q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
modalur elementad gamoyenebisas unda SesaZloa formobrivadac icvalos _ fonetikuri cveTis Sedegad. aseTi viTarebaa, magaliTad, aWarulsa da mesxurSi, sadac unda || unanda || da || na (zmnas daerTvis windebulad an ukudebulad): iq-nda || iq-na mivides `iq unda mivides~, dasweros-na `unda daweros~ (aWaruli), na-gavakeTo || gavakeTo-na `unda gavakeTo~, gaakeTos-da `unda gaakeTos~ (mesxuri). sakuTriv zmnis funqciiT gamoyenebuli unda ki arasdros ganicdis amgvar fonetikur cvlilebebs. es kidev erTi nimuSia imisa, Tu ra zegavlenas axdens funqciuri mxare formobrivze. * * * unda zmnis II piris forma sxvadasxva modifikaciiT damoukidebliv (ginda || gind || gin) an Tu nawilakTan Serwymulad (Tuginda || Tugind) aseve gamoiyeneba modaluri daniSnulebiT (sintaqsurad kavSirebs warmoadgenen), amave funqciiT gvxvdeba agreTve Tu nawilakTan Serwymuli III piris forma (Tu ginda _ Tunda || Tund): gind regvenisaTvis giswavlebia, gind mkvdrisTvis giwamlebiao (andaza); Tunda amodi, mzeo, da Tund nu amoxval mbrwyinavi (vaJa). analogiuri viTareba Zvel qarTulSive daCndeba, roca gamoiyeneboda II piris forma gina: `moiwiis Wiri gina devnulebaჲ sityჳsa misTჳs~. zemoxsenebuli mniSvnelobebis mqone gina amJamad gvxvdeba zog dialeqtsa Tu kilokavSi (qiziyurSi...). * * * nazmnari formebis gamoyeneba modaluri elementebis daniSnulebiT qarTulSi arcTu ise iSviaTi movlena Cans. nazmnar formebad miiCneva, magaliTad, TiTqmis (←*Tu iTqmis) 15 da TiTqos (←*Tu iTqvas). SesaZloa, zmnuri warmomavlobisa iyos vinZlo elementic (*vin-(Se)-iZlo→ vinZlo); sxva varaudiT: *vin-Zi ro(m)→vinZlo. 16 zmnuri Sesityvebisganaa miRebuli varaudis gamomxatveli modaluri elementi vinicobaa (←vi-nicoba aris←vinicoba← vin-ic(is)-oba←vin icis): `vinicobaa, eWvi aiRon, ase uTxari~... varaudis modalobas gamoxataven agreTve Cans da etyoba formebi: `Cans, barSiac Tovli mosula~ (xSirad Sexamebulia rogorc formasTan: rogorc Cans); `etyoba, stumars iqauroba moewona~ 17 . modaluri mniSvnelobebi SeuZeniaT modi da adga zmnur formebsac. pirveli waqezebis daniSnulebiT gamoiyeneba (`modi, vnaxoT, venaxi~), meore eqspresiulobas matebs frazas (`adga mewisqvilema da SaaWma erTi qaTmi~, _ nimuSi mTiuluridanaa). * * * nazmnar formaTa gamoyenebas modaluri daniSnulebiT uwinares yovlisa TviT amosavali zmnis semantika uwyobs xels: unda `surs~→unda `sWirdeba~→unda `saWiroa, aucilebelia~; Tu iTqmis (gamoixateba varaudi)→TiTqmis (gamoixateba miaxloebiTobis semantika) da misT. TviT amgvari semantikuri gadaxris SesaZlebloba ki enis imanenturi dinamizmis uSualo Sedegia. 15 a . S a n i Z e , dasax. naSr., gv. 614. 16 iqve. 17 qegl, t. III, 1953; t. VIII, 1964. 178
kvlav erTi sadavo sakiTxis gamo 1 179 elene koSoriZe ubralo damatebisa da garemoebaTa gamijvnis sakiTxi dResac sadavoa gramatikuli literaturis mixedviT. amis mizezi gaxlavT gamijvnis kriteriumis subieqturi arCevani: winadadebis wevrTa gamoyofisas xom mxolod formalur niSnebs ar veyrdnobiT, viTvaliswinebT Sinaarssac, es ki movlenis subieqturi aRqmisa da Sesabamisi interpretaciis saSualebas iZleva. es werilic erT-erTi cdaa ubralo damatebisa da garemoebaTa urTierTobidan erTi sakiTxis garkvevisa, kerZod, -ken Tandebuliani saxelis funqciebisa Tanamedrove qarTulSi. gramatikulsa da meTodikur literaturaSi -ken Tandebuliani