Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
3.8.1. Punkto. La punkton oni uzas ĉe la fino de frazo (Neĝas.) kaj post kelkaj mallongigoj
(t.e., vd., ekz., ktp.). La punkton oni ne uzas, se la mallongigoj havas finaĵon (E-o, d-ro, s-ro,
ekz-e) aŭ estas uzataj ankaŭ parole (UEA, ĈEA, HEJ).
3.8.2. Komo. La komon oni uzas post vortoj de alparolo (Venu, ho kara, al mi.), antaŭ kaj
post apozicio (Prago, la urbo centtura, aperis antaŭ ni.), por apartigi samspecajn
frazelementojn ne ligitajn per konjunkcioj (La patro, patrino kaj mi aĉetis panon, buteron kaj
lakton.), post antaŭmetitaj gerundioj (Veninte hejmen, ŝi tagmanĝis.), post antaŭmetitaj
adjektaj predikativoj (Malsata kiel lupo, li venis hejmen.), inter propozicioj de frazo (Mi venis,
kaj li diris, ke mi povas tuj foriri.). Nur se du kunorditaj propozicioj ligitaj per KAJ aŭ AŬ
(sed ne per SED) havas la saman subjekton, oni ne uzas la komon (Mi venis kaj tuj foriris.
Mi iros teatron aŭ rigardos televidon. Mi ne foriris, sed restis). La frazelementoj ligitaj per
konjunkcioj ne estas apartigataj per komoj (bela kaj juna sed ne saĝa nek prudenta). La
epitetojn oni apartigas per komo, se ili ĉiuj senpere rilatas al la sama substantivo (juna,
bela, saĝa viro), sed ne se la lasta epiteto formas kun la substantivo komplekson (bela juna
viro = bela junulo).
3.8.3. Punktokomo. La punktokomo apartigas du propoziciojn plidistinge kaj pli logike ol
nura komo aŭ nura punkto. Komparu: Donu al mi tiun libron, mi volas ĝin legi. - Donu al mi
tiun libron. Mi volas ĝin legi. - Donu al mi tiun libron; mi volas ĝin legi.
3.8.4. Dupunkto. La dupunkton oni uzas antaŭ citaĵo (Li diris: "Jes.”), antaŭ eksplika
nombrado (mi amas legomojn: pizon, fazeolon, karoton), antaŭ eksplika klarigo (facila pruvo:
iru tien kaj rigardu), antaŭ resuma ekvivalento (la plej fidela amiko de la homo: la hundo).
3.8.5. Krisigno kaj demandsigno. La krisignon oni uzas post frazoj emfazaj, vokaj (Tuj
revenu!), la demandsignon post frazoj demandaj (Kien vi iras?). La demandsignon oni uzas
nur, se la ĉefpropozicio mem estas demanda (Mi ne scias, kiam li venos. - Ĉu vi ne scias, kiam
li venos?).
3.8.6. Tripunkto. La tripunkto anstataŭas mankantan tekston por signi daŭrigon (unu, du,
tri. . . ktp.), nefinitan penson (kaj vi opinias, ke li . . .?), eliminitan parton de citaĵo ("La plej
gravaj trezoroj de la homo ... estas la vivo kaj la sano.”) kaj trivialaĵon (mi piedbatis lin en la ...
-on).
3.8.7. Haltostreko. La haltostreko emfazas ion neatenditan (kaj tio estis – urso!) aŭ
intermetitan (kaj nun – por esti sincera – mi konfesas, ke . . .), finas vorton inkognitan (en la
jaro 19– sinjoro N– vivis en la urbo B–), anstataŭas ĜIS (en la jaroj 1950 – 1955 la fabriko
produktis nur 300 – 400 maŝinojn) aŭ MINUS (9 – 5 = 4).
3.8.8. Dividstreko. La dividstreko estas uzata en kunmetaĵoj (sed ne derivaĵoj!) por
pliklarigi ilian konstruon (poŝtmark-kolekto, kurac-herbo, am-uzo), por ligi apoziciajn
kunmetaĵojn (sportistoj-kuracistoj, angla-ĉeĥa vortaro) aŭ por transporti parton de vorto, pro
lokmanko, sur la sekvan linion. La vortojn oni povas dividi laŭplaĉe (p-l-i-k-l-a-r-i-g-i), sed
estas konsilinde fari tion aŭ laŭ silaboj (pli-kla-ri-gi) aŭ - plej bone - laŭ prefiksoj, radikoj
12