Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
(dank' al tio, spite al tio). - Derivaĵoj: aligi rideton al sia gesto, aliĝi al la kurso.
5.8.9. ANSTATAŬ - a) povas stari ankaŭ antaŭ infinitivo kiel subjunkcio: anstataŭ manĝi,
gimnastiku; b) post ANSTATAŬ konserviĝas la deklinaciaj kazoj: Mi diris tion al la patro
anstataŭ al la patrino. Mi batis lin per la mano anstataŭ per vipo. - Komparu: La patrino batis la
filon anstataŭ la patron. - La patrino batis la filon anstataŭ la patro. (En la unua frazo la patro
meritis ricevi la batadon, en la dua frazo estis lia devo doni la batadon). - Se la senco ne
estas konfuzebla, oni preferas ne uzi la akuzativon post ANSTATAŬ: Mi aĉetis bulkojn
anstataŭ pano (= anstataŭ panon). - Se la akuzativo montras direkton, ĝi devas resti: Mi iras
kinejon anstataŭ teatron. - Derivaĵoj: anstataŭa ŝlosilo, ni anstataŭigis balailon per polvosuĉilo kaj
nun la polvosuĉilo anstataŭas la balailon, kuiristo uzis pomojn kiel anstataŭon por piroj.
5.8.10. ANTAŬ - a) estas uzata loke kaj tempe: antaŭ la domo, antaŭ la tria horo, antaŭ du
horoj; b) ĝi povas montri preferon: Mi ŝatas lin antaŭ vi. Avantaĝo de aŭto antaŭ biciklo. - c) la
direkto estas foje montrenda, foje ne: Mi iras antaŭ la domon (kien?). Mi promenas antaŭ la
domo (kie?). Oni metis la teleron antaŭ mi (kie?) aŭ antaŭ min (kien?) - d) ANTAŬ OL formas
subjunkcion: Mi venos antaŭ ol vi foriros. Antaŭ ol foriri mi salutos vin = Antaŭ la foriro mi
salutos vin. - e) MALANTAŬ estas uzata sole loke: malantaŭ la domo, malantaŭ la domon. -
Drivaĵoj: antaŭa, antaŭe, antaŭen, via horloĝo antaŭas, li antaŭiĝis je tuta horo, niaj antaŭuloj,
antaŭo kaj malantaŭo de domo, veturi dorsantaŭe (sidi kontraŭ la direkto), la policisto kurantaŭiĝis
el la pelanta amaso.
5.8.11. APUD signifas "proksime sen tuŝo": Mi staras apud la patro. Mi sidas apud la tablo. Ni
konstruis nian domon apud la via. Vilaĝo apud Prago. Li havis glavon ĉe la femuro kaj lanĉon
terpikita apud si. - Derivaĵoj: apuda domo, la apude pendanta pentraĵo, apudesti al interparolo.
5.8.12. CIS signifas "sur ĉi tiu flanko” (la malo estas TRANS): La bieno sterniĝis cis la rivero
ĝis la ŝoseo. Restu cis tiu linio! Cisalpa, cisdanuba.
5.8.13. ĈIRKAŬ - a) sen la akuzativo ĝi signifas "en la ĉirkaŭaĵo": La ĝardeno situas ĉirkaŭ la
domo. Ili kuris ĉirkaŭ la domo. - b) kun la akuzativo ĝi signifas "al la ĉirkaŭaĵo de": Ili alkuris
ĉirkaŭ la domon (= al la ĉirkaŭaĵo de la domo). Ŝi ĵetis la manojn ĉirkaŭ lian kolon. Ŝi metis la
jupon ĉirkaŭ siajn koksojn. - c) antaŭ temp-adjekto aŭ numeralo ĝi signifas "proksimume":
ĉirkaŭ la vespero, ĉirkaŭ la tempo de tagmanĝo, ĉirkaŭ la mezo de nia jarcento, ĉirkaŭ dudek homoj;
- Post la prepozicioj ne devas esti la vera (nedirekta) akuzativo, sed ĈIRKAŬ rilatas al la
numeralo, ne al la substantivo (donu kronojn ĉirkaŭ dek), tial eblas uzi aŭ ne uzi la
akuzativon laŭ persona gusto: La ĉemizo kostis ĉirkaŭ ducent kronoj(n). Donu al mi ĉirkaŭ du
kilogramoj(n) da terpomoj. Ili mortigis ĉirkaŭ dek mil viroj(n). - Sed: Oni donis al mi pomojn
ĉirkaŭ cent pecoj (ne pecojn!). - Derivaĵoj: ĉirkaŭa arbaro, lupoj ĉirkaŭis cervon, ĉirkaŭaĵo de la
urbo, ĉirkaŭigi la kolon per puntoj.
5.8.14. ĈE signifas a) tre proksime en la spaco: sidi ĉe la tablo, ĉe la komenco de la vojo, kapti
iun ĉe la brako, restu tajloro ĉe sia laboro. - b) parolante pri la homoj, ĈE signifas "sur la korpo,
en la korpo, sub ies instruo, en ies domo, en iu ŝtato, en ies verko, en institucio": Ĉe iu
elfalis haroj. Seriozeco anstataŭis ĉe ŝi gajecon. Mi lernis ĉe tajloro. Mi loĝas ĉe mia frato. Ĉe
58