Gramatiko de Esperanto

M. MALOVEC: Gramatiko de Esperanto
3
ORTOGRAFIO
RTOGRAFIO
La ortografio estas regularo, kiel per skribaj signoj noti parolon en iu konkreta lingvo. La
principoj ortografiaj estas fonema (al ĉiu fonemo respondas unu grafika signo), morfema
(ĉiu morfemo, t.e. ĉiu prefikso, radiko, sufikso aŭ finaĵo, estas ĉiam same skribata, eĉ se ĝi
estas prononcata iom diference: subteni/supteni), historia (la ortografio malfruiĝis post la
prononcado, ekz. en la angla). Esperanto havas ortografion foneman (fonetikan).
3.2. Grafemo.
La grafemo estas baza ortografia unuo: litero, diakrita signo (supersigno), interpunkcia
signo. Variantoj de unu grafemo estas alografoj. La literoj havas kvar alografojn:
minusklojn (a b c . . .) kaj majusklojn (A B C . . .), presajn kaj manskribajn. La literoj kun
supersignoj (ĉ ŭ. . .) nomiĝas ĉapelitaj. La supersignoj estas la cirkumflekso (^) kaj la
duoncirklo ( ). La interpunkciaj signoj estas punkto (.), komo (,), punktokomo (;),
dupunkto (:), krisigno (!), demandsigno (?), tripunkto (. . .), haltostreko (–), dividstreko (-),
citiloj ("”«»), krampoj (), steleto aŭ asterisko (*), apostrofo ('), oblikva streko (/).
3.3. Alfabeto.
La alfabeto de Esperanto havas 28 literojn, por ĉiu fonemo unu literon: 5 vokalojn, 1
duonvokalon, 22 konsonantojn:
a b c ĉ d e f g ĝ h ĥ i j ĵ k l m n o p r s ŝ t u ŭ v z
Sole por la fonemo dz ne ekzistas speciala litero. Esperanto ne uzas la literojn q, ŭ, x, y
(kvalito, vagono, eksperto, ekzemple, sistemo).
3.4. Literumado.
La literoj havas nomojn: a bo co ĉo do e fo go ĝoho ĥo i jo ĵo ko lo mo no o po ro so ŝo to u ŭo vo zo.
En la matematiko estas uzataj ankaŭ la literoj q (kuo), w (duobla vo), x (ikso), y (ipsilono)
kaj la grekaj literoj (alfa, beta, gama, delta, epsila, dzeta, eta, teta, jota, kapa, lambda, mu,
nu, ksi, omikra, pi, ro, sigma, taŭ, upsila, fi, ĥi, psi, omega). Aperis ankaŭ aliaj provoj pri la
10