08.11.2014 Views

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

SALVATORE COLOMO<br />

dal 1700 al 1900<br />

Baronie<br />

VOLUME 6


Poesie in limba – Baronie dal 1700 al 1900<br />

Collana «Sardigna in limba»<br />

Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo<br />

Progetto grafico e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl<br />

Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl<br />

© Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s.<br />

di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba»<br />

© 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s - Nuoro,<br />

via Foscolo 45, per «Poesie in limba – Baronie dal 1700 al 1900»,<br />

Volume 6 della Collana «Sardigna in limba»<br />

Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta,<br />

memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico,<br />

meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio,<br />

televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore.<br />

L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright<br />

ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare.<br />

1° edizione - 2008<br />

EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />

s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro<br />

tel. e fax 0784/257121<br />

www.sardegnaweb.it - info@sardegnaweb.it


La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di<br />

leggere la vera cultura e la storia delle genti di <strong>Sardegna</strong><br />

attraverso il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti<br />

sardi non sono quasi mai dei veri letterati, ma semplici<br />

cultori della lingua e delle tradizioni locali, provenienti<br />

dal popolo, di cui sono la voce più autentica.<br />

Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende,<br />

nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega<br />

istantaneamente all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in<br />

cui sono stati concepiti. È la forza della limba, legata alle<br />

tradizioni e al sapere più antico, che ci aiuta a rivivere<br />

i fatti e gli argomenti narrati con autenticità e a non<br />

dimenticare la potenza culturale della letteratura poetica,<br />

la più tradizionale dell’isola. Sottili o ironici, beffardi o<br />

delicati, i versi qui raccolti nascono dall’animo di poeti<br />

sardi che, dal Quattrocento a oggi, non hanno mai smesso<br />

di cantare la vita e i suoi eventi con naturalezza e spontaneità,<br />

ma anche con grande maestria e raffinatezza.<br />

L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono<br />

poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece<br />

dedicati alle gare poetiche, di cui la <strong>Sardegna</strong> vanta una<br />

ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di<br />

scomparsa: i poeti improvvisatori ancora in attività risultano<br />

infatti ormai pochissimi.<br />

Gli agili libretti sono classificati per gruppi di subregioni<br />

e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in<br />

ordine cronologico, in base alla loro data di nascita,<br />

e sono corredati da una breve nota biografica. Per le poesie,<br />

la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, mentre<br />

per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate.<br />

L’impostazione in base alle antiche subregioni della


<strong>Sardegna</strong> (piuttosto che alle nuove province, per esempio)<br />

nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto<br />

sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta<br />

schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico<br />

che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle<br />

che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche<br />

per eccellenza, i veri “territori” della <strong>Sardegna</strong>, tuttora così<br />

