q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
uTandebuloa an Tandebuliani. aRniSnavs im adgils, sadac imyofeba sagani an xdeba moqmedeba. miugebs kiTxvaze: sad? (gv. 129). pirvelad ganxilulia uTandebulo micemiTi, mere _ Tandebuliani: `adgilis garemoebis gadmosacemad micemiTis formas daerTvis Tandebulebi: ze (zed, zeda), Si, Tan (Tana-c), Sua, Soris (agreTve zogierTi zmnizeda Tandebulis mniSvnelobiT). Tandebuli azustebs da ufro konkretulad gamoxatavs moqmedebis mimarTebas saxeliT aRniSnul saganTan. sxvadasxva Tandebuli am mxriv sxvadasxva niuanss gadmoscems~ (gv. 130). ase mag.: `ze Tandebuliani micemiTi gamoxatavs adgilmyofobasa Tu moqmedebas saxeliT aRniSnuli sagnis zedapirze; Si Sinagan sivrces gulisxmobs (siRrmes an SemozRudul rames)~ (gv. 130), riTac xazi esmis am TandebulebiT gadmocemul `sxvadasxva niuanss~. aqve unda SevniSnoT, rom dasaxelebuli Tandebulebi yovelTvis ver gadmogvcemen aRniSnul `niuanss~. ase mag., roca vambobT: `wamwamebze cremli Camoekidao~, albaT, araviTar zedapirs ar vgulisxmobT ise, rogorc `sila gaawna ybaSio~, rom vambobT, arc siRrme igulisxmeba da arc SemozRuduli are. da, saerTod, gadasasinjia Cvens gramatikul literaturaSi gabatonebuli debuleba, TiTqos ze TandebuliT aRvniSnavT zedapirze moqmedebas, xolo Si-Ti _ SemozRudul areSi. orive am Tandebuls dRes gacilebiT meti da mravalnairi funqcia akisria da sainteresoa isic, rom zogjer erTmaneTsac enacvlebian kidec, ase mag.: `gavida pensiaSi~ da `gavida pensiaze~, `daartya TavSi~ da `daartya Tavze~ da mrav. sxva. arc erT ganxilul saxelmZRvaneloSi ar dasmula sakiTxi imasTan dakavSirebiT, rom ze, Si da Tan darTul winadadebebis wevrebs xSirad SeiZleba daesvaT rogorc ubralo damatebis (raze? raSi? rasTan?), ise adgilis garemoebis (sad?) kiTxvebi da ra saSualebiT gavmijnoT isini erTmaneTisagan. aRniSnul sakiTxze laparaki araa arc ant. kizirias wignSi `qarTuli ena~ (praqtikumi, damxmare saxelmZRvanelod pedinstitutis studentTaTvis) da arc S. kekeliasa da ak. daviTianis `qarTul enaSi~, romelic gankuTvnilia pedinstitutis biblio- TekaTmcodneobis fakultetis studentTaTvis. ubralo damatebisa da adgilis garemoebis urTierTobis sakiTxs qarTul samecniero literaturaSi pirveli m. TalakvaZe Seexo wignSi `qarTuli enis gramatikis swavlebis meTodika~ (Tbilisi, 1959w.). avtori wers: `saerTod, winadadebis wevrTa amocnoba Sinaarsisa da kiTxvebis mixedviT xdeba, daesmis saxels kiTxva damatebisa (brunvisa), Tu garemoebisa (zmnizedisa). magram xSirad erTsa da imave wevrs SeiZleba orive kiTxva Seewyos (damatebisac da garemoebisac). magaliTad: `oTaraanT qvrivma gulis `ficarzed~ daido xeli~. aq Tandebuliani saxeli `ficarzed~ formalurad orive kiTxvas iguebs: `sad daido xeli?~ da `raze daido xeli?