q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

albaT, am SemTxvevaSi -ken Tandebuliani sityvebis sxva formiT warmodgena gaWirdeboda. magram xSirad iolad icvleba -ken Tandebuliani saxeli sxva formiT. magaliTad: mwuxare RrialiT gaqanda elgujasaken: a. y. 1, 74 (an SeiZleba: elgujasTan); raikomis mdivnisaken gaemarTa: g. S. 147, 30 (mdivanTan gaemarTa). es ukanaskneli viTareba ki, roca SeiZleba sxva Tandebuliani saxeli Seenacvlos -ken Tandebulians, marTvis dasustebis gamomxatvelia, dadasturebaa imisa, rom `mar- Tvis dasustebis procesi dResac grZeldeba~ 20 . am gziT, `marTvis dasustebis xaziT, mivdivarT mirTvisaken. am xazze ki SeiZleba Segvxvdes iseTi movlenebi, romelTa Sesaxeb Znelia Tqma _ marTvaa igi Tu mirTva~ 21 . rogorc Cans, am sintaqsur urTierTobas ganapirobebs zmna-Semasmenelic. -ken Tandebuliani saxeli swored `moZraobis~ wris zmnebTanaa mirTuli: `mihyavs~, `adis~, `gaqanda~, `gaemgzavra~, `gaemarTa~ da a. S., romlebic gamonaklisis gareSe gadaadgilebas, mimarTulebas (sivrculsa da arasivrculs) gamoxataven. am sintaqsur wyvilSi -ken Tandebuliani saxelis marTva Sesustebulia, TiTqos mirTvaa, magram mirTuli nimuSebi: gaqanda elgujasaken (elgujasTan), wavida mefisaken (mefesTan), mihyavs didebisaken (didebasTan) mainc ubralo damatebad migvaCnia, radganac mimarTuleba exeba pirovnebas an iseT cnebas, romlis sivrced, teritoriad, adgilad aRqma SeuZlebelia. ukanasknel SemTxvevaSi mimarTuleba, gadaadgileba arasivrculi iqneba. Tanac es nimuSebi `sad?~ kiTxvas ar gamoricxavs, rac erTxel kidev adasturebs imas, rom enaSi SeiZleba arsebobdes ara marto iseTi Sualeduri movlenebi, romel- Ta Sesaxeb Znelia Tqma _ marTvaa igi Tu mirTva, aramed Sualeduri movlenebi Sinaarsis mixedviTac da miT ufro Sinaarsis mixedviT, radganac swored es ukanasknelia subieqturi sazomi. ase vvaraudobT ara marto -ken Tandebuliani saxelis mimarT, aramed yovelgvari Tandebuliani saxelis mimarT, romelic orgvari mniSvnelobiT gvxvdeba: damatebisa da garemoebisa. magaliTad, miwas daeca da miwaze daeca _ cnobili enobrivi procesia: iribi damateba (miwas) e. i. pirmimarTi damateba Tandebulis meSveobiT daukav- Sirda zmna-Semasmenels, pirmiumarTavi gaxda, rogorc mas uwodebda prof. v. Tofuria. amgvari sintaqsuri urTierTobis Secvlis Sedegi ubralo anu pirmiumarTavi damateba unda iyos, magram droTa viTarebaSi -ze Tandebuliani saxeli garemoebad gaazrianda, rodesac adamianis cnobierebaSi sivrcisa da teritoriis cneba daukavSirda Tandebulian saxels. mkacri sintaqsuri urTierTobis mixedviT rom vimsjeloT, SeiZleba ufro martivadac gadawydes sakiTxi, Tuki yvela Tandebulian saxels meorexarisxovan wevrs vuwodebT, radganac sintaqsuri urTierTobis mixedviT isini erTmaneTisagan ar gansxvavdebian. am etapze ki, roca winadadebis wevrTa gamoyofisas araa ugulebelyofili Sinaarsobrivi mxare, -ken Tandebuliani saxelic SeiZleba iyos rogorc garemoeba, aseve ubralo, anu pirmiumarTavi damateba, radganac isic iseve monawileobs sityvaTSexamebebSi, sadac gabatonebuli wevri zmnaa, rogorc sxva Tandebuliani sityvebi, romlebic `orgvar semantikur damokidebulebas gviCveneben: damatebiTs (obieqturs) da garemoebiTs (adverbialurs)~ 22 . amgvarad, -ken Tandebuliani saxeli ubralo damatebad unda miviCnioT, Tu igi miuTiTebs: a) arasivrcul gadaadgilebas an b) sivrcul gadaadgilebas sulieri yvela da arasulieri iseTi sagnebisaken, romelTac sivrceSi masStaburi orientiris mniSvneloba ara aqvT. 20 a . d a v i T i a n i , dasax. naSromi, gv. 293-294. 21 arn. Ciqobava, dasax. naSromi, gv. 120. 22 a . d a v i T i a n i , dasax. naSromi, gv. 288. 182

