Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
bone majstru la lingvon. Ili devas esti kapablaj kreadi novajn vortojn kaj frazeologiaĵojn,
adaptadi la lingvon por la esprimado en la ĉiutaga vivo, en la beletro kaj en la faka
literaturo. La skeme regula gramatiko kaj libera vortfarado ebligas al la esperantistoj bone
orientiĝi en la lingvo, facile riĉigadi kaj profunde tralaboradi ĝin, kvankam Esperanto ne
estas por ili patrolingvo. La Akademio de Esperanto prezentas multajn teoriajn
rekomendojn al la publiko, sed pacience atendas tutajn jardekojn, kiel la situacio evoluos
en la praktiko, ĉu la publiko akceptos la rekomendojn aŭ ne. Kio estas bona kaj bezona,
estas plej ofte akceptata - nur escepte venkas la bonajn ideojn la malbonaj -, dum tio, kio
estas malbona aŭ senbezona, falas en forgeson kaj silente forlasas la lingvon.
En ĉi tiu socia evoluigado de Esperanto konsistas la sekreto de ĝia relativa sukceso. Ĉiuj
ceteraj projektoj de internacia lingvo estis de siaj aŭtoroj destinitaj por "scienca" evoluo, t.e.
laŭ la teorioj de filologoj, sen la praktikado fare de la amatora publiko. Malgraŭ la
asertado, ke tiuj projektoj "aspektas multe pli science” ol Esperanto, ili ne sukcesis
enradikiĝi en la vivo, ĉar ili ignoris la socian evoluigadon de lingvoj. Sole Zamenhof havis
tiom da memdisciplino, ke li post unu jaro cedis de ĉiuj aŭtoraj rajtoj kaj tiamaniere ebligis
al ĉiuj adeptoj de la lingvo aktive partopreni en ĝia plua pliperfektigado.
1.3. Internacieco.
La pensado kaj parolo estiĝis samtempe (iam en la praepoko), ĉar sen pensado ne eblas
paroli, sen parolo ne eblas pensi. Pli poste evoluis ankaŭ la lingvo kiel sistemo de sonaj
simboloj. Nun neniu scias, ĉu la lingvo ekestis origine sur unu loko de nia planedo
(monogeneza teorio) aŭ sur pluraj lokoj (poligeneza teorio). Tamen estas certe, ke ĉiujn
lingvojn influas faktoroj disigaj (obstakloj de la naturo: maroj, riveroj, montaroj, arbaroj,
dezertoj ktp.), kiuj kaŭzas diferencigadon de parencaj lingvoj, kaj faktoroj kunigaj
(komerco, militoj, internacia kunlaboro), kiuj proksimigas al si eĉ lingvojn neparencajn. En
la pasinteco ofte pli forta popolo
trudis sian lingvon al popoloj malpli fortaj, kiuj modifis tiun lingvon per elementoj de siaj
lingvoj kaj formis tiamaniere lingvojn tute novajn, kvankam parencajn. Ekzemple el latinaj
dialektoj, modifitaj per lingvoj iberaj, ĝermanaj, keltaj kaj slavaj, formiĝis la franca,
hispana, portugala, rumana k.a. En la nuntempo la riĉa internacia kunlaboro rezultigis
dekmilojn da internaciaj vortoj, sur kiuj elkreskis ankaŭ la lingvo internacia.
Sed taksi la internaciecon oni devas tre atente. Por eŭropanoj estas pli internacia
"toreadoro" ol "toreisto", ĉar la unua n vorton uzas ĉiuj eŭropaj lingvoj, dum la duan ne. La
neeŭropanoj utiligas en siaj lingvoj neniun el la d u vortoj, sed "toreisto" estas regula kaj
tial por ili multe pli internacia, tutmonda, dum la neregula "toreadoro” estas nur eŭropa.
1.4. Funkcioj de lingvoj.
La lingvo plenumas en la homa socio plurajn funkciojn, por kiuj ĝi adaptas siajn esprimrimedojn.
Ĉiu lingvo konsistas el diversaj stiloj (komunuza, beletra, publicista, administra,
5