Elŝuti la gazetan numeron ĉe gazetejo.org (pezo: 1.0 Mb)

Memoro okaze de 200 jaroj de la morto
DOSITEJ OBRADOVIĆ (1739-1811)
Pri la unuaj siaj paŝoj en la vivo Dositej skribas: „Ĉakovo
nomiĝas la vilaĝo en kiu mi naskiĝis, Tamiŝoaro fama urbo en kiu mi
lernis, la monakejo Hopovo en kiu mi monakiĝis.“ Forlasinte la
monakejon Dositej travojaĝis plurajn eŭropajn urbojn kaj kulturajn
centrojn, dezirante lerni fremdajn lingvojn kaj studi historion kaj
kulturon de pluraj antikvaj kaj modernaj popoloj.
Post la studado en Smirno, Korfuo (Korciro) kaj aliaj grekaj
urboj serba klerigisto venis en Vienon kie li pasigis „ses utilajn kaj
ĝojajn jarojn“ (1771-1776). Kelkajn jarojn poste li studis ĉe la
universitato en urbo Hale kie li renkontis, por tiama periodo, sufiĉe
evoluigitan eldonadon de libroj. Eĉ pli granda eŭropa libro-eldona
centro tiam estis Lejpcigo, kie Dositej presigis multajn siajn librojn en
cirilaj literoj: La vivo kaj la travivaĵoj (aŭtobiografio), Lejpcigo 1783,
Fabloj (Lejpcigo 1788), kune kun la dua parto de la aŭtobiografio;
Kolekto de pluraj didaktikaj – artikoloj (Sobranije, Vieno 1793), Etiko
(Venecio 1803), Dorlotato (Budapeŝto 1818, postmorta eldono), la dua
parto de la Kolekto.
Aparte estas konata lia poemo Leviĝu Serbujo, pri la insurekcio
de serboj (1804), dediĉita al iliaj kuraĝaj herooj kaj al duko Karađorđe.
d-ro Midrag Stojanović
Eldonas Esperanto societo „Radomir Klajić“, Terazije 42, Beogrado
Eldonata surpapere kaj sur kompakta disko (CD) kiel Word-dokumento
Prezo: 90 din. unu ekzemplero, 250 din. jarabono (sendokostoj ne enkalkulitaj),
sendepende ĉu surpapere aǔ sur kompakta disko
Por eksterlando unu ekzemplero 2 €, jarabono 6 € (plus sendokostoj)
Aperas trifoje jare
Ĉefredaktoro: d-ro Miodrag Stojanović, Vicĉeafredaktoro: Dimitrije Janičić, Redakta komitato: d-ro
Pribislav Marinković, Zlatoje Martinov, Agnesa Eremija, Etelka Kiš-Jakupović, Tereza Kapista, Nedeljka
Ložajić, Branko Despotović, Velibor Simović, Milan Olbina, Teknika redakto: Adem Jakupović
3

Brazila rakonto
EDINA EL UBA
Dum mia vojaĝo tra Brazilo mi ankaŭ akceptis gvidi kurson en eta
urbo Uba’. Mi estis akceptita de kara, ege agrabla Edina de Baross, kiu
posedas apotekon, en la sama domo kie ŝi loĝas. La esperantistoj
klarigis al mi ke ŝi apartenas al Spiritista organizaĵo kaj kiel volontulinoorganizas
la disdonon de senpaga tagmanĝo, tion ili faras ĉiutage. Tio
funkcias tiel ke venadas volontulinoj foj-foje laŭ la planita tago kaj helpas
fari ĉion. Ekzistas unu kuiristino la aliaj estas helpantinoj. Ili pretigas la
kuirotaĵojn kaj ĉe la tabloj disdonadas la tagmanĝon. La manĝaĵo ne
estas tro luksa sed tute sufiĉa kaj bongusta, kiel kutima, hejmekuirita
simpla manĝaĵo. La brazilanoj preskaŭ ĉiutage manĝas fazeolon, sed ĝi
estas nur aldonaĵo, ne la ĉefmanĝo, kiel en Eŭropo. Mi rigardas kiam
alvenadas la virinoj, plejparte negrulinoj kun infanaro. Mi ofte rimarkis
negrulinon kiu estis graveda. Unu infano estis en ĉareto. Unu ŝi havis sur
brako, aliaj 3-4 kuradis ĉirkaŭ ŝi. Ŝi estas vera belulino. Inter infanoj oni
povas facile rimarki ke ne ĉiuj estas de sama patro, ĉar kelkaj estas
negraj aliaj indiĝenaj eĉ unu duonblanka. Foje mi riproĉis al Edina:
– “Se vi nutras ŝin ĉiam senpage ŝi naskos pli ol 10 infanojn.
Edina, iom surprizita pro mia rimarko respondis:
– “Kial ŝi ne nasku? Vidu, vi ne povas elekti kiu infano estas pli bela,
ili estas belegaj kaj ĉarmaj kun grandegaj nigraj okuloj. Se Dio donacas
al ŝi infanojn ŝi nasku ilin, kaj ni kiuj ne havas infanojn, kiel mi mem,
prizorgos ke ili fariĝu utilaj kaj bonaj homoj.
Ĉu aldoni komenton? Tamen mi deziras diri al vi ke Edina estas tre
malaltstatura virino, nek pli malgranda korpo, nek pli ganda koro en ŝi! Ŝi
heredis la apotekon de la gepatroj, finis farmacion kaj laboradas en
apoteko kun du helpantoj. En Brazilo la apotekistoj donas la injekton kiun
la kuracistoj priskribas, la malsanuloj ne reiras al ambulanco, sed
ricevadas la injektojn tuj en la apoteko. Do, ili havas sufiĉe da laboro. Tie
mi la unuan fojon ekkonis pri homepatio kaj tiaj medikamentoj ĉar Edina
ankaŭ okupiĝis pri homeopatio kaj vendadis homepatiajn
medikamentojn.
En la sama manĝejo, Edina organizis vesperan kurson de Esperanto,
kiun frekventis miksita kursanaro, junuloj, olduloj, negruloj, blankuloj.
Mia plej serioza kursano estis la tute blankhara negrulo eble 60-jara
aŭ eĉ pli. Ĉiam li alvenadis en alia neĝblanka ĉemizo, perfekte gladita.
La kajeron li alportadis sub akselo kaj ĉiam atingis la kursejon la unua.
Bedaŭrinde li krom granda deziro scii E-ton ne tro kapablis enkapigi la
vortojn, kvankam li ege pedante skribis ĉion. Li ĝojegis kiam mi
4

demandis ion al kio li povis doni la ĝustan respondon. Fine mi jam klare
povis konstati kion li scias laŭ liaj okuloj, kiuj ekbrilis, se li sciis la
respondon. Do, al miaj demandoj sekvis ĝusta respondo. Ni okazigis la
ekzameneton kaj li ankaŭ sukcesis. Lia ĝojo estis sincera kaj eĉ larmoj
aperis en liaj okuloj, kiam li ekvidis sian nomon sur la atestilo.
La sekvan tagon mi per aŭtobuso devis forveturi al alia urbo. Miaj
kursanoj preskaŭ 34, decidis ke ĉiuj akompanu min al bushaltejo. La
buso malfruis, ni atendis, babilis, pasis unu horo, kaj jam la dua, mi
petegis ilin ne plu atendi. Fine mi sukcesis adiaŭi ilin. Sed kun mi restis
mia kara Edina kaj la simpatia blankharulo, svelta, altstatura, negrulo. La
maljunulo kiu ne deziris foriri. Ni ankoraŭ atendis pluan horon kaj dume
mi interparolis kun li, iom en Esperanto kaj plejparte pere de tradukado
de Edina.
Mi demandis la blankharulon kial li tiom ege klopodas scipovi
Esperanton.
– Mi legis ke la spiritoj konas Esperanton, kaj post mia elkarniĝo, se
iu vokas mian spiriton ekzemple el Japanio tiu ne povus kompreni miajn
respondojn, tiam mi por komunikado uzos Esperanton.
Tiu respondo ŝokigis min! Vi sciu, li daŭrigis:
– “Miaj gepatroj estis sklavoj, mi jam ne, tamen, ie ajn mi laboris,
min neniu pri io ajn demandis. Mi havas grandan vivsperton, multon
travivis, ĉiam laborante kaj mi povus doni bonajn, saĝajn konsilojn al
homoj, kiuj vokos min, tiel helpante ilin. Kiam mi estos nur spirito neniu
scios ke mi estis negrulo. Tiam mi vere ĉion klarigos, ke ili ne faru la
samajn erarojn kiujn mi faris dum mia junaĝo. Tiam mi estos feliĉa. Nun
mi ekis al mia estonta spirita vojo, dank’ al Esperanto kaj al Vi, kiu
instruis min. Dio benu vin!
Tiuj frazoj vere kortuŝis min. Poste mi eĉ trovis literaturon kie lia
teorio estis vere skribita kaj klarigita.
Mi ofte demandadas miajn kursanojn kial ili lernas Esperanton, sed
neniam ricevis respondon ke ili preparas sian spiriton pere de Esperanto
al transmonda vivo.
Mi ne fariĝis spiritisto, sed multfoje pensis pri li, mi ne scias ĉu li jam
fariĝis nur spirito.
1991
PS. 1: En La Ondo de Esperanto No 2/2009 en rubriko Unufraze mi
legis:
Laŭ urba leĝo en la Brazila urbo Uba’ estas nomita strato ”Rua
Esperantista Edina de Barros Reis”, la malferma ceremonio okazis la
31-an de majo 2009 okaze de la 50 jariĝo de la loka Esperanto-klubo
Joa’o Ernesto.(BEL informas)
PS. 2: Mi ege ĝojas ke ne nur mi estis entuziasmigita kun la agado
de Edina, kiu vere meritas al ŝi dediĉitan straton.
Tereza Kapista
5

RAKONTO PRI FRAN KOLAR
Niaj antaŭuloj prave diradis, ke la vojo al estonteco gvidas tra la
konado de pasinteco. Tia ekpenso instigas nin atente pripensi: ĉu ni vere
konas nian pasintecon? Pasas jaroj kaj kelkaj detaloj el la pasinteco
similas fabelon. Sed ĝi ne estis fabelo; temis pri revoj kaj streboj de niaj
antaŭuloj kiuj amis, kreis, entuziasmis, samkiel ni ĉion ĉi faras, sed en iaj
aliaj kondiĉoj. Sekvante la pasintecon ni ekscias pri iliaj provoj fari nian
estontecon pli bela, pli riĉa kaj pli enhavoplena. Tiam ni demandas nin:
ĉu ni daŭrigis tie, kie ili haltis, aŭ ni opinias ke la vivo komenciĝas per ni
mem. Tuj post kiam ni enprofundiĝas en la pasintecon, ĝi montras al ni
sian riĉaĵon, instigas nin daŭrigi tie, kie haltis iu el niaj avoj, praavoj aŭ eĉ
pra-praavoj.
Tian demandon, al ni, kiuj provas daŭrigi la Zamenhofan ideon pri
plibonigo de la mondo, eĉ pli ofte oni devas ripetadi. La plej bona
ekzemplo stas la rakonto pri Fran Kolar, esperantisto el la fino de la 19a
kaj komenco de la 20-a jarcentoj. La tempo multon forviŝas, aparte la
tempo pezigita per konfliktoj kiuj influis, ke la forgeso nemeritite kovris
homojn kaj eventojn. Dank' al la esplorado de s-ro Josip Pleadin, kiu
vagas tra labirintoj de pasinteco, provante el pecetoj de la historio de
Esperanto-movado en niaj regionoj kompletigi veran rakonton pri
ĝenerale homa ideo de tiu pola kuracisto kaj humanisto, akceptita ĉe ni
ekde la plej frua tempo, el la mallumo de la pasinteco elponĝis la rakonto
pri Fran Kolar Krom, la homo kiu en la foraj unua kaj dua jardekoj de la
pasinta jarcento scipovis Esperanton, kolektis homojn ĉirkaŭ tiu ideo,
tradukis kaj eldonadis librojn en la Internacia lingvo. Kaj, je nia propra
bedaŭro kaj honto, li restis preskaŭ forgesita kaj perdiĝinta en la mallumo
de pasinteco.
El la familio de Fran Kolar, forpasinta en aŭgusto 1927 en Zemun,
kaj entombigita en la Zemuna tombejo, hodiaŭ vivas nur lia nepino,
Mirjana Hnilička, pensiita farmaciisto. Ŝi vivas en Nova Beogrado en la
strato Pariske komune. Post la telefona interparolo, ŝi afable akceptis
renkontiĝi kun mi en sia hejmo por interparoli pri ŝia avo.
Dum vintraj tagoj, Nova Beogrado, la moderna metropolo kun
larĝaj bulvardoj kaj multaj herbkovritaj areoj ĉirkaŭ pluretaĝaj domoj,
aspektas malvarma kaj fremdiĝinta. Surstrate pasas nur aŭtomobiloj. La
promenejoj estas preskaŭ senhomaj, kun escepto de kelklokaj
promenigantoj de dorlotbestoj, dum ĉe la bushaltejoj frostiĝintaj kaj
malbonhumoraj vojaĝantoj atendas transporton al celoj nur por ili
konataj. Telefone ni interkonsentis pri la renkontiĝo. Ĉe la bushaltejo
atendis min alta, svelta blondulino de nedifinebla aĝo, kun malferma
vizaĝo kaj okuloj ĉiam ridetantaj. Moderne kaj leĝere vestita, sen
okulfrapaj detaloj, sed kun gustosento, ŝi aspektis kiel negocistino, sed
6

sen la kutima rigideco kaj streĉiteco en la movoj kiuj akompanas la
nuntempajn modernajn virinojn en grizaj vestoj kun neevitebla
tekokomputilo kaj mansaketo konforma al ilia okupo.
Post mallonga interkonatiĝo, ni ekiris al ŝia loĝdomo. Moderna
loĝejo en la novbeograda pluretaĝa domo kun interfono kaj lifto. Sed
post kiam vi eniris, alfrontas vin jam malpli ofte videbla mondo: grandaj
artpentraĵoj, speguloj kun ornamitaj kadroj, silentaj anguloj kun
manlaboraĵoj, atmosfero de malnova burĝa familio en kiu ankoraŭ vivas
iu forgesita pasinto, kompreneble, kune kun la detaloj de modernstila
kuirejo, komputilo kaj moderna televidilo. Kaj ĉio ĉi ordigita per atentema
virina mano.
Ĉe tradicia kafo ni komencas nian interparoladon, kiu devus
proksimigi al ni la avon de Mirjana. Sed, antaŭ tio, jen kelkaj vortoj pri ŝi
mem!
– Mi naskiĝis en Zagrebo, en januaro 1941. La infanaĝon mi
preskaŭ ne memoras. Oni diris al mi, ke mia patro estis favoranto de
jugoslavismo kaj panslavismo. En tia situacio, estis rekomendinde rifuĝi
el la tiama Zagrebo, kaj ni revenis laŭ la vojo de mia avo al Zemun. Tiel
mi plenkreskiĝis en Zemun, respektive en Beogrado, kie mi finis
Farmacian fakultaton. Mi vivis kun la patrino kaj mia frato, kiu, je mia
granda bedaŭro, treege malsaniĝis. Li bezonis bonan flegadon - kaj mi
dediĉis min al tio. Mi ne bedaŭras, ĉar mi plilongigis lian vivon je kelkaj
jaroj, sed nun mi jen restis sola. Mia frato Sini}a mortis en 2004, kaj mia
patrino en 2007. Nun mi kunloĝas kun miaj rememoroj kaj miaj libroj.
Pasintjare aperis mia mallonga romano kun moderna temo, kiu troviĝis
eĉ en la listo de verkoj proponitaj por Premio de urbo Beogrado. Fojfoje
oni demandas min pri civitaneco kaj nacia aparteno. Naskiĝinta en
Zagrebo de la gepatroj el du nacioj, estante laŭ la patro ĉeĥino, la tutan
vivon mi pasigis en Serbio. En tia vivo ne ekzistas aparteno al iu nacio:
mi estas mondcivitano, samkiel estis mia avo Fran, ĉu ne?
- Pri la avo vi scias nur laŭ la rakontado de via patrino?
- Jes. La avo por mi estas nur bela, malnova rakonto. Rakonto
konsistanta el pecetoj, ĉar la patrino nur de tempo al tempo rakontis
detalojn pri sia patro. Tiel mi eksciis pri lia alta staturo, pri tio ke li estis
societema, ke la domo ĉiam estis plena de liaj amikoj, (tia estis ankaŭ
mia frato, ĉiam oni parolis ke la societemon li heredis de sia avo), plej
ofte esperantistoj. Kiel infano mi revis pri la avo videbla sur la artpentraĵo
ankoraŭ pendanta sur la muro en mia loĝejo, pri la avo kiu neniam
permesis ke lia edzino laboru, kvankam ŝi estis edukita, pri la avo en
oficiala uniformo kaj kun sabro, kiu ankaŭ konserviĝis ĝis la nuna tempo.
Pri la avo kiu ludis nekutiman muzikinstrumenton - citron, pri kiu
malmulton scias simplaj homoj, kun escepto de muzikistoj. Ĝi eĉ hodiaŭ
7

estas originala, tia kia restis post la avo. Iam, kiam mi viŝas ĝian polvon,
mi movas fingrojn laŭ la kordoj, kaj tiam kvazaŭ mi aŭdus harmonion
kiun li tiris el tiu ĉi nekutima instrumento.
- Kial la avo ne revenis al sia naskiĝregiono? Kion li heredis
de la patro?
- Verŝajne la praavo, tiel decidis. Unu el la filoj heredis la bienon,
la alia edukiĝis. Tio signifis, ke sian parton de la patra heredaĵo, mia avo
elspezis por edukado. Niaj antaŭuloj, evidente, estis tre raciaj kaj
praktikaj. La gevaoj geedziĝis en Triesto, vivis en Zagrebo, Bjelovar kaj
Zemun ... Kaj ĉio estis en ordo.
- Kaj la avino?
- La avino estis edukita, sed la avo opiniis, ke virino estas kolono
de la socio, kaj ŝi neniam laboris. Mi memoras du versiojn pri tio kiel la
geavoj konatiĝis. La unua estis, laŭ la patrina eldiro, oficiala. La avino kaj
la avo estis kun siaj societoj en Venecio. Sur Placo de Sankta Marko
ambaŭ grupoj de ekskursantoj renkontiĝis. Post la unua interparolo Fran
kaj Slava ekplaĉis unu al la alia, baldaŭ Fran enskribiĝis en la
memorlibreton de Slava kaj ili geedziĝis en Triesto, kie cetere ili tiam
vivis.
Laŭ la neoficiala versio, Slava plendis al sia amikino, ke ankoraŭ
neniu svatis ŝin, kvankam ŝi estis preskaŭ 17-jara. La amikino klarigis al
ŝi, ke fraŭlino kiu deziras edziniĝi, ne rajtas havi kakton en sia domo.
Sidinte kune kun la amikino apud la fenestro kie troviĝis kakto en la poto,
Slava kolere puŝis la poton, kiu renversiĝis kaj falis tra la malfermita
fenestro sur la kapon de Fran kiu tie preterpasis. Vizitante lin en la
hospitalo, Slava, kiu sentis sin kulpa pro lia vundiĝo, enamiĝis al Fran,
kaj ili geedziĝis. Mi pli ŝatas la neoficialan version - ridetante diras
Mirjana.
La avo estas entom- bigita en Zemun, kaj la avino en Zagrebo, en
la tombejo Mirogoj. La familianoj havis la ideon entombigi ilin kune, sed
objektivaj cirkonstancoj kaj manko de mono, ne malpli ankaŭ la
burokrataj komplikaĵoj, malebligis eltombigon de Slava, pro kio ilia ĉi-tera
amo restis nekronita per eterna kunestado. La tombon de Fran ni
renovigis kiam lia nepo estis entombigita enĝi.
- Kial la avo portis la kromnomon Krom?
- Mi demandis ankaŭ mian patrinon pri tio, sed ŝi ne kapablis
klarigi al mi la misteron. Nenie estas notita la deveno de tiu kromnomo.
Foje ŝi diris, ke la avo aparte respektis siajn juristan, inspektistan kaj
advokatan laborojn. Li deziris apartigi sian hobion disde la salajrata
laboro. La patrino, kiu parolis Esperanton, opiniis, ke lia kromnomo estas
intence elektita Esperanta vorto, kies signifo nur je unua vido restas
8