183 arnold Ciqobava martivi winadadebis evoluciis ZiriTadi tendenciebi qarTulSi 1 I narkvevSi `martivi winadadebis problema qarTulSi, I...“ SemTxveva gvqonda Zveli qarTulis masalis analizis saSualebiT gveCvenebina, rom: 1. qarTuli winadadebis sintaqsuri meqanizmi xasiaTdeba rigi TaviseburebiT, rac arsebiTad ganasxvavebs mas evropis Zvel da axal enaTa winadadebis sintaqsuri meqanizmisagan; 2. am sintaqsur TaviseburebaTa wyaroa morfologiuri Tavisebureba: zmnaSi subieqtis pirisa da ricxvis garda obieqtis pirisa da ricxvis aRniSvna, ris gamoc: 3. orpirian zmnebSi, gardamavalSica da gardauvalSic, subieqti da obieqti a r - sebiTad erTnairi sintaqsuri uflebiT sargeblobs: subieqtis sintaqsuri Zala ganelebulia, obieqtisa _ gaZlierebuli, da amis Semdeg sintaqsuri dapirispireba subieqtisa (qvemdebarisa) da obieqtisa (damatebisa) moxsnilia, damateba winadadebis meorexarisxovani wevri ki araa, aramed iseTive `mTavari~ wevria, rogorc qvemdebare 2 . axal qarTulSi winadadebis sintaqsuri meqanizmis sqematurma analizma 3 cxadi gaxada, rom sityvaTa sintaqsuri urTierTobis p r i n c i p i ar Secvlila; arc SeiZleboda Secvliliyo, ramdenadac dagvrCa winandeli morfologiuri safuZveli: zmnis polipersonaluroba _ axal qarTulSi zmnaTa didi wilis uRvlileba subieqtisa da obieqtis pirTa cvlas gulisxmobs iseve, rogorc Zvel qarTulSi. piris aRniSvnis cvlileba ar momxdara (mxedvelobaSi ar viRebT piris n i S a n T a mxriv arsebul cvlilebebs). samagierod, moxda cvlileba ricxvis aRniSvnaSi: sintaqsuri cvlileba, rac qarTuli martivi winadadebis meqanizmSi miviReT, ekvivalenturia im cvlilebisa, rac winadadebis morfologiur safuZvelSi, zmnis uRlebaSi, aisaxa. ZiriTadi movlena, riTac xasiaTdeba es cvlileba, or garemoebaSi iCens Tavs: er- Tis mxriT, viRebT saxelobiTi brunvis sintaqsuri rolis dasustebas, meore mxriv ki, _ micemiTi brunvis rolis gaZlierebas 4 . orive mJRavndeba mravlobiT ricxvSi saTanado saxelebisa (saxelobiTisa da micemi- Tis) da zmnis urTierTobaSi, zmnis SeTanxmeba-arSeTanxmebaSi xsenebul saxelebTan. raSi mdgomareobs es cvlileba? ra iwvevs mas? saxelobiTi brunva Zvel qarTulSi, rogorc cnobilia, iwarmoeboda -n- da -eb- sufiqsebiT. maTgan pirveli (-n-) zmnas iTanxmebda ricxvSi yovelTvis imisda miuxedavad, realur subieqts udrida es saxelobiTi Tu realur obieqts: ...ZmaÁ igi vals _ Z m a n i i g i v l e n a n ... ...mas uyuars s a m w y s o Á T  s i _ m a s u y u a r a n s a m w y s o n i T  s n i ... ...petres k l i t À aqus _ petres k l i t e n i h q o n a n sasufevelisani... ...mas v e n a à i daunergavs _ mas v e n a à n i d a u n e r g v i a n ... ...ganakurva man igi _ ese v˜riTa sityÂTa g a n a k u r v n a mSobelni... mesame piris Sesaxeb Tqmuli savsebiT exeba pirvelsa da meore pirsac. 1 a r n . C i q o b a v a , martivi winadadebis problema qarTulSi, I, Tb., 1968. 2 a r n . C i q o b a v a , martivi winadadebis problema qarTulSi, I. qvemdebare-damatebis sakiTxi Zvels qarTulSi, Tbilisi, 1968, gv. gv. 213-222. 3 a r n . C i q o b a v a , ra Taviseburebebi axasiaTebs qarTuli enis agebulebas? V: Jurn. `kulturuli aRmSenebloba, 1930, gv. 741, # 7/8. 4 pirvel rigSi es exeba mesame piris saxelebs.