saxelis mniSvnelobaze sxvadasxva azria gamoTqmuli. zogi 2 -ken Tandebulian saxels garemoebad miiCnevs, zogis 3 azriT ki aseTi saxeli garemoebis garda obieqtur mimarTebasac gamoxatavs. es sadavo sakiTxi Tavs iCens swavlebis drosac. rogorc saskolo 4 , aseve studentTaTvis gankuTvnil saxelmZRvaneloSi 5 -ken Tandebuliani saxelis mxolod erT mniSvnelobazea miTiTebuli (garemoebis mniSvnelobaze) da aRniSnulicaa, rom -ken Tandebuliani saxelis funqcia iyo garemoebis mniSvnelobis gadmocema da es funqcia SemorCa mas dRemde 6 . marTlac, Zvel qarTulSi -ken
- Page 127 and 128: cipia gatarebuli _ yvela brunvaSi w
- Page 129 and 130: verc imas vityviT, rom zemomoyvanil
- Page 131 and 132: siwiTle _ abstraqciaa (`wiTlis Tvis
- Page 133 and 134: dabali _ dabla neli _ nela Cqari _
- Page 135 and 136: Tandebuli qarTulSi 1 135 aram marti
- Page 137 and 138: * * * Tandebulia nawilaki, romelic
- Page 139 and 140: saSuali qarTulis zogierT ZeglSi ari
- Page 141 and 142: Ti qarTulSi odesRac garCeuli gramat
- Page 143 and 144: Sina Sedis Sinagan zmnisarTSi: Sina
- Page 145 and 146: saxelsac) e r T a d zmnisarTi mosde
- Page 147 and 148: poves saxlaki erTi C r d i l o ჲ
- Page 149 and 150: ebr Tandebuli aRniSnavs m s g a v s
- Page 151 and 152: saS. qarTulSi g a n Tandebulian sax
- Page 153 and 154: zogierT ZeglSi u r T Tandebuli mcda
- Page 155 and 156: 11. viT sxvebTan erTad h. fogtma aR
- Page 157 and 158: S v i l s Soris mZime siCume (g. we
- Page 159 and 160: dokumentebSi w i l -s zogjer enacvl
- Page 161 and 162: ) udrida garda Tandebuls. win ixmar
- Page 163 and 164: Sorisdebuli axal saliteraturo qarTu
- Page 165 and 166: visp.); `eh, Zmav, wadi Sen Sens gz
- Page 167 and 168: gilourSi m. j a n a S v i l s (`her
- Page 169 and 170: nasxvaveben. mdidari intonaciur-eqs
- Page 171 and 172: nazmnari modaluri elementebi qarTul
- Page 173 and 174: semantikisgan daclilia): `lamis, ro
- Page 175 and 176: awmyo: u-n-a u-nd-a namyo usruli: u
- Page 177: da...), magram imis gamo, rom II ka
- Page 181 and 182: Cemken: ilia, 213, 3. ubralo damate
- Page 183 and 184: 183 arnold Ciqobava martivi winadad
- Page 185 and 186: aRguamaRlna man Cuen... dagÂcven S
- Page 187 and 188: aseTi micemiTi inversiul zmnebTan 6
- Page 189 and 190: aseTia Sedegi. p r o c e s o b r i
- Page 191 and 192: RS _ Cven, Tqven _ saxelobiTSia: RO
- Page 193 and 194: lebelo: n. dumb. 264. roca obieqtis
- Page 195 and 196: aseTi zmna emsgavseba gardamavali z
- Page 197 and 198: isini mieSvelnen mas || maT _ is mi
- Page 199 and 200: aseTive mdgomareobaa orpirianad qce
- Page 201 and 202: erTi sintaqsuri movlenis Sesaxeb 1
- Page 203 and 204: 3. atributuli msazRvrel-sazRvruli,
- Page 205 and 206: ubralo damateba Tu adgilis garemoeb
- Page 207 and 208: es xerxi (igi m. venslovas SemouTav
- Page 209 and 210: substantiuri msazRvreli 1 209 anton
- Page 211 and 212: SemTxvevaSi `Tu sasxviso qcevis for
- Page 213 and 214: unebas Cemi qveynis feri emateboda;
- Page 215 and 216: as karg adamianTa saxelebi gadavceT
- Page 217 and 218: 6. spilenZis veeba da mcire qvabebs
- Page 219 and 220: ai, ras vkiTxulobT komisiis dadgeni
- Page 221 and 222: d) kiTxviTi nacvalsaxeli: ra saamur
- Page 223 and 224: is dalocvili mRvdeli xSirad migebda
- Page 225 and 226: jaba... im nikelis sawolSi iwva (e.
