliqtebis<br />

arsis garkvevaSi <strong>da</strong> romelzec miuTiTebs, magaliTad, neil makfarleini (Neil<br />

MacFarlane), aris sruqturuli arastabiluroba. makfarleinis sityvebiT, sisuste<br />

saerTo <strong>da</strong> yvelaze TvalSisacemi maxsiaTebelia im saxelmwifoebisTvis, romlebic<br />

qmnian <strong>kavkasiis</strong> regionul sistemas. gar<strong>da</strong> sabWoTa teritoriuli <strong>da</strong>yofis<br />

memkvidreobisa, mkvlevari asaxelebs sxva mniSvnelovan faqtorebs, romlebic<br />

ganapirobeben politikur arastabilurobas <strong>kavkasiis</strong> qveynebSi. pirveli _ esaa<br />

sabWoTa memkvidreoba. sabWouri avtonomiisa <strong>da</strong> saerTod saxelmwifo struqturis<br />

arsebobis Sedegebis gar<strong>da</strong>, sabWoTa epoqam Sedegad moitana <strong>mosaxleoba</strong>s gaucxoeba<br />

Tanamonawileobis politikisagan, ufro metic, gaaRrmava undobloba saxelmwifos,<br />

xelisuflebis <strong>da</strong> institutebis mimarT, romlebic respublikebs marTavdnen.<br />

222 ix.Darrell Slider, “Crisis and Responce in Soviet Nationality Policy: The Case of Abkhazia”, Central Asian Survay, vol. 4, no. 4,<br />

1985, pp.51-68.<br />

97


politikuri kulturis naklebobam xeli Seuwyo eTnikuri politikisa <strong>da</strong> ”politikuri<br />

lozungomaniis~ zr<strong>da</strong>s. am fenomenze miuTiTebs nacionalisti politikosebis<br />

gavlenas zr<strong>da</strong> saqarTveloSi (zviad gamsaxurdia), azerbaijanSi (abulfaz elCibei,<br />

iskander hamidovi) <strong>da</strong> CeCneTSi (johar du<strong>da</strong>evi) <strong>da</strong> somxeTSi (orive prezidenti _ terpetrosiani<br />

<strong>da</strong> koCariani _ xelisuflebaSi yarabaRis talRaze movidnen) 1990-ian<br />

wlebSi.<br />

arastabilurobis warmomSobi sxva mniSvnelovani faqtori iyo ekonomikis<br />

katastrofuli <strong>da</strong>qveiTeba mTels regionSi. amaSi Tavisi wvlili miuZRvis sabWoTa<br />

kavSiris droindeli savaWro urTieTobebis moSlas regionis SigniT <strong>da</strong> yofili<br />

sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>narCen nawilebTan, rac, garkveulwilad, gamowveuli iyo regionSi<br />

arsebuli konfliqtebiT <strong>da</strong> rasac mohyva blokadebi <strong>da</strong> embargoebi. Tumca, amas, pirvel<br />

rigSi, sabWoTa kavSiris ekonomikuri struqtura ganapirobeb<strong>da</strong>, romelic miznad<br />

isaxav<strong>da</strong> periferiuli respublikebis moskovze ekonomikuri <strong>da</strong>mokidebulebis<br />

uzrunvelyofas. sabazro ekonomikaze ga<strong>da</strong>svlis procesi kidev erTi mizezia.<br />

mdgomareobis gaumjobeseba mxolod 1990-iani wlebis meore naxevarSi <strong>da</strong>iwyo, Tumca es<br />

aRmavloba Znelad Seedrebo<strong>da</strong> am aTwleulis pirveli naxevris ekonomikur vardnas.<br />

makfarleinis <strong>da</strong>skvniT, regionis yvela saxelmwifo sustia. maT ara aqvT SesaZlebloba,<br />

moipovon sakmarisi resursebi sakuTar sazogadoebebSi, raTa Tavi<br />

<strong>da</strong>imkvidron rogorc WeSmaritad suverenulma erTobebma. am qveynebis <strong>mosaxleoba</strong>s<br />

naklebi kavSiri aqvs sakuTar mTavrobebTan, romlebic ver akontroleben, Tu ra xdeba<br />

maT teritoriebze. isini Rrma ekonomikuri krizisis pirispir aRmoCndnen. es ki<br />

suverenul saxelmwifoebs Soris mSvidobiani urTierTobisaTvis an mezobeli Zlieri<br />

politikuri moTamaSeebisagan Tav<strong>da</strong>sacavad sakmaris safuZvels ver qmnis.<br />

saerTaSoriso urTierTobebi kavkasiaSi warmodgenilia Si<strong>da</strong> <strong>da</strong> gare samkuTxedebis<br />

saxiT; mimdinareobs am ukanasknelis oTkuTxe<strong>da</strong>d gar<strong>da</strong>qmnis procesi. Si<strong>da</strong> samkuTxeds<br />

qmnis urTierToba sam samxreTkavkasiur saxelmwifos Soris. rogorc makfarleini<br />

aRniSnavs, am saxelmwifoebs Soris problemebi maT Soris arsebuli rTuli<br />

urTierTobebi<strong>da</strong>n gamomdinareobs. urTierTobebis sirTule <strong>da</strong> erTmaneTTan<br />

nebayoflobiTi TanamSromlobis gamocdilebis nakleboba SeiZleba ganxilul iqnes,<br />

rogorc destabilizaciis mTavari faqtori. faqtia, rom regionis ori saxelmwifo _<br />

saqarTvelo <strong>da</strong> azerbaijani _ mesame qveyanas _ somxeTs _ mTavar safrTxed ganixilavs,<br />

rogorc sakuTari TavisTvis, aseve mTeli regionisaTvis. somxeTs<br />

teritoriuli pretenziebi aqvs orive qveyanasTan. es pretenziebi saqarTvelos<br />

SemTxvevaSi farulad gamoixateba, xolo azerbaijanis mimarT Riad vlindeba.<br />

es <strong>garemo</strong>eba SeiZleba CaiTvalos kavkasiaSi arastabilurobis gamomwvev erT-erT<br />

mizezad. am Sexedulebis Tanaxmad, somxuri iredentizmi xels uSlis <strong>kavkasiis</strong> sam<br />

saxelmwifos Soris usafrTxoebis sferoSi TanamSromlobas, sanacvlod ki Sedegad<br />

moaqvs nulovani Sedegi somxeT-azerbaijanis <strong>da</strong>pirispirebaSi. miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom<br />

saqarTvelo konfliqtSi neitralitets inarCunebs, mas kargi urTierToba aqvs<br />

azerbaijanTan, radgan orive qveyanas msgavsi problemebi aqvs teritoriuli<br />

mTlianobis SenarCunebis TvalsazrisiT. ufro metic: somxur-azerbaijanuli<br />

”nulovani TamaSi~ saSualebas aZlevs ucxo qveynebs, regionSi TavianTi interesebis<br />

<strong>da</strong>sacavad mxari <strong>da</strong>uWiron erT an meore mxares. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, Zlieria<br />

konkurencia gare samkuTxedSi Semaval TurqeTs, ruseTsa <strong>da</strong> irans Soris.<br />

sxva Tvalsazrisis Tanaxmad, regionSi usafrTxoebis TvalsazrisiT arsebuli<br />

rTuli viTarebis safuZveli saqarTvelosa <strong>da</strong> azerbaijanis mTavrobebis mier TavianTi<br />

”miniimperiebis~ SenarCunebis jiut mcdelobebSi <strong>da</strong> maT mier xalxTa TviTgamorkvevis<br />

uflebis ignorirebaSia saZiebeli. am Sexedulebas, romelic popularulia somxeTSi,<br />

98


mxars uWers rusi analitikosebis nawili. Tumca, es Sexeduleba xan<strong>da</strong>xan<br />

winaaRmdegobrivad gamoiyureba, roca ruseTis teritoriuli mTlianobis <strong>da</strong>cva xdeba<br />

CeCnebis ajanyebis CaxSobiT, amave dros ki saqarTvelosa <strong>da</strong> azerbaijans sayveduroben<br />

imis gamo, rom isini, rogorc s.miqoiani amtkicebs, yvelanairad cdiloben TavianT<br />

patara imperiebis xelSeuxeblobis <strong>da</strong>cvas.<br />

arsebobs diametrulad gansxvavebuli mosazrebebi kavkasiaSi arsebul problemaTa<br />

safuZvlebis Sesaxeb. miuxe<strong>da</strong>vad amisa, sruliad aSkaraa, rom sam kavkasiur qveyanas<br />

Soris usafrTxoebis sakiTxebSi konsesusis miuRwevloba gare samkuTxeds aqtiurobis<br />

saSualebas aZlevs.<br />

ramdenime saukunea, kavkasiur urTieTobebSi uSualod arian CarTulni ruseTi,<br />

TurqeTi <strong>da</strong> irani. am sam saxelmwifos Soris iseTive disbalansi Camoyalib<strong>da</strong>, rogoric<br />

arsebobs sam kavkasiur qveyanas Soris. iranisa <strong>da</strong> ruseTis saerTo interesebi saSualebas<br />

aZlev<strong>da</strong> maT, kavSiri SeekraT TurqeTis winaaRmdeg. amiT orive qveyana<br />

cdilob<strong>da</strong> aRekveTa TurqeTisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>savleTis gavlenis zr<strong>da</strong> kavkasiasa <strong>da</strong> centralur<br />

aziaSi. am samkuTxedSi TurqeTis sasargeblod aSS CarTvam kidev ufro <strong>da</strong>amZima<br />

ise<strong>da</strong>c rTuli urTierTobebi. Sedegad, gaizar<strong>da</strong> <strong>kavkasiis</strong> geopolitikuri<br />

mniSvneloba, ramac, Tavis mxriv, gaarTula urTierTobebi <strong>kavkasiis</strong> saxelmwifoebs<br />

Soris. aman, mravali mizezis gamo, ufro Seaferxa vidre <strong>da</strong>aCqara regionSi arsebuli<br />

konfliqtebis mogvarebis procesi.<br />

pirvel rigSi, oTxive <strong>da</strong>interesebuli saxelmwifo ufro sakuTari interesebis-<br />

Tvis iRvwis, vidre regionSi konfliqtebis obieqturad <strong>da</strong> uangarod mogvarebisaTvis.<br />

mTiani yarabaRis maomari mxareebi ixseneben, roca iseTi qveynebi rogorebicaa SvedeTi<br />

<strong>da</strong> fineTi molaparakebebSi Suamavlebad CaerTvnen. meore mxriv, didi saxelmwifoebis<br />

azriT, konfliqtis mxareebs urCevniaT <strong>da</strong>icadon <strong>da</strong> <strong>da</strong>elodon, vidre mowinaaRmdegesTan<br />

pirispir molaparakebebis gziT kompromisebs miaRweven. azerbaijanisa <strong>da</strong><br />

somxeTis prezidentebis Sexvedram TiTqos <strong>da</strong>arRvia es tendencia, magram Sedegebi<br />

jerac ar Cans. imis magivrad, rom axla miaRwion kompromisebs, <strong>da</strong>pirispirebul mxareebs<br />

urCevniaT <strong>da</strong>elodon momavalSi, maSin, roca gaZlierdebian, ukeTesi SeTanxmebis<br />

