q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
da-i-Cem-a wer-s _ wer-il-i m-wer-al-i da-wer-il-i mimosaxrel afiqsebze ki, kerZod, brunvis niSnebze, moswavleebs aseTi kategoriuli debuleba eZlevaT saxelmZRvaneloSi: `erTi da igive saxeli mniSvnelobis Seucvlelad SeiZleba Svidi sxvadasxva formiT Segvxvdes~ 7 . maSasadame, maT ician, rom Sav-i qud-ian-i Sav-ma qud-ian-ma Sav-s qud-ian-s Sav-is qud-ian-is Sav-iT qud-ian-iT Sav-ad qud-ian-ad Sav-o qud-ian-o formebi tolfasia mniSvnelobiT da winadadebaSi sxva sityvebTan saurTierTod ixmareba. zmnizedis swavlebisas ki veubnebiT, rom saxeli romelime formiT `qvavdeba~ da es gaqvavebuli forma sxva metyvelebis nawilia, romelic erTvis zmnas. mecnieruli TvalsazrisiT, SeiZleba gadamwyveti mniSvneloba arc hqondes imas, `Savad~ zmnizeda iqneba Tu zedsarTavi saxelis viTarebiTi brunvis forma, magram moswavleebs uWirT am rTuli procesis cxadad warmodgena. saskolo saxelmZRvaneloSi da saenaTmecniero literaturaSi warmodgenili aRniSnuli formula ase SeiZleba gamartivdes: viTarebiT brunvaSi dasmuli zedsarTavi saxeli rCeba imav metyvelebis nawilad anu zedsarTav saxelad, oRond mas sintaqsurad viTarebiTi garemoebis funqciis gamoxatva daekisreba. gramatikis erT-erT odiTganve saintereso da sadavo sakiTxs metyvelebis nawil- Ta klasifikacia warmoadgens. imis mixedviT, Tu ras aviRebT saklasifikacio principad (Sinaarss, formas Tu funqcias), sityvaTa sxvadasxva dajgufebebs miviRebT. ara marto sityvaTa, nebismieri sistemis elementTa klasifikaciisas, rogorc wesi, or savaldebulo moTxovnas iTvaliswineben: 1. sistemis arc erTi elementi ar unda dar- Ces klasifikaciis gareT; 2. erTi elementi mxolod erT jgufSi unda Sediodes. Cven SemTxvevaSi ki `Savi~ da, saerTod, yvela zedsarTavi saxeli yovelgvari Sinaarsobrivi cvalebadobis gareSe erTdroulad ori klasis wevri gamodis _ zedsarTavi saxelicaa da zmnizedac. aq SeiZleba Semogvedavon: Sinaarsi Tu ar icvleba, funqcia xom aris gansxvavebulio, magram gavixsenoT analogiuri viTareba: naTesaobiTSi dasmuli arsebiTi saxeli anu marTuli msazRvreli winadadebaSi gansazRvrebis funqcias asrulebs, im sintaqsur funqcias, romelSic, Cveulebriv, zedsarTavi saxeli gvevlineba xolme, magram aravis uTqvams konstruqciaSi `xis saxli~_ `xis~ zedsarTavi saxeliao. `viTarebiTi brunvis formiT (zogjer brunvis niSnis nawilobrivi SekveciT) warmodgenilia Semdegi zmnizedebi: Cqara (Cqarad), nela (nelad), maRla (maRlad)~... 8 mocemul SemTxvevaSi warmodgenilia zedsarTavi saxelisagan nawarmoebi iseTi formebi, romlebic moqmedebis ragvarobas an adgilmdebareobas gamoxataven da mniSvnelobiTac, formiTac da funqciiTac zmnizedebia. enam maTi zedsarTavi saxelebisagan gamosayofad TviTon monaxa saSualeba _ moakveca brunvis niSnis bolo Tanxmovani, aqcia `gaqvavebul~ formad da mospo zedsarTav saxelTan maTi gaigivebis SesaZlebloba. dRes enaSi erTmaneTis gverdiT arsebobs paraleluri formebi: maRali _ maRla 7 a. SaniZe, i. imnaiSvili, l. kvaWaZe, qarTuli ena, V kl. saxelmZRvanelo, Tb., 1983, gv. 32. 8 a. SaniZe, Txzulebani, t. III, Tb., 1980, gv. 591. 132
