q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

g-i-yvar-xar dir-lieb-ich bin = du liebst mich da sxv. 19 n. marisa da m. brieris wignSi zmnis formebi mrwams, miyuars da maqus asea naTargmni: mrwams `je le crois, litt.: `pour moi objet de foi lui~, miyuars `je l'aime~, litt.: ` pour moi objet d'amour lui~, maqus litt.: `je l'ai~ `à moi objet de possession lui~ 20 . aRniSnuli tipis zmnebi h. foqts gardauvalTa ricxvSi aqvs moqceuli da zog maTgans ase Targmnis: miyvars il m'est cher>je l'aime, mZinavs litt. cela me dort> je dors, mtkiva cela me fait mal, je souffre 21 da sxv. b. rudenko amgvar zmnebs pirdapirac Targmnida da subieqt-obieqtis Sebrunebi- Tac: mZuls он мне ненавистен = я ненавижу, myavs он мне имеется = я имею; miyvars он мне люб = я люблю da misT. 22 . zemoT moyvanilia amonaweri Cemi wignidan, sadac naTqvamia, rom `hyavs~ tipis zmnebi rusulad Cveulebriv Sebrunebuli konstruqciiT iTargmnebao; subieqti da obieqti rom rusuladac Tav-Tavis adgilas darCes, saWiroa sxvagvari xerxi Targmnisa; unda gvaxsovdes, rom, Tavi rom davaneboT pirTa raodenobis sakiTxs (rusulSi zmna erTpiriania, qrTulSi _ orpiriani), struqtura rusuli zmnisa sxvaa da qarTulisa _ sxva. Seubruneblad Targmnisas rusuli zmna mraval SemTxvevaSi formiT ukuqcevi- Ti (возвратный) iqneba, an vnebiTi (имеется, любим, ненавидим da sxv.), maSin rodesac zmna saSualia. winadadeba `mamas uyvars Svili~ subieqt-obieqtis Seubruneblad SeiZleba iTargmnos ase: сын любим отцом, magram ufro axlos iqneba, rom vTqvaT: отцу любим сын; winadadebas `mowafes wigni aqvs~ ufro axlo gadmogvcems aseTi Targmani: у ученика есть книга, vidre aseTi: у ученика имеется книга. sxvaTa Soris, `hyavs~ tipis zmnebSi urevia `moswons~, romelic rusulad ise iTargmneba, rom subieqt-obieqtis Sebruneba saWiro aRar aris: lizas andro moswons _ Лизе нравится Андрей. arc erT enaTmecniers ar SeuZlia Tqvas, rom aRniSnul rusul winadadebaSi qvemdebarea Лизе, xolo Андрей damatebaao. ara, rusuli enis specialisti ityvis: aq qvemdebarea Андрей, Лизе ki damatebaao. miuxedavad imisa, rom qarT. winadadeba `lizas andro moswons~ da rusuli ` Лизе нравится Андрей~ sintaqsuri urTierTobis mixedviT erTnairia, gvarwmuneben: ara, qvemdebareao `lizas~. daveTanxmoT erT wuTas da vTqvaT, rom winadadebaSi `lizas moswons andro~ qvemdebarea `lizas~. cxadia, maSin ~lizas~ qvemdebare iqneba agreTve am winadadebaSic: `lizas moewona andro~ da amaSic `lizas moswonebia andro~. Tu egrea, maSin `lizas~ iqneba qvemdebare am winadadebebSic: lizas mosCvenebia andro lizas Tavs dasdgomia andro lizas gahqcevia andro ` daswevia ` ` Sehxvedria ` ` avad gahxdomia ` ` mohkvdomia ` ` dahsizmrebia ` ` gahSorebia ` ` dahmdurebia ` da misT. ai, ra daskvnamdis mivalT, Tu gaviziarebT zemoT moyvanil mtkicebas! ra iwvevs gaugebrobas? is, rom zmnis forma, romelTanac Sewyobilia saxeli, mor- 19 A. Dirr, Einführung in das Studium der kaukasischen Sprachen, 1928, gv., 78-79. 20 N. Marr et M. Brière, La langue géorgienne, Paris, 1931, gv., 116, 117, 119. 21 Hans Vogt, Esquisse d'une grammaire du géorgien moderne, Oslo, 1936, gv., 195-198. 22 Б. Руденко, Грамматика грузинского языка, М.-Л., 1940, стр. 186-187. 20