SesaZleblobas. maTi azriT, amas romelime did saxelmwifosTan aliansis gziT moaxerxeben.<br />

aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, didi mniSvneloba eniWeba kavkasiaSi didi saxelmwifoebis<br />

intersebisa <strong>da</strong> moqmedebebis kvlevas.<br />

sxva<strong>da</strong>sxva saxis <strong>da</strong> mimarTulebis sain<strong>for</strong>macio saSualebebis saerTaSoriso<br />

urTierTobis, an ufro xSirad, gazeTebis cxeli ambebis ganyofilebebSi, romlebic<br />

kavkasiur konfliqtebs exeba, iSviaTad Tu Sexvdebi statias, sa<strong>da</strong>c naxsenebi ar iqneba,<br />

rom konfliqti arsebobs `muslim azerbaijanelebsa <strong>da</strong> qristian somxebs~, an `qristianul<br />

ruseTsa <strong>da</strong> muslim CeCen meamboxeebs~ Soris. kidev ufro uares SemTxvevaSi,<br />

saubaria `qristian qarTvelebsa <strong>da</strong> muslim afxazebs Soris~ arsebul konfliqtze. am<br />

konfliqtebis religiur mizezebis xazgasmiT, nebsiT Tu uneblied, amartiveben maT<br />

arss. sxva sityvebiT, in<strong>for</strong>macia imis Sesaxeb, rom <strong>da</strong>pirispirebuli mxareebi sxva<strong>da</strong>sxva<br />

religiis aRmsareblebi arian, SeiZleba sakmarisi aRmoCndes im mkiTxvelisTvis,<br />

romelsac ainteresebs, ra aris sinamdvileSi am konfliqtebis mizezebi; igi Tavisufldeba<br />

detalebSi CaZiebis saWiroebisagan.<br />

sainteresoa, ramdenad sworia konfliqtebis amgvari axsna: an, iqneb, gamoxatavs<br />

<strong>da</strong>savleTis survils, martivi axsna mouZebnos problemas, romelic sinamdvileSi<br />

sulac ar aris martivi an advilad gasagebi gauTvicnobierebeli moqalaqisTvis.<br />

am SemTxvevaSi, SeiZleba arsebobdes survili, garkveuli Teoriis safuZvelze,<br />

konfliqtis imgvarad warmoCenisa, TiTqos igi, Tu mTlianad ara, mniSvnelovanwilad<br />

mainc religiuri faqtoriTaa ganpirobebuli. rogorc gairkva, is rom konfliqtSi<br />

99


monawile ori mxare sxva<strong>da</strong>sxva religiuri aRmsareblobisaa, sakmarisi safuZvels ar<br />

iZleva imis samtkiceblad, rom konfliqti religiuri xasiaTisaa. religia un<strong>da</strong> iyos<br />

konfliqtis mTavari ganmapirobebeli faqtori; religia un<strong>da</strong> iyos konfliqtis<br />

amosavali, an konfliqti, misi monawile mxareebi<strong>da</strong>n erT-erTis mier mainc, un<strong>da</strong><br />

gaiazrebodes mkafio religiuri cnebebiT. SeiZleba saubari sxva qveynebSi `religiur<br />

TanamoZmeTa~ <strong>da</strong>razmvaze, rogorc mimdinare konfliqtis pasuxze. religia konfliqtis<br />

ganmapirobebel faqtorad SeiZleba CaiTvalos maSin, Tu arsebobs CamoTvlil-<br />

Tagan erTi piroba mainc: 1) romelime mxare mimarTavs religiur azrovnebas konfliqtis<br />

legitimaciis mizniT; 2) mxareebis polarizacia efuZneba umTavresad religiur<br />

identurobas <strong>da</strong>/ an Teologiur gansjas.<br />

<strong>kavkasiis</strong> konfliqtebis analizis dros <strong>da</strong> konfliqtis arsis garkvevis mcdelobisas<br />

cxadi xdeba, rom maTi mTavari mizezi teritoriaTa kontrolisaTvis <strong>da</strong>pirispirebaa.<br />

rogorc ukve naCvenebi iqna, oTxi konfliqti mimdinareobs sabWoTa periodSi<br />

eTnikuri principiT Seqmnil avtonomiaTa teritoriebze, romlebic cdiloben<br />

gaTavisufldnen centraluri xelisuflebis kontrolisgan. yvelam isargebla sabWo-<br />

Ta kavSiris <strong>da</strong>SliT <strong>da</strong> konstituciuri vakuumis fonze <strong>da</strong>moukidebloba gamoacxa<strong>da</strong><br />

imave dros, roca amis Sesaxeb ga<strong>da</strong>wyvetileba miiRo TxuTmetma mokavSire respublikam.<br />

mxolod prigorodnis konfliqtis SemTxveva gansxvavdeba <strong>da</strong>narCenebisgan. es aris<br />

konfliqti ruseTis federaciaSi Semaval or respublikas Soris teritoriis nawilis<br />

gamo, romelsac adre inguSebi akontrolebdnen, magram 1944 wels xelSi Caigdo<br />

CrdiloeT oseTma. zemoT <strong>da</strong>saxelebuli xuTi konfliqti Tavisuflad SeiZleba<br />

eTnopolitikuri konfliqtebis jgufs mivakuTnoT. maT ar gaaCniaT ideologiuri<br />

komponenti, Tu nacionalizms ar miviCnevT ideologiad. ekonomika SeiZleba mxolod<br />

xelSemwyob faqtorad ganixilebodes. somxebis mtkicebiT, mTiani yarabaRi ekonomikur<br />

diskriminacias ganicdi<strong>da</strong> sabWoTa azerbaijanis mxri<strong>da</strong>n. mizezi imisa, Tu ratom ar<br />

Tanxmdebian es erTobebi sxvebis kontrols saerTo teritoriaze, maT eTnikur kuTvnilebasa<br />

<strong>da</strong> sxva eTnosis mimarT siZulvilSia saZiebeli. Sesabamisad, arsebobs sxva<br />

jgufis wevrebis kontrolis qveS moqcevis SiSi. faqtobrivad, konfliqtebis mTavari<br />

ganmsazRvreli mizezi undoblobaze <strong>da</strong> SiSze <strong>da</strong>fuZnebuli usafrTxoebis dilemaa.<br />

SeiZleba, mizezad <strong>da</strong>saxeldes urTierTamreklavi, sarkiseburi (mirroring) nacionalizmi,<br />

romelic erTmaneTis winaaRmdeg aris mimarTuli, magram, amave dros,<br />

erTmaneTis gareSe ver arseboben. aseve advilad SeiZleba es konfliqtebi, romlebic<br />

eTnikurobis politizaciiTaa ganpirobebuli, eTnopolitikurad miviCnioT<br />

am eTnopolitikur konfliqtebSi religia xSirad asrulebs ori erTobis<br />

gammijnavi faqtoris rols. eTnikurobaze saubris dros aucilebelia imis garkveva,<br />

Tu ra gansxvavebaa or jgufs Soris. yvela SemTxvevaSi, mowinaaRmRege jgufebi<br />

gansxvavdebian imiT, rom saubroben sxva<strong>da</strong>sxva enaze, erTmaneTisgan gancalkevebiT<br />

cxovroben <strong>da</strong> aqvT sxva<strong>da</strong>sxva socialuri struqtura. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, maT aqvT<br />

warsulis gansxvavebuli foni <strong>da</strong>, umravles SemTxvevaSi, erTmaneTis mimarT<br />

undoblobis xangrZlivi istoria. radganac vexebiT CeCnebsa <strong>da</strong> rusebs, somxebsa <strong>da</strong><br />

azerbaijanelebs, inguSebs <strong>da</strong> osebs, un<strong>da</strong> aRvniSnoT, rom maTi gansxvavebuli<br />

religiuri aRmsarebloba ueWvelad iqnebo<strong>da</strong> <strong>da</strong>matebiTi faqtori maT Soris arsebuli<br />

<strong>da</strong>pirispirebisa <strong>da</strong> undoblobis.aTvis.<br />

eTnikurobis <strong>da</strong> ara religiis politizacia. sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg<br />

mox<strong>da</strong> eTnikurobis, <strong>da</strong> ara religiis politizacia. am SemTxvevaSi religias, ubralod,<br />

Tavisi adgili hqon<strong>da</strong> eTnikuri identurobis sxva determinantebs Soris. amis kargi<br />

magaliTia saqarTvelo, sa<strong>da</strong>c sabWoTa periodSi sami avtonomiuri teritoria Sedio<strong>da</strong>:<br />

afxazeTi, aWara <strong>da</strong> samxreT oseTi. mxolod aWaraSi, sa<strong>da</strong>c muslimi qarTvelebi<br />

100


cxovroben, arsebobs gamokveTili religiuri gansxvaveba. amasTanave, im faqtorma, rom<br />

aWarlebsa <strong>da</strong> qarTvelebs aqvT saerTo ena <strong>da</strong> identurobis sxva mravali saerTo<br />

elementi, <strong>da</strong> gamonakliss mxolod religia warmoadgens, xeli Seuwyo Tbilissa <strong>da</strong><br />

baTums Soris konfliqtis eskalaciis Tavi<strong>da</strong>n acilebas. meore mxriv, samxreT osebi<br />

orTodoqsi qristianebi arian, iseve rogorc afxazTa umravlesoba; Tumca maT<br />

qarTvelebisagan eTnikuri identurobis sxva determinantebi ganasxvavebs. am faqtoris<br />

miuxe<strong>da</strong>vad, konfliqti saqarTvelos centralur xelisuflebasa <strong>da</strong> am teritoriebs<br />

Soris mwvave <strong>da</strong> sastiki iyo. omi afxazeTSi periodulad, TiTqos, mogvarebisken midis,<br />

magram xan<strong>da</strong>xan iseTive Znelad mosagvarebeli Cans, rogorc CeCneTisa <strong>da</strong> mTiani<br />

yarabaRis konfliqtebi. afxazeTi erTaderTia xuT konfliqts Soris, sa<strong>da</strong>c 1998 wlis<br />

maisSi saomari moqmedebebi ganaxl<strong>da</strong>.<br />

somxuri sazogadoebrivi azri, sxva kavkasieli erebis msgavsad, sakmaod mZime<br />

koloniuri warsuliT <strong>da</strong> mogonebebiT Seegeba axal, postsabWoTa epoqas. bunebrivia<br />

aqac gamZafr<strong>da</strong> nacionalisturi tendenciebi, romelic mu<strong>da</strong>m orientirebuli iyo<br />

<strong>da</strong>karguli `didi armeniis~ aRdgenisaken; anu imdroindeli somxuri sazogadoeba<br />

