q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
Tqmul ars a˜ d glaxakTaca (Опис. 7 2 ). TÂs|| T u i s formiT igi gvxvdeba saS. saukuneebis adrindel ZeglebSic. umarcvlo unis gadavardnis Semdeg viRebT T v i s -s. mis paralelurad saSual qarTulSi ixmareba Tuin, Tvin(a) da Tvins formac: naxvisa Tuin (visr. 208), kacisa Tvin (saq. siZv. III, 63), TurisaT v i n s (Sahn. II, 424)... Tvis Tandebuls -s aqvs mokvecili. saS. saukuneTa zogierT ZeglSi: SvilTa T - vi, TanazrdilTa Tvi, simagrisaTvi (Sahn. II, 3436); mijnurTaTui (Sahnavaz.. 4), Cven- T v i (guram. 32), mejinibis T v i (dokument. 82), Svilebis a T v i (saq. siZv. II, 141). ax. saliteraturo qarTulSi gabatonda Tvis, kiloebSi ki ixmareba agreTve Tvin, Tvi (rogorc baris, ise mTis kiloebSi), Tun (ingiloursa da mesxurSi), Ti (fereidnulSi). TÂs → T v i s Tandebuli uCvenebs: a) daniSnulebas, gankuTvnebas: viTarca igi a b r a h a m i s T  s ufali ity s (xanZT. ia27); gardamoÃda zeciT... momwydarTaTÂs (sasul. oe184-185); romeli TquenTÂs da mravalTaTÂs ganitexebis (Jamis-wir. lÀ3_4); t a r i e l i s a T v i s cremli gvdis SeuSrobeli (v. t. 7).... gadaeSala... kalTebi... pawia s t u m r e b i s a T v i s (ilia, III, 65)... b) moqmedebis m i z e z s : ...sada igi xiyvnes mowafeni damalul S i S i s a T  s huriaTaÁsa (qrest. iov. 20, 19); visos g a y r i s a T v i s guli umcrdeboda (visr. 128); mogyide Cvenis didis g a W i r e - b i s a T v i n (saq. siZv. I, 81)... vai Tu baxva gaeba sisxlis samarTlis saqmeSi kacis d a W r i s a T v i s (g. wer. 52)... daniSnulebisa da mizezis gadmocemisas Zvelsa da gansakuTrebiT saS. qarTulSi T v i s Tandebuls xSirad scvlis nagenetivari viTarebiTi: umjobÀs ars C e m d a sikudili R˜ Tisa CemisaTÂs (kim. 88_9); mza var x v a l i s a d (amirandarej. 64)... amJamad ase- Ti formebi metad damaxasiaTebelia xevsurulsa da fSaurisaTvis. zogjer mas xmarobs il. W a v W a v a Z e c . magaliTebi: erTxan mefe e r e k l i s a d gamaucxadebav omi TaTars (xevs. 161); bevr saCuqaric uZlevav aludaurisad (iqve, 174); xolo simar- Tlis T q m i s a d a rad ginda Cveni gvemao (vaJa, IV, 7); Tu aqvs, rad uWris erTi T a - v i s a d , meore S v i l i s a d ? (ilia, III, 78). naTesaobiTis -is niSans darTulma viTarebiTis -da formantma dasavlur kiloebSi urTierTgavlenis gamo Semdegi fonetikuri cvlileba ganicades: i s d a → izda → iza: d-sTan s asimilaciiT z-d iqca da d daikarga 37 : marto Tvaltanadobis g u l i z a waiyvanen saldaTaT (nin. II, 174)... s a x - l i z a minda, w y a l i z a wevida 38 ; raWulSi adrindeli (gardamavali) saxecaa Senaxuli: glexebizda, jixvebizda 39 . 5. kerZo → ken Zv. qarTulSi kerZo garda saxelisa erToda zeda da Sina Tandebuls: moaqcie z e d a k e r Z o missa bunebaჲ wyalTaჲ (antioq. 