~ xSirad orive pasuxi dasaSvebad da misaRebadaa cnobili (avtori miuTiTebs p. afanasievis wignze _ meTodika ruskogo iazika, 1944, gv. 131 _ a. f.). es ki meTodikurad gaumarTlebelia: winadadebis erTi da igive wevri imisda mixedviT, Tu vin ra kiTxvas miuyenebs _ damatebisas Tu garemoebisas _ erTisTvis iqneba damateba, meorisTvis _ garemoeba. gansakuTrebiT ireva erTmaneTSi adgilis garemoeba da damateba. aRrevas maSin aqvs adgili, rodesac saxeli micemiT brunvaSia ze, Si, Tan TandebulebiT an naTesaobiTSi _ ken TandebuliT, iSviaTad gan TandebuliTac~ (gv. 312). avtoris azriT, `cxadia, adgilis garemoebisa da damatebis erTmaneTisagan gasar- Cevad mxolod kiTxva ver gamodgeba, saWiroa sxva xerxebic moviSvelioT~ (iqve). CamoTvlili xuTi xerxi, romelTaganac meore gulisxmobs, rom, Tu Tandebuliani saxelis magier SesaZlebelia adgilis zmnizedis Casma, sakiTxs adgilis garemoebis sasargeblod gadavwyvetdiT. magaliTad, `gulSemoyrili daeca miwaze~. aq Tandebuliani saxeli `miwaze~ iguebs kiTxvas sad? da SeiZleba Seicvalos zmnizediT iq (`gulSemoyrili daeca iq~). 206
es xerxi (igi m. venslovas SemouTavazebia) iolicaa da sakiTxis gadawyvetasTanac gvaaxloebs, magram mas sakmao nakli aqvs, rac kargad SeuniSnavs Tavad m. TalakvaZes, roca wers: `winadadebaSi `orive idayviT muxlebis Tavebze daebjina~, Tandebuliani saxeli `Tavebze~ orive kiTxvas iguebs (raze daebjina? sad daebjina?), magram misi zmnizediT Secvla SeuZlebeli xdeba (`orive idayviT muxlebs iq daebjina~)~. Tumca, Cveni azriT, avtoric cdeba, Tandebulian wevrs `Tavebze~ damatebad rom miiCnevs. sakiTxis sworad gadaWrasTan gvaaxloebs mesame xerxic, romelic gulisxmobs winadadebis Tandebuliani wevris mniSvnelobis gaTvaliswinebas: `Cveulebriv adgilis garemoebas orive ZiriTadi funqcia aqvs: a) gviCvenebs moZraobas sivrceSi, sagnis an nivTis erTi adgilidan meoreze gadaadgilebas... an migviTiTebs sagnis mdebareobas sivrceSi, magaliTebi: `dam momkida xeli da wamiyvana samoaxloSi~, `sul saxlSi ijda~, `WiSkarTan egdo daWrili wavia~, `karebs ukan ZaRlsaviT mivegdebi~, `marto kuTxeSi, puris kidobanTan, Tagvi afxakunda~. aq Tandebuliani saxelebi adgilis garemoebebia~ (gv. 313). magram ufro rTuli da Znelad gamosayenebelia avtorTan pirvel punqtad dasaxelebuli xerxi: `...mniSvneloba aqvs imas, Tu ras miemarTeba moqmedeba _ sagans, obieqts Tu sivrces. mTavaria azrobrivi viTarebis garkveva. Tu moqmedeba miemarTeba sagans, obieqts, maSin damatebasTan gveqneba saqme da mas damatebis kiTxva unda mivuyenoT (`yurebze (raze?) xaxvi ar damaWra~), Tu mimarTeba adgilis, sivrcisadmia, maSin adgilis garemoebaa (`SesvlisTanave pirvel kedelTan (sad?) damayenes anbanze~). saqme isaa, rom, rogorc wesi, sagani, obieqti Tavadac raRac sivrceSi imyofeba da amitom moqmedebis mimarTulebis dapirispireba, erTis mxriT, sagnis mimarT, xolo, meores mxriT, sivrcis mimarT, xelovnuri Cans. amis garda, metad Znelia imis gansazRvra, ra farTobia saWiro sivrcobrivi mimarTebisaTvis: vTqvaT, winadadebis ra wevri iqneboda `iatakze~, Tu zemoT motanil winadadebaSi sityvas `yurebze~ am sityviT SevcvlidiT (`iatakze xaxvi daaWra~)? Cveni azriT, am SemTxvevaSi moqmedebis Sesrulebis (daWris) adgili, is, sadac `daaWres~, Tu razedac `daaWres~, mainc adgilia, miuxedavad imisa, ramodena farTobi ukavia mas. amitom `yurebze~, ise rogorc `iatakze~, adgilis garemoebaa mxolod. arc sulieri da usulo sagnebis dapirispireba (meoTxe xerxi) gamodgeba sakiTxis gadasawyvetad, radgan enisaTvis `gaiqca saxlisaken~ da `gaiqca Svilisaken~ _ erTnairi mniSvnelobisaa: orive SemTxvevaSi moqmedebis Semsrulebeli erTi unda gadaadgildes erTi wertilidan meore wertilis mimarTulebiT