TviTidentificirebas ufro fiqtiur, sul mcire, mravali Taobis win arsebulTan<br />

axden<strong>da</strong>, <strong>da</strong> ara im axladgamoCekil saxelmwifosa <strong>da</strong> mis sazRvrebTan, romlis<br />

farglebSic suverenuli qveynis mSenebloba un<strong>da</strong> warmarTuliyo. 1990 wlis pirveli<br />

saparlamento arCevnebic somxurma nacionalurma moZraobam moigo, romelmac<br />

`miacum”-is doqtrina, anu yarabaRisa <strong>da</strong> anatoliis SemoerTebis idea wamoayena.<br />

SeiZleba iTqvas, umetesi wili erovnuli TviTgamorkvevisa yarabaRis somxobis<br />

erovnuli interesebis <strong>da</strong>cvisaken iyo mimarTuli.<br />

Tavad arwaxis, igive yarabaRis sakiTxi somxeTis <strong>da</strong>moukideblobis mopovebamde,<br />

1988 wels gamZafr<strong>da</strong>, rodesac adgilobrivma xelisuflebam azerbaijanisa <strong>da</strong> moskovis<br />

politikur centrebs avtonomiis sabWoTa somxeTSi gaerTianeba mosTxoves. am movlenam<br />

<strong>da</strong> misma Sedegebma, SeiZleba iTqvas, mTlianad gansazRvra somxuri sazogadoebis<br />

Semdgomi ganviTarebis xasiaTi. gansakuTrebiT esmebo<strong>da</strong> xazi 1921 w. stalinis<br />

meTaurobiT komunisturi mTavrobis mier yarabaRis teritoriis azerbaijanisTvis<br />

ga<strong>da</strong>cemas, aseve 1915 wlis genocids, romelis msxverplis ricxvi, somxuri wyaroebiT,<br />

2,000,000-mde iyo gazviadebuli 223 . swored amis gamo, yarabaRis omSi somxis mier<br />

azerbaijaneli TurqTan iyo gaigivebuli <strong>da</strong> dRemde asea. mTiani yarabaRis avantiuram<br />

somxeTs cocxali Zalis didi <strong>da</strong>nakargi, ekonomikuri bloka<strong>da</strong> <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

uperspeqtivoba moutana, aseve asobiT aTasi somxis emigraciaSi wasvla. miuxe<strong>da</strong>vad<br />

amisa, 90-iani wlebis paTosi, Tun<strong>da</strong>c qarTuli sazogadoebisagan gansxvavebiT, dRemde<br />

SenarCunebulia. amaSi ga<strong>da</strong>mwyvet rols usafrTxoebis momenti TamaSobs: somexi<br />

sakuTari kulturuli TavisTavadobisa <strong>da</strong> memkvidreobis SenarCunebis umTavres<br />

garants, sakuTari identurobis usafrTxoebis uzrunvelyofis saSualebas<br />

antiTurqul ZalaSi xe<strong>da</strong>vs, iqneba es qristianuli ruseTis federacia Tu (uares<br />

SemTxvevaSi) iranis islamur respublika. es, albaT, kvlav mZime koloniuri warsuliT<br />

azrovnebis nayofia, rac, zoga<strong>da</strong>d, mTeli regionisaTvisaa <strong>da</strong>maxasiaTebeli.<br />

religiuri konfliqtebis ganmsazRvreli faqtorebis urTierTSe<strong>da</strong>rebisas, Znelia<br />

romelime konfliqtis gansazRvra romelime maTganiT. faqtia, rom arc erT Sem-<br />

TxvevaSi, konfliqtSi monawile romelime mxare ar mimarTav<strong>da</strong> religiur azrovnebas<br />

konfliqturi qcevis legitimaciisaTvis. Tumca isic un<strong>da</strong> iTqvas, rom meomar mxareTa<br />

garkveulma <strong>da</strong>jgufebebma mimarTes religiis eqstremistul interpretacias. es<br />

223<br />

arnold jozef toinbi, romelic im droisTvis britaneTis sagareo saqmeTa saministrosTvis<br />

sa<strong>da</strong>zvervo samuSaoebs atareb<strong>da</strong> regionSi, yvelaze sando in<strong>for</strong>matorad saxeldeba. misi<br />

gamoTvlebiTa <strong>da</strong> <strong>da</strong>kvirvebiT, anatoliaSi 1915 wlisaTvis 1,800,000 somexs un<strong>da</strong> ecxovra.<br />

101


gansakuTrebiT iTqmis CeCneT-ruseTis omTan mimarTebaSi, sa<strong>da</strong>c islami dro<strong>da</strong>dro<br />

gamoiyenebo<strong>da</strong> xalxis SesakavSireblad. amave dros, mravali mkvlevari aRniSnavs a<strong>da</strong>-<br />

Tis, CveulebiTi samarTlis upiratesobas islamis kanonebTan Se<strong>da</strong>rebiT. religias<br />

iyenebdnen rogorc politikur iaraRs, <strong>da</strong> ara rogorc TviTkmar faqtors. anatol<br />

lieveni (Anatol Lieven) 1994 wlis noemberSi imowmebs joxar du<strong>da</strong>evs, romelic<br />

aRniSnav<strong>da</strong>, rom SariaTi, islamis kanonebi, iyo erT-erTi gza ruseTis agresiis<br />

winaaRmdeg sabrZolvelad, magram Tu rusebi Sewyvetdnen agresias, SariaTi ukana<br />

planze ga<strong>da</strong>iwev<strong>da</strong>.<br />

somxeTisa <strong>da</strong> azerbaijanis SemTxvevaSi, somxeTis eklesiis kaTolikosi <strong>da</strong> azerbaijanis<br />

sulieri lideri SeuerTdnen TavianTi xalxis demonstraciebsa <strong>da</strong> moTxovnebs<br />

1988 wlis TebervalSi. vazgen I, sruliad somexTa kaTolikosma, 1988 wlis 25 Tebervals<br />

werili miswera gorbaCovs, sa<strong>da</strong>c sTxov<strong>da</strong>, gaeTvaliswebina mTiani yarabaRis<br />

moTxovnebi somxeTTan SeerTebis Taobaze. is aseve gamovi<strong>da</strong> somxeTis televiziiT <strong>da</strong><br />

mxari <strong>da</strong>uWira moTxovnebs. <strong>da</strong>axloebiT amave dros, sasuliero pirebi gamoCndnen<br />

erevanSi gamarTul Sekrebebze, sa<strong>da</strong>c moiTxovdnen mTiani yarabaRis aneqsias. 1989 wels<br />

vazgen I kidev erTi deklaracia gamoaqveyna, sa<strong>da</strong>c man <strong>da</strong>a<strong>da</strong>stura Tavisi pozicia<br />

mTiani yarabaRis TviTgamorkvevis sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT.<br />

1988 wlis miwuruls, asparezze gamoCn<strong>da</strong> samxreT <strong>kavkasiis</strong> Seix-ul-islami aiaTola<br />

alahSukur faSazade. es mas Semdeg mox<strong>da</strong>, rac is sastikad gaakritikes dumilis gamo.<br />

Tumca man azerbaijanis mTavrobas TavSekavebulobisaken mouwo<strong>da</strong>. muharamis<br />

<strong>da</strong>wyebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT, romelic SiitebisTvis glovis Tvea, faSazadem <strong>da</strong>gmo<br />

`islamis mtrebi~ <strong>da</strong> morwmuneebs mobilizaciisaken mouwo<strong>da</strong>.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad amisa, sulieri liderebi arasdros iyvnen Sesabamisi moZraobebis wina<br />

rigebSi. maTi qmedebebi ganpirobebuli iyo ufro imis surviliT, rom ar <strong>da</strong>rCeniliyvnen<br />

movlenebs miRma; maTSi ar igrZnobo<strong>da</strong> religiuri aRtkineba mtris winaRmdeg.<br />

ufro metic, isini Seikribnen, raTa emsjelaT konfliqtis Taobaze <strong>da</strong> erTsulovnad<br />

gaemijnen Zaladobas. magaliTad, 1994 wels, vazgeni, faSazade <strong>da</strong> ruseTis marTlmadidebeli<br />

eklesiis meTauri erToblivad mouwodebdnen somxeTisa <strong>da</strong> azerbaijanis<br />

liderebs `xelis CamorTmevisa~ <strong>da</strong> mSvidobisaken.<br />

konfliqtis adreul etapze liderTa mier gakeTebuli gancxadebebis ufro<br />

detaluri analizi gviCvenebs, rom isini `mxars uWerdnen~ saxalxo moZraobebs,<br />

mouwodebdnen ra `morwmuneTa mobilizaciisaken~, magram Riad ar mimarTavdnen<br />

mosaxleobis arc erTjgufs <strong>da</strong> ar ubiZgebdnen xalxs Zaladobisaken; piriqiT, isini<br />

TavianT mTavrobebs TavSekavebas urCevdnen. saerTod, sulieri liderebi naklebad<br />

iyvnen sabrZolvelad ganwyobili, vidre zoga<strong>da</strong>d <strong>mosaxleoba</strong> an politikosebi. es<br />

namdvilad ar aris is, rasac SeiZleba movelodeT `religiuri konfliqtis~ Sem-<br />

TxvevaSi.<br />

rac Seexeba islamur fun<strong>da</strong>mentalizms, Znelia mis mxar<strong>da</strong>WeraSi faSazades <strong>da</strong><strong>da</strong>naSauleba.<br />

amas naTeli <strong>da</strong>sturia misi pasuxi `Sun<strong>da</strong>y Telegraph”-is kiTxvaze: swams Tu ara<br />

mas SariaTis? _ `ra Tqma un<strong>da</strong>, me mwams SariaTis~, magram iqve RimiliT <strong>da</strong>sZina: `Seixi<br />

rom ar viyo, SesaZloa, sxvagvarad mepasuxa~. xalxs un<strong>da</strong> hqondes saxelmwifoebriobis<br />

<strong>for</strong>mis arCevis saSualeba 224 .<br />

amrigad, isev <strong>da</strong> isev SeiZleba iTqvas, rom mxareTa polarizacia eTnikur <strong>da</strong><br />

politikur, <strong>da</strong> ara religiur safuZvlebs emyarebo<strong>da</strong>.<br />

axla oriode sityviT qarTul-osur <strong>da</strong> qarTul-afxazur konfliqtebs SevexoT.<br />

qarTuli identurobis erT-erTi ZiriTadi komponenti lingvisturi identurobaa,<br />

224 ix.: Svante E.Cornell. Small Nations and Great Powers. A Study of Ethnopolitical Conflicts in the Caucasus, p.52.<br />

