20.09.2013 Views

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

zedsarTavi saxeli 1<br />

122<br />

viola kalandaZe<br />

zedsarTavi saxeli, a d i e q t i v i , metyvelebis nawili; damoukidebeli mniSvnelobis<br />

mqone sityva, romelic gamoxatavs sagnis niSan-Tvisebas. zedsarTavi saxelis<br />

kiTxvebia: rogori? romeli? sadauri? rodindeli? (didi saxli, TeTri iasamani, uRrublo<br />

zeca, qarTuli sagaloblebi, saSviliSvilo saqme, SarSandeli Tovli). zedsarTavi<br />

saxeli miekuTvneba msazRvrel saxelebs. ibrunvis rogorc a t r i b u t u l i<br />

(SeTanxmebuli) m s a z R v r e l i ; winadadebaSi asrulebs atributuli gansazRvrebis<br />

funqcias, gamoiyeneba agreTve Sedgenili Semasmenlis saxelad nawilad (`boroti kaci<br />

daniaSic boroti aris~. iv. maCab., Targm.).<br />

tradiciulad imijneba erTmaneTisagan zedsarTav saxelTa ori ZiriTadi jgufi:<br />

viTarebiTi, romelic sagnis niSan-Tvisebas asaxelebs uSualod, sxva saganTan mimarTebis<br />

gareSe (wiTeli vaSli, keTili kaci, avi ZaRli) da m i m a r T e b i T i , romelic<br />

sagnis niSan-Tvisebas warmoaCens sxva saganTan mimarTebiT (xavsi _ xavsiani qva,<br />

kultura _ kulturuli memkvidreoba, Soban _ saSobao ardadegebi).<br />

viTarebiT zedsarTav saxelTa udidesi nawili pirveladi, aramotivirebuli<br />

sityvaa. mag.: TeTri, Savi, didi, patara, kargi, cudi, viwro, farTo, boroti, keTili,<br />

mlaSe, mcire, mtkice, wminda, WeSmariti, brma, yru, cru... warmodgenili masala Sedgenilobis<br />

mixedviT araerTgvarovania. istoriulad martivfuZian (sakuTar Tu nasesxeb)<br />

zedsarTav saxelTan erTad misi Sevseba xdeboda (da xdeba) dabinduli struqturisa<br />

da semantikis mqone nasaxelari zedsarTavi saxelisa da im mimReobebis xarjze,<br />

romlebsac dakarguli aqvT zmnuri kategoriebi. amitom, viTarebiTi zedsarTavi<br />

saxelis pirveladobisa da aramotivirebulobis Sesaxeb msjelobisas, amosavlad Tanamedrove<br />

qarTulis viTareba ivaraudeba.<br />

viTarebiTi zedsarTavi saxeli garkveuli gramatikuli da leqsikuri TaviseburebebiT<br />

xasiaTdeba: a) awarmoebs xarisxis formebs (didi _ udidesi _ modido); b) unari<br />

aqvs egeve Sinaarsi aRweriTi formiTac gadmosces (Zalian didi _ odnav didi); g)<br />

qmnis sapirispiro mniSvnelobis mqone (antonimur) wyvilebs (didi _ patara, maRali _<br />

dabali); d) aqvs zmnizeduri formebi (Cqari _ Cqara, kargi _ kargad); e) abstraqtul<br />

saxelebs upiratesad si _ e afiqsebiT awarmoebs (axali _ siaxle, Rrma _ siRrme). es<br />

niSnebi yvela zedsarTavi saxelisTvis erTnairad damaxasiaTebeli ar aris. brma,<br />

yru, cru, neli, Cumi... absolutur, mudmiv niSans gamoxatavs, amitom xarisxis formebs<br />

ver awarmoebs; xarisxis naklulovani sistemiT xasiaTdeba: wminda _ uwmindesi,<br />

axali _ uaxlesi... feris da, nawilobriv, zomis aRmniSvneli saxelebisaTvis bunebrivi<br />

Cans odnaobiTi xarisxis formebi: wiTeli _ mowiTalo, yviTeli _ moyviTalo (uwiTlesi,<br />

uyviTlesi gramatikulad dasaSvebi formebia, Tumca es mniSvneloba saliteraturo<br />

enaSi upiratesad aRweriTad gadmoicema: muqi wiTeli, xasxasa mwvane, qaTqaTa<br />

TeTri), aseve: didi-modido, grZeli-mogrZo... zogi specialisti am formaTa warmoSobas<br />

sityvawarmoebas ukavSirebs (T. zurabiSvili).<br />

miRebuli Sexedulebis Tanaxmad, xarisxis formebi, sazogadod, viTarebiTi zedsarTavi<br />

saxelis kuTvnilebaa, mimarTebiTi zedsarTavi saxeli am unars moklebulia.<br />

is niSan-Tviseba, romelsac igi gamoxatavs (mqonebloba _ uqonloba, warmomavloba,<br />

daniSnuleba...) sagans SeiZleba axasiaTebdes, an ar axasiaTebdes. am Tvisebis met-naklebi<br />

odenobiT warmodgena ki SeuZlebelia. Tu romelime mimarTebiTi zedsarTavi<br />

saxeli xarisxis formas awarmoebs, es imas niSnavs, rom mas dakarguli aqvs mimarTebiToba<br />

da viTarebiTad aris qceuli (a. SaniZe). es zedsarTavebia: Zlieri (Zal-ier-i),<br />

Ronieri, gonieri, bednieri, mSvenieri, gemrieli, Wkviani (Wku-ian-i), patiosani (pativosan-i),<br />

mniSvnelovani, guliTadi, diadi (did-ad-i), Zvirfasi, erTguli, keTilSobili.<br />

1 qarTuli ena, enciklopedia, Tb., 2008.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!