Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
apozicio (apudmeto) oni parolas tiam, kiam la dua substantivo signas pli vastan klason de
objektoj kaj tiamaniere montras kvaliton de la unua substantivo (li, la mizerulo, ne povas la
aferon kompreni; la poeto, la granda filo de la nacio, verkis poemon. . .). Pri la ekvivalentoj temas
tiam, kiam ambaŭ substantivoj havas signifon kun precize sama amplekso (la makropo aŭ
kanguruo povas esti dresata). La nominacio estas substantiva epiteto, kiu prezentas nomon
de la antaŭanta anoncvorto (la urbo Parizo).
6.2.1.1. Adjektiva epiteto. La adjektiva epiteto havas la saman formon kiel la karakterizata
substantivo (mia bona libro, miaj bonaj libroj, mian bonan libron, miajn bonajn librojn). Kiam
unu adjektiva epiteto karakterizas samtempe plurajn substantivojn, ĝi devas mem stari en
pluralo (belaj domo kaj ĝardeno). Sed la pluralo ne estas deviga ĉe la posesivo (mia domo kaj
ĝardeno) kaj ĉe abstraktaĵoj (granda laboro kaj penado por Esperanto). Kiam pluraj epitetoj
karakterizas pluralan substantivon, sed ĉiu el ili rilatas aparte nur al unu objekto, ili staras
en singularo (la angla kaj franca lingvoj). La participa epiteto estas anstataŭigebla per
rilativa epiteta subpropozicio (la laboranta junulo = la junulo, kiu laboras), kaj determinante
akuzativan substantivon, ĝi regule staras en akuzativo, eĉ kiam ĝi mem havus akuzativan
objekton (li prenis panon havantan rondan formon). Tamen oni devas diferencigi: mi vidis
rokon leviĝantan el la maro (= mi vidis rokon, kiu turas super la maro - daŭra stato de la
roko) - mi vidis rokon leviĝanta el la maro (= mi vidis rokon, ĝuste kiam ĝi elakviĝis el la
maro - ago de la roko); mi vidis mizerulon petantan almozon (= mi vidis mizerulon, pri kiu
estas konate, ke li vivtenas sin per almozpetado) - mi vidis mizerulon almozpetanta panon (=
mi vidis mizerulon, ĝuste kiam li petis panon de iu). Sen la akuzativo ne temas pri epiteto,
sed pri predikativo.
6.2.1.2. Apozicio. La apudmeto staras precipe post pronomoj kaj propraj nomoj (kaptu lin,
kanajlon! mi, kompatindulo, ne kulpis pri tio; ĉu vi konas Rembrandton, majstron de majstroj?),
sed ankaŭ post ceteraj substantivoj (li invitis sian amikon, tiun ŝercemulon). Ofte ĝi estas
trovebla kiel resumo (verkado de libroj kaj artikoloj, gvidado de kursoj, redaktado de gazetoj - kia
granda laboro!). La apudmeto akordiĝas kaze kaj nombre kun sia determinato (kaptu ilin,
kanajlojn!), sed prepozicio estas ripetata sole en patosa frazo (por li, por mia amiko, mi faros
tion), sed ne en ordinara frazo (por Petro, mia bona amiko, mi faros tion). La apozicio staras en
pluralo, se ĝi determinas plurajn aferojn (mi kaj li, bonaj konatoj, iris kune), sed kutime en
singularo kiel resumo (multaj vojaĝoj - mia granda revo). La apudmeto povas esti tiom
proksima al sia determinato, ke ĝi preskaŭ kunfandiĝas kun ĝi en unu kunmetaĵon
(kuracistoj-esperantistoj).
6.2.1.3. Ekvivalentoj. La ekvivalentojn ligas la esprimoj "nome, alinome, aŭ, tio estas”
(Samuel Clemens, alinome Mark Twain, estis granda verkisto; lia devo, t.e. lia helpo al vunditoj,
estas bezonata). Post la ekvivalenta AŬ la artikolo ne estas ripetata (la agrokulturo aŭ
terkulturado bone prosperas), sed post la alterna AŬ la artikolo ripetiĝas (ĉu vi rompis la vazon
aŭ la teleron?). Post dupunkto aperas resuma ekvivalento, kiu ne resumigas elnombradon
kiel la resuma apudmeto, sed ĝi resumigas difinon (la plej nobla sento de la homo: la amo). La
ekvivalentoj ĉiam akordiĝas kaze inter si (li faris tion por homo la plej kara, nome por sia
67