102


xolo religia meore planzea ga<strong>da</strong>weuli. amrigad SesaZlebelia, rom <strong>da</strong>moukideblobis<br />

brZolis pirvel etapze qarTuli nacionalizmi lingvistur nacionalizmad <strong>da</strong>xasiaTdes.<br />

konfliqti osebTan <strong>da</strong> afxazebTan Tavi<strong>da</strong>n enis problemiT <strong>da</strong>iwyo. 1988 wlis<br />

kanons, romelic saqarTveloSi qarTuli enis poziciebs amyareb<strong>da</strong>, mRelvareba mohyva<br />

afxazeTsa <strong>da</strong> samxreT oseTSi.<br />

oseTTan <strong>da</strong>Zabuloba <strong>da</strong>iwyo 1989 wlis <strong>da</strong>sawyisSi, romelic kanonTa omis saxeliTaa<br />

cnobili. es 1988 wlis zemoT naxseneb kanons mohyva. osebma moiTxoves regionSi<br />

qarTuls, osursa <strong>da</strong> rusuls Tanabari statusi hqono<strong>da</strong>T, xolo SemdgomSi oficilur<br />

enad osuris gamocxadeba moisurves.<br />

analogiuri movlenebi aRiniSna afxazeTSi. marTalia, afxazebsa <strong>da</strong> qarTvelebs<br />

Soris <strong>da</strong>pirispirebebi CaxSobil iqna sabWoTa periodSi, magram es mcdelobebi<br />

warmatebuli ar iyo. areulobebi iyo 1957 <strong>da</strong> 1967 wels, magram Riad gamovlin<strong>da</strong> 1977<br />

wels, breJnevis sakonstitucio re<strong>for</strong>mis dros. afxazebma es gamoiyenes <strong>da</strong> kampania<br />

gaaCaRes lingvisturi uflebebis mosapoveblad, Semdeg ufro Sorsac wavidnen, maT<br />

saqarTvelosagan gamoyofa moiTxoves.<br />

am sakiTxze rogorc afxazebTan, aseve osebTan, kompromisis miRweva SeuZlebeli<br />

iyo, radganac qarTvelebi afxazebsa <strong>da</strong> osebs ganixilavdnen ruseTis iaraRad, raTa mas<br />

moexdina destabilizacia saqarTveloSi <strong>da</strong> xeli SeeSala misi <strong>da</strong>moukideblobisaTvis.<br />

miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom umciresobebis moTxovnebi lingvisturi <strong>da</strong> kulturuli<br />

uflebebisa saqarTvelos <strong>da</strong> qarTvelebis analogiuri moTxovnebis msgavsi iyo,<br />

qarTveli nacionalistebi maT legitimurad ar miiCnevdnen. amasTanave un<strong>da</strong> aRiniSnos,<br />

rom am avtonomiur regionebSi rusuli ena TamaSob<strong>da</strong> did rols, <strong>da</strong> osebisa <strong>da</strong><br />

afxazebis mier rusuli enis ZiriTad enad gamocxadebam gaaZliera qarTvelebis eWvi<br />

maT ukan ruseTis dgomisa <strong>da</strong> mxar<strong>da</strong>Weris Taobaze.<br />

SeiZleba iTqvas, rom osuri <strong>da</strong> afxazuri pretenziebi saqarTvelosTan mimarTebaSi<br />

lingvisturi nacionalizmis farglebs ar scdebo<strong>da</strong>, magram rigi mizezebis gamo, is<br />

seriozuli konfliqtis mizezad iqca. antikoloniuri <strong>da</strong> postkoloniuri (ruseTi am<br />

SemTxvevaSi) nacionalizmis talRaze awyobilma saqarTvelos xelisuflebam ver<br />

gaiTvaliswina is didi safrTxe, romelic am yovelives ukan imalebo<strong>da</strong>.<br />

kavkasiaSi mimdinare procesebis asaxsnelad, rigi mkvlevrebi <strong>da</strong> politikosebi<br />

xSirad mimarTaven hanTingtonis `civilizaciaTa konfliqtis~ Teorias. amasTan,<br />

mecnierul interess xSirad ga<strong>da</strong>faravs politikuri motivi, rodesac konfliqtSi<br />

monawile romelime mxare cdilobs `civilizaciur-religiuri SeuTavseblobis~ ideis<br />

gamoyenebas.<br />

SeiZleba Tu ara `civilizaciuri <strong>da</strong>razmvis~ (s.hanTingtoni) politikaze saubari<br />

<strong>kavkasiis</strong> konfliqtebTan mimarTebaSi? erTi SexedviT, TiTqos, es SesaZlebelia:<br />

ruseTi marTebulad ganixileba azerbaijanis winaaRmdeg somxeTis, xolo inguSeTis<br />

winaaRmdeg CrdiloeT oseTis mxar<strong>da</strong>mWerad. ruseTi xSirad miiCneva antimuslimur<br />

Zalad, romelic mxars uWers muslimebis SezRudvas, <strong>da</strong>wyebuli bosnii<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

kosovo<strong>da</strong>n, mTeli <strong>kavkasiis</strong> CaTvliT _ tajikeTamde.<br />

magram, amave dros, ruseTi mxars uWer<strong>da</strong> aWarlebsa <strong>da</strong> afxazebs saqarTvelos<br />

winaaRmdeg. <strong>kavkasiis</strong> qveynebi<strong>da</strong>n ruseTi yvelaze mtrulad ganwyobilia saqarTvelos<br />

<strong>da</strong> ara azerbaijanis mimarT. aq `civilizaciur soli<strong>da</strong>robaze~ laparakic zedmetia.<br />

muslimur samyaroSi Znelad Tu iarsebebs erTiani pozicia azerbaijanisa <strong>da</strong><br />

CeCneTis mxar<strong>da</strong>saWerad. marTalia, mraval muslimur qveyanaSi iyo demonstraciebi,<br />

mimarTuli CeCneTSi ruseTis politikis winaaRmdeg, magram CeCenTa amboxs yvelaze<br />

Zlieri mxar<strong>da</strong>Wera mxolod baltiis qveynebsa <strong>da</strong> poloneTSi hqon<strong>da</strong>. aseve, swored<br />

sekularuli TurqeTi, <strong>da</strong> ara islamisturi irani yvelaze seriozulad uWer<strong>da</strong> mxars<br />

103


azerbaijansa <strong>da</strong> CeCneTs konfliqtebis dros. gansakuTrebiT sainteresoa iranis<br />

politika kavkasiaSi, romelic amasTanave mkafiod aCevnebs evraziul saerTaSoriso<br />

urTierTobebSi religiasTan Se<strong>da</strong>rebiT,eTnikurobis prioritetulobas. mravali<br />

mizezis gamo, romlebic, ZiriTa<strong>da</strong>d, <strong>da</strong>kavSirebulia iranis SiSTan azerbaijanelTa<br />

iredentizmis (saxelmwifoTa Soris politikuri gayofa) gamo, imis gaTvaliswinebiT,<br />

rom iranSi 20 milioni azerbaijaneli cxovrobs, irani agrZeleb<strong>da</strong> somxebis mxar<strong>da</strong>-<br />

Weras azerbaijanelTa winaaRmdeg omSi, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, rom azerbaijani erTaderTi<br />

mniSvnelovani saxelmwifoa, sa<strong>da</strong>c, iranis msgavsad, mosaxleobis umravlesoba Siitia.<br />

samxreT kavkasiaSi dResdReobiT saukeTeso ormxrivi urTierTobebi arsebobs<br />

azerbaijansa <strong>da</strong> saqarTvelos Soris, maSin rodesac saqarTvelo-somxeTis urTierToba<br />

bevrad ufro <strong>da</strong>Zabulia. zogierTi somexi mkvlevari aRniSnavs, rom somxeTs<br />

azerbaijanTan omi rom ar hqono<strong>da</strong>, SeiZleba konfliqti yofiliyo saqarTvelosTan,<br />

romlis mizezi, albaT, saqarTveloSi, somxeTTan mosazRvre javaxeTis regionSi<br />

kompaqturad mcxovrebi somexi umciresoba iqnebo<strong>da</strong>.<br />

erTi sityviT, kavkasiaSi mimdinare procesebi<strong>da</strong>n zogierTi aSkarad ver jdeba<br />

hanTingtonis `civilizaciaTa Sejaxebis~ versiaSi. esenia: qarTul-osuri <strong>da</strong> qarTulafxazuri<br />

konfliqtebi; aseve _ azerbaijanis TurqeTTan kavSiris sapirispirod, qristianuli<br />

somxeTis <strong>da</strong>axloeba Siitur iranTan (90-iani ww., am dros saqme energosistemaTa<br />

integraciamdec ki mivi<strong>da</strong>); meore mxriv, ori Siituri saxelmwifos, azerbaijanisa<br />

<strong>da</strong> iranis civi urTierTobebi. 1992 wels, afxazeTis konfliqtis dros, saqarTvelos<br />

winaaRmdeg, Crd. kavkasiel muslimebTan erTad, ibrZodnen qristiani kazakebi. zviad<br />

gamsaxurdias kavSiri du<strong>da</strong>evTan, baqo-Tbilisi-kievis RerZis Seqmnis mcdeloba, kaspiis<br />

navTobis evropaSi transportireba ruseTis gverdis avliT, ruseT-iranis _ ori<br />

civilizaciurad gansxvavebuli qveynis _ <strong>da</strong>axloeba aseve ewinaaRmdegeba am Teorias.<br />

<strong>kavkasiis</strong> faqtobrivi masalis ganxilvisas hanTingtonis koncefcias bevri mowinaaRmdege<br />

gamouCn<strong>da</strong>. magaliTad, nil makfarleinis azriT, s.hanTingtonis koncefcia<br />

kavkasiasTan mimarTebaSi `konceptualuri TvalsazrisiT bundovani, empiriulad<br />

arazusti <strong>da</strong> regionisTvis erTgvarad safrTxis matarebelia” 225 . makfarleins eWvi Seaqvs<br />

TviT imaSi, Tu ratom aris civilizaciuri kuTvnileba yvelaze Zlieri faqtori,<br />

amis <strong>da</strong>mamtkicebeli argumentebi mas arcTu ise safuZvlianad eCveneba: hanTingtonTan<br />

civilizaciuri kuTvnileba ganixileba rogorc <strong>da</strong>moukidebeli faqtori, romelic<br />

gavlenas axdens a<strong>da</strong>mianebis interesTa gansazRvrasa <strong>da</strong> maT Semdgom qmedebaze. magram<br />

srulebiTac araa cxadi, ratom un<strong>da</strong> movaxdinoT civilizaciuri kuTvnilebis faqtoris<br />

amgvari interpretacia 226 .<br />

Zalze sainteresoa hanTingtonis Teoriis makfarleiniseuli analizi kavkasiasTan<br />

mimarTebaSi. ras uwinaswarmetyvelebs es Teoria kavkasias? am Teoriis Tanaxmad, savaraudoa<br />

kavSiri erTi mxriv, ruseTs, saqarTvelosa <strong>da</strong> somxeTs, rogorc qristianul<br />

qveynebs (hanTingtonisaTvis religia civilizaciuri identurobis ZiriTadi ganmsaz-<br />

