Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
5.5.1. Bazaj numeraloj. La bazaj numeraloj estas: 0 nul, 1 unu 2 du, 3 tri, 4 kvar, 5 kvin, 6
ses, 7 sep, 8 ok, 9 naŭ, 10 dek, 100 cent, 1000 mil, 13 dek tri, 30 tridek, 333 333 tricent tridek
tri mil tricent tridek tri.
Ĉi tiuj numeraloj estas nevariaj, deklinaciataj estas sole la substantivoj: tri homoj, donu al mi
kvin pomojn ktp.
Pro naciaj kutimoj la pli grandaj numeraloj ricevis substantivan formon, post kiu oni uzas
la prepozicion DA: miliono da homoj, du miliardoj da steloj, biliono, kvadriliono ktp. Ankaŭ la
ceteraj numeraloj povas havi la substantivan formon: nulo, unuo, duo, dek-trio, trimil-tricenttridek-trio
ktp. Komparu: cent soldatoj (= precize cent soldatoj) - cento da soldatoj (=
proksimume cent soldatoj). La numeralaj substantivoj havas du signifojn: ili estas nomoj
de ciferoj (4 = kvaro) aŭ montras grupojn (kvaro da homoj = kvaropo da homoj).
Rigardu la uzon de DA kaj de la akuzativo en la jenaj ekzemploj: Da ĉevaloj ili havis 739 =
Ĉevalojn ili havis 739. Da ni estis kvin = Ni estis kvin. Mi havas sescent mil kronojn. Ŝi havas ses
milionojn da kronoj. Jen kuŝas ses milionoj kaj ses miloj da kronoj = Jen kuŝas ses milionoj ses mil
kronoj. Li havas ses milionojn kaj ses milojn da kronoj = Li havas ses milionojn ses mil kronojn (du
akuzativoj!). Da fratoj li havis du = Fratojn li havis du = Li havis du fratojn (Sed ne: Li havis du
da fratoj!). Oni ŝtelis 2 000 000 da kronoj. Oni ŝtelis 2 300 000 kronojn.
La akuzativo de substantivoj ne malaperas, se prepozicioj rilatas ne al la substantivo, sed
al la numeralo: La koncerto daŭris tri horojn. La koncerto daŭris ĉirkaŭ tri horojn = La koncerto
daŭris horojn ĉirkaŭ tri. La vino kuŝis ok ĝis naŭ jarojn. Ili sendis kontraŭ ni inter cent kaj ducent
soldatojn. Sed: Oni konstruis barilojn ĉirkaŭ tri ĝardenoj (= ĉirkaŭ ĝardenoj, kiuj estis tri).
Ĉe la grandaj numeraloj atentu, ke diversaj landoj uzas diferencajn sistemojn. La anglagermana
sistemo: 106 miliono, 109 miliardo, 1012 biliono, 1018 triliono, 1024 kvadriliono, 1030
kvintiliono ktp. En la usona-franca-itala sistemo: 106 miliono, 109 biliono, 1012 triliono, 1015
kvadriliono, 1018 kvintiliono ktp. Aperis provo formi Esperantan sistemon: 106 miliono, 109
miliardo, 1012 duiliono, 1015 duiliardo, 1018 triiliono, 1021 triiliardo, 1024 kvariliono, 1027
kvariliardo, 1030 kviniliono, 1033 kviniliardo ktp. La sufikso -iliono montras la potencon de
miliono (triiliono = miliono3 = 1018), la sufikso -iliardo signifas mil -ilionojn (triiliardo =
103 . miliono3 = 1021). La eksponenton oni elkalkulas facile: dekduiliono (12 x 6 = 72) =
1072. dekduiliardo (12 x 6 + 3 =75) = 1075.
5.5.2. Ordaj numeraloj. La ordaj numeraloj estas formataj el la bazaj per la adjektiva finaĵo
-a: deka, dek-sepa, tricent-kvindek-oka ktp. Per la adverba finaĵo -e eblas krei numeralajn
adverbojn: unue, dek-kvare, tricent-kvine ktp.
La ordaj numeraloj estas uzataj precipe por montri horon kaj daton: Kioma horo estas? Estas
la tria horo kaj kvindek minutoj. = Kioma estas? Estas la tria kaj kvindek. Mi venos je la kvara. -
Estas la sesa de oktobro. (Se mankas la verbo "estas", oni uzas la akuzativon.) Mi venos la
sesan de novembro. Prago, la kvaran de majo. (Eblas skribi nur ciferon, araban aŭ romanan,
kun la finaĵo -a, kiu povas, sed ne bezonas esti apartigita per dividstreko: la 6-an de oktobro,
36