Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
dek kokoj, patro virurso kaj patrino urso". Pro tio en la fabeloj kaj fabloj estas preferindaj
esprimoj "sinjoro Lupo, sinjorino Lupino, fraŭlo Vulpo, fraŭlino Leporino, frato Fiŝo, fratino
Fiŝino", ne "sinjorino Vulpo, fratino Fiŝo", kvankam oni uzas ankaŭ tiun ĉi manieron sub
influo de la gepatraj lingvoj (se "vulpo” kaj "fiŝo” estas en la patrolingvo de la parolanto
ingenraj; tamen por tiuj, en kies patrolingvo ili estas virgenraj, tio ŝajnas nenatura). Sole ĉe
la personigitaj ideoj kaj objektoj eblas apliki ambaŭ seksojn laŭplaĉe: sinjoro Luno aŭ
sinjorino Luno, frato Forto aŭ fratino Forto, knabo Kverko aŭ knabino Kverko.
5.2.3. Nombro. Esperanto havas du gramatikajn nombrojn: la singularon, kiu esprimas nur
unu estaĵon aŭ aferon kaj havas la finaĵon -o (amiko, tablo, ideo), kaj la pluralon, kiu
esprimas du aŭ plurajn estaĵojn aŭ aferojn kaj havas la finaĵon -oj (amikoj, tabloj, ideoj). Por
esprimi grandan nombron de objektoj aŭ aferoj havas E-o ankaŭ aliajn rimedojn. La
prefikso ge- indikas personojn de ambaŭ seksoj (geamikoj = amiko kaj amikino aŭ amikoj
kaj amikinoj), ĉe la bestoj ĉiam nur unu paron (gekolomboj = virkolombo kaj kolombino). La
sufikso -aro esprimas kolekton de samspecaj ekzistaĵoj (homaro, arbaro, vortaro, brutaro,
hararo), ĉe la vivaj estaĵoj ĝi jam enhavas informon pri ambaŭ seksoj (junularo, ne
gejunularo). La sufikso -ado povas esprimi vicon da agoj (pafado = vico da pafoj, saltado =
vico da saltoj, martelado = vico da martelbatoj). Ekzistas vortoj, kiuj ĉiam indikas multajn
unuopulojn (grupo, popolo, nacio, lando, grego, armeo). Dupartaj objektoj havas formon aŭ
pluralan (okulvitroj) aŭ singularan (biciklo, tondilo, pantalono, okulvitro).
Komparu jenajn frazojn: Sur la tablo kuŝis tri tondiloj kaj du paroj da okulvitroj (aŭ: du
okulvitroj). Ĉiuj levis la kapon (ne kapojn, ĉar ĉiu havas nur unu kapon). Ĉiuj levis la manon
(ĉiu levis nur unu sian manon). Ĉiuj levis la manojn (ĉiu levis ambaŭ siajn manojn). La tri
pomoj havas sian arbon en nia ĝardeno (ĉiuj tri pomoj devenas de unu arbo). La tri pomoj havas
ĉiu sian arbon en nia ĝardeno (ili devenas el tri arboj).
5.2.4. Deklinacio. En Esperanto estas jenaj kazoj: la nominativo havanta la finaĵojn -o, -oj
(domo, domoj) kaj la akuzativo aldonanta la finaĵon -n (domon, domojn). La ceteraj kazoj estas
esprimataj per prepozicioj starantaj antaŭ la nominativo (en la domo, pri la domoj), ili do
estas kazoj prepoziciaj, nomataj ankaŭ prepozitivoj. Se prepozitivo akceptas la akuzativan
finaĵon, ne temas pri speciala kazo, sed pri direkto (en la domon, antaŭ la domojn). La kazo
alparola nomata vokativo en Esperanto koincidas kun la nominativo, sed ĉiam sen la
artikolo (Knabo, venu al mi.) La nominativa singulara finaĵo -o estas eliziebla kaj
anstataŭigebla per la apostrofo, plej ofte en la poezio (Mi amas vin, ho mia karulin'.)
5.2.5. Artikolo. La nedifina artikolo en Esperanto ne ekzistas. La vortoj estas nedifinitaj per
si mem (Venis virino kaj volis paroli kun vi). La nedifinitecon oni povas emfazi per la
nedifinaj pronomoj (iu virino, ia virino), eventuale per la numeralo "unu” (unu virino), sed
la uzo de la numeralo en la funkcio de nedifina artikolo estas evitinda.
La difina artikolo havas la formon LA por ambaŭ nombroj kaj por ĉiuj kazoj. Post la vokale
finiĝantaj prepozicioj la artikolo povas esti kurtigita kaj apostrofita (ĉe l' tablo, pri l' patro,
pro l' malsano, de l' patrino), kion aplikas precipe la poezio. Malrekomendinda estas la
27