q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

(Tekl. 92). am zmnisganaa warmoqmnili m i u T x r o b e l i : da iyo Jamsa mas mwuxarebaÁ m i u T x r o b e l i (saba asur. 14). Zvel qarTulSi miuTxra zmnas sapirispiro martivi zmniswiniani (mouTxra) forma ar hqonda, magram iyenebda rTul warmo- zmniswins; mag.: manca w a r m o u T x r a amisve pasuxisa msgavsad (xanZT. kg 26); w a r m o u T x r a y˜i saqmჱ Cemi (kim. I, 24). miuTxra-s msgavsad gvxvdeba mihrqua-c; mag.: netarman man ara ismina, aramed m i h - rqua (xanZT. nv62); SuSanik m i h r q u a esreT (SuS. XII3). z) uzmniswinoa amJamad zmna viyide (viyidi, viyido), Zvel qarTulSi ki es zmna wyvetilSi xSirad mo- zmniswins dairTavda xolme: mag.: ganyida yovelive, raÁca aqunda da m o i y i d a agaraki igi (DE mT 13, 44); m o i y i d e s miT agaraki igi mekecisaÁ... (C mT 27, 7). axal qarTulSi ga- zmniswins gayida zmnaSi sapirispiro an Se- aqvs (Seisyida), an kidev zmna upreverboa (iyida). esa da zeviT aRniSnuli msgavsi faqtebi miuTiTeben, rom axalTan SedarebiT Zvel qarTulSi ufro TvalsaCinod igrZnoboda zmniswinTa mier mimarTulebis aRniSvnis funqcia. axal qarTulSi zogierTma zmniswinianma zmnam Zveli sapirispiro formebi dakarga da amdenad zmniswinis mniSvnelobac erTgvarad daiCrdila; zogierT zmnas ki sruliad Camoscilda zmniswini da amJamad mimarTulebis aRniSvnas veRar axerxebs. T) rigi zmnebi an mxolod mi- zmniswins iyeneben, an kidev _ mo-s, orive erTad (sapirispiro formebi) maT ar gaaCniaT; magaliTad: m i i c v a l e amier iqi (mT 17, 20); mihrida da g˜neSora (saba asur. 8); sarecelsa z ˜a mieZina (xanZT. oe59); m i e r u - l a yovelTa da daiZines (mT 25, 5). aseTebia agreTve Semdegi zmnebi da mimReobebi: miiviwya, misustda... moCans, mosTxova, moagrova, moerida, moSorda, mowyvita, moismina, mokvda... miuvali, miuwdomeli, miwuruli, miucilebeli, miSvebuli, fermixdili da sxv. adre SesaZlebelia zogierT aseT zmnas sapirispiro formac gaaCnda, magram Semdeg Camoscilda. amas gvavaraudebinebs zeviT aRniSnuli zogierTi SemTxveva. i) mo- zmniswini moZraobis aRmniSvnel zmnebTan zogjer an garSemo moZraobas aRniSnavs, an kidev avlens imave mniSvnelobas, rasac sxva SemTxvevaSi mimo- zmniswini gadmoscems; mag.: m o v l n a yovelni wmidani adgilni (xanZT. ib 57); rameTu m o h v l i T zRuasa da Ãmelsa (C mT 23, 15 Sdr. rameTu mimoxualT zRuasa zeda da Ãmelsa DE); mohvlida dabnebsa mas garemoÁs da aswavebda (C mrk 6, 6; Sdr. m i m o i q c e o - d a garemo soflebsa mas... DE). somxur oTxTavSi am adgilas naxmaria zmna, romelic sityvasityviT garSemo svlas, garSemo trials aRniSnavs. arsebiTad aseTsave mniSvnelobas unda atarebdes mo- zmniswini aseT zmnebTan: warhÃocda mCuriTa miT, romel moertya (iov. 13, 5); Tualni moarna yovelgan (v. t. 92). k) mo- da mi- zmniswini zogjer miuTiTebs zmniT gamoxatuli moqmedebis mimdinareobaze moZraobis procesSi, siarulisas; mag.: moegeba, m o t i r o d a , cremlman misman kldeni Rarnes (v. t. 916)... miT amas m o i t y o d i a n (iqve, 1647); m i h x o c e s da m i - i s r o d e s , mindors sisxlTa moasxmides (iqve, 76). aseTi zmnebi zmniswinis gareSe gadaadgilebas ar gamoxataven, magram saTanado zmniswinebis darTvisas damatebiT Sinaarss iZenen. l) qarTulSi CvenebiTi nacvalsaxelebisa da zmnisarTebis saSualebiT sagnis siaxlove-siSore samive piris mixedviT ganirCeva: es (pirvel pirTan axlos), eg (meore pirTan axlos), is an igi (mesame pirTan axlos), aseve: aq, mand, iq da sxv. `saerTo mosazrebis Tanaxmad mosalodneli iyo, rom II pirisaken miqceuli moqmedebac aSkarad gamoCndeboda, magram qarTul enas amisi saSualeba ar moepoveba, radganac II piri is piria, romelsac eubnebian, xolo aseTi piri Cveulebriv iqve aris, sadac moubaria, 40

