q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

saqmisaTÂis mokÂrne (kimeni, I, 297, 20); m o - s u r - n - e : da movida maTda sasurveli igi kaci RmrTisaÁ mosurneTa maT Tana (xanZT. l. 12) m o - u r - n - e : da uvis vinme kaci... mourne da mzrunveli eqsoriobasa Sina (ekl. 35, 29). (axali qarTulis `kolmeurne ~, `meurneoba~.) mo-wev-n-ul, Se-sa-wev-n-el, pov-n-il, mo-m-pov-n-eb-el, m-din-ar-e, dam-tev-n-el, Se-urev-n-el, da-u-lev-n-el, m-rb-en-el... eb elementi ara gvaqvs Sesabamisi zmnis fuZeSi da warmodgenilia mimReobis Semdeg formebSi: W a m - e b - u l : daukla mas zuaraki igi Wamebuli (l. 15, 30 DE). SinaarsiT `Wamebul~ mimReobis kauzatiuri formaa. -eb kauzativis mawarmoebeli Cans. magram TviT zmna kauzativis maCveneblad -ev-s gamoavlens: a-Wm-ev-s. m - c v a l e b - e l : quyanisa cad Semcvalebelno (xanZT. a. 10) m - T x r - e b - l : da ornive STacÂvian mTxreblsa (mT. 15. 14 C || DE) u - c - e b (Sdr. u-vic): uceb xar Sen mefe sasmenelTagan da saxedvelTagan (kimeni I, 152, 18). rogorc aRniSnuli iyo, mimReobis zemoT CamoTvlil formebSi warmodgenili elementebi amosavali zmnis fuZeSi ar dasturdeba; amitom SeiZleboda es elementebi mimReobis mawarmoebel sufiqsebad migveCnia. magram am varauds garkveuli dabrkolebebi axlavs: jer erTi, mimReobis am formebSi mimReobis mawarmoebeli sxva sufiqsi gvaqvs; meore _ igive elementebi masdaris fuZeSic gamovlindeba xSirad (pov-n-a, cval-eb-a, sur-v-il-i, d-en-a...) amitom es elementebi zmnis fuZis kuTvnileba unda iyos. mimReobebSi maTi adgilis mixedviT isini zmnis Temis niSnis morfologiur ekvivalentad unda davsaxoT. mimReobis es formebi imiT aris saintereso, rom maTi saSualebiT SesaZlebelia aRvadginoT zmnis iseTi formebi, romlebic ara Tu dRes, Zvel qarTulSic ar dasturdeba. mimReobis am formaTa mixedviT aRdgenili zmnebi am saxisa unda yofiliyo: *kudavs, *Ãuravs, *sjavs, *kÂravs, *cnavs, *suravs, *Txrebs, *icebs... safiqrebelia, zmnis es formebi qarTulis romelime dialeqtis kuTvnilebas warmoadgendnen. aRdgenili *sjavs zmnis mixedviT m-saj-ul || mo-saj-ul mimReobis formebSi SeiZleba -ul sufiqsi aRar gamovyoT: m-saj-ul←m-saj-av-il (amosavali iqneboda aRdgenili *sjavs zmna). SesaZlebelia, sxva SemTxvevebSic -ul sufiqsi mimReobis formebSi am gziT iyos miRebuli da ar iyos pirveladi. sa-mk-a-ul, sa-wy-a-ul mimReobis formebi amis SesaZ- leblobas iZleva. gamoricxuli ar aris SesaZlebloba, rom mo-ciq-ul, mo-qad-ul, mo-nan-ul formebSi -ul ar iyos pirveladi. am varauds is garemoebac uWers mxars, rom mimReobaTa oden sufiqsur warmoebaSi -ul momdinareobs -il sufiqsidan. Tu prefiqsul-sufiqsur warmoebaSic -ul sufiqsi ar aris pirveladi, maSin yvela SemTxvevaSi is fonetikur niadagze iqneba miRebuli. Tu es asea, maSin prefiqsTan er- Tad qarTulSi -il sufiqsi gveqneba dadasturebuli mimReobis am formebSi. rogorc aRniSnuli iyo, mimReoba amosavlad zmnis awmyos fuZes iyenebs. awmyos fuZis mawarmoebeli elementebi (Temis niSnebi) mimReobebSi Cveulebriv warmodgenilia: eb: da-m-bad-eb-el, m-RaRad-eb-el, m-gz-eb-el av: m-par-av, m-kl-v-el, mo-baZ-av... am: sa-b-m-el, sa-su-m-el, sa-c-m-el... em: sa-c-em-el, m-c-em-el... ob: m-gm-ob-el, m-pyr-ob-el... of: na-y-of, m-y-of-el 114

ev: sa-kum-ev-el, aR-r-e(v)-ul, rC-e(v)-ul... en: m-rq-en-al, m-kb-en-ar... magram i Temis niSniani zmnebis mimReobebSi ar Cans i elementi: zrd-i-s _ m-zrdel, sa-zrd-el, mk-i-s _ mo-mk-al, sa-mk-al; xrwn-i-s _ m-xrwn-el, sