q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

ar gvxvdeba. a. S a n i Z i s misazrebis sasargeblod TiTqos xevsuruli orpiriani gardauvali zmnis TurmeobiTi laparakobs. xevsurulSi aseT SemTxvevaSi -a niSnis adgilas gvaqvs -as, romelic aSkarad `ars~ (xevsurulad: as) meSvel zmnas warmoadgens. Tu am -as niSans TurmeobiTisaTvis pirveladad vcnobdiT, maSin iseTi formebi, sadac -as elementi ara gvaqvs, ukanasknelis mokvecis Sedegad unda CagveTvala. xevsurulSi gvxvdeba: dagvdgomiv _ dagvdgomiv-as scodniv xqvivnebiv... Sdr. xyonivas || xyoniv xqonivas gazZRolios || gazZRolivas Caswevivas || misweviv zdgomivas suli miaxloebivas gaxÃdios || gaxÃdivas... magram amis mixedviT zogadi daskvna ver gakeTdeba. xevsurulSi amgvari warmoeba moudis mxolod gardauval orpirian zmnebs. arc gardamavali zmnis TurmeobiT pirvelSi, arc statikur vnebiTSi -as-iT gaTavebuli forma ar gvxvdeba. aseTi warmoeba miRebuli unda iyos I da II pirTa formebis gavleniT `mivswevivar, miswevixar... miswevivas~... rac Seexeba -v-s gaCenas (misweviv), is miRebuli unda iyos an pirveli piris formis analogiiT, sadac -v meSvel zmnaSi pirveli piris niSania (mivwevi-v-ar) an -av Temis niSniT nawarmoebi `gaukeTebav, daukidebav~ tipis zmnaTa analogiiT, sadac -v-s qona TurmeobiTi pirvelisTvis morfologiur normad aris qceuli. -a sufiqsis warmomavloba meSveli zmnisagan rogorc statikur vnebiTSi, ise TurmeobiT pirvelSi mosalodneli iyo qarTvelur da sxva iberiul-kavkasiur enaTa saerTo konteqstis mixedviT 8 , ramdenadac am enebSi gvaqvs statikur zmnasTan meSveli zmnis gamoyenebis faqtebi. magram qarTveluri enebis faqtobrivi viTareba mainc ar gvaZlevs -a-s mimarTac amgvari varaudis uflebas: megrulSi meSveli zmna ixmareba erTpiriani gardauvali zmnis TurmeobiT pirvelSi (aRweriTi warmoeba), magram srulebiT ar ivaraudeba gardamavali zmnis TurmeobiTSi (SeiZleboda aseTad migveCnia - q sufiqsi, magram isic mxolod I da II pirSi). -a, romelic vlindeba statikuri vnebiTis awmyosa da gardamavali zmnis TurmeobiT pirvelSi mxoloobiTi ricxvis mesame pirSi, igive unda iyos, rac -a, romelic vnebiTSi enacvleba mesame piris Zvel niSans: TeTrdebis _ TeTrdeba, dgebis _ dgeba. rom statikuri vnebiTis awmyoSi da moqmedebiTis TurmeobiTSi es -a iseTive meoreuli unda iyos, rogoric am vnebiTSi, iqidan Cans, rom mravlobiT ricxvSi orive Sem- TxvevaSi is niSnebi gamoiyeneba, romlebic -s an -d, -n piris niSnebs Seesabameba da ara -a-s. Ddgebis, dgeba, magram: dgebian uqries, uqria _ gauqrian hgonies, hgonia _ hgonian... amgvarad, TurmeobiTi pirvelisa da statikuri vnebiTis awmyos warmoebis -ie variantis Secvla -ia variantiT iseve unda aixsnas, rogorc `Tbebis~ tipis warmoebis Secvla `Tbeba~ tipiT awmyoSi. rac Seexeba -e sufiqss (upyri-e, daudginebi-e), misi momdinareoba meSveli zmnisagan iseve mosalodnelia qarTvelur-kavkasiur enaTa konteqstSi, rogorc -a-si, magram aseTi varaudis sasargeblod sabuTebi jerjerobiT ar Cans. am mxriv saintereso iq- 8 q. l o m T a T i Z e , q sufiqsi megrulSi: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, t. I, 1946. 80

