q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
zmnizedis swavlebis zogierTi sakiTxi 1 130 cira RvinaZe zmnizeda swavlebis TvalsazrisiT erT-erTi rTuli da `daCagruli” metyvelebis nawilia. amaze jer kidev 50-ian wlebSi miuTiTebdnen mkvlevrebi 2 . zmnizedis swavlebis sirTules iwvevs e. w. zmnizedis funqciiT naxmari sityvebis raodenoba da formaTa nairgvaroba. zmnizedadaa CaTvlili: a) viTarebiT brunvaSi dasmuli yvela zedsarTavi da ricxviTi saxeli (kargad, mSvidad, bevrad, orad, xu- Tad...), krebiTi arsebiTi saxelebi (jgufad, mwkrivad...); b) moqmedebiT brunvaSi dasmuli abstraqtuli, moqmedeba-mdgomareobisa da emociurobis gamomxatveli nazmnari arsebiTi saxelebi (gagiJebiT, siyvaruliT...), adgilmdebareobis, droisa da zoma-wonis arsebiTi saxelebi (gverdiT, moSorebiT, diliT, wlobiT, droebiT, tonobiT, urmobiT...), ricxviTi saxelebi (asobiT, milionobiT, bevriT, measediT...), Txzuli arsebi- Ti saxelebi (drogamoSvebiT, RapaRupiT, gulistkeniT...), Sorisdebulebi da nawilakebi (vaiT, jerjerobiT, viSviSiT...), g) micemiT brunvaSi dasmuli zogi arsebiTi da zedsarTavi saxeli (dRes, wels, Zirs, didxans, pirs, Sors, axlos). 3 gamodis, rom zmnizedis funqciiT SeiZleba ixmarebodes zmnis garda yvela sityva. samecniero literaturaSi ki zmnizedis funqciiT sxva sityvaTa gamoyenebis nacvlad saubaria zmnizedaTa jgufebis simravleze, raki zmnizedebad miiCneven zmnizedad gamoyenebul zog zedsarTavsa da ricxviT saxels, arsebiTsa da nacvalsaxels da a. S. es, Cveni azriT, logikur Seusabamobas iwvevs: roca metyvelebis nawilTa funqciaze vlaparakobT, mxedvelobaSi gvaqvs is, Tu ras aRniSnaven isini, sityvaTa rogor erTobliobas aerTianeben erTi niSnis qveS. mag., arsebiTi saxelis funqcia sagnis aRniSvnaa, zedsarTavi saxelisa ki _ sagnis niSan-Tvisebisa. es sityvebi xSirad ixmareba erTmaneTis funqciiT (brmam manqana ver dainaxa; erTi uremi SeSa gayida), magram amis gamo `brma~ arsebiTi saxelia, xolo `uremi~ _ zedsarTavio, aravin ityvis. maS ratom iTvleba SesityvebebSi `tba lurjad kamkamebs” da `lurji tbis sikamkame~ _ `lurji~ xan zedsarTav saxelad, xan ki zmnizedad? Cveni azriT, aseTi Seusabamobis saTave SemdegSi mdgomareobs: zmnizedis gramatikul-sintaqsuri funqcia winadadebaSi garemoebis gadmocemaa da amitom yvela sityva, romelic garemoebas gamoxatavs, specialur literaturaSi morfologiuri TvalsazrisiT zmnizedadaa miCneuli. gramatikul literaturaSi warmodgenili gansazRvrebis mixedviT, zmnizedad iTvleba yvela is sityva, romelsac: a) damoukidebeli mniSvnelobac aqvs da b) formaucvalebelicaa. pirveladi zmnizedebi akmayofileben am orive moTxovnas. igive ver iTqmis meoreul zmnizedebze, romlebic specialur literaturaSi sxva metyvelebis nawilebisagan miRebulad iTvlebian `ZiriTadi mniSvnelobisagan daclisa~ da `formis gaqvavebis~ Semdeg. rogorc cnobilia, sityvis mniSvneloba icvleba maSin, roca met-naklebad icvleba aRsaniSni. magaliTad: qudi _ aRniSnavs sagans (`adamianis Tavze dasaxuravi~); 4 qudiani _ aRniSnavs niSans (`visac qudi axuravs~); saqude _ niSania (`qudisaTvis gankuTvnili~) da a. S. aseve, wiTeli _ niSania; wiTldeba _ moqmedebaa (`wiTel fers iRebs~); 1 qarTuli enis da literatura skolaSi, N1-4, 1987. 2 m. TalakvaZe, qarTuli enis swavlebis meTodika, Tb., 1959; m. CinCalaZe, qarTuli zmnizedis swavleba skolaSi, Tb., 1955. 3 magaliTebi amoRebulia m. CinCalaZis dasax. naSromidan. 4 ganmartebebisaTvis gamoyenebulia `qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni”, t. I-VIII., 1950-1965.