amitom is I piris myofobis areSi igulisxmeba...~ 10 . amis mixedviT mo- zmniswini Cveulebriv Tanabrad gadmoscems mimarTulebas rogorc pirveli, ise meore pirisaken; mag.: movidodian T q ˜n d a (x. t. 378); S e n s a moivltin (xanZT. oჱ 37); raÁTa moiwios Tquen zeda (DE mT 23, 35); mogivlino T q u e n (C iov. 15, 20) da sxv. iSviaTi araa agreTve iseTi SemTxvevebi, roca mo- zmniswini mesame pirTanac gxvdeba; mag.: mouÃdes da hmsaxurebdes m a s (C mT 4, 11); morbiodes m i s a (saba asur. 18); moarTues m a s daÃsnili erTi (C mT 9, 2); mohguares m a s (DE mT 8, 16) da sxv. erT-erTi aseTi zmna, romelic Zvel qarTulSi mesame pirTan mi- zmniswinis paralelurad mo-sac iyenebda, aris mosca; mag.: romelsa m o s c e m d a mas kacT-moyuare (SuS. XI3_4); mamaman Tq˜nmn.. m o s c e s keTili (x. t. 378); m o s c e m d a mas (kim. I. 32) da sxva mravali. es zmna am saxiT gvxvdeba momdevno periodSic. mas xmarobs rusTaveli, n. baraTaSvili, a. yazbegi, vaJa-fSavela da sxva, amJamad ki daculia mTis kiloebsa da qarTlurSi; mag.: ena m o e c a sityvisa gamomgebare (v. t. 1032)... m o e c mas sadguri myudroebisa (n. baraT. 19)... da roca m o s c e m s sicxesa-utydeba texa wylulisa (vaJa, 303); imas xma m o s c e s sxvebma (yazb. 192) da sxv. m) Zvel qarTulSi Tu micema zmnasTan mesame pirSi mi- zmniswinis nacvlad mo- ixmareboda, piriqiT, amave zmnasTan da zogierT sxvasTanac meore pirSi xSirad mo-s magier mi- zmniswini iyo gamoyenebuli; mag.: mTxove me, raÁca gnebavs, da m i g c e Sen (mrk 6, 22); ve˜mdis migesmodes locvaÁ (xanmeti mravalT. 1b22); raÁsaTჳs ese m i v - were Tquenda (SuS. II10); arca maman Tquenman m i g i t e v n e s Secodebani Tquenni (C mT 6, 15); m i g e t e v n e d S e n codvani Senni (C l 5, 20). amJamad aseTi formebi arsad ar dasturdeba. n) mi- zmniswins zogjer mo- daerTvis da vRebulobT mimo-s, romelic zogierT zmnasTan ormxriv _ aqeTa da iqiTa _ mimarTulebas aRniSnavs. mimo- Cveulebriv xolmeobiTsa da uwyvetelSi ixmareba; mag.: m i m o v a l n urwyulTa adgilTa (DE mT 12, 43); da mimorbiodes yovelsa mas soflebsa (iqve, mrk 6, 55); da ufroÁsad mimoedeboda sityuaÁ igi misi (C lk 5, 15); TmiTa m i m o i T r e v d a (SuS. VI17). axal qarTulSi aseTi mniSvneloba zmnis gaorkecebiTac gadmoicema, mag.: miavlmoavlo; midi-modis da sxv. 2. war-. am zmniswinSi gamoiyofa wa da r. r narCenia re nawilakisa, romelic zmnisarTebSi dasturdeba: ga-re, ze-re, ga-re-Se, ga-re-mo, ga-r-Se-mo (←ga-re-Se-mo), ga-rda (←ga-re-da), ga-r-na (←ga-re-na). wa-re megrul wa-le zmnisarTs ukavSirdeba, romelic Tavis mxriv iseTive Semadgenlobisaa, rogorc Ji-le, ga-le 11 . war- zmniswinis w igive unda iyos, rac w-in, w-inaSe zmnisarTebSi gvaqvs, SesaZlebelia mas ukavSirdebides agreTve a-w zmnisarTis Tanxmovani elementi. war- zmniswinis kavSiri win zmnisarTTan, rogorc amas qveviT davinaxavT, mtkicdeba msgavsi funqciiTac. war- || wa- gvxvdeba zmnisarTsa da saxelSic; mag.: winaÁswar, winaÁswar-metyueli, war-marT _ wa-marT, aqedan saxeli war-marTi. egeve war unda gvqondes wara-mara-Si. arn. Ciqobavas specialur SromaSi `war- prebervis mniSvnelobisaTvis qar- TulSi~ megrul-Wanurisa da qarTuli enis masalebis mixedviT dadasturebuli aqvs, rom war- zmniswins iseTive mniSvneloba unda hqonoda, rogoric aqvs wa-s WanurSi. mas qveviT, Zirs mimarTuleba unda gadmoeca. am mosazrebis sasargeblod isic aris aRniSnuli, rom qarTuli wa-s adgils megrulSi zogjer mi-da- zmniswini iWers, rom- lis meore komponenti swored Zirs, qveviT mimarTulebas aRniSnavs 12 . 10 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 239. 11 a r n . C i q o b a v a , war- preverbis mniSvnelobisaTvis qarTulSi, enimkis moambe, I, 1937, gv. 43. 12 i q v e , gv. 42. 41