- Page 227 and 228: ma, mwvane vels...)~ 12 . amgvarad,
modalur elementad gamoyenebisas unda SesaZloa formobrivadac icvalos _ fonetikuri<br />
cveTis Sedegad. aseTi viTarebaa, magaliTad, aWarulsa da mesxurSi, sadac<br />
unda || unanda || da || na (zmnas daerTvis windebulad an ukudebulad): iq-nda || iq-na<br />
mivides `iq unda mivides~, dasweros-na `unda daweros~ (aWaruli), na-gavakeTo || gavakeTo-na<br />
`unda gavakeTo~, gaakeTos-da `unda gaakeTos~ (mesxuri). sakuTriv zmnis funqciiT<br />
gamoyenebuli unda ki arasdros ganicdis amgvar fonetikur cvlilebebs. es<br />
kidev erTi nimuSia imisa, Tu ra zegavlenas axdens funqciuri mxare formobrivze.<br />
* * *<br />
unda zmnis II piris forma sxvadasxva modifikaciiT damoukidebliv (ginda || gind ||<br />
gin) an Tu nawilakTan Serwymulad (Tuginda || Tugind) aseve gamoiyeneba modaluri<br />
daniSnulebiT (sintaqsurad kavSirebs warmoadgenen), amave funqciiT gvxvdeba agreTve<br />
Tu nawilakTan Serwymuli III piris forma (Tu ginda _ Tunda || Tund):<br />
gind regvenisaTvis giswavlebia, gind mkvdrisTvis giwamlebiao (andaza); Tunda amodi, mzeo, da Tund<br />
nu amoxval mbrwyinavi (vaJa).<br />
analogiuri viTareba Zvel qarTulSive daCndeba, roca gamoiyeneboda II piris forma<br />
gina: `moiwiis Wiri gina devnulebaჲ sityჳsa misTჳs~.<br />
zemoxsenebuli mniSvnelobebis mqone gina amJamad gvxvdeba zog dialeqtsa Tu kilokavSi<br />
(qiziyurSi...).<br />
* * *<br />
nazmnari formebis gamoyeneba modaluri elementebis daniSnulebiT qarTulSi<br />
arcTu ise iSviaTi movlena Cans.<br />
nazmnar formebad miiCneva, magaliTad, TiTqmis (←*Tu iTqmis) 15 da TiTqos (←*Tu<br />
iTqvas). SesaZloa, zmnuri warmomavlobisa iyos vinZlo elementic (*vin-(Se)-iZlo→<br />
vinZlo); sxva varaudiT: *vin-Zi ro(m)→vinZlo. 16 zmnuri Sesityvebisganaa miRebuli<br />
varaudis gamomxatveli modaluri elementi vinicobaa (←vi-nicoba aris←vinicoba←<br />
vin-ic(is)-oba←vin icis): `vinicobaa, eWvi aiRon, ase uTxari~... varaudis modalobas<br />
gamoxataven agreTve Cans da etyoba formebi: `Cans, barSiac Tovli mosula~ (xSirad<br />
Sexamebulia rogorc formasTan: rogorc Cans); `etyoba, stumars iqauroba moewona~ 17 .<br />
modaluri mniSvnelobebi SeuZeniaT modi da adga zmnur formebsac.<br />
pirveli waqezebis daniSnulebiT gamoiyeneba (`modi, vnaxoT, venaxi~), meore eqspresiulobas<br />
matebs frazas (`adga mewisqvilema da SaaWma erTi qaTmi~, _ nimuSi<br />
mTiuluridanaa).<br />
* * *<br />
nazmnar formaTa gamoyenebas modaluri daniSnulebiT uwinares yovlisa TviT amosavali<br />
zmnis semantika uwyobs xels: unda `surs~→unda `sWirdeba~→unda `saWiroa,<br />
aucilebelia~; Tu iTqmis (gamoixateba varaudi)→TiTqmis (gamoixateba miaxloebiTobis<br />
semantika) da misT.<br />
TviT amgvari semantikuri gadaxris SesaZlebloba ki enis imanenturi dinamizmis<br />
uSualo Sedegia.<br />
15 a . S a n i Z e , dasax. naSr., gv. 614.<br />
16 iqve.<br />
17 qegl, t. III, 1953; t. VIII, 1964.<br />
178