dabali _ dabla neli _ nela Cqari _ Cqara kargi _ karga (karga mozrdili lukma) marTali _ marTla maTi erTmaneTSi areva gamoricxulia. imaves ver vityviT meore SemTxvevaze: `micemiTis formiT warmodgenilia Semdegi zmnizedebi: Zirs, axlos, Sors, saRamos, dilas, dRes, wels...~ 9 dasaxelebul zmnizedaTagan zogi arsebiTi saxelisagan aris miRebuli (Zirs, saRamos, dilas...), zogi _ zedsarTavi saxelisagan (axlos, Sors). am SemTxvevaSi enam, rogorc Cans, ver miaRwia formobriv cvlilebas, samagierod, am fuZeTa Cveulebrivi micemiTis forma Sinaarsobrivad ise dascilda Tavis `gaqvavebul~ variants, rom dRes isini ufro omoformebad aRiqmebian, vidre erTsa da imave sityvebad: maT erTmaneTTan pirdapiri Sinaarsobrivi kavSiri dakarges: Zirs _ dabla, qveviT, qvemoTken; Zir-i (Zir-s) _ raime sagnis an movlenis qveda nawili. maSasadame, yvela zedsarTavi saxeli da ricxviTi saxeli, zogi arsebiTi saxeli da nacvalsaxeli `ZiriTadi mniSvnelobisagan ki ar icleba~ da zmnizedad ki ar iqceva, funqcias icvlis da winadadebaSi viTarebis garemoebis rolSi gamodis. rogorc aRniSnuli iyo, samecniero literaturaSi iTvleba, rom viTarebiT brunvaSi dasmuli yvela zedsarTavi saxeli da ricxviTi saxeli, zogi arsebiTi saxeli da nacvalsaxeli `gadaqceulia viTarebis zmnizedad~. es `gadaqceva~ ase SeiZleba warmovidginoT: raki viTarebis garemoeba viTarebis zmnizediT unda iyos gadmocemuli, xolo zmnizeda TavisTavad formaucvleli sityvaa, sxva gamosavali ar aris, garemoebad gamoyenebuli saxelebi viTarebiTi brunvis formiT gaqvavebul formad unda gamovacxadoT. magram daviwyebulia is garemoeba, rom, raki zmnizeda zmnas `gansazRvravs~, xolo zmna, rogorc cnobilia, masze damokidebuli metyvelebis nawilis formis Tavisuflebas `ver itans~, TavisTavad viRebT `gaqvavebul~ formebs. ganvixiloT ori Sesityveba: Tavs kargad maCvenebs _ Tavs bavSvad maCvenebs. Tavi kargad momaCvena _ Tavi bavSvad momaCvena. Tavi kargad mouCvenebia _ Tavi bavSvad mouCvenebia. ratom aris gayinuli, gaqvavebuli forma `kargad~, `bavSvad~ ki ara? Tu zmnas arsebiTi saxelisagan SeuZlia viTarebiTi brunvis forma moiTxovos, zedsarTavi saxelisagan ratom ar SeuZlia? ratom iTvleba, rom `bavSvad~ arsebiTi saxelia ubralo damatebis funqciiT, xolo `kargad~ zmnizedaa da ara zedsarTavi saxeli viTarebis garemoebis funqciiT? aRsaniSnavia is garemoeba, rom viTarebiTi brunvis funqcia `viTarebis~, moqmedebis ragvarobis gamoxatvaa da zedsarTav saxels, romelic arsebiT saxels axasiaTebs, igi sulac ar sWirdeba (Tu mxedvelobaSi ar miviRebT msazRvrel-sazRvrulis e. w. Sebrunebul wyobas, romelic Tanamedrove qarTulSi Zalian iSviaTia): Savad dauRamda _ Sav dRed dauRamda. orad gaiyo _ or nawilad gaiyo. Cemad momeCvena _ Cem wignad momeCvena. yovelive zemoTqmulidan aseTi daskvna SeiZleba gakeTdes: 1) viTarebiT brunvaSi 9 iqve, gv. 589. 133
- Page 81 and 82: neboda imis codna, -a enacvleba Cve
- Page 83 and 84: umTavresad e, ufro iSviaTad o/i rig
- Page 85 and 86: gvaqvs prefiqsiani dinamikuri vnebi
- Page 87 and 88: 87 ivane qavTaraZe dro-kiloTa mesam
- Page 89 and 90: Ruawli keTili mogiRuawebies: xanZT.