Rvrelia), xolo, meore mxriv _ TurqeTs, irans, azerbaijansa <strong>da</strong> Crd. <strong>kavkasiis</strong> muslim<br />

xalxebs Soris 227 .<br />

<strong>kavkasiis</strong> konfliqtebis mizezebi SeiZleba iZebnebodes politikur <strong>da</strong> ekonomikur<br />

faqtorebSi. exeba ra azerbaijansa <strong>da</strong> somxeTs Soris konfliqtis sakiTxs, makfarleni<br />

aRniSnavs, rom irani pir<strong>da</strong>pir exmarebo<strong>da</strong> somxeTs <strong>da</strong> es ganpirobebuli iyo politikuri<br />

(TurqeTis gavlenis gaZliereba, azerbaijanuli nacionalizmis zr<strong>da</strong> iranis<br />

225 makfarleini n. “civilizaciaTa Sejaxeba”: kritikuli xedva. — saqarTvelos sagareo saqmeTa saministros<br />

sagareo politikis kvlevisa <strong>da</strong> analizis centris biuleteni, 11 (20), Tb., 1999, gv.11.<br />

226 iqve, gv.13.<br />

227 makfarleini n. <strong>da</strong>sax. naSr., gv.14.<br />

104


azerbaijanul umciresobaSi, SiSi aSS-azerbaijanis <strong>da</strong>axloebisa) <strong>da</strong> ekonomikuri<br />

(ekonomikuri mogeba bloka<strong>da</strong>Si myof somxeTTan vaWrobiT, iranis wili energetikul<br />

ganviTarebaSi) mizezebiT 228 .<br />

am faqtebis fonze, Znelia <strong>da</strong>eTanxmo samuel hanTingtonisa <strong>da</strong> rusi analitikosebis<br />

mtkicebas imis Sesaxeb, rom `ara<strong>for</strong>maluri koaliciebi yalibdeba civilizaciuri<br />

xazebis gaswvriv. qristianuli somxeTi, saqarTvelo, mTiani yarabaRi <strong>da</strong> CrdiloeT<br />

oseTi upirispirdebian muslimur azerbaijans, afxazeTs, CeCneTsa <strong>da</strong> inguSeTs~. mtkiceba,<br />

rom saqarTvelo oseTTan erTad upirispirdeba azerbaijans, cota ar iyos,<br />

ucnauria. aRsaniSnavia is faqti, rom saqarTvelos Tbili urTierToba hqon<strong>da</strong> du<strong>da</strong>evis<br />

CeCneTTan, z.gamsaxurdias mmarTvelobis periodSi. Tavisi argumentis gansamtkiceblad<br />

hanTingtoni <strong>da</strong>sZens, rom `ruseTis federaciaSi mcxovrebi muslimebi<br />

SekavSirdnen CeCnebis meTaurobiT~, mibaZes ra CuvaSeTis respublikis magaliTs,<br />

romelmac moqalaqeeebi gaaTavisufla CeCneTSi samsaxurisagan~. CuvaSeTi erT-erTi im<br />

respublikaTagani iyo, romelmac protesti gamoTqva ruseTis qmedebaTa gamo. Cuva-<br />

SeTi ZiriTa<strong>da</strong>d qristianulia <strong>da</strong> iq mcire raodenobiT arian muslimebi, miuxe<strong>da</strong>vad<br />

xalxis Turquli warmoamvlobisa.<br />

CeCneTis irgvliv <strong>da</strong>razmvas mniSvnelovani masStabi ar miuRia. igi im CrdilokavkasielebiT<br />

Semoifargla (<strong>da</strong>Restansa <strong>da</strong> inguSeTSi), romelTac eTnikuri <strong>da</strong> religiuri<br />

kavSiri aqvT CeCnebTan; maT gamoxates protesti <strong>da</strong> Seecadnen ruseTis samxedro<br />

Semotevis Tavi<strong>da</strong>n acilebas, maSin rodesac centraluri aziisa <strong>da</strong> ruseTis sxva<br />

muslimi xalxebi, kvlav dumdnen.<br />

`civilizaciuri <strong>da</strong>razmvis~ Tvalsazrisma gaarTula rogorc saqarTvelo-samxreT<br />

oseTis, aseve saqarTvelo-afxazeTis konfliqtis gageba. saqme isaa, rom afxazebi afxazeTSi,<br />

ZiriTa<strong>da</strong>d, ar arian muslimebi, gansxvavebiT TurqeTSi mcxovrebi afxazebisagan.<br />

civilizaciaTa Sejaxebis Teoriis <strong>da</strong>mcvelebi SecdomiT miiCneven afxazebs<br />

muslimebad, an, ubralod, ugulebelyofen am konfliqts, iseve rogorc 1990 wlis<br />

yirgizTa <strong>da</strong> uzbekTa konfliqts oSis regionSi <strong>da</strong> 1989 wels muslimi Turqi mesxebis<br />

wmen<strong>da</strong>s muslimur uzbekeTSi.<br />

imis mtkiceba, rom muslimebi SekavSirdnen <strong>kavkasiis</strong> romelime konfliqtis dros,<br />

sul mcire, gazviadeba iqnebo<strong>da</strong>. sainteresoa, rom am konfliqtebis warmosaxvam civilizaciaTa<br />

Sejaxebebad, iseve rogorc iugoslaviis konfliqtisa, didi STabeWdileba<br />

ver moaxdina muslimebze msoflio masStabiT. Tumca mas gacilebiT didi warmateba<br />

ergo <strong>da</strong>savleTSi, SesaZloa imitom, rom mediis roli iq ufro mniSvnelovania.<br />

faqtia, rom <strong>da</strong>savleTis qveynebma gasaocari <strong>da</strong>udevroba gamoiCines im SemTxvevebis<br />

mimarT, romlebic SeiZleba <strong>da</strong>xasiaTdes agresiul omebad qristianebsa <strong>da</strong> muslimebs<br />

Soris, rogorc es iyo bosniaSi, kosovoSi, mTian yarabaRSi, CeCneTsa <strong>da</strong> inguSeTSi.<br />

serbebis eTnikuri wmen<strong>da</strong> bosniaSi metismetad axlo iyo evropasTan imisaTvis, rom<br />

SesaZlebeli yofiliyo misi ugulebelyofa. amasTanave, es imdenad aSkara SemTxveva<br />

iyo, rom SeuZlebeli gax<strong>da</strong> misi <strong>da</strong>maxinjeba <strong>da</strong> arasworad gageba.<br />

amis sapirispirod, <strong>kavkasiis</strong> movlenebi, maT Soris 600.000 azerbaijanelis eTnikuri<br />

wmen<strong>da</strong> somxeTis mier okupirebul azerbaijanul teritoriebze, miCqmalul iqna, iseve<br />

rogorc omis kanonebisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa uflebebis umagaliTo <strong>da</strong>rRveva CeCneTSi. <strong>da</strong>savlur<br />

mediaSi gabatonebulma arasworma Sexedulebam <strong>da</strong> konfliqtebis gamartivebulma<br />

axsnam, misma Sedegebma <strong>da</strong>savleTis politikaze am regionSi warmoSva civilizaciaTa<br />

Sejaxebis scenaris axdenil winaswarmetyvelebad qcevis safrTxe.<br />

<strong>kavkasiis</strong> konfliqtebs Seswavla cxadyofs, rom religias arc erT maTganSi ar hqon<strong>da</strong><br />

ga<strong>da</strong>mwyveti mniSvneloba. religiis roli Semoifarglebo<strong>da</strong> eTnikuri identurobis<br />

228 iqve, gv.16.<br />

105


erT-erT determinantad yofniT. is <strong>garemo</strong>eba, rom religias, romelic SeiZleba<br />

gamoyenebul iqnes morwmuneTa SesakavSireblad konfliqturi situaciis dros, naklebad<br />

mimarTavdnen, <strong>da</strong>kavSirebulia sabWoTa aTeizmis 70 wlian batonobasTan,<br />

romelmac u<strong>da</strong>od SezRu<strong>da</strong> religiis roli yofili sabWoTa kavSiris yvela xalxis<br />

individualur <strong>da</strong> socialur cxovrebaSi. <strong>kavkasiis</strong> xalxebs Soris arsebuli mravalferovani<br />

urTierTobebi<strong>da</strong>n romelma Seasrula ga<strong>da</strong>mwyveti faqtoris roli, ramac gavlena<br />

iqonia movlenebze? Cven ukve aRvniSneT eTnikuri politikis mniSvneloba, romelic<br />

mWidro<strong>da</strong>a <strong>da</strong>kavSirebuli gareSe mtris winaaRnmdeg <strong>da</strong>razmvasTan. <strong>kavkasiis</strong> xalxebs<br />

Soris urTierTobis ganmsazRvreli faqtoria ara religiaze <strong>da</strong>fuZnebuli civilizaciuri<br />

<strong>da</strong>yofa, aramed, ubralod, nacionalizmisa <strong>da</strong> nacionaluri interesebis<br />

kombinacia.<br />

106


Nino Chikovani<br />

CULTURE AND RELIGION IN SOUTH CAUCASUS<br />

Summary<br />

Geographical settings and population. Caucasus represents a mosaic of cultures,<br />

confessions, ethnoses and languages. Its location and geographical environment were major<br />

determine factors of the way of life, interrelations and the history of the Caucasian peoples.<br />

Caucasus is populated by more than 50 different peoples. Caucasian mounteen was called a<br />

“mounteen of languages” by the Arab geographers.<br />

The Caucasus, throughout its history, has been a borderland. It has been an area over which<br />

empires have competed, in which cultures, civilizations and religions met. It has served both as<br />

bridge and barrier to contact between north and south, and between east and west. Its crucial<br />

geopolitical location has the mixed results: more often than not, the Caucasian peoples ‘lost rather<br />

than gained from their important geopolitical position’.<br />

The Caucasus has been one of the regions of the Eurasian continent most affected by what in<br />

the last decade has come to be called “the enw world disorder”. Together with <strong>for</strong>mwer Yogoslavia,<br />

it is the area most gravely hit by ethnopolitical conflict and warfare.<br />

The South Caucasus is comparatively easy to map. It consists of three major peoples: the<br />

Azeris (6 million), Georgians (4 million) and Armenians (3,5 million in the Caucasus), as well as the<br />

number of less numerous peoples, some of which are indigenous. All the republics are multiethnic,<br />

although presently Armenia is developing towards a mono-ethnic state with over 95%<br />

Armenians. In Georgia the titular nationality comprises less than 70% of the population. The<br />

majority population itself, the Georgians or Kartvelians, compises several sub-groups such as<br />

Mingrelians and Svans. In Azrebaijan, the Azeri presently make up 83%.<br />

The North Caucasus presents a considerably more complicated population map. Its population<br />

is composed of several different groups of people. The first groupe are those which can be termed<br />

only as indigenous Caucasian peoples: the Vainakh peoples (composed of Chechens, Ingush and<br />

