q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

e) axal qarTulSi Se- zmniswini gadmoscems zeviTa mimarTulebasac 18 ; mag.: urems S e u g d e s (yazb. 34). Renerals moarTves Cinebuli cxeni, romelzedac S e b r Z a n d a (iqve, 116); zecas Sestyorcnis (Wola, 40) da sxv. es mniSvneloba kargad daculia SeRma zmnisarTSic, romelsac daRma upirispirdeba. mniSvnelobis mxriv Se- zmniswins gan- upirispirdeba. gan- aRniSnavs: a) moZraobis mimarTulebas Signidan gareT; mag.: da g a n v i d a taZrisa misgan (C iov. 8, 59)... xolo raJams suli arawmindaÁ g a n v i d i s k a c i s a g a n . . . (DE mT 12, 43); ganasxa sulebi igi (C mT 8, 16); ganÃades igi gare (C iov. 9, 34).. gamovida... saxlsa misgan (mT 13, 1); g a m o h y v a n d a igi taZriT (SuS. IX2). b) war- zmniswinis msgavsad, gan- zogjer mi- zmniswinTan saziaro funqcias avlens; gadmoscems aqedan iqeT mimarTulebas; mag.: ganyo Ãeli da Seaxo mas (l 5, 13); Sdr. m i y o Ãeli misi da Seaxo mas (mrk 1, 41); munquesve Ãeli g a n u x a r a yl˜Ta (saba asur. 17). g) sxva zmniswinTagan gan-is funqcia imiT gansxvavdeba, rom igi zogjer iseT mniSvnelobas gadmoscems, romelic garkveul mimarTulebas ar gulisxmobs. aRniSnavs mocilebas, moSorebas da amave funqciiT Tandebuladac ixmareba; mag.: coli Seni gandgomil ars Sengan (SuS. IV9); g a n e t e v a wmidaÁ SuSanik (iqve, VI20); da viTarca g a n e S o r n e s igini... (C mT 2, 13); aRmoiRe igi da g a n a g d e Sengan (DE mT 5, 29). 4. aR-, da-. es ori zmniswini funqciiT urTierTs upirispirdeba ara marto zmneb- Si, aramed zmnisarTebSic, gvaqvs: aR-marT _ da-marT (aqedan: aRmarTi _ daRmarTi). egeve zmniswinebi fuZiseul masaladaa gamoyenebuli SedarebiTi xarisxis warmoebisas: u-aR-res-i _ u-da-res-i 19 . aR- zmniswini Sedis agreTve wi-aR-sa 20 da m-aR-n-ar-Si 21 . da-s pirvandel saxed dab aris miCneuli da warmoSobiT igivea, rac svanuri db (`yana~, `saxnavi miwa~) da megruli dob-er-a || dob-ir-a (`saxnavi miwa~) 22 . egeve dab daculia sxvaganac: m-dab-al-i (Sdr. m-aR-al-i), dab-a... dab-n-eb-i... u-dab-n-o... m-dab-i-o... mdab-ur... m-dab-or 23 ... aR- zmniswinSi R adreve daikarga. Zveli qarTulis ZeglebSi ukve gvxvdeba marto a-s xmarebis SemTxvevebi; mag.: rameTu a S e n e b T Tquen saflavebsa mas (C mT 23, 29); rad a h Ãs n i T kicusa magas (iqve, mrk 9, 5) a Ãd a navsa (iqve, 4, 1)... da samareni a e x u - nes... (iqve, mT 27, 52) aiRe (h. t. 371), amaRldes (iqve, 373). ufro xSiria aR- zmniswinis R Tanxmovnis dakargvis SemTxvevebi e. w. saSuali qarTulis ZeglebSi. igi ikargeba rogorc TanxmovaniT, ise xmovniT dawyebul zmneb- Si; mag.: aÃades (Sahn. II, 411), adeg (visr. 128), a v s i l iyo (iqve, 32) amaRlda (sibrZne sicr. 17), amovida (Sahn. I, 3172), amoigdo (amirandarej. 5), aages (iqve, 31), aiRon (Teimuraz II, 65), aiyvanes (visr. 14), aevseboda (Sahn. I, 2559) da sxv. amJamad Zveli saxiT SemorCenilia zogierT zmnasa da saxelzmnaSi, mag.: aRniSna, aRzarda... aRSfoTeba, aRdgena, aRmosavleTi da sxv. aR- yovelTvis sruli saxiT gvxvdeba aRiareba-Si, Zvel qarTulSi ki, piriqiT, am zmnaSi R xSirad Camocilebuli iyo; mag.: a g i a r e b Sen (mT 11, 25); a u v a r e b d e s codvaTa maTTa (C mT 3, 6); romelman a m i a r o s me winaSe kacTa (iqve, 10, 32). aR- zmniswini qvevidan zeviT moZraobas aRniSnavs, da- ki, piriqiT, zevidan qveviT 18 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 251. 19 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 254; arn. Ciqobava, saxeli fuZis uZvelesi agebuleba qarTveler enebSi, gv. 26. 20 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, gv. 255. 21 a r n . C i q o b a v a , saxelis fuZis uZvelesi agebuleba, gv. 26. 22 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 254; arn. Ciqobava, saxelis fuZis uZvelesi agebuleba, gv. 27. 23 a r n . C i q o b a v a , saxelis fuZis uZvelesi agebuleba, gv. 15-16. 44

