q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

vaÁ weli daeyo sukaÁs lavrasa ganmgeblobasa da skÂTopoliss aReSÀna mo- nasteri: kim. II, 216,31. eseni iyvnes, romelTa SeeCuena Tqumuli krebulisa qalkidonisaÁ: kim. II, 180,6. da moemzada yoveli saÃmari: kim. II, 209,6. movides... Zeni da coli misi udabnod, sada-igi daebanaka mTasa mas sinas: ga moslvaTaÁ, 18,5. mefe giorgis sofeli eboZa TqvenTvis: saq. siZv. II, 332 (XVII s.). amis meti ambavi ar vicodi, rom momexsena: saq. siZv. III. 32, 1787 w. meore oqmi kidev amilaxvar mdivanbegzed ebrZana: dokum. I, 65. (1680 w.). sigeli vnaxeT, esreT ewera da gaeriga: saq. siZv. I1, (1611 w.). rus wyali marneulelT moendomaT: saq. siZv. I1, 1706 w. saydari gaekeTa da gaeaxlebina: T. Jordania, qarTl-kax. sabuT. 33. (1710 w.). batons Teimurazsac egreT daemtkica: saq. siZv. III, (511, 1710 w.). taZari Tqueni sulkurTxeulTa ÃelmwifeTa... aRemaRlnes da edidnes: dokum. I, 415, (1746 w.). jgufad momigrovda yoveliferi, rac ki dametova Cems... qveyanaSi; ilia, II, 11. daekvirva Tvali xatebisaTvis da tuCebs acmacunebda: ilia, II, 440. mraval saeWvo sulierebs SeeZloT SiSianobis dros aq Tavi SeefaraT: ilia, II, 130. kerasTan cecxlis Sori-axlo ZaRli iwva... Tavzed banjvliani kudi gadmoe- fara, cxviri kudis boloSi waeyo da eZina: ilia, II, 321. `vgdebuliyav CemTvis bakSi, erTi lazaTianad gamomeZina~: ilia, II, 235. sulels fiqradac ar mouvida, rom TiTon gaegebina yvelaferi: ilia, II, 209. ver moegona, sad enaxa: ilia, II, 231. aseve: s. SanS. 125; uiaraRo, 114. avtors... undoda... ganeziara mkiTxvelisaTvis Tavisi sagramatiko mosazrebani: i. gogeb. I, 159. rom mis sisxlisTvis mimeniWos mefis Rirseba: i. maCab. I, 38. rom Cems dReSi ar wameqezos Cemi xelmwife: i. maCab. I, 36. me valad medo morCileba gamomecxada: i. maCab. II, 16. gaige, rogor daemcira Tavi lord hastings im dedakacis winaSe: i. maCab. I, 8. cota rom gameqarva misi wuxili, baasi isev Seqspirze Camovagde: v. gunia, 161. ganieri... Sarvali windebSi Caetana: k. lorTq. 380. nanas ar undoda daejera: `lit. gaz.~ 1954, # 13, gv. 3. amgvarad, konteqstis gareSe g a d m o e f a r a , e k u r T x a , C a e t a n a . . . SeiZleba vnebiTis namyo wyvetilic iyos da gardamavali zmnis TurmeobiTi meorec. magram epoqaTa ganmavlobaSi enis gramatikuli wyoba icvleba, igi ufro daxvewili da srulyofili xdeba, ena Tavidan iSorebs omonimur formebs, scvlis mas unificirebuli formebiT. unifikaciis Sedegebi gamomJRavnda rogorc vnebiTi gvaris zmnaTa warmoebaSi, ise TurmeobiTi meoris gamoxatvaSi. Tu Zvel qarTulSi vnebiTis prefiqsiani warmoebis gverdiT sufiqsiani aqa-iq SeiniSneba (magaliTad: gan-e-mtkic-n-es ferÃni misni || gan-u-mtkic-n-es ferÃni misni: saqme mociq. 3,7 a, g), axal qarTulSi ukanaskneli sabolood damkvidrda an mkvidrdeba. Cveulebrivia: upirispirdeba, gaumklavda 16 ganumtkicda da sxva 17 , nacvlad epirispireba, gaemklava, ganemtkica... formebisa, TurmeobiTi meorisaTvis ki pirveli TurmeobiTis fuZe iqna gamoyenebuli. ase rom, pirvelsa da meore TurmeobiTs Soris fuZeTa warmoebis mxriv ZiriTadad iseTi mimarTeba damyarda, rogoric axal qarTulSi awmyosa da namyo uwyvetels Soris: g a a k e - Tebs _ gaukeTebia, xolo gaakeTa _ g a e k e T a wyvilebis nacvlad saliteraturo enaSi gvaqvs: gaakeTebs _ gaukeTebia _ gaekeTebina. amitomaa, rom 16 Sdr. gamogvemklaveba: ilia, II, 1941, gv. 171. 17 iv. q a v T a r a Z e , zmnis ZiriTadi kategoriebis istoriisaTvis Zvel qarTulSi, 1954, gv. 311. 94

