20.09.2013 Views

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

nis adgilmyofobas uCveneben, braldebiTTan ki kiTxvaze saiTken? (куда? wohin?) _ mimarTulebas.<br />

rusulSi сошел с вершины, ростом с сестру, говорил со мною, с windebuli pirvel<br />

winadadebaSi (naTesaobiTTan) gadmoscems mimarTulebas, meoreSi (braldebiTTan)<br />

_ Sedarebas, mesameSi ki (moqmedebiTTan) Tanaobas. aseve qarTulSi gan Tandebuli<br />

kiTxvaze visgan? risgan? naTesaobiTs erTvis da gamoxatavs moqmedebis Camdens an<br />

masalas, risganac rame keTdeba, xolo moqmedebiTTan kiTxvaze saidan? _ gamosaval<br />

punqts adgilisas Tu droisa.<br />

qarTveluri enebidan mxolod qarTulia mdidari TandebulebiT. megrul-Wanuri<br />

da svanuri SedarebiT Raribia. amasTan, Wanuris oTxi Tandebulidan k a l a , n i , q i s ,<br />

k e l e ukanaskneliRaa bgeriTi SedgenilobiT da mniSvnelobiTac qarTul k e n (←<br />

`kerZo~) ̕s Sesatyvisi 3 . svanuri imiT gansxvavdeba megrul-Wanurisa da TviT qarTulisagan,<br />

rom zogierTi kavkasiuri enis msgavsad, iyenebs or Tandebuls erTad (lSx.<br />

lyr-Te+Ji = saxuravis-ken+ze, koj-Te+isa = kldisa-ken+Si: -Te+Ji = -ken+ze, -Te+isa =<br />

-ken +Si), Tumca msgavs movlenas vxvdebiT xevsurulSic 4 .<br />

miuxedavad imisa, rom sxva enebis windebulTa funqcias qarTulSi zmniswinebi da<br />

Tandebulebi asruleben, qarTuls mainc ar axasiaTebs ukanasknelTa (TandebulTa)<br />

simcire.<br />

Tandebulebi, romlebic saxels TavSic erTodnen da boloSic (Sina, zeda, Tana),<br />

amJamad mxolod mosdeven maT. saxelis Semdeg ganmtkicdnen Tandebulis funqciis<br />

mqone zmnisarTebic (qveS, qveviT, zeviT, win, gareT, garSemo da sxv.), Tumca zogi maTgani<br />

(rogoricaa: msgavsad, nacvlad, garda, maxloblad da sxv.) saxelis winac<br />

gvxvdeba, magram, rogorc d. k a r i W a S v i l i SeniSnavda, maTi ase xmareba eucxoveba<br />

axal qarTuls 5 .<br />

Zveli adgili SeinarCuna TiTqmis yvela erTmarcvlianma Tandebulma: -g a n , -ur T ,<br />

-m d i s , -T v i s , -e b r , -d a m da sxva.<br />

Seicvala urTierToba brunvebisa TandebulebTan. g a m o Tandebuli Zv. qarTulSi<br />

ixmareboda moqmedebiTsa, naTesaobiTsa da viTarebiT brunvebTan, amJamad mxolod na-<br />

TesaobiTs marTavs. analogiuria - k e n (kerZo) Tandebulis gamoyeneba brunvebTan.<br />

z e d a , T a n a , w i n a S e Tu naTesaobiTsa da micemiT brunvas iTxovdnen, axla z e ,<br />

T a n mxolod micemiTs daerTvis, w i n a S e ki _ naTesaobiTs.<br />

istoriulad cvlileba mouvida ara marto Tandebuls, aramed saxelis brunviTs<br />

formasac masTan Tandebulis Serwymis gamo. ase, mag., Sina, zeda Tandebulebs moekvecaT<br />

-na, -da elementebi da saxelma dakarga micemiTi brunvis niSani -s TandebulTa<br />

Tavkidur S da z TanxmovanTan mezoblobis gamo. brunvis niSani SemorCa mxolod mesame<br />

piris nacvalsaxels (masSi), -Si Tandebuli zog kiloSi iqca Ci-d.<br />

Tana Tandebulsac moekveca bolo xmovani (-a). misi darTvisas boloTanxmovnian<br />

saxelebs ekargebaT micemiTis niSani -s.<br />

(kerZo→) ken Tandebulma axal qarTulSi da dialeqtebSi icvala saxe: ked, ke, ka,<br />

k, yen, ye.<br />

aseve nairsaxovania Tvis Tandebuli kiloebSi: Tvin, Tvi, Tun, da mde Tandebulic:<br />

mdis, mdisi, mdisin, mdi, mdin, mden, mdvin.<br />

zogi funqcia daekarga gamo, gareSe Tandebuls, gaufarTovda daniSnuleba Si, ze,<br />

gan, Tan, Tvis Tandebulebs da Tandebulis funqciiT xmarebul zmnisarTebsac.<br />

SeizRuda urT Tandebulis xmarebis sfero.<br />

xmarebidan gamovida TÂnier, wiaR, wil da maTi funqcia ikisres sxva Tandebulebma.<br />

mogviano qarTulSi gamovlinda viT, dam Tandebulebi, pirveli ganmtkicda Tanamedrove<br />

saliteraturo enaSi, meore ki xmarebidan gavida.<br />

3 a r n . C i q o b a v a , Wanuris gramatikuli analizi, gv., 65-66.<br />

4 v . T o f u r i a , brunebis sistemisaTvis lakur enaSi: saq. muzeumis moambe, Xb, gv.<br />

5 qarTuli enis gramatika, etimologia, 1930, gv., 126.<br />

136

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!