identificati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel<br />

popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce<br />

le tradizioni e i costumi della nostra isola.<br />

La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di<br />

dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha<br />

presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata<br />

impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta<br />

validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico,<br />

territoriale.<br />

Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure<br />

piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori,<br />

destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi<br />

lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia<br />

dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie,<br />

ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere<br />

materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo<br />

compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli<br />

elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco<br />

conosciuti, della cultura del nostro popolo.<br />

Salvatore Colomo


d<br />

Donna Rosaria Guiso (o Chisu)<br />

(XVIII secolo)<br />

Originaria di Orosei, visse nel 1700. Donna<br />

molto bella e affascinante della nobile casata dei<br />

Guiso, si sposò in prime nozze con un certo Toto,<br />

da cui ebbe un fi glio. Durante il tragitto alla chiesa<br />

per il battesimo del bimbo, il marito venne ucciso<br />

da un rivale in amore che, dopo qualche tempo<br />

dall’assassinio, riuscì a conquistare la vedova e a<br />

sposarla. Ma quando quest’ultima scoprì che era<br />

stato proprio lui a ordinare l’omicidio del padre di<br />

suo fi glio, lo cacciò defi nitivamente dalla sua vita.<br />

Il componimento qui riportato, di natura<br />

autobiografica, racconta alcuni pezzi della sua<br />

storia sfortunata.<br />

5 d


d<br />

Po dare pen’a mie<br />

Po dare pen’a mìe,<br />

er vénnita sa dìe<br />

de Santu Sostianu!<br />

1.<br />

Die male vennìta,<br />

chi m’a’ post’in annéu:<br />

candh’ippo allegr’andhandhe,<br />

a’ pérditu sa vita<br />

s’amatu bene meu,<br />

cuddhu chi de continu isto giamandhe!<br />

Sèmpes so attitandhe,<br />

de coro suspirandhe<br />

cuddhu vrore galanu!<br />

Po dare pena...<br />

2.<br />

Galanu meu vrore,<br />

non mi ses orvidatu,<br />

continu t’appo in mente!<br />

Coro! de narre’s coro,<br />

a morte t’an corfatu,<br />

sentza dèper niente!<br />

In sa rughe potente,<br />

endhe ieo presente,<br />

mindh’essir dae manu.<br />

6 d


d<br />

Po dare pena...<br />

3.<br />

In sa rughe mezzore,<br />

as tent’attrivimentu<br />

de l’àer isparatu,<br />

su cane traitore!<br />

Iutu ià l’as a tentu,<br />

ca, candho fi’ colatu,<br />

male m’as causatu<br />

a minch’àerer ghettatu<br />

sa domo, essendhe sanu!<br />

Po dare pena...<br />

4.<br />

Pesandhe so su izu<br />

chi a’ lassatu minore<br />

s’amatu bene meu:<br />

custu sì chi er fastizu!<br />

custu sì chi er dolore!<br />

custu sì chi est annéu!<br />

Non mi l’a’ fattu Deu’,<br />

sincundhu su disizu;<br />

sinò carchi tiranu!<br />

Po dare pena...<br />

5.<br />

Tiranu, malamente<br />

7 d


d<br />

l’as ischit’isparare,<br />

fachendh’a balentone,<br />

su sàmben inossente!<br />

Ià depet iscramare<br />

in cussu prantimone,<br />

dae cussu contone,<br />

sa voche onnipotente<br />

de Cristos soveranu!<br />

Po dare pena…<br />

6.<br />

Andandhe a Santu Iacu groriosu<br />

po àcher unu moro a cristianu.<br />

8 d


d<br />

Giuseppe Tolu<br />

(XVIII-XIX secolo)<br />

Di origini incerte tra Loculi e Orosei, fu un poeta<br />

improvvisatore che visse tra il 1700 e il 1800.<br />

Purtroppo della sua produzione ci sono pervenuti<br />

solo pochissimi componimenti.<br />

Isto pro ti narrer: «Siccati!»<br />

Isto pro ti narrer: «Siccati!»,<br />

proite chi ti merita’,<br />

iscas chi sa mea vita<br />

non mi la perdo pro te,<br />

si mi cheres creere crè,<br />

si non bae e impiccati!<br />

9 d


Sa campana pagu tinnit<br />

Sa campana pagu tinnit,<br />

su sonu faghet cannidu,<br />

ischitati, si ses dormidu,<br />

o de pesare nd’has dolu?<br />

Iscas chi Zuseppe Tolu<br />

non credet mortu chi chinnit.<br />

10<br />

d<br />

d


Luigi Pinna<br />

(XVIII-XIX secolo)<br />

Originario di Orosei, visse tra il 1700 e il 1800<br />

e fu un buon poeta improvvisatore.<br />

Fecund’arvure fiorida<br />

Fecund’arvure fiorida<br />

et misteriosa pianta,<br />

preziosa Rughe santa,<br />

arvure d’eterna vida.<br />

Cust’est s’arvure fecunda<br />

d’immensu infi nitu amore<br />

inue su Redentore<br />

hat redimidu su mundu<br />

salvende de su profundu<br />

s’humanidade affl iggida.<br />

Arvur’alta zelestiale<br />

fruttu de s’Onnipontente,<br />

pianta viva risplendente<br />

remediu de dogni male,<br />

ch’ogni devotu mortale<br />

tenet in coro imprimida.<br />

11<br />

d<br />

d


Mistica arca de Noè<br />

in cust’adde tempestosa,<br />

vara illustre prodigiosa<br />

de su perfettu Mosè,<br />

scettru de s’eternu Re,<br />

bandel’in altu stendida.<br />

Giae chi sola abberzesit<br />

sas duras portas de Chelu,<br />

Rughe chi senza rezelu<br />

s’humile mundu adoresit,<br />

ue Giuanne intreghesit<br />

sa mama sua affl igida.<br />

Cattedra d’alta lessione,<br />

suprema istella divina,<br />

solu refugiu et dottrina,<br />

portu de salvassione,<br />

mare de consolassione<br />

in cudd’ultima partida.<br />

Thronu ezzelsu singulare<br />

de su sabiu Salamone,<br />

signu de redenzione<br />

chi det de Chelu falare,<br />

signu chi si det mustrare<br />

in sa valle addolorida.<br />

Lughe vera naturale<br />

d’isplendore sempiternu<br />

12 d<br />

d


ch’hat superadu s’infernu<br />

cun cudda lugh’immortale,<br />

chi non si dat uguale<br />

ch’hat sa fide isclaressida.<br />

Pianta chi cun lughe tanta<br />

das lughe a su mundu totu,<br />

custu pobulu devotu<br />

infi amma ’e fide santa,<br />

cunservala, digna pianta,<br />

cun paghe eterna de vida.<br />

Rughe santa, piedade<br />

tene ’e custa cunfraria,<br />

sempre li sias de ghia<br />

pro sa tua bonidade,<br />

pustis in s’eternidade<br />

regnet cun tegus unida!<br />

Cun particulare cura<br />

protegi sos fi ligresos<br />

et benzant totu cumpresos<br />

cun sos santos de s’altura,<br />

et regnent senza paura<br />

in sa patria promittida!<br />

Preziosa Rughe santa,<br />

arvure d’eterna vida.<br />

13<br />

d<br />

d


Stanislao Rugiu<br />

(XVIII-XIX secolo)<br />

Originario di Posada, visse tra il 1700 e il 1800<br />

e fu rettore del suo paese.<br />

Su tempus mi ch’est passadu<br />

Su tempus mi ch’est passadu,<br />

e senza minde sapire,<br />

currend’in fatt’a su mundu;<br />

hoe mi so incontradu<br />

chi sa vida est pro fi nire,<br />

non so primu ne segundu<br />

ch’in su mundu mai fundu<br />

b’hapo potidu incontrare.<br />

Sos annos de sa vida mia<br />

hoe cherfesi contare,<br />

ch’arrivan a sos sessanta.<br />

In bentu sa pizzinnia<br />

hapo cherfidu ispazzare<br />

cun isfrenadesa tanta,<br />

e i sa vida tota canta<br />

pro nudd’hapo barattadu.<br />

15<br />

d<br />

d


De sessant’annos passados<br />

nde so zertu e so seguru<br />

chi los tenzo veramente,<br />

s’ateros mi nd’enzant dados<br />

dai como in su futuru<br />

l’ignoro pro su presente,<br />

no isco cando e comente<br />

det benner s’ultimu die.<br />

Sos annos che i su entu<br />

mi nde sunt totu passados<br />

cando a su mundu servesi,<br />

su gustu chi nd’hapo tentu<br />

de tantos gustos leados<br />

su computu nde fattesi,<br />

ateru non m’incontresi<br />

che amaresa e dolores.<br />

Sos annos mal’impleados,<br />

sas dies male servidas<br />

e horas hapo perdidu<br />

in vissios e peccados,<br />

sos meses e i sas chidas<br />

a su mundu hap’esibidu<br />

chi hoe m’hat traighidu<br />

paghende cun disisperu.<br />

Non cherzo pius fi ssare<br />

in sas promissas mundanas<br />

pro chi tot’est vanidade,<br />

16 d<br />

d


pro ch’usat sempre pagare<br />

cun monedas totu vanas<br />

e senza valididade,<br />

anzis cun crudelidade,<br />

cun penas e cun turmentu.<br />

Dai cand’hapo lassadu<br />

s’istadu de s’innozzenzia<br />

sempre fattesi male,<br />

in ogni puntu mancadu,<br />

imbruttada sa cussienzia<br />

vivende che animale,<br />

e dadu a su sensuale<br />

perdid’hapo sa rejone.<br />

Gustos mi nd’hapo leadu<br />

cantos a sa ment’enzesint,<br />

senza bi ponner riparu,<br />

ma it’est chi m’hat restadu<br />

de pustis chi si cumplesint?<br />

Rimursu su pius amaru,<br />

disgustu su pius raru<br />

e amaresa in su coro.<br />

Su coro jutto nieddu,<br />

sa mente tenzo turbada,<br />

sa cossienzia fritta,<br />

su coro sempr’a toccheddu,<br />

sa mente sempr’agitada,<br />

sa cossienzia affl itta,<br />

17 d<br />

d


su dimoniu in cabitta<br />

mi narat chi so su sou.<br />

Pro chi su mundu hap’amadu,<br />

su dimoniu servidu<br />

e sa carre cuntentesi,<br />

vivende de ostinadu<br />

a su mundu sempr’unidu<br />

s’inferru mi meritesi,<br />

pro ch’a Deus offendesi<br />

non merito pius perdonu.<br />

De perdonu non so dignu<br />

ca tropp’ostinadu istesi<br />

in su vissiu e peccadu,<br />

ma ca Deus est benignu<br />

e su samben li costesi’<br />

cun su cale riscattadu,<br />

redemidu e liberadu<br />

istesi dai Satanassu.<br />

E pro chi Deus non cheret<br />

sa morte ’e su peccadore,<br />

