Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
5.4. Pronomo.
La pronomo anstataŭas substantivon aŭ adjektivon aŭ determinas ĝin: mi, via, tiu, ĉio ktp.
La pronomoj estas personaj (personaloj), posedaj (posesivoj) kaj tabelaj (korelativoj), kiuj
plu dividiĝas je montraj (demonstrativoj), rilataj (rilativoj), demandaj (interogativoj),
nedifinaj (indefinitivoj), neaj (negativoj) kaj kolektivaj (kolektiv-pronomoj).
5.4.1. Personaloj.
a) La personaloj finiĝas per -i (mi, ci, li, ŝi, ĝi, ni, vi. ili, si, oni), en la akuzativo ili alprenas -n
(min, vin, sin, onin . . .) kaj povas ilin antaŭi prepozicioj (pri mi, de vi, al ili).
b) La nedifinita personalo ONI rilatas al homoj (Oni ne kredus, ke tio estas ebla), escepte al
bestoj (En la ĝangalo oni mortigas sin reciproke), sed neniam al la senviva naturo (Pluvas.
Estas malvarme.). Rilate al ONI estas uzeblaj kaj la singularo (Oni estas certa, ke la afero
sukcesos) kaj la pluralo (Oni estas certaj, ke la afero sukcesos), sed la singularo estas
preferinda.
c) La refleksivo SI estas uzata sole ĉe la triaj personoj de ambaŭ nombroj: Petro lavis sin.
Petro lavis lin (iun alian). Ana kaj Eva aĉetis panon al si. Ana kaj Eva aĉetis panon al ili (al aliaj
personoj). Sed: mi lavas min, vi aĉetis al vi, ni kantas por ni mem.
d) La personalo CI neniam estis destinita por ĝenerala uzo, nur por literaturo (precipe por
traduki verkojn, en kiuj la ci-dirado rolas specialan taskon). En la komencaj jaroj de la
movado oni provis ĝin en la ampoezio aŭ en prozo por alparolado de infanoj kaj bestoj,
sed montriĝis, ke la pronomo, ne uzata en la ĉiutaga vivo, malhavas emocian forton, kiun
tiaj verkoj bezonas. Tial ankaŭ en la literaturo venkis VI inter geamantoj, ĉe infanoj kaj eĉ
ĉe bestoj, same kiel en la komunuza lingvo; necesas nur atenti la nombron: vi estas prava (al
unu persono), vi estas pravaj (al pluraj personoj). En la literaturo kelkaj aŭtoroj ankoraŭ
uzas CI de tempo al tempo, ekzemple por emfazi insultojn (ci kanajlo!). Konsiderinde ofte
estas uzataj la verboj cii (ci-diri) kaj vii (vi-diri).
e) La personalo LI signas virseksan personon, ŜI inseksan kaj ĜI objekton aŭ beston.
Parolante pri "homo, persono, infano, bebo” uzu LI (Se venos ia persono, gastigu lin.), sed ne
tiam, kiam oni certe scias, ke temas pri ino (Suzanjo alkuris al mi; mi prenis la infanon sur la
brakojn kaj balancis ŝin.). Ĉe "bebo, infano” eblas uzi ankaŭ ĜI (la bebo rampis sur la planko;
subite ĝi ekploris). Parolante pri "grupo, nacio, armeo” ks. estas uzata ĜI (li levis la manojn al
la popolo kaj benis ĝin), escepte ankaŭ ILI (La juna paro sidis sur la benko; ili kisis unu la alian).
Ĉe la bestoj estas regule uzata ĜI, eĉ se estas indikita la sekso (Mi havas hejme virkaton, mi
tre amas ĝin). Tamen ekzistas situacioj, kiam eblas esceptoj. Ekzemple kiam necesas distingi
la sekson (Mi kondukis kapron kun kaprino al foiro; subite ŝi haltis, dum li trotis plu) aŭ se la
posedanto volas montri sian amon al la besto (Mi havas pudelon; li nomiĝas Azoro). En la
fabeloj kaj fabloj estas ofte personigitaj bestoj, floroj, objektoj aŭ abstraktaĵoj, tiam necesas
uzi LI kaj ŜI, ĉe la floroj kaj objektoj laŭplaĉe (li Forto - ŝi Forto), ĉe la bestoj prefere laŭsekse
(li Kuniklo - ŝi Kuniklino).
32