20.09.2013 Views

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

276<br />

qeTevan lomTaTiZe<br />

qarTuli enis fonologiuri modelis darRvevis gamo warmoTqmaSi 1<br />

qarTuli enis fonologiuri modeli Taviseburia da, rogorc p. uslari aRniSnavda<br />

qarTuli anbanis dasaxasiaTeblad, saerTo kavkasiuri tipisaa da misi idealuri<br />

amsaxvelia. misi idealuroba imaSi gamoixateba, rom fonologiur doneze masSi<br />

Tanxvdenilia sametyvelo bgeris Sesabamisoba niSanTan, e. i. yvela sametyvelo fonemas<br />

Sesabamisi niSani aqvs. friad sagulisxmoa isic, rom xangrZlivi da mdidari tradiciis<br />

mqone qarTul enas _ miuxedavad imisa, rom igi iyo mwignobrobis ena mravalricxovani<br />

ena-kiloebisa da xangrZlivi, mravalmxrivi, Tanac, sxvadasxva masStabisa<br />

da siZlieris kontaqtebi hqonda aseve mravalgvar mter-moyvris enebTan _ es Tavisi<br />

fonologiuri modeli qarTul enas arsebiTad ar Seucvlia TxuTmeti saukunis ganmavlobaSi.<br />

es sabedniero `konservatizmi” udidesi mniSvnelobisaa Cveni istoriuli<br />

erTianobisa, warsulTan Sinagani kontaqtis SenarCunebisa da momavalSi erovnuli<br />

simtkicisaTvis.<br />

da ai dRes, samwuxarod, isaxeba suraTi zemoT naxsenebi fonologiuri modelis<br />

moSlisa. es sagangaSoa, Tumca ara imdenad, ramdenadac leqsikur-morfologiur-sintaqsur<br />

kalkirebaTa SemTxvevebi, romlebic am bolo xanebSi walekviT emuqreba qar-<br />

Tul enas, rac araerTgzis aRniSnula da rasTanac brZola yvelas erTnairad ar<br />

gvesmis, xolo am mxriv gaweuli samuSaoebic saTanado Sedegs ar iZleva.<br />

qarTuli fonologiuri modelis Seryevis SemTxvevebi ZiriTadad w a r m o T q m i s<br />

sferoSi rCeba da, isic, epizodurad. magram, Tu amTaviTve igi ar moeqca Cveni yurad-<br />

Rebis centrSi, SesaZloa, man are gaifarToos da zog SemTxvevaSi samwerlobo ena-<br />

Sic `moiTxovos~ Tavisi adgili.<br />

sakiTxi exeba, erTi mxriv, sxva enaTa bagekbilismieri ф fonemis Semcvel sityvaTa<br />

qarTulad gadmoReba-gamoTqmas da, meore mxriv, h, q bgeraTa Semcvel ucxour fuZeTa<br />

gadmoRebas `gamaSualebeli~ enis modeliT, aseve, zogjer sxva calkeul gamoTqmasac.<br />

es zemoT dasaxelebuli faqtebi erTnairi mniSvnelobisa ar aris da maTi movlis<br />

sakiTxic gansxvavebul midgomas saWiroebs.<br />

warmoTqmis sferoSi darRvevebi yvelaze metad Seexeba ucxour fuZeebSi ф fonemas.<br />

cnobilia, rom qarTul enas aseTi fonema ar gaaCnia, magram qarTuli enis istoriaSi<br />

yofila cda xelovnurad ф asos Semotanisa. da, Tumca amas sakmaod avtoritetis mqone<br />

pirni icavdnen, qarTulSi man fesvi ver gaidga, qarTuli enis bunebas ver Seegua.<br />

axla ra viTarebaa? axla, piriqiT, `mimbaZvelobiT~, rusuli enis gavleniT (am bolo<br />

dros zogi sxva ucxouri enis gavleniTac) zogi piris (umTavresad axalgazrdaTa)<br />

gamoTqmaSi fexs ikidebs ф. sruliad gauTviTcnobiereblad ismis: kaфe, koфe, фantani,<br />

serTiфikati, da metic `maRali~ tribunidan arcTu iSviaTad gaigonebT oratorebisagan:<br />

фorums, konфerencias, konфrontacias, narkomaфias da misT.<br />

rusul enas, rogorc cnobilia, fSvinvieri bagismieri xSuli f(ph) bgera ar gaaCnia<br />

da saTanado SemTxvevebs berZnuli Tu sxva evropuli enebisas gadmoscems ф spirantiT<br />

(Sdr. rus. физика, fr. physique da sxv.). qarTul enas, romelsac Zveli literaturuli<br />

tradiciebi aqvs berZnulidan Tu sxva ph-s mqone enebidan, es fonema savsebiT<br />

adekvaturad gadmoRebuli aqvs f bgeriT. amitomac aris, rom tradiciul<br />

qarTul mwignobrobaze aRzrdil arc erT Tanamedrove qarTvel axalgazrdas dedaenaze<br />

metyvelebisas ar wamoscdeba `фizika~, aramed mtkiced ambobs fizikas, filosofias<br />

da misTanebs, magram axlad Semosul sityvebSi rusulis gziT umTavresad,<br />

1 qarTuli sityvis kulturis sakiTxebi, wigni meaTe, 1993.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!