- Page 91 and 92: moTxr. 278. ukanaskneli valdebuli i
- Page 93 and 94: aq moeyarnaT Tavi alvanel mwyemsebs
- Page 95 and 96: meore TurmeobiTis zemoT moyvanilma
- Page 97 and 98: sis gavrcelebisaken ufroa midrekile
- Page 99 and 100: yvela am tipis zmnaSi? -n marTlac,
- Page 101 and 102: mimReobis warmoeba qarTulSi 1 101 e
- Page 103 and 104: kÂrn-e _ m-i-kÂr-s, mo-cal-e _ i-
- Page 105 and 106: tyuv-an, m-tkiv-an, m-siv-an, m-civ
- Page 107 and 108: me gvqondes qarTuli enis ganviTareb
- Page 109 and 110: drois gamoxatvis sakiTxi mimReobaTa
- Page 111 and 112: adgan mimReobis formebSi istoriulad
- Page 113 and 114: `zogs oci kaci hyvanda, zogs ocdaaT
- Page 115 and 116: ev: sa-kum-ev-el, aR-r-e(v)-ul, rC-
- Page 117 and 118: niSnavda; subieqti _ moqmedebis Sem
- Page 119 and 120: fiqsi unda gvqonoda (sainteresoa, r
- Page 121 and 122: adamianTa saxelebs ganmeorebis maRa
- Page 123 and 124: dasaxelebuli zedsarTavi saxelebi aw
- Page 125 and 126: maT mravlobiTi ricxvi morfologiurad
- Page 127 and 128: cipia gatarebuli _ yvela brunvaSi w
- Page 129 and 130: verc imas vityviT, rom zemomoyvanil
- Page 131: siwiTle _ abstraqciaa (`wiTlis Tvis
- Page 135 and 136: Tandebuli qarTulSi 1 135 aram marti
- Page 137 and 138: * * * Tandebulia nawilaki, romelic
- Page 139 and 140: saSuali qarTulis zogierT ZeglSi ari
- Page 141 and 142: Ti qarTulSi odesRac garCeuli gramat
- Page 143 and 144: Sina Sedis Sinagan zmnisarTSi: Sina
- Page 145 and 146: saxelsac) e r T a d zmnisarTi mosde
- Page 147 and 148: poves saxlaki erTi C r d i l o ჲ
- Page 149 and 150: ebr Tandebuli aRniSnavs m s g a v s
- Page 151 and 152: saS. qarTulSi g a n Tandebulian sax
- Page 153 and 154: zogierT ZeglSi u r T Tandebuli mcda
- Page 155 and 156: 11. viT sxvebTan erTad h. fogtma aR
- Page 157 and 158: S v i l s Soris mZime siCume (g. we
- Page 159 and 160: dokumentebSi w i l -s zogjer enacvl
- Page 161 and 162: ) udrida garda Tandebuls. win ixmar
- Page 163 and 164: Sorisdebuli axal saliteraturo qarTu
- Page 165 and 166: visp.); `eh, Zmav, wadi Sen Sens gz
- Page 167 and 168: gilourSi m. j a n a S v i l s (`her
- Page 169 and 170: nasxvaveben. mdidari intonaciur-eqs
- Page 171 and 172: nazmnari modaluri elementebi qarTul
- Page 173 and 174: semantikisgan daclilia): `lamis, ro
- Page 175 and 176: awmyo: u-n-a u-nd-a namyo usruli: u
- Page 177 and 178: da...), magram imis gamo, rom II ka
- Page 179 and 180: kvlav erTi sadavo sakiTxis gamo 1 1
- Page 181 and 182: Cemken: ilia, 213, 3. ubralo damate
da-i-Cem-a<br />
wer-s _ wer-il-i<br />
m-wer-al-i<br />
da-wer-il-i<br />
mimosaxrel afiqsebze ki, kerZod, brunvis niSnebze, moswavleebs aseTi kategoriuli<br />
debuleba eZlevaT saxelmZRvaneloSi: `erTi da igive saxeli mniSvnelobis Seucvlelad<br />
SeiZleba Svidi sxvadasxva formiT Segvxvdes~ 7 . maSasadame, maT ician, rom<br />
Sav-i qud-ian-i<br />
Sav-ma qud-ian-ma<br />
