Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
5.2.1. Nomoj komunaj kaj propraj. La diferenco inter ili ne estas ĉiam strikta. En fabeloj
kaj fabloj la komunaj nomoj estas ofte konsiderataj kiel propraj (patro Urso kaj patrino
Ursino, onklino Vulpino, Forto mokis Saĝon ktp.). La komunaj nomoj "suno, luno, tero” el la
astronomia vidpunkto estas nomoj propraj (Suno, Luno, Tero). Sub la influo de la angla oni
skribis majuskle ankaŭ la nomojn de tagoj kaj monatoj (Lundo, Januaro), sed nun estas
preferata minuskla skribo (lundo, januaro). La nomoj de nacioj estis skribataj majuskle
(Slavo, Ruso) en la komenca periodo de nia movado, poste enradikiĝis skribo minuskla
(slavo, ruso), ĉar esti ekz. franco ne estas pli individua eco ol esti barbulo aŭ belulo. Tamen
lastatempe en PIV kaj PAG reaperis opinioj, ĉu ne estus pli bona la skribo majuskla por ne
riski konfuzi Romano kun romano, Ligo kun ligo, Parto kun parto, Medo kun medo ks. Pro
simila kaŭzo oni diferencigas la vortojn Esperanto, Ido (lingvoj) kaj esperanto (kiu esperas),
ido (infano). (Pri la propraj nomoj vidu ankoraŭ la artikolojn 3.6. kaj 3.7.)
5.2.2. Genro kaj sekso. La gramatika genro en Esperanto ne ekzistas. Tamen ekzistas
rimedoj por diferencigi la sekson de vivaj estaĵoj. Ĉe la personoj la vira sekso ne havas
specialan afikson (patro, junulo, kantisto, Paŭlo, Karolo, Mario), dum la ina sekso alprenas la
sufikson -ino (patrino, junulino, kantistino, Paŭlino, Karolino), ĉe la propraj nomoj pli ofte la
finaĵon -a (Paŭla, Karola, Maria, Johana, Eva, Ana, Katarina k.s.). La karesnomojn oni kreas
per la sufikso -eto (junuleto, junulineto), ĉe la propraj nomoj kaj nomoj de familianoj en la
vira sekso per la sufikso -ĉjo (Joĉjo, paĉjo), en la ina sekso per la sufikso -njo (Manjo, panjo).
Ekzistas ankaŭ vortoj, kiuj montras nur virinojn (amazono, najado, nimfo, damo, matrono,
primadono k.s.), kaj vortoj, kiuj tute ne indikas la sekson (homo, persono, bebo, infano, ĝemelo).
Ĉe kelkaj vortoj (ekz. ĉe la profesi-nomoj) ne estas la sufikso -ino deviga (Nia prezidanto
estas sinjorino Nová, profesoro de gimnazio, mia bona amiko = Nia prezidantino estas sinjorino
Nová, profesorino de gimnazio, mia bona amikino).
Ĉe la bestoj la vira sekso havas la prefikson vir- (virbovo, virĉevalo. virhundo, virkoko), kiu en
la komenca periodo de la movado estis uzata ankaŭ sufikse (kokviro, hundviro), sed la
sufiksa uzo kaŭzis konfuzojn (kaproviro = faŭno, ĉevalviro = centaŭro), tial ĝi ne plu estas
uzata (tamen oni povas renkonti ĝin en la malnova literaturo). La ina sekso estas esprimata
per la sufikso -ino (bovino, ĉevalino, hundino, kokino). Nemultaj vortoj esprimas nur unu
sekson (masklo = virseksulo, femalo = inseksulino, stalono = virĉevalo, boko = virkapro aŭ
vircervo, taŭro = virbovo, okso = kastrita bovo, kapono = kastrita virkoko). Por kastritaj
estuloj oni uzis la prefikson eks- (eksvirbovo, ekstaŭro, eksbovino, eksstalono, ekskokino, eĉ
eksviro kaj eksvirino k.s.), kio estas maltaŭga, ĉar ankaŭ kastrito apartenas ĉiam al sia
seksularo - la seksa aktiveco ne estas unu sola distingilo por masklo kaj femalo. Tial estis
proponita la sufikso -uko (bovuko, bovinuko), kiu nun nur klopodas pri akceptiĝo (tirita el
eŭnuko = kastrita viro).
La senafiksaj bestnomoj ne indikas la sekson, nek kastritecon, sed sole la zoologian
specion: Mi havas katon (povas esti aŭ virkato aŭ katino). Tamen la senafiksaj bestnomoj
per sia karaktero estas pli proksimaj al la sekso vira, tial sufiĉas diri "kato kaj katino, koko
kun dek kokinoj, patro urso kaj patrino ursino ktp.", sed ne eblas "virkato kaj kato, virkoko kun
26