Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
(esprimas tempojn kaj aspektojn samtempe) aŭ nete tempan karakteron (esprimas nur
tempojn kaj neniajn aspektojn). Okazis eĉ simpozioj pri la problemo kaj estis verkitaj tutaj
libroj de ambaŭ flankoj. Kvankam la Akademio aprobis la "aspektismon”, la "tempistoj” ne
ĉesas batali plu, eĉ interne de la Akademio. Ĉiu homo kutimiĝis en sia gepatra lingvo al
certaj pensmanieroj kaj aŭtomate utiligas ilin ankaŭ en Esperanto, eĉ ne rimarkante, ke
alinacia samideano povas kompreni la uzitan formon diference, ol la aŭtoro celis. Al ĉiu
ŝajnas, ke nur lia sistemo estas logika, natura, sanmensa kaj sekve sole taŭga por lingvo
internacia. En la literaturo ni senĉese povas renkonti formojn de ambaŭ skoloj, iam kiel
intencan provokon, sed plej ofte kiel tute subkonscian aplikon de la nacilingvaj kutimoj.
Tial estas bone koni la problemon, ne por riproĉi la parolanton, sed por lin kompreni.
b) La verbaj formoj ne estas absolute precizaj. Precizigas ilin la situacio, ĉirkaŭteksto aŭ la
nacilingvaj kutimoj, ofte la precizeco simple ne gravas. Jen kelkaj ekzemploj:
Hieraŭ li skribis leteron - ĉu li skribis la tutan leteron, kiu sekve estas jam finita kaj fermita,
aŭ ĉu li nur dediĉis certan tempon al skribado, sed la letero estas ankoraŭ ne finita kaj ne
fermita? Morgaŭ li skribos leteron - ĉu tutan aŭ nur parton?
Pasintjare mi konstruis domon - ĉu la domo estas finita aŭ ne? Ĉu mi laboris kiel aŭtoro de la
domo aŭ nur kiel unu el dungitaj laboristoj?
Matene mi kaptis fiŝojn - ĉu mi nur klopodis ilin kapti aŭ ĉu mi efektive sukcesis? Kaptota
fiŝo - ĉu fiŝo, kiun oni provos kapti aŭ kiun oni efektive kaptos? Se antaŭhieraŭ policanoj
preparis sin por hieraŭ ĉasi krimulon, sed ni hodiaŭ scias, ke ili ne sukcesis, ĉu ni rajtas
diri, ke antaŭhieraŭ la krimulo estis ĉasota/kaptota?
Morgaŭ ni manĝos laktokremon, kiun oni batos kelkajn minutojn antaŭ la surtabligo. Ĉu
ni hodiaŭ skribu Morgaŭ ni manĝos batotan kremon aŭ batitan kremon? Ĉu la batadon rilatigi
al la hodiaŭo, kiam ni parolas kaj kiam la batado ankoraŭ ne okazis, aŭ al la morgaŭa
surtabligo de la kremo, kiu okazos post la batado? Nun la kremo estas batota, sed en la
momento de surtabligo ĝi estos jam batita. Ĉu la frazo Morgaŭ ni manĝos batotan kremon
signifu, ke la kelnero alportos kremon nebatitan, kiun la gastoj mem devos bati?
La vendejo estis malfermita je la oka matene - ĉu oni malfermis ĝin precize je la oka (ŝanĝo de
stato) aŭ pli frue, do alveninto trovis ĝin je la oka jam malfermita (konstato de stato)? La
vendejo estis malfermata je la oka matene - ĉu tio signifu, ke je la oka akurate okazis la celata
ago, ŝanĝo de la stato, do malfermo, aŭ ĝi signifu, ke oni nur komencis malfermi, sed ne
finis, do malfermata, sed fine ne malfermita? Aŭ ĉu ni montru la stat-ŝanĝon prefere per
alia helpa verbo (La vendejo iĝis malfermita je la oka matene)?
La knabo estis naskita la duan de majo - ĉu li naskiĝis la unuan de majo, ĉar la duan li estis
jam naskita, aŭ ĉu li naskiĝis iam dum la dua de majo kaj simple estis naskita antaŭ ol la
tago finiĝis? Ĉu la naskiteco rilatu la komenciĝon aŭ la finiĝon de la priparolata tago? La
knabo estis naskata la duan de majo - ĉu la naskado okazis en tiu tago aŭ daŭris la tutan tagon
aŭ eble eĉ ne sukcesis? Ĉu ni precizigu denove: La knabo iĝis naskita la duan de majo - ?
51