You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
276<br />
qeTevan lomTaTiZe<br />
qarTuli enis fonologiuri modelis darRvevis gamo warmoTqmaSi 1<br />
qarTuli enis fonologiuri modeli Taviseburia da, rogorc p. uslari aRniSnavda<br />
qarTuli anbanis dasaxasiaTeblad, saerTo kavkasiuri tipisaa da misi idealuri<br />
amsaxvelia. misi idealuroba imaSi gamoixateba, rom fonologiur doneze masSi<br />
Tanxvdenilia sametyvelo bgeris Sesabamisoba niSanTan, e. i. yvela sametyvelo fonemas<br />
Sesabamisi niSani aqvs. friad sagulisxmoa isic, rom xangrZlivi da mdidari tradiciis<br />
mqone qarTul enas _ miuxedavad imisa, rom igi iyo mwignobrobis ena mravalricxovani<br />
ena-kiloebisa da xangrZlivi, mravalmxrivi, Tanac, sxvadasxva masStabisa<br />
da siZlieris kontaqtebi hqonda aseve mravalgvar mter-moyvris enebTan _ es Tavisi<br />
fonologiuri modeli qarTul enas arsebiTad ar Seucvlia TxuTmeti saukunis ganmavlobaSi.<br />
es sabedniero `konservatizmi” udidesi mniSvnelobisaa Cveni istoriuli<br />
erTianobisa, warsulTan Sinagani kontaqtis SenarCunebisa da momavalSi erovnuli<br />
simtkicisaTvis.<br />
da ai dRes, samwuxarod, isaxeba suraTi zemoT naxsenebi fonologiuri modelis<br />
moSlisa. es sagangaSoa, Tumca ara imdenad, ramdenadac leqsikur-morfologiur-sintaqsur<br />
kalkirebaTa SemTxvevebi, romlebic am bolo xanebSi walekviT emuqreba qar-<br />
Tul enas, rac araerTgzis aRniSnula da rasTanac brZola yvelas erTnairad ar<br />
gvesmis, xolo am mxriv gaweuli samuSaoebic saTanado Sedegs ar iZleva.<br />
qarTuli fonologiuri modelis Seryevis SemTxvevebi ZiriTadad w a r m o T q m i s<br />
sferoSi rCeba da, isic, epizodurad. magram, Tu amTaviTve igi ar moeqca Cveni yurad-<br />
Rebis centrSi, SesaZloa, man are gaifarToos da zog SemTxvevaSi samwerlobo ena-<br />
Sic `moiTxovos~ Tavisi adgili.<br />
sakiTxi exeba, erTi mxriv, sxva enaTa bagekbilismieri ф fonemis Semcvel sityvaTa<br />
qarTulad gadmoReba-gamoTqmas da, meore mxriv, h, q bgeraTa Semcvel ucxour fuZeTa<br />
gadmoRebas `gamaSualebeli~ enis modeliT, aseve, zogjer sxva calkeul gamoTqmasac.<br />
es zemoT dasaxelebuli faqtebi erTnairi mniSvnelobisa ar aris da maTi movlis<br />
sakiTxic gansxvavebul midgomas saWiroebs.<br />
warmoTqmis sferoSi darRvevebi yvelaze metad Seexeba ucxour fuZeebSi ф fonemas.<br />
cnobilia, rom qarTul enas aseTi fonema ar gaaCnia, magram qarTuli enis istoriaSi<br />
yofila cda xelovnurad ф asos Semotanisa. da, Tumca amas sakmaod avtoritetis mqone<br />
pirni icavdnen, qarTulSi man fesvi ver gaidga, qarTuli enis bunebas ver Seegua.<br />
axla ra viTarebaa? axla, piriqiT, `mimbaZvelobiT~, rusuli enis gavleniT (am bolo<br />
dros zogi sxva ucxouri enis gavleniTac) zogi piris (umTavresad axalgazrdaTa)<br />
gamoTqmaSi fexs ikidebs ф. sruliad gauTviTcnobiereblad ismis: kaфe, koфe, фantani,<br />
serTiфikati, da metic `maRali~ tribunidan arcTu iSviaTad gaigonebT oratorebisagan:<br />
фorums, konфerencias, konфrontacias, narkomaфias da misT.<br />
rusul enas, rogorc cnobilia, fSvinvieri bagismieri xSuli f(ph) bgera ar gaaCnia<br />
da saTanado SemTxvevebs berZnuli Tu sxva evropuli enebisas gadmoscems ф spirantiT<br />
(Sdr. rus. физика, fr. physique da sxv.). qarTul enas, romelsac Zveli literaturuli<br />
tradiciebi aqvs berZnulidan Tu sxva ph-s mqone enebidan, es fonema savsebiT<br />
adekvaturad gadmoRebuli aqvs f bgeriT. amitomac aris, rom tradiciul<br />
qarTul mwignobrobaze aRzrdil arc erT Tanamedrove qarTvel axalgazrdas dedaenaze<br />
metyvelebisas ar wamoscdeba `фizika~, aramed mtkiced ambobs fizikas, filosofias<br />
da misTanebs, magram axlad Semosul sityvebSi rusulis gziT umTavresad,<br />
1 qarTuli sityvis kulturis sakiTxebi, wigni meaTe, 1993.