ma si cunvertat e vivat,<br />

ognunu in Deus isperet<br />

ch’est babbu totu ’e amore,<br />

si de peccare si privat,<br />

su pentimentu cultivat,<br />

si pentit e giambat vida.<br />

18<br />

d<br />

d


Proite chi Deus non cazzat<br />

un’anima ch’est pentida<br />

e a pês suos recurret,<br />

pro cussu mai discazzat<br />

un’anima cunvertida<br />

e ch’a sos pes suos curret,<br />

bastet però chi nd’isburret<br />

su vissiu dai su coro.<br />

Pro cussu non disispero<br />

de mi dare unu perdonu<br />

pro chi de coro mi pento,<br />

ca so pentidu est ch’ispero<br />

e confido in Deus bonu,<br />

de l’haer offesu sento,<br />

m’addoloro e m’arrepento<br />

cun summu dispiaghere.<br />

A Pedru lu perdonesit<br />

e a su bonu ladrone,<br />

a mie m’hat a perdonare?<br />

Ca subitu pianghesit<br />

Santu Pedru cun rejone<br />

s’errore de lu negare,<br />

non solu, e de lu jurare<br />

de chi non lu connoschiat.<br />

E a su bonu ladrone<br />

lu cherfezis perdonare<br />

pro chi s’est arrepentidu.<br />

19 d<br />

d


Perdonu e cumpassione<br />

dignadebos de mi usare<br />

ca ancor’eo so pentidu<br />

e de coro cunvertidu<br />

a morrer pro non peccare.<br />

Sì, chi de coro mi pento<br />

de totu, e cantos peccados<br />

hapo fattu e committidu;<br />

isfagher su coro sento<br />

e i sos ojos bagnados<br />

de lagrimas, che riu essidu,<br />

non pro su Chelu perdidu<br />

ma pro ch’hap’offesu a Bois.<br />

20<br />

d<br />

d


Mauro Zori<br />

(1790-1878)<br />

Nacque a Orosei nel 1790. Contadino, è<br />

considerato uno dei migliori poeti oroseini.<br />

Morì nel 1878.<br />

Si sese cane vonu<br />

Si sese cane vonu, picca a mossu!<br />

Si iucher denter, murales e sanna’,<br />

ca provamus sos caner de Muntanna<br />

chin sor braccutzor de sa Baronìa.<br />

Corazzu! Coro vorte, cumpannìa,<br />

non bos ispante’, no, cussa minetha!<br />

non bos at a bastare chin sa petha,<br />

chene bo’ rosicare a fittu s’ossu!<br />

Si sese cane vonu, picca a mossu!<br />

21<br />

d<br />

d


Iscurta, allegra rosa<br />

Iscurta, allegra rosa,<br />

un’amante affrizzitu chin lamentu!<br />

So’ chin fritzas penosas:<br />

donosa, non mi das unu cuntentu?<br />

So’ chin fritzas penosas:<br />

unu cuntentu non mi das, donosa?<br />

Po custu mi lamento:<br />

su ’e m’àeres chin penas affrizzitu!<br />

Su ’e mi àeres traìtu!<br />

Ndhe so’ trassitu, e crèe chi ti lu sento.<br />

Su ’e mi àeres traìtu,<br />

crèe chi ti lu sento, e so’ trassitu!<br />

Che una traìtora,<br />

in sos affettos t’accatto mancante.<br />

Ses istata una Mora:<br />

no ar fi rmesa un’ora e né un’istante!<br />

Ti ser fatta che Mora:<br />

no ar fi rmesa un’istante o un’ora!<br />

No as tentu virmesa<br />

in s’affettu chi aìas promittitu:<br />

ca as àtteru partitu,<br />

as coro incrudelitu, e chin duresa!<br />

Ca as àtteru partitu,<br />

as coro chin duresa incrudelitu!<br />

22<br />

d<br />

d


Ca as un’àtter’amante,<br />

chi ti disponzar de me’ b’a’ reione:<br />

amandhe unu costante,<br />

o variante in s’istimassione;<br />

amandhe unu costante,<br />

o in s’istimassione variante!<br />

Si das su coro a duos,<br />

ambos t’an a traìcher malamente;<br />

e tènelu presente<br />

chi ses perdente in sos affettos tuos;<br />

e tènelu presente<br />

chi in sos affettos tuos ses perdente!<br />

Ndhe restas perditora,<br />

si de amare a duo’ non t’evìtas:<br />

s’amore dividita<br />

a nessun cumbìta’, nossennòra!<br />

S’amore dividita,<br />

nossennòra, a nemo’ non cumbìta’!<br />

Su dividutu affettu,<br />

crede chi a nemor mai est aggradatu.<br />

Malu contu t’ar fattu<br />

a m’àeres istimatu in secretu!<br />

Malu contu t’ar fattu<br />

in secretu a m’àeres istimatu!<br />

Pentzatu ar mala cosa<br />

su ’e de dare a duos su cuntentu;<br />

23 d<br />

d


iscurta, allegra rosa,<br />

un’amante affrizitu chin lamentu!<br />

24<br />

d<br />

d


Nicola Sanna Moiolu<br />

(1828-1901)<br />

Nacque a Orosei nel 1828. Bracciante, è<br />

considerato, dopo Mauro Zori, il migliore dei<br />

poeti oroseini del 1800.<br />

Morì nel 1901.<br />

Ahi, cantu m’aggrada’<br />

sa chintonza<br />

Ahi, cantu m’aggrada’ sa chintonza,<br />

ca es’ cosa chi piaghet a s’omìne!<br />

Chi lasse, es’ pretzisu, sa vrigonza<br />

(sa vrigonza es’ cumpanz’ ’e su macchine):<br />

bisonza chi a su cànticu m’imponza,<br />

bisonza chi a su cànticu m’incrine.<br />

Bona notte! - bo’ naro - fi n a crasa.<br />

Duncas, Antoni Canu, ite mi nasa?<br />

25<br />

d<br />

d


Tres e tres sese e tre’ nove<br />

Tres e tres sese e tre’ nove,<br />

nove e nove degheotto,<br />

degheotto trintasese.<br />

Maccu si tue bi crèese!<br />

Peri gai ti che l’an frinta.<br />

A la vàiulas s’ispinta<br />

chi ndhe accas un’inchinta<br />

e ndhe vormes sos issonos?<br />

Tres e tres ses e tre’ nove,<br />

nove e nove degheotto,<br />

degheotto trinta sono.<br />

26<br />

d<br />

d


Reione de ti cantare<br />

(vintibattorina)<br />

Reione de ti cantare<br />

chin tonu e boche solenne,<br />

ite vuntana perenne,<br />

etzellente, vrisca e sana’.<br />

Ite perenne vuntana,<br />

ch’er frisca, sana, etzellente:<br />

su remediu prus potente<br />

de incurabile dolore!<br />

Primavera de viores<br />

in birde, amena campanna,<br />

cale coro e sas intrannas<br />

non faches tue allegrare?<br />

Reione de ti cantare!<br />

Reione de ti cantare<br />

chin tonu, solenne versu;<br />

de ti cantare e’ reione<br />

po chi gai ti melìtas,<br />

umbra sana de tzipressu,<br />

de odorosu limone,<br />

vera prama viorita!<br />

Deus ti dìa sorte e bita<br />

cantu bramas, craru norte;<br />

craru norte, cantu bramas!<br />

Umbra sana de tzipressu,<br />

27<br />

d<br />

d


de odorosu limone,<br />

fiorita vera prama!<br />

Cuntentu de chie t’ama’,<br />

se’ luche, ispera, e arzentu;<br />

de chie t’ama cuntentu,<br />

arzentu, luche e ispera!<br />

Umbra sana de tzipressu,<br />

de odorosu limone,<br />

fiorita prama vera!<br />

Frisca rosa vertadera,<br />

de odorare bella cosa;<br />

frisca vertadera rosa,<br />

bella cosa de odorare!<br />

Reione de ti cantare!<br />

Reione de ti cantare !<br />

Chin durche modu e manera,<br />

mustras su visu galanu<br />

totu prenu de amore,<br />

che festosa primavera<br />

ch’e’ riente in s’otzeànu,<br />

imperlata a su lentore!<br />

Ca tenes su primu onore,<br />

resartata ti mantene;<br />

ca su primu onore tenes,<br />

ti mantene resartata<br />

che festosa primavera<br />

ch’e’ riente in s’otzeànu,<br />

fiorita e imperlata!<br />

28 d<br />

d


Cuddha pianta bagnata<br />

pare chi sa vita incanta’;<br />

cuddha bagnata pianta<br />

pare’ ch’incante’ sa vita!<br />

Ses festosa in primavera<br />

ch’e’ riente in s’otzeànu,<br />

imperlata e fiorita!<br />

Po ispantu se’ naschita<br />

- ti poter dare su vantu! -<br />

Se’ naschita po ispantu<br />

- su vantu ti poter dare! -<br />

Reione de ti cantare!<br />

Reione de ti cantare!<br />

Chie, chin tantu dilettu,<br />

chin atziones cortesas,<br />

non ti dee’ rèndher onores?<br />

Chie a tie no at affettu<br />

innorat it’er bellesa,<br />

non tene’ cura ne amore!<br />

Su vivu atzesu colore<br />

cumpres’est in s’ermosura;<br />

su vivu colore atzesu<br />

in s’ermosura es’ cumpresu!<br />

Chie a tie no at affettu<br />

innorat it’er bellesa<br />

nèn de amore tene’ cura.<br />

Cale umana criatura<br />

si mantene’ prur galana?<br />

29 d<br />

d


Cale criatura umana<br />

prur galana si mantene’?<br />

Chie a tie no at affettu<br />

innorat it’er bellesa,<br />

nèn de amore cura tene’,<br />

presente e futuru bene<br />

de amare sintzeramente!<br />

Bene futuru e presente<br />

sintzeramente de amare!<br />

Reione de ti cantare!<br />

Reione de ti cantare!<br />

ca de totus ses prur bella!<br />

Posta a cumparassione,<br />

tùe superas a totus,<br />

bellesa sentza uguale,<br />

dea de perfessione,<br />

rezina de primu votu!<br />

Ses s’istella orientale,<br />

craru distintu sinnale,<br />

ca tue sar bellas ar vintu:<br />

craru sinnale distintu,<br />

ca tue ar vintu sar bellas,<br />

dea de perfessione,<br />

rezina de primu votu!<br />

Ses orientale istella,<br />

pretziosa vine perla,<br />

risprendhente e lucorosa;<br />

fi ne perla pretziosa,<br />

30 d<br />

d


dea de perfessione<br />

rezina de primu votu,<br />

ses istella de oriente!<br />

Nemos creda’ differente,<br />

ca ser de su mare dea;<br />

differente nemos crea’,<br />

ca ser dea de su mare!<br />

Reione de ti cantare!<br />

Reione de ti cantare!<br />

Avverti in congrusione,<br />

pettus e chithu galanu<br />

chi paren sàmben e nìe,<br />

si ti vantas e’ reione:<br />

su chircare est imbanu<br />

bellesa uguale a tìe!<br />

Sos òior bellos ti rìen:<br />

son esemplarer modellos!<br />

Ti rìen sos òior bellos:<br />

modellos son esemplares!<br />

Si ti vantas e’ reione:<br />

su chircare est imbanu<br />

bellesa a tìe uguale:<br />

pares Irida immortale<br />

in artesa favorida;<br />

pares immortale Irida,<br />

favorida in artesa!<br />

Si ti vantas e’ reione:<br />

su chircare est imbanu<br />

31 d<br />

d


uguale a tie bellesa;<br />

dae totus in coro mantesa<br />

po istimare prur de s’oro!<br />

Dae totur mantesa in coro<br />

prur de s’oro po istimare!<br />

Reione de ti cantare<br />

chin boche e tonu solenne,<br />

ite vuntana perenne!<br />

32<br />

d<br />

d


Efisio Mattiu<br />

(1837-1883)<br />

Nacque a Torpè nel 1837. Massaio di professione,<br />

