q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
vnebiTisTvis gvaqvs daingra, daimtvra. 5 sadac formaTa damTxvevis saSiSroeba ar aris, SegvrCa -ia daboloebiani formebi: miewia, ewvia, moexvia da misT. es erT-erTi gza iyo moqmedebiTi da vnebiTi gvaris zmnaTa garCevisa. -ev sufiqsian zog zmnas aRar SerCa vnebiTis warmoebis unari moqmedebiTTan dam- Txvevisa da meorenairi formebis uqonlobis gamo. aseT SemTxvevaSi aRwerilobiTi vnebiTiT Seicvala mosalodneli organuli warmoeba. aseTi zmnebia, magaliTad, ikvlevs, iwvevs, sZlevs, aCvevs, arbevs, amCnevs da sxvebi, romelTagan gamoikvlia, moiwvia, daiZlia, SeimCnia, dairbia, daiCvia... formebi mxolod moqmedebiTis Sinaarsisaa. saTanado vnebiTebi ki aRwerilobiTad ewarmoebaT da gveqneba mxolod ase: gamokvleul iqna, mowveul iqna, daZleul iqna, SemCneul iqna, darbeul iqna, daCveul iqna da sxva. calke sakiTxia, ramdenad gamodgeba es formebi sxvadasxvagvar konkretul Sem- TxvevebSi. * * * 3. Tanamedrove saliteraturo qarTulSi yvelaze xSirad irRveva dro-kiloTa III jgufis formebis marTlwera vnebiTi gvaris zmnebisa. amgvari SemTxvevebisaTvis dadgenilia ramdenime wesi: a. erTpiriani vnebiTi gvaris zmnebi TurmeobiT pirvelSi (kiTxvaze ra uqnia?) rTuli Sedgenilobisaa. kerZod, namyo drois mimReobisa da meSveli zmnis awmyos formisagan Sedgeba (da-v-badebul-var, ga-v-zrdil-var) Zvel qarTulSi pirveli piris niSani -v- mimReobis win ar ixmareboda, pirveli piri aRiniSneboda mxolod meSveli zmniT, romelic yvela sxva pirSic srulad iyo warmodgenili, e. i. gvqonda aRweri- Ti warmoeba: mx. gazrdil var mr. gazrdil varT gazrdil xar gazrdil xarT gazrdil ars gazrdil arian II pirSi mxolod marTlwera Seicvala, erTmaneTs Seerwya mimReoba da meSveli zmna (gazrdilxar, gazrdilxarT). I pirSi ki mimReobis formaSi, zmniswinis Semdeg CaerTo subieqturi piris niSani da dRes sadavo aRar aris formebi: gavzrdilvar, davbadebulvar, gavzrdilvarT, davbadebulvarT. subieqturi pirveli piris niSani meSveli zmnis winac aris SenarCunebuli. 6 b. TurmeobiTi meore (ra meqna? kiTxvaze) amgvar zmnebs ase ewarmoebaT: mimReobis fuZes daerTvis meSveli zmnis namyo ZiriTadis forma: gavzrdiliyav davbadebuliyav gazrdiliyav dabadebuliyav gazrdiliyo dabadebuliyo gavzrdiliyaviT davbadebuliyaviT gazrdiliyaviT dabadebuliyaviT gazrdiliyvnen davbadebuliyvnen organul warmoebaze gadasvla aq damTavrebulia imiT, rom meSvel zmnaSi subieqturi pirveli piris niSani aRar ixmareba; igi mimReobis win CaerTo imgvaradve, rogorc TurmeobiT pirvelSi. amitom erTpiriani vnebiTi gvaris zmnebisaTvis TurmeobiT II-Si swori formebia: gavzrdiliyav, gavmTbariyav, avSenebuliyav da misT. 7 5 `qarTuli saliteraturo enis normebi”, I, 1970, gv. 207-210. 6 iqve, gv. 211-213. 7 iqve. 56