mimarTulebas gadmoscems; mag.: a R v i d a mTasa (mT 5, 1); upyra Ãeli da a R a d g i n a igi (mrk 1, 31); maSin... aRmoiyvana... udabnod (DE mT 4, 1); aRmovidoda wylisa misgan (mT 3, 16)... romelime d a v a r d a gzasa zeda (iqve, 13, 14); SeTxzes gჳrgჳni ekal- Tagan da d a a d g e s Tavsa missa (iov. 19, 2); d a m o à e d magier (x. t. 385); cremlni... d a m o s d i o d e s (saba asur. 10); d a m o v i d o d a igi mier mTiT (C mT 8, 1); da maskulavni zeciT d a m o c ჳv n e b u l iyvnen (iqve, mrk 13, 25)... amJamad rTuli damo- zmniswini aRar gvxvdeba, igi SemorCenilia mxolod damokidebul-Si da misgan warmoqmnil sityvebSi. misi adgili Camo- zmniswinma daiWira. mimarTulebis gadmocemis SesaZlebloba da- zmniswinisa sxvebTan SedarebiT ufro SezRudulia. es igrZnoba ara marto Tanamedrove saliteraturo enaSi, aramed arsebiTad ase iyo Zvel qarTulSic. erTi mxriT, Tu am zmniswins mimarTulebis aRniSvnis funqcia TandaTan Camoscilda da Ca-s daekisra, meore mxriT, man gaiCina meoreuli mniSvneloba. meoreulia moqmedebis intesiobis aRniSvna, rac pirdapiri obieqtis simravlis gamoxatvaSi mdgomareobs24 . Zvel qarTulSi da-s es funqcia ar gaaCnda, radgan pirdapiri obieqtis mravlobiTobas zmnaSi specialuri formanti (en, n) gadmoscemda. e. w. saSual qarTulSi, roca es formanti xmarebidan gadavarda, nawilobriv da-s daekisra es funqcia. am mniSvnelobiT da- zmniswins xSirad vxvdebiT, magaliTad, `vefxistyaosanSi~; mag.: yvela kai d a a m d i d r e T , saboZvriTa aavseniT (164); misi yvelai d a m o s a . . . (682); d a v k a z m e T navi, katarRa da ricxvi spaTa jarisa (613). da- zmniswini am funqciiT amJamad qarTuli enis aRmosavlur kiloebSi ufro xSirad gvevlineba: mag.: d a à k a z m a v s ÃarT (xevs.); nafexurebi d a z o m a ; taqnebi d a a v - so (qarTluri); qalebi daaTxova (kaxuri) da sxv. yvela am zmnasTan da- sxva zmniswiniT Seicvleba, Tuki obieqti mxoloobiTSi iqneba: gaamdidra, Semosa, SevkazmeT, gazoma, aavso, gaaTxova da sxv. da- zmniswinis Tavisebureba imaSic mdgomareobs, rom erTsa da imave zmnaSi mniSvnelobis Seucvlelad igi zogjer sxva zmniswins inacvlebs xolme; mag.: g a n u k  r d e - boda ersa mas (mT 7, 28) _ d a u k  r d e b o d a ersa mas (iqve, 9, 13); ixiles igi da g a - n u k  r d a (l 2, 48) _ ixiles raÁ ese erman man, d a u k  r d a (mT 9, 8); igini S e w u x - n e s friad (mT 17, 23) _ d a w u x n e s friad (C mT 26, 22); esma raÁ ese mas, S e w u x n a (iqve, l 18, 23) _ igi d a w u x n a sityuasa mas zeda (iqve, mrk 10, 22); gulni maTni S e - s u l e b u l iyvnes (iqve, 6, 52) _ iyvnes gulni maTni d a s u l e b u l (DE) da sxv. 5. STa-. samecniero literaturaSi aRniSnulia, rom es zmniswini warmoSobiT rTulia, warmomdgaria Se- da da- zmniswinis SeerTebiT: Se+da→Sda→STa→Ca. yvela fonetikuri procesi (xmovnis reduqcia, asimilacia, TanxmovanTa Serwyma) Zvel qarTulSive Catarda. am periodis ZeglebSi STa- zmniswini Ca-s saxiTac gvxvdeba; mag.: C a v i - d e s mdinared wmidad iordaned (kim. I, 4); aRiRo astami da uxeTqna mas Tavsa, da C a - h f l a , da Tuali erTi daubuSta (SuS. VI15_16); `ismine Cemi da C a m o v e d taZrad...~ (iqve, XIII 13_14). am saxiT igi mtkiced fexs ikidebs meTerTmete saukunidan da sabolood batondeba kidec. mas Semdeg, rac Ca- miviReT, STa- erTbaSad ar gamosula xmarebidan. Ca-s paralelurad igi dasturdeba saSuali saukuneebis ZeglebSi; mag.: daaSTves da S T a a g d e s ormoSi (sibrZne sicr. 139); budesa... S T a x d e s (qilila da dam. 17); budeTa S T a x d e - b o d a (iqve, 30). Sdr. C a i v s o mzesa Tana (visr. 25); C a j d a xomaldsa (sibrZne sicr. 12); mdinaresa C a y a r a (iqve, 10); C a i d v a Cemze avi guli (rusudan. 1016). Zveli saxiT es zmniswini ukanasknel xanebamdisac SemogvrCa rig zmnebsa da nazmnar saxelebSi; mag.: STa-goneba, STa-momavloba, STa-beWdileba, STa-nTqmuli. Zvel qarTulSi kargad igrZnoboda STa-Si Serwymuli orive zmniswinis (Se+da) 24 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 248-249. 45