è il primo della generazione di poeti come<br />

Salvatore Capra Mattiu, Maria Giuseppa Funedda,<br />

Efi sio Pau, Tommaso Capra e altri più giovani.<br />

Della sua produzione ci sono pervenute solo<br />

alcune canzoni raccolte da Efi sio Pau, che le<br />

trascrisse sotto dettatura della madre Maria<br />

Giuseppa Funedda.<br />

Morì a Torpè nel 1883, a soli 46 anni.<br />

Bellesa subra a totu<br />

de sas bellas<br />

(otava serrada)<br />

Bellesa subra a totu de sas bellas<br />

chi che a tie non bind’at mancuna<br />

ca ses ’e agualare a sas istellas<br />

simizante a su sole e a sa luna.<br />

Tue ses che a issas e non mellas<br />

chircan e non nd’agatan ateruna<br />

Est abberu fortuna a nd’agatare<br />

mancari chi nde cherfana chircare.<br />

33<br />

d<br />

d


Istas che rosa in su fundu fozida<br />

ca a sa cara ses una rosa vera<br />

fi nes parias dae Chelu ’essida<br />

pro mudare sa terra ei s’aera<br />

tue sì chi ses prella rellughida<br />

chi tenes sa bellesa verdadera,<br />

chin sa mirada tua alta diosa<br />

nd’ammachias a totus grassiosa.<br />

Totu su mundu nd’est ammachiadu<br />

de sa bellesa tua nd’an ispantu<br />

Deus chin donzi donu ti at dotadu<br />

e tenes in favore donzi santu,<br />

pro esser sola Deus ti at criadu<br />

pro dare meraviglia ateretantu,<br />

chi refrantu ti fagan sos Anghèlos<br />

e tinde alzene a sos altos chelos.<br />

E potas olobrare sa glorìa<br />

a pustis morte chin vida largàna<br />

ca pares una magine in s’Indìa<br />

non pares esser chi sias umana,<br />

tue est chi das a totus s’allegria<br />

dotada de ’ogni grassia soberana.<br />

Diana delicada incantadora<br />

chi mannos e minores sind’ammoran.<br />

Sind’ammorana mannos e minores<br />

jeo puru ti bramo chin disizos<br />

ja mi causas penas e dolores<br />

34 d<br />

d


e mi faghes istare in contivizos.<br />

Tue ses prenda de altos valores<br />

ch’atera non bind’at de assimizos,<br />

chizos de alabastru risplendentes<br />

cudda chi mudat totu sos parentes.<br />

Cudda chi mudat totu cussu ’ereu<br />

ca non bind’at naschidu che a tie.<br />

Non t’agatan irghenzu e nè ofeu,<br />

su fronte bellu che sambene e nie,<br />

sa prus lughente ch’at formadu Deu<br />

cudda ch’at postu in regiros a mie,<br />

che de die su note dat lugura<br />

pro mirare sa tua biancura.<br />

Che de die su note dat lugore<br />

ca pares essere una meraviza,<br />

ti at formadu Cristos Redentore<br />

a sa lughe de chelu ti assimizas<br />

e pro cussu ti tenen totu amore<br />

chi donzi cristianu ti disizat.<br />

Gallizas tue sola in custu mundu<br />

chi s’abban sas ateras in fundu.<br />

Totus las jughes suta de sos pes,<br />

Pro cussu tinde tenen imbidìa,<br />

su retratu nde faghene sos res<br />

como chi nd’an intesu s’istorìa,<br />

chi mancu tue e totu ti lu cres<br />

c’as sa bellesa fi ne e simpatia,<br />

35 d<br />

d


in perfidias as postu sas giungellas,<br />

marchesas, contissas e donzellas.<br />

Marchesas, damigellas, graduadas,<br />

benini pro ti faghere cumpanzia,<br />

aposta si las an abbaidadas<br />

mancuna ’e agualare bind’aiat,<br />

a tie sola sono ’istadas dadas<br />

cuddas donassiones de grassìa<br />

ca tenes donos in particulare<br />

sos menzus chi si poten agatare.<br />

Totu sos donos as a cumprimentu:<br />

sa bellesa, s’adornu, su mirare,<br />

sabia, bona e de connoschimentu,<br />

ateretantu su modu ’e tratare.<br />

Donzi bona fortuna de talentu<br />

apas in sa Gloria a meritare,<br />

a t’acumpanzare ’enzan sos Anghèlos<br />

pro t’onoraren in sos altos Chelos.<br />

Chin sole, luna, astros e istellas<br />

totu a corona in Celeste Coluna,<br />

bellesa subra totu de sas bellas<br />

chi che a tie non bind’at mancuna.<br />

36<br />

d<br />

d


Cloris<br />

Lughes che un’istella in s’aurora<br />

in mesu a sas umanas criaturas<br />

totu sos chi la ’iden sinde ammoran<br />

de cantu atraet sa sua ermosura<br />

mi paret Cloris bella incantadora<br />

ch’a sos umanos su coro nde furat<br />

sa cumpostura bella e adatada<br />

chi sa pessone restat abbagliada.<br />

Donzunu la disizat custa rosa<br />

semper fozida che in su ’eranu.<br />

Sa mirada chi faghet amorosa<br />

furat su coro a donzi cristianu.<br />

Est de totus sos tempos deliziosa,<br />

frisca su sero che i su manzanu,<br />

su cristianu a sa sua presenzia<br />

certu mancat e pecat in cussenzia.<br />

In cussenzia certu det mancare<br />

custrintu a cummitire su pecadu,<br />

de sas perfeziones de aprezzare<br />

est donu su Signore chi li at dadu,<br />

non bind’at una de l’agualare<br />

de visu gai bellu e delicadu,<br />

nde restat sullevadu ’ogni mortale<br />

pro mirare su sou personale.<br />

Si miran sa presenzia majestosa<br />

37<br />

d<br />

d


estan fi nas sos tristos allegrados<br />

sa cara robicunda che una rosa<br />

chin sos bellos colores incarnados<br />

ca ses naschida pro esser diosa<br />

in mesus de sos lizos delicados<br />

e restat incantadu chie la mirat<br />

de cantu est bella tantu amore atirat.<br />

Chie mirat su bellu visu sou<br />

nde restat donzi coro innammoradu<br />

est totu justu e no est contu nou<br />

no est jeo chi l’apo immaginadu<br />

est fatu veru e lu dao a su prou<br />

chi no est faula su chi apo cantadu,<br />

m’agato molestadu in sa pessone<br />

pro discrier sa sua perfezione.<br />

A la discrier coment’est distinta<br />

sos modos suos, sa rosa galana,<br />

adornada e de grassias recinta<br />

est de sa gioventura capitana<br />

non canto isageradu e no est fi nta<br />

e nè invanu sos bantos li dana<br />

est de sas baghianas sa prus bella<br />

ch’a sa mirada sos coros fragellat.<br />

A sa mirada fragellat su coro<br />

son in suspetu de che la furare<br />

fi nzas su prus incrudelidu moro<br />

bidende a issa si det abbagliare<br />

38 d<br />

d


dizzosu chie lobrat su tesoro<br />

biadu a chie l’at a balanzare<br />

chie det isposare cussa dea<br />

su tempus ch’istat biu si recreat.<br />

39<br />

d<br />

d


Giovanni Maria Spanu<br />

(1875-1962)<br />

Nacque a Torpè nel 1875 e fu un grande cantante<br />

a tenore e in poesia.<br />

Morì nel suo paese natale nel 1962.<br />

Dami sa manu amante<br />

a ti tocare<br />

(setina torrada)<br />

Dami sa manu amante a ti tocare<br />

ca so partende in terra furistera<br />

si capitat ch’istento a che torrare<br />

prontamente t’iscrio una litera,<br />

ti mando sos saludos, prama ’era,<br />

chi de me non ti des ismentigare.<br />

Dami sa manu amante a ti tocare.<br />

Ti mando sos saludos pro ammentu<br />

chi non fago unu pagu ’e ritardanzia<br />

non tinde les perunu pensamentu<br />

semper chin megus apas isperanzia<br />

da chi s’amore b’est in abbundanzia<br />

si pregat vida a Deus de nos dare.<br />

41<br />

d<br />

d


Dami sa manu amante a ti tocare.<br />

Si pregat vida de nos dare Deus<br />

pro ’enner de sas cosas a su prou.<br />

Si tue ses intro su coro meu<br />

jeo puru so intr’e coro tou<br />

ca pares magine ch’an pintadu a nou<br />

chi mi faghet su coro rallegrare.<br />

Dami sa manu amante a ti tocare.<br />

Ma non m’arreo mancu in Continente<br />

ne in regnu Asiaticu o Africanu,<br />

fi nzas ch’a tie non tenzo a sa manu<br />

t’ap’aer semper in coro e in mente,<br />

cantu pro vida t’ap’aer presente<br />

de amore ti devo acuntentare.<br />

Dami sa manu amante a ti tocare.<br />

Su coro mi as ligadu chin cadena<br />

amende a tie cantu biu duro<br />

e ne ater’amante non che furo<br />

comente an fatu a s’ermosa Elena,<br />

mancari passe sa vida chin pena<br />

amende a tie cantu ap’a durare.<br />

Dami sa manu amante a ti tocare.<br />

42<br />

d<br />

d


Columba ses che rosa in su ’eranu,<br />

naschida a profumare su jardinu,<br />

jeo ti tenzo incarnada in su sinu<br />

a note e die, a sera e a manzanu;<br />

istes frisca che abba ’e s’oceanu<br />

e tardet s’istajone a t’allizare.<br />

Dami sa manu amante a ti tocare.<br />

Dami sa manu e istat’in bon’ora<br />

e saluda ’ogn’amigu, ’ogni parente,<br />

si male narat sa zente de fora<br />

lassa narrer e non ponzas in mente<br />

e de su narrer male de sa zente<br />

pensa a mie e lassalos istare.<br />

Dami sa manu amante a ti tocare.<br />

43<br />

d<br />

d


Maria Giuseppina Mattiu Funedda<br />

(1878-1963)<br />

Nacque a Torpè nel 1878 ed era una sarta<br />

analfabeta. Essendo cresciuta in una famiglia di<br />

poeti, le venne spontaneo fi n da piccola cantare e<br />

comporre versi. Morì a Torpè nel 1963.<br />

Ti prego no m’inzedies<br />

Non mi piaghet no<br />

a rispondere a tie<br />

ca mai nde apo tentu disaogu<br />

ma ti naro però<br />

s’inchimeras a mie<br />

ti juro chi non cantas prus in logu<br />

ca si cantas chin megus<br />

tinde torro in issegus<br />

che criatura ti fago su fogu<br />

ca so che fogu ardente<br />

ti canto poesia diferente.<br />

Ti prego non m’inzedies<br />

menzus mudu ti abbarra<br />

e non sigas sa tua cantilena<br />

atentu non m’atedies<br />

ca no amo sa zarra<br />

45<br />

d<br />

d


m’abbastat cantu so in dolu e pena<br />

non sias provocante<br />

iscas ch’a donz’istante<br />

poto afrontare in poetica vena<br />

e pro aterrare a tie<br />

pagu si crese mi costat a mie.<br />

Non cheglio precipitu<br />

non nde peses de ’oghe<br />

e lassa in pasu sa pessone mia<br />

t’at a ponner su fritu<br />

senz’ennere a inoghe<br />

si t’ammentas su numen de Maria<br />

poesias t’intono<br />

mutos malos e bonos<br />

e chin tegus mi cazzo s’angostia<br />

