You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
M. MALOVEC: <strong>Gramatiko</strong> <strong>de</strong> <strong>Esperanto</strong><br />
4.24. Vortgrupoj.<br />
Multajn nociojn ne eblas esprimi per unu vorto, tial ili estas esprimitaj per grupo da vortoj<br />
(vortgrupo), kiu funkcias kiel unu tutaĵo, unu esprimo. La vortgrupoj plej ofte aperas en la<br />
fakstilo (latentaj flankelementoj, kompleksa frazo, egaligo <strong>de</strong> kunkudroj, ŝmirado per brilpliiga<br />
solvaĵo). Ĉiu tiu metodo estas uzata tiam, kiam oni volas eviti monstrajn kunmetaĵojn<br />
(kunkudregaligo, latentflankelemento) aŭ kiam la kunmetaĵo havus alian signifon (ligna ŝraŭbo<br />
= ŝraŭbo el ligno; lignoŝraŭbo = ŝraŭbo por fiksi lignojn, ekz. metala, plasta k.s.).<br />
4.25. Mallongigoj kaj akronimoj.<br />
En <strong>Esperanto</strong> ekzistas pluraj specoj <strong>de</strong> mallongigoj. Kelkaj vortoj aŭ grupoj da vortoj estas<br />
skribataj mallongigite, sed plene prononcataj (d-ro, s-ro, ekz-e, ktp., k.s. - doktoro, sinjoro,<br />
ekzemple, kaj tiel plu, kaj simile), aliaj estas mallongigite ne nur skribataj, sed ankaŭ<br />
prononcataj (sulfo = sulfuro; labo = laboratorio; zoo = zoologia ĝar<strong>de</strong>no). La mallongigitaj<br />
nomoj <strong>de</strong> kemiaj elementoj servas por <strong>de</strong>rivado (sulfo - sulfato, sulfito, sulfido), aliaj<br />
forhakitaj formoj estas kutime slangaj (labo, zoo, aŭto, stereo). La inicialaj nomoj (akronimoj)<br />
estiĝas el la inicialoj <strong>de</strong> la unuopaj vortoj <strong>de</strong> plurvorta nomo; ili estas aŭ literumataj (GDR -<br />
legu: godoro = Germana Demokratia Respubliko) aŭ legataj kiel memstaraj vortoj (ĈEA -<br />
legu: ĉea = Ĉeĥa <strong>Esperanto</strong>-Asocio; KIK - legu: kik = Konstanta Internacia Kvalifikejo).<br />
Speciala kazo estas la vorto Usono, kiu komence <strong>de</strong> la jarcento estis proponata internacie<br />
(USN = United States of North America), sed ĝi akceptiĝis sole inter la esperantistoj, dum<br />
la cetera mondo uzas la mallongigon USA. En <strong>Esperanto</strong> ne estas uzata rekte USN, sed la<br />
vorto Usono, kiu ebligas formi <strong>de</strong>rivaĵojn kaj distingi la nomojn koncernantajn la ŝtaton<br />
dis<strong>de</strong> tiuj, kiuj koncernas la kontinenton (Usona - Amerika, Usonano - Amerikano). El aliaj<br />
lingvoj ofte estas prenataj en <strong>Esperanto</strong>n jam pretaj akronimaj vortoj formitaj el inicialoj<br />
(lasero - Light of Amplifier with Stimulated Emission of Radiation) aŭ el la komencaj<br />
silaboj (komsomolo - KOMunistiĉeskij SOjuz MOLodjoĵi).<br />
4.26. Ŝanĝo <strong>de</strong> la vortsignifo.<br />
Multaj vortoj el la komunuza stilo akiras novan signifon en la fakstilo, nome per precizigo<br />
<strong>de</strong> la vortsignifo (metalo - unu difinon havas la fiziko, alian la kemio) aŭ per metafora<br />
nocio-transporto (kapo <strong>de</strong> ŝraŭbo, <strong>de</strong>ntoj <strong>de</strong> rado, kruro <strong>de</strong> tablo, informa kanalo ktp.). Pri<br />
metonimio temas tiam, se certa esprimo estas uzita en la signifo, kiu pli konkrete <strong>de</strong>vus<br />
esti kreita per <strong>de</strong>rivaĵo (rikolto = rikoltado aŭ rikoltaĵo; la tuta tablo ekridis = la tablanaro<br />
ekridis) aŭ per transporto <strong>de</strong> propra nomo sur la nomon <strong>de</strong> objekto (damasko, pergameno,<br />
rentgeno, pasteŭrizi - el la nomoj: Damasko, Pergamo, Roentgen, Pasteur).<br />
4.27. Fremdaj vortoj.<br />
Laŭ la 15-a regulo <strong>de</strong> la fundamenta gramatiko <strong>Esperanto</strong> povas akcepti ĉiun ajn<br />
internacian vorton, donante al ĝi fonetikan ortografion kaj Esperantan gramatikan formon<br />
(toreadoro, vindsurfingo, agrikulturo ktp.). Tamen estas pli taŭge preni la vortradikon kaj la<br />
22
Change language