12927); maRnarsa amas S i n a k e r Z o SemovidodeT (iqve, 11531)... igi mosdevda agreTve m i e r da w i a R (mier k e r Z o , w i a R kerZo), quemo da ukuanaგ zmnisarTebs: ganvediT litaniasa q u e m o k e r Z o lavrasa (kim. 16519-20); davdeg ukuanaჲ kerZo maT yl˜Tasa (iqve, 21135-36); dadga e r T k e r - Z o da Ãma yo (iqve, 14313)... Zv. qarTulsa da saS. qarTulis adrindel xanaSi k e r Z o sam brunvasTan gvxvdeba: moqmedebiTsa, viTarebiTsa da naTesaobiTTan. mag.: moqmedebiTTan: adgili erTi ars huriastaniT kerZo (qebaTa qeba, ld1); 37 Н. Марр, Грамматика древнелит. груз. языка, gv. 010. 38 s. J R e n t i , guruli kilo, gv. 66. 39 S. Z i Z i g u r i , qarTuli enis mTaraWuli dialeqtis ZiriTadi Taviseburebani: enimkis moambe, II, gv. 78. 146
poves saxlaki erTi C r d i l o ჲ T kerZo (SuS. 283)... v i T a r e b i T T a n : aRvida m T a d k e r Z o mokiTxvad... elisabedisa (kim. 18232-33); egrÀT waremarTa x a n Z T a d k e r Z o (xanZT. ob79)... naTesaobiTTan: romelni mis kerZo da misTa saqmeTa ziar xarT (SuS. 15)... naTesaobiTTan iSviaTia da, rogorc Cans, mas SedarebiT gvian daerTo. saxelis sam brunvaSi marTva am Tandebulis funqciis nairsaxeobiT ar aixsneba: igi yvelgan aRniSnavs adgils an mimarTulebas. axal qarTulSi k e r Z o - s Seenacvla ken Tandebuli. igi saxelebTan marto naTesaobiTSi ixmareba da mxolod da mxolod m i m a r T u l e b a s gamoxatavs; magaliTad: soflisaken, saxlisaken da sxv. -ken Tandebuli moqmedebiT brunvasTan aris SemorCenili zmnisarTebSi: saiT k e n , aqeT k e n , qveviT k e n , zeviT k e n . xevsurulSi am zmnisarTebsac ken || ke-s saxiT naTesaobiTSi erTvis: i q i s k e gaxpatiJeben (xevs. poez. 210); saiske mimavalia? (iqve, 27); mainc iqisken gamwevda (iqve, 139)... Cans, naTesaobi- Ti da moqmedebiTi brunva erTmaneTs enacvlebian. saS. qarTulSive ken-is paralelurad gvxvdeba ke-c: mindorTake (v. t. 567), RmrTisake (visr. 34), sawolisake (Sahnavaz. 171), m i s k e (amirandarej. 37), imereTisake (saq. siZv. III, 130)... sxvadasxvagvarad Seicvala k e n Tandebuli kiloebSi: ke aqvs mTis kiloebs (xevsuruls, fSaurs, mTaraWuls): marcxni s k e (xevs. poez. 16). miwiske, ciske (vaJa, IV, 22)... zogjer ke Sekvecili da dasulia k Tanxmovnamdis: Sini s k (xevs. poez. 217). xevsureTisak (iqve, 213), kaci s a k (ingilouri, 231)... gvxvdeba ked, ka-c: Sini s k e d (xevs. poez. 277), gaviqe wisqvili s a k a (iqve, 267); fSauri isr i k a (=iqiTken), asr i k a (=aqeTken) 40 ... mTaraWulSi ke-s darTvisas ikargeba naTesaobiTi brunvis -s elementi: saxli k e , svanebi k e 41 . rig kiloebSi (ingilouri, fereidnuli, garekaxuri, mTaraWuli, qvemoimeruli) ken Tandebuli warmodgenilia agreTve yen || yes-s saxiT. fereidnulSi -ye erTvis naTesaobiTsa da micemiTs da mniSvnelobiT Seesatyviseba moqmedebiT brunvasTan