ti deves ammentare<br />

mi chi non cheglio a mi precipitare.<br />

Ja l’as su piaghere<br />

ei s’opinione<br />

ma chin megus ti cantas a sa sola<br />

ca ses maza-muzere<br />

cheres postu in prejone<br />

pro ti educare chin menzus iscola<br />

ti potan cundennare<br />

a zella circulare<br />

su manigu ti falene a tagliola<br />

cantu duras vivente<br />

chi sias brivu de nde ’ider zente.<br />

46 d<br />

d


Como mich’ando…<br />

(mutu)<br />

Como mich’ando e mi ritiro an domo<br />

e non b’abbarro in su divertimentu<br />

ca frore nd’est partidu a terra anzena<br />

e a lontanu devet viazare<br />

però non s’ischit cando est sa torrada.<br />

Como mich’ando e mi ritiro an domo<br />

po chi la tenzo sa pena sobrada<br />

si capitat chi devet bistentare<br />

m’agatat consumida ’e pensamentu<br />

li prego a su Signore chi ’enzat como.<br />

E non b’abbarro in su divertimentu<br />

li prego a su Signore chi ’enzat como<br />

po chi la tenzo sa pena sobrada<br />

si capitat chi devet bistentare<br />

m’agatat consumida ’e pensamentu.<br />

Ca frore nd’est partidu a terra anzena<br />

m’agatat consumida ’e pensamentu.<br />

si capitat chi devet bistentare<br />

li prego a su Signore chi ’enzat como<br />

po chi la tenzo sa sobrada pena.<br />

E a lontanu devet viazare<br />

li prego a su Signore chi ’enzat como<br />

47<br />

d<br />

d


po chi la tenzo sa pena sobrada<br />

m’agatat consumida ’e pensamentu<br />

si capitat chi devet bistentare.<br />

Però non s’ischit cando est sa torrada<br />

si capitat chi devet bistentare<br />

m’agatat consumida ’e pensamentu<br />

li prego a su Signore chi ’enzat como<br />

po chi la tenzo sa pena sobrada.<br />

48<br />

d<br />

d


Salvatore Mattiu<br />

(1880-1933)<br />

Nacque a Torpè nel 1880 ed è conosciuto come<br />

Salvatore Mattiu (Mattiu era il cognome della<br />

madre, sorella di Efi sio Mattiu). Massaio di<br />

mestiere, sapeva leggere e scrivere in sardo e in<br />

italiano. Considerato uno dei migliori poeti di<br />

Torpè, non ha lasciato purtroppo scritti; le poesie<br />

pervenute a noi sono infatti state trascritte sulla<br />

base dei ricordi dello zio Efi sio Pau.<br />

Morì nel suo paese natale nel 1933.<br />

Venus<br />

O fiores allegros de su ’eranu<br />

a mudare una dea totu ’enide,<br />

da s’Europa e da ’ogni oceanu<br />

totu cantos a pare bos unide,<br />

poi bi ’enzat Giotto e chin sa manu<br />

chi fagat su retratu e permitide<br />

chi ponzat s’iscritura dicrarada<br />

“custa est Venus ermosa retratada”.<br />

S’iscriet chi est de Venus su retratu<br />

sa ch’in Sardigna est torrada a naschire,<br />

cussu ecellente mastru chi ti at fatu<br />

49<br />

d<br />

d


pius de cussu podiat ischire.<br />

Cleopatra d’Egitu at bellu tratu<br />

ma chin tegus non podet resistire<br />

pro ca ses un’Elena assimizante<br />

coronada de grassias abbundante.<br />

Sos assimizos nde tenes d’Elena<br />

in tratare, in bellesa, in ermosura,<br />

tue as sa pompa de Anna Bolena<br />

sena falta peruna ’ista sigura,<br />

tue allegras su sambene a donz’ena<br />

solu pro t’iderene a sa fi gura,<br />

ca ses un’ermosura peregrina<br />

naschida sola in sa nostra marina.<br />

Sola in custa marina ses naschida<br />

pro ponner tantos coros a gherrare:<br />

c’atiras prus de forte calamida<br />

sas fi amas chi mustras pro ti amare,<br />

fi nes ja pares de Chelu ’essida<br />

sos anghelos ti an devidu formare,<br />

chin s’ordine de s’amabile Criadore<br />

fat’an a tie prenda de valore.<br />

Sos anghelos e santos de sa gloria<br />

t’an fatu chin sa manu onnipotente,<br />

cumbenias iscrita in donzi istoria<br />

pro lu dare a ischire a s’Ocidente,<br />

in modu de restare sa mimoria<br />

pro cantu durat su mundu vivente,<br />

50 d<br />

d


si in s’Oriente puru nde lu ischian<br />

chi ses Judita bella narrer dian.<br />

Diana narrer sos Betulianos:<br />

“custa est Judita torrada a naschire”<br />

e i sos Grecos chin sos Ispartanos<br />

a jurare si dian atrivire<br />

nende “cust’est Elena” e sos Trojanos<br />

si diana a su lutu persuadire<br />

meravigliados de tanta ermosura<br />

afi rman chi est d’Elena sa fi gura.<br />

Pro Elena faghian juramentu<br />

Ispartanos e Grecos ispantados.<br />

Sa luna chin su sole in fi rmamentu<br />

cand’essis tue parene grisados,<br />

perden donzi vigore, ’onzi talentu,<br />

sos astros de su chelu ritirados<br />

in lestresa si fi rmana in s’aera<br />

ca sa bellesa tua est prus fiera.<br />

Sa bellesa chi mustras prenda rara,<br />

no lu potet sa limba ispiegare,<br />

in su mundu fit bella ancora Sara<br />

ma non fit che a tie de incantare,<br />

sos colores modernos de sa cara<br />

paret sambene e nie ’ettadu a pare.<br />

Ti dia cumparare chin Junone:<br />

ma mancat a issa puru porzione.<br />

51<br />

d<br />

d


Mancan totu sas deas contra a tie<br />

s’esseren in su mundu rinnovadas,<br />

umbe ses tue est semper a de die<br />

fi nzas in cuddas notes oscuradas<br />

sos prinzipes gherrende si den bier<br />

chi an a issambenare sas ispadas<br />

pro ’alanzare a tie, mela ’e oro,<br />

s’impugnan sas ispadas in su coro.<br />

Rosa amena, pro te ogni regnante<br />

rialzare si det a ponner gherra<br />

an a morrer sos prus in cuss’istante<br />

disperados in tanta cuntierra,<br />

Sa Sardigna det binchere triunfante<br />

in totas chimbe partes de sa terra,<br />

e tando den iscriere in s’istoria<br />

chi sa Sardigna at tentu sa vitoria.<br />

52<br />

d<br />

d


Vincenzo Sanna<br />

(1881-1932)<br />

Nacque a Orosei nel 1881 ma si trasferì a Genova<br />

per trovare lavoro.<br />

Figlio d’arte del poeta Nicola Sanna Moiolu,<br />

divenne anch’egli un buon poeta improvvisatore.<br />

Morì nel 1932.<br />

Non poto rima’ raras intonare<br />

Non poto rima’ raras intonare,<br />

a ti rèndher de amore unu salutu:<br />

Giove de su zardinu m’a ’privatu,<br />

de incantu sa Sardinna appo lassatu,<br />

appo piantu sa musa beninna;<br />

de incanlu appo lassatu sa Sardinna,<br />

cuddha musa beninna appo piantu;<br />

sa Sardinna lassatu appo de incantu,<br />

perdesi cuddhos fruttos de su sinu.<br />

Non poto rima’ raras intonare,<br />

a ti rèndher de amore unu salutu:<br />

Giove m’a’ privatu ’e su zardinu,<br />

addio a Ippocrène: a su destinu!<br />

A Melpomène appo datu addio.<br />

A su destinu! A Melpomène addio!<br />

53<br />

d<br />

d


Addio appo datu a Ippocrène,<br />

umbe Deus sar venas nos permove’.<br />

A ti rèndher de amore unu salutu,<br />

non poto rima’ raras intonare:<br />

de su zardinu m’a’ privatu Giove:<br />

issu, chin cuddhas suas fi za’ nove,<br />

oie mi priva su chi m’a’ promissu;<br />

chin cuddhas fi zas sua’ nove, issu<br />

su chi m’a’ promissu oe mi cùa’;<br />

issu chin cuddha’ nove fìzas sua’,<br />

nega’ de su zardinu amenu vruttu.<br />

Non poto rima’ raras intonare<br />

(Giove de su zardinu m’a’ privatu),<br />

a ti rèndher de amore unu salutu;<br />

si in Elicona m’aren datu azzutu,<br />

de laru m’aren fattu una corona;<br />

si azzutu m’aren datu in Elicona<br />

e una corona ’e laru m’aren fattu,<br />

si azzutu in Elicona m’aren datu,<br />

mi potìo presùmere autore.<br />

Non poto rima’ raras intonare,<br />

(Giove de su zardinu m’a’ privatu),<br />

unu salutu a ti rèndher de amore;<br />

s’àrepo tentu s’anticu valore<br />

de onni pessamentu raru e riccu,<br />

s’àrapo tentu su valore anticu,<br />

assumancu chin rimar dìe ispèndhe’<br />

54 d<br />

d


a ti rèndher de amore unu salutu<br />

(Giove de su zardinu m’a’ privatu);<br />

unu salutu de amore a ti rèndhe’,<br />

cani vratile, non ti dees offèndhe’<br />

(como non canto prus tzivile e raru);<br />

offèndher non ti dees, fratile caru,<br />

(como non canto prus raru e tzivile);<br />

offèndhe’ non ti dees, caru vratile:<br />

si acco irballu, preco a m’iscusare:<br />

a ti rèndher de amore unu salutu,<br />

Giove de su zardinu m’a’ privatu<br />

e rima’ rara’ non poto intonare.<br />

C’appo chertu sa musa abbandhonare<br />

oie m’accato sa mente confusa;<br />

c’abbandhonare appo chertu sa musa,<br />

sa mente confusa oe m’accato;<br />

c’abbandhonare sa musa chertu appo,<br />

sa cale chi temo tantu cara.<br />

A ti rèndher de amore unu salutu,<br />

(Giove de su zardinu m’a’ privatu),<br />

intonare non poto rima’ raras.<br />

A sos amicor mìos custu nara<br />

chi desi a donzi gustu sos addìos,<br />

custu li’ nara a sos amicor mìos<br />

chi sos addìos desi a donzi gustu,<br />

a sos amicor mìo’ nara custu<br />

chi como non so’ prus comente in prima.<br />

55 d<br />

d


A ti rèndher de amore unu salutu<br />

(Giove de su zardinu m’a’ privatu)<br />

intonare non poto rima’ raras.<br />

Fino, e in custa rima ti saluto;<br />

mi ses parente: non dûto e mi caglio.<br />

Fino, e in custa rima ti saluto;<br />

mi ses parente: mi caglio e non dûto!<br />

56<br />

d<br />

d


Perdona, Elèna ermosa<br />

Perdona, Elèna ermosa,<br />

po custu tempus chi vivo distante!<br />

A tie, beninna amante,<br />

chi de tantar gràssias ses ermosa,<br />

ieo adoro po isposa:<br />

vintzas chi in su mundhu app’a durare,<br />

a tie chèrio amare,<br />

solamente a tie, prama viorita!<br />

57<br />

d<br />

d


Raimondo Manca<br />

(1886-1976)<br />

Nacque a Torpè nel 1886. Massaio, prese parte<br />

alle due guerre mondiali e fu amministratore<br />

di Torpè, giudice conciliatore e commissario<br />

prefettizio. Scrisse poesie satiriche, tuttavia gran<br />

parte della sua produzione poetica è andata persa.<br />