meore TurmeobiTis zemoT moyvanilma formebma gadmonaSTis saxe miiRo da umetes SemTxvevaSi -eb-i-n-a daboloebiT Seicvala: d a e k v i r v a →daekvirvebina, daemcira→daemcirebina, gameqarva→gameqarvebina da a. S. magram meore TurmeobiTSi -eb aRmoCnda im SemTxvevebSi, roca igi pirvel TurmeobiTSic moipoveboda. sxva SemTxvevaSi amis adgilze -n sufiqsi SeiniSneba. amitom ise- Ti STabeWdilebaa, TiTqos meore TurmeobiTis formebi e k u r T x - n - a (i. javaxiSvili, saist. mwerl. I, 169) da e k u r T x - e b - i n - a erTdroulad, magram sxvadasxvagan Cndeba: maT gamoyenebaSi Tavdapirvelad dialeqturi sxvadasxvaoba SeimCneva (-eb ufro dasavluri fenis kuTvnileba Cans). asea Tu ise, am sufiqsebis gamoyenebas Sedegad mohyva gardauvali zmnis namyo wyvetilisa da gardamavalTa meore TurmeobiTis formaTa gansxvaveba. sagulisxmoa, rom -n sufiqsis gamoyeneba meore TurmeobiTSi, gansakuTrebiT iseT zmnebTan, romelTac awmyoSi -eb niSani ara aqvT, garkveviT avlens dapirispirebas namyo wyvetilsa da TurmeobiTs Soris gardamaval da gardauval zmnebSi: namyo wyvetili TurmeobiTi meore Seelaxa = Seilaxa misi rom... Tavmoyvareoba misi ar Semelaxna: i. gogeb. I, 311. `iqneb ar wasula da me damemala~: magidas dayrdnoboda da saxe mklavebSi a. yazb. 533. Caemalna: s. SanS. 58. gaZRa cxvari da daeyara: T. razik. aq moeyarnaT Tavi alvanel mwyemsebs: 210, 1. mix. mrevl. 7. magdeni fiqriT feri sul daekarga: Tundac Toki ar daekargna: s. SanS. 269. S. aragvispireli, II, 517. daexarja = daixarja misi imis dro xom mqonda, rom megobrebSi... dro damexarjna (pres.). aekida = ahkides mas SesaZlod racxda... skolisaTvis aekidna kiserzed es movaleoba: i. gogeb. I, 101. daebada = daibada misi am movlenas unda daebadna is ucnauri Secdoma: i. gogeb. I. 176. ebrZola = brZola gaumarTa yvela sawarmos rom... meti energiiT ebrZolna (pres.). moelaparaka = molaparakeba awarmoa `me mindoda daTikosTan momelaparakna~. ilia, II, 99. eTamaSa = iTamaSa masTan imis dro xom mqonda, rom amxanagebSi preferansi meTamaSna (pres.) amgvarivea warmoebiT gaexada da gaexadna, daekiTxa da daekiTxna, moeTxova da moeTxovna, Caikeca da Caekecna da rigi sxva, rac literaturaSi ixmareba. rac Seexeba pirvel TurmeobiTs, aq -n sufiqsi meore TurmeobiTSi gaCenis imavdroulad vlindeba. ase, rom Znelia Tqma _ igi aq meore TurmeobiTis analogiiT iyos gaCenili 18 . es imiT ufro nakleb sarwmunoa, rom pirveli TurmeobiTi zogjer sxvagvaradaa nawarmoebi, vidre meore (Sdr. daexarjna da dauxarjavs...). Tu analogiaze midga saqme, maSin -n orive TurmeobiTSi analogiiT SeiZleba iyos gavrcelebuli. da am analogiis safuZveli, rogorc es aRniSnulia, iseTi zmnebi iqneboda, romelTa fuZeSi -n moipoveba (Sov-n-a, pov-n-a, m o T x o v - n - a da misT.). damaxasiaTebelia, rom -n sufiqsi dinamikuri gardamavali zmnebis TurmeobiTSia, xolo statikuri gardauvali zmnebis awmyoSi igi ar SeiZleba. amitom gvaqvs, erTi mxriT: u x a r i a , u w e r i a , uTesia, uyenia (uremi ezoSi uyenia), da, meore mxriT: uxar-n-i-a, uwer-ni-a, uTes-n-i-a, [mo]uyen-eb-i-a. marTalia, ukanaskneli formebi uzmniswinod 18 Sdr. a. S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, 1953, gv. 455, § 493. 95

meore TurmeobiTis zemoT moyvanilma formebma gadmonaSTis saxe miiRo da umetes<br />