siwiTle _ abstraqciaa (`wiTlis Tviseba, wiTeli feris qona~). Tamamad SegviZlia vTqvaT, rom aq moyvanil yvela erTeuls (qudi_qudiani_saqude; wiTeli_wiTldeba_siwiTle) damoukidebeli mniSvneloba aqvs, e. i. yoveli momdevno erTeuli `daclilia ZiriTadi mniSvnelobisagan~. vnaxoT, rogor aris es momenti warmodgenili zmnizedis SemTxvevaSi. ganvixiloT winadadebaTa wyvilebi: 1. matarebeli zantad daiZra; 2. zanti kameCi gzaze miizlazneba. 1. lurjad molaplape tba gamoCnda; 2. lurj caze mze anaTebs. 1. mdumared ijda; 2. mdumare Rame SiSis momgvrelia. 1. Seikra mrisxaned warbi; 2. mrisxane batonis SiSiT yvelas guli uskdeba. 1. xalxi orad gaiyo; 2. or abazad gayida. 1. iq jgufad isxdnen buzebi; 2. moseirneTa jgufi tyeSi gauCinarda. 1. es iseTnairad miTxra, rom... 2. iseTnairi xma momesma, romelic arasdros gamigonia. Cveni azriT, warmodgenil winadadebebSi araviTari `mniSvnelobisagan dacla~ da `damoukidebeli mniSvnelobis~ miReba ar xdeba. aq sityvam mxolod funqcia icvala: `viTarebiT brunvaSi dayenebuli zedsarTavi (an mimReoba) 5 , rogorc amas Zveli gramatikosebic aRniSnavdnen, zmnizedis funqciiTaa aRWurvili~ 6 . zmnizedis sintaqsuri funqcia ki am SemTxvevaSi viTarebis garemoebis gamoxatvaa, razedac adrec gvqonda laparaki. garda amisa, zmnizedis Seswavlamde, saxelebisa da zmnis analizis dros yuradReba maxvildeba imaze, rom enaSi arsebobs sityvis mniSvnelobis mcvleli (e. w. warmomqmneli) da sityvaTa Soris urTierTobis aRmniSvneli (e. w. mimosaxreli) afiqsebi. warmomqmneli afiqsebi sityvis mniSvnelobis cvlasTan erTad xSir SemTxvevaSi funqciasac ucvlian mas: xerx-i _ xerx-ian-i xerx-av-s a-xerx-eb-s mo-xerx-eb-ul-i Sav-i _ si-Sav-e a-Sav-eb-s Sav-d-eb-a or-i _ or-ob-iT-i ga-or-d-a Cem-i _ Cem-eul-i Cem-ob-a (SenCemoba) u-Cem-o-d 5 amaT unda daematos yvela ricxviTi saxeli, zogi arsebiTi saxeli da nacvalsaxeli, rogorc zemoTac aRvniSneT. 6 a. SaniZe, Txzulebani, t. III, Tb., 1980, gv. 592. 131
- Page 79 and 80: nareobs -en sufiqsisagan, romlic zm
- Page 81 and 82: neboda imis codna, -a enacvleba Cve
- Page 83 and 84: umTavresad e, ufro iSviaTad o/i rig
- Page 85 and 86: gvaqvs prefiqsiani dinamikuri vnebi
- Page 87 and 88: 87 ivane qavTaraZe dro-kiloTa mesam
- Page 89 and 90: Ruawli keTili mogiRuawebies: xanZT.
- Page 91 and 92: moTxr. 278. ukanaskneli valdebuli i
- Page 93 and 94: aq moeyarnaT Tavi alvanel mwyemsebs
- Page 95 and 96: meore TurmeobiTis zemoT moyvanilma
- Page 97 and 98: sis gavrcelebisaken ufroa midrekile
- Page 99 and 100: yvela am tipis zmnaSi? -n marTlac,
- Page 101 and 102: mimReobis warmoeba qarTulSi 1 101 e
- Page 103 and 104: kÂrn-e _ m-i-kÂr-s, mo-cal-e _ i-
- Page 105 and 106: tyuv-an, m-tkiv-an, m-siv-an, m-civ
- Page 107 and 108: me gvqondes qarTuli enis ganviTareb
- Page 109 and 110: drois gamoxatvis sakiTxi mimReobaTa
- Page 111 and 112: adgan mimReobis formebSi istoriulad
- Page 113 and 114: `zogs oci kaci hyvanda, zogs ocdaaT
- Page 115 and 116: ev: sa-kum-ev-el, aR-r-e(v)-ul, rC-
- Page 117 and 118: niSnavda; subieqti _ moqmedebis Sem
- Page 119 and 120: fiqsi unda gvqonoda (sainteresoa, r
- Page 121 and 122: adamianTa saxelebs ganmeorebis maRa
- Page 123 and 124: dasaxelebuli zedsarTavi saxelebi aw
- Page 125 and 126: maT mravlobiTi ricxvi morfologiurad
- Page 127 and 128: cipia gatarebuli _ yvela brunvaSi w
- Page 129: verc imas vityviT, rom zemomoyvanil
- Page 133 and 134: dabali _ dabla neli _ nela Cqari _
- Page 135 and 136: Tandebuli qarTulSi 1 135 aram marti