neboda imis codna, -a enacvleba CvenTvis saintereso SemTxvevaSi -e-s, Tu erTvis mas da mis Cavardnas iwvevs, e. i. `Seumosia~ formas win uswrebda `Seumosiea~ forma Tu ara? bolodroindel samecniero literaturaSi garkveulia, rom aq -e-s mokvecasTan gvaqvs saqme. 9. gardamavali zmnis TurmeobiTi meore da kavSirebiTi mesame qarTulSi Tavis Sesatyvis prefiqsiani vnebiTis relatiur formas emTxveva. erTi da igive forma konteqstis mixedviT SeiZleba mesame seriis formac iyos da misi Sesatyvisi vnebiTis meore seriis formac. sintaqsuri konstruqcia orive SemTxvevaSi erTi da igivea. meore seria (vnebiTi) mesame seria (gardamavali) damewera me igi damewera me igi dameweros me igi dameweros me igi amgvaradve ewarmoeba TurmeobiTi meore da kavSirebiTi mesame im zmnebsac, romel- Ta Sesatyvisi prefiqsiani vnebiTi enaSi ar moipoveba: momekla me igi gametexa me igi momeklas me igi gametexos me igi TurmeobiTi meorisa da kavSirebiTi mesamis sxva warmoeba gardamaval zmnebTan qarTulma ar icis. statikur zmnas qarTulSi, rogorc cnobilia, meore seriis warmoeba sakuTari fuZisagan ar SeuZlia. statikuri vnebiTi da zogi -av niSniani zmna, romelic mniSvnelobiT statikuri vnebiTis tolia, namyo drois gamosaxatavad Tavisi Sesatyvisi dinamikuri vnebiTis aoristis formas iyenebs, xolo kavSirebiTis gamosaxatavad _ mis kavSirebiT meores. upyries _ epyra, epyras (epyrobis zmnis II seriis formebi) abia _ eba, ebas (ebmebis zmnis II seria) uZlavs _ eZlo, eZlos (eZlebis ` ` ) sZinavs _ eZina, eZinos (eZinebis ` ` ) hnebavn _ eneba, enebos (enebebis ` ` ) -am Temis niSniani statikuri zmnebi qarTulSi mcirea. maT namyo uwyvetlis sufiqsiT vxedavT axal qarTulSi: Casdgams, mosdgams, mosdgamda, mosdgamdes... miuxedavad amisa, ar aris SeuZlebeli es movlena meoreulad miviCnioT iseve, rogorc bevr sxva amgvar SemTxvevaSi, da `dgams~ zmnis namyod `idga~ vivaraudoT istoriulad. maSin -av da -am Temis niSniani zmnebi iseve moeqceoda erT sibrtyeze, rogorc eqceva TurmeobiTi pirvelis warmoebisas. amgvarad, gardamavali zmnis TurmeobiTi meore da kavSirebiTi mesame, erTi mxriv, da statikuri zmnis namyo da kavSirebiTi, meore mxriv, Sesatyvisi dinamikuri vnebi- Tis aoristisa da kavSirebiTis formebs iyenebs. amitom, Tu gvaqvs erTi Ziridan nawarmoebi moqmedebiTi da statikuri vnebiTi, pirvelis meore TurmeobiTi meoris namyos daemTxva, xolo pirvelis mesame kavSirebiTi _ meoris kavSirebiTs. statikuri moqmedebiTi (mesame seria) epyra, epyras daepyra, daepyras eba, ebas daeba, daebas ewera, eweros daewera, daeweros 10. svanurSi gardamavali zmnis TurmeobiTi meore dinamikuri vnebiTis aoristTan siaxloves gviCvenebs. `namyo winarewarsuls namyo srulisagan aoristSi gamoyenebu- 81

neboda imis codna, -a enacvleba CvenTvis saintereso SemTxvevaSi -e-s, Tu erTvis mas<br />