Morì nel suo paese natale nel 1976.<br />

Ses mannu pero’...<br />

(sonete)<br />

Si ti ses istruidu in Continente<br />

e as bidu d’Italia sas turres<br />

deves essere pius eminente,<br />

non comente ragionas o discurres,<br />

vacillas in paraulas e mente<br />

e furiosu caminas e curres<br />

emulu de sa rughe ’e Monte Nurres<br />

prescindes a dogn’ora facilmente.<br />

Calchi momentu de bella fi gura<br />

ti podet capitare ca ses mannu<br />

senza tocare su debbile tastu,<br />

ma s’est materia de mala natura<br />

non b’at lima ch’acomodat su dannu,<br />

indelebile restat su guastu.<br />

59<br />

d<br />

d


Luca Doddo<br />

(1887-1971)<br />

Nacque a Torpè nel 1887. Analfabeta, imparò<br />

a scrivere durante il servizio militare.<br />

Morì nel suo paese natale nel 1971.<br />

Ammentos de sa gherra<br />

1915/1918<br />

(otava serrada)<br />

Su Chentuchimbantunu Regimentu<br />

bos trato de su primu Bataglione,<br />

prima de intrare in su cumbatimentu<br />

si narana sa santa orazione,<br />

apenas cuminzada s’azione<br />

currene totu a su trinceramentu,<br />

ocupende sa linea contraria<br />

ponzende s’inimigu a gamb’in aria.<br />

Su Bataglione nostru fit cumpostu<br />

totu barbaricinos volonteris,<br />

d’Eleonora fi zos gherrieris,<br />

de samben sardu chin su coro tostu,<br />

faghene setichentos prejoneris<br />

e recuidos de su cumandu a postu;<br />

senza sas armas e atovagliamentu<br />

61<br />

d<br />

d


ch’aian issos in su trinceramentu.<br />

Su die in Coldirosso ite disastru<br />

mi tremo solu pro mind’ammentare,<br />

cuminzo sa mitraglia a isparare<br />

ma miss’est presentadu un’impiastru,<br />

tando deretu cambio su nastru<br />

e sigo cussa zona a rastrellare,<br />

su rinforzu ch’andait a trincera<br />

lu furriao dae sa crocera.<br />

Deus l’ischit sos mortos e feridos<br />

chi fi n in cussa Valle de Verdona<br />

mi tremo ancora ca los apo ’idos<br />

sos chi fi n ispirende in cussa zona,<br />

gridende totu in trincera frundidos<br />

pro non tenner sa medicaziona<br />

e ca non bastain sos portaferidos<br />

morian poveritos isvenidos.<br />

Apenas terminada s’azione<br />

falamus a riposu a Vallonara.<br />

Musinu Cumandante ’e Bataglione<br />

organizat a fagher una gara,<br />

ca aiat a su cantu passione<br />

in limba sarda de s’Isula cara,<br />

c’amus sos trincerones ocupadu<br />

cuntentu at custa festa organizadu.<br />

Degheoto soldados cantadores<br />

fi mus iscritos pro sa poesia,<br />

62 d<br />

d


ateros bator fi ni sos tenores,<br />

sos ateros fi n totu in cumpanzia,<br />

fi n sos soldados e superiores<br />

aplaudende chin tanta allegria,<br />

faghene pro elegere sos biglietes<br />

pro cantarene sos primos poetes.<br />

Sos primos duos fi n Doddo e Siotto<br />

chi cuminzan sa gara chi an cantadu,<br />

però su cumandante lis at nadu<br />

a bistentare meda non lu poto,<br />

ja l’ischides chi sezis degheoto<br />

e comente est su turnu organizadu,<br />

tres otavas per omine cantades<br />

e cantan cuddos apenas zessades.<br />

Doddo<br />

Cara Patria mea Sardignola<br />

cantu lu sento a che viver lontanu,<br />

pro difender s’Istadu Italianu<br />

s’Isula nostra lassadu amus sola,<br />

pro che leare a Trieste e a Pola<br />

dae sas manos de s’austrianu,<br />

ca fi n citades nostras mind’ammento<br />

Gorizia, Trieste, Pola e Trento.<br />

Siotto<br />

Cuminzamus a dare primu iniziu<br />

e poi sighin totu manu manu,<br />

racontende donz’unu sacrifi ziu<br />

63 d<br />

d


chi faghet su soldadu italianu,<br />

ma ischimus chi est unu benefi ziu<br />

e disponimus su sambene umanu,<br />

massimu sa provinzia de Nuoro<br />

pro sa Patria dat anima e coro.<br />

Doddo<br />

Sassari, sa brigata prus famada,<br />

orgogliosa e de gloria coberta,<br />

de elementos sardos est formada<br />

fi zos d’Eleonora zente isverta,<br />

un’illustre brigata mentovada<br />

ch’in sa trincera dormit a s’abberta<br />

brigata d’energia e de azardu<br />

frutu de su jardinu Istadu Sardu.<br />

Siotto<br />

Siotto nde sigundat ater’una<br />

pro chi tres rimas solu est a cantare,<br />

augurende a tenner sa fortuna<br />

de poter sas trinceras ocupare,<br />

totaganta sa veneta laguna<br />

chin sas posiziones fi n’a mare<br />

e de torrare sanos e cuntentos<br />

totas duos sos nostros regimentos.<br />

Doddo<br />

Vivat donzi soldadu italianu,<br />

vivan sos cumandantes de bataglia,<br />

vivan muschetes e bombas a manu<br />

64 d<br />

d


e vivan sos cannones e mitraglia,<br />

vivan sas naves e aeroplanu<br />

chi assaltan trinceras e muraglia.<br />

E auguro a che torrare sanos<br />

sos chi son bios sos italianos.<br />

Siotto<br />

Sae tres rimas terminat Siotto<br />

e intran Fadda e Masala a cantare,<br />

si elezit un’ateru cumploto<br />

pro sighire su cantigu avanzare,<br />

sa musa regulare prus non poto<br />

ca cuminzan sos versos a bundare<br />

ca ja l’ischides chi sa poesia<br />

prus avanzat prus bundat s’allegria.<br />

Bastat! pro sa Brigata Sassaresa<br />

non b’at atera fama europea,<br />

cando l’an chircada si est difesa<br />

inumbe bi fit issa in sa trincea<br />

e mortos sì, ma mai l’an arresa<br />

in monte Tebi e in monte Porea,<br />

in Asiago e in Campanello,<br />

in subra a Coldirosso e in Montello.<br />

Patria cara apenas s’arrivida<br />

ch’apo fatu a sa nostra frontiera,<br />

apenas deghe dies in trincera<br />

tent’apo in Col di Lana una ferida,<br />

ma pro Issa disponzo anima e vida<br />

65 d<br />

d


ca so fi zu de s’Itala bandera,<br />

e si ruo in su campu ’e s’onore<br />

moglio che unu sardu gherradore.<br />

66<br />

d<br />

d


Antonio Maria Pala<br />

(1903-1976)<br />

Nacque a Torpè nel 1903. Massaio di mestiere,<br />

fece anche il minatore e per alcuni anni emigrò<br />

in continente.<br />

Poeta apprezzato, morì nel suo paese natale nel<br />

1976.<br />

Malasorte<br />

(sonete)<br />

Azzidente a sa sorte malaita<br />

chi mi faghet colare vida bruta,<br />

dae su die ch’apo sutu tita<br />

ti miss’as covecadu e postu suta.<br />

Finzas cando riposo calch’iscuta<br />

benis a mi tentare a sa cabita,<br />

pares pessone torrende vindita<br />

chin megus airada e resoluta.<br />

Su chi penso e trameso not’e die<br />

mi lu divoras in d’unu momentu,<br />

faghes su chi no est in gustu a mie.<br />

Ca est pagu su pesus ch’apo a pala<br />

totu su chi travaglio andat in bentu<br />

culpas d’esser naschidu in sorte mala.<br />

67<br />

d<br />

d


S’omine<br />

(sonete)<br />

S’omine de natura favoridu<br />

non mancat de posseder un’ogetu<br />

chi mantenet continu remonidu<br />

pro educazione e pro rispetu.<br />

E cando sinde servit s’individu<br />

lu faghet in cuadu e in segretu,<br />

est dipesu da isse ’onzi naschidu<br />

de totugantu su mundu cumpletu.<br />

Un’ateru serviziu legale<br />

faghet s’ogetu a chie est in possessu<br />

comente rubinetto ispeziale<br />

in sinu at s’orinariu aparatu<br />

chi fi nzamentas su gentile sessu<br />

beneighet su mastru chi l’at fatu.<br />

68<br />

d<br />

d


Agostino Satta<br />

(1904-1949)<br />

Nacque a Torpè nel 1904 ma intorno al 1930<br />

emigrò a Maccarese, in Lazio, dove morì nel 1949.<br />

Norma<br />

(otava serrada)<br />

Gentile e graziosa signorina,<br />

ch’a mie coro e mente azis furadu,<br />

comare Norma in sa ’idda Torpina<br />

Venere sa bellesa bos at dadu.<br />

Minerva maestosa che reina<br />

sa prudenzia a bois at donadu.<br />

Oje compare ’ostru si bos cantat<br />

ca sezis sa prus bella e sinde ’antat.<br />

No ap’in vista algunu paragone<br />

alcuna dea ’e bos assimizare,<br />

bella Diana e ancora Junone<br />

chi solin in su chelu triunfare,<br />

si bos bideren Teti chin Didone<br />

no an corazu de bos faeddare,<br />

sas bator deas cambian colore<br />

ca sono de bellesa inferiore.<br />

Cale dea o ninfa incantadora<br />

chi solit in s’Olimpu triunfare<br />

bois sezis sa dea triunfadora,<br />

69<br />

d<br />

d


su coro m’azis devidu furare<br />

ca at invidia fi nas s’aurora<br />

bellesa pelegrina de ammirare,<br />

ca possedis sambene de Ciprigna<br />

comare Norma sa prima ’e Sardigna.<br />

De sa Sardigna e de su Continente<br />

e ancora in sos regnos de oltre mare,<br />

ca si in sos ballos bos biden presente<br />

totu sas manos bos diana dare,<br />

sezis sa dea bella e sabiente,<br />

su dulche modu, su bellu tratare,<br />

totu sas bellas bos faghen corona<br />

comente a Venus in sa lughente zona.<br />

E si unin a bois riverentes<br />

chin massima prudenzia e cortesia,<br />

imperatrices de regnos potentes<br />

bidende a bois tenen gelosia,<br />

cantende chin sas musas divertentes<br />

Apollo deus de sa poesia<br />

e tastende sa lira apolliana<br />

cantende a bois che dea galana.<br />

Bid’a Urania chin su violinu<br />

Calliope sonende sa ghiterra<br />

e intonende unu cantu divinu<br />

pro festeggiare custa dea in terra<br />

e Apollo bos istat a vicinu<br />

ma si tocan a bois faghen gherra,<br />

custu deus est cantu de alloro<br />

cantende a bois chin divinu coro.<br />

70 d<br />

d


Bessin dae sas musas d’Elicona<br />

cuddas abbas divinas prus famosas<br />

bessit Minerva chin d’una corona<br />

cinta d’olia e da candidas rosas,<br />

custa corona Minerva bos donat,<br />

chin sas fozas d’olia preziosas,<br />

cando sas musas sono armonizende<br />

Minerva sa corona bos est dende.<br />

Minerva sorridente e maestosa<br />