amitom is I piris myofobis areSi igulisxmeba...~ 10 . amis mixedviT mo- zmniswini Cveulebriv<br />

Tanabrad gadmoscems mimarTulebas rogorc pirveli, ise meore pirisaken;<br />

mag.: movidodian T q ˜n d a (x. t. 378); S e n s a moivltin (xanZT. oჱ 37); raÁTa moiwios<br />

Tquen zeda (DE mT 23, 35); mogivlino T q u e n (C iov. 15, 20) da sxv.<br />

iSviaTi araa agreTve iseTi SemTxvevebi, roca mo- zmniswini mesame pirTanac<br />

gxvdeba; mag.: mouÃdes da hmsaxurebdes m a s (C mT 4, 11); morbiodes m i s a (saba asur.<br />

18); moarTues m a s daÃsnili erTi (C mT 9, 2); mohguares m a s (DE mT 8, 16) da sxv.<br />

erT-erTi aseTi zmna, romelic Zvel qarTulSi mesame pirTan mi- zmniswinis paralelurad<br />

mo-sac iyenebda, aris mosca; mag.: romelsa m o s c e m d a mas kacT-moyuare<br />

(SuS. XI3_4); mamaman Tq˜nmn.. m o s c e s keTili (x. t. 378); m o s c e m d a mas (kim. I. 32) da<br />

sxva mravali. es zmna am saxiT gvxvdeba momdevno periodSic. mas xmarobs rusTaveli,<br />

n. baraTaSvili, a. yazbegi, vaJa-fSavela da sxva, amJamad ki daculia mTis kiloebsa<br />

da qarTlurSi; mag.: ena m o e c a sityvisa gamomgebare (v. t. 1032)... m o e c mas sadguri<br />

myudroebisa (n. baraT. 19)... da roca m o s c e m s sicxesa-utydeba texa wylulisa (vaJa,<br />