xmarebul -g a n Tandebuls kiTxvaze saidan? zogjer ki -k e n Tandebuls udris. magaliTad: ispanisaye qaRazi mouvida (=ispaanidan); Caviyav, amoiRe j i b e s a y e fuli (=jibidan), magram: Tebsaye geveparneTye (=mTebisaken) 42 ... qvemoimerulSi y e n Tandebulis gamoyenebisas naTesaobiTs s Tanxmovani -y-sTan erTad (sy) wy kompleqsad iqceva: saxliw y e n , tyiw y e n 43 . Zv. qarTulSi k e r Z o , etyoba, Tandebulad Camoyalibebis procesSia. saxelis brunvaSi marTvis mxriT mas jer kidev ar gaaCnia iseTi Zala, rogoric sxva Tandebulebs: saxeli mas nakleb angariSs uwevs brunvaSi. igi Tavisuflad erTvis uformo sityvebsac. saS. qarTulSi igi naTesaobiTTan ufro ganmtkicda da sistematuradac ixmareba. amave dros igi damoukideblobasac kargavs da sakmaod cvTeba. masalaTa analizis mixedviT k e r Z o s - s ganviTarebis aseTi safexurebi Cans: jer ekveceba o xmovani: kaci s a k e r Z (amirandarej. 5), afxazTa k e r Z (qarT. cx. 224)... SemdegSi TiTqos Z-s dakargviTa da r-sa da n-s monacvleobiT miRebul iqna ken: xorasni s a k e n (visr. 25)... ukanaskneli saxiT Semovida igi axal saliteraturo qarTulSi. saS. qarTulis ZeglebSi ara Cans, jer Z daikarga da Semdeg r-s n Seenacvla, Tu orive procesi erTdroulad moxda. imis dadgenac ki Wirs, Tu am Tandebulebma ro- 40 a . S a n i Z e, qarTuli kiloebi mTaSi, gv. 196. 41 S. ZiZiguri, qarT. enis mTaraW. dialeqtis ZiriTadi Taviseburebani: enimki-s moambe. II1, gv. 77. 42 arn. C i q o b a v a , -ye nawilaki fereidnulSi da misi mniSvneloba gramatika-loRikis urTierTobis TvalsazrisiT: weliwdeuli, gv. 32-33; misive, fereidnulis mTavari Taviseburebani: tf. universitetis moambe, VII, gv. 214. 43 Ш. Дзизигури, К характеристике нижнеимеретинского говора... gv. 126-127. 147
- Page 95 and 96: meore TurmeobiTis zemoT moyvanilma
- Page 97 and 98: sis gavrcelebisaken ufroa midrekile
- Page 99 and 100: yvela am tipis zmnaSi? -n marTlac,
- Page 101 and 102: mimReobis warmoeba qarTulSi 1 101 e
- Page 103 and 104: kÂrn-e _ m-i-kÂr-s, mo-cal-e _ i-
- Page 105 and 106: tyuv-an, m-tkiv-an, m-siv-an, m-civ
- Page 107 and 108: me gvqondes qarTuli enis ganviTareb
- Page 109 and 110: drois gamoxatvis sakiTxi mimReobaTa
- Page 111 and 112: adgan mimReobis formebSi istoriulad
- Page 113 and 114: `zogs oci kaci hyvanda, zogs ocdaaT
- Page 115 and 116: ev: sa-kum-ev-el, aR-r-e(v)-ul, rC-
- Page 117 and 118: niSnavda; subieqti _ moqmedebis Sem
- Page 119 and 120: fiqsi unda gvqonoda (sainteresoa, r
- Page 121 and 122: adamianTa saxelebs ganmeorebis maRa
- Page 123 and 124: dasaxelebuli zedsarTavi saxelebi aw
- Page 125 and 126: maT mravlobiTi ricxvi morfologiurad
- Page 127 and 128: cipia gatarebuli _ yvela brunvaSi w
- Page 129 and 130: verc imas vityviT, rom zemomoyvanil