g. orpiriani vnebiTi gvaris zmnebis I da II TurmeobiTis formaTa marTlwerisaTvis pirvel rigSi unda gvaxsovdes ukve naTqvami obieqturi mesame piris niSnis mar- Tlweris Sesaxeb: raki am zmnebs am formebSi xmovanTavsarTebi aRar uCanT, aucilebeli xdeba mesame obieqturi piris niSnis warmodgena, Tu zmnis dasawyisi Tanxmovani ar uSlis xels; ase: ahkidebia, mihgebebia, waswydomia, dasjaxebia, gastirebia da a. S. d. orpiriani vnebiTi gvaris zmnebis I TurmeobiTis formebic erTpirianTa msgavsad iwarmoeba nawilobrivad. am SemTxvevaSic saliteraturo qarTulis dRevandeli sistemiT es formebi meSvelzmniania da kanonieria I pirisaTvis iseTi formebi, romlebSic var meSveli zmnac moipoveba da v prefiqsic: movhferebivar, mivhgebebivar, movhkvdomivar, SevsZulebivar da a. S. oRond amgvar formebSi, Tumca, saerTod, savaldebuloa obieqturi mesame piris h- an s- prefiqsis xmareba, dasaSvebadaa miCneuli Semdegi: roca zmnis formaSi III irib obieqtur pirTan erTad I subieqturi piria warmodgenili, pirveli subieqturi piris v- niSnis Semdeg h- da s- prefiqsebi aRar ixmarebodes. amgvarad, mivhgebebivar da mivgebebivar Tanabaruflebiani paraleluri formebia. aseve: movhferebivar da movferebivar movhkvdomivar da movkvdomivar SevsZulebivar da SevZulebivar da misTanebi. 8 e: orpiriani vnebiTi gvaris zmnebis I TurmeobiTis formaTa sawarmoeblad meSveli zmna erTvis ara mimReobis fuZes, aramed zmnur fuZes: mo-v-fereb-i-var, Se-v-Zuleb-i-var da a. S. zogjer Tanamedrove qarTulSi gvxvdeba darRvevebi am wesisa: erTpirianTa msgavsad amosaval fuZed aseT zmnebTanac mcdarad mimReobis fuZea miCneuli. Segvxvdeba mo-v-ferebul-var, Se-v-Zulebul-var da misTanebi, romlebic dialeqtizmad unda CaiTvalos. 3. orpiriani vnebiTi gvaris zmnebis II TurmeobiTis formaTa warmoeba ufro metadaa gansxvavebuli erTpiriani zmnebis warmoebisagan. jer erTi, aqac amosavalia ara mimReobis fuZe, aramed zmnisa, romelsac erTpirianTa -iyav meSveli zmnis magivrad aq erTvis -od-i daboloeba. amgvari warmoeba gabatonebulia Tanamedrove saliteraturo qarTulSi da istoriuli TvalsazrisiTac gamarTlebulia. amitom unda ixmarebodes mxolod amgvari formebi: ra meqna? _ movferebodi, movkvdomodi, SevZulebodi mohferebodi, mohkvdomodi, SesZulebodi mohfereboda, mohkvdomoda, SesZuleboda. 9 miuxedavad amisa, jer kidev xSiria amgvar formaTa marTlwarmoebisa da marTlweris darRvevis SemTxvevebi. kerZod, erTi mxriv, gvxvdeba -od-i (-od-a) warmoebis magivrad -iyav (-iyo) meSvelzmniani formebi: damalviyo, dasdgomiyo, gasCeniyo da misT. meore mxriv, erTpirianTa msgavsad am nakvTis forma gvxvdeba mimReobis fuZeze dar- Tuli meSveli zmniT: Sexvedriliyo, migebebuliyo, ziarebuliyo, SeerTebuliyo da sxva (nacvlad formebisa: Sexvedroda, mihgebeboda, ziareboda, SeerTeboda). `is am muSaobaSi iyo, rodesac glaxam miaxwia