e) axal qarTulSi Se- zmniswini gadmoscems zeviTa mimarTulebasac 18 ; mag.: urems<br />

S e u g d e s (yazb. 34). Renerals moarTves Cinebuli cxeni, romelzedac S e b r Z a n d a<br />

(iqve, 116); zecas Sestyorcnis (Wola, 40) da sxv. es mniSvneloba kargad daculia<br />

SeRma zmnisarTSic, romelsac daRma upirispirdeba.<br />

mniSvnelobis mxriv Se- zmniswins gan- upirispirdeba.<br />

gan- aRniSnavs:<br />

a) moZraobis mimarTulebas Signidan gareT; mag.: da g a n v i d a taZrisa misgan (C<br />

iov. 8, 59)... xolo raJams suli arawmindaÁ g a n v i d i s k a c i s a g a n . . . (DE mT 12, 43);<br />

ganasxa sulebi igi (C mT 8, 16); ganÃades igi gare (C iov. 9, 34).. gamovida...<br />

saxlsa misgan (mT 13, 1); g a m o h y v a n d a igi taZriT (SuS. IX2).<br />

b) war- zmniswinis msgavsad, gan- zogjer mi- zmniswinTan saziaro funqcias avlens;<br />

gadmoscems aqedan iqeT mimarTulebas; mag.: ganyo Ãeli da Seaxo mas (l 5,<br />

13); Sdr. m i y o Ãeli misi da Seaxo mas (mrk 1, 41); munquesve Ãeli g a n u x a r a yl˜Ta<br />

