q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

Tqmul ars a˜ d glaxakTaca (Опис. 7 2 ). TÂs|| T u i s formiT igi gvxvdeba saS. saukuneebis adrindel ZeglebSic. umarcvlo unis gadavardnis Semdeg viRebT T v i s -s. mis paralelurad saSual qarTulSi ixmareba Tuin, Tvin(a) da Tvins formac: naxvisa Tuin (visr. 208), kacisa Tvin (saq. siZv. III, 63), TurisaT v i n s (Sahn. II, 424)... Tvis Tandebuls -s aqvs mokvecili. saS. saukuneTa zogierT ZeglSi: SvilTa T - vi, TanazrdilTa Tvi, simagrisaTvi (Sahn. II, 3436); mijnurTaTui (Sahnavaz.. 4), Cven- T v i (guram. 32), mejinibis T v i (dokument. 82), Svilebis a T v i (saq. siZv. II, 141). ax. saliteraturo qarTulSi gabatonda Tvis, kiloebSi ki ixmareba agreTve Tvin, Tvi (rogorc baris, ise mTis kiloebSi), Tun (ingiloursa da mesxurSi), Ti (fereidnulSi). TÂs → T v i s Tandebuli uCvenebs: a) daniSnulebas, gankuTvnebas: viTarca igi a b r a h a m i s T  s ufali ity s (xanZT. ia27); gardamoÃda zeciT... momwydarTaTÂs (sasul. oe184-185); romeli TquenTÂs da mravalTaTÂs ganitexebis (Jamis-wir. lÀ3_4); t a r i e l i s a T v i s cremli gvdis SeuSrobeli (v. t. 7).... gadaeSala... kalTebi... pawia s t u m r e b i s a T v i s (ilia, III, 65)... b) moqmedebis m i z e z s : ...sada igi xiyvnes mowafeni damalul S i S i s a T  s huriaTaÁsa (qrest. iov. 20, 19); visos g a y r i s a T v i s guli umcrdeboda (visr. 128); mogyide Cvenis didis g a W i r e - b i s a T v i n (saq. siZv. I, 81)... vai Tu baxva gaeba sisxlis samarTlis saqmeSi kacis d a W r i s a T v i s (g. wer. 52)... daniSnulebisa da mizezis gadmocemisas Zvelsa da gansakuTrebiT saS. qarTulSi T v i s Tandebuls xSirad scvlis nagenetivari viTarebiTi: umjobÀs ars C e m d a sikudili R˜ Tisa CemisaTÂs (kim. 88_9); mza var x v a l i s a d (amirandarej. 64)... amJamad ase- Ti formebi metad damaxasiaTebelia xevsurulsa da fSaurisaTvis. zogjer mas xmarobs il. W a v W a v a Z e c . magaliTebi: erTxan mefe e r e k l i s a d gamaucxadebav omi TaTars (xevs. 161); bevr saCuqaric uZlevav aludaurisad (iqve, 174); xolo simar- Tlis T q m i s a d a rad ginda Cveni gvemao (vaJa, IV, 7); Tu aqvs, rad uWris erTi T a - v i s a d , meore S v i l i s a d ? (ilia, III, 78). naTesaobiTis -is niSans darTulma viTarebiTis -da formantma dasavlur kiloebSi urTierTgavlenis gamo Semdegi fonetikuri cvlileba ganicades: i s d a → izda → iza: d-sTan s asimilaciiT z-d iqca da d daikarga 37 : marto Tvaltanadobis g u l i z a waiyvanen saldaTaT (nin. II, 174)... s a x - l i z a minda, w y a l i z a wevida 38 ; raWulSi adrindeli (gardamavali) saxecaa Senaxuli: glexebizda, jixvebizda 39 . 5. kerZo → ken Zv. qarTulSi kerZo garda saxelisa erToda zeda da Sina Tandebuls: moaqcie z e d a k e r Z o missa bunebaჲ wyalTaჲ (antioq. 12927); maRnarsa amas S i n a k e r Z o SemovidodeT (iqve, 11531)... igi mosdevda agreTve m i e r da w i a R (mier k e r Z o , w i a R kerZo), quemo da ukuanaგ zmnisarTebs: ganvediT litaniasa q u e m o k e r Z o lavrasa (kim. 16519-20); davdeg ukuanaჲ kerZo maT yl˜Tasa (iqve, 21135-36); dadga e r T k e r - Z o da Ãma yo (iqve, 14313)... Zv. qarTulsa da saS. qarTulis adrindel xanaSi k e r Z o sam brunvasTan gvxvdeba: moqmedebiTsa, viTarebiTsa da naTesaobiTTan. mag.: moqmedebiTTan: adgili erTi ars huriastaniT kerZo (qebaTa qeba, ld1); 37 Н. Марр, Грамматика древнелит. груз. языка, gv. 010. 38 s. J R e n t i , guruli kilo, gv. 66. 39 S. Z i Z i g u r i , qarTuli enis mTaraWuli dialeqtis ZiriTadi Taviseburebani: enimkis moambe, II, gv. 78. 146