Tsova-Tush) and Dagestan peoples – Avars, lezgins, Dargins and Laks; Abkhaz and Circassian<br />

peoples (sub-divided somewhat artificially into Kabardins, Adyge and Cherkess).These people do<br />

not have an origin outside the Caucasus. The second group of peoples inhabiting the Caucasus<br />

are settlers of Turkic and Iranian origin.Ossetians and the Tats (Mountain Jews) are the only<br />

sizeable ethnic groups to claim Iranian origin. The Turkic people of the North Caucasus belong to<br />

the Kipchak family of languages, and consist of the Karachais ans Balkars (who are in fact one<br />

people speaking dialects of the same langiage) in the central North Caucasus, and the Kumyks<br />

and Nogais in Dagestan.<br />

The Caucasian peoples belong to the four langiage groups: Caucasian (or Paleocaucasian),<br />

Indoeuropean, Turkic and Semit. It is considered, that the people speaking Caucasian languages<br />

are indigenous, and others moved to Caucasus in different periods of history.<br />

Religions and ethnoses in the South Caucasus. Main confessions and their historical<br />

and territorial localization. Georgia is situated in the western part of the South Caucasus. The<br />

Black Sea <strong>for</strong>mes a western border of Georgia, Turkey – the south-western border, Armenia<br />

borders with Georgia from the south-eastern part, and Azerbaijan – from the north-eastern one.<br />

State language – Georgian – belongs to the Kartvelian group of the Iberian-Caucasian<br />

languages. In Abkhazia, the Abkhazian language has a state language status too.The Georgian<br />

alphabet is one of the 14 original alphabets in the world, it consists of 33 letters.<br />

107


Because of its geopolitical situation and history, Georgia traditionally is a poliethnic country.<br />

According to the <strong>da</strong>ta of the list of 1989, more than 90 nationalities were settled in Georgia.<br />

Poplulation – 5,4 million, 29,87%. In 2002 the number of population diminished to 4,6 million,<br />

ethnic minoroties – 15,9%. The georgians have no numerous and powerful diasporas abroad.<br />

The Georgians consist of three sub-ethnic groups – the Karts, the Mingrelians and the Svans.<br />

the fourth group – Lazs – live on the territory of Turkey.<br />

Orthodox Christians are 65% of the whole population, Muslims – 11%, Russian Orthodox<br />

Christians – 10%, Monophyzit Armenians – 8%, others – 6%. A part of the population are the<br />

sectants.<br />

Azerbaijan is situated in the South-Eastern part of the Southern Caucasus. The neighbours of<br />

Azerbaijan are: Russian Federation (Dagestan) from the North, Georgia from the North-West,<br />

Armenia and Turkey – from the South-West, Iran – from the South, the Caspian Sea – from the<br />

East.<br />

The main religion is Islam. Christianity and Ju<strong>da</strong>ism are also presented. Major part of Muslims<br />

are the Azeris, most of them – Shiits.<br />

The “religion Renaissance” in Azerbaijan has passed along with the proccess of increasing<br />

national self-consciousness. Government has controlled the situation in the confessional sphere.<br />

Armenia is situated in the mountainous region of the South Caucasus. It borders with Georgia<br />

(from the North), Azerbaijan (from the East), Turkey (from the West), Iran (from the South).<br />

Population (1998) – 3,7 million, over 95% of them are the Armenians. State language –<br />

Armenian, which belongs to the Indoeuropean group of languages. The original Armenian alphabet<br />

consists of 39 letters. Ethnic Armenians live also in many countries of the world and <strong>for</strong>m a<br />

powerful diaspora. Russians, Yezids, Greeks and Jews are the minorities in Armenia.<br />

Majority of Armenians are the Monophysit Cgristians – 80% of the population. The Armenian<br />

Church is one of the strongest, independent and active Christian churches.<br />

Followers of four major religions are found in the Caucasus.<br />

Christianity is present in the South Caucasus in variuos <strong>for</strong>ms. The main pillars of Christianity<br />

in the region are the Georgian Ortodox Church and the Armenien monophysite Church. Moreover,<br />

the cinsiderable majority of Ossetians are Orthodox Christians. The Abkhaz are also partly<br />

Christian, although the Abkhaz in general are equally weary of both Islam and Christianity – an<br />

interesting instance of the retention of pagan traditions, their amalgamation with Islam and<br />

Christianity, and a generally low religious profile. Since the break-up of the Soviet Union, a number<br />

of Protestant missions have reached the Caucasus from Western Europe, but have gained few<br />

followers, with some success only in Armrnia.<br />

Islam exists in both its versions. Shi’i Islam being majority religion of the Azeris (75-85%), of<br />

the Talysh of Azerbaijan, and a small number of Dagestani ethnic groups on the territory of<br />

Azrebaijan. The majority Sunni tradition exists both in its Shafi’i school, among the peoples of<br />

Dagestan, but predominantly in the Hanafi school, which is the religion of Chechnya and<br />

Ingushetia, of the Circassian peoples, the Turkic Karachais and Balkars, the Ajars of Georgia, as<br />

well as of the minority of Azeris that are Sunni and the minorities of Ossetians and Abkhazians tha<br />

are Muslim.<br />

Ju<strong>da</strong>ism is represented in the <strong>for</strong>m of indigenous Georgian Jews, as well as the Tats or<br />

Mountain Jews, who live in Azerbaijan and Dagestan. There were also Ashkenazi Jews living<br />

mainly in Baku, many of whom have migrated to Israel, as well as the Georgian Jews, more as a<br />

result of the generally difficult conditions in the countries than any discrimination.<br />

Budism is the religion of the Kalmyks, who live on the northwestern shore of the Caspian Sea,<br />

to the North of Dagestan. Kalmykia is not normally considered as a part of the Caucasus, but it is<br />

108


not part of any other Russian region and does border the Caucasus. Moreover, interaction<br />

between Kalmyks and the Caucasian peoples to their south are increasing.<br />

The grave chellenge <strong>for</strong> the Caucasian Islam comes from Vahabism – extreme politisized,<br />

militarist phenomenon of Islam.<br />

Geographic, political and cultural roots of the division of the North and South<br />

Caucasus. The geographical delimitation of the Caucasus, as that of Europe <strong>for</strong> that matter, has<br />

no generally accepted answer.<br />

In the light of history of the past 200 years and with regard to demographic factors, the logical<br />

northern border of the Caucasus would be the area originally in the foothills but later in the planes<br />

on the northern slope of the Caucasian moutains which saparates the area of habitation of the<br />

small peoples of the North Caucasus from the Russian-populated areas to their north. The<br />

delimitation is made difficult by the fact that the administrative units of the North Caucasus are<br />

drawn further north than the traditional places of residence of their titular nations. It seems safe to<br />

argue that the reason <strong>for</strong> drawing of the map dirong the early Soviet era was in order to include<br />

large Slavic populations in these territories, with the aim of diluting their demographic composition.<br />

Operational definitions of culture and civilization in the framework of the cource. The<br />

concept of culture is one of the most wide-used terms. We have to use an operational definition of<br />

the term, according to the aim of our cource. We consider culture as the “another nature”, created<br />

by he difefrent ethnoses during the centuries. The self-determination of the nation is determined by<br />

its culture.<br />

One can find two main interpretations of civilization in the scientific literature. During the last<br />

decades the theory of local civilizations became the subject of special interest. Relation between<br />

cultures and civilizations <strong>for</strong>m the model of the modern world. The growing interest to the<br />

phenomenon of civilization is determoned by academic and practical interests.<br />

The local-historical interpretation of the concept of civilization <strong>for</strong>ms the basis <strong>for</strong> our course.<br />

The Caucasus – the contact zone of cultures and civilizations. The Caucasus has always<br />

played an important role as a bridge between the East and the West, the North and the South.<br />

Due to the fact that the Caucasus is the contact zone of cultures and civilizations, we have to<br />

discuss some problems connected with its localization on the crossroad.<br />

The consept of the common cultural space and its correlation with the Caucasus. The<br />

problem of the Caucasian (South-Caucasian) identity. The problem discussed in our course<br />

can be <strong>for</strong>mulated in two questions: 1) Caucasian cultures or Caucasian culture? 2) The possible<br />

existence of cultural or civilizational unity of Caucasus in past or present. We suppose that there is<br />

no reason to consider the existence of common Caucasian culture or civilization, because in this<br />

case we’ll have to ignore a number of historical facts. It seems more convenient to use the notions<br />

of “Caucasian cultural space” and “Caucasian identity”. An idea of Caucasian unity may be<br />

attractive, but we have to distinguish reality from the political wishes, as the cultural and<br />

civilizational orientations and experiences not always coincide with the political ones.<br />

The idea of united Caucasus: historical viewpoint. The attempts of unification in the 11-<br />

12 th centuries, their ideologic background and practical steps towards the idea.<br />

Reappearence of the idea during the following centuries. We come across different viewpoints<br />

in modern scientific literature in regard to a civilizational belonging of Caucasus and its individual<br />

parts. According to one viewpoint, based on definite criteria, we can talk of Caucasus as a peculiar<br />

civilization, subcivilization or cultural unity. More courageous, mostly politicians or those close to<br />

the political circles, talk on the possibility of political unity, which had cultural and civilizational unity<br />

basis or may have such. But the history of the Caucasian peoples presents to us more failed<br />

ef<strong>for</strong>ts of implementing Caucasian unity than success of these ef<strong>for</strong>ts.<br />

109


An objective of the present article is to analyze the history of Caucasus and, namely, of one<br />

section of history, which is just an exception from these failed ef<strong>for</strong>ts. Here is meant the political<br />

and cultural situation of the 11 th -12 th centuries, when this unity was being outlined, which can be<br />

labelled as the united cultural space. Even more, a political realization of this unity is taking place.<br />

Though it is a short period, but it has a great influence on the further history of the Caucasian<br />

peoples.<br />

The 11 th -12 th centuries have been known as one of the most important periods in the history of<br />

Georgia. It is the period when not only “Georgia” - a new country was founded, but a greater<br />

<strong>for</strong>mation was being generated. It had not had its historical-geographical name as of yet, but<br />

everything pointed to its name being just the very “Georgia”. . . Active participants of this <strong>for</strong>mation<br />

were not only South and East of Caucasus (Armenia, Shirvan), but the other end of the Caucasus<br />

Range (Dagestan-Chechnya, Ossetia, Circassia). A great “world” was being <strong>for</strong>med, an organizing<br />

centre of which was Georgia.<br />

In the period mentioned above a concept “Georgia” was established as a term designating<br />

cultural-political and socio-economic unity. “Georgia was called the territory, in which, along with<br />

political and cultural possession, there were being spread socio-economic relations characteristic<br />

to the Georgian people”. The term “Georgian” implied all “who, despite their ethnic origin,<br />

recognized Georgian (diophysite) Christianity, to whom Georgian feu<strong>da</strong>l relations were common<br />

and who conducted their activities on the Georgian political and cultural field”. Within this field there<br />

was entire Caucasus gradually being involved.<br />

Consoli<strong>da</strong>tion of a “new country” was ongoing on the basis of the Georgian language, which in<br />

that period conducted the function of a universal language <strong>for</strong> church services throughout<br />

