Gramatiko de Esperanto

More documents

Recommendations

Info

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto Rimarko: La formo ESTUS + -INTA estas en literaturo ofte kunmetata al -INTUS. La aŭtoroj poste uzas -US por la kondicionaloj prezenca kaj futura, dum -INTUS por la kondicionalo preterita: Se mi tion sciintus, mi ne irintus tien. Mi devintus tion fari! Ho, se mi povintus ricevi ĝin! d) montras ĉe DEVI kaj POVI malobeon de devo aŭ povo: Mi devis kaj povis labori, tial mi laboris. Mi estus devinta kaj povinta labori, sed mi ne laboris. Mi devas kaj povas labori, tial mi laboras. Mi devus kaj povus labori, sed mi ne laboras. Mi ne devis kaj ne povis labori, tial mi ne laboris. Mi ne estus devinta kaj povinta labori, sed mi laboris. Mi ne devas kaj ne povas labori, tial mi ne laboras kaj ne laboros. Mi ne devus kaj ne povus labori, sed mi laboras kaj laboros. 5.6.3.7. La volitivo estas uzata: a) se temas pri ago, kies plenumiĝon oni deziras kaj konscias ebla: iru for! li venu, kaj mi pardonos al li; ho, venu la espero! b) se temas pri ago nereala, sed ebla kaj petata, volata, ordonata de iu aŭ trudata, necesigata de io: ordonu al li, ke li ne babilu; permesu al malriĉa homo, ke li ion petu de vi; estas necese, ke vi iru tien; jam ne multe mankis, ke mi eraru c) se temas pri ago ne reala, probabla aŭ ne, kiu plenumiĝos eventuale pro ies volo: Kiun lokon mi legu al vi? Kial mi perdu vin ambaŭ en unu tago? Ĉu ni restu aŭ foriru? Vi volas tion fari, do kial tion ne faru mi? d) se temas pri ago celata kaj intencata, kiu kaŭzis kaj eldevigis alian agon: Mi venis, por ke mi helpu al vi. Ili diras tion, por ke ili kuraĝigu vin. 5.6.3.8. La modaj helpverboj (voli, devi, povi) havas jenajn specialaĵojn: a) ilin sekvas ĉiam la infinitivo (post VOLI estas subkomprenata HAVI): mi volas (havi) panon; vi devas foriri; ni povis resti b) POVI kaj DEVI havas neregulan pasivon: estas eble, eblas (anstataŭ: estas povate), estas necese, necesas (anstataŭ: estas devate). c) DEVI havas dusence uzatan negacion: mi ne devas fari tion = 1) mi ne bezonas fari tion (neniu kaj nenio devigas min fari tion ); 2) mi havas malpermeson fari tion. Pli logika estas la unua signifo: mi devas = mi havas devon - mi ne devas = mi ne havas devon. Sed en la praktiko estas pli ofte uzata la dua signifo, kiun enkondukis Zamenhof mem sub influo de la angla, kaj kiu devus pli logike aspekti jene: mi devas ne fari tion. La duan signifon konfirmas ankaŭ la kondicionalo, uzata por esprimi malobeon de devo: mi ne devintus kaj ne devus fari tion (sed mi faris kaj faras, do mi malobeas devon, neceson aŭ malpermeson, t.e. ordonon ne fari). Por esprimi, ke ne ekzistas ia devo, neceso aŭ ordono, estas uzata - ankaŭ sub influo de la angla - la verbo "ne bezoni": mi ne bezonas fari tion (= ne ekzistas ia devo, neceso nek ordono, kiu devigus min fari tion, do mi povas decidiĝi propravole). Kelkaj esperantistoj klopodas enkonduki la verbon "darfi = havi permeson", kies negacio identus kun la dua signifo de "ne devi": mi ne darfas = mi ne devas. Sed multaj gramatikistoj 46