- Page 137 and 138: * * * Tandebulia nawilaki, romelic
- Page 139 and 140: saSuali qarTulis zogierT ZeglSi ari
- Page 141 and 142: Ti qarTulSi odesRac garCeuli gramat
- Page 143 and 144: Sina Sedis Sinagan zmnisarTSi: Sina
- Page 145 and 146: saxelsac) e r T a d zmnisarTi mosde
- Page 147 and 148: poves saxlaki erTi C r d i l o ჲ
- Page 149 and 150: ebr Tandebuli aRniSnavs m s g a v s
- Page 151 and 152: saS. qarTulSi g a n Tandebulian sax
- Page 153 and 154: zogierT ZeglSi u r T Tandebuli mcda
- Page 155 and 156: 11. viT sxvebTan erTad h. fogtma aR
- Page 157 and 158: S v i l s Soris mZime siCume (g. we
- Page 159 and 160: dokumentebSi w i l -s zogjer enacvl
- Page 161 and 162: ) udrida garda Tandebuls. win ixmar
- Page 163 and 164: Sorisdebuli axal saliteraturo qarTu
- Page 165 and 166: visp.); `eh, Zmav, wadi Sen Sens gz
- Page 167 and 168: gilourSi m. j a n a S v i l s (`her
- Page 169 and 170: nasxvaveben. mdidari intonaciur-eqs
- Page 171 and 172: nazmnari modaluri elementebi qarTul
- Page 173 and 174: semantikisgan daclilia): `lamis, ro
- Page 175 and 176: awmyo: u-n-a u-nd-a namyo usruli: u
- Page 177 and 178: da...), magram imis gamo, rom II ka
- Page 179 and 180: kvlav erTi sadavo sakiTxis gamo 1 1
siwiTle _ abstraqciaa (`wiTlis Tviseba, wiTeli feris qona~).<br />
Tamamad SegviZlia vTqvaT, rom aq moyvanil yvela erTeuls (qudi_qudiani_saqude;<br />
wiTeli_wiTldeba_siwiTle) damoukidebeli mniSvneloba aqvs, e. i. yoveli momdevno<br />
erTeuli `daclilia ZiriTadi mniSvnelobisagan~.<br />
vnaxoT, rogor aris es momenti warmodgenili zmnizedis SemTxvevaSi. ganvixiloT<br />
winadadebaTa wyvilebi:<br />
1. matarebeli zantad daiZra;<br />
2. zanti kameCi gzaze miizlazneba.<br />
1. lurjad molaplape tba gamoCnda;<br />
2. lurj caze mze anaTebs.<br />
1. mdumared ijda;<br />
2. mdumare Rame SiSis momgvrelia.<br />
1. Seikra mrisxaned warbi;<br />
2. mrisxane batonis SiSiT yvelas guli uskdeba.<br />
1. xalxi orad gaiyo;<br />
2. or abazad gayida.<br />
1. iq jgufad isxdnen buzebi;<br />
2. moseirneTa jgufi tyeSi gauCinarda.<br />
1. es iseTnairad miTxra, rom...<br />
2. iseTnairi xma momesma, romelic arasdros gamigonia.<br />
Cveni azriT, warmodgenil winadadebebSi araviTari `mniSvnelobisagan dacla~ da<br />
`damoukidebeli mniSvnelobis~ miReba ar xdeba. aq sityvam mxolod funqcia icvala:<br />
`viTarebiT brunvaSi dayenebuli zedsarTavi (an mimReoba) 5 , rogorc amas Zveli<br />
gramatikosebic aRniSnavdnen, zmnizedis funqciiTaa aRWurvili~ 6 . zmnizedis sintaqsuri<br />
funqcia ki am SemTxvevaSi viTarebis garemoebis gamoxatvaa, razedac adrec gvqonda<br />
laparaki.<br />
garda amisa, zmnizedis Seswavlamde, saxelebisa da zmnis analizis dros yuradReba<br />
maxvildeba imaze, rom enaSi arsebobs sityvis mniSvnelobis mcvleli (e. w. warmomqmneli)<br />
da sityvaTa Soris urTierTobis aRmniSvneli (e. w. mimosaxreli) afiqsebi.<br />
warmomqmneli afiqsebi sityvis mniSvnelobis cvlasTan erTad xSir SemTxvevaSi<br />
funqciasac ucvlian mas:<br />
xerx-i _ xerx-ian-i<br />
xerx-av-s<br />
a-xerx-eb-s<br />
mo-xerx-eb-ul-i<br />
Sav-i _ si-Sav-e<br />
a-Sav-eb-s<br />
Sav-d-eb-a<br />
or-i _ or-ob-iT-i<br />
ga-or-d-a<br />
Cem-i _ Cem-eul-i<br />
Cem-ob-a (SenCemoba)<br />
u-Cem-o-d<br />
5 amaT unda daematos yvela ricxviTi saxeli, zogi arsebiTi saxeli da nacvalsaxeli, rogorc<br />
zemoTac aRvniSneT.<br />
6 a. SaniZe, Txzulebani, t. III, Tb., 1980, gv. 592.<br />
131