raRac sivrceSi. amitomac orive SemTxvevaSi erTnairad mosalodnelia adgilis garemoebis kiTxvac saiTken? vfiqrobT, arasaimedoa mexuTe xerxic `...Cveulebriv, gardauvali mdgomareobisa da moZraobis aRmniSvnel zmnebTan umetesad garemoeba ivaraudeba: agdia (kuTxeSi), dgas (Sua oTaxSi), mifrinavs (samxreTisaken)~, radgan msgavs zmnebTanac mosalodnelia iseTi Tandebuliani saxelebi, romelTa garemoebad miCneva yovlad SeuZlebelia (`Ca- Zirulia fiqrebSi~ (raSi?), `imyofeba Sua ZilSi~ _ (raSi?); `dgas Tavis mosazrebaze~ _ (raze?) da a. S. magram mTavari mainc isaa, rom gakveTilze, drois metad SezRudul monakveTebSi, ar gveqneba saSualeba SevamowmoT CamoTvlili xerxebi. yoveli xerxi, romelic skolaSi gamoiyeneba, upirvelesad yovlisa, unda akmayofilebdes Semdeg moTxovnebs: iyos iolad dasamaxsovrebeli, advilad mosaxmari da swrafad gamosayenebeli. ubralo damatebisa da adgilis garemoebis urTierTgasasxvaveblad aseTi xerxi SemdegSi mdgomareobs: Tu winadadebis wevrad gamoyenebul Tandebulian saxels mxolod arsebiTi saxelis kiTxvebi (vin? ra? _ irib brunvebSi 2 TandebuliT) Seewyoba, winadadebis wevri ubralo damate- 2 am terminiT aRvniSnavT micemiTs, naTesaobiTs, moqmedebiTsa da viTarebiTs erTad. 207
- Page 155 and 156: 11. viT sxvebTan erTad h. fogtma aR
- Page 157 and 158: S v i l s Soris mZime siCume (g. we
- Page 159 and 160: dokumentebSi w i l -s zogjer enacvl
- Page 161 and 162: ) udrida garda Tandebuls. win ixmar
- Page 163 and 164: Sorisdebuli axal saliteraturo qarTu
- Page 165 and 166: visp.); `eh, Zmav, wadi Sen Sens gz
- Page 167 and 168: gilourSi m. j a n a S v i l s (`her
- Page 169 and 170: nasxvaveben. mdidari intonaciur-eqs
- Page 171 and 172: nazmnari modaluri elementebi qarTul
- Page 173 and 174: semantikisgan daclilia): `lamis, ro
- Page 175 and 176: awmyo: u-n-a u-nd-a namyo usruli: u
- Page 177 and 178: da...), magram imis gamo, rom II ka
- Page 179 and 180: kvlav erTi sadavo sakiTxis gamo 1 1
- Page 181 and 182: Cemken: ilia, 213, 3. ubralo damate
- Page 183 and 184: 183 arnold Ciqobava martivi winadad
- Page 185 and 186: aRguamaRlna man Cuen... dagÂcven S
- Page 187 and 188: aseTi micemiTi inversiul zmnebTan 6
- Page 189 and 190: aseTia Sedegi. p r o c e s o b r i
- Page 191 and 192: RS _ Cven, Tqven _ saxelobiTSia: RO
- Page 193 and 194: lebelo: n. dumb. 264. roca obieqtis
- Page 195 and 196: aseTi zmna emsgavseba gardamavali z
- Page 197 and 198: isini mieSvelnen mas || maT _ is mi
- Page 199 and 200: aseTive mdgomareobaa orpirianad qce
- Page 201 and 202: erTi sintaqsuri movlenis Sesaxeb 1
- Page 203 and 204: 3. atributuli msazRvrel-sazRvruli,
- Page 205: ubralo damateba Tu adgilis garemoeb
- Page 209 and 210: substantiuri msazRvreli 1 209 anton
- Page 211 and 212: SemTxvevaSi `Tu sasxviso qcevis for
- Page 213 and 214: unebas Cemi qveynis feri emateboda;
- Page 215 and 216: as karg adamianTa saxelebi gadavceT
- Page 217 and 218: 6. spilenZis veeba da mcire qvabebs
- Page 219 and 220: ai, ras vkiTxulobT komisiis dadgeni
- Page 221 and 222: d) kiTxviTi nacvalsaxeli: ra saamur
- Page 223 and 224: is dalocvili mRvdeli xSirad migebda
- Page 225 and 226: jaba... im nikelis sawolSi iwva (e.