303); imas xma m o s c e s sxvebma (yazb. 192) da sxv.<br />

m) Zvel qarTulSi Tu micema zmnasTan mesame pirSi mi- zmniswinis nacvlad mo- ixmareboda,<br />

piriqiT, amave zmnasTan da zogierT sxvasTanac meore pirSi xSirad mo-s<br />

magier mi- zmniswini iyo gamoyenebuli; mag.: mTxove me, raÁca gnebavs, da m i g c e Sen<br />

(mrk 6, 22); ve˜mdis migesmodes locvaÁ (xanmeti mravalT. 1b22); raÁsaTჳs ese m i v -<br />

were Tquenda (SuS. II10); arca maman Tquenman m i g i t e v n e s Secodebani Tquenni (C<br />

mT 6, 15); m i g e t e v n e d S e n codvani Senni (C l 5, 20).<br />

amJamad aseTi formebi arsad ar dasturdeba.<br />

n) mi- zmniswins zogjer mo- daerTvis da vRebulobT mimo-s, romelic zogierT<br />

zmnasTan ormxriv _ aqeTa da iqiTa _ mimarTulebas aRniSnavs. mimo- Cveulebriv xolmeobiTsa<br />

da uwyvetelSi ixmareba; mag.: m i m o v a l n urwyulTa adgilTa (DE mT 12, 43);<br />

da mimorbiodes yovelsa mas soflebsa (iqve, mrk 6, 55); da ufroÁsad mimoedeboda<br />

sityuaÁ igi misi (C lk 5, 15); TmiTa m i m o i T r e v d a (SuS. VI17).<br />

axal qarTulSi aseTi mniSvneloba zmnis gaorkecebiTac gadmoicema, mag.: miavlmoavlo;<br />

midi-modis da sxv.<br />

2. war-. am zmniswinSi gamoiyofa wa da r. r narCenia re nawilakisa, romelic zmnisarTebSi<br />

dasturdeba: ga-re, ze-re, ga-re-Se, ga-re-mo, ga-r-Se-mo (←ga-re-Se-mo), ga-rda<br />

(←ga-re-da), ga-r-na (←ga-re-na). wa-re megrul wa-le zmnisarTs ukavSirdeba, romelic<br />

Tavis mxriv iseTive Semadgenlobisaa, rogorc Ji-le, ga-le 11 .<br />

war- zmniswinis w igive unda iyos, rac w-in, w-inaSe zmnisarTebSi gvaqvs, SesaZlebelia<br />

mas ukavSirdebides agreTve a-w zmnisarTis Tanxmovani elementi.<br />

war- zmniswinis kavSiri win zmnisarTTan, rogorc amas qveviT davinaxavT, mtkicdeba<br />

msgavsi funqciiTac.<br />

war- || wa- gvxvdeba zmnisarTsa da saxelSic; mag.: winaÁswar, winaÁswar-metyueli,<br />

war-marT _ wa-marT, aqedan saxeli war-marTi. egeve war unda gvqondes wara-mara-Si.<br />

arn. Ciqobavas specialur SromaSi `war- prebervis mniSvnelobisaTvis qar-<br />

TulSi~ megrul-Wanurisa da qarTuli enis masalebis mixedviT dadasturebuli aqvs,<br />

rom war- zmniswins iseTive mniSvneloba unda hqonoda, rogoric aqvs wa-s WanurSi.<br />

mas qveviT, Zirs mimarTuleba unda gadmoeca. am mosazrebis sasargeblod isic aris<br />

aRniSnuli, rom qarTuli wa-s adgils megrulSi zogjer mi-da- zmniswini iWers, rom-<br />

lis meore komponenti swored Zirs, qveviT mimarTulebas aRniSnavs 12 .<br />

10 a . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, I, gv. 239.<br />

11 a r n . C i q o b a v a , war- preverbis mniSvnelobisaTvis qarTulSi, enimkis moambe, I, 1937, gv. 43.<br />

12 i q v e , gv. 42.<br />

41

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!