M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto rifuzas tiun verbon, kaj grandaj vortaroj (PIV, Bokarev, Krause, Minnaja) ignoras ĝin, eĉ la germana, kvankam "darfi” devenas el la germana lingvo (ich darf = mi povas, ĉar mi havas permeson). Similan signifon havas la verbo "rajti", sed ne precize, ĉar oni ofte povas fari ankaŭ tion, pri kio oni ne havas leĝan rajton (ekz. invitito povas eniri fremdan loĝejon, ĉar li havas permeson, sed ne rajton). d) laŭ la plenumoteco de la ago ili similas al la volitivo, sed la volitivo esprimas eksteran volon kaj ordonon (Li diris al mi: "Faru tion."), dum la modaj helpverboj esprimas sian sencon el la vidpunkto de la subjekto, kiu sentas la devon, povon, volon (mi devas, povas, volas fari tion). Tamen ankaŭ per ili eblas esprimi la eksteran volon: li diris, ke mi devas tion fari; estas necese, ke mi tion faru; mi ne estas devigita fari tion; li devis fiaski (la cirkonstancoj devigis lin) e) per DEVI oni esprimas probablon: tio devas esti vero = tio certe estas vero = tio plej probable estas vero; tion li ja devis scii = tion li certe sciis; tio devas sukcesi = tio verŝajne sukcesos 5.6.3.9. La participo (sen la helpverbo) estas uzata: a) kiel objekta predikativo: mi vidis lin forlasita b) kiel adjekto: promenante sur la strato mi falis (tempo); ili kantis naĝante (maniero); ne vidate li enŝteliĝis (maniero); li observis la aŭton, dezirante ĝin aĉeti (kaŭzo); kvankam forlasite de sia edzo, ŝi estis feliĉa (koncedo); havante (havunte) monon, mi estus pli feliĉa (supozo) c) kiel epiteto: aĉetanta homo; forlasita hejmo; amita infano = ne plu amata infano; mono havata estas pli grava ol havita (= ne plu havata); leteroj ankoraŭ skribotaj; skribenda artikolo d) kiel substantivo: aĉetanto, kaptito, ekzamenanto, ekzamenotoj (homoj); kaptitaĵo, bojanto, blekanto (bestoj); estinto, subtrahato, dividanto (abstraktaĵoj) 5.6.3 10. La kompleksaj tempoj: a) montras, ke du agoj okazis samtempe, aŭ ke unu okazis post finiĝo de la alia ago aŭ antaŭ ĝia komenciĝo: Kiam mi venis hejmen, la domo estis balaata (la alveno kaj la balaado okazis samtempe). Kiam mi venis hejmen, la domo estis balaita (la alveno okazis post la balaado). Kiam mi venis hejmen, la domo estis balaota (la alveno okazis antaŭ la balaado). Kiam mi venos hejmen, vi estos lernanta (samtempeco). Kiam mi venos hejmen, vi estos lerninta (alveno post lernado). Kiam mi venos hejmen, vi estos lernonta (alveno antaŭ lernado) b) montras rezulton (staton post la ago), daŭron (staton dum la ago) kaj intencon (staton antaŭ la ago). REZULTO: La firmo estas bankrotinta. Li estas mortinta. La suno jam estas leviĝinta. La letero estas skribita. La pordo estis fermita. La ŝlosilo estos perdita. Lia vivo estus perdita. Estu malbenita! DAŬRO: Li estis mortanta. Ŝi estas malrapide alvenan ta. La letero estis longe skribata. La domo estis konstruata tri jarojn. INTENCO (aŭ stato antaŭ la ago): La domo estis jam falonta. Li estis skribonta leteron. La letero estis skribota. Liaj lipoj ektremis, kvazaŭ li tuj estus ridonta. c) Ofte ambaŭ principoj aperas en la frazo samtempe: Kiam mi venis hejmen, la ĉambro estis 47
Page 1 and 2: M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
Page 45: M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
Page 97 and 98:
M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
Page 99:
M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
show all

Gramatiko de Esperanto

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?