- Page 227 and 228: ma, mwvane vels...)~ 12 . amgvarad,
- Page 229 and 230: miuxedavad imisa, rom mezoblad moxv
- Page 231 and 232: kasri; gatexili Rvinis Wiqa; lamazi
- Page 233 and 234: cota rTuldeba saqme, rodesac dawese
- Page 235 and 236: 1. stendzea fotopiri ienis universi
- Page 237 and 238: 237 cira kalaZe sazRvruli saxelis r
- Page 239 and 240: moyvanili magaliTebis gverdiT gvxvd
- Page 241 and 242: sazRvravs atributuli da marTuli msa
- Page 243 and 244: Raribi xuros ojaxSi aRzrdilis ZarRv
- Page 245 and 246: xelmZR.). dargvis sixSiris mixedviT
- Page 247 and 248: zmnisarT-kavSirTa gamoyenebisaTvis
- Page 249 and 250: manam mebaRe moitanda, vezirma sxva
- Page 251 and 252: Si laparaki iqneba sareklamo saqmis
- Page 253 and 254: CarTuli 1 253 neli cqitiSvili CarTu
- Page 255 and 256: gvxvdeba, Zvel qarTulSi araa mkveTr
es xerxi (igi m. venslovas SemouTavazebia) iolicaa da sakiTxis gadawyvetasTanac<br />
gvaaxloebs, magram mas sakmao nakli aqvs, rac kargad SeuniSnavs Tavad m. TalakvaZes,<br />
roca wers: `winadadebaSi `orive idayviT muxlebis Tavebze daebjina~, Tandebuliani<br />
saxeli `Tavebze~ orive kiTxvas iguebs (raze daebjina? sad daebjina?), magram misi<br />
zmnizediT Secvla SeuZlebeli xdeba (`orive idayviT muxlebs iq daebjina~)~.<br />
Tumca, Cveni azriT, avtoric cdeba, Tandebulian wevrs `Tavebze~ damatebad rom<br />
miiCnevs.<br />
sakiTxis sworad gadaWrasTan gvaaxloebs mesame xerxic, romelic gulisxmobs winadadebis<br />
Tandebuliani wevris mniSvnelobis gaTvaliswinebas: `Cveulebriv adgilis<br />
garemoebas orive ZiriTadi funqcia aqvs: a) gviCvenebs moZraobas sivrceSi, sagnis an<br />
nivTis erTi adgilidan meoreze gadaadgilebas... an migviTiTebs sagnis mdebareobas<br />
sivrceSi, magaliTebi: `dam momkida xeli da wamiyvana samoaxloSi~, `sul saxlSi<br />
ijda~, `WiSkarTan egdo daWrili wavia~, `karebs ukan ZaRlsaviT mivegdebi~,<br />
`marto kuTxeSi, puris kidobanTan, Tagvi afxakunda~. aq Tandebuliani saxelebi<br />
adgilis garemoebebia~ (gv. 313).<br />
magram ufro rTuli da Znelad gamosayenebelia avtorTan pirvel punqtad dasaxelebuli<br />
xerxi: `...mniSvneloba aqvs imas, Tu ras miemarTeba moqmedeba _ sagans, obieqts<br />
Tu sivrces. mTavaria azrobrivi viTarebis garkveva. Tu moqmedeba miemarTeba sagans,<br />
obieqts, maSin damatebasTan gveqneba saqme da mas damatebis kiTxva unda mivuyenoT<br />
(`yurebze (raze?) xaxvi ar damaWra~), Tu mimarTeba adgilis, sivrcisadmia, maSin<br />