Caucasus. To make a parallel with the process of <strong>for</strong>ming other cultural unities (civilizations,<br />

subcivilizations), we should remember, that, <strong>for</strong> example, <strong>for</strong>mation of the West as a single cultural<br />

space and of individual civilizations, was promoted by the primacy of the Latin language, a<br />

universal language of the church, <strong>for</strong> the Western-Christian states. We can say the same about the<br />

role of the Arabian language <strong>for</strong> the Muslim East. It seems that the Georgian language was<br />

commencing to play the same role in Caucasus. Study of hagiographic literature, annals,<br />

epigraphic and architectural monuments clarifies that in the 11 th -12 th centuries the Georgian<br />

language and culture was spread not only in the elite circles of the Caucasian population<br />

(Chalcedonian Armenians, Albanian monophysite population, North Caucasus) but in public at<br />

large as well.<br />

Thus, Caucasus, in the present political terminology, was a single geopolitical space and the<br />

political and cultural figures were well aware of this. This is witnessed by the conception <strong>for</strong>med in<br />

the 70s of the 11 th century, which belongs to Leonty Mroveli. It should have substantiated the unity<br />

of the Caucasian world and substantiality of the course led by the Georgian rulers, directed at the<br />

consoli<strong>da</strong>tion of Georgia. At the same time, the work by Leonty Mroveli clearly reveals theoretical<br />

interest, generated just in the process of unification, in the issues in regard to people’s<br />

classification and their geographical settlement.<br />

In the same period Georgian messianic idea is being <strong>for</strong>med, which is based on the belief that<br />

the Georgian language has being endowed with a special mission; Christ’s chasuble is in Georgia;<br />

Georgia is a country of Our Lady; The Bagrations royal dynasty is of divine origin. The idea served<br />

the same objective as Leonty Mroveli’s conception and played an important role in the cultural and<br />

political life of Georgia in 11 th -12 th centuries. Messianism belongs to the number of stable<br />

stereotypes of political thought and behavior, which is being <strong>for</strong>med in certain situation and is<br />

practically unchanged in time. Though the Georgian messianic idea has not been characterized by<br />

a “long duration of existence”.<br />

110


Along with language and through the language, religion plays the greatest role in <strong>for</strong>ming<br />

single Caucasus. Through Georgia – a <strong>for</strong>ming unity centre – Christianity was being spread in<br />

North Caucasus, where there existed Episcopal cathedras and Georgia’s political and cultural<br />

impact was being established. The Georgian kings were well aware of the importance of ideology,<br />

this explains their ef<strong>for</strong>ts, starting from David Agmashenebeli’s period, to convert Monophisit<br />

Armenians to Chalcedonian belief.<br />

It is difficult to say what “the great world – Caucasus” will be like, which was being <strong>for</strong>med<br />

around Georgia, as a centre, whether it takes a <strong>for</strong>m of separate civilization or subcivilization. But it<br />

is a fact that an ef<strong>for</strong>t to <strong>for</strong>m a single geopolitical space was accompanied by the measures<br />

directed at providing its ideological and cultural fun<strong>da</strong>mentals, which were more or less<br />

successfully implemented.<br />

The scholars say that consoli<strong>da</strong>tion of multinational, multicultural and multireligious state of<br />

South and North Caucasus around Georgia was the most important factor from the viewpoint if not<br />

of homogenization of Caucasus’ single political space and culture, then of some integration and, at<br />

the same time, <strong>for</strong> developing peculiarity of each integral part.<br />

But the history of Caucasian unity had not been long. As L.Tukhashvili mentioned, Georgia<br />

failed to implement the two most efficient <strong>for</strong>ms of expansion: an economic expansion – economic<br />

mastering of the provinces being under the influence of developed commercial capital (Georgia<br />

had not reached this level as of yet) and a cultural expansion, which, as it had been said above,<br />

started but Georgia had not enough time <strong>for</strong> its continuation and development.<br />

From the 13 th century the situation in Caucasus has radically changed. Mongols’ raids resulted<br />

in weakening of Georgia’s state, Islam gradually spread in North Caucasus. To the north and south<br />

of the Caucasus Range there were <strong>for</strong>med political and cultural systems, essentially differing from<br />

one another. Though much common was left among the Caucasian peoples, firstly, just in the<br />

cultural sphere (ordinary culture, hospitality tradition, relations between the generations, brotherly<br />

friendship, etc), the difference was becoming distinct.<br />

The ideological-political conception <strong>for</strong>med in the 11 th century used “to reanimate” in the<br />

following centuries. For example, an idea appeared in the period of Erekle II to unite South<br />

Caucasus under the power of Erekle. Georgia was implied as the centre in this case as well,<br />

though the situation was absolutely different and the idea of unity was determined by the<br />

acuteness of <strong>for</strong>eign political orientation issue.<br />

Further on, some unification of the Caucasian peoples took place within the Russian Empire.<br />

The administrative units of both North and South Caucasus have joined the Caucasus’ vicegerency<br />

and Tbilisi was the place, where an administrative centre and vicegerent’s residence were located.<br />

After being divided into the spheres of Iran’s and Turkey’s influence <strong>for</strong> several-century long<br />

period, unification in a single political space <strong>for</strong>med favorable terms <strong>for</strong> reviving traditional contacts<br />

(among them cultural) among the Caucasian peoples, though the imperial principle “divide et<br />

impera” <strong>for</strong>med serious problems in this respect.<br />

After February 1917 revolution Russia’s government, with the aim of managing over South<br />

Caucasus, founded “Special Committee of Transcaucasus”, when the Bolsheviks came to power<br />

(October, 1917) there was <strong>for</strong>med the Transcaucasian Commissariat. In February 1918 the<br />

Transcaucasian Seym was founded, which was later disintegrated due to the contradictions among<br />

its integral parts (Georgia, Azerbaijan, Armenia) and the potentials to <strong>for</strong>m state independence.<br />

This was followed by declaring independence of Georgia, Armenia and Azerbaijan in May, 1918.<br />

There was no basis <strong>for</strong> establishment of South Caucasus as a single political organism.<br />

After the Soviet power was established, Russia has once more tried to <strong>for</strong>m single<br />

administrative units in North and South Caucasus: in 1924-1936 there existed Transcaucasian<br />

111


Soviet Federative <strong>Social</strong>ist Republic, in 1922-1924 - Autonomous Republic of Mountain Peoples<br />

within the Russian Soviet Federative <strong>Social</strong>ist Republic. Neither this ef<strong>for</strong>ts had any success.<br />

As we see, the ef<strong>for</strong>ts to <strong>for</strong>m Caucasian unity in any <strong>for</strong>m were based on the political realities.<br />

Not only political activities, but even the very ideas of supposed or real existence of such unities<br />

seem to proceed more from the political situation than from pure scientific analysis.<br />

The idea of the “Common Caucasian House” and the attempts of its realization in 90s<br />

of the 20th century. The idea of the “peaceful Caucasus” as an alternative of S.Huntington’s<br />

theory. As we see, the ef<strong>for</strong>ts to <strong>for</strong>m Caucasian unity in any <strong>for</strong>m were based on the political<br />

realities. Not only political activities, but even the very ideas of supposed or real existence of such<br />

unities seem to proceed more from the political situation than from pure scientific analysis. That the<br />

idea of single Caucasus was mostly caused by the political moments is witnessed by the events of<br />

the end of the 20th century. In the beginning of the 90’s the conception of “single Caucasian<br />

house” was caused by the new situation <strong>for</strong>med after the Soviet Union dissolution and pathos of<br />

confrontation with Russia. The authors of the “house” idea imagined it in different ways: they talked<br />

now about “Caucasian Parliament”, then on the unity like that of European Union. But the situation<br />

remained out of sight that the union of this kind is based on common world outlook (based on<br />

religion), common in<strong>for</strong>mation space and other factors, which did not exist in case of Caucasus.<br />

That’s why <strong>for</strong>mation of “single Caucasian house” remained at the level of declarations.<br />

The only one the realization of which we witnessed was Confederation of Caucasian Mountain<br />

Peoples <strong>for</strong>med in the beginning of the 90’s. It soon was turned into the Confederation of<br />

Caucasian Peoples. It should be noted that Russian central mass media of that period presented<br />

the case as if the talk was in regard to a really existing <strong>for</strong>mation with its parliament, president and<br />

army (it was rarely mentioned about the problem of legitimacy) and the newspaper in Dagestan,<br />

being of different orientation, released no material, regarding the confederation.<br />

Lacking any basis, this feeble <strong>for</strong>mation still managed to play a negative role in the Caucasian<br />

conflicts. This <strong>for</strong>ced the politicians to search <strong>for</strong> the arguments in favour of unrealized idea of<br />

common Caucasian unity. The idea of “peaceful Caucasus” was a response and some alternative<br />

to S.Huntington’s conception. Unlike the “Caucasian house”, it implies not a union of some kind,<br />

but determination of common interests and <strong>for</strong>mation of terms <strong>for</strong> peaceful co-existence through<br />

talks and agreements.<br />

The politicians’ initiative was a basis <strong>for</strong> the international conferences, launched in 1997-1998<br />

and dedicated to the problems of common geopolitics and single cultural space of Caucasus. The<br />

same as earlier, now great attention was turned to the search <strong>for</strong> historical-cultural principles of<br />

Caucasian peoples’ unity. We’ll cite here one characteristic fragment from the speech delivered by<br />

the then Georgian Parliament chair Zurab Zhvania at the conference held in Tbilisi State<br />

University: “Caucasian unity is not only a political conception. In fact, Caucasus is a diverse and, at<br />

the same time, homogenous <strong>for</strong>mation, a phenomenon, which was being <strong>for</strong>med over centuries<br />

and millennia, which has distinctly determined authentic social and cultural institutions… This gives<br />

an opportunity to talk on single Caucasian civilization phenomenon the founders of which –<br />

Caucasian peoples – despite religious and ethnic differences are united by common values and<br />

similar mentality”.<br />

The then Minister of Culture of Georgia mentioned at the same conference: “We, Caucasian<br />

peoples, are one whole – historically and geopolitically, we, essentially, are kindred peoples by<br />

psychophysical order, “Caucasian character”, appearance, temperament, moral, ideals”.<br />

The politicians’ opinion and its basis are quite clear. But at the conference the scholars and<br />

researchers stressed the existence of essentially different systems of peoples and states to the<br />

North and South of the Caucasus Range and the need to take this fact into consideration while<br />

112


discussing the issue of a single Caucasian space (or civilization). We should add that the<br />

difference is most vivid among the peoples living at one side of the Caucasus Range as well.<br />

We may be charmed by the idea of Caucasian unity. But it’s necessary to differentiate from<br />

one another the wish <strong>for</strong> close cooperation in any field, <strong>for</strong> having a single plat<strong>for</strong>m on the political<br />

arena or aspiration to have such in the future, and on the other part, the reality, which doesn’t or<br />

less coincide with the wish. To express in other words, political (on the one part) and culturalcivilizational<br />

(on the other part) realities, orientations, experience differ from one another.<br />

