Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
balaita (rezulto okazinta antaŭ la alveno). Sed ne ĉiam estas tiel: La kamiono alveturis kaj la
ŝranko estis surmetita - la surmeto okazis post la alveturo, tamen estas uzita la preterita
participo, ĉar oni volis montri la rezulton (surmetita), ne la daŭron (surmetata) nek la
intencon (surmetota). Ĉi tiu ekzemplo pruvas, ke la ideo pri la rezulto, daŭro kaj intenco
estas pli grava ol la ideo pri la samtempeco, posttempeco kaj antaŭtempeco. Simile estas
ankaŭ en la aktivo: La kamiono alveturis kaj ili estis surmetintaj la ŝrankon.
d) En la aktiva voĉo la kompleksaj tempoj estas uzataj nur escepte. Oni preferas uzi
simplajn formojn kun precizigaj aŭ aliaj vortoj: Mi manĝis TIAM, kiam vi vokis min (= mi
estis manĝanta). Kiam mi venis, li ANGONIIS (= li estis mortanta). Mi JAM finis, kiam sonis
la kvina (= mi estis fininta). Li JAM falis, kiam mi alkuris (= li estis falinta). Kiam oni ALportis
bieron, li verŝis al si (= oni estis portanta). Li ĴUS venis (= li estas veninta). Mi JAM rakontis,
kiam vi venis (= estis rakontanta). Mi JAM ANTAŬE rakontis, kiam vi venis = POST KIAM mi
rakontis. vi venis = ANTAŬ OL vi venis, mi rakontis = ANTAŬ via alveno mi rakontis = POST
mia rakontado vi venis (= mi estis rakontinta). Mi PROJEKTAS (VOLAS, INTENCAS) vojaĝi al
. . . (= mi estas vojaĝonta). Esperanto ANKORAŬ NE aperis (= estis aperonta). Ŝi HAVIS
ANKORAŬ multajn jarojn de vivo (= estis vivonta). La muro BALDAŬ disfalos (= estas
disfalonta) - La verboj de nura daŭro ne bezonas precizigan vorton: Mi konis lin, kiam li
estis infano (= mi estis konanta lin)
e) En la pasiva voĉo ne ekzistas simplaj formoj, tial ĉe la pasivo oni ĉiam devas decidi pri
du tempo-distingiloj: de la helpverbo kaj de la participo. La verboj de nura daŭro ne havas
la perfekton (ŝi estis amata, ne ŝi estis amita), dum la verboj de nura rezulto preskaŭ ne uzas
la imperfekton (la ŝlosilo estis ofte perdata), sed preferas la perfekton (la ŝlosilo estis perdita
hieraŭ). El la frazo "La ŝlosilo estis perdita, kiam vi vizitis nin” ne evidentas, ĉu la perdo okazis
antaŭ, dum aŭ post la vizito. Tial necesas precizigo: La ŝlosilo estis JAM perdita, kiam vi
vizitis nin. - La ŝlosilo estis perdita TIAM, kiam vi vizitis nin. - La ŝlosilo estis perdita, POST kiam
vi vizitis nin. La verboj de daŭro kun rezulto esprimas per la imperfekto daŭron (la letero
estis skribata) kaj per la perfekto rezulton (la letero estis skribita). La hibridaj verboj esprimas
per la perfekto sian rezultan signifon (la planko estis kovrita per tapiŝo), per la imperfekto
sian daŭran signifon (la planko estis kovrata de tapiŝo). Senviva objekto servas en la perfekto
kiel instrumento (per), en la imperfekto kiel aganto (de). Escepte ĝi povas esti aganto en
ambaŭ kazoj: tero kovrita kaj kovrata de neĝo (la neĝo falis mem).
f) Tre ofte la perfekto esprimas ne nur la rezulton, sed ankaŭ la staton, kiu estiĝis post la
finiĝo de la ago, kaj la predikto montras la staton antaŭ la ago. Tiuj formoj povus esti
nomataj stataj tempoj: Lia kapo sur la bildo estas iom klinita flanken (oblikva). Li estas ruinigita
(mizera). Mia mano estis ĉiam malfermita por suferantoj (preta doni). La pordo estas ŝlosita (ne
trairebla). Li estas bankrotinta (mizera). La domo estas falonta (kaduka). Aŭtune la kampo estos
plugota (preta por esti plugata). La vendejo estas rekonstruota (fermita).
5.6.3.11. La voĉoj:
a) La aktivo estas sistemo, en kiu la verbo esprimas agon aŭ staton plenumatan de la
48