fologiurad gagebuli da dafasebulia ara ise, rogorc es saWiroa. aris erTi garemoeba, romelic xels uwyobs, rom aseTi tipis zmnebTan micemiTi brunvis forma iyos subieqtad gagebuli: zogi maTgani mxolod obieqturi pirebis mixedviT icvleba: maqvs, gaqvs, aqvs da Semdgomi; mZinavs, gZinavs, sZinavs da Semdgomi; mciva, gciva, sciva da Semdgomi. amis gamo forma, warmoSobiT or-piriani, erT-pirianad aris qceuli. erT-piriani zmnebi ki Cveulebriv subieqturi piris mqoneebia: aris, zis, wers, xtis, duRs, qris, dneba, Sreba, iRupeba, Savdeba da misT. saSual zmnebs garda moipoveba rigi vnebiTi gvaris zmnebisa, romlebic ama Tu im grZnobas gamoxataven, maT Soris miCnevisa da gunebis vnebiTis formebi (qarT. gram. safuZvlebi §§ 361, 362): mejavreba, mezizReba, mexaliseba, mebilweba (`mas ymasa Tavi ar misca, Wvretadca ebilweboda~. `vefx. –ty~. 232), memwareba, memeteba, medideba, mem- Rereba, metireba da misT. saerTo wesis Tanaxmad, aqac qvemdebared unda miviCnioT saxelobiTSi dasmuli saxeli (Tu ki aseTi zmnas ewyoba, mag., `mekeTa ese TaTbiri~. `vefx. ty.~ 426), micemiTSi dasmuli saxeli ki iribi obieqtia; mag., `gogras etireba~ (vaJa, V, 217). gamoTqma `Rori boZs efxaneba~ iseTia, rom qvemdebared saxelobiTSi dayenebuli `Rori~ migvaCnia. amaze, mgonia, aravin idavebs. magram swored aseTive gamoTqmaa esec: `biWs Tavi efxaneba~. gansxvaveba maT Soris is aris, rom pirvel winadadebaSi Roris moqmedeba naTelia, meore winadadebaSi ki Tavi iwvevs fxanis grZnobas biWSi da misi `moqmedeba~ ise naTeli ar aris, rogorc pirvelSi. romelia mainc qvemdebare? saer- To wesis mixedviT aqac qvemdebared saxelobiTSi dayenebuli sityva unda miviCnioT, e. i. `Tavi~, `biWs~ ki iribi obieqti iqneba. `Tavi efxaneba~ sintaqsurad igivea, rac `Tavi eqaveba~. maSasadame, winadadebaSi: `dRes diliT xelis guli meqaveboda~ qvemdebarea `xelis guli~, I piri ki iribi obieqtis gagebas gvaZlevs. Tqmulis Semdeg cxadia, Tu rogor unda miviCnioT sintaqsuri TvalsazrisiT saxelobiTsa da micemiTSi dasmuli saxelebi Semdeg winadadebebSi: eg Seni ambavi Zalian mikvirs; ara miSavs ra; maros guli uwuxs; vanos kritika Zalian swyins; wuxel Tavi mtkioda Zalian; Seni dawinaureba yvelas uxarian, saamisod Zala ar Semwevs da misT. gamoTqmulia azri, TiTqo `mZuls~ tipis zmnebSi obieqturi piris niSniT gadmocemuli iyos realurad moqmedi piri. ai, magaliTad ras vkiTxulobT a. Ciqobavas erT werilSi: `gardauval zmnebSi aris erTi jgufi, romelic awmyoSive Sebrunebuli wyobiT aris warmodgenili; aseTia, magaliTad: maqvs, myavs, mZuls, miyvars, mSia, mwyuria, minda, msurs. yvelgan obieqtis niSniT (m TavsarTiT) gadmocemulia realuri subieqti, is piri, romelsac `aqvs~, `hyavs~, `sZuls~, `uyvars~, `hSia~, `swyuria~... xolo subieqtis niSniT (s bolosarTiT) realuri obieqti (rac aqvT, hyavT, sZulT, uyvarT...)~ 23 . magram sakiTxavia: saidan Cans, rom wyoba Sebrunebulia? saidan Cans, rom realurad moqmedi piri am zmnis formebSi pirvelia? es arsaidan ar Cans. is garemoeba, rom es zmnebi gardauvalia (amas xom a. Ciqobavac adasturebs), imis maCvenebelia, rom maT ar SeiZleba hqondeT pird. obieqti, romelzedac subieqtis moqmedeba vrceldeba. maSasadame, roca vTqviT, zmna gardauvaliao, amiT isic vTqviT, rom subieqti aq sxvaze ar moqmedebs, da, Tu kidev sxva piria warmodgenili formaSi, urTierToba am pirsa da subieqts Soris ar SeiZleba iyos iseTi, rogorc or-piriani gardamavali zmnis subieqtsa da obieqts Soris. maSasadame, Tu `miyvars~ gardauvalia, am winadadebaSi: `vanos uyvars mama~, `mama~ ar SeiZleba iyos pird. obieqti (pird. damateba), rogorc es m. janaSvils (da masTan erTad bevr sxvas) esmis. maS raRaa is obieqti, romelzedac a. Ciqobava laparakobs? iribi? aba irib obieqts (a. Ciqobavas mixedviT pirovnebis obieqts) ra esaqmeba saxelobiTSi?! 23 a. C i q o b a v a , qarT. enis zogadi daxasiaTeba, 057-058 (ganmartebiTi leqsikonis pirvel tom- Si). 21

