Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
6.3.5. Plurfunkcieco de frazelementoj. Kiel ni jam vidis, la limoj inter la unuopaj specoj de
frazelementoj ne estas absolute striktaj. Ekzemple la predikativoj kaj objektoj povas esti
konsiderataj ankaŭ adjektoj (adjektaj predikativoj, adjektaj objektoj), ĉar ili montras ankaŭ
manieron de la ago (ŝi dancas nuda; li fariĝis heroo; ili silentis pri lia kulpo; ni elektis lin kiel
prezidanton). Rekta objekto ofte servas kiel subjekto de alia verbo (mi vidis lin labori; mi vidis
lin laboranta). La sama frazelemento povas esti laŭ sia pozicio en la frazo jen suplemento
(skatolo el papero), jen adjekto (oni faris la skatolon el papero), jen epiteto (li havas bluajn
okulojn), jen predikativo (la okulojn li havas bluaj; li havas bluaj la okulojn). Laŭ senco de la
predikata verbo temas jen pri adjekto (li iras promeni - kien li iras?), jen pri objekto (li
deziras promeni - kion li deziras?), laŭ la uzo de la artikolo jen pri suplemento (mi manĝis
viandon kun terpomoj - kian viandon?), jen denove pri adjekto (mi manĝis la viandon kun
terpomoj - kiamaniere mi manĝis ĝin?) ktp.
6.3.6. Specoj de la propozicioj. La frazelementoj grupiĝas en propoziciojn, kiuj laŭ la
valoro povas esti indikaj (mi havas aŭtomobilon; kiom da laboro mi havas!), deziraj (se nur mi
havus aŭtomobilon! se ankoraŭ vivus la patrino! se vi almenaŭ helpus al mi! ke mi nur ne
malsaniĝu! se mi nur ne malsaniĝos!), ordonaj (lumigi! lumigu! bonvolu lumigi! ne lumigu!
gardu vin lumigi!) kaj demandaj (kien vi iras? ĉu mi povas lumigi?). Laŭ la enhavo ekzistas
primitivaj propozicioj, konsistantaj sole el la subjekto kaj predikato (la hundo bojas) kaj
komplementitaj propozicioj, havantaj ankaŭ komplementojn (la granda hundo trinkas akvon
sur la korto). La kuntiritaj frazoj havas plurajn samspecajn frazelementojn (liaj vangoj kaj
okuloj ardis; la arbaro zumis, susuris, flustris). La kunfanditaj frazoj formis frazelementon el
subpropozicio (mi aĉetis libron, kiun verkis Balzac - mi aĉetis libron verkitan de Balzac).
6.3.7. Vortordo. En Esperanto la vortordo ne estas ligita nek absolute libera. Ekzistas certaj
kutimoj, konformaj al la natura irado de la penso, kiuj prezentas la vortordon de normala,
emocie neŭtrala esprimado. Se oni ŝanĝas la vortordon, la frazo ricevas emocian nuancon,
iu el la frazelementoj estas akcentita. Krome ekzistas nemultaj vortoj kaj situacioj, kiuj
bezonas vortordon ligitan. Ĉefa regulo estas klopodi pri klareco kaj bonsoneco.
6.3.7.1. Ordinara vortordo. La norma vortordo estas: subjekto, predikato, rekta objekto,
nerekta objekto, adjekto (la patro donis libron al sia filo lunde). Plej firme interligitaj estas la
subjekto kaj la predikato, inter kiujn eblas meti nur adverban adjekton (la hundo avide
trinkas). Ĉe la postmetitaj frazoj citantaj okazas inversigo de la subjekto kaj predikato ("mi
venos”, diris la knabo). La rekta objekto staras antaŭ la nerekta, krom la okazoj, kiam povus
ekesti miskompreno (li akceptis de la viro la portreton - li akceptis la portreton de la viro) aŭ
kiam la rekta objekto estas pli longa (mi donis al li mian libron; li donis al la knabo multajn
interesajn librojn). Antaŭ la infinitivajn komplementojn kaj antaŭ la participojn de la
kompleksaj verboformoj oni metas adverbajn adjektojn (mi ne povas bone aŭdi; li estas ege
ofendita) kaj personalajn aŭ demonstrativajn rektajn objektojn (mi volus vin viziti; se mi estus
tion sciinta), sed ne devige (mi volus viziti vin; se mi estus sciinta tion). Se ambaŭ verboj povas
havi objekton (mi igis lin kapti ŝin) ne estas bone ŝanĝi la vortordon, eĉ se estas esprimita
nur unu (mi igis lin kapti; mi igis kapti ŝin). La adjektiva epiteto staras regule antaŭ la
76