nekomprenebla.
- Kiel vi imagis vian avon?
Por mi la avo estis, laŭ la patrina rakontado, neresanigebla
romantikulo. Lia amo al la avino, pri kiu restis konservita poemo en la
memorlibreto de mia avino, ĉio efikas tre romantike. Tiutempe ĉiuj
fraŭlinoj havis memorlibretojn, kaj fraŭloj klopodis en ili lasi la plej belajn
notojn. Lia manskribaĵo en la memorlibreto de la avino por mi estas vera
mirindaĵo. Hodiaŭ malmultaj posedas belan manskribon, ĉar la komputila
teknologio malbonigis ĝin. La avo per ornamitaj, bele formitaj literoj,
skribis sentemmajn kaj belajn amvortojn, kaj eĉ en akrostiko, kies
komencaj literoj donas ŝian nomon. Por mi tio estis mirinda belaĵo. Kaj
belega memoro pri amo el pasinteco.
- Ĉu li estis oficiro?
- Jes, li estis, sed la patrino ne rakontis pri tio. Li soldatservis en la
tiama aŭstri- hungara armeo. Krom kelkaj fotoj en uniformo, ĝis nun ni
konservis ankaŭ lian sabron, sed temas pri lia oficista sabro, ĉar en lia
tempo ankaŭ ŝtataj oficistoj portis sabron kiel simbolon de ŝtata povo.
- Ĉu vi scias ion pri lia laboro en la Esperanto- movado?
- Ne multe! Mia patrino scipovis Esperanton, sed pri tio ŝi ne
rakontis. Iam mi vidis Esperantajn gazetojn, sed dum tempopaso ili
malaperis. Kiel sanktaĵon mi konservis nur ekzempleron de lia traduko de
la romano de August Ŝenoa "La trezoro de l' oraĵisto". Tiu ekzemplero
estas tole bindita kun orpresitaj literoj. Ĉiam ni opiniis ĝin grava familia
memorindaĵo. Ankaŭ hodiaŭ mi pensas tiel, ĉar la libro atingas sian
centjariĝon. Je mia bedaŭro, mi ne sukcesis trovi informojn kiel ekestis
tiu traduko, kaj en la enkonduka teksto mia avo skribis precipe pri la
verkoj de Ŝenoa kaj pri ilia graveco por la historio de Kroatio. Nenion li
mencias pri la ekesto de la traduko, kun kiu li kunlaboris kaj kiajn
problemojn li havis. En la tiutempa Esperanto-gazetaro aperis kortuŝa
adiaŭa teksto kiam li mortis, sed ankaŭ tion mi eksciis poste kaj oni devis
ĝin traduki por mi. Estas tiaj tempoj, pasis plena jarcento, kaj denove sur
la pesilon oni metas la valoron de lia Esperanta laboro, sed pli bone iam
ol neniam. Mi povas nur danki kaj gratuli la kroatajn esperantistojn pro tiu
ĉi iniciato.
Dimitrije Janičić
(La teksto aperis en „Zagreba esperantisto“ 2/2010 kaj ni nun aperigas ĝin sen ŝanĝoj
kaj kun permeso de la aǔtoro kaj la eldosnisto de „Zagreba esperantisto“)
9

Propraj pensoj – invito por interparolo
PRI KIO MI PLEDAS?
Mi iom konscias ke lingvo estas grava rimedo de regado super popolo
kaj ankaŭ esperantistoj tion konscias kaj ili, erare, batalas ke Esperanton
oni altrudu per la potenco de landoj kaj per EU.
Oni devas allogi atenton por Esperanto per solvado de popolaj
problemoj kaj ne per potenco. Esperanto devas fariĝi potenca per ago de
popolo kaj ne per ago de registaroj.
Mi pledas ke ni ne nur interparolu por interparoli, sed ke ni faru ion
praktikan, per manoj kaj per ilaro. Tial mi faris rekonojn kiujn mi
transdonis al iuj el meritaj personoj (mi montras tion).
Samtempe tio estas la maniero ke mi prezentu miajn provojn pri
kreado de atraktivaj produktoj kaj pri solvoj de ilaro por fari tion. Ĉi tio ne
estas laboro efektivebla rapide. Mi solvadis ilin tre, tre malrapide sed tre
persiste.
Tial mi deziras ke ĝisnunaj ricevintoj de miaj personaj rekonoj Ĉarto
kaj Bastono de Zamenhof decidu – kiu estas la sekvanta laŭreato kaj,
multe pli – ke iuj aliaj personoj komencu krei diversajn modojn de la
bastono.
Ĉefan ilon por fari ĉi tiun verdan stelon mi komencis esplori jam ĉirkaŭ
30 jarojn – kiam mia filo estis infano kiu kun plezuro desegnadis rozetojn.
Mia ideo estis, ke estus tre necese transdoni al li ilon per kiu li povus
tranĉi egalajn geometriajn formojn el folioj kaj el ili formi rozetoformajn
bildojn. Tiajn desegnaĵojn faris Vazareli – mondkonata pentristo el Peĉ.
Tian tranĉadon oni povus realigi per maŝino gvidata per komputilo, sed
tia maŝino estus tre, tre multekosta.
Tial mi komencis esploradi la eblecon fari simplan ilaron por tio.
La infano kreskis kaj post multaj jaroj forgesis la rozetojn, kaj mi
senĉese esploradis la eblecojn krei ion konvenan por tio ĉar naskiĝis la
ideo ke infanoj ne bezonas por ĝusta disvolvo finitan solvon, sed nur
eblecon propracerbe serĉi ĉiam pli bonajn solvojn. Por ke ili tion povu fari
– ili, por tio, bezonas ekzemplojn, ke ili vidu kiel oni povas solvadi
diversajn problemojn.
Mia duonsolvo estas tranĉilo ekipita per ŝanĝebla angulilo kapablita
direkti tranĉadon en elektitaj anguloj por tranĉi triangulojn, kvarangulojn
kvinangulojn kaj sesangulojn el kiuj konsistas sekvantaj geometriaj
formoj: ornamo kiu simbolas televidan serion „Žikina šarenica“, regulajn
– kvaredron, sesedron, okedron, dekduedron, dudekedron kaj aliajn
edrojn. El ili oni povas formi kvinpintan stelon kaj multajn aliajn
rozetoformajn desegnojn.
Ĉi tiu tranĉilo (mi montras tion) tre bone funkcias sed estas multe pli
multekosta ol la sumo kiun volus pagi plej multaj naskintoj por iliaj infanoj
kaj estas tiom komplika ke la infanoj mem, plej ofte, ne povas fari. Tial mi
10

daŭrigis esploradon ĝis kelkaj proponoj de pli efektiveblaj kaj multe pli
malmultekostaj solvoj kiel ĉi tiu (mi montras tion).
Kompreneble – mi ne esploras nur ĉi tiujn solvojn. Ekzemple – mi
esploras eblecojn fari premtranĉilojn el raziloj. Jen la premilo kaj
premtranĉilo por fari truon en blanka silka tuko, en formo de kvinpinta
stelo (mi montros tion). Kiam tian tukon oni algluas sur verdan tukon –
tiam oni vidas verdan stelon de la flago de Esperanto. Mi povas montri
iom da ilaro por fari tiun ilon (mi montras tion).
Mi esploras diversajn formojn de elektromotoroj, kun rilata ilaro, kiujn
povus fari infanoj kaj pri maŝinoj en kiujn oni povas instali tiujn motorojn,
ekzemple – senĉesa suĉilo de ŝvebanta polvo en loĝejoj. Ankoraŭ
plurajn aferojn mi provas trakti.
Al infanoj kaj junuloj mi serĉas solvojn, ke estu malpli da lerneja
torturo. Klerecon oni povas realigi ne nur sidante multajn horojn ĉiutage,
sed laborante en ĝardeno, en brutarejo, en libera naturo kaj en diversaj
laborejoj! Ni devas serĉi solvojn! Tion neniu povas solvi rapide kaj eble
tuj, sed oni devas serĉi kaj plurege provadi, erari kaj korekti. Tio allogus
multajn lernejanojn, kiel lernantojn – tiel instruistojn, kaj tiu programo
portu nomon Programo de Esperanto por lernejo.
Ni solvadu ankoraŭ problemojn – kiel ordinara homo povus vivi
memstare, sendepende kaj libere, ne dependi nur de ordinara posteno.
Se ni okupiĝos pri la aferoj, pri kiuj okupiĝas ĉiuj ordinaraj homoj, tiam ni
esperu ke tiuj homoj ekinteresiĝos pri Esperanto. Ankaŭ tio estu
Programo de Esperanto, nun por solvado de ekzistado de ordinaraj
homoj.
Problemoj de hegemonio kaj interrilatoj inter landoj estas tre gravaj,
eble la plej gravaj problemoj, sed ni estas multe nekapablaj solvadi ilin,
kaj ni nur provas ilin solvi. Tio restu por la tempo kiam esperantistoj
estos monda potenco, ne potenco de premo aŭ potenco de hegemonio,
tiam kiam ni estos plimulto, sed ne – kiam plej granda parto de la
homaro eĉ ne aŭdis pri ni.
Bora Simović
RIMARKO DE LA REDAKTORO:
Kompreneble, samideano Bora opinias ĉi tiel. Lia teksto enhavas
plurajn ideojn, kaj eble por ĉiuj ne estas loko en ĉi tiu teksto, sed ni
aperigas la tekston kiel alvoko por debato, interbatalo de opinioj. Bonvolu
sendi rimarkojn pri la tuta teksto aŭ pri partoj. Ni aperigos viajn tekstojn
en venontaj numeroj. Viajn rimarkojn vi povas sendi al retadreso
ajaku_2000@yahoo.com aǔ dimjan@sbb.rs.
11

Simo Matavulj (1852-1908)
BAKONJA FRAT’-BRNE
(Bakonja fra-Brne)
Tradukis en Esperanton Boriša Milićević
(dekkvara parto)
DU POTENCOJ KIUJ SUBIGAS HOMOJN
Estis somero. Aŭroro. Korpulentulo estis dormanta en la antaŭa
ĉambro de la onklo, kiel ĉiam. Liaj piedoj longsuperas la matracon kiu
tiom da jaroj estis longa por li, kaj ĉar lis estis dorskuŝanta, la matraco
estis preskaŭ mallarĝa sub lia larĝa dorso. Surplanke, apud la kapo,
troviĝis la florenca bronza lampo kun kvar nazetoj, la malfermita libro
ŝutita per cindro, tabako en papero, terpipeto kun malloga tubo kaj
speguleto. Iom malpli proksime estis disigitaj vestaĵoj. Sur la blankaj kaj
rozaj vangoj de Korpulentulo, ombrumitaj per la unuaj haroj, speguliĝis la
junula sano; ĉirkaŭ liaj lipoj ŝvebis rideto, kaj ĉar li etendis la fortan,
blankan brakon, estis okazo ke li revu ke sur ĝi kuŝas la samaĝulino...
La vekilo eksonoris. Pro la malnova kutimo, Korpulentulo
vekskuiĝis krucsignis, sed ne saltis kiel iam, sed estis kuŝanta ĝis la
lasta tintado de la sonorilo finiĝis, kaj imagante ja gajan Butrica-n kiel li
saltetadas tenante la sonorilŝnuron. Fine li sidiĝis; disetendiĝas kaj fiere
almezuras siajn fortajn membrojn, poste kaptinte la speguleton kaj
karesante sian mentonon, ekpensis al la bruneta Helenjo... Antaŭ la
okazaĵo kun Kantemulo, Korpulentulo senigis du-trifoje , per razilo de
Bujas, ‘’muskon’’ de sur la vizaĝo; sed de kiam ekis kreskadi al li densaj
haroj, la onklo donacis al li razilon, kaj de kiam Helenjo diris al li ke ŝiaj
fingroj tremas dum ŝi ŝi karesas lin, Korpulentulo komencis razadi sin
ĉiun duan matenon. Do, tiumantuŝo kun la unuaj signoj de vireco
rememorigadis lin pri Helenjo.
Dumlonge, tuj post kiam Korpulentulo malfermadis la okulojn
matene, la ĝuego plenigadis lian bruston, kaj li rapidadis al la fenestro
por direkti la unuan saluton al ŝi transriveren, sciante certe ke ankaŭ ŝi
pensadis pri li tuj pos vekiĝo. Ne estis malofte ke li, tra la vintra pluvo, tra
12

la printempa nebulo ekrigardas kvazaŭ iun malgrandan ŝtonstatuon , kaj
li sciis ke la okuletoj de tiu statuo estis direktitaj al la monakejo, ke la
sopiroj flugis al ‘’la kara Korpulentuleto’’, ke la manoj kurbiĝas
brakumante lian figuron, pro kio ankaŭ Korpulentulo eklarmadis, kaj,
penetrita per tiu ĝua sento sento, ĉion ajn faratan li faradis kvazaŭ
senkonscie. Posttagmeze, same kiel la suno disigas nebulon, tiel li per la
forto de sia volo serenigagdis sian kapon, kaj scipovis forkuradi
nerimarkebla transriveren. Por tio estis necesaj, krom la helpo de la
fidela Dundak, konsiderindaj lerteco kaj kaj entreprenemo, sed tiu ludado
per sia certeco (ĉar, tute sendube, se oni ekscius, li estus tuj forpelita)
havis apartan ĉarmon por Korpulentulo. Kiam li riproĉadis sian karulinon
ke ŝi matene frostadas kaj pluvmalsekiĝadas, ŝi scipovis respondadi al li
mur per ĝojlarmoj kaj pli forta premado al sia brusto, kvazaŭ volunte diri:
-Ĉu vi ja vidas ke mia forta deziro kaj alogas kaj trairigas vin
senakcidente tra danĝerojn!
Tiun penson Korpulentulo legadis sur la vizaĝo de Helenjo kaj
kredis ke estis tiel. Krome, ili ambaŭ devis kredi ke iu aparta sanktulo
protektas ilian sekreton, kiam ĝi restis neelkovrita de ŝia patrino (Helenjo
havis nek patron nek fratojn, sed du pli junajn fratinojn), de najbaroj kaj
paŝtistoj. Fine, Koleremulo, kiu senĉese “vagadis al la farmuloj kiel
vaĝundo’’, trovis ilin solajn, sed li ŝajnigis sin nevidanta. Korpulentulo,
kormaltrankvila, revenis al akvoveturilo, kie li trovis Koleremulon
kuntiriĝinta. Tiu ĉi ekiris renkonten al li tiamaniere, kvazaŭ li estus
kaptonta lian gorĝon, kaj kiam Korpulentulo retiriĝis, Koleremulo
ekridegis kaj ĉirkaŭbrakis lin, aprolante:
He, malsaĝa knabo, frat’-Jakobo ne koleras ja pri tiaj aferoj! Kaj ĉu
vi opinias vere ke mi ne scias tion jam delonge? Ni sciis ja delonge...kaj
mi kaj Helenjo. Ni eĉ miris pri via nesingardemo. Helenjo plurfoje
instigadis min ke mi proponu al vi kunvenadi kun via Helenjo ĉe ŝi, kie vi
estus sekura same kiel en via domo. “Mi bedaŭras, diris ŝi, tiujn
malsaĝajn knabojn, ĉar ili fine pereos”. Mi ne volis obei, sciante bone ke
la malpermesitaj fruktoj estas multe pli dolĉaj, kiam oni kaŝatingas ilin tra
dornaro, sed jam vidante ke ili perdis timemon, mi vole vin trovis. Nun
kiel vi volas!
De tiam ĉiu danĝero malaperis. SuR la nova ĉevalo de la nova
monakjestro, Korpulentulo vojaĝis kun Koleremulo transriveren kaj ili
ripozadis ĉe Helenjoj. Frat’-Onklino bonvole konsentis ke Korpulentulo
dresadu la timeteman junan “blankulon’’, kiun tiu estis aĉetinta de iu
ŝuldanto de ftat’-Brne...
Tiel iam okazadis, kaj nun ?
Nun, dek monatojn post la unua, intima, raviga rendevuo,
Korpulentulo, same kiel li laŭ la pura jutimo razadis sin ĉiun duan
matenon, same tiel li laŭ la pura kutimo rigardadis transriveren,
skuforigante krome condron el la pipo. La malapero de ĉiuj baroj,
rimarkindaj ŝanĝoj en la trajtoj de Helenjo, la rakontado de Koleremulo
pri la pasinteco, la instrukcioj ĉerpeblaj el ĝi kaj, precipe, la vidpuknto laŭ
13

kiu Koeleremulo pritraktis virinojn, ĉio ĉi, iom post iom, influuadis
Korpulentulon kaj kaŭzadis ke la freŝeco de lia amo al Helenjo estis
velkanta. Vere, Korpulentulo koleris pri si mem pro tio ke li iom post iom
sentadis kiel malaperadas la ĉarmoj de la fraŭlino kiu pro sia granda amo
tute sin fordonis al li, sneĉese amis lin freneze, sed li ne povis batali
kontraŭ sia koro nek li povis ŝajnigadi sin. Ĉio kio eblis al li, estis
kompatadi ŝin, kaj li kompatadis ŝin sincere. Se tio ne statis, li estus
volinta delonge interrompi la rilatojn kun ŝi. Kaj se baldaŭ ne alvenis la
okazo kiu vekis lian fieron, li estus farinta tion dum tiuj tagoj. Tiun okazon
estisi Bujas. Li sciis pri la kamaradsekreto, kaj kredeble ankaŭ rekonis
lian aliiĝon, kaj sekve komencis amindumi Helenjon, kiu ekplendis al
Korpulentulo, kaj Korpulentulo minace direktis la pugnojn al la okuloj de
Bujas. Nun Korpulentulo, rigardante de la fenestro, bedaŭris pri tio ke li
igis novan malamikon el la malnova kamarado, kaj ke li, iamaniere,
devigis sin plue amrilati kun Helenjo. Sed subite li rekompatis ŝin, ĉar li
ekrememoris ke Dundak rakontis al li kiel ŝi tri tagojn sinsekve venadis al
la akvovetrurilejo kaj tie longe atendadis...
Korpulentulo, kuntiriĝinta, komencis ordmeti la ĉambron. Unu
malagrabla penso estigis la alian. Vere Bujas igas retojn kontraŭ lin! Kaj
tiu malaloga Virkato, de kiam estante senpacience atendanta pastriĝi kaj
ricevi iun parokon, fariĝis tia hipokritulo ke estas malagrable ekrigardi lin!
Dume, ĉar lastatempe ili ambaŭ enviadis Korpulentulon, estas
kompreneble ke ili sekrete interligiĝis kaj agas kontraŭ lin!... Sed kion ili,
finfine, povas fari kontraŭ lin?... Nu, vidu, ili povas! Se ili “fordoniĝis” al
Vostvolvulo (kiun, malfeliĉe al Korpulentulo, oni ne toleras eĉ kiel
helpanton en la paroko), kaj Vostvolvulo alprenos la retfadenojn en siajn
manojn, estante ruza, eblus facile okazi ke Korpulentulo estu enkaptita.
Kaj ankaŭ iliaj monakoj, Balgo kaj Betulo, volonte konsentus pri trapelo
de Korpulentulo...
El tiuj sombraj pensoj ekskuis lin frapado al la pordo elvestible.
Korpulentulo malfermis kaj, renkontinte la serenan vizaĝon de la eta
Ŝvelulo, ankaŭ resereniĝis.
-Bonan matenon, Ive! Jen la botojn kaj varman akvon, kaj la
malvarman mi tuj alportos! diris la infano, almozpetante per la okuloj
belan vorton de Korpulentulo.
-Bone, mia Ŝveluleto, bone! Respondis Korpulentulo karese
frapetante la grasan vangon de la etulo, kiu je tio fulme forflugis, dum li
levis siajn botojn por vidi ĉu tiuj estas bone purigitaj, poste li metis ilin
malantaŭ sin, poste enportis la sitelon kun varma akvo, poste enĉerkigis
tabakon kaj la pipon, poste komencis enordigadi librojn sur la bretaro,
kiujn li hieraŭ vespere dismetis serĉante ion por legi.
Jam pasis unu jaro de kiam Ŝvelulo servadas lin. En sia koro li ne
aprtigadis de la onklo sian instruanton Korpulentulon. Korpulentulo estis
la idealo al li. Kion Korpulentulo diras, tio estas sankta, kion oni diras
kontraŭ Korpulentulon, tion Ŝvelulo tuj sciigas al li, tial Korpulentulo
trankviliĝis ne aŭdinte ion novan. Ankaŭ li reciprokadis bonojn al la etulo
14