poves saxlaki erTi C r d i l o ჲ T kerZo (SuS. 283)... v i T a r e b i T T a n : aRvida m T a d k e r Z o mokiTxvad... elisabedisa (kim. 18232-33); egrÀT waremarTa x a n Z T a d k e r Z o (xanZT. ob79)... naTesaobiTTan: romelni mis kerZo da misTa saqmeTa ziar xarT (SuS. 15)... naTesaobiTTan iSviaTia da, rogorc Cans, mas SedarebiT gvian daerTo. saxelis sam brunvaSi marTva am Tandebulis funqciis nairsaxeobiT ar aixsneba: igi yvelgan aRniSnavs adgils an mimarTulebas. axal qarTulSi k e r Z o - s Seenacvla ken Tandebuli. igi saxelebTan marto naTesaobiTSi ixmareba da mxolod da mxolod m i m a r T u l e b a s gamoxatavs; magaliTad: soflisaken, saxlisaken da sxv. -ken Tandebuli moqmedebiT brunvasTan aris SemorCenili zmnisarTebSi: saiT k e n , aqeT k e n , qveviT k e n , zeviT k e n . xevsurulSi am zmnisarTebsac ken || ke-s saxiT naTesaobiTSi erTvis: i q i s k e gaxpatiJeben (xevs. poez. 210); saiske mimavalia? (iqve, 27); mainc iqisken gamwevda (iqve, 139)... Cans, naTesaobi- Ti da moqmedebiTi brunva erTmaneTs enacvlebian. saS. qarTulSive ken-is paralelurad gvxvdeba ke-c: mindorTake (v. t. 567), RmrTisake (visr. 34), sawolisake (Sahnavaz. 171), m i s k e (amirandarej. 37), imereTisake (saq. siZv. III, 130)... sxvadasxvagvarad Seicvala k e n Tandebuli kiloebSi: ke aqvs mTis kiloebs (xevsuruls, fSaurs, mTaraWuls): marcxni s k e (xevs. poez. 16). miwiske, ciske (vaJa, IV, 22)... zogjer ke Sekvecili da dasulia k Tanxmovnamdis: Sini s k (xevs. poez. 217). xevsureTisak (iqve, 213), kaci s a k (ingilouri, 231)... gvxvdeba ked, ka-c: Sini s k e d (xevs. poez. 277), gaviqe wisqvili s a k a (iqve, 267); fSauri isr i k a (=iqiTken), asr i k a (=aqeTken) 40 ... mTaraWulSi ke-s darTvisas ikargeba naTesaobiTi brunvis -s elementi: saxli k e , svanebi k e 41 . rig kiloebSi (ingilouri, fereidnuli, garekaxuri, mTaraWuli, qvemoimeruli) ken Tandebuli warmodgenilia agreTve yen || yes-s saxiT. fereidnulSi -ye erTvis naTesaobiTsa da micemiTs da mniSvnelobiT Seesatyviseba moqmedebiT brunvasTan xmarebul -g a n Tandebuls kiTxvaze saidan? zogjer ki -k e n Tandebuls udris. magaliTad: ispanisaye qaRazi mouvida (=ispaanidan); Caviyav, amoiRe j i b e s a y e fuli (=jibidan), magram: Tebsaye geveparneTye (=mTebisaken) 42 ... qvemoimerulSi y e n Tandebulis gamoyenebisas naTesaobiTs s Tanxmovani -y-sTan erTad (sy) wy kompleqsad iqceva: saxliw y e n , tyiw y e n 43 . Zv. qarTulSi k e r Z o , etyoba, Tandebulad Camoyalibebis procesSia. saxelis brunvaSi marTvis mxriT mas jer kidev ar gaaCnia iseTi Zala, rogoric sxva Tandebulebs: saxeli mas nakleb angariSs uwevs brunvaSi. igi Tavisuflad erTvis uformo sityvebsac. saS. qarTulSi igi naTesaobiTTan ufro ganmtkicda da sistematuradac ixmareba. amave dros igi damoukideblobasac kargavs da sakmaod cvTeba. masalaTa analizis mixedviT k e r Z o s - s ganviTarebis aseTi safexurebi Cans: jer ekveceba o xmovani: kaci s a k e r Z (amirandarej. 5), afxazTa k e r Z (qarT. cx. 224)... SemdegSi TiTqos Z-s dakargviTa da r-sa da n-s monacvleobiT miRebul iqna ken: xorasni s a k e n (visr. 25)... ukanaskneli saxiT Semovida igi axal saliteraturo qarTulSi. saS. qarTulis ZeglebSi ara Cans, jer Z daikarga da Semdeg r-s n Seenacvla, Tu orive procesi erTdroulad moxda. imis dadgenac ki Wirs, Tu am Tandebulebma ro- 40 a . S a n i Z e, qarTuli kiloebi mTaSi, gv. 196. 41 S. ZiZiguri, qarT. enis mTaraW. dialeqtis ZiriTadi Taviseburebani: enimki-s moambe. II1, gv. 77. 42 arn. C i q o b a v a , -ye nawilaki fereidnulSi da misi mniSvneloba gramatika-loRikis urTierTobis TvalsazrisiT: weliwdeuli, gv. 32-33; misive, fereidnulis mTavari Taviseburebani: tf. universitetis moambe, VII, gv. 214. 43 Ш. Дзизигури, К характеристике нижнеимеретинского говора... gv. 126-127. 147