darialis cixes, sadac unda Seer- Tebuliyo sxva mgzavrebs da jars” (a. yazb). amgvari movlenebi umTavresad aRmosavleT saqarTvelodan gamosul nawerebSi SeiniSneba, radgan aRmosavluri dialeqtebisTvisaa damaxasiaTebeli. Tanamedrove saliteraturo enis norma istoriulad swori formis dakanonebas moiTxovs. orpiriani vnebiTi gvaris zmnebisaTvis TurmeobiTi II-is kanonieri formebia Semdegi: ra meqna? v-u-erT-d-eb-i- (me mas) zmnisTvis: 8 `normebi~, gv. 201. 9 iqve, gv. 214. 57
- Page 5 and 6: lopis kunZuls niSnavs: Πελοπό
- Page 7 and 8: da, roca qaragmas gavxsniT da Zvel
- Page 9 and 10: merme Camodga S e r T u l T a (*501
- Page 11 and 12: 3. Sexewie bolnisis sionis sakurTxe
- Page 13 and 14: gramatikuli subieqti zogierT gardau
- Page 15 and 16: gansakuTrebiT naTlad Cans subieqti
- Page 17 and 18: luri mxare, aramed am zmnebis mniSv
- Page 19 and 20: da, yvarebia, eyvareba; uyvardes, y
- Page 21 and 22: fologiurad gagebuli da dafasebulia
- Page 23 and 24: Tqmulis Semdeg advili gadasawyvetia
- Page 25 and 26: vTqvaT, rom `moaqvs~ da `mohyavs~ i
- Page 27 and 28: gardauvalma zmnebma ki sazogadod in
- Page 29 and 30: dinamikurs, kerZod, gamoxatavs dina
- Page 31 and 32: gramatikulma subieqtma sabolood dak
- Page 33 and 34: Tavis adgils. es procesi enis ganvi
- Page 35 and 36: ⎡ i⎤ sga / ska da qa zmniswineb
- Page 37 and 38: gamoekueTa kldisagan (DE mT 27, 60)
- Page 39 and 40: ma- zmniswini yovelgvari asimilacii
- Page 41 and 42: amitom is I piris myofobis areSi ig
- Page 43 and 44: war- zmniswinis zemoaRniSnuli mniSv
- Page 45 and 46: mimarTulebas gadmoscems; mag.: a R
- Page 47 and 48: 7. uku-, wiaR-. Zvel qarTulSi iSvia
- Page 49 and 50: Sinaarsobrivi an stiluric aris, ker
- Page 51 and 52: lian xSirad aris warmodgenili erTi
- Page 53 and 54: seburi daboloebiTac, magaliTad: ibm
- Page 55: tipis vnebiTebSic (gaTbnen, aSendne
- Page 59 and 60: zog SemTxvevaSi gamoCndeba), magram
- Page 61 and 62: saTvis. asea sil. xundaZesTan, ias.
- Page 63 and 64: 1. awmyosagan iwarmoeba (`awmdgomis
- Page 65 and 66: gan gansxvavebiT, TurmeobiTi meore,
- Page 67 and 68: axsna mecnierebis mizans warmoadgen
- Page 69 and 70: TulSi gvaqvs (ubrZanebies, dauteveb
- Page 71 and 72: Zveli qarTulis ZeglebSi ar mogvepov
- Page 73 and 74: struqciis ganviTarebis meqanizmi? T
- Page 75 and 76: velSi SeiZleba warmodgenili iyos pi
- Page 77 and 78: viCnioT. sailustraciod SeiZleba pir
- Page 79 and 80: nareobs -en sufiqsisagan, romlic zm
- Page 81 and 82: neboda imis codna, -a enacvleba Cve
- Page 83 and 84: umTavresad e, ufro iSviaTad o/i rig
- Page 85 and 86: gvaqvs prefiqsiani dinamikuri vnebi
- Page 87 and 88: 87 ivane qavTaraZe dro-kiloTa mesam
- Page 89 and 90: Ruawli keTili mogiRuawebies: xanZT.