SemTxvevaSi -eb-i-n-a daboloebiT Seicvala: d a e k v i r v a →daekvirvebina, daemcira→daemcirebina,<br />

gameqarva→gameqarvebina da a. S.<br />

magram meore TurmeobiTSi -eb aRmoCnda im SemTxvevebSi, roca igi pirvel TurmeobiTSic<br />

moipoveboda. sxva SemTxvevaSi amis adgilze -n sufiqsi SeiniSneba. amitom ise-<br />

Ti STabeWdilebaa, TiTqos meore TurmeobiTis formebi e k u r T x - n - a (i. javaxiSvili,<br />

saist. mwerl. I, 169) da e k u r T x - e b - i n - a erTdroulad, magram sxvadasxvagan<br />

Cndeba: maT gamoyenebaSi Tavdapirvelad dialeqturi sxvadasxvaoba SeimCneva (-eb ufro<br />

dasavluri fenis kuTvnileba Cans). asea Tu ise, am sufiqsebis gamoyenebas Sedegad<br />

mohyva gardauvali zmnis namyo wyvetilisa da gardamavalTa meore TurmeobiTis<br />

formaTa gansxvaveba. sagulisxmoa, rom -n sufiqsis gamoyeneba meore TurmeobiTSi,<br />

gansakuTrebiT iseT zmnebTan, romelTac awmyoSi -eb niSani ara aqvT, garkveviT avlens<br />

dapirispirebas namyo wyvetilsa da TurmeobiTs Soris gardamaval da gardauval<br />

zmnebSi:<br />

namyo wyvetili TurmeobiTi meore<br />

Seelaxa = Seilaxa misi rom... Tavmoyvareoba misi ar Semelaxna:<br />

i. gogeb. I, 311.<br />

`iqneb ar wasula da me damemala~: magidas dayrdnoboda da saxe mklavebSi<br />

a. yazb. 533. Caemalna: s. SanS. 58.<br />

gaZRa cxvari da daeyara: T. razik. aq moeyarnaT Tavi alvanel mwyemsebs:<br />

210, 1. mix. mrevl. 7.<br />

magdeni fiqriT feri sul daekarga: Tundac Toki ar daekargna: s. SanS. 269.<br />

S. aragvispireli, II, 517.<br />

daexarja = daixarja misi imis dro xom mqonda, rom megobrebSi...<br />

dro damexarjna (pres.).<br />

aekida = ahkides mas SesaZlod racxda... skolisaTvis aekidna<br />

kiserzed es movaleoba: i. gogeb. I, 101.<br />

daebada = daibada misi am movlenas unda daebadna is ucnauri<br />

Secdoma: i. gogeb. I. 176.<br />

ebrZola = brZola gaumarTa yvela sawarmos rom... meti energiiT<br />

ebrZolna (pres.).<br />

moelaparaka = molaparakeba awarmoa `me mindoda daTikosTan momelaparakna~.<br />

ilia, II, 99.<br />

eTamaSa = iTamaSa masTan imis dro xom mqonda, rom amxanagebSi<br />

preferansi meTamaSna (pres.)<br />

amgvarivea warmoebiT gaexada da gaexadna, daekiTxa da daekiTxna, moeTxova da moeTxovna,<br />

Caikeca da Caekecna da rigi sxva, rac literaturaSi ixmareba.<br />

rac Seexeba pirvel TurmeobiTs, aq -n sufiqsi meore TurmeobiTSi gaCenis imavdroulad<br />

vlindeba. ase, rom Znelia Tqma _ igi aq meore TurmeobiTis analogiiT<br />

iyos gaCenili 18 . es imiT ufro nakleb sarwmunoa, rom pirveli TurmeobiTi zogjer<br />

sxvagvaradaa nawarmoebi, vidre meore (Sdr. daexarjna da dauxarjavs...). Tu analogiaze<br />

midga saqme, maSin -n orive TurmeobiTSi analogiiT SeiZleba iyos gavrcelebuli.<br />

da am analogiis safuZveli, rogorc es aRniSnulia, iseTi zmnebi iqneboda, romelTa<br />

fuZeSi -n moipoveba (Sov-n-a, pov-n-a, m o T x o v - n - a da misT.). damaxasiaTebelia, rom -n<br />

sufiqsi dinamikuri gardamavali zmnebis TurmeobiTSia, xolo statikuri gardauvali<br />

zmnebis awmyoSi igi ar SeiZleba. amitom gvaqvs, erTi mxriT: u x a r i a , u w e r i a ,<br />

uTesia, uyenia (uremi ezoSi uyenia), da, meore mxriT: uxar-n-i-a, uwer-ni-a,<br />

uTes-n-i-a, [mo]uyen-eb-i-a. marTalia, ukanaskneli formebi uzmniswinod<br />

18 Sdr. a. S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, 1953, gv. 455, § 493.<br />

95

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!