fologiurad gagebuli da dafasebulia ara ise, rogorc es saWiroa.<br />

aris erTi garemoeba, romelic xels uwyobs, rom aseTi tipis zmnebTan micemiTi<br />

brunvis forma iyos subieqtad gagebuli: zogi maTgani mxolod obieqturi pirebis<br />

mixedviT icvleba: maqvs, gaqvs, aqvs da Semdgomi; mZinavs, gZinavs, sZinavs da Semdgomi;<br />

mciva, gciva, sciva da Semdgomi. amis gamo forma, warmoSobiT or-piriani, erT-pirianad<br />

aris qceuli. erT-piriani zmnebi ki Cveulebriv subieqturi piris mqoneebia: aris,<br />

zis, wers, xtis, duRs, qris, dneba, Sreba, iRupeba, Savdeba da misT.<br />

saSual zmnebs garda moipoveba rigi vnebiTi gvaris zmnebisa, romlebic ama Tu im<br />

grZnobas gamoxataven, maT Soris miCnevisa da gunebis vnebiTis formebi (qarT. gram.<br />

safuZvlebi §§ 361, 362): mejavreba, mezizReba, mexaliseba, mebilweba (`mas ymasa Tavi<br />

ar misca, Wvretadca ebilweboda~. `vefx. –ty~. 232), memwareba, memeteba, medideba, mem-<br />

Rereba, metireba da misT. saerTo wesis Tanaxmad, aqac qvemdebared unda miviCnioT<br />

saxelobiTSi dasmuli saxeli (Tu ki aseTi zmnas ewyoba, mag., `mekeTa ese TaTbiri~.<br />

`vefx. ty.~ 426), micemiTSi dasmuli saxeli ki iribi obieqtia; mag., `gogras etireba~<br />

(vaJa, V, 217).<br />

gamoTqma `Rori boZs efxaneba~ iseTia, rom qvemdebared saxelobiTSi dayenebuli<br />

`Rori~ migvaCnia. amaze, mgonia, aravin idavebs. magram swored aseTive gamoTqmaa esec:<br />