kaj utilis al li instruadante lin ĉiutage, per kio li plifirmiĝis en la favoro de
Onklino.
Post kiam Ŝvelulo alportis malvarman akvon, Korpulentulo
perfingre frapetis lian nazon, poste li enportis la sitelon en la ĉambron de
la onklo, laŭdante Jesuon. Brne diris ĝemante:
-Vi denove fumis, malfeliĉulo! Jen vi tute odoras je tabako,, kaj ĉinokte
mi rimarkis...
-Mi ne - respondis Korpulentulo malfermante la fenestrojn. Mi ne
fumis, sed mi hieraŭ vespere sidadis ĉe frat’-Onklino, kiu estis fumanta,
kaj mia vesto sorbis la fumon… Bonvolu, akvo estas ĉi tie !
-Tiel! diris Brne pene sidiĝante. Li estis konsiderinde hargriziĝinta
kaj aliiĝinta dum tiuj dek monatoj. Liaj vangoj malŝveliĝintaj, la
submentono malsupreniĝinta pli ol antaŭe, la surkola haŭto sulkiĝinta,
tiel ke ŝajnis kvazaŭ pikŝvelaĵoj estus aperintaj al li.
-Tiel! Ripetis li malsuprenigante malrapide laŭlite la ŝveliĝantajn
piedojn kiujn Korpulentulo devolvis kaj forlavis, poste surŝmiris ilin per la
flava grasaĵo de Kantemulo, ĉirkaŭigis ilin per folioj de la freŝa lapo,
envolvis ilin per bandaĝetoj, la plandojn per ĉifonoj, vestis al li la vastajn
drapajn ŝuojn kaj helpis lin sidiĝi sur la apogseĝon. Ĉion ĉi Korpulentulo
faris rapide kaj sperte kiel la flegisto, poste li revenis en sian ĉambron
por ordigi sin, kaj foriris al la matenpreĝo.
Ni elrakontu kiel frat’-Brne travivis tiujn dek monatojn, de kiam
Kantemulo elirigis lin el la ĉambro.
Unue, estas menciende ke li kontribuis al la preĝejo kvindek
talerojn, sed ne ducent aŭ tricent, kiel ĉiuj en la monakejo estis
esperantaj. Ĉar same tiom kontribuis Betulo, Balgo, Buŝegulo, frat’-Tomo
kaj Zakario, kaj la nova monakejestro dudek kvin talerojn pli multe,
ankaŭ Brne poste aldonis por egaliĝi kun Obklino.
Koncerne ja la kuracadon per Kantemul-maniero, frat’-Brne
reenkondukis jenan ordon en sia vivo. Matene, post kiam nevo faradis al
li ĉion kiel ja nun, Brne eliradis ĝuste je la oka horo, kaj per egalecaj
mezursamaj paŝoj iradis ĝis la koridorfino, kaj revenadis al la alia fino,
tiel kvarfoje tien kaj reen, kaj poste revenadis en la ĉambron, sidiĝadis
sur la plej malaltan seĝon kaj la piedojn levadis sur la liton. Tiel li
ripozadis kaj legadis ĝis kiam la horloĝmontrilo ekmontradis precize la
naŭan horon.Tiam li reeliradis al vestiblo kaj trapasadis ĝin okfoje, poste
revenadis por ripozi same kiel antaŭe. Ekde la deka horo li “faradis
dekkvin promenojn”, kiel li tion nomis, kaj eltrinkadis duonglaseton da
brando kun genciano; ekde la dekunua li faradis dekses kaj eltrinkadis la
duan duonon da amara brando, kaj poste al preĝoj en la preĝejo,
sidegante, kaj de tie al tagmanĝo. Posttagmeze, ĝuste je la dua, li
komencadis ree per kvar promenoj, kaj tiel egale pluen, aldonante po
kvar. La lernantoj venadis al prelego post la dua eliro, kaj tiam
Korpulentulo devis atenti ke la tempo ne superpasu. Tiel frat’-Brne
piedpremadis la longecon de la vestiblo trideksesfoje dumtage kaj
eltrinkadis du glasetojn da brando kun genciano. Laŭ liaj mezurado kaj
15

kalkulado, li konsumus movtempon de: 107 minutoj kaj farus 4253
paŝojn.
Kaj Brne fartadis sin ĉiutage pli bone dum kiam daŭris la seka
malvarmo ĝis antaŭ Kristnasko (la grasaĵon de Kantemulo forkonsumis li
du semajnojn pli frue, kaj pansadis la piedojn per lapo). Sed ĉirkaŭ
Kristnasko ekpluvis kaj unue ekdoloris la maleoloj de Brne, kaj la doloroj
disvastiĝis en ĉiun fibron de la piedplatoj, poste la ardo kaptis la krurojn
kaj komencis doloregi la genuoj, kaj ... li ekkuŝis etendite kaj ne povis eĉ
ekmoveti la piedojn kaj ne povis engormiĝi. En teruraj suferoj, Brne
sendadis al diablo Kantemulon kaj la popolan medicinon, Onklinon kaj
salernan skolon, riproĉadis Korpulentulon kaj lian tutan azenecan rason,
Ekskrementulon kaj lian manĝaĵpreparadon, kaj ĉion enmonde, ĝis kiam
la doloroj forprenis lian parolpovon. Tiam ili ektimegis lian vivon kaj
sendis por la juna kuracisto el la urbo. La ortodoksulaĉo venis dum la
pluvego, preskribis kion kaj kiam, kaj postlasis piloletojn, rekomendis al li
manĝmoderiĝi, kaj preninte 20 talerojn kiel vojaĝ- kaj ekzamenpagon,
foriris eĉ ne ripozinte konsiderinde. Brne fartis plej malbone la morgaŭan
tagon post engluto de piloletoj. Kaj poste, kiam la ĉielo iom sereniĝis, la
doloroj ĉesis, sed post kiam ĝi kovriĝis per nuboj, la doloroj plifortiĝis. En
tiu konvulsio, Brne decidis foriri en la ‘’urbon’’ tuj post kiam li povos teni
sin surĉevale, ĉiukaze foriri en la “urbon”. Kie ekzistas multege da spertaj
kuracistoj. Kaj li komencis kalkuli kiom li elspezados por si kaj
Korpulentulo, tage, monate, ktp. Korpulentulo ne sciis kion deziri.
Unuflanke ravis lin la ekpenso foriri en la urbon, almenaŭ eĉ mallonge,
aliflanke, dume, li timis ke la onklo tie mortos, kaj kion li poste farus inter
fremduloj kaj kio poste okazus al li! Sed tuj post kiam la onklo iom
resaniĝis, lia unua afero estis sendi viron malsupren de Velebit al
Kantemulo. La vilaĝano revenis kun la dua grasaĵbulo kaj kun la kuracistrekomendo
ke Brne tamen piediradu kaj trinkadu selakton kiom pli pove.
Brne komencis faradi tiel. Li refaris antaŭajn promenojn laŭ la sama vico,
nur post ĉiu li fortrinkadis glason da selakto, kaj sekve ŝveliĝadis
ĝisnokte kiel vampiro. Tio difektis lian stomakon, kaj li povis manĝadi
malpli multe, kaj pro tio ekestis al li iu pliboniĝo. Kaj jen ni lin tian
retrovis.
Kiam Korpulentulo eniris la preĝejon, pasis jam triono de la
matenpregho. Ĉiuj rigardoj kuniĝis al li, ĉar ne pli frue ol hieraŭ la
monakejestro severe riproĉis lin pro tiu malfruiĝado. La okuloj de Virkato,
Balgo kaj Vostvolvulo estis plenaj de kolero. Korpulentulo fermis la
okulojn, skuis iom la ŝultrojn kaj komencis unue mallaŭte akordiĝadi kun
la komuna kantado, poste pli kaj pli laŭtigis sian fortan
voĉon kaj krome komencis alternigadi kaj vibrigadi ĝin, kiel ekdelonge ne
okazis, tiel ke Ŝvelulo malfermegis la buŝon pro ĝuo kaj rigidiĝis kvazaŭ
statuo. Kaj ĉiuj aliaj, pli –malpli subiĝis al ravo, dum la vizaĝo de Onklino
estis iom post iom sereniĝanta ĝis ĝi atingis la ekstazmienon.
Post kiam li eliris el la preĝejo, Vostvolvulo, vidante ke Onklino
nenion parolas, diris akre:
16

-Vi, Jerkoviĉ, restos hodiaŭ sen tagmanĝo!
Ĉiuj ekrigardis unu la alian. Korpulentulo ektremis.
-Ĉu vi komprenis kion mi ordonis?
-Nu kompreneble, komprenis, respondis Koleremulo kaj lerte
okulsignis al Korpulentulo, ĉar kiam temis pri puno pro la neglektemo al
la preĝejo, tiam estis tikle enmiksiĝi.
La monakoj ekiris. Virkato, rigardante antaŭ si, aldonis tute serioze:
-Akceptu, fraĉjo Ive, tiun puneton penteme!
Bujas-on kaptis ridado kaj li manprenis Korpulentulon. Li ne povis
reveni al si mem pro la ridado, sed ekstaris kontraŭ lin, kaj puŝetadis lin
malantaŭen, timante ke Korpulentulo saltatakos Virkaton, tiel li estis
furioza.
-He, li ĝuste estas lepro! Diris fine Bujas… Nun mi vidas kia lepro li
estas! Ne koleru, Ive, por ke vi ne faru iun sensencaĵon! Iru ni al
Ekskrementulo tra la malgrandan pordon.
En tioma amaro, al Korpulentulo iĝis dolĉa tiu neatendita konduto
de Bujas, sekve li amike premis lian manon kaj ili senparole foriris en la
kuirejon, kie ili trovis
la timigitan Ŝvelulon kiu rakontis al Ekskrementulo la teruran okazaĵon.
-Silentu vi, etulo! Diris Korpulentulo al li. Iru en la instruejon!...
Donu al mi, Grgo, kafon por la onklo!
-Sidiĝu vi kaj trinku la vian kaj mi forportos al la onklo! Respondis la
kuiristo kaj, verŝante al la lernantoj, li ekkalumniis: Ĉio ĉi estas stultaĵoj
kaj malamo kaj hipokriteco de la juna diakono, kiu volas eble subite
konasekriĝi, ĉu ne? Ankaŭ rilate al mi, li estas tia. Li ne rigardas min en
la okulojn kaj parolas humilege, kvazaŭ li estus konfesanta al mi. Kio
estas tio, demandas mi vin? Ĉu tio estas ŝtupareto por murtransiro
nokte, kaj tra la tombejo al la servistoj dum la tuta nokto, kiam...
-Kion vi parolas, Grgo? Interrompis lin Bujas mirigite. Ankaŭ
Korpulentulo skuiĝis kaj levis la kapon.
-Mi parolas kion mi scias,, sed nek por denunci nek por riproĉi, sed
ke oni sciu ke mi ne infaneciĝis kaj ke oni sciu ke mi ĉiam dumnokte
tenadis unu okulon malfermita, ankaŭ kiam Kruĉegulo estis oficanta... Mi
krios al frat’-Jakobo ĉi tiel...
Ili ambaŭ saltis kaj, foririginte Ŝvelulon, komencis petegadi Grgon
por ne paroli pluen. Sed Grgo ne obeis ilin, sed li kolere babiladis pluen,
intermiksante ĉiuspecajn pensojn. Plej ofte li asertadis ke li ne
“infaneciĝis” kaj tiam li preskaŭ furiozegis. La lernantoj ekrigardis unu la
alian. Jam pasis duonjaro de kiam la maljuna sevisto infaneciĝis, kaj ili
alkutimiĝis aŭskultadi liajn interparolojn senkomence kaj senfine, sed ĝis
tiam li konstante paroladis trankvile. Do, certe li ĝuste tiumatene aŭdis ke
iu diris tiun vorton, kiam ĝi tiom lin kolerigis kaj krome furiozigis lin la ago
de Vostvolvulo, ĉar Grgo karesadis Korpulentulon ĉiam egale. La
Lernantoj ekmiris ke li scias iliajn sekretojn ekde tiom da jaroj, kaj
neniam li paroltuŝis tion eĉ ŝerce. Ili nun ektimis konsekvencojn.
17

Koorpulentulo krucigis la manojn kaj igis malĝojan mienon. Tio allogis la
atenton de Ekskrementulo kaj li eksilentis.
-Oĉjo mia! Komencis Korpulentulo plorvoĉe, je kio Bujas,
kompreninte la ruzaĵon de Kopulentulo, turnis sin al la muro por kaŝi la
ridadon. Oĉjo mia! Ĉu ankaŭ vi estas mia malamiko? Ĉu ankaŭ vi volas
enabismigi min? Ĉu vi volas buĉi min sen tranĉilo?
-Mi? Diris la konsternita Ekskrementulo. Mi vin, infano mia?
-Nu, vi, oĉjo! Kial vi mencias la ŝtupareton kaj murtransiron, kiam vi
scias ke ankaŭ mi estis en tiu peka afero? Sufiĉas ke tion aŭdu frat’-Bare
kaj poste estos finite kun mi por ĉiam! Kaj Korpulentulo kovris la vizaĝon
per la manoj, kaj Bujas eliris, kvazaŭ senkuraĝigita.
-Mi mian infanon malfeliĉigu? Ho, ho, ho! Dio rigidigu mian langon,
se mi tion plumenciu! Ho, ho, ho, Dio kaj Virgulino...
Korpulentulo jam nenion alian bezonis, kaj kunportis kafon al la
onklo. Irante li ekpensis kiom da ŝanĝoj nur suferis lia koro ekde kiam li
ellitiĝis, dum netutaj du horoj, kiel li devis regi sin, li, en kies sango estis
fari ĉion kion li ekintencas!
La onklo ĝisatendis lin per riproĉado pro tio ke li malfruiĝis kun la
matenmanĝo. Korpulentulo trankvile, kaj preskaŭ kun ĝuego, elrakontis
al li kio estis, post kio li ekkoleris kaj eltiris el la ĉerko la pipon kaj
tabakon.
-Tiel! Kio estas tio? Kion...
-Jen kio estas. Mi mensogis vin ke mi ne fumis, sed mi ne plu
volas, - diris li kaj disrompis la pipon je la sojlo, kaj tabakon ŝutis tra la
fenestron, kaj poste komencis enordigadi la onklan ĉambron.
Brne time observis la nevon. Sur lia pala vizagho tremetis ĉiu fibro,
liaj fortaj kaj elastaj membroj estis tiel obeaj al lia volo, ke tio malagrable
kortuŝis la onklon, kaj, ne sciante kial, li vekis rememoron pri siaj
prapatroj: frat’-Jerica, pri kiu oni kantojn kantas, kaj eĉ pli fama onklo
Jurica.
Korpulentulo prenis la manuskriptajn prelegojn kaj unu libron, foriris
en la instruĉambron kaj komencis promenadi.
Dum tiu jaro estis konstantaj instruistoj: la monakejestro, Balgo kaj
Vostvolvulo. La instruado fluis laŭ la samaj vico kaj maniero, kiuj estas
preskribitaj en la sesa ĉapitro. Korpulentulo atingis Bujas-on laŭ la scio,
tiel ke oni egaligis ilin, kaj ĉar li, malgraŭ la amrillatado, kaj interparolado
kun Koleremulo, multe legadis, li per siaj demandoj ofte konfuzadis eĉ la
kleran frat’-Dume. Kaj tiun duopon li nemulte estimis kaj tion ne kaŝadis,
pro kio ili plejparte ekmalamis lin. Virkato jam delonge ne frekventadis la
prelegojn, li nur iradis al frat’-Brne, ĝis kiam tiu akceptadis. Jam pasis tri
monatoj, de kiam li ĉiutage atendadis senpacience la invitilon por foriri,
por monakiĝi, kaj jam ne eliradis el la onkla ĉambro, escepte de la
preĝejo kaj manĝejo. Ŝvelulo dume venadis mapli frue, kiel iam
Korpulentulo.
Bujas eniris.
18

-Forestas la instruado! diris li. Ili havas ian kunvenon. Jen ili ĉiuj en
la monakejestra ĉambro... Kaj kiel vi finis kun Grgo?
Korpulentulo sidiĝis kaj kubute apogis sin. Liaj okuloj estis brilantaj.
Je la maldekstra flanko de lia frunto eniĝis unu sulketo, kiun Bujas
ekrigardis.
-Kio nun okazas al vi ? Ĉu vi bedaŭras ke ni interpaciĝis?
-Mi ne plu volas iri tien, diris Korpulentulo malrapide, respirante
ekscitite.Mi
donas al vi honorvorton ke mi ne plu iros transriveren!
-He! diris Bujas kaj altenlevis la brovojn.
La vizaĝo de Korpulentulo tuj ekardis kaj la okuloj malheliĝis, sekve
Bujas vidis ke lin kaptis honto, pento, kolerego kaj multe da aliaj neklaraj
sentoj, kaj li moviĝis por eliri.
Haltu! Diris Korpulentulo. Vi ne scias kiel mi sentas min! Mi ne diris
ke... Mi estimas vin kiel amikon, kaj tial mi volas diri al vi ĉi tion.Mi
bedaŭras la malfeliĉan fraŭlinon. Se mi pluiros, ŝi ne ediniĝos, kaj
ekzistis okazoj ankaŭ ĝis nun por ŝia edziniĝo... Ĉu vi komprenas?
Bujas kapjesis, mallevis la ŝultrojn kaj eliris.
Tiam Korpulentulo eksploregis, ploregis. Ŝajnis al li ke liaj larmoj
fontas el la korprofundo, sed li ne sentis ke iĝas al li pli facile. Tiel
neniam okazis al li. Kio estis plej mirinda, li sentis sin nekulpa, sed ke
estas juste ke li suferas, ke estas juste ke li pro tio suferas, sed estus
juste ke li eĉ pli multe subportu. Li provis priprensadi tiun aperaĵon, sed li
tuj interfrapiĝis kun la teologiaj baroj rilate al pekoj kaj pentofaro, kiuj
preskaŭ enĉizis sin en lian cerbon, kaj lia atento reteniĝis iom je tio, kaj
poste disfalis.
Ŝvelulo, duone malferminte la pordon, haltis timeme kaj ektusis.
Korpulentulo resereniĝis.
-Venu, Ŝvelulo, nu! Ke mi vidu ja kion vi ellernis.
-La etulo sidiĝis apud lin kaj komencis babili el la abocolibro. Tio
daŭris pli ol unu horon. Tiel trovis ilin frat’-Onklino kiu nur duone aperis,
kaj iom poste ankaŭ Koleremulo kiu malfermis la pordon frapante.
-Iru ni, junuloj! Ĉi-matene ni ekiros pli frue, ĉar vi ne havas la
instruadon!
Ili du ekiris al li.
-Mi ĉi-matene ne volas! diris Korpulemtulo. La kapo min doloras.
-Ĝuste pro tio iru. Kial vi estas tiel pala? Ĉu pro tiu mokaĵo? Ne
infanecu, fraĉjo! Mi diris al Ekskrementulo sendi al vi la tagmanĝon en
mian ĉambron, kaj por puno estu duobla porcio… Kaj jen ankaŭ Bujas.
Do, ekiru ni. Laŭvice post min, ma-ar-ŝu! Kaj Koleremulo levis la
piptubon kaj antaŭiris ilin.
Korpulentulo deturnis sin al la onklo, kaj kurante, atingis ilin antaŭ
la porjunula kuirejo, kie Ŝvelulo prenis la frotilon kaj sola forkuris al la
rivero.
-Nu, frat’-Jakobo, kial okazis la kunveno ĉe la monakejestro?
Demandis lin Korpulentulo.
19