- Page 131 and 132: siwiTle _ abstraqciaa (`wiTlis Tvis
- Page 133 and 134: dabali _ dabla neli _ nela Cqari _
- Page 135 and 136: Tandebuli qarTulSi 1 135 aram marti
- Page 137 and 138: * * * Tandebulia nawilaki, romelic
- Page 139 and 140: saSuali qarTulis zogierT ZeglSi ari
- Page 141 and 142: Ti qarTulSi odesRac garCeuli gramat
- Page 143 and 144: Sina Sedis Sinagan zmnisarTSi: Sina
- Page 145: saxelsac) e r T a d zmnisarTi mosde
- Page 149 and 150: ebr Tandebuli aRniSnavs m s g a v s
- Page 151 and 152: saS. qarTulSi g a n Tandebulian sax
- Page 153 and 154: zogierT ZeglSi u r T Tandebuli mcda
- Page 155 and 156: 11. viT sxvebTan erTad h. fogtma aR
- Page 157 and 158: S v i l s Soris mZime siCume (g. we
- Page 159 and 160: dokumentebSi w i l -s zogjer enacvl
- Page 161 and 162: ) udrida garda Tandebuls. win ixmar
- Page 163 and 164: Sorisdebuli axal saliteraturo qarTu
- Page 165 and 166: visp.); `eh, Zmav, wadi Sen Sens gz
- Page 167 and 168: gilourSi m. j a n a S v i l s (`her
- Page 169 and 170: nasxvaveben. mdidari intonaciur-eqs
- Page 171 and 172: nazmnari modaluri elementebi qarTul
- Page 173 and 174: semantikisgan daclilia): `lamis, ro
- Page 175 and 176: awmyo: u-n-a u-nd-a namyo usruli: u
- Page 177 and 178: da...), magram imis gamo, rom II ka
- Page 179 and 180: kvlav erTi sadavo sakiTxis gamo 1 1
- Page 181 and 182: Cemken: ilia, 213, 3. ubralo damate
- Page 183 and 184: 183 arnold Ciqobava martivi winadad
- Page 185 and 186: aRguamaRlna man Cuen... dagÂcven S
- Page 187 and 188: aseTi micemiTi inversiul zmnebTan 6
- Page 189 and 190: aseTia Sedegi. p r o c e s o b r i
- Page 191 and 192: RS _ Cven, Tqven _ saxelobiTSia: RO
- Page 193 and 194: lebelo: n. dumb. 264. roca obieqtis
- Page 195 and 196: aseTi zmna emsgavseba gardamavali z
Tqmul ars a˜ d glaxakTaca (Опис. 7 2 ).<br />
TÂs|| T u i s formiT igi gvxvdeba saS. saukuneebis adrindel ZeglebSic. umarcvlo<br />
unis gadavardnis Semdeg viRebT T v i s -s. mis paralelurad saSual qarTulSi<br />
ixmareba Tuin, Tvin(a) da Tvins formac: naxvisa Tuin (visr. 208), kacisa Tvin<br />
(saq. siZv. III, 63), TurisaT v i n s (Sahn. II, 424)...<br />
Tvis Tandebuls -s aqvs mokvecili. saS. saukuneTa zogierT ZeglSi: SvilTa T -<br />
vi, TanazrdilTa Tvi, simagrisaTvi (Sahn. II, 3436); mijnurTaTui (Sahnavaz.. 4), Cven-<br />
T v i (guram. 32), mejinibis T v i (dokument. 82), Svilebis a T v i (saq. siZv. II, 141).<br />
ax. saliteraturo qarTulSi gabatonda Tvis, kiloebSi ki ixmareba agreTve<br />
Tvin, Tvi (rogorc baris, ise mTis kiloebSi), Tun (ingiloursa da mesxurSi), Ti<br />
(fereidnulSi).<br />
TÂs → T v i s Tandebuli uCvenebs:<br />
a) daniSnulebas, gankuTvnebas:<br />
viTarca igi a b r a h a m i s T  s ufali ity s (xanZT. ia27); gardamoÃda zeciT...<br />