Tqmul ars a˜ d glaxakTaca (Опис. 7 2 ).<br />

TÂs|| T u i s formiT igi gvxvdeba saS. saukuneebis adrindel ZeglebSic. umarcvlo<br />

unis gadavardnis Semdeg viRebT T v i s -s. mis paralelurad saSual qarTulSi<br />

ixmareba Tuin, Tvin(a) da Tvins formac: naxvisa Tuin (visr. 208), kacisa Tvin<br />

(saq. siZv. III, 63), TurisaT v i n s (Sahn. II, 424)...<br />

Tvis Tandebuls -s aqvs mokvecili. saS. saukuneTa zogierT ZeglSi: SvilTa T -<br />

vi, TanazrdilTa Tvi, simagrisaTvi (Sahn. II, 3436); mijnurTaTui (Sahnavaz.. 4), Cven-<br />

T v i (guram. 32), mejinibis T v i (dokument. 82), Svilebis a T v i (saq. siZv. II, 141).<br />

ax. saliteraturo qarTulSi gabatonda Tvis, kiloebSi ki ixmareba agreTve<br />

Tvin, Tvi (rogorc baris, ise mTis kiloebSi), Tun (ingiloursa da mesxurSi), Ti<br />

(fereidnulSi).<br />

TÂs → T v i s Tandebuli uCvenebs:<br />

a) daniSnulebas, gankuTvnebas:<br />

viTarca igi a b r a h a m i s T  s ufali ity s (xanZT. ia27); gardamoÃda zeciT...<br />

momwydarTaTÂs (sasul. oe184-185); romeli TquenTÂs da mravalTaTÂs ganitexebis<br />