lis narat a sas musas in presenzia:<br />

fi a sa dea de sa sapienzia<br />

ma Norma Canu est sa prus virtuosa,<br />

Venus bella l’at dadu s’assistenzia<br />

A sa dea de amare prus famosa<br />

Deas e musas nonde onoramus<br />

Nois divinamente l’adoramus.<br />

Sas deas bos an dadu donu e bantu,<br />

Apollo chin sas musas si cuntentat<br />

pruite sezis sa dea de incantu<br />

e de cantare a bois sinde ammentat,<br />

custu coro a bois amat tantu,<br />

colpidu dae Cupidu si presentat,<br />

ca sena vois non potet ’istare<br />

pruite sezis digna ’e bos amare.<br />

Cale poeta o artista sovranu<br />

chi possedit talentu e fantasia,<br />

Rafaellu chin su pinzellu in manu<br />

cando sas madonninas pintaiat,<br />

su famosu Virgiliu mantovanu<br />

71 d<br />

d


sas ancellas d’Enea cantaiat<br />

e si cussos in vida fi n ’istados<br />

totu pro vois si fi n dedicados.<br />

Non bi leo ne gustu e ne ispannu<br />

semper pessende in sa dea ch’adoro,<br />

donzi minutu mi paret un’annu<br />

ca penante d’amore est custu coro<br />

preghende note e die a Babbu Mannu<br />

de mi lassare su castu tesoro.<br />

Custu tesoro a lu tenner in manu<br />

a lu godire chin salude e sanu.<br />

Custu tesoro non lu lasso mai<br />

pro cantu sinde ponzat in impignu<br />

chie lu tocat est unu guai<br />

ca l’amo chin afetu e chin carignu,<br />

sa forza de s’amore est forte assai<br />

si Cupidu m’azuat e so dignu,<br />

custu tesoro l’istimo e l’aprezzo,<br />

lu amo, lu adoro e lu carezzo.<br />

Non b’at cosa in su mundu agualabbile<br />

chi potat superare cust’amante,<br />

pro bois so costante e so amabile<br />

de veru coro e apassionante,<br />

diva casta e gentile e ammirabbile,<br />

sa dea maestosa triunfante<br />

e imploro sa sorte e su destinu<br />

eternamente a bos esser vicinu.<br />

Però non creo e non bi so pessende<br />

chi nissunu m’isfidet in s’amore<br />

72 d<br />

d


pro bois mi at eletu su Signore<br />

e chin s’ispera sua so vivende<br />

de benner paladinu triunfadore<br />

binchidore in sa giostra cumbatende<br />

pro ’alanzare a bois amada mea<br />

binco sa giostra e restades mea.<br />

Cando jeo bos apo acuistadu,<br />

minde poto ’antare veramente,<br />

cavaglieri in su mundu fortunadu<br />

in su tempus presente e veniente<br />

ca so pro bois apassionadu<br />

custu coro d’amore est suferente<br />

pensade de isolvere sas cadenas<br />

pro calmare a s’amante custas penas.<br />

Non mi lassedas solu in agonia,<br />

comente moribbundu suspirende,<br />

pensade chi sa vida est una ebbia<br />

e dopo morte s’anima est penende,<br />

nde paret male fi nas a Maria<br />

pro custa dea s’anima est sufrende,<br />

e prima de suceder tale errore<br />

salva su moribbundu pro s’amore.<br />

S’anima in terra pro fi ne amorosa,<br />

si non lu salvat benit sepultadu,<br />

sa paraula amore est dulche cosa<br />

lu potet narrer chie l’at proadu,<br />

s’anima in cuddu mundu est dolorosa<br />

semper pessende pro chie at amadu,<br />

pruite no at tentu sos disizos<br />

73 d<br />

d


s’anima pro s’amore est in fastizos.<br />

Chie cumprendet podet osservare,<br />

babbos, mamas, parentes e amigos.<br />

Babbos e mamas tenen sos obrigos<br />

fi zos e fi zas a los educare,<br />

però sos fi zos deven cojuare<br />

a gustu insoro sena aer castigos,<br />

custu faeddu meu no est nou<br />

’ognunu cojuare a gustu sou.<br />

Cando s’amore naschit dae coro<br />

e d’una mente intelletuale,<br />

pro cantu est preziosu su tesoro<br />

pius bellu est s’amore naturale,<br />

Salomone monarca orientale<br />

L’at nadu a Saba t’istimo e t’adoro,<br />

m’at fatu sapiente su Signore<br />

ma custa ’olta manco pro s’amore.<br />

Dea, m’azis cumpresu fi nalmente<br />

su lamentu, su ’antu pro s’amore<br />

si bos apo cantadu dignamente<br />

su ’antu meritades senza errore.<br />

Su coro, s’intelletu ei sa mente<br />

an trivagliadu e an tentu s’onore<br />

e nd’est custa cantone in limba mea<br />

pro Norma Canu, sa nobbile dea.<br />

74<br />

d<br />

d


Giuseppe Coronas<br />

(1907-1984)<br />

Nacque a Torpè nel 1907 in una famiglia agiata,<br />

che gli diede la possibilità di frequentare il Liceo<br />

classico di Nuoro. Dovette tuttavia interrompere<br />

gli studi per una grave malattia agli occhi.<br />

Era un profondo conoscitore della sua terra e<br />

dell’alta Baronia. L’aspetto religioso è uno dei<br />

temi fondamentali della sua poesia.<br />

Morì a Torpè nel 1984.<br />

Maria ses s’istella<br />

(mutu)<br />

Maria ses s’istella,<br />

Maria ses sa nae,<br />

Maria ses su portu.<br />

Maria ses s’istella<br />

Donz’anima at cunfortu<br />

de su Chelu ses jae<br />

o pura Verginella.<br />

75<br />

d<br />

d


A nostra signora<br />

(sonete)<br />

Mama de tou Babbu ses signora<br />

Fiza de tou Fizu, Virgo Amante,<br />

fi nas ecelsos che Petrarca e Dante<br />

cantende a Tie fallidu an ancora.<br />

Tue simile ses a s’aurora<br />

astru non b’at de Te pius brillante<br />

Ghia ses Tue de donzi errante<br />

de Chelu e de terra Imperadora.<br />

Maria senza macula cunzeta<br />

de sa Triade Santa almu tesoro<br />

in Te at summu gradu ’ogni Virtude.<br />

O balsamu de ’ogni amaritude<br />

o de su Paradisu iscala d’oro<br />

de s’istirpe de David rosa eleta.<br />

76<br />

d<br />

d


Giovanni Antonio Spano<br />

(1908-1993)<br />

Figlio di Giovanni Maria Spano, nacque a Torpè<br />

nel 1908 e morì nel 1993.<br />

Lamentos<br />

Pro isse mantessi cando chi at tentu sa difortuna<br />

de s’inzegare<br />

(otava serrada)<br />

In sa vida unu mai non creia<br />

a esserepo zegu diventadu!<br />

De Siracusa o Santa Lughia<br />

e cantas boltas bol’apo pregadu:<br />

chi m’aerezis sa vista torradu<br />

sana comente a prima la tenia.<br />

Ca a esser zegu est sa peus cosa<br />

sa die prus bella pro me est oscurosa.<br />

Penso chi non so tantu pecadore<br />

a mi dare sa sorte a su contrariu<br />

ca sende mannu e zovanu minore<br />

fi a semper cunfrade ’e su Rosariu;<br />

andao a creja a sa missa mazore<br />

devotu de pregare necessariu:<br />

77<br />

d<br />

d


fi a cunfrade e postu de cordone<br />

e faghia sa Santa Comunione.<br />

O Deus Soberanu Onnipotente,<br />

chi che sezis in s’Altu Paradisu<br />

e paret chi bos bida a oju in visu<br />

comente cando bos tenza presente!<br />

Torrademi sa vista de improvisu<br />

pro ’idere ’ogni anzenu, ’ogni parente<br />

ca vois sa potenzia la tenides<br />

e si cherides fagher lu potides.<br />

Pro non mi learene a manu a manu<br />

calch’iscuta a passizu in sa carrera<br />

Deus meu faghide sa manera<br />

de miche learezis cras manzanu<br />

o si nono lassadelu a su sera!<br />

Ma ite fago goi pagu sanu?<br />

Si trunchet custa vida ca est penosa:<br />

jughidemiche a umbe nd’est s’isposa!<br />

78<br />

d<br />

d


Nicola Tarquini<br />

(1909-1993)<br />

Nacque a Torpè nel 1909. Orfano di madre, fu<br />

allevato dallo zio, ma ereditò la vena poetica dal<br />

padre naturale Antonio Raimondo Scanu di Alà,<br />

noto come Iscanitu.<br />

Morì nel suo paese natale nel 1993.<br />

A muzere mia<br />

(trintases)<br />

Sos ojos tuos bellos cun su coro<br />

pienos de amore e de afetu<br />

mi naran chi costante tue mi amas.<br />

De passione ardente m’infi amas<br />

ch’in sa mente bi jugo visione,<br />

m’infi amas d’ardente passione<br />

ca visione bi jugo in sa mente,<br />

m’infi amas de passione ardente<br />

in sa campagna, in bidda e in totue.<br />

Sos ojos tuos bellos cun su coro<br />

pienos de amore e de afetu<br />

mi naran chi costante mi amas tue.<br />

79<br />

d<br />

d


M’agato inoghe e minde sero incue<br />

e cunsidero ca cun tegus trato,<br />

mi sero incue e inoghe m’agato<br />

e ca trato cun tegus cunsidero,<br />

m’agato inoghe e incue mi sero<br />

ca son afetos de unu veru amante.<br />

Sos ojos tuos bellos cun su coro<br />

pienos de amore e de afetu<br />

mi naran tue chi m’amas costante.<br />

Ses un’istella lughente e brillante,<br />

gentile, atraente e tantu bella,<br />

ca ses brillante e lughente un’istella<br />

tantu bella, gentile e atraente,<br />

ses un’istella brillante e lughente<br />

sena peruna macula in difetu.<br />

Mi naran chi costante tue mi amas<br />

sos ojos tuos bellos cun su coro<br />

pienos de amore e de afetu.<br />

Su tratu tou sinceru e perfetu<br />

ti juro abberu de cantu m’as fatu,<br />

su sinceru e perfetu tou tratu<br />

cantu m’as fatu ti lu juro abberu<br />

su tratu tou perfetu e sinceru<br />

est donu chi t’at dadu su Signore.<br />

Mi naran chi costante tue mi amas<br />

80 d<br />

d


sos ojos tuos bellos cun su coro<br />

pienos de afetu e de amore.<br />

Ses de jardinu unu raru fiore<br />

chi vives pro amparu in custu sinu<br />

fiore raru ses d’unu jardinu<br />

ch’in custu sinu vives pro amparu<br />

ses de jardinu unu fiore raru<br />

chin suaves profumos e amenos.<br />

Mi naran chi costante tue mi amas<br />

sos ojos tuos bellos cun su coro<br />

de amore e de afetu pienos.<br />

Non disizo pius benes terrenos<br />

ca chi mi tenes caru mind’abbizo<br />

pius benes terrenos non disizo<br />

ca mind’abbizo chi caru mi tenes<br />

non disizo pius terrenos benes<br />

pro me ses tue s’unicu tesoro.<br />

Pienos de amore e de afetu<br />

mi naran chi costante tue mi amas<br />

sos ojos tuos bellos cun su coro.<br />

Chi mi sias fidele solu imploro<br />

e cantu duro consolu mi dias,<br />

imploro solu chi fidele sias<br />

e cantu duro mi dias consolu,<br />