momwydarTaTÂs (sasul. oe184-185); romeli TquenTÂs da mravalTaTÂs ganitexebis<br />
(Jamis-wir. lÀ3_4); t a r i e l i s a T v i s cremli gvdis SeuSrobeli (v. t. 7).... gadaeSala...<br />
kalTebi... pawia s t u m r e b i s a T v i s (ilia, III, 65)...<br />
b) moqmedebis m i z e z s :<br />
...sada igi xiyvnes mowafeni damalul S i S i s a T Â s huriaTaÁsa (qrest. iov. 20, 19);<br />
visos g a y r i s a T v i s guli umcrdeboda (visr. 128); mogyide Cvenis didis g a W i r e -<br />
b i s a T v i n (saq. siZv. I, 81)... vai Tu baxva gaeba sisxlis samarTlis saqmeSi kacis<br />
d a W r i s a T v i s (g. wer. 52)...<br />
daniSnulebisa da mizezis gadmocemisas Zvelsa da gansakuTrebiT saS. qarTulSi<br />
T v i s Tandebuls xSirad scvlis nagenetivari viTarebiTi: umjobÀs ars C e m d a sikudili<br />
R˜ Tisa CemisaTÂs (kim. 88_9); mza var x v a l i s a d (amirandarej. 64)... amJamad ase-<br />
Ti formebi metad damaxasiaTebelia xevsurulsa da fSaurisaTvis. zogjer mas xmarobs<br />
il. W a v W a v a Z e c . magaliTebi: erTxan mefe e r e k l i s a d gamaucxadebav omi<br />
TaTars (xevs. 161); bevr saCuqaric uZlevav aludaurisad (iqve, 174); xolo simar-<br />
Tlis T q m i s a d a rad ginda Cveni gvemao (vaJa, IV, 7); Tu aqvs, rad uWris erTi T a -<br />
v i s a d , meore S v i l i s a d ? (ilia, III, 78). naTesaobiTis -is niSans darTulma viTarebiTis<br />
-da formantma dasavlur kiloebSi urTierTgavlenis gamo Semdegi fonetikuri<br />
cvlileba ganicades: i s d a → izda → iza: d-sTan s asimilaciiT z-d iqca da d<br />
daikarga 37 : marto Tvaltanadobis g u l i z a waiyvanen saldaTaT (nin. II, 174)... s a x -<br />
l i z a minda, w y a l i z a wevida 38 ; raWulSi adrindeli (gardamavali) saxecaa Senaxuli:<br />
glexebizda, jixvebizda 39 .<br />
5. kerZo → ken<br />
Zv. qarTulSi kerZo garda saxelisa erToda zeda da Sina Tandebuls: moaqcie<br />
z e d a k e r Z o missa bunebaჲ wyalTaჲ (antioq. 12927); maRnarsa amas S i n a k e r Z o SemovidodeT<br />
(iqve, 11531)... igi mosdevda agreTve m i e r da w i a R (mier k e r Z o , w i a R<br />
kerZo), quemo da ukuanaგ zmnisarTebs: ganvediT litaniasa q u e m o k e r Z o lavrasa<br />
(kim. 16519-20); davdeg ukuanaჲ kerZo maT yl˜Tasa (iqve, 21135-36); dadga e r T k e r -<br />
Z o da Ãma yo (iqve, 14313)...<br />
Zv. qarTulsa da saS. qarTulis adrindel xanaSi k e r Z o sam brunvasTan gvxvdeba:<br />
moqmedebiTsa, viTarebiTsa da naTesaobiTTan. mag.:<br />
moqmedebiTTan: adgili erTi ars huriastaniT kerZo (qebaTa qeba, ld1);<br />
37 Н. Марр, Грамматика древнелит. груз. языка, gv. 010.<br />
38 s. J R e n t i , guruli kilo, gv. 66.<br />
39 S. Z i Z i g u r i , qarTuli enis mTaraWuli dialeqtis ZiriTadi Taviseburebani: enimkis moambe,<br />
II, gv. 78.<br />
146