(Jamis-wir. lÀ3_4); t a r i e l i s a T v i s cremli gvdis SeuSrobeli (v. t. 7).... gadaeSala...<br />

kalTebi... pawia s t u m r e b i s a T v i s (ilia, III, 65)...<br />

b) moqmedebis m i z e z s :<br />

...sada igi xiyvnes mowafeni damalul S i S i s a T Â s huriaTaÁsa (qrest. iov. 20, 19);<br />

visos g a y r i s a T v i s guli umcrdeboda (visr. 128); mogyide Cvenis didis g a W i r e -<br />

b i s a T v i n (saq. siZv. I, 81)... vai Tu baxva gaeba sisxlis samarTlis saqmeSi kacis<br />

d a W r i s a T v i s (g. wer. 52)...<br />

daniSnulebisa da mizezis gadmocemisas Zvelsa da gansakuTrebiT saS. qarTulSi<br />

T v i s Tandebuls xSirad scvlis nagenetivari viTarebiTi: umjobÀs ars C e m d a sikudili<br />

R˜ Tisa CemisaTÂs (kim. 88_9); mza var x v a l i s a d (amirandarej. 64)... amJamad ase-<br />

Ti formebi metad damaxasiaTebelia xevsurulsa da fSaurisaTvis. zogjer mas xmarobs<br />

il. W a v W a v a Z e c . magaliTebi: erTxan mefe e r e k l i s a d gamaucxadebav omi<br />

TaTars (xevs. 161); bevr saCuqaric uZlevav aludaurisad (iqve, 174); xolo simar-<br />

Tlis T q m i s a d a rad ginda Cveni gvemao (vaJa, IV, 7); Tu aqvs, rad uWris erTi T a -<br />

v i s a d , meore S v i l i s a d ? (ilia, III, 78). naTesaobiTis -is niSans darTulma viTarebiTis<br />

-da formantma dasavlur kiloebSi urTierTgavlenis gamo Semdegi fonetikuri<br />

cvlileba ganicades: i s d a → izda → iza: d-sTan s asimilaciiT z-d iqca da d<br />

daikarga 37 : marto Tvaltanadobis g u l i z a waiyvanen saldaTaT (nin. II, 174)... s a x -<br />

l i z a minda, w y a l i z a wevida 38 ; raWulSi adrindeli (gardamavali) saxecaa Senaxuli:<br />

glexebizda, jixvebizda 39 .<br />

5. kerZo → ken<br />

Zv. qarTulSi kerZo garda saxelisa erToda zeda da Sina Tandebuls: moaqcie<br />

z e d a k e r Z o missa bunebaჲ wyalTaჲ (antioq. 12927); maRnarsa amas S i n a k e r Z o SemovidodeT<br />

(iqve, 11531)... igi mosdevda agreTve m i e r da w i a R (mier k e r Z o , w i a R<br />

kerZo), quemo da ukuanaგ zmnisarTebs: ganvediT litaniasa q u e m o k e r Z o lavrasa<br />

(kim. 16519-20); davdeg ukuanaჲ kerZo maT yl˜Tasa (iqve, 21135-36); dadga e r T k e r -<br />

Z o da Ãma yo (iqve, 14313)...<br />

Zv. qarTulsa da saS. qarTulis adrindel xanaSi k e r Z o sam brunvasTan gvxvdeba:<br />

moqmedebiTsa, viTarebiTsa da naTesaobiTTan. mag.:<br />

moqmedebiTTan: adgili erTi ars huriastaniT kerZo (qebaTa qeba, ld1);<br />

37 Н. Марр, Грамматика древнелит. груз. языка, gv. 010.<br />

38 s. J R e n t i , guruli kilo, gv. 66.<br />

39 S. Z i Z i g u r i , qarTuli enis mTaraWuli dialeqtis ZiriTadi Taviseburebani: enimkis moambe,<br />

II, gv. 78.<br />

146

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!