Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
karakterizata vorto (la granda hundo trinkas freŝan akvon). Tamen en kelkaj kutimaj esprimoj
(Lingvo Internacia), alparolo (infano mia kara) aŭ se la epiteto havas suplementon (herbejo
riĉa je herbo) estas la vortordo inversa.
6.3.7.2. Ligita vortordo. Antaŭ la vortoj, kiujn ili senpere rilatas, staras NE (ne mi faris tion -
mi ne faris tion - mi faris ne tion), NUR (nur mi promenis en la parko - mi nur promenis en la
parko - mi promenis nur en la parko), ANKAŬ (ankaŭ mi promenis en la parko - mi ankaŭ
promenis en la parko - mi promenis ankaŭ en la parko), JAM (jam ankaŭ li venis hieraŭ - ankaŭ li
jam venis hieraŭ - ankaŭ li venis jam hieraŭ), EĈ (eĉ li venis al mi - li eĉ venis al mi - li venis eĉ al
mi), ANKORAŬ (ankoraŭ mi skribos leteron - mi ankoraŭ skribos leteron - mi skribos ankoraŭ
leteron) kaj ALMENAŬ (almenaŭ ili aprobis la proponon ili almenaŭ aprobis la proponon - ili
aprobis almenaŭ la proponon). Male, MEM staras post la rilatata vorto (mi mem volas inviti vin
mi volas inviti vin mem). Post KIES (ies, ties, ĉies, nenies) oni metas senpere la determinaton
(tio estas krimo, kies viktimo li estis; ies libron oni trovis). Kutime NENION PLU staras kune
(ĉu vi deziras nenion plu? ne, nenion plu mi deziras).
6.3.7.3. Reliefiga vortordo. La predikaton oni reliefigas metante ĝin antaŭ la subjekton
(kuregis la knabo per sia tuta forto). La objekto, predikativo aŭ adjekto estas akcentataj per
meto sur la frazkomencon (la bildon li pentris en Parizo - en Parizo li pentris la bildon - granda
estis mia ĝojo). Epitetoj estas akcentataj kutime per postmeto (li estas homo bona kaj diligenta;
vi havis sukceson grandiozan). La subjekton oni povas emfazi per propozicio kun ESTAS
(estis Petro, kiu pentris la bildon) aŭ per MEM (Petro mem pentris la bildon). Se la subjekto kaj
predikato estas malproksimigitaj de si, la intermetaĵon apartigu per komoj (fine mi, post
multaj malfacilaĵoj, sukcesis).
6.4. FRAZ-SINTAKSO. La kompleksa frazo unuigas en si du aŭ plurajn propoziciojn
(membrojn de la frazo). La membroj de la kompleksa frazo povas esti simple apudmetitaj
aŭ unu estas subordita al la alia. La apudmetitaj propozicioj estas ja kunligitaj, sed unu ne
dependas de la alia, ili estas kunorditaj propozicioj (la patro iris en la teatron, kaj mi restis
hejme). La subordita propozicio (subpropozicio) anstataŭas iun el la frazelementoj de la
ĉefpropozicio (li diris tion - li diris, ke li venos). Unu ĉefpropozicio povas havi plurajn
subpropoziciojn, kiuj povas esti kunorditaj inter si (mi aŭdis, ke li edziĝis kaj havas du
infanojn) aŭ sendependaj inter si kaj suborditaj ambaŭ rekte al la ĉefpropozicio (kiam mi
venis, mi vidis, ke nin vizitis la bopatrino) aŭ unu povas esti subordita al la alia, kiu servas
por ĝi kiel ĉefpropozicio, do temas pri duagrada subpropozicio (mi postulis, ke li redonu la
libron, kiun mi pruntedonis al li).
6.4.1. Kunorditaj propozicioj. Inter la kunorditaj propozicioj povas esti diversaj rilatoj:
6.4.1.1. Kopulaj propozicioj. La kopulaj propozicioj estas simple kunligitaj per konjunkcioj
(li eksidis kaj manĝis; venis unu gasto, venos ankaŭ aliaj; donu la monon, kiel ankaŭ mi donis; ne
iru tien, cetere ili ne estas hejme; li fuĝis, mi same; li longe hezitis, fine li decidiĝis; la hundido ne
manĝis, nek trinkis; li povas labori, eĉ ŝofori li scias), per duopaj konjukcioj (kaj frostas kaj neĝas;
li parte konsentis, parte ne konsentis; kiel vi kondutas al mi, tiel ankaŭ mi kondutos al vi - tiel same
77