chi mi sias fidele imploro solu<br />

81 d<br />

d


pro nos render fideles totos duos.<br />

Mi naran chi costante tue mi amas<br />

pienos de amore e de afetu<br />

su coro cun sos ojos bellos tuos.<br />

Chei sos de Cupidu dardos suos<br />

sos tuos isguardos m’an feridu,<br />

chei sos suos dardos de Cupidu<br />

m’an feridu sos tuos isguardos<br />

che sos de Cupidu suos dardos<br />

c’as achistadu ogetos e pinzellos.<br />

Mi naran chi costante tue mi amas<br />

pienos de amore e de afetu<br />

su coro cun sos ojos tuos bellos.<br />

Ses adornada digna de modellos<br />

chi simile in Sardigna non chend’ada<br />

ses digna de modellos adornada<br />

chi non chend’ada simile in Sardigna<br />

ses adornada de modellos digna<br />

e t’apo postu un’amore profundu<br />

chi pro me ses sa menzus de su mundu.<br />

82<br />

d<br />

d


A Torpè<br />

(sonete)<br />

Torpè ses piazzadu in pianura<br />

sas muntagnas ti faghene corona,<br />

amus su mare vicinu a sa zona<br />

su chi nos mandat lentore e friscura.<br />

Sa terra adata est pro s’agricoltura<br />

rendet trigu, ’eldura e fruta ’ona<br />

chi mancu sos terrinos de Anglona<br />

possedin custos donos de natura.<br />

Poi tenimus s’irrigazione<br />

pro irrigare totu sos terrinos<br />

ch’est de sa Baronia sa bellesa.<br />

B’amus ortos de sindria e melone,<br />

bellos frutetos, binzas e jardinos<br />

chi coltivat sa zente torpinesa.<br />

83<br />

d<br />

d


Ponente e tramuntana<br />

(sonete)<br />

Su ’antu ti l’as dadu ’e Tramuntana<br />

ca non t’as ammentu su Ponente<br />

a l’ischis ch’est su ’entu prus potente,<br />

totu sa vida custu nadu l’ana.<br />

Si b’aias pensadu a mente sana<br />

aias faeddadu diferente<br />

si andas a chircare certamente<br />

a li risponder ti dait matana.<br />

Ti cres intelligente e de cultura<br />

però leas su note pro su die<br />

ca faeddende non b’istas atentu.<br />

Si tenes donu abberu de natura<br />

sa poesia justa manda a mie<br />

si no ti fago su dibatimentu.<br />

84<br />

d<br />

d


Giuseppe Chessa<br />

(1922-1992)<br />

Poeta molto religioso, nacque a Torpè nel 1922<br />

e morì nel 1992.<br />

Sa gherra<br />

Sa gherra est semper isbagliada<br />

leat sa vida in su menzus fiore,<br />

sa mama chi sena fi zu est restada<br />

pregat pro suportare su dolore.<br />

Sa muzere chi mortu l’an s’amore<br />

restat afl ita e disconsolada,<br />

si lamentat su fi zu minore<br />

chi su babbu connotu no ada.<br />

A sos mortos in Austria, Abissina,<br />

su fronte grecu, su russu geladu,<br />

in su desertu, in aria e in marina,<br />

su populu torpinu generosu<br />

su monumentu lis at innalzadu<br />

a memoria de s’eternu riposu.<br />

85<br />

d<br />

d


Francesco Satta<br />

(1937-1999)<br />

Nacque a Torpè nel 1937. Emigrò a Roma, dove<br />

trascorse gran parte della vita senza tuttavia<br />

mai smettere di comporre poesie, soprattutto<br />

improvvisando.<br />

Rientrato nel suo paese natale, si dedicò<br />

completamente alla sua passione, ottenendo<br />

consensi e apprezzamenti.<br />

Morì nel 1999.<br />

Pregadoria a su Signore<br />

(moda)<br />

O s’amadu divinu Redentore,<br />

chi pro culpa de su pecadu anzenu<br />

in su Golgota afrontadu as sa rughe,<br />

cun s’infi nidu tou, immensu amore,<br />

beta a su mundu s’isguardu serenu,<br />

illuminalu de sa Tua immensa lughe.<br />

In ue gherra b’at, paghe nos jughe<br />

e cun sa leze justa Tua faghe,<br />

sos tortos, sos isbaglios nos curreze.<br />

87<br />

d<br />

d


In subra custa ingrata e dura terra<br />

paghe nos jughe in ue b’at gherra<br />

e cun sa leze justa Tua faghe,<br />

in ue gherra ba’t nos jughe paghe<br />

e faghe cun sa Tua justa leze,<br />

sos tortos, sos isbaglios nos curreze<br />

in subra custa dura terra ingrata.<br />

Siat sa voluntade Tua fata,<br />

ognunu amet s’ateru che frade,<br />

siat fata sa Tua voluntade,<br />

’ognunu a s’ateru che frade lu amet,<br />

chi ’ognunu su benessere bramet,<br />

s’amore, sa cuncordia e s’allegria.<br />

Totu apedas custa idea mia<br />

pro viveremus in manera justa.<br />

O paghe abberi dogni frontiera,<br />

mi frontieras serradas sunu medas,<br />

custa idea mia totu apedas,<br />

pro viveremus in manera justa,<br />

totu apedas s’idea mia custa,<br />

pro viveremus in justa manera.<br />

O paghe abberi dogni frontiera,<br />

mi medas frontieras sun serradas,<br />

ispezzalas sas inicuas ispadas<br />

e preferi s’afetu a sa discordia.<br />

O s’amadu divinu Redentore…<br />

……………………………….<br />

88 d<br />

d


s’allegria, s’amore e sa cuncordia.<br />

Placalas Tue sas iras funestas,<br />

sos lutos e dolores gira in festas,<br />

cuncedi afetos a mannos e minores.<br />

Ch’oghes s’umanidade dae afannos,<br />

dae s’altu podere osserva e mira.<br />

Sos lutos e dolores in festa gira,<br />

cuncedi afetos a mannos e minores,<br />

gira in festas lutos e dolores,<br />

cuncedi afetos a minores e mannos.<br />

Ch’oghes s’umanidade dae afannos,<br />

osserva e mira dae s’altu podere,<br />

ca ses padronu assolutu e ses mere,<br />

immensu, onnipotente, justu e bonu,<br />

ca assolutu ses mere e padronu<br />

immensu, onnipotente, bonu e justu.<br />

Deo a Tie ti prego pro custu,<br />

cessalu de su mundu ’ogni errore.<br />

O s’amadu divinu Redentore…<br />

……………………………….<br />

s’allegria, cuncordia e s’amore.<br />

Ue desertu b’at nascat fiore<br />

e ’ogn’essere umanu in paghe pascat.<br />

Ponebi Tue sa divina manu,<br />

apas de chelu sas portas abbertu.<br />

Nascat fiore ue bi at desertu,<br />

e ’ogn’essere umanu in paghe pascat,<br />

89 d<br />

d


ue desertu b’at fiore nascat,<br />

in paghe pascat ’ogn’essere umanu.<br />

Ponebi Tue sa divina manu,<br />

apas de chelu abbertu sas portas<br />

e a sos soferentes los cunfortas,<br />

Tue a sos bisonzosos los azues,<br />

si sa malvagidade la distrues<br />

pius serena est s’umanidade.<br />

Usa clemenzia cun severidade,<br />

salves chie est colpidu de violenzia,<br />

rende justissia a su colpu rezzidu,<br />

frena sa violenta mente otusa.<br />

Clemenzia cun severidade usa,<br />

salves chie est colpidu de violenzia,<br />

severidade usa cun clemenzia,<br />

salves chie de violenzia est colpidu.<br />

Rende justissia a su colpu rezzidu,<br />

sa mente violenta otusa frena.<br />

Ispezza de ’ogni male sa cadena,<br />

regnet s’incontrastada fratellanzia,<br />

nessunu colpet ne fagat mancanzia,<br />

’ognunu vivat cun modu serenu,<br />

amet su sou e rispetet s’anzenu,<br />

cun d’un’afetu e amore profundu,<br />

ch’est un’abbert’e oju in custu mundu.<br />

90<br />

d<br />

d


A sa Sardigna<br />

Sardigna, diamante incastonadu,<br />

mi pares tue posta in mesu mare<br />

ca Deus de natura ti l’at dadu,<br />

tesoro raru, fatu pro ammirare.<br />

Ses astru in fi rmamentu collocadu,<br />

chi s’infi nidu des illuminare<br />

e su valore ch’as incorporadu<br />

tantu est chi non si podet calculare.<br />

Su sole, sa luna, donz’istella,<br />

s’aera, sa terra ei su mare,<br />

minerales, metallos, fauna e flora,<br />

de totu ses tue sa pius bella<br />

ca ses reina digna de lodare,<br />

ses subra a totus, superba signora.<br />

91<br />

d<br />

d


Fonti bibliografiche<br />

Paolo Mercurio, Folklore sardo: Orosei, storia, lingua,<br />

canto, poesia, Ghedini Editore, Milano, 1991.<br />

Giovanni Spano, Canzoni popolari di <strong>Sardegna</strong>,<br />

a cura di Salvatore Tola, vol. II, Ilisso, Nuoro,<br />

1999.<br />

Giovanni Spano, Canzoni popolari di <strong>Sardegna</strong>,<br />

a cura di Salvatore Tola, vol. III, Ilisso, Nuoro,<br />

1999.<br />

AA.VV., Cantadores de Torpè: antologia de poetes<br />

torpinos dae su 1837 a su 2000, a cura di Sebastiano<br />

Pilosu e Efi sio Pau, Edizioni Solinas, Nuoro,<br />

2000.<br />

93<br />

d<br />

d


Indice<br />

Donna Rosaria Guiso 5<br />

Po dare pen’a mie 6<br />

Giuseppe Tolu 9<br />

Isto pro ti narrer: «Siccati!» 9<br />

Sa campana pagu tinnit 10<br />

Luigi Pinna 11<br />

Fecund’arvure fiorida 11<br />

Stanislao Rugiu 15<br />

Su tempus mi ch’est passadu 15<br />

Mauro Zori 21<br />

Si sese cane vonu 21<br />

Iscurta, allegra rosa 22<br />

Nicola Sanna Moiolu 25<br />

Ahi, cantu m’aggrada’ sa chintonza 25<br />

Tres e tres sese e tre’ nove 26<br />

Reione de ti cantare 27<br />

Efi sio Mattiu 33<br />

Bellesa subra a totu de sas bellas 33<br />

Cloris 37<br />

Giovanni Maria Spanu 41<br />

Dami sa manu amante a ti tocare 41<br />

Maria Giuseppina Mattiu Funedda 45<br />

Ti prego no m’inzedies 45<br />

Como mich’ando… 47<br />

Salvatore Mattiu 49<br />

Venus 49<br />

Vincenzo Sanna 53<br />

Non poto rima’ raras intonare 53<br />

Perdona, Elèna ermosa 57<br />

94 d<br />

d


Raimondo Manca 59<br />

Ses mannu pero’... 59<br />

Luca Doddo 61<br />

Ammentos de sa gherra 1915/1918 61<br />

Antonio Maria Pala 67<br />

Malasorte 67<br />

S’omine 68<br />

Agostino Satta 69<br />

Norma 69<br />

Giuseppe Coronas 75<br />

Maria ses s’istella 75<br />

A nostra signora 76<br />

Giovanni Antonio Spano 77<br />

Lamentos 77<br />

Nicola Tarquini 79<br />

A muzere mia 79<br />

A Torpè 83<br />

Ponente e tramuntana 84<br />

Giuseppe Chessa 85<br />

Sa gherra 85<br />

Francesco Satta 87<br />

Pregadoria a su Signore 87<br />

A sa Sardigna 91<br />

95<br />

d<br />

d


Finito di stampare nel mese di settembre 2008<br />

per conto di:<br />

EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />

NUORO

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!