M. MALOVEC: <strong>Gramatiko</strong> <strong>de</strong> <strong>Esperanto</strong> 3.8.1. Punkto. La punkton oni uzas ĉe la fino <strong>de</strong> frazo (Neĝas.) kaj post kelkaj mallongigoj (t.e., vd., ekz., ktp.). La punkton oni ne uzas, se la mallongigoj havas finaĵon (E-o, d-ro, s-ro, ekz-e) aŭ estas uzataj ankaŭ parole (UEA, ĈEA, HEJ). 3.8.2. Komo. La komon oni uzas post vortoj <strong>de</strong> alparolo (Venu, ho kara, al mi.), antaŭ kaj post apozicio (Prago, la urbo centtura, aperis antaŭ ni.), por apartigi samspecajn frazelementojn ne ligitajn per konjunkcioj (La patro, patrino kaj mi aĉetis panon, buteron kaj lakton.), post antaŭmetitaj gerundioj (Veninte hejmen, ŝi tagmanĝis.), post antaŭmetitaj adjektaj predikativoj (Malsata kiel lupo, li venis hejmen.), inter propozicioj <strong>de</strong> frazo (Mi venis, kaj li diris, ke mi povas tuj foriri.). Nur se du kunorditaj propozicioj ligitaj per KAJ aŭ AŬ (sed ne per SED) havas la saman subjekton, oni ne uzas la komon (Mi venis kaj tuj foriris. Mi iros teatron aŭ rigardos televidon. Mi ne foriris, sed restis). La frazelementoj ligitaj per konjunkcioj ne estas apartigataj per komoj (bela kaj juna sed ne saĝa nek pru<strong>de</strong>nta). La epitetojn oni apartigas per komo, se ili ĉiuj senpere rilatas al la sama substantivo (juna, bela, saĝa viro), sed ne se la lasta epiteto formas kun la substantivo komplekson (bela juna viro = bela junulo). 3.8.3. Punktokomo. La punktokomo apartigas du propoziciojn plidistinge kaj pli logike ol nura komo aŭ nura punkto. Komparu: Donu al mi tiun libron, mi volas ĝin legi. - Donu al mi tiun libron. Mi volas ĝin legi. - Donu al mi tiun libron; mi volas ĝin legi. 3.8.4. Dupunkto. La dupunkton oni uzas antaŭ citaĵo (Li diris: "Jes.”), antaŭ eksplika nombrado (mi amas legomojn: pizon, fazeolon, karoton), antaŭ eksplika klarigo (facila pruvo: iru tien kaj rigardu), antaŭ resuma ekvivalento (la plej fi<strong>de</strong>la amiko <strong>de</strong> la homo: la hundo). 3.8.5. Krisigno kaj <strong>de</strong>mandsigno. La krisignon oni uzas post frazoj emfazaj, vokaj (Tuj revenu!), la <strong>de</strong>mandsignon post frazoj <strong>de</strong>mandaj (Kien vi iras?). La <strong>de</strong>mandsignon oni uzas nur, se la ĉefpropozicio mem estas <strong>de</strong>manda (Mi ne scias, kiam li venos. - Ĉu vi ne scias, kiam li venos?). 3.8.6. Tripunkto. La tripunkto anstataŭas mankantan tekston por signi daŭrigon (unu, du, tri. . . ktp.), nefinitan penson (kaj vi opinias, ke li . . .?), eliminitan parton <strong>de</strong> citaĵo ("La plej gravaj trezoroj <strong>de</strong> la homo ... estas la vivo kaj la sano.”) kaj trivialaĵon (mi piedbatis lin en la ... -on). 3.8.7. Haltostreko. La haltostreko emfazas ion neatenditan (kaj tio estis – urso!) aŭ intermetitan (kaj nun – por esti sincera – mi konfesas, ke . . .), finas vorton inkognitan (en la jaro 19– sinjoro N– vivis en la urbo B–), anstataŭas ĜIS (en la jaroj 1950 – 1955 la fabriko produktis nur 300 – 400 maŝinojn) aŭ MINUS (9 – 5 = 4). 3.8.8. Dividstreko. La dividstreko estas uzata en kunmetaĵoj (sed ne <strong>de</strong>rivaĵoj!) por pliklarigi ilian konstruon (poŝtmark-kolekto, kurac-herbo, am-uzo), por ligi apoziciajn kunmetaĵojn (sportistoj-kuracistoj, angla-ĉeĥa vortaro) aŭ por transporti parton <strong>de</strong> vorto, pro lokmanko, sur la sekvan linion. La vortojn oni povas dividi laŭplaĉe (p-l-i-k-l-a-r-i-g-i), sed estas konsilin<strong>de</strong> fari tion aŭ laŭ silaboj (pli-kla-ri-gi) aŭ - plej bone - laŭ prefiksoj, radikoj 12
M. MALOVEC: <strong>Gramatiko</strong> <strong>de</strong> <strong>Esperanto</strong> kaj sufiksoj (pli-klar-igi). 3.8.9. Oblikva streko. La oblikva streko montras frakcion (3/5) aŭ parencecon <strong>de</strong> esprimoj (virĉevalo/ĉevalino, labialoj plozivaj p/b). En la vortaroj ĝi apartigas finaĵon (patr/o). 3.8.10. Apostrofo. La apostrofon oni uzas por signi elfalintan literon: la A <strong>de</strong> la artikolo kaj la O <strong>de</strong> substantivo (<strong>de</strong> l' am'), la E <strong>de</strong> DANKE AL (dank' al tio), alian literon ĉe balbutado (bo'an ta'on, sin'oro). 3.8.11. Citiloj. La citiloj estas uzataj por citi rektan parolon (Li diris: "Bone”.) aŭ i<strong>de</strong>on <strong>de</strong> iu alia (vi skribis, ke "la teorio pli gravas ol la praktiko”, sed mi ne konsentas) aŭ por ironiigi (li estis vera "bonulo”). 3.8.12. Krampoj kaj parentezo. La krampojn oni uzas por intermeti klarigon gramatike sen<strong>de</strong>pendan <strong>de</strong> la ĉirkaŭa frazo. La informo inter la krampoj estas nomata parentezo. La krampoj estas rondaj ( ), rektaj [], oblikvaj //, angulaj < > aŭ kuniga {. 3.8.13. Steleto. La steleto (asterisko) atentigas pri noto ĉe la paĝpiedo. 13
Change language