da mis Cavardnas iwvevs, e. i. `Seumosia~ formas win uswrebda `Seumosiea~ forma Tu<br />

ara? bolodroindel samecniero literaturaSi garkveulia, rom aq -e-s mokvecasTan<br />

gvaqvs saqme.<br />

9. gardamavali zmnis TurmeobiTi meore da kavSirebiTi mesame qarTulSi Tavis Sesatyvis<br />

prefiqsiani vnebiTis relatiur formas emTxveva. erTi da igive forma konteqstis<br />

mixedviT SeiZleba mesame seriis formac iyos da misi Sesatyvisi vnebiTis meore<br />

seriis formac. sintaqsuri konstruqcia orive SemTxvevaSi erTi da igivea.<br />

meore seria (vnebiTi) mesame seria (gardamavali)<br />

damewera me igi damewera me igi<br />

dameweros me igi dameweros me igi<br />

amgvaradve ewarmoeba TurmeobiTi meore da kavSirebiTi mesame im zmnebsac, romel-<br />

Ta Sesatyvisi prefiqsiani vnebiTi enaSi ar moipoveba:<br />

momekla me igi gametexa me igi<br />

momeklas me igi gametexos me igi<br />

TurmeobiTi meorisa da kavSirebiTi mesamis sxva warmoeba gardamaval zmnebTan<br />

qarTulma ar icis.<br />

statikur zmnas qarTulSi, rogorc cnobilia, meore seriis warmoeba sakuTari<br />

fuZisagan ar SeuZlia. statikuri vnebiTi da zogi -av niSniani zmna, romelic mniSvnelobiT<br />

statikuri vnebiTis tolia, namyo drois gamosaxatavad Tavisi Sesatyvisi dinamikuri<br />

vnebiTis aoristis formas iyenebs, xolo kavSirebiTis gamosaxatavad _ mis<br />

kavSirebiT meores.<br />

upyries _ epyra, epyras (epyrobis zmnis II seriis formebi)<br />

abia _ eba, ebas (ebmebis zmnis II seria)<br />

uZlavs _ eZlo, eZlos (eZlebis ` ` )<br />

sZinavs _ eZina, eZinos (eZinebis ` ` )<br />

hnebavn _ eneba, enebos (enebebis ` ` )<br />

-am Temis niSniani statikuri zmnebi qarTulSi mcirea. maT namyo uwyvetlis sufiqsiT<br />

vxedavT axal qarTulSi:<br />

Casdgams, mosdgams, mosdgamda, mosdgamdes...<br />

miuxedavad amisa, ar aris SeuZlebeli es movlena meoreulad miviCnioT iseve, rogorc<br />

bevr sxva amgvar SemTxvevaSi, da `dgams~ zmnis namyod `idga~ vivaraudoT istoriulad.<br />

maSin -av da -am Temis niSniani zmnebi iseve moeqceoda erT sibrtyeze, rogorc<br />

eqceva TurmeobiTi pirvelis warmoebisas.<br />

amgvarad, gardamavali zmnis TurmeobiTi meore da kavSirebiTi mesame, erTi mxriv,<br />

da statikuri zmnis namyo da kavSirebiTi, meore mxriv, Sesatyvisi dinamikuri vnebi-<br />

Tis aoristisa da kavSirebiTis formebs iyenebs. amitom, Tu gvaqvs erTi Ziridan nawarmoebi<br />

moqmedebiTi da statikuri vnebiTi, pirvelis meore TurmeobiTi meoris namyos<br />

daemTxva, xolo pirvelis mesame kavSirebiTi _ meoris kavSirebiTs.<br />

statikuri moqmedebiTi (mesame seria)<br />

epyra, epyras daepyra, daepyras<br />

eba, ebas daeba, daebas<br />

ewera, eweros daewera, daeweros<br />

10. svanurSi gardamavali zmnis TurmeobiTi meore dinamikuri vnebiTis aoristTan<br />

siaxloves gviCvenebs. `namyo winarewarsuls namyo srulisagan aoristSi gamoyenebu-<br />

81

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!