Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
zedsarTavi saxeli 1<br />
122<br />
viola kalandaZe<br />
zedsarTavi saxeli, a d i e q t i v i , metyvelebis nawili; damoukidebeli mniSvnelobis<br />
mqone sityva, romelic gamoxatavs sagnis niSan-Tvisebas. zedsarTavi saxelis<br />
kiTxvebia: rogori? romeli? sadauri? rodindeli? (didi saxli, TeTri iasamani, uRrublo<br />
zeca, qarTuli sagaloblebi, saSviliSvilo saqme, SarSandeli Tovli). zedsarTavi<br />
saxeli miekuTvneba msazRvrel saxelebs. ibrunvis rogorc a t r i b u t u l i<br />
(SeTanxmebuli) m s a z R v r e l i ; winadadebaSi asrulebs atributuli gansazRvrebis<br />
funqcias, gamoiyeneba agreTve Sedgenili Semasmenlis saxelad nawilad (`boroti kaci<br />
daniaSic boroti aris~. iv. maCab., Targm.).<br />
tradiciulad imijneba erTmaneTisagan zedsarTav saxelTa ori ZiriTadi jgufi:<br />
viTarebiTi, romelic sagnis niSan-Tvisebas asaxelebs uSualod, sxva saganTan mimarTebis<br />
gareSe (wiTeli vaSli, keTili kaci, avi ZaRli) da m i m a r T e b i T i , romelic<br />
sagnis niSan-Tvisebas warmoaCens sxva saganTan mimarTebiT (xavsi _ xavsiani qva,<br />
kultura _ kulturuli memkvidreoba, Soban _ saSobao ardadegebi).<br />
viTarebiT zedsarTav saxelTa udidesi nawili pirveladi, aramotivirebuli<br />
sityvaa. mag.: TeTri, Savi, didi, patara, kargi, cudi, viwro, farTo, boroti, keTili,<br />
mlaSe, mcire, mtkice, wminda, WeSmariti, brma, yru, cru... warmodgenili masala Sedgenilobis<br />
mixedviT araerTgvarovania. istoriulad martivfuZian (sakuTar Tu nasesxeb)<br />
zedsarTav saxelTan erTad misi Sevseba xdeboda (da xdeba) dabinduli struqturisa<br />
da semantikis mqone nasaxelari zedsarTavi saxelisa da im mimReobebis xarjze,<br />
romlebsac dakarguli aqvT zmnuri kategoriebi. amitom, viTarebiTi zedsarTavi<br />
saxelis pirveladobisa da aramotivirebulobis Sesaxeb msjelobisas, amosavlad Tanamedrove<br />
qarTulis viTareba ivaraudeba.<br />
viTarebiTi zedsarTavi saxeli garkveuli gramatikuli da leqsikuri TaviseburebebiT<br />
xasiaTdeba: a) awarmoebs xarisxis formebs (didi _ udidesi _ modido); b) unari<br />
aqvs egeve Sinaarsi aRweriTi formiTac gadmosces (Zalian didi _ odnav didi); g)<br />
qmnis sapirispiro mniSvnelobis mqone (antonimur) wyvilebs (didi _ patara, maRali _<br />
dabali); d) aqvs zmnizeduri formebi (Cqari _ Cqara, kargi _ kargad); e) abstraqtul<br />
saxelebs upiratesad si _ e afiqsebiT awarmoebs (axali _ siaxle, Rrma _ siRrme). es<br />
niSnebi yvela zedsarTavi saxelisTvis erTnairad damaxasiaTebeli ar aris. brma,<br />
yru, cru, neli, Cumi... absolutur, mudmiv niSans gamoxatavs, amitom xarisxis formebs<br />
ver awarmoebs; xarisxis naklulovani sistemiT xasiaTdeba: wminda _ uwmindesi,<br />
axali _ uaxlesi... feris da, nawilobriv, zomis aRmniSvneli saxelebisaTvis bunebrivi<br />
Cans odnaobiTi xarisxis formebi: wiTeli _ mowiTalo, yviTeli _ moyviTalo (uwiTlesi,<br />
uyviTlesi gramatikulad dasaSvebi formebia, Tumca es mniSvneloba saliteraturo<br />
enaSi upiratesad aRweriTad gadmoicema: muqi wiTeli, xasxasa mwvane, qaTqaTa<br />
TeTri), aseve: didi-modido, grZeli-mogrZo... zogi specialisti am formaTa warmoSobas<br />
sityvawarmoebas ukavSirebs (T. zurabiSvili).<br />
miRebuli Sexedulebis Tanaxmad, xarisxis formebi, sazogadod, viTarebiTi zedsarTavi<br />
saxelis kuTvnilebaa, mimarTebiTi zedsarTavi saxeli am unars moklebulia.<br />
is niSan-Tviseba, romelsac igi gamoxatavs (mqonebloba _ uqonloba, warmomavloba,<br />
daniSnuleba...) sagans SeiZleba axasiaTebdes, an ar axasiaTebdes. am Tvisebis met-naklebi<br />
odenobiT warmodgena ki SeuZlebelia. Tu romelime mimarTebiTi zedsarTavi<br />
saxeli xarisxis formas awarmoebs, es imas niSnavs, rom mas dakarguli aqvs mimarTebiToba<br />
da viTarebiTad aris qceuli (a. SaniZe). es zedsarTavebia: Zlieri (Zal-ier-i),<br />
Ronieri, gonieri, bednieri, mSvenieri, gemrieli, Wkviani (Wku-ian-i), patiosani (pativosan-i),<br />
mniSvnelovani, guliTadi, diadi (did-ad-i), Zvirfasi, erTguli, keTilSobili.<br />
1 qarTuli ena, enciklopedia, Tb., 2008.