-Pro iu ŝuldo monakeja... mi ne scias ĝuste. Ĉu vi pensas ke mi
aŭskultas tiajn aferojn? Nu, vi nun eksciis kaj emas interparoli. Do, diru al
mi kion vi opinias? Ĉu ni volas iri posttagmeze tien? Jam estas tempo...
-Poste ni pri tio interparolos, respondis Korpulentulo malpli laŭte,
okulsigninte al Bujas, kiu estis iranta mlapli proksime, dekstraflanke de
Koleremulo.
Ŝvelulo jam estis en akvo. Li mantenis la radiketojn de iu saliko, kiu
estis speciale fortramĉita ĝisgrunde por ke la naĝantoj saltadu de sur ĝia
ŝtipo. Bujas dummomente senvestiĝis kaj fornaĝis kontraŭ la riverfluo.
Koleremulo fumis la pipon. Korpulentulo enpensiĝinta rigargis akvon ĝis
kiam lia rigardo renkontiĝis kun tiu de Ŝvelulo, kaj tiam ankaŭ li
senvestiĝis kaj ekstaris sur la ŝtipon, turninte la dorson al akvo, kaj, kiel
ĉiam, laŭ la komando : unu, du, tri ! Korpulentulo saltis kaj svingis la
manojn alten, turniĝis en aero kaj enakviĝis je kelkaj paŝoj de ĉe la
bordo. Poste li revenis al Ŝvelulo, kapprenis lin kaj komencis lin
naĝinstrui. Dume, ankaŭ Koleremulo subakviĝis foje, poste tuj eliris kaj
tiel malseka sidiĝis je la sunbrilo kaj ekfumis. Tiel li senĉese faradis, ĉar,
- liadire, - li konvinkiĝis ke “la banado en aero” pli helpas lin ol tiu en
akvo. Sekiĝinte li ankoraŭfoje subakviĝis, kaj poste daŭrigis la fumadon.
Korpulentulo eliris antaŭ ol Bujas, kaj, ne viŝinte sin, sidiĝis apud
Koleremulon, kaj mallevis la kapon inter la genuojn.
-Mi petas vin, kvazaŭ Dion, frat’-Jakobo, por unu granda amo,
komencis li ekscitite.
-He! Kion ? Kio okazas al vi denove?
-Diru vi tie ke... Vere, endas unue ion elpensi. Diru vi ke frat’-Brne
grave remalsaniĝis, ke mi ne povas forlasi lin eĉ unu momenton, kaj mi
petas Helenjon ke ŝi iom post iom...
-Do, vi volas interrompi la rilatojn kun la amatino? Interrompis lin
Koleremulo, forblovante la densajn fumojn.
Korpulentulo kapjesis.
-Tute interrompi? Neniam plu iri tien?
Korpulentulo kapjesis, kaj poste korektis sin.
-Diru al Helenjo ke mi ĵuras per Dio kaj la sankta Frane kaj per ĉio
enmonde, ke al ŝi, tuj post mia monakiĝo, tuj post la akiro de mono, ne
mankos bela rekompenco, se la fraŭlino ekinklinos edziniĝi, ĝuste kiom
eble pli frue. Kompreneble, la amatino devas unue alkutimiĝi al mia
nealvenado, kio direndas al ŝi...
-Pro kio ja ĉiuj tiomaj preparoj kaj tiu via prizorgemo?
-Ĉar ŝi povus malbonfari ion al si mem. Ne ridu. Ankaŭ hieraŭ ŝi
venis al la akvoveturilejo kaj sidis pli ol unu horon, diris Dundak al mi. Kaj
ŝi vizaĝe bruniĝis, diris li, kvazaŭ tero. Ŝi povus dronigi sin, kaj tiam
ankaŭ mi dronigus min. Tiumomente mi tuj saltus en akvon. Kaj ne
pensu ke tiam ĉio ne disaŭdiĝus, ke vi kaj Helenjo ne estus trankvilaj. Mi
ne diras tion por timigi vin, ĉar, vi scias, mi prefere deziras malbonon al
mi mem ol al vi, kaj ĝuste tial mi parolas!... –Kaj tiel motivigante,
Korpulentulo sukcesis ke Koleremulo aprobu lian intencon kaj promesu
20

atentigi tion al Helenjo. Ili fiksis kiel fari. La unua baro estos la grava
malsano de Brne. Kaj poste oni diros ke la monakejestro ion ekaŭdis, ne
ĝuste la veron, sed Korpulentulo foriradis transriveren, kaj li devas gardi
sin. Poste ekestos la rikolto kaj espereble ŝi decidos pri la edziniĝo.
Dumrevene Korpulentulo vidis ke Vostvolvulo rigardetas tra sia
pordo. En la onkla ĉambro aŭdeblis interparolo. Brne kriis:
Lsu vi: “sed”, kaj “tio ĉi”, “tio”, sed ĉar vi ne alportis monon, iru,
fraĉjo, adiaŭ, kaj mi scias kion fari. Se la frato ne havas, li trovu kie ajn li
scias, ĉar mi bezonas ĝin por la kuracado.
Eliris Krste, frato de Vostvolvulo, kiun Korpulentulo konis, viro
etstatura, larĝdorsa, larĝivizaĝa kaj platnaza.
-La monako estas kolera pro io. Laŭdata Dio! Ĉu li senkoleriĝos,
ĝis kiam? Demandis Krste Korpulentulon kiu ne respondis al li, sed eniris
al la onklo.
-Tuj, subite vi iru en la urbon por forporti unu leteron al frat’-Bone,
kaj la alian al advokato. Vi prenos unu ŝarĝĉevalon, kaj ekselu ĝin.
Dungu unu vilaĝanon por akompani vin, sed ne donu al li, kiel
tagsalajron, pli ol du florenerojn. Nu, peparu vin! finis Brne kaj komencis
skribadi ion.
En la urbon! Ĉu Korpulentulo aŭdas tion vere aŭ sonĝas? Ke li iru
en la urbon,
Korpulentulo mem, kiu nun revenis de la banado, kiu decidis ne
tagmanĝi, nur por ne forgesi la ofendon de Vostvolvulo, kiu estis for de
tiu ekpenso kiel de la ekpenso fariĝi episkopo!
Nu, preparu vin, kial vi mire rigardaĉas! diris Brne rigardante lin
trans la okulvitrojn.
Korpulentulo foriris al la monakejestro. Li apenaŭ povis ekparoli.
-Faru al mi bonon, kaj donu al mi vian blankĉevalon... La onklo
sendas min urĝe en la urbon. Mi gardos ĝin... vian blankĉevalon... kiel
miajn proprajn okulojn, kaj je mia fido, ne estas malbone ke ĝi laciĝu, ĉar
ĝi estas kolerema.
-Nu bone, prenu la blankĉevalon, diris la monakejestro kviete. Sed
ĉu vi iros je ĉi-varmego? Kio estas tiel urĝa?
-Mi timas ke la onklo povas ŝanĝi la opinion. Sciu, mi neniam estis
en la urbo.
-Vi neniam estis en la urbo! ripetis Onklino mire. Kiel tio povas
esti?
Vere, kiel tio povis esti? Korpulentulo, kiu iĝis la deknaŭjara, kiu
estas lernanto dum sep jaroj, kiu ĝisvivis la unuan amon, kiu naskiĝis je
du paŝoj for de la urbo, kiun la urbo duone nutradis, aĉetadante lignojn
de lia patro, kaj li neniam estis en la urbo! Dume, Kadukulo estis la
unuan jaron post lia foriro, estis Ŝvelulo, estis ankaŭ Helenjo, - kiu ja ne
estis! Tio estis la hontindaĵo de Korpulentulo, kiun li kaŝadis, sed fakte
estas vero ke li ne estis. Sed diablen eĉ la urbo, se li vojaĝus sur la
ŝarĝselita ĉevalo, kun la vilaĝano, kiu tamen iamaniere rekonus ke li tie
21

ne estis! Tiu penso tuj malvarmigis lian entuziasmon, kaj ĝuste pro tio li
venis al la monakejestro. Nun li ekrememoris ion alian.
-Nu sciu ke mi eĉ ne estis hejme jam dum ses jaroj. Tial mi ĉivespere
vojaĝus hejmen, kie mi tranoktus kaj morgaŭ aŭrore irus en la
urbon, kaj morgaŭ vespere mi revenus post la sunsubiro.
-Nu bone, bone, prenu la ĉevalon, nur gardu ĝin.
Kiam Korpulentulo sciigis la onklon ke li havas ĉevalon kaj ne
bezonas la akompananton, kaj ke li volas viziti Zvrljevo-n, Brne rigardis
lin mirigite.
-Do, vi vere pensis ke mi vin sendos? Tiel? Kaj kiu bandaĝus miajn
piedojn?
-Nu, jen Strabulo! Strabulo faros tion same kiel mi. Li ankaŭ
dormos ĉi tie... Se vi volas, ĉi tie dormos frat’-Jakobo. Kaj finfine,
pripensu, dum ses jaroj mi ne estis hejme, mi ne vidis miajn fratojn, kaj
neniam mi estis en la urbo!... Kaj nun, kiam mi estas la plej malĝoja,
kiam io al mi venis ke mi la vivon forbedaŭrus, kiam ekestis la bonokazo
ke mi iom amuzvojaĝu, kiam Dio mem instigis vin sendi min... vi nun!...
-Nu bone, vi iros, diris Brne ekrememorinte lian ĉi-matenan
konduton. Vi iros post la sunsubiro.
Estas pli bone tuj, por ke mi ne rapide lacigadu la fremdan ĉevalon
kaj por ke mi revenu pli frue hejmen! Kaj Korpulentulo lerte enmetis sian
novan veston en la dusakon, prenis la leteron, ricevis du talerojn kiel
vojaĝpagon, kisis la manon de la onklo, foriris al Ekskrementulo kaj
prenis panon kaj grasaĵojn, salutis Koleremulon, kaj poste foriris rekte en
la ĉevalejon, kie li selumis la “blankulon”, kaj al la akvoveturilejo. En la
bestfloso dormis Beljan kaj la bovisto. Dundak estis flanke kuŝanta, sub
la salikvergaro, kovrinte sin per la drapjako. Korpulentulo malkovris lin
kaj ekmiris kiel li flavpaliĝis.
-Kio okazas al vi, Dundak?
-Iu diablo eniris mian ventron, pene elparolis la veturigisto. Lasu
min, mi petas vin.
---------
(daǔrigota)
22

Danilo Kiš
ENCIKLOPEDIO DE MORTINTOJ (LA TUTA VIVO)
Por M.
(tradukis Agnesa Eremija)
La 2-a parto
Ĉar ĉiu okazintaĵo estas ligita, ĉu mi diris, kun lia persona sorto, ĉiu
bombardado de Beograd kaj ĉiu antaŭiro de la germanaj trupoj al
oriento, kaj ilia retiriĝo estis donitaj el lia propra vidpunkto kaj jungitaj al
lia vivo. Estas tie markita ia domo en la strato Palmotiĉeva, kun ĉio tio,
kion gravas diri pri ĝiaj loĝantoj, ĉar en la kavo de tiu konstruaĵo travivos
mia patro ope kun ni la bombardadon de Beogrado; samkiel priskribitas
ankaŭ la domo en Stepojevac (nomo de la propranto, ordo de ejoj, ktp.),
kien nia patro metos nin en ŝirmejon dum la milito, sed ĉi tie estas donitaj
ankaŭ la prezoj de pano, viando, graso, kortbirdaro, brando. Vi trovos en
la Libro de mortintoj ankaŭ lian konversacion kun la policestro en
Knjaĵevac, la akton pri maldungo de la ofico en la jaro mil naŭcent
kvardek dua, kaj vi vidos, se vi legos atente, ke li iom post tio kolektas
foliojn en la Botanika ĝardeno aŭ en la Palmotiĉeva strato, ke li
premadas kaj gluadas ilin en la herbarion de sia filino, skribante
kaligrafie "Leontodo "Taraxacum Officinale)" aŭ "Tilio (Tilia)", samkiel li
skribis sur la mapoj "Adriatika Maro" aŭ "Vlasina".
El tiu grandega rivero de lia biografio, el ĉi tiu familia romano,
apartigadas riverbranĉoj, kaj paralele kun la laboro en la sukerfabriko, en
la jaroj 1943 kaj 1944, en iuspeca resumo kaj kroniko, priskribitas ankaŭ
la sorto de mia patrino, kaj de ni, liaj infanoj: tutaj volumoj reduktitaj al
kelkaj elokventaj paragrafoj. Lia fruleviĝo estos ligita al la fruleviĝo de
mia patrino (kiu foriras por en iu vilaĝo interŝanĝi antikvan murhorloĝon,
parton de ŝia doto, kontraǔ kokino aŭ peco da lardo) kaj al la foriro de ni
infanoj en la lernejon. Tiu matena rito (en la malantaŭaĵo aŭdiĝas per
radio, ie en la najbareco la melodio "Lili Marlen") estos tiel uzata kiel vera
ŝanco por montri la atmosferon en la domo de maldungita geometro dum
la jaroj de okupado (malgrasa matenmanĝo kun cikorio kaj biskvito)
samkiel prezentado de la "modo" en la jaroj 1943 kaj 1944, kiam oni
portas ŝuojn kun lignaj plandumoj, orelprotektilojn kaj surtutojn tajlitajn el
soldataj lankovriloj.
La fakto ke mia patro alportadis subsurtute, kun granda risko, iun
sukeran melason el la "Fabriko de Miliŝic", kie li tiam laboris kiel
teamsalajrulo, havas por la Enciklopedio de mortintoj la saman gravecon
kiel la deturna manovro efektivigita en la Okulkliniko, tuj ĉi tie en la
najbareco, aŭ la bravaĵo de mia onklo, Cveja Karakaŝeviĉ, naskita en
Ruma, kiu priŝteladis la germanan oficiran klubon en Francuska 7, kie li
laboris kiel "provizumisto". Tia kuriozaĵo ke ni en la tempo de okupado,
23

dank' al tiu Cveja Karakaŝeviĉ manĝis kelkfoje grasigitajn karpojn (kiuj
dumnokte naĝis en la granda emajlita bankuvo de nia banejo) kaj
superverŝis ilin per franca ĉampano alportita el la sama oficira klubo
"Drei Husaren", kompreneble ne forlasis la atenton de redaktoroj de la
Enciklopedio. Samkiel ili, laŭ la logiko de ilia programo – ke en la homa
vivo ne ekzistas sensignifaj aĵoj kaj hierarkio de okazintaĵoj –
enregistradis ĉiujn infanajn malsanojn, parotiton, anginon, kokluŝon,
jukon, sed ankaŭ aperon de pedikoj kaj afliktojn de mia patro kun la
pulmoj. (La diagnozo kiu kongruas kun la diagnozo de doktoro Ĝuroviĉ:
emfizemo, kiel konsekvenco de malmodera fumado). Sed ĉi tie vi trovos
ankaŭ plakaton sur la afiŝtabulo ĉe la vendoplaco Bajloni, kun la listo de
pafekzekutitaj garantiuloj, inter kiuj troviĝas ankaŭ liaj intimaj amikoj aŭ
konatuloj; la nomoj de pendumitaj patriotoj kies korpoj osciladas sur la
elektraj fostoj de Terazije, vortoj de la germana oficiro kiu postulis de li
"Ausvajs" en la stacidoma restoracio en Niŝ; priskribo de ĉetnika
edziĝfesto en Vlasotince, kie oni la tutan nokton pafadis el fusiloj.
La strataj bataloj de Beogrado, en oktobro 1944, estas donitaj laŭ lia
vidpunkto, kaj rigardante de la strato Palmotiĉeva, kie trapasas montara
baterio, kaj surangule kuŝas ĉevalkadavro. Surdiga bruego de tankaj
veturilĉenoj por momento kovras la priaŭskultadon de iu folksdojĉer laŭ
nomo Franjo Herman, kies petegoj aŭdiĝas tra la maldika muro de la
najbara konstruaĵo kaj kie iu oficiro de Ozna dividas popolan justecon kaj
revenĝon. Samkiel la pafaro akre resonados en la korto de la najbara
domo dum la subita silento post la trapaso de la soveta tanko, kaj la
sanga makulo surmure, kiun mia patro ekvidos de la neceseja fenestro,
kaj la kadavro de la malfeliĉa Herman en feta pozicio, estos ankaŭ
prinotitaj en la Libro de mortintoj kun komentario de iu ŝtelkaŝinta
observanto.
Historio por la Libro de mortintoj estas sumo de homaj sortoj,
totaleco de efemeraj okazintaĵoj. Pro tio estas ĉi tie enskribita ĉiu
aktiveco, ĉiu penso, ĉiu kreiva spiro, ĉiu cifero enregistrita, ĉiu ŝovelilo
elpreninta koton, ĉiu movo forlokiganta brikon de sur ruino.
La laboro kiun mia patro faris post la milito en la Ŝtata Katastro, kie
oni denove mezuradas la landon kaj enskribadas en la librojn, kiel post
ĉiuj grandaĵ historiaj ŝanĝoj, donitas ĉi tie kun ĉio tio kiun tia ĉapitro
postulas: kvalito de tereno, katastro, novaj nomoj de germanaj vilaĝoj kaj
novaj nomoj por la loĝigejo de koloniistoj. Nenio mankas tie, diras mi: la
argilo kiu gluadas sur la gumaj botoj aĉetitaj de iu ebria soldato; grava
diareo kaŭzita de putriĝinta farĉita brasiko formanĝita en iu fuŝkuirejo de
Inĝija; aventuro kun iu bosnianino, servistino, en Sombor; falo de sur
biciklo kaj lezo de kubuto proksime de Ĉantavir; nokta veturado per
bestovagono sur la fervojo Senta – Subotica; aĉetado de grasigita
ansero kiun li alportos hejmen dum la novjarfesto; drinkado kun rusaj
24