(saba asur. 17).<br />

g) sxva zmniswinTagan gan-is funqcia imiT gansxvavdeba, rom igi zogjer iseT mniSvnelobas<br />

gadmoscems, romelic garkveul mimarTulebas ar gulisxmobs. aRniSnavs<br />

mocilebas, moSorebas da amave funqciiT Tandebuladac ixmareba; mag.: coli Seni<br />

gandgomil ars Sengan (SuS. IV9); g a n e t e v a wmidaÁ SuSanik (iqve, VI20); da viTarca<br />

g a n e S o r n e s igini... (C mT 2, 13); aRmoiRe igi da g a n a g d e Sengan (DE mT 5, 29).<br />

4. aR-, da-. es ori zmniswini funqciiT urTierTs upirispirdeba ara marto zmneb-<br />

Si, aramed zmnisarTebSic, gvaqvs: aR-marT _ da-marT (aqedan: aRmarTi _ daRmarTi).<br />

egeve zmniswinebi fuZiseul masaladaa gamoyenebuli SedarebiTi xarisxis warmoebisas:<br />

u-aR-res-i _ u-da-res-i 19 . aR- zmniswini Sedis agreTve wi-aR-sa 20 da m-aR-n-ar-Si 21 .<br />

da-s pirvandel saxed dab aris miCneuli da warmoSobiT igivea, rac svanuri db<br />

(`yana~, `saxnavi miwa~) da megruli dob-er-a || dob-ir-a (`saxnavi miwa~) 22 . egeve dab daculia<br />

sxvaganac: m-dab-al-i (Sdr. m-aR-al-i), dab-a... dab-n-eb-i... u-dab-n-o... m-dab-i-o... mdab-ur...<br />

m-dab-or 23 ...<br />

aR- zmniswinSi R adreve daikarga. Zveli qarTulis ZeglebSi ukve gvxvdeba marto<br />

a-s xmarebis SemTxvevebi; mag.: rameTu a S e n e b T Tquen saflavebsa mas (C mT 23, 29);<br />

rad a h Ãs n i T kicusa magas (iqve, mrk 9, 5) a Ãd a navsa (iqve, 4, 1)... da samareni a e x u -<br />

nes... (iqve, mT 27, 52) aiRe (h. t. 371), amaRldes (iqve, 373).<br />

ufro xSiria aR- zmniswinis R Tanxmovnis dakargvis SemTxvevebi e. w. saSuali<br />

qarTulis ZeglebSi. igi ikargeba rogorc TanxmovaniT, ise xmovniT dawyebul zmneb-<br />

Si; mag.: aÃades (Sahn. II, 411), adeg (visr. 128), a v s i l iyo (iqve, 32) amaRlda (sibrZne<br />

sicr. 17), amovida (Sahn. I, 3172), amoigdo (amirandarej. 5), aages (iqve, 31), aiRon (Teimuraz<br />

II, 65), aiyvanes (visr. 14), aevseboda (Sahn. I, 2559) da sxv.<br />

amJamad Zveli saxiT SemorCenilia zogierT zmnasa da saxelzmnaSi, mag.: aRniSna,<br />

aRzarda... aRSfoTeba, aRdgena, aRmosavleTi da sxv. aR- yovelTvis sruli saxiT<br />

gvxvdeba aRiareba-Si, Zvel qarTulSi ki, piriqiT, am zmnaSi R xSirad Camocilebuli<br />

iyo; mag.: a g i a r e b Sen (mT 11, 25); a u v a r e b d e s codvaTa maTTa (C mT 3, 6); romelman<br />

a m i a r o s me winaSe kacTa (iqve, 10, 32).<br />

aR- zmniswini qvevidan zeviT moZraobas aRniSnavs, da- ki, piriqiT, zevidan qveviT<br />

18 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 251.<br />

19 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 254; arn. Ciqobava, saxeli fuZis<br />

uZvelesi agebuleba qarTveler enebSi, gv. 26.<br />

20 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, gv. 255.<br />

21 a r n . C i q o b a v a , saxelis fuZis uZvelesi agebuleba, gv. 26.<br />

22 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 254; arn. Ciqobava, saxelis fuZis<br />

uZvelesi agebuleba, gv. 27.<br />

23 a r n . C i q o b a v a , saxelis fuZis uZvelesi agebuleba, gv. 15-16.<br />

44

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!