- Page 91 and 92: moTxr. 278. ukanaskneli valdebuli i
- Page 93 and 94: aq moeyarnaT Tavi alvanel mwyemsebs
- Page 95 and 96: meore TurmeobiTis zemoT moyvanilma
- Page 97 and 98: sis gavrcelebisaken ufroa midrekile
- Page 99 and 100: yvela am tipis zmnaSi? -n marTlac,
- Page 101 and 102: mimReobis warmoeba qarTulSi 1 101 e
- Page 103 and 104: kÂrn-e _ m-i-kÂr-s, mo-cal-e _ i-
- Page 105 and 106: tyuv-an, m-tkiv-an, m-siv-an, m-civ
vnebiTisTvis gvaqvs daingra, daimtvra. 5<br />
sadac formaTa damTxvevis saSiSroeba ar aris, SegvrCa -ia daboloebiani formebi:<br />
miewia, ewvia, moexvia da misT. es erT-erTi gza iyo moqmedebiTi da vnebiTi gvaris<br />
zmnaTa garCevisa.<br />
-ev sufiqsian zog zmnas aRar SerCa vnebiTis warmoebis unari moqmedebiTTan dam-<br />
Txvevisa da meorenairi formebis uqonlobis gamo. aseT SemTxvevaSi aRwerilobiTi<br />
vnebiTiT Seicvala mosalodneli organuli warmoeba. aseTi zmnebia, magaliTad, ikvlevs,<br />
iwvevs, sZlevs, aCvevs, arbevs, amCnevs da sxvebi, romelTagan gamoikvlia, moiwvia,<br />
daiZlia, SeimCnia, dairbia, daiCvia... formebi mxolod moqmedebiTis Sinaarsisaa.<br />
saTanado vnebiTebi ki aRwerilobiTad ewarmoebaT da gveqneba mxolod ase: gamokvleul<br />
iqna, mowveul iqna, daZleul iqna, SemCneul iqna, darbeul iqna, daCveul iqna da<br />
sxva. calke sakiTxia, ramdenad gamodgeba es formebi sxvadasxvagvar konkretul Sem-<br />
TxvevebSi.<br />
* * *<br />
3. Tanamedrove saliteraturo qarTulSi yvelaze xSirad irRveva dro-kiloTa III<br />
jgufis formebis marTlwera vnebiTi gvaris zmnebisa. amgvari SemTxvevebisaTvis dadgenilia<br />
ramdenime wesi:<br />
a. erTpiriani vnebiTi gvaris zmnebi TurmeobiT pirvelSi (kiTxvaze ra uqnia?)<br />
rTuli Sedgenilobisaa. kerZod, namyo drois mimReobisa da meSveli zmnis awmyos<br />
formisagan Sedgeba (da-v-badebul-var, ga-v-zrdil-var) Zvel qarTulSi pirveli piris<br />
niSani -v- mimReobis win ar ixmareboda, pirveli piri aRiniSneboda mxolod meSveli<br />
zmniT, romelic yvela sxva pirSic srulad iyo warmodgenili, e. i. gvqonda aRweri-<br />
Ti warmoeba:<br />
mx. gazrdil var mr. gazrdil varT<br />
gazrdil xar gazrdil xarT<br />
gazrdil ars gazrdil arian<br />
II pirSi mxolod marTlwera Seicvala, erTmaneTs Seerwya mimReoba da meSveli<br />
zmna (gazrdilxar, gazrdilxarT). I pirSi ki mimReobis formaSi, zmniswinis Semdeg<br />
CaerTo subieqturi piris niSani da dRes sadavo aRar aris formebi:<br />
gavzrdilvar, davbadebulvar,<br />
gavzrdilvarT, davbadebulvarT.<br />
subieqturi pirveli piris niSani meSveli zmnis winac aris SenarCunebuli. 6<br />
b. TurmeobiTi meore (ra meqna? kiTxvaze) amgvar zmnebs ase ewarmoebaT: mimReobis<br />
fuZes daerTvis meSveli zmnis namyo ZiriTadis forma:<br />
gavzrdiliyav davbadebuliyav<br />
gazrdiliyav dabadebuliyav<br />
gazrdiliyo dabadebuliyo<br />
gavzrdiliyaviT davbadebuliyaviT<br />
gazrdiliyaviT dabadebuliyaviT<br />
gazrdiliyvnen davbadebuliyvnen<br />
organul warmoebaze gadasvla aq damTavrebulia imiT, rom meSvel zmnaSi subieqturi<br />
pirveli piris niSani aRar ixmareba; igi mimReobis win CaerTo imgvaradve, rogorc<br />
TurmeobiT pirvelSi. amitom erTpiriani vnebiTi gvaris zmnebisaTvis TurmeobiT<br />
II-Si swori formebia:<br />
gavzrdiliyav, gavmTbariyav, avSenebuliyav da misT. 7<br />
5 `qarTuli saliteraturo enis normebi”, I, 1970, gv. 207-210.<br />
6 iqve, gv. 211-213.<br />
7 iqve.<br />
56