inĝenieroj en Banoviĉi; eltiro de molaro enkampe, apud iu baskulputo;
mitingo dum kiu li malsekiĝegis; pereo de Stevo Bogdanov, geometro,
kiu surrande de iu arbaro surtretis manovran minon, kaj kun kiu li unu
tagon antaŭe ludis bilardon; la reapero de la aerakrobato Aleksiĉ sur la
ĉielo super Kalemegdano; grava veneniĝo per alkoholo en la vilaĝo
Mrakodol; veturado en plenplena kamiono sur la kota vojo de Zrenjanin
ĝis Elemir; konflikto kun la nova ĉefo, iu Ŝuput, en la ĉirkaŭaĵo de Jaŝa
Tomiĉ; aĉetado de karbo "Banoviĉi" kaj atentado sur la stacidomo Dunav
ekde la kvara matene, je temperaturo de minus dekkvin gradoj; aĉetado
de tablo kun marmorplako sur la brokantejo: matenmanĝo kun "amerika"
fromaĝo kaj laktopolvo en la laborista restoracio "Bosna": malsano kaj
morto de lia patro; vizito al la tombejo dum Tago de mortintoj; akra
kverelo kun Petar Jankoviĉ kaj Sava Dragoviĉ kiuj defendas la tezon pri
ĝusteco de la lineo de Staljin, kaj la dialogo inter ili: la argumentoj de la
unuaj kaj la kontraŭargumentoj de la alia (kiam ĉio finiĝos per la patra
raŭka "f… vin Staljin").
Tiamaniere la Enciklopedio enkondukos nin en la atmosferon de tiu
tempo, en la politikajn okazintaĵojn.
La timon kiu superregos mian patron kaj tiun silenton kiun mi mem
bone rememoras, silenton pezan kaj penigan, la Libro klarigas kiel
infekta timo: iun tagon li eksciis ke tiu sama Petar Jankoviĉ, lia parenco
kaj kolego en la laborejo, iradis ĉiumatene je la sesa en la domon de
Udba interparoli (kaj surbaze de la denunco de tiu menciita Dragoviĉ) kaj
li alvenadis en la laborlokon malfruiĝante, kun vizaĝo malhela kaj
ŝvelinta pro vangofrapoj kaj maldormo; tiel ĉiumatene senescepte,
fruege, dum ĉirkaŭ ses monatoj, ĝis tiam kiam li rememoris ankoraŭ
kelkajn homojn kiuj dividis kun li siajn erarojn rilate al la rusoj kaj
aŭskultadis Radio-Moskvon.
Transaltas mi malgravaĵojn – kverelojn, pacigojn, forirojn al banlokoj
– tutan tiun familian historieton. Transaltas mi ankaŭ la inventaron de
objektoj kiujn mia patro alportos en la domon kaj kiuj estas registritaj en
la Enciklopedio per dommastrina zorgemo. Mi mencios nur la radiofonon
de marko „Orion“. Kolektitajn verkojn de Maksim Gorki, oleandron en
grandega lignokesto kaj tinon por acidigi brasikon, ĉar ili ŝajnas al mi pli
signifoplenaj rilate al ĉiuj aliaj bagatelaĵoj kiujn la Libro ankaŭ
denombros, ne forlasante eĉ la ŝtofon kun akcesoraĵo, kiun mi aĉetis al li
de mia unua salajro, kaj botelon da konjako „Martel“, kiun li fortrinkos
dum ununura vespero.
Sed la Enciklopedio de mortintoj ne zorgas nur pri materiaj
posedaĵoj, tio ne estas libro de duflanka librotenado, aŭ libro de
inventaro, ne estas nomlisto kiel la Libro de Reĝoj aŭ la Libro de Estiĝo,
kvankam ĝi estas ankaŭ tio; en ĝi parolitas eĉ pri animstatoj de la homo,
pri lia rigardo koncerne la mondon, koncerne Dion, pri liaj duboj ke
25

ekzistas iu alia mondo, pri liaj moralaj normoj. Sed tio kio plej mirigas,
estas tiu unikeca kunigo de ekstera kaj interna, tiu insistado pri materiaj
faktoj kiujn oni poste logike ligas kun la homo, kun tio kio nomiĝas lia
animo. Kaj eĉ se la redaktoroj lasas sen komentario iujn objektivajn
konitaĵojn – ekzemple enkondukon de elektran instalaĵon en la
kahelfornon en 1969, aperon de tonzuro aŭ subitan avidmanĝemon de
mia patro, preparadon de refreŝiga trinkaĵo el sambuko laŭ recepto de
POLITIKA – lian neatenditan kutimon kolektadi poŝtmarkojn, fariĝinte
maljuna, ili klarigas kiel kompensaĵo por la longdaŭra senmoveco. Al ili
estas klare ke tiu trarigardado de markoj per lupeo signifas nur parton de
tiu repremita fantazio kiu ofte kaŝiĝas en trankvilaj kaj stabilaj homoj kiuj
malmulte inklinas al vojaĝoj kaj aventuroj, de tiu sama kaŝita burĝa
romantismo kiu determinis ankaŭ la rilaton de patro al la maro. (Ĉar li
anstataŭis la vojaĝojn kaj forajn horizontojn per tiuj agrablaj vojaĝoj en
fantazio, kaj la interesiĝo de lia unua nepo por la papilia mondo de
markoj estis por li nur preteksto por ne aspekti ridinda antaŭ la homoj kaj
antaŭ si mem.)
Tio jam estas, kiel vi vidas, tiu parto de lia spirita pejzaĝo kiu
troviĝas tute proksime al la enfluejo kaj ke la enterigoj de amikoj kaj
proksimuloj sinsekvas tiel ripetiĝante ke ĉiu homo – eĉ se li estas malpli
meditema en silento ol mia patro – fariĝas filozofo, se filozofio tute estas
meditado pri la senco de la homa ekzistado.
Malkontenta pri sia vivo, kaptita de tiu maljuneca melankolio kiu
mildigeblas per nenio, nek per sindonemaj infanoj, nek per bonaj nepoj,
nek per relative trankvila ĉiutaga vivo, komencis li grumbli, ĉiam pli ofte
drinki. Tiam li subite havis koleregatakojn, tute neatenditajn de tiu kvieta
homo kun milda rideto. Blasfemis li Dion, ĉielon, teron, rusojn,
amerikanojn, germanojn, la registaron kaj tiujn kiuj destinis al li tiom
mizeran pension por lia tutviva laborego, kaj plej multe la televidon, kiu
plenigas al li la dezertecon de la vespero, enportante en la domon
impertinentege ĝisofende grandan iluzion de la vivo.
La morgaŭan tagon, rekonsciiĝinte, komencis li en iu silenta pento
nutri la fringelon sur la teraso, interparoli kun ĝi, fajfeti al ĝi, tenante la
kaĝon alte super la kapo, kvazaŭ li tenus lanternon en la mallumo de
homaj mizeroj. Okazis ankaŭ ke depreninte fine la piĵamon, li vestiĝis
ĝemante, metis la ĉapelon surkapen, kaj foriris al la ĉefa poŝto en
Takovska por aĉeti markojn. Posttagmeze, sorbetante kafon, sidante
surrande de la fotelo, kun la nepo apud si, li ordigadis ilin per etaj
pinĉiletoj en albumojn.
Foje, dum momentoj de malespero, li bedaŭris sian pasintan vivon,
plendaĉis maljunece: ke Dio ne permesis al li studadi, kaj ke li foriris el ĉi
tiu mondo malklera, ne vidinte bonaĵojn, ne vidinte bone marojn kaj
urbojn, ne vidinte ion kion instruita kaj riĉa homo povas vidi. Ĉar la
26

voĵaĝo al Triesto finiĝis samtiel malfame kiel lia ekskurso al Rovinj.
Tio estis, en lia sesdek sesa jaro, lia unua transiro de la limo. Kaj
ankaŭ tiu vojaĝo okazis post longaj insistadoj kaj persvadadoj. Eĉ tiam li
rezistadis per argumentoj kiuj ne estis facile refuteblaj: ke saĝa homo ne
vojaĝas en landon kies lingvon li ne konas, ke li ne intencas okupiĝi per
kontrabando kaj ke al li nenion signifas makaronoj kaj kjanti en Triesto,
pli volonte trinkus li hejme mostaran ĵilavkon aŭ blankan, ordinaran vinon
el Prokuplje.
Ni tamen trudpelis lin akiri pasporton.
Revenis li de tiu vojaĝo furioza kaj malbonhumora, deprimita,
ekkverelinte kun mia patrino; la ŝuoj kiujn ŝi aĉetis al li tralasas la akvon
kaj dolorpremis lin, kaj la milico jam ĉirkaŭ Inĝija traserĉadis ilin kaj
disĵetadis la aĵojn en la kofroj.
Ĉu necesas diri al vi ke tiu vojaĝo al Triesto kaj la pluvo antaŭ la
hotelo Adriatiko, dum li staradis sub la antaŭtegmento, sen pluvombrelo,
perdiĝinta simile al iu maljuna pluvomalseka hundo (dum mia patrino sur
Ponte Roso traserĉadis ŝuojn), do, ke al ĉio tio en la Libro de mortintoj
estis donita loko kiun tiu epizodo meritas? Unike lin iamaniere konsolis
rilate al tiu malfeliĉa triesta ekskurso la aĉetado de floraj semoj kiujn li
trovis ekspozitajn antaŭ iu vendejo. (Feliĉe, sur la saketoj estis
desegnitaj la floroj kaj la prezoj estis markitaj, tiel li ne devis marĉandadi
kun la vendistino.) Ĉar tiutempe Ĝ. M. jam grande „okupiĝas pri
kulturado de ornamaj floroj“, kiel skribitas en la Enciklopedio. (Sekvas
inventaro de floroj en florpotoj kaj simplaj potoj sur la korta kaj strata
teraso.)
Ĉirkaŭ samtempe, kiel iu flora epidemio, li komencis sian
libertempon pasigi per pentrado de floraj motivoj ĉie en la domo. Tiu
subita eksplodo de lia pentrotalento ekestis neatendite. Malkontenta –
samkiel li malkontentis pro ĉio – pri la maniero kiel iu emerigita oficiro,
eklerninta murpentristo pentris la banejon (kantante tuttempe la kanton
„Kozarĉanka“ kiu instigis lian manon), kie restis grandaj malsame
pentritaj surfacoj, mia patro obstinegis kaj suprenfaldis la manikojn. Ĉar li
ne sukcesis forigi la malklarajn makulojn de sur la muro, li decidis kovri
ilin per oleofarbo, laŭ la desegnaĵoj de humideco.Tiel ekestis la unua
floro en la banejo, iu grandega kampanulo, aŭ nenufaro, diablo scias kio.
Ni ĉiuj eklaŭdis lin. Venadis ankaŭ najbaroj vidi lian majstraĵon. Kaj
eĉ lia nepo, la favorito esprimis sian sinceran miron. Tiel komencis ĉio.
Tiam estis la vico de la baneja fenestro, sur kiun li pentris etajn kampajn
florojn, bluajn kiel cejano, kaj ĉion tion li lasis nefinitan, oblikve, tiel ke tiu
flormotivo, pentrita rekte survitren, inspiris la iluzion de eksvingita
kurteno.
Ekde tiam li la tutan tagon pentradis, senlace, ne forlasinte la
27

cigaredon el la buŝo. (Kaj en la silento aŭdiĝis la siblado de liaj pulmoj
kvazaǔ blovilo.) Plenpentris li per floroj apenaŭ similaj al realo malnovajn
skrapitajn kestojn, porcelanajn lampŝirmilojn, botelojn de konjako,
simplajn vitrajn vazojn, vitrajn ujojn de NESCAFE, lignajn
cigaredskatolojn. Sur iu granda sifono de sodakvo li skribis, sur
akvamarina grundo, la nomojn de beogradaj kafejoj, per literoj kiujn oni
uzas por noti sur la mapoj la nomojn de insuloj: Brioni, Boka, Galeb,
Mornar, Zora, Srpska kafana, Vidin Kapija, Stambol-Kapija, Skadarlija,
Tri seŝira, Dva jelena, Pod lipom, Tri grozda, Šumatovac, Sedam dana,
Marš na Drinu, Kalemegdan, Kolarac, Domovina, Orač, Obrenovac,
Oplenac, Duŝanov grad, Ušće, Smederevo, Lovački rog, Znak pitanja,
Poslednja šansa.
La atenton de la aŭtoroj ne preterlasis eĉ la nekutima cirkonstanco
ke li mortis ĝuste la dekduan naskiĝtagrevenon de lia unua nepo.
Samkiel ne preterlasis ilian atenton eĉ la kontraŭstaro de mia patro ke
oni donu al la lasta nepo la nomon de la avo. Ni kredis per tio flati lian
vanton kaj ke li vidos en tio signon de speciala atento kaj favoro. Sed li
nur ekgrumblis ion, kaj en liaj okuloj mi vidis la malproksiman ombron de
tiu hororo kiu ekbrilos sub liaj okulvitroj, unu jaron poste, kiam al li estos
klara la certeco de fino. Tiun sinsekvon de vivantoj kaj mortintoj, tiun
universalan miton pri alternado de generacioj, tiun kvazaŭan konsolon
elpensitan de la homo por pli facile akcepti la penson pri mortado, mia
patro tiumomente perceptis kiel ofendon; kvazaŭ oni per tiu magia akto
de donado lian nomon al ĵusnaskita infano, eĉ se li estas centfoje lia
sango, kiel kondamnon je morto. Sed mi tiam ankoraŭ ne sciis ke li jam
estis palptuŝinta suspektindan elkreskaĵon ĉe la ingveno kaj ke li
konjektis, aŭ probable eĉ sciis kun certeco ke en lia intestaro estas
ekfloranta, kvazaŭ el trufo, iu nekonata venena planto.
La Enciklopedio en unu de la lastaj ĉapitroj notas ankaŭ la okazigon
de la enteriga ceremoniaro, la nomon de la pastro kiu lin pripreĝis, la
aspekton de la florkronoj, la liston de tiuj kiuj akompanis lin el la kapelo,
la nombron de la kandeloj kiuj ekbruligitis por lia animo, la tekston de la
mortanonco en Politika.
La parolado kiun super la katafalko faris Nikola Beŝeviĉ, lia longjara
kolego el Katastra direkcio: „Kamarado Ĝuro honore servis la patrujon,
sammaniere antaŭ la milito, dum la okupado, kaj ankaŭ post la milito,
entempe de le renovigo kaj konstruado de nia detruita kaj ĉagrenita
patrolando“, estas donita en tuteco, ĉar senrigarde al certaj troigadoj kaj
ŝablonoj, senrigarde al retorikaj malaltiĝoj, tiu parolado de Beŝeviĉ super
la mortokuŝejo de la forpasinta kamarado kaj samlandano enhavis
sendube ion el la mesaĝo kaj principo kiujn reprezentas la granda
Enciklopedio de mortintoj. („La rememoro al li vivos eterne kaj eternece.
Danko kaj gloro al li!“)
28

Jen tio povus esti la fino, ĉi tie finiĝas miaj notoj. Mi ne citos la
tristan inventaron de aĵoj kiuj postrestis de li: ĉemizoj, pasporto,
dokumentoj, okulvitroj. (Kaj la taglumo dolore ekbrilis sur la dezertaj vitroj
ĵus prenitaj el la futrolo). Do, ĉio tio kiun oni transdonis al mia patrino la
tagon post lia morto. Ĉar ĉio tio estas zorgeme registrita en la
Enciklopedio, ne estas forlasita eĉ unu poŝtuko, eĉ skatoleto de
„Morava“, eĉ Ilustrovana Politika, en kiu la krucenigmoj estas liamane
parte solvitaj. Tie estas poste la nomoj de kuracistoj, de flegistinoj, de
vizitantoj, la tago kaj horo de operacio (kiam doktoro Petroviĉ malfermis
kaj fermis lin, perceptinte ke la operacio estas senutila: la sarkomo jam
estis etendiĝinta sur la vitalajn organojn. Ne havas mi forton eĉ por
priskribi al vi tiun rigardon per kiu li adiaŭis min sur la ŝtuparo de la
malsanulejo unu-du tagojn antaŭ la operacio; en ĝi resumitas tuta la vivo
kaj tuta la hororo de mortoekscio. Ĉio tio kion vivanta homo povas scii pri
la morto.
Do mi sukcesis frostiĝinta kaj ploranta, dum kelkaj horoj trafoliumi
ĉiujn tiujn paĝojn kiuj koncernas lin. Mi ne havis eĉ percepton pri la
tempo. Ĉu mi estas en tiu glacia biblioteko jam tutan horon aŭ estas
ekstere jam aŭroro? Mi estis ja tute forgesinta la tempon, la lokon. Mi
volis enskribi kiom eble pli da konitaĵoj pri mia patro, por ke mi havu, en
momentoj de malespero, iun pruvon pri tio ke lia vivo ne estis vana, ke
troviĝas ankoraŭ en la mondo homoj kiuj notadas kaj valorigas ĉiun
vivon, ĉiun ĉagrenon, ĉiun homan daŭradon. (Konsolo, kia ajn ĝi estas.)
Subite mi ekvidis, ie ĉe la lastaj paĝoj lin koncernantaj, iun floron,
iun eksterordinaran floron, kiu unuamomente ŝajnis al mi esti
premgravurita ĉi tie kiel vinjeto aŭ skema prezento de iu planto troviĝinta
en la mondo de mortintoj kiel ekzemplo de formortinta floro. Sed, en la
klarigo mi legis ke tio estas la baza flormotivo sur la desegnaĵoj de mia
patro. Ekis mi per tremantaj manoj kopii tiun malkutiman floron. Ĝi estis
plej simila al iu grandega senŝeligita oranĝo, plentranĉetita de etaj ruĝaj
kapilarsimilaj linioj. Momente mi estis seniluziiĝinta. Bone mi konis ĉiujn
desegnaĵojn kiujn mia patro faris en sia libertempo sur muroj, bretoj,
boteloj kaj skatoloj, sed nenia estis simila al tiu ĉi. Jes, diris mi min, eĉ ILI
povas erari. Kaj tiam, finkopiinte tiun grandegan senŝeligitan oranĝon, mi
tralegis la lastan alineon kaj ekkriis. Mi vekiĝis ŝvitbanita. Tiam mi
enskribis ĉion kion mi memoris el ĉi tiu sonĝo. Kaj jen kio restis de ĉio...
Ĉu vi scias kio skribitas en la lasta alineo, ke Ĝ. M. komencis pentri
tiumomente kiam en li aperis la unua simptomo de kancero. Do, ke lia
obsedanta pentrado de floraj motivoj koincidas kun la evoluo de la
malsano.
Kiam mi montris tiun desegnaĵon al doktoro Petroviĉ, li asertis, ne
sen miro, ke la sarkomo en la intesto de mia patro aspektis ĝuste tiel. Kaj
ke la efloreskado daŭris sendube jarojn.
29