The idea of reaching unity of Caucasus or some of its regions, in any case, exists (and, most<br />

likely, may exist) over last centuries only as an ideal to which the people, living in it, strive. But to<br />

look at first sight at the historical panorama is quite enough to be convinced of the talk being<br />

groundless in regard to some harmony and unity of the Caucasian peoples.<br />

Actualization and politization of the problems of cultural and religious identity in the<br />

Post-Sovier era. Within the framework of our cource, religion intends not the theological doctrine<br />

or an institute, but the central system, which designs a civilization. On the other hand, <strong>for</strong>mation of<br />

religion is determined by the civilization, as a certain response to a chellenge of environment. The<br />

religion <strong>for</strong>ms a system of values, and the individual and group values are based on them.<br />

The issues of cultural and civilizational identity acquired special topicality. Along with the<br />

scientists, they are more often becoming an object of the politicians’ interest. Research of identity<br />

along with theoretical study acquires practical importance as well, because it gives an opportunity<br />

to determine the present-<strong>da</strong>y and future cultural-political reference points.<br />

Determination of civiliational identity, quite often, is considered to be a means <strong>for</strong> overcoming<br />

the crisis, experienced by the states being in the process of <strong>for</strong>ming.<br />

The problems of cultural and civilizational identity are most topical <strong>for</strong> the so-called small<br />

nations and peoples, whose mentality, according to Milan Kundera, is determined by a permanent<br />

search <strong>for</strong> their own importance. For the peoples of Caucasus, Georgians involved, the case<br />

becomes far more complicated by the factor of their being at the turn of cultures and civilizations.<br />

Caucasus, both historically and now, is a bridge connecting the West and the East, the North and<br />

the South, a crossroad of civilizations and, correspondingly, an area where the interests of various<br />

<strong>for</strong>ces intersect. Caucasus is that very region, which has been <strong>for</strong> centuries characterized by an<br />

organic merging of integrational and disintegrational tendencies and dynamic balance.<br />

By the prognosis of the conflicts of civilizations, the peoples, living on the boun<strong>da</strong>ry dividing<br />

civilizations, are destined to become a battlefield <strong>for</strong> bloody clashes between the civilizations. This<br />

rather unfavorable perspective instigates research of the problems of identity. Georgians belong to<br />

such peoples. If we remember that the historical past of the peoples living on the crossroad of<br />

cultures and civilizations is, as a rule, a search <strong>for</strong> the <strong>for</strong>ms of the fight <strong>for</strong> their surviving and a<br />

<strong>for</strong>m of more or less successful realization, it becomes clear that they have special interest in the<br />

problems mentioned above.<br />

According to the theories of local civilizations (N.Danilevski, A.Toynbee, S.Huntington, etc),<br />

religon is one of the main determinants of civilization. But it would not be right to consider religion<br />

as a single and most important parametre of the culture/civilization. It can bring us to the<br />

alternative conclusions. The example of Georgia is one of the most evident cases. It would be<br />

mentioned the two different versions of the civilizational belongingf Georgia, based on the<br />

abovemetioned characteristic ans resulting to the different conclusions.<br />

One of these viewpoints offers Georgia as a part of Western Christian civilization. The other<br />

parts of the same civilization are Byzantium, armenia, Russia snd some minor unities. But the<br />

East-Christian world is not homogenous and monotonous, and the religion belonging to this unity<br />

not always means the civilization coincidence. Furthermore, the religion parametre may be stable<br />

<strong>for</strong> a long time, but the changes of other civilizational characteristics may led to the trans<strong>for</strong>mation<br />

113


of the civilizational identity. For example, the religion characteristic of Georgia has not changed<br />

during the centuries, but it is not easy to define its civilizational belonging, because of shifting of<br />

other characteristics and civilizational environment as well.<br />

The version of belonging of Georgia to the Euroasian civilization can be disposed in the same<br />

framework. This viewpoint is widespread among the Russian politicians and a part of the Georgian<br />

political ellite.<br />

Another version, based on the same parametre, assumes that Georgia is a part of the Western<br />

Civilization, because it was one of the first European countries, where Christianity was established<br />

as a state religion as early as in the 4 th century, and European civilization is based on the same<br />

Christian values. For the group of the Georgian researchers and politicians this opinion is a<br />

doubtless conclusion, but there is another group which prefers to find more convincing arguments.<br />

Religion often functions as a factor separating the two communities. The belligerenr groups are<br />

differentiated by speaking different languages, having leaved somewhat segregated from one<br />

another with different social organization. adherence of the conflicting groups to different religions<br />

has been an adiitional factor in their mutial hostility and distrust. Ethnicity, and not religion, has<br />

been politicized. In this framework, religion has merely ocuupied a place among other determinants<br />

of ethnic identity. Whenever religion has been used, it has been as a political tool rather then <strong>for</strong><br />

its own aims.<br />

Neither religious identity, and surely not theological perspecrives have been the primary<br />

factors inderpinning the politization of the parties. The polarization is based on ethnic and political<br />

grounds.<br />

Religion as a factor in the contemporary conflicts of the Caucasus. The roots of<br />

conflicts. It is not enough that the two communities in conflict hold different religious beliefsin<br />

order ti describe the conflict as religious in character. Religion must be on the agen<strong>da</strong> of the<br />

conflict; religiom must be an issue os the conflict or conflict must be understood in clearly religious<br />

terms by at least one os the sides. is has been advanced that one can speak of the involvment of<br />

religion in a conflict where at least one of the following conditions is met: 1) At least one party<br />

refers to a religious body of thinking to legitimize conflict behavior; 2) the polarization of partie is<br />

undrpinned by religious identity or theological perspectives.<br />

Since the 1960s in most perts of the world ethnopolitical conflicts has been an incresing source<br />

of concern in the international arena. One of the proncipal findings of research has been the<br />

effectiveness od solutions of regional autonomy. The scientists have observed that creating an<br />

autonomy as a conflict-solving mechanism is both a theoretical and a practical option <strong>for</strong> the<br />

perties. However, the record of autonomy in the empirical context of the <strong>for</strong>mer Soviet Union does<br />

not seem to corroborate the more posotive e[periences connected with autonomy in other parts of<br />

the world.<br />

In the Soviet Union the autonomous structures were given no actual autonomy or real political<br />

power. The power remained in Moscow. The autonomies never became autonomous. The second<br />

strategy was to use national delimitation to create sources of dissent among the Caucasian<br />

peoples. A number of borders between ethnic communities were drawn in such a way not to<br />

correspond with the demographic realities. The roots of conflicts in the Caucasus had been directly<br />

created by Sovier rule.<br />

The fact should me mentioned that there are numerous minoroties of various sizes and<br />

problems both in Georgia and Azerbaidjan, but only those that were the holders of an autonomous<br />

status actually rebelled. The ethnic minoroties (e.g. the Abkhaz, the Karabakh Armenians) weigh<br />

very much lighter demographically than their neighbours and <strong>for</strong>mer overlords.The fact tha despite<br />

these figures the conflict led to their relative victories was promarily due to internal disorder in<br />

114


Azerbaijan and Georgia, and quite overt Russian and Armenian support <strong>for</strong> the ambitions of the<br />

minorotites.<br />

Some of the researcers nite, that the role of religion as a variable affecting stability is often<br />

overplayed by most Western analysts. For example, the conflicts in the Caucasus have been<br />

variously painted as a conflict between Muslim Azerbaijan and Christian Armenia, or the Muslim<br />

Checnya against Orthodox Russia. Religious affilation is but one of many variables influencing<br />

political and social changes. In and of itself, however, religion is not the critical variable deciding<br />

the future of the region.<br />

Many of the authors have identified ethnic diversity as a key factor of the conflicts. During the<br />

Soviet era, potential catalists of conflict, such as religious and ethnic diversity, were tightly<br />

suppressed. The resurgence of communal identitties among the Caucasian nationalities has been<br />

the decisive factor in allowingethnic mobilization to turn into outright conflict. The primary reason<br />

<strong>for</strong> the uncreasingly conflictual attitude of minorirties is the strengthening of group identity.<br />

One clear source of conflicts in the Caucasus has been the awakening of assumed promordial<br />

identities such as tribe, ethnicity or religion. These identities are very much tied to social and<br />

political circumstances. The ethnic mobilization usually takes place in an atmosphere of conflict<br />

with another communal group.<br />

Another method of obliterating ethnic identity is to impose an ideology in its place. In the case<br />

of the <strong>for</strong>mer Sovier Union, the Communist ideology was though to gradually erase differences<br />

between peiple and create a New Man. The “nationa”l units making up the USSR were not<br />

ethnically homogenous; the result of this hrterogeneity was an ezplicit or implicit policy of<br />

assimilation of minorities by the “titular nationality” of the units. For these minorities the question of<br />

personal anf group identity was highly comlicated.<br />

Although the Soviet identity was supposed to be strongest and deepest, that was often not the<br />

case: people adopted a Soviet identity at the side of, but not in place of, their communal identity.<br />

The primary, traditional identities of nation, religion or region is a process that can take place only<br />

gradually and very reluctantly. Furthermore, the Soviet class-inspired identity was largely<br />

inapplicable tj the Caucasian peoples.<br />

The main consequence of the dissolution of the Sovier Union was the withering away of the<br />

Soviet identity <strong>for</strong> the peoples of the Caucasus. The overlapping identity which held the peoples of<br />

the union together was no linger present. This constitutes a factor in the eruption of violent<br />

conflicts.<br />

The process of nation-building in the Caucasus has not been successful. The governments<br />

have been unable to make munorities feel a part of the state.<br />

Another main factor of the conflicts in the Caucasus is the strucrural instability. Beside the<br />

legasy of the Soviet territorial structure in the region, there are several other factors underlying the<br />

political instability of the Caucasian states. Beyond the concequences of the Soviet legacy <strong>for</strong> state<br />

structure, it has resulted in a population unfamiliar with participatory politics. Another crucial factor<br />

has been the dramatic decline in economic production.<br />

One of the factors is territoria control. Four of the Caucasian conflicts consist of an ethnically<br />

based autonomous area.<br />

S.Huntington, as well as Russian analysts claim that in<strong>for</strong>mal coalitions were developing along<br />

civilizational lines. The predominance of this kind of thinking led to difficulty in understanding of the<br />

Caucasian conflicts. The underlying factor determining the relations between Caucasian peoples is<br />

not a civilizational divide based on religion but simpy a combination of nationalism and national<br />

interests.<br />

The complex domestic, cultural, regional and international factors underlying many of the<br />

conflicts in the Caucasus. Although each situation is unique, several factors are at play in a<br />

115


number of disputes. Key domestic and cultural elements include the Soviet legacy, ethnic and<br />

religious differences, instability of the current transnational period, the growing problem of<br />

corruption, and increasing economic inequalities caused by the uneven distribution of wealth,<br />

which often overlaps with competition of natural resources. International factors include the contest<br />

<strong>for</strong> political and economic influence in the region by Russia, Turkey, Iran and the West.<br />

116

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!