Sav-s qud-ian-s<br />
Sav-is qud-ian-is<br />
Sav-iT qud-ian-iT<br />
Sav-ad qud-ian-ad<br />
Sav-o qud-ian-o<br />
formebi tolfasia mniSvnelobiT da winadadebaSi sxva sityvebTan saurTierTod ixmareba.<br />
zmnizedis swavlebisas ki veubnebiT, rom saxeli romelime formiT `qvavdeba~<br />
da es gaqvavebuli forma sxva metyvelebis nawilia, romelic erTvis zmnas.<br />
mecnieruli TvalsazrisiT, SeiZleba gadamwyveti mniSvneloba arc hqondes imas,<br />
`Savad~ zmnizeda iqneba Tu zedsarTavi saxelis viTarebiTi brunvis forma, magram<br />
moswavleebs uWirT am rTuli procesis cxadad warmodgena. saskolo saxelmZRvaneloSi<br />
da saenaTmecniero literaturaSi warmodgenili aRniSnuli formula ase SeiZleba<br />
gamartivdes: viTarebiT brunvaSi dasmuli zedsarTavi saxeli rCeba imav metyvelebis<br />
nawilad anu zedsarTav saxelad, oRond mas sintaqsurad viTarebiTi garemoebis<br />
funqciis gamoxatva daekisreba.<br />
gramatikis erT-erT odiTganve saintereso da sadavo sakiTxs metyvelebis nawil-<br />
Ta klasifikacia warmoadgens. imis mixedviT, Tu ras aviRebT saklasifikacio principad<br />
(Sinaarss, formas Tu funqcias), sityvaTa sxvadasxva dajgufebebs miviRebT. ara<br />
marto sityvaTa, nebismieri sistemis elementTa klasifikaciisas, rogorc wesi, or<br />
savaldebulo moTxovnas iTvaliswineben: 1. sistemis arc erTi elementi ar unda dar-<br />
Ces klasifikaciis gareT; 2. erTi elementi mxolod erT jgufSi unda Sediodes. Cven<br />
SemTxvevaSi ki `Savi~ da, saerTod, yvela zedsarTavi saxeli yovelgvari Sinaarsobrivi<br />
cvalebadobis gareSe erTdroulad ori klasis wevri gamodis _ zedsarTavi saxelicaa<br />
da zmnizedac. aq SeiZleba Semogvedavon: Sinaarsi Tu ar icvleba, funqcia<br />
xom aris gansxvavebulio, magram gavixsenoT analogiuri viTareba: naTesaobiTSi dasmuli<br />
arsebiTi saxeli anu marTuli msazRvreli winadadebaSi gansazRvrebis funqcias<br />
asrulebs, im sintaqsur funqcias, romelSic, Cveulebriv, zedsarTavi saxeli gvevlineba<br />
xolme, magram aravis uTqvams konstruqciaSi `xis saxli~_ `xis~ zedsarTavi<br />
saxeliao.<br />
`viTarebiTi brunvis formiT (zogjer brunvis niSnis nawilobrivi SekveciT) warmodgenilia<br />
Semdegi zmnizedebi: Cqara (Cqarad), nela (nelad), maRla (maRlad)~... 8<br />
mocemul SemTxvevaSi warmodgenilia zedsarTavi saxelisagan nawarmoebi iseTi<br />
formebi, romlebic moqmedebis ragvarobas an adgilmdebareobas gamoxataven da mniSvnelobiTac,<br />
formiTac da funqciiTac zmnizedebia. enam maTi zedsarTavi saxelebisagan<br />
gamosayofad TviTon monaxa saSualeba _ moakveca brunvis niSnis bolo Tanxmovani,<br />
aqcia `gaqvavebul~ formad da mospo zedsarTav saxelTan maTi gaigivebis SesaZlebloba.<br />
dRes enaSi erTmaneTis gverdiT arsebobs paraleluri formebi:<br />
maRali _ maRla<br />
7 a. SaniZe, i. imnaiSvili, l. kvaWaZe, qarTuli ena, V kl. saxelmZRvanelo, Tb., 1983, gv. 32.<br />
8 a. SaniZe, Txzulebani, t. III, Tb., 1980, gv. 591.<br />
132