`biWs Tavi efxaneba~. gansxvaveba maT Soris is aris, rom pirvel winadadebaSi Roris<br />

moqmedeba naTelia, meore winadadebaSi ki Tavi iwvevs fxanis grZnobas biWSi da misi<br />

`moqmedeba~ ise naTeli ar aris, rogorc pirvelSi. romelia mainc qvemdebare? saer-<br />

To wesis mixedviT aqac qvemdebared saxelobiTSi dayenebuli sityva unda miviCnioT,<br />

e. i. `Tavi~, `biWs~ ki iribi obieqti iqneba. `Tavi efxaneba~ sintaqsurad igivea, rac<br />

`Tavi eqaveba~. maSasadame, winadadebaSi: `dRes diliT xelis guli meqaveboda~ qvemdebarea<br />

`xelis guli~, I piri ki iribi obieqtis gagebas gvaZlevs.<br />

Tqmulis Semdeg cxadia, Tu rogor unda miviCnioT sintaqsuri TvalsazrisiT saxelobiTsa<br />

da micemiTSi dasmuli saxelebi Semdeg winadadebebSi: eg Seni ambavi Zalian<br />

mikvirs; ara miSavs ra; maros guli uwuxs; vanos kritika Zalian swyins; wuxel<br />

Tavi mtkioda Zalian; Seni dawinaureba yvelas uxarian, saamisod Zala ar Semwevs da<br />

misT.<br />

gamoTqmulia azri, TiTqo `mZuls~ tipis zmnebSi obieqturi piris niSniT gadmocemuli<br />

iyos realurad moqmedi piri. ai, magaliTad ras vkiTxulobT a. Ciqobavas erT<br />

werilSi:<br />

`gardauval zmnebSi aris erTi jgufi, romelic awmyoSive Sebrunebuli wyobiT<br />

aris warmodgenili; aseTia, magaliTad: maqvs, myavs, mZuls, miyvars, mSia, mwyuria, minda,<br />

msurs. yvelgan obieqtis niSniT (m TavsarTiT) gadmocemulia realuri subieqti,<br />

is piri, romelsac `aqvs~, `hyavs~, `sZuls~, `uyvars~, `hSia~, `swyuria~... xolo subieqtis<br />

niSniT (s bolosarTiT) realuri obieqti (rac aqvT, hyavT, sZulT, uyvarT...)~ 23 .<br />

magram sakiTxavia: saidan Cans, rom wyoba Sebrunebulia? saidan Cans, rom realurad<br />

moqmedi piri am zmnis formebSi pirvelia? es arsaidan ar Cans. is garemoeba, rom es<br />

zmnebi gardauvalia (amas xom a. Ciqobavac adasturebs), imis maCvenebelia, rom maT ar<br />

SeiZleba hqondeT pird. obieqti, romelzedac subieqtis moqmedeba vrceldeba. maSasadame,<br />

roca vTqviT, zmna gardauvaliao, amiT isic vTqviT, rom subieqti aq sxvaze ar<br />

moqmedebs, da, Tu kidev sxva piria warmodgenili formaSi, urTierToba am pirsa da<br />

subieqts Soris ar SeiZleba iyos iseTi, rogorc or-piriani gardamavali zmnis subieqtsa<br />

da obieqts Soris. maSasadame, Tu `miyvars~ gardauvalia, am winadadebaSi: `vanos<br />

uyvars mama~, `mama~ ar SeiZleba iyos pird. obieqti (pird. damateba), rogorc es<br />

m. janaSvils (da masTan erTad bevr sxvas) esmis. maS raRaa is obieqti, romelzedac<br />

a. Ciqobava laparakobs? iribi? aba irib obieqts (a. Ciqobavas mixedviT pirovnebis<br />

obieqts) ra esaqmeba saxelobiTSi?!<br />

23 a. C i q o b a v a , qarT. enis zogadi daxasiaTeba, 057-058 (ganmartebiTi leqsikonis pirvel tom-<br />

Si).<br />

21

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!