SEKRETA TIRKESTO
Aŭtoro: Mara Vuĉeliĉ, Podgorica
Mi rapidis hejmen post la instruhoroj. Mi kiel vento enflugis en la
domon kaj ŝlosis la pordon. Mi elprenis libron el mia dorsosako. Ĝia tola
kovrilo estis ruĝa kaj ornamita per literoj: POEZIO, Jovan Duĉiĉ.
Mi ĝuis la poemojn unu post la alia. La poeto havis koron plenan je
amo. Kaj mia amo estis same sincera, pura, unueca. La poeto malĝojis.
Ankaŭ mia malĝojo estis mallaŭta, kristana.
Antaŭ alveno de la gepatroj mi kaŝu la libron. Mi eltiras iun tirkeston
kaj trovas ene certan, sekretan lokon por libro.
La ĉambro kvazaŭ kreskis, iĝis grandega. Mi deklamas versojn. Jen
tiuj de la poeto, jen miaj. Sekvatage mia instruistino de literaturo retenis
min post la leciono. Ŝi demandis min:
,,Ĉu vi prunteprenis la poemaron de Duĉiĉ el la biblioteko?’’
,,Ne! Kial vi demandas tion?’’
,,Ĉar unu ekzemplero malaperis. La bibliotekisto suspektas vin. Viaj
samklasanoj eniradis en la bibliotekon prenante po unu libron, kiuj tuj
estis registritaj. Nur vi ne elserĉis iu ajn libron’’.
,,Mi ne prenis la libron. La bibliotekisto estas freneza!’’, respondis mi.
Poste la bibliotekisto alvenis ĉe ni.
,,Ni ĵus parolis pri la libro’’, diris la instruistino forirante.
,,Ĉu vi prenis la libron, etulino?’’, demandis li.
,,Ne!’’, mi gardis tiel mian malvirton.
Li trovis ie longan, glatan kaj krudan vergon… Kaj ordonis al mi etendi
la manplatojn … Mi obeis.
La doloron sekvis pluaj demandoj:
,,Ĉu?’’
,,Ne!’’, kriis mi.
,,Vi ŝtelas?! Vi rememoros ĉi tion! Etendu la manojn! Etendu la
manplatojn …‘’, kriadis la bibliotekisto.
Miaj manmovadoj refojiĝis: etenditaj manplatoj, mankaŝado kaj
remetado por ricevi punon. Ĉion mi ĝisvivis simile al kruciĝo: la batoj,
manetendigo kaj silento. Mi decidis silenti kaj suferi pro la kulpo pri mia
poeto kiu estis diosimila por mi.
Nenion mi parolis al la gepatroj. Vere nenion. Sed la patrino rimarkis
miajn vunditajn manojn kaj demandis konsternite:
,, Kio okazis kun viaj manoj?’’
,,Ni ludis ... mi falis ... kaj tiel senhaŭtigis la manojn’’.
Ĉiujn vundkuracigadajn receptojn la patrino elprovis miajn manojn.
Dume ŝi lamentis, kritikis, bedaŭris kaj demandadis min… Persiste mi
respondis ke la manplatoj brulas iomete, sed ne doloras.
Vespere mi eltiris la libron el la sekreta tirkesto. Dum mi legis ĝin kaj
lernis la versojn parkere, mi estis trankvila. Sed kiam mi remetis ĝin en la
30

sekretan tirkeston, maltrankvileco invadadis min: ,,Ĉu mi aŭdacu diri al la
proksimuloj?’’ Mia kristana pieco ĉiam instigis min uzi la vortojn – al
proksimuloj en apartaj momentoj. Miaj pensoj fluis tiudirekte al
konsekvencoj de mia kulpo: ,,Se mi konfesos la kulpon, la renomo de
miaj gepatroj ŝanceliĝos. Ankaŭ mia propra, tiu de bonega lernantino. Mi
devus peti indulgon … Se mi konfesos, mi restos markita kiel ŝtelistino…
Mi ne aŭdacas konfesi… Neniu trovos Duĉiĉ-on … mi ne konfesos’’. Mia
animo trankviliĝis kaj mi ekdormis.
La sekvintan tagon mi ne iris al la lernejo. Pro la manoj … sed
vespere la bibliotekisto venis ĉe ni. Li kaj la patro longe paroladis, kaj mi
kaŝaŭskultis ĉiun vorton …kaj atendis – la juĝan horon.
Komence ili parolis laŭte, kaj poste oni aŭskultis nur flustron.
Subite mia patro diris tre forte:
,,Kie estas la etulino ?’’
La demando estis direktita al la patrino, kiu respondis mallaŭte :
,,En la ĉambro’’.
La patro alvokis min. Nur unufoje:
,,Marija!’’
Mi respondis rapide kaj iris al ili. Mi montris mian tutan edukadon kaj
eĉ kisis la bibliotekiston. Mi opiniis ke tiamaniere estos venkita mia
granda malamiko.
,,Sidiĝu’’, ordonis la patro. Mi brakumis la patron kaj infane premis
min al li. Samtempe mi serĉis iun strekon sur la tapiŝo kiel limon inter mi
kaj la bibliotekisto. Kompreneble, mi trovis ĝin rapide. Sed la patro turnis
sin al mi kaj demandis:
,,Marija, la sinjoro suspektas ke vi prenis .. ŝtelis la libron el la
biblioteko. Ĉu vere?’’
,,Ne! Ne kaj lia dubo estas senbaza?’’, respondis mi.
La patrino ekparolis:
,,Mi sonĝis ke …’’.
,,Sufiĉe da viaj sonĝoj! Sufiĉe da via teatro!’’, ekvokis la patro.
Poste li diris al la bibliotekisto:
,,Ĉu la libro estas romano?’’
,,Ne. Ĝi estas poemaro …’’.
,,Marija, notu por mi la titolon’’, li diris al mi, proponinte al la
bibliotekisto anstataŭigi la libron de la lernejo.
Mian rezistemo ŝveliĝis. Eĉ mi ekkuraĝis kontraŭdiri:
,,Kial vi aĉetu ĝin? Ne! Mi ne prenis la libron’’.
Anstataŭ respondi la patro direktis min al la ĉambro:
,,Iru, iru dormi!’’
En la ĉambro mi tuj ĵuris, eĉ kelkfoje: ,,Kiam mi povos mi aĉetos multe
da libroj por mia lernejo. Multe …multe …’’.
Estas interese ke ni ofte rememoras aferojn same kiel homojn.
31

Mi portadis ,,mian Duĉiĉ-on’’ dum la studado de literaturo. Pli poste mi
komencis instrui kaj perlaboris propran monon. Mi povis sendi kompleton
de libroj de Ivo Andriĉ al mia bazlernejo. Mallonga dediĉo estis skribita:
,,Al tiuj kiuj ŝatas kaj estimas libron’’.
Longe mi sentis la kulpon kaj timotremis por ne malkaŝi la sekreton.
Iun tagon mi legis en la ĵurnalo ke oni translokigos la postmortan restaĵon
de Jovan Duĉiĉ el Usono al lia naskiĝloko Trebinje. Tiam mi sentis mian
kulpon kuracebla. Pli precize la translokigo de Duĉiĉ okazos la 22-an de
oktobro de la jaro 2000.
Mi prenis la ŝtelitan libron, metis ĝin en la mansakon kaj pretigis min
ekvojaĝi frumatene al Trebinje. Mi rememoris ke mia patro forportis iam
la sameldonan libron al la bibliotekisto.
La marŝadon post la katafalko de la poeto mi travivis kiel eniron en
iun sanktejon. Preterirante la ĉerkon, mi metis florojn kaj la libron apud
ĝi. Mi riverencis al la mortinta poeto kaj, silente, petis la absolvon: ,,Miaj
gepatroj pardonu min, ankaŭ la bibliotekisto kaj ĉiuj, kiujn mi egoisme
senigis de tiu libro. Pardonu min, mia amata poeto’’.
La adiaŭo de la libro kaj la absolvdemando iĝis balsamo por mia
animo. Mi sendis bildokarton al la patro:
,,Kara paĉjo, mi alvojaĝis al Trebinje pro iu libro. Mi redonis ĝin. Pli
poste hodiaŭ mi revenos al Montenegro. Via Marija amas vin’’.
32
Tradukis: Bojana Alfireviĉ

Trifun Dimić
roŭma poeto
ŜOSEO
(Drum)
En mia lando elĝermis ŝoseo
Kiel multvalora gemo.
Estas ŝtelistoj,
Ĉiam ŝtelas mian ŝoseon.
Kuntenas ĝin certan tempon
Ĝis trovos por si mem riguĝejon.
Post ties ĵeto de l' ŝoseo, malpura kaj disŝirita,
Mi ree ĝin retrovas kaj kunmetas.
Mi ne povas trovi lokon por mi mem,
devas gardi la ŝoseon.
Kaj tiel jam milon da jaroj.
Julio 2010
El libro ''Thejara dromarava – Morgaǔ mi vojaĝos''.
Preparis – Lačharda Franja Petrinović.
Kulturinstituto de Vojvodino (Zavod za kulturu Vojvodine), Novi Sad, 2010.
33
Esperantigis: Boriša Milićević

Dositej Obradović – memoro okaze de 200 jaroj de la morto
AFABLA HARALAMBO
Okaze de la datreveno membroj de la redakta komitato (Miodrag Stojanović,
Pribislav Marinković, Dimitrije Janičić kaj Adem Jakupović) tradukis partojn el liaj
verkoj
(La unua presita verko de Dositej Obradoviĉ, skribita en aprilo 1783. Temas pri la
letero sendita al lia amiko en Trieston. Samtempe tio estis iu speco de lia literatura
manifesto).
...Mi sciigas vin, amiko mia, ke mi trairis el la urbo Hale en
Lajpcigon por tie aǔskultadi kion parolas eruditaj homoj. Mi intencas
restadi tie minimume unu jaron dezirante, dank’ al Dio, helpe de unu riĉa
serbo, presi unu libron en nia popola lingvo titolitan Konsiloj de bona
racio, al utilo de nia gento, por ke ne restu vanaj miaj peno kaj tiom multa
vojaĝo. Mia libro estos skribita vere serblingve, same kiel tiu ĉi letero, por
ke ĝin povu kompreni ĉiuj serbaj filoj kaj filinoj.
...Mi esperas ke troviĝos iu al sia gento bondezirulo, …por sendi
ĉi tien al tipografo kelkajn dukatojn montrante ke ekzistas homoj kiuj
deziras presi ion bonan en serba lingvo. Konvinkite ke mia libro estos
vere utila, mi ne deziras pro tio laŭdi min mem, sed tiujn homojn de kiuj
mi ion bonan lernis, el kies tiom saĝaj libroj francaj, germanaj kaj italaj mi
intencas elekti la plej belajn pensojn kaj en nia lingvo eldoni.
…Turnu ni nur unu rigardon al la civilizitaj popoloj de la tuta
Eŭropo. En tiu ĉi jarcento ĉiuj popoloj intencas perfektigi sian dialekton, –
ago tre utila, ĉar kiam kleraj homoj siajn pensojn skribas en la lingvo de
la tuta nacio, tiam la klerigado de la racio kaj la lernado ne restas nur ĉe
tiuj kiuj komprenas malnovan literaturan lingvon sed etendiĝas ankaŭ ĝis
la vilaĝanoj kaj paŝtistoj, nur se ili scias legi. Kiom facile estas en sia
lingvo legi! La lingvo havas sian prezon flanke de la utilo kiun ĝi kaŭzas.
Sed kiu lingvo povas plimulte utili ol la komuna lingvo de la tuta nacio?…
Nome, por la tuta serba gento mi tradukas pensojn kaj konsilojn de famaj
kaj saĝaj homoj, dezirante ke ĉiuj profitu.
Mia libro estos por ĉiu kiu komprenas nian lingvon kaj kiu sincere
deziras sian spiriton klerigi kaj kutimojn plibonigi. Mi tute ne zorgas pri
ies religio ĉar oni ne rigardas tion en hodiaŭa kleriga epoko. Laŭ la
naturo kaj religio ĉiuj homoj povus esti bonaj. Ĉiuj leĝoj baziĝas sur la
leĝo de la naturo.
34

PRI BONFARANTOJ
(Fragmento el la libro Konsiloj de Bona Prudento/Совјети здраваго
разума)
Kiam homo pere de klerigita prudento klare kaj certe ekkonas, kio kaj
en kio estas bono, samtempe li antaŭvidas ke por plenumo de tiu bono oni
postulas iujn valorojn kaj kapablojn, sen kiuj nenio estas komencebla nek
finebla, kaj ke survoje de tiuj bonfaroj troviĝas diversaj malhelpoj kaj baroj. La
malhelpoj kiuj malebligadas kaj baras bonfarantojn troviĝas plej parte en ni
mem: niaj malfortoj, niaj neesprimeblaj postuloj, malbonaj kutimoj, al kiuj ni
jam de juneco kutimiĝis, de kiuj ni tute liberaj devas esti, se ni deziras kun
perfekta sukceso en kreado de bono avanci.
Kiu deziras survoje de bonfarado sukcesadi kaj avancadi, devas havi
klarajn komprenojn pri diaj perfektecoj kaj lian senpekan volon por ĉiama
regulo, laŭ kiu siajn agojn li devas direkti; t.e. ĉion kion li intencas entrepreni, laŭ
kriterio de la bona prudento mezuri kaj kiel pri ekzamenado de ŝtono la puran
oron elprovadi, en si mem rezonante kaj parolante: „Ĉu povas ĉi tiu mia verko
al la ĉiama dia justeco kaj bono konvena esti?“ Ni diris ke elekti la bonfaranton
estas plej bone...
Komenco kaj fonto de ĉiuj bonfarantoj konsistas en universala
homamo. Kiam la amo de gloro, vortoj kaj prudentaj diopermesaj pleǔregoj
estas en la bonfaranto unuiĝintaj, estas nenio alia ol bonfarantoj, kaŭzante
prudentan kontentecon de la konscia homo de belega temperamento kaj
perfekteco de liaj korpo kaj animo, en ĉiama bonfarado kaj kun Dio unuiĝado.
PRI DEVIGA RESPEKTADO PRI SCIENCO
(La ĉapitro sesa Dorlotato. Ĝi estas prediko kiun Dositej faris okaze de
la malfermo de Granda lernejo en Beogrado, en aŭgusto, en la jaro 1808)
Sciencoj estas iloj kaj rimedoj pere de kiuj oni ricevas sciojn kiuj al homo,
pensanta, kiel prudenta estaĵo, estas naturaj kaj nepre bezonaj... Sen scienco li
ne povus havi veran konon de sia determinado, por kiu la ĉiela prudento lin al ĉi
tiun mondon produktis...
... Al homo interesiĝo estas naturdevena, li estas stimulita kaj kapabla
por ĉiu scio, metio kaj scienco, kaj li senĉese celas, nur kiam bone instruita kaj
direktita, ĉiam al pli granda scio kaj perfekteco... Pere de scienco ĉiuj civilizitaj
popoloj de la plej granda barbareco kaj senhumaneco saviĝis kaj liberiĝis.
... La belaj sciencoj tiras popolojn ne nur al ilia bonstato, sed ankoraŭ
faras al ili veran kaj konstantan nacian gloron. Ho, vi beataj regantoj kaj
gvidantoj kiuj malprudenton kaj nescion, maljuston kaj malicon el la mondo
persekutas, sed sciencojn kaj ĝeneralajn utilajn sciojn kaj kun tio amon kaj
bonfarojn inter homoj enkondukas, - vi estas veraj bonfarantoj de la homaro!
35

FABLOJ DE DOSITEJ OBRADOVIĆ
Al estimata serba junularo
Akceptu ĝoje ĉi tiun libreton kaj legu ĝin kun intereso; en simplaj
fabloj vi trovos principojn altajn kaj ĝeneralajn; kresku kaj sukcesu saĝe
kaj bonfarante por fruktodono kaj honoro de via familio...
Ĉiuj popoloj en la mondo havis, kaj ankaǔ nun havas, altan
estimon por instruoj moralaj, kiujn al ni donas fabloj. Ezopo, inventinto
kaj patro de fabloj, siajn fablojn dediĉis al caro lidia, Lafonteno la siajn al
princo reĝa. Platono en sia „Respubliko“ favoris fablojn de Ezopo
kompare kun verkoj de Homero. Majesta Sokrato, antaǔ la kondamno je
morto, en malliberejo amuziĝis enversigante ilin. Lesing, granda
kleriganto germana, per siaj fabloj belegaj akiris grandan meriton en sia
popolo. Ĉi tiaj gloraj ekzemploj instigis min el diversaj malnovaj kaj novaj
lingvoj elekti plej belajn fablojn kaj eldoni ilin en la serba lingvo. Instruo,
kiun oni trovas en moraloj de fabloj, havas grandegan gravecon kaj
atingopovon, enhavante la tutan filozofion moralecan kaj grandajn
regulojn kaj indikojn politikajn...
Fablo estas la unua frukto kaj naskito de homa sagaco kaj ĝin
uzis granduloj por al ĉiuj sendi emociajn kaj ĝeneralajn instruojn.
LEONO KAJ VULPO
Leono vivis longe, maljuniĝis tre kaj ne povis nek per rapideco nek
per forto, kiel en sia junaĝo, kapti aliajn bestojn kaj manĝi ilin. Pensante
pri sia estonteco en tiaj malagrablaj cirkonstancoj li konkludis, ke ofte sur
tero, kion forto ne povas, tion povas ruzeco kaj majstreco. Li ŝajnigis sin
malsana, eniris en sian groton kaj etendis sin sur planko. Vastiĝis
novaĵo, ke tiu terura kaj malbonfama leono ellasos animon kaj ke lia fino
estas baldaǔa. Se iu ion deziras, li tion kredas. Multaj bestoj rapidis al
groto kun preteksto, ke ili volas viziti leonon, sed volante ĝoje rigardi
morton de la leono. Kaj la leono kaptis unu post la alia regalante sin
mem. Fine venis vulpo kaj nur rigardante tra la enirejo demandis: „Kiel vi
fartas, onklo?“ La leono respondis: „Malbone, filino mia, venu ĉi tien por
helpi al mi.“ „Pardonu, onklo, mi ne havas tempon, mi rapidas,“
respondis saĝa besto, „krome, mi ne deziras, ĉar mi vidas multajn
enirspurojn kaj neniun elirspuron.“
Instruo: Ĉiu povas tre facile trovi instruon en ĉi tiu fablo. Homoj
malicaj kaj nehonestaj tion, kion ili ne povas fari per sia forto, faras per
ruzeco. Vulpo ĉi tie donas al ni saĝan instruon ne rapidi en niaj intencoj.
Malfacile estas koni homon kaj, ju pli dolĉaj kaj poluritaj liaj vortoj des pli
oni devas esti singardaj ka vidi kiaj spuroj restas en lia ĉirkaǔaĵo, t.e. kiel
li kondutas, kion li faras kaj kiel li kondutis en pasinteco.
36

LEONO KAJ HOMO
Leono kaj homo komencis dikuton pri siaj bonaj kvalitoj. La homo
laǔdas homojn dirante, ke ili estas pli diligentaj kaj pli kuraĝaj ol leonoj,
sed la leono tion ne rekonas, sed, kontraǔe, diras, ke unu leono estas pli
forta ol kelkaj homoj. Ilia diskuto daǔris sufiĉe longe kaj intertempe ili
hazarde ne venis al bildo de Herkulo sufokanta leonon. „Ĉu vi vidas?“
diris la homo. „Jes, mi vidas, sed kiu tion pentris?“ demandis la leono.
„Homo, kompreneble, kiu alia povus?“ „Ĉu vi ne rimarkis, ke vi preskaǔ
diris tion,“ diris la leono, „Se leonoj povus pentri kiel homoj, mi al vi
povus montri centon da bildoj de leonoj sufokantaj homojn.“
Instruo: Sienco, saĝo, saĝa kaj laǔleĝa ago, sperto, imito de
klerigitaj popoloj kaj, plej grave, vivo diligenta kaj bonfaranta por iu socio
estas tio, el kio konsistas vera kuraĝo kaj heroeco. Sen tio homoj estas
sklavoj aǔ ili tio estos.
LEONINO KAJ VULPINO
Vulpino kritikis leoninon pro tio, ke ŝi malofte naskas kaj eĉ tiam
nur unu idon. „Malofte kaj unu,“ diris la leonino, „sed kiam mi naskas, mi
naskas leonon.“
Instruo: „Bono ne estas en kvanto“. Kiel ĉi tiu fablo, tiel ankaǔ
proverbo priskribas tiujn, kiuj ĉion faras bone kaj perfekte.
VULPOJ
Vosto de iu vulpo enfalis en kaptilon. Li, por savi sin, formordis la
voston kaj fuĝis. Post tio, por kaŝi la honton, li kunvenigis najbarajn
vulpojn kaj komencis persvadi ilin, ke ili fortranĉu siajn vostojn dirante, ke
por vulpoj estas pli bone kaj bele sen vosto ol kun vosto. Tiam unu el pli
maljunaj kaj pli spertaj vulpoj, sciante kial la vulpo laǔdas senvostecon,
diris: „Kiam vi havis vian voston, vi ne konsilis al ni fortranĉi niajn. Nun,
kiam vi restis sen vosto, vi volus, ke ni faru tion, ĉu ne? Vidu kia ruzeco.
Unu vulpo volas trompi multajn.“
Instruo: Verŝajne homoj komencis trompi unu la alian jam
delonge, ĉar Ezopo devis skribi tiel multajn fablojn kontraǔ trompoj. Ĉiu
volus, ke aliaj estu kiel li.
VULPO KAJ LEONO
Kiam vulpo vidis leonon unuafoje, li estis tiel teruriĝinta, ke li
preskaǔ mortis. La duan fojon li timis, sed ne tiel, kiel la antaǔan fojon.
37