183<br />

arnold Ciqobava<br />

martivi winadadebis evoluciis ZiriTadi tendenciebi qarTulSi 1<br />

I<br />

narkvevSi `martivi winadadebis problema qarTulSi, I...“ SemTxveva gvqonda Zveli<br />

qarTulis masalis analizis saSualebiT gveCvenebina, rom:<br />

1. qarTuli winadadebis sintaqsuri meqanizmi xasiaTdeba rigi TaviseburebiT, rac<br />

arsebiTad ganasxvavebs mas evropis Zvel da axal enaTa winadadebis sintaqsuri meqanizmisagan;<br />

2. am sintaqsur TaviseburebaTa wyaroa morfologiuri Tavisebureba: zmnaSi subieqtis<br />

pirisa da ricxvis garda obieqtis pirisa da ricxvis aRniSvna, ris gamoc:<br />

3. orpirian zmnebSi, gardamavalSica da gardauvalSic, subieqti da obieqti a r -<br />

sebiTad erTnairi sintaqsuri uflebiT sargeblobs: subieqtis sintaqsuri Zala<br />

ganelebulia, obieqtisa _ gaZlierebuli, da amis Semdeg sintaqsuri dapirispireba<br />

subieqtisa (qvemdebarisa) da obieqtisa (damatebisa) moxsnilia, damateba winadadebis<br />

meorexarisxovani wevri ki araa, aramed iseTive `mTavari~ wevria, rogorc qvemdebare 2 .<br />

axal qarTulSi winadadebis sintaqsuri meqanizmis sqematurma analizma 3 cxadi gaxada,<br />

rom sityvaTa sintaqsuri urTierTobis p r i n c i p i ar Secvlila; arc SeiZleboda<br />

Secvliliyo, ramdenadac dagvrCa winandeli morfologiuri safuZveli: zmnis<br />

polipersonaluroba _ axal qarTulSi zmnaTa didi wilis uRvlileba subieqtisa da<br />

obieqtis pirTa cvlas gulisxmobs iseve, rogorc Zvel qarTulSi.<br />

piris aRniSvnis cvlileba ar momxdara (mxedvelobaSi ar viRebT piris n i S a n T a<br />

mxriv arsebul cvlilebebs). samagierod, moxda cvlileba ricxvis aRniSvnaSi: sintaqsuri<br />

cvlileba, rac qarTuli martivi winadadebis meqanizmSi miviReT, ekvivalenturia<br />

im cvlilebisa, rac winadadebis morfologiur safuZvelSi, zmnis uRlebaSi,<br />

aisaxa.<br />

ZiriTadi movlena, riTac xasiaTdeba es cvlileba, or garemoebaSi iCens Tavs: er-<br />

Tis mxriT, viRebT saxelobiTi brunvis sintaqsuri rolis dasustebas, meore mxriv<br />

ki, _ micemiTi brunvis rolis gaZlierebas 4 .<br />

orive mJRavndeba mravlobiT ricxvSi saTanado saxelebisa (saxelobiTisa da micemi-<br />

Tis) da zmnis urTierTobaSi, zmnis SeTanxmeba-arSeTanxmebaSi xsenebul saxelebTan.<br />

raSi mdgomareobs es cvlileba? ra iwvevs mas?<br />

saxelobiTi brunva Zvel qarTulSi, rogorc cnobilia, iwarmoeboda -n- da -eb-<br />

sufiqsebiT. maTgan pirveli (-n-) zmnas iTanxmebda ricxvSi yovelTvis imisda miuxedavad,<br />

realur subieqts udrida es saxelobiTi Tu realur obieqts:<br />

...ZmaÁ igi vals _ Z m a n i i g i v l e n a n ...<br />

...mas uyuars s a m w y s o Á T Â s i _ m a s u y u a r a n s a m w y s o n i T Â s n i ...<br />

...petres k l i t À aqus _ petres k l i t e n i h q o n a n sasufevelisani...<br />

...mas v e n a à i daunergavs _ mas v e n a à n i d a u n e r g v i a n ...<br />

...ganakurva man igi _ ese v˜riTa sityÂTa g a n a k u r v n a mSobelni...<br />

mesame piris Sesaxeb Tqmuli savsebiT exeba pirvelsa da meore pirsac.<br />

1 a r n . C i q o b a v a , martivi winadadebis problema qarTulSi, I, Tb., 1968.<br />

2 a r n . C i q o b a v a , martivi winadadebis problema qarTulSi, I. qvemdebare-damatebis sakiTxi<br />

Zvels qarTulSi, Tbilisi, 1968, gv. gv. 213-222.<br />

3 a r n . C i q o b a v a , ra Taviseburebebi axasiaTebs qarTuli enis agebulebas? V: Jurn. `kulturuli<br />

aRmSenebloba, 1930, gv. 741, # 7/8.<br />

4 pirvel rigSi es exeba mesame piris saxelebs.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!