adgilis garemoebaa (`SesvlisTanave pirvel kedelTan (sad?) damayenes anbanze~).<br />
saqme isaa, rom, rogorc wesi, sagani, obieqti Tavadac raRac sivrceSi imyofeba<br />
da amitom moqmedebis mimarTulebis dapirispireba, erTis mxriT, sagnis mimarT, xolo,<br />
meores mxriT, sivrcis mimarT, xelovnuri Cans. amis garda, metad Znelia imis<br />
gansazRvra, ra farTobia saWiro sivrcobrivi mimarTebisaTvis: vTqvaT, winadadebis<br />
ra wevri iqneboda `iatakze~, Tu zemoT motanil winadadebaSi sityvas `yurebze~ am<br />
sityviT SevcvlidiT (`iatakze xaxvi daaWra~)?<br />
Cveni azriT, am SemTxvevaSi moqmedebis Sesrulebis (daWris) adgili, is, sadac<br />
`daaWres~, Tu razedac `daaWres~, mainc adgilia, miuxedavad imisa, ramodena farTobi<br />
ukavia mas. amitom `yurebze~, ise rogorc `iatakze~, adgilis garemoebaa mxolod.<br />
arc sulieri da usulo sagnebis dapirispireba (meoTxe xerxi) gamodgeba sakiTxis<br />
gadasawyvetad, radgan enisaTvis `gaiqca saxlisaken~ da `gaiqca Svilisaken~ _ erTnairi<br />
mniSvnelobisaa: orive SemTxvevaSi moqmedebis Semsrulebeli erTi unda gadaadgildes<br />
erTi wertilidan meore wertilis mimarTulebiT raRac sivrceSi. amitomac<br />
orive SemTxvevaSi erTnairad mosalodnelia adgilis garemoebis kiTxvac saiTken?<br />
vfiqrobT, arasaimedoa mexuTe xerxic `...Cveulebriv, gardauvali mdgomareobisa da<br />
moZraobis aRmniSvnel zmnebTan umetesad garemoeba ivaraudeba: agdia (kuTxeSi), dgas<br />
(Sua oTaxSi), mifrinavs (samxreTisaken)~, radgan msgavs zmnebTanac mosalodnelia<br />
iseTi Tandebuliani saxelebi, romelTa garemoebad miCneva yovlad SeuZlebelia (`Ca-<br />
Zirulia fiqrebSi~ (raSi?), `imyofeba Sua ZilSi~ _ (raSi?); `dgas Tavis mosazrebaze~<br />
_ (raze?) da a. S.<br />
magram mTavari mainc isaa, rom gakveTilze, drois metad SezRudul monakveTebSi,<br />
ar gveqneba saSualeba SevamowmoT CamoTvlili xerxebi.<br />
yoveli xerxi, romelic skolaSi gamoiyeneba, upirvelesad yovlisa, unda akmayofilebdes<br />
Semdeg moTxovnebs: iyos iolad dasamaxsovrebeli, advilad mosaxmari da<br />
swrafad gamosayenebeli.<br />
ubralo damatebisa da adgilis garemoebis urTierTgasasxvaveblad aseTi xerxi<br />
SemdegSi mdgomareobs: Tu winadadebis wevrad gamoyenebul Tandebulian<br />
saxels mxolod arsebiTi saxelis kiTxvebi (vin? ra? _ irib<br />
brunvebSi 2 TandebuliT) Seewyoba, winadadebis wevri ubralo damate-<br />
2 am terminiT aRvniSnavT micemiTs, naTesaobiTs, moqmedebiTsa da viTarebiTs erTad.<br />
207