La trian fojon li jam estis tiel netimigita, ke li venis al la leono kaj
interkonatiĝis kun li.
Instruo: Diversaj aferoj ŝajnas al ni teruraj, ĉar ni ilin ne konas kaj
poste per kono kaj kontaktoj ili estiĝas ordinaraj. Tre malbona kutimo
estas timigi malgrandajn infanojn, ĉar poste, kiam ili kreskas, ili timas de
ĉio kaj ne ŝatas nekonatajn homojn. Oni devas ilin instrui, ke ili hontu pro
mensogoj, ruzeco kaj ĉiuj malbonaj agoj, kiuj faras domaĝon al ili aǔ
aliaj.
HUNDO KAJ LIA OMBRO
Hundo, portante pecon da viando, pasis apud rivero. Li rimarkis
en rivero sian ombron kaj ekpensis ke tio estas alia hundo kiu ankaŭ
portas viandon. Al li ŝajnis ke peco de viando en buŝo de alia hundo
estas pli granda. Li volinte forrabi ĝin ellasis sian pecon kaj rivero
forportis ĝin. Li restis mirante kiel du pecoj de viando sammomente
malaperis.
Instruo: Saĝa naturo faris, ke homo kiu kun malgranda povas esti
kontenta, kaj kiu estas estas saĝa, en ĉi tiu realeco povas facile esti
kontenta. Honeste akiri kaj saĝe ĝui, al si kaj al aliaj bonon fari – tiel
homo estas bonfaranto.
DU RANOJ
Du ranoj vivis en iu flaketo kaj kiam ĝi somere sekiĝis, ili ekiris for,
serĉante akvon. Ili trovis profundan puton. Tiam la juna rano diris al la
maljuna: „Ho, mirinda akvo! Ni saltu internen.“ „Ni povas facile salti
internen“, respondis la maljuna rano, „sed se tiu akvo sekiĝus, ĉu ni
povus eksalti eksteren?“
Instruo: Neniam komencu agi antaŭ bona pripenso pri la fino de
la okazaĵo.
CIKADO KAJ FORMIKO
Cikado vintre alvenis al formiko petante lin prunti al li iun grajnon
de greno, por ke li travivu vintron. Lin demandis formikoj: „Kion Vi laboris
somere?“ „Mi muzikis“ – respondis cikado. „Vi muzikis!? Vi nuntempe
dancu, eble malsato pasos. Iru de nia pordo!“
Instruo: Pigreco estas morta peko. Ĝi naskas multaj malfeliĉojn
kaj malhavojn. Se oni malriĉa naskiĝis kaj kiel mizerulo intencas morti,
oni utilas nek al socio nek al sia familio.
38

SERPENTO KAJ SEGILO
Serpento eniris nokte en forĝejon, serĉante ion por manĝo. Ĝi
trovis segilon kaj komencis leki ĝin. Ĝi sangigis la langon, sed, pensante
ke tiu sango estas el segilo, ne ĉesis leki, ĝis sin la tutan langon forlekis.
Instruo: Ĉi tio okazas al tiuj, kiuj per siaj serpentaj langoj
sciencon kaj klerigon de popolo kritikas, kalumniante kaj ironiante pri ĝi.
Ili ne scias, povruloj, ke ili pli facile siajn langojn eluzos kaj ilin en nenio
transformos ol al scienco damaĝos.
KULO KAJ BOVO
Kulo stariĝis sur kornon de bovo kaj mallonge post tio diris al li:
„Se mi estas al vi peza, vi diru kaj mi foriros.“ „Vi al mi peza? Mi ne
sentas vin, samkiel vi ne ekzistus en la mondo.“
Instruo: Ĉi tio estas pri homoj kiuj sin supertaksas. Homo, laŭ la
naturo estas sinama, kaj ĉio en naturo, se ĝi saĝe kaj ĝentile kondutas,
estas bona kaj necesa.
VIRKOKO KAJ JUVELŜTONO
Virkoko, gratserĉante, trovis multvaloran juvelŝtonon. Li provis
manĝi ĝin, sed li ne povis, ĝi ne estas por manĝo. Tiam li komencis
paroli: „Domaĝo ke ĉi tiel bela aĵo, nenion valoras! Mi pli ŝatus trovi unu
grajnon de hordeo ol mil tiaj brilaj ŝtonetoj. Mi nun perceptis ke homoj
estas senraciaj ĉar ili tiel ŝatas aĵojn kiujn oni ne povas trinki nek manĝi.
Instruo: Juvelŝtono ĉi tie signifas saĝon kaj sciencon, kaj virkoko
kaj lia parolado prezentas la homojn kiuj estimas nur tion, kio al ili estas
agrabla.
39

KLARO CETKIN
Okaze de la 100-a datreveno de la Oka de marto
Klaro Cetkin (Clara Zetkin) naskiĝis la 5-an de julio 1857, la
saman jaron kiam la 8-an de marto ekstrikis la tekstillaboristinoj,
postulante honestan kompenson por ilia laboro, egalan al la vira. La
laboristinoj estis kaptitaj en fabriko, kie ekestis incendio kaj en la
fabriksekcio forbrulis 130 virinoj. La sekvantan jaron, memorante vane la
perditajn vivojn, neoficiale, estis festita Tago de virino. La Oka de marto
de tiam ekestis tago de ribelo, kaj tiel en la jaro1908, miloj da virinoj eliris
al stratoj de Novjorko postulante pli grandan salajron, pli kurtan
labortempon kaj rajton de voĉdono. Du jarojn poste, estas okazinta Unua
internacia konferenco de virinoj en Kopenhago, dum kiu Klaro Cetkin
proponis ke la oka de marto eniru en historion.
Klaro Cetkin, granda batalantino por la virinaj rajtoj, naskiĝis en la
vilaĝo Vide-rau (Wiederau) Germanio, en la familio de Ajner. Ŝi kleriĝis
en Lepsiko, kie ŝi ekkonis sian unuan vivkunulon, la ribeleman rusan
studenton Osip Cetkin. Estas interese ke ŝi akceptis la familian nomon
de la amata viro Osip, kvankam neniam ŝi edziniĝis kun li. Eble la ĉefa
kaŭzo de tio estis ke ŝi volis konservi sian germanan ŝtatanecon.
Tiutempe Klaro membriĝis en Socialista partio de Germanio, certe sub
influo de sia nenupta edzo. Kiam Osip, pro sia politika engaĝo, estis
egzilita el Germanio, Klaro foriris kun li en Parizon. Tie ili vivaĉis, estis tre
malriĉaj, preskaŭ malsatis, sed ricevis du filojn, Maksimon kaj Koston.
Klaro studis por esti ĵurnalistino kaj tradukistino. Baldaŭ, Osip malsaniĝis
kaj en la 1889-a mortis.
Ĝuste tiam Klaro komencis pli serioze okupiĝi pri kaj por virinaj
rajtoj. Dum Dua Internacio ŝi faris la referaĵon pri virinaj rajtoj, batalante
kontraŭ opinioj ke oni devas malpermesi al virinoj labori, ĉar virinoj,
kvazaŭ, malpliigas salajrojn al viroj. Eĉ inter socialistoj estis tiaj
malprogresemaj asertoj. Per sia konvinkiga starpunkto ŝi altiris multajn
geadeptojn. „Virino restos subigita ĝis kiam ŝi ne estos ekonomie
sendependa“ – parolis Cetkin. Ŝi estis eksterordinara oratorino, fekunda
verkistino kaj fama publicistino.
En la jaro 1890 ŝi revenas al Germanio, fariĝas redaktino de la
socialdemokrata ĵurnalo „Egaleco“. Kiel arda socialistino, ŝi klarigadis ke
geknabojn kaj devas eduki en la spirito de egaleco, ke ne ekzistas
apartaj viraj kaj virinaj laboroj. Ŝi ankaŭ propagandis liberan amon,
eksedziniĝon kaj interrompon de gravedeco. Kiam ŝi estis 43-jara ŝi
edziniĝis kun Fridriko Cundel, poeto kaj pentristo.
Antaŭ Unua mondmilito Klaro kverelis kun siaj kolegoj el
Socialdemokrata partio, ĉar ŝi estis kontraŭ eniro de Germanio en la
alvenanta milito. Oni arestadis ŝin kiel membron de la grupo Spartak pro
ŝtatperfido, sed danke al publikpremo de oni lasadis ŝin en liberecon. Pli
40

poste ŝi aliris al la partio de fama Roza Luksemburg, kiu estis turmentita
kaj mortigita post malsukcesa revolucio en Berlino. Klaro Cetkin, de 1920
ĝis la morto 1933, estis en la posteno de delegito en germana
parlamento en nomo de Komunista partio de Germanio. De 1924, kiel
elstara membro de Kominterno, ĉefe vivis en Moskvo kaj tie restis ĝis la
morto. En la jaro 1932, kvankam tre malsana, antaŭ fino de la ŝtorma
vivo, kiel la plej majuna deputatino, ŝi malfemis la kunsidon en Germana
parlamento. Tiam ŝi invitis la popolon al batalo kontraŭ Hitlero kaj
nacismo. Laŭ re-guloj, ŝi ĉiam estis en la ĝusta flanko kaj, ĝis la lastaj
tagoj de sia vivo, kontraŭstaris al arbitreco de aŭtoritata Stalino. Klaro
mortis en Arhangelskoe apud Moskvo la 20-an de junio 1933. En la jaro
1975 Uniĝintaj Nacioj oficiale proklamis la Okan de marto festo por
homaj rajtoj kiel Internacia tago de virino.
Pribislav Marinković
41

Branko Rajšić
LA ZEMUNAJ CINCAROJ 1
Ni ĉiuj scias, ke en Zemun troviĝas pluraj konataj serbaj familioj
grekdevenaj. Iuj el ili eĉ ludis gravan rolon en la vivo de serboj kaj estis
konsiderataj kiel evidentaj serbaj patriotoj. Ankaǔ estas konate, ke en la
Dipatrina ortodoksa preĝejo, ĝis eksplodo de la unua mondmilito, la
diservo ĉiun kvaran dimanĉon estis farata en greka lingvo kaj multaj
tomboŝtonoj sur la preĝejaj muroj estas greklingvaj. La lasta greklingva
kantoro en tiu preĝejo estis Dimitrije Puljo, kiu kiel serbo estis internigita
komence de la unua mondmilito kaj tie en koncentrejo mortis.
Laǔ tio oni povas konkludi, ke ĉiam multaj grekoj loĝis en Zemun.
Kaj tamen ne estas tiel. Nur tre malofte troviĝis veraj grekoj, ĉiuj aliaj,
kiujn ni opinias grekoj, fakte estis cincaroj. Al ni ili venadis kiel grekoj,
fieris pri greka pasinteco kaj historio, edukitaj en grekaj lernejoj legis kaj
subtenis grekan literaturon, batalis por greka diservo, sed tamen
apartenis al unu etnologia grupo, kiu havas tute malsamajn lingvon kaj
devenon.
La nomon „Cincarin“ ĉiuj ni konas, sed apenaǔ iu el ni havas
klaran percepton pri ĝi. Ĝenerale cincaroj estas konsiderataj kiel miksaĵo
de iuj nacioj aǔ kiel ia vaganta popolo komercanta kaj estanta tre avara.
Ĝenerale oni ne pensas ion noblan kaj belan dirante por iu, ke li estas
cincaro.
Malgraǔ tio la serboj por sia kulturo, por multaj akiraĵoj, devas
danki al la cincaroj. Sed ne nur la serboj. Ankaǔ al aliaj balkanaj popoloj,
la bulgaroj, rumanoj, albanoj, ankaǔ grekoj, al ĉiuj tiuj popoloj cincaroj
donis multon, kio ĝuste estas karakteriza kaj specifa por ilia nacio.
Malgraǔ tio, ke cincaroj estas tute aparta nacio, kun aparta lingvo ne
similanta al iu ajn el la lingvaj grupoj, kiuj ĝin ĉirkaǔas. Jes, ili havas
propran lingon. Sed nenion plu. Nek historion, nek literaturon, nek ŝtaton.
En komenco de la pasinta jarcento 2 , kiam ĉe ĉiuj nacioj ekvekiĝis
naciisma sento, estis provoj veki tion ankaǔ ĉe cincaroj, sed ili ne
sukcesis. Multaj gravaj homoj estis kaj estas cincar-devenaj, sed ili
atingis famon kiel apartenantoj de iu alia nacio.
Fakte, kiuj estas, kaj kie loĝas tiuj cincaroj?
1 Alia nomo por cincaroj estas arumanoj.
2 Ĉar la teksto estis skribita meze de la 20-a jarcento, temas pri la 19-a jarcento.
42

Kiam la romianoj ekregis la Balkanan duoninsulon, ili en la norda
parto trovis ilirojn kaj trakianojn, al kiuj ili sukcesis altrudi siajn lingvon kaj
kulturon. Malgraǔ tio la grekoj, kiuj ankaǔ volonte sin nomis romiaj
civitanoj, sukcesis konservi sian grekan spiriton, eĉ, post disfalo de roma
imperio, transporti ĝin sur la parton de Balkano, kie oni parolis la latinan
lingvon. Kiam poste al Balkano komencis migradi la slavoj, la romianoj,
pli ĝuste tiuj romianigitaj indiĝenoj, ĉiam pli kuntiriĝadis, ekfaris etnikajn
oazojn, daǔrigis paroli la latinan lingvon, konfesi ortodoksan religion kaj
eduki en grekaj lernejoj. Jen, tiuj postrestintaj romianidoj estas la
cincaroj.
Nuntempe prave oni povus diri, ke ili kiel aparta nacia etnografia
grupo ne ekzistas plu. Ankoraǔ en 1890 oni kalkulis la nombron de
cincaroj ĉ. 150.000, sed la balkanaj militoj en 1912-1913 estis katastrofaj
por ilia nacieco, ĉar la regiono, en kiu ili kompakte vivis, kie ili en iuj urboj
faris la plimulton da la loĝantaro, estas dividita inter Grekujo, Albanio,
Serbio kaj iom Bulgario.
Ili mem, en ilia lingvo, sin nomas „Aromunoj“, t.e. romianoj. La
najbaraj popoloj nomis ilin vlahoj, makedonoj, grekovlahoj, vlahofonoj aǔ
makedovlahoj, ekz. ĉ. 1800 ekzistis en Zemun lerneja komunumo de
grekoj kaj makedovlahoj („Grka i Makedovlaha“). La serboj nomis ilin
cincaroj, plej verŝajne pro sibla lingvo, kiu donas specialan koloron al ilia
lingvo, en kiu aparte multe troviĝas la litero „c“. Laǔ tiu nomo, per kiu ilin
baptis serboj, ili poste fariĝis ĝenerale konataj.
Oni povus la cincarojn dividi en du malsamajn sociajn partojn:
brutaristan kaj komercist-metiistan. Kompreneble, ke nia nacio rilatis ĉefe
kun tiu dua parto.
Libroj en ilia lingvo apenaǔ ekzistas, aǔ nur tre malmultaj, la lingvo
mem restis en primitiva formo, oficiala lingvo ne ekzistas, kio ne signifas,
ke ili estis popolo de malalta kulturo. Kontraǔe, ili edukadis siajn infanojn
en lernejoj grekaj, kaj ĉie estis eksponantoj de grekaj lingvo kaj kulturo.
La plej granda urbo en pasinta jarcento, kiun ili loĝigis kaj kiu
povus esti konsiderata kiel ĉefa loko ilia, estis Moskopolje, nuntempe en
Albanio. Ĉirkaǔ la jaroj 1750-1770 havis tiu urbo ĉ. 12000 familiojn kun
50.000 loĝantoj. Laǔ iuj kronologiistoj ili estis ankaǔ pli ol 80.000.
Moskopolje estis loĝata nur de cincaroj kaj en la 17-a kaj 18-a jarcentoj
estis centro de komerco inter Makedonio, Albanio, Epiro kaj, trans
Bosnio, kun Aǔstrio kaj Venecio. Kvankam la loĝantaro estis pure
cincardevena, Moskopolje estis unu el la ĉefcentroj de la greka kulturo
kaj greka nacia ideo. Tiudirekte decidige influis la eklezio. Ĉ. la jaro 1730
en Moskopolje estis fondita presejo, en kiu estis presataj grekaj, sed
ankaǔ cincarlingvaj libroj. Iom pli poste sentiĝis mallongdaǔra cincara
nacia movado, estis presita vortaro de cincara lingvo kaj tradukita la
evangelio.
43

En tiu pure cincara loko la greka naciismo estis tiom evoluinta, ke
ili forte aliĝis kaj subtenis la grekan revolucion en 1769. Kiam la revolucio
estis sange venkita, ankaǔ la urbo Moskopolje estis preskaǔ plene
malkonstruita kaj en rubojn transformita. Ankoraǔ dufoje ĝi estis
rekonstruita kaj dufoje renversita, en 1788 kaj 1821. Jam post la unua
malkonstruo multaj loĝantoj de Moskopolje diskuris tra la tuta turka
imperio kaj ankaǔ al la serbaj regionoj de Aǔstrio, el kiuj plej multe al
Novi Sad kaj Zemun, kio influis al plimultiĝo de komercistoj kaj metiistoj
en Zemun.
Kvankam cincaroj venadis al ni kiel portantoj de greka naciismo, ili
jam en la dua, kaj precipe en la tria, generacio fariĝis patriotoj serbaj. Tio
okazis kun ili ankaǔ en aliaj balkanaj nacioj. Eĉ la greka nacia heroo el la
revolucio de 1821, Dimitrios Kara-Taso, estis cincaro.
En niajn regionojn ili komencis venadi ĉ. la jaro 1750. Ĉi tie ili
miksiĝis kun nia burĝa societo, loĝigis preskaǔ ekskluzive nur urbojn,
okupis sin ĉefe per komerco, eĉ brokantado, sed ankaǔ estis bonaj
metiistoj. Kiel militistoj ili ne estis tre konataj kaj nur tre malofte dediĉis
sin al militista profesio, sed tamen la serba revolucio suprenŝovis kelkajn
nomojn cincardevenajn, kaj kio koncernas skribistojn, kiuj ĉirkaǔis
Karaĝorĝon, ili preskaǔ ĉiuj estis cincaroj, ĉar en Serbujo estis tiam nur
tre malmultaj, kiuj sciis legi kaj skribi. La deputitoj, kiuj estis sendataj por
trakti kun turkoj, estis preskaǔ ĉiam cincaroj kaj, ekz. la unuan
interkonsenton inter la serboj kaj turkoj faris cincardevena Naum Ičko.
En Aǔstrio ili ĉefe loĝis en Vojna Krajina, sed ofte iris ankaǔ pli
norden, multaj fariĝis riĉuloj kaj influaj homoj en Budapeŝto kaj Vieno kaj
ankaǔ fariĝis nobeluloj, kiel ekz. grafo Jovan Nako, baronoj Nikolić de
Rudna, Nako de Sentmikloŝ, tre konataj bankieroj kaj politikistoj baronoj
Sina, Bajić el Novi Sad kaj multaj aliaj nobeluloj, kio estas des pli
rimarkinda, ĉar al ortodoksuloj ne estis facile ricevi nobelajn titolojn.
Ankaǔ en Zemun dum pli aǔ malpli longa tempo vivis nobelaj familioj
Spirta, Hariš kaj Avakumović.
Cincaroj estis ŝparemaj, kiun econ ili akiris influe de grekoj, sed ĉe
ili ĝi transiris ofte en veran avarecon. Kiel tiaj ili ĉe nia popolo estis plej
konataj kaj la nomo „cincarin“ preskaǔ fariĝis sinonimo de avarulo. En
nia literaturo ni ne malofte renkontas bone pentritajn tipojn, ekz. „Kir
Geras“ ĉe Stevan Sremac, poste „Hadži Diša“, sed eble la plej konata
literatura figuro fariĝis „Kir Janja“ de Jovan Sterija Popović, kiu mem
estis cincar-devena. Kaj Jovan Jovanović Zmaj en unu sia epitafo,
„Surskribo sur tombo de unu avarulo“, skribis la versojn:
Ovde leži Aksentije
Onaj cincar sedi,
Umro je pre podne
Da ručak uštedi.
44

(Cincar’ Aksentio
Planis tion fari,
Li mortis matene
Por tagmanĝon ŝpari. Tradukis A. Jakupović)
Pli aĝaj homoj ankoraǔ memoras beogradajn gazetojn „Brka“ kaj
„Đavo“ 3 , kiuj aperadis antaǔ la unua mondmilito, kaj en kiuj regule
aperadis interparoloj de du cincaraj tipoj Dima kaj Sima.
Havis la cincaroj ankaǔ aliajn ecojn, sed laǔ la avareco ili ĉe ni
fariĝis konataj, ĉar tiu eco estis al ni nekonata kaj entute ridinda.
Ili estis tre piaj, pro tio ili tuj konstruadis preĝejojn kaj ofte
testamentis grandajn havaĵojn al la ekleziaj komunumoj. Tiun piecon ofte
ili klopodis iel harmoniigi kun sia avareco. Evidenta ekzemplo por tio
estas nia zemunano Toša Apostolović, sapumisto kaj kandelisto, ankaǔ
cincar-devena, laǔ kiu estas nomita strato „Tošin bunar“. Li konstruis
preĝejon en la nuna parko, tiam karanteno (en la serba oni nomis ĝin
„kontumac“), sed kondiĉe ke li havu solpermeson vendadi kandelojn, eĉ
mem li pagadis pastron. Se oni konsideras, ke la homoj pasigantaj tri ĝis
ok semajnojn en karanteno multe preĝis kaj vizitadis la preĝejon, oni
povas kredi, ke tia pieca ago portis al li bonan profiton. Tamen li multe
subtenis la lernejon kaj grandan havaĵon li postlasis al la serba eklezia
komunumo.
La greka spirito kaj kulturo influis, ke ili havis emon esti fondintoj
kaj bonfarantoj. Apenaǔ ekzistas ia pli konata serba lernejo, preĝejo aǔ
institucio, kie ili ne estis subtenantoj. Ni nur menciu la kunfondinton de la
plej malnova serba gimnazio en Sremski Karlovci – Dimitrije Atanasijević
Sabov. La listo de tiaj konataj bonfarantoj ne estas mallonga. Ili donis
tonon al nia burĝa loĝantaro kaj al multaj kutimoj aǔ vivmanieroj, kiujn ni
trovas ĉe niaj urbanoj, kaj se iuj iel tro diferencas de popolaj kutimoj, oni
la devenon devus serĉi ĉe la cincara influo. Ekzemple, en urboj de
Serbujo la nacia familia festo („slava“) estas tute alie festata ol en aliaj
regionoj. Tio estas tia, ĉar en Serbujo la urbanoj akceptis festadon de
familia festo laǔ cincar-maniera festo de nomtago, kiu ĉe cincaroj estis
festata, sed kiam ili serbiĝis, ofte tiu nomtago de antaǔulo fariĝis „slava“
por liaj posteuloj.
Estas nun jam malfacile diveni kiuj familioj estas cincar-devenaj,
ĉar ili ofte rapide adaptis sian cincaran familinomon al la serba kaj tuj
ekz. Kosta fariĝis Kostić, Papa – Popović, Nasta – Nastić, Johanides –
Jovanović, aǔ ili tute simple apud sia baptonomo almetis la nomon de sia
patro kun serba familinoma sufikso. Ofte ili venis al ni kun jam grekigitaj
nomoj tiel, ke oni ankaǔ laǔ tio ne kun certeco povas juĝi, sed devus
esplori ĉiun kazon aparte. Verajn cincarajn nomojn, diference da la
grekaj, karakterizas vokala finiĝo, ekz. Puljo, Sina, Kumanudi, Georgiu,
3 Oni devas konsideri, ke la teksto estis skribita en 1951.
45

dum la grekaj familinomoj finiĝas kiel: Stamatiadis, Celepidis,
Sakaralides ktp. Sed, kiel dirite, estis ne maloftaj okazoj kiam cincaroj
venis ĉi tien kun grekigitaj nomoj.
En Zemun, en 1789, estis 61 cincaraj familioj, ĉiuj turkaj ŝtatanoj.
Estiĝis tiujare grandaj klopodoj flanke de aǔstriaj estraroj fari el ili
aǔstriajn ŝtatanojn, ĉar Aǔstrio antaǔvidis profiton kaj utilon de tiuj
diligentaj kaj lertaj homoj. De tiu tempo ni trovas ĉiam malpli da turkaj
ŝtatanoj. Jam en 1797 (do post ok jaroj) estis nur du kaj en 1801 jam en
tuta Srem kaj Bačka ne estis eĉ unu ŝtatano turka.
Multaj familioj zemunaj, kiuj estas supraĵe konsiderataj kiel
grekdevenaj kaj kiuj nun plene sin konsideras serboj, estas cincar-devenaj.
Jen: Puljo, Karamata, Pahani, Spirta, Vulko, Sterije, Hariš, Hadija
kaj certe pluraj aliaj, kies nomoj estas serbigitaj. Verŝajne multaj niaj
homoj estus surprizitaj, se oni ekskrapus en genealogion de iliaj avoj.
Tamen oni al tio ne atribuu troan gravecon. Unu granda manko de
cincaroj estis, ke ili malfrue edziĝis, eble ĉar unue ili volis certigi
kapitalon kaj poste krei hejmon, sed ĉefe pro tio ili naskis malmultajn
infanojn, familio kun tri aǔ pli da infanoj estis jam maloftaĵo. Al la serba
nacio ili faris multajn servojn, sed ne en plinombrigo. Post ilia migrado ĉi
tien la nombro de cincaroj malaltiĝis kaj ne pliiĝis en postaj generacioj.
Zemun, la 21-an de oktobro 1951
El arkivo de Etelka Kiss-Jakupović
46

En Beogrado dum januaro
ENKONDUKA SEMINARIO POR ĈE INSTRUISTOJ
Beograda Esperanto-societo organizis enkondukan seminarion
por estontaj Ĉe-instruistoj. La seminarion gvidis konata ĈeinstruistinoTereza
Kapista. La seminarion partoprenas tri turkaj kaj ok
beogradaj esperantistoj.
Laŭ la Regularo de Internacia Esperanto Instituto estontaj Einstruistoj
devas partopreni programon celantan eduki instruistojn por la
uzo de rekta metodo, ili estas devigaj organizi kurson kaj poste povos
ekzameni al la dua grada ekzameno, ĉar ĝi konsistas el du diversaj
gradoj: Enkonduka kaj Diplomiga.
Mi ne scias ĉu la aŭskultantoj de enkonduka kurso poste finos
diplomigan kurson, sed estas grave havi preparitajn instruistojn por rekta
metodo kaj probable organizantojn de A kurso.
47

Ĉi tiu seminario estis organizita en kunlaboro inter serbiaj kaj
turkaj esperantistoj, laŭ la komuna konkludo ke ne sufiĉas instruistoj por
Esperanto.
Okaze de la nova libro:
NEPLIBONIGEBLA SCIVOLEMULO
Dimitrije Janičić
D-ro Pribislav Marinković: CINCARI DOBROTVORI – NEKAD I SAD, autorsko
izdanje, edicija Moskopoljska zadužbina, knjiga XVIII, format B 5, str. 208, Beograd
2011.
En januaro aperis ankoraŭ unu libro de nia
membro d-ro Pribislav Marinković sub la titolo
CINCARI DOBROTVORI – NEKAD I SAD
(AROMANOJ MECENATOJ – IAM KAJ NUN)
kiu donas pli mallongajn aŭ pli longajn informojn
pri 152 homoj de la aromana deveno kiuj
elstariĝis sin per siaj bonfaroj.
La Unua parto de la libro ĉirkaŭprenas la 43
aromanojn el pli frua tempo, kiuj per siaj bonfaroj
kaj fondaĵoj siaspece ŝarĝigis Serbion en kiuj ili
vivis kaj kies naciecon akceptis kiel la sian. Tiuj
estas multaj konataj personoj el la historio de la
serba popolo, homoj meritantaj la hodiaŭan mencion pro siaj bonfaroj.
En la dua parto de la libro troviĝas informoj pri la 109 nuntempaj
apartenantoj de la aromana popolo. Ili estas homoj kiuj, plejparte ĵus,
danke al la aŭtoro de ĉi tiu libro, enskribiĝis en la liston de kontribuantoj
cele konstrui Serba-aromanan domon en Beogrado. En la hodiaŭa
tempo de la ekonomia krizo kaj de malriĉeco, plejparte la apartenantoj
de la pli aĝa generacio, ne povas fari grandajn kontribuojn kaj konstruo
de belegaj preĝejoj kaj domoj. Tamen, „nia malgrando, al iu grando“, kiel
parolis Duško Radović, sed Pribislav Marinković, kolektante kontribuetojn
de ĉiuj apartenantoj de sia iama nacieco, malrapide jam kreis la
fonduson estimatan laŭ alteco de la kolektitaj aldonoj en mono, kiu estos
bona bazo por aĉeto aŭ konstruo de la domo en kiu kolektus aromanoj
kaj iliaj posteuloj, kaj kie ili gardos siajn memoraĵojn pri sia ekzisto.
Min persone ravas la neelĉerpebla laborenergio kaj ĉiama scivolemo de
Pribislav Marinković. Verkado de libroj, laboro pri vortaroj, aktiveco en
ES „Radomir Klajić“, eldonado de la unua elektrona Esperanta ĵurnalo en
Serbio („Primara“ numero 17, standarde en 24 paĝoj, aperis en februaro
de ĉi tiu jaro), ekigo de similaj iniciatoj pri domo en Esperanta socio,
interreta ligo kun amikoj enlande kaj eksterlande, organizado de kursoj
48

de la Internacia lingvo, prelego en Kolarčeva zadužbina, estas nur kelkaj
el liaj neantaŭlongaj aktivecoj.
Estus normale ke junaj homoj havas novajn ideojn, por instigi la aliajn al
laboro. Priba estas, interalie, ĉiam juna. Kaj ĉiam scivolema. Preskaŭ ĉe
la fino de la naŭa jardeko, malgraŭ multnombraj operacioj kaj sanaj
malfacilaĵoj, kompreneblaj en liaj vivjaroj, li ĉiam havas iun novan
proponon por aktiveco, esplorado, lernado, li havas forton al ĉiu helpi, li
trovas tempon doni sencon al ĉiu agado, li trovas komprenon por iniciatoj
de aliaj kaj tempon por persone helpi al ili. Ni, kiuj diversmaniere
kunlaboras kun li, ofte ekhontis pro nia inerteco, kaj admiras lian
pretecon agi, sencigi, krei. „Oni devas havi oprtimismon, kredon al si kaj
al aliaj homoj“ – li diras en la antaŭparolo de ĉi tiu libro. Tiu optimismo,
kreado al si, sed ankaŭ al la aliaj, tenas ĉi tiun okdeksesjarulon junan kaj
scivoleman. Ni imitu lin.
KATEDRO ESPERANTO KAJ ĜIA KULTURO
Dimitrije Janičić
Komence de Aprilo ni ricevis, inter aliaj mesaĝoj, ĉi tiun mesaĝon
de direktoro de nova Katedro Esperanto kaj kulturo en kadro de
Universitato publika de la urbo Plata en Argentino kiel dankemo por
bondeziroj okaze de malfermo de nova katedro. Niaopinie tio estas bela
kaj grava novaĵo kaj ni pro tio metis ĝin en ĉi tiun numeron de nia revuo.
From: edgardo chacon [mailto:edgardomuseo@yahoo.com.ar]
Sent: Monday, April 04, 2011 2:56 PM
ajaku_2000@yahoo.com; dimjan@sbb.rs
Subject: Malferma Katedro Esperanto kaj ĝia Kulturo
Estimataj geamikoj
La Malferma Katedro Esperanto kaj ĝia Kulturo, kaj Esperanto
Rondo La Plata, dankas al vi viajn varmajn vortojn okaze de la lasta akto
en la Rektora Loco ĉe la Universitato Publika, oficiala de la urbo La
Plata.
La proksima semajno komencos kurson elementan en la Lernejo
Albert Thomas, la teknika pli malnova kaj grava je la urbo.
Certe, proksime, ni sendos al vi novaĵojn pri nia laboro.
Ricevu ankaŭ brakumon kaj dezirojn de kunlaboro.
Javier Valli - sekretario Edgardo Chacón – direktoro
49
Dimitrije Janičić

Dimanĉon, la 3-an de aprilo
KUNVENO DE LA INSTITUTO POR ESPERANTO
Dimanĉon, la 3an de Aprilo, en ejoj de Esperanto-societo
„Radomir Klajić“ en Beogrado kunvenis la membroj de Instituto por
Esperanto de Serbio. Oni interparolis pri ĝisnuna laboro kaj pri planode
plia aktiveco. Partoprenis ok membroj de la Instituto.
La partoprenantoj taksis ke membroj de Instituto estis tre aktivaj
dum la jaro 2010, aparte en organizado de la tria kongreso de serbiaj
esperantistoj, en aperigo de Beograda Verda Stelo, en informado de la
monda esperantistaro pri okazaĵoj en en E-movado de Serbio. Iuj aparte
partoprenis en internacia E-movado.
Institutanoj preparis libron de prelegoj faritaj en tre konata
beograda kultura institucio Zadužbina Ilije Kolarca, serblingve pri
internacia lingvo Esperanto. Ĝi aperos dum la unuaj tagoj de majo.
Dimitrije Janičić
PAROLIGA KURSO
La 14-an de marto en ejo de E-societo “Radomir Klajić”
komenciĝis paroliga kurso de Esperanto. Kurson frekventas 5 kursaninoj
(sen vira kursano). Kurso daǔros du monatojn.
Post la kurso la kursanoj estos ekzamenitaj kaj ricevos diplomojn
laǔ sia scio.
Adem Jakupović
UNUA NUMERO DE PERIODAĴO ESPERANTO
Aperis la unua numero de serblingva periodaĵo “Esperanto”, kiun
eldonas Fondaĵo por E-domo. La periodaĵo estas propagandilo de
Esperanto por neesperantistoj.
Adem Jakupović
TURKAJ NOVESPERANTISTOJ LERNAS EN BELGRADO
Grupo konsistanta el 10 personoj (naǔ studentoj kaj profesoro)
ĉeestis E-kurson, kiun gvidis Tereza Papista en Belgrado. La kurso
daǔris unu semajnon.
Adem Jakupović
50

∴
Бориша Милићевић
Суфикс –ig значи:
-уз корене придева, бројева, прилога, предлога или именица – учинити
онаквим или оним што је у корену речи.
Овим суфиксом граде се само прелазни глаголи.
kontent-a -задовољан, а, о
kontent-ig-i -задовољити
rapida -брз, а, о
pli rapid-a -бржи, а, о
plirapidi-ig-i -убрзати
duono -половина
duon-ig-i -преполовити
for -напоље, даље
for-ig-i -уклонити, одстранити
antaǔen! -напред!
antaǔen-ig-i -унапредити
rajto -право
rajt-ig-i -овластити, опуномоћити
man-o -рука
en man-o -у руци
enman-ig-i -уручити
Засебно igi значи учинити (некаквим).
-уз глаголске корене – учинити да буде оно што је у корену речи:
dev-i -морати, требати
dev-ig-i -приморати, принудити
okaz-i -догодити се, десити се, одржати се
okaz-ig-i -одржати (састанак)
daǔr-i -трајати
daǔr-ig-i -продужити, наставити
pas-i -проћи, протећи
51

pas-ig-i -провести
sci-i -знати
sci-ig-i -обавестити
∴
Префикс bo- означава сродство по брачној линији.
bo-patro -таст, свекар
bo-patrino -ташта, свекрва
bo-gepatroj -таст и ташта, свекар и свекрва
bo-filo -зет (ћеркин муж)
bo-filino -снаха (синова жена)
bo-frato -зет (сестрин муж)
шурак (женин брат)
пашеног (свастикин муж)
девер (мужевљев брат)
bo-fratino -снаха (братова жена)
свастика (женина сестра)
шурњаја (жена жениног брата)
заова (мужевљева сестра)
јетрва (деверова жена)
∴
Префикс mis- означава да се погрешно, неисправно или лоше ради оно
што је у корену речи.
uzi -употребити
mis-uzi -злоупотребити
trafi -погодити
mis-trafi -промашити
traduki -превести
mis-traduki -криво превести
kompreni -разумети
mis-kompreni -погрешно разумети
(отуда miskompreno – неспоразум)
∴
Додат на корен речи, суфикс –estr означава руководиоца онога што је у
корену речи.
lernej-o -школа
lernej-estr-o -управитељ школе
52

urb-o -град
urb-estr-o -градоначелник
ŝtat-o -држава
ŝtat-estr-o -шеф државе
Estro значи руководилац, старешина.
∴
Суфикс –id означава потомка онога што је у корену речи.
kok-o -кокош kok-id-o -пиле
pork-o -свиња pork-id-o -прасе
hundo -пас hund-id-o -псетанце, штене
Ido значи потомак.
Префикс eks- значи бивши, а, е.
∴
eks-prezidanto -бивши председник
eks-sekretario -бивши секретар
eks-funkciulo -бивши функционер
eks-lernanto -бивши ученик
И овај префикс може бити засебна реч:
eksa -бивши, а, е
∴
Суфикс –end означава да се радња у крену речи мора извршити. У
српски језик се преводи описно: мора (да) се + галгол. Овај суфикс иде само
уз прелазне глаголе.
Као засебна реч ende значи обавезно.
solvi -решити
solvenda -што се мора решити
fari -(у)чинити, правити, вршити
farenda -што се мора (у)чинити
Примери:
Tiu problemo estas urĝe solvenda.
Тај проблем се мора хитно решити.
Tio estas farenda hodiaǔ.
То се мора урадити данас.
53

JAM EN BIBLIAJ TEMPOJ
Dio kreis la mondon kaj ĉion vivan. Li kreis ankaǔ Adamon kaj
Evon. Unu tagon Dio vokis Adamon kaj diris al li:
-Iru kaj kisu Evon.
-Kion signifas „kisi“?
Dio klarigis tion al Adamo kaj li foriris al Evo. Post iom da tempo li
revenis kaj diris al Dio:
-Dio, tio estis tre bela.
-Mi sciis, ke tio plaĉos al vi. Nun vi iru kaj karesu Evon.
-Kion signifas „karesi“?
Dio klarigis al Adamo kiel oni karesas kaj Adamo foriris al Evo.
Post iom pli longa tempo li revenis kaj diris al Dio:
-Dio mia, karesado estas multe pli bela ol kisado.
-Jes, mi sciis, ke tio plaĉos al vi. Nun vi revenu al Evo kaj havu
seksrilaton kun ŝi.
-Kiel oni tion faras?
Dio klarigis al Adamo kiel oni havas seksrilaton kaj Adamo foriris
al Evo. Post kelkaj minutoj li revenis kaj demandis:
-Dio, kion signifas: „Mi havas kapdoloron“?
EN PAPERVENDEJO
-Mi petas, donu al mi unu ovalan kajeron.
-Sinjoro, ni havas kajerojn kun linioj, kajerojn kun kvadratetoj kaj
kajerojn sen iaj signoj. Ovalajn ni ne havas.
-Bone, tiukaze donu al mi fontokrajonon.
-Ni havas nur krajonojn kaj fontoplumojn. Vi povas elekti kiun vi
volas.
-Vi nenion havas, diris la aĉetanto ofendite kaj foriris.
Alia aĉetanto, kiu ĉion vidis, diris al la vendisto:
-Ĉu vi ofte vidas tiajn stultulojn?
-Tio, bedaǔrinde, okazas. Kion vi volas?
-Mi bezonas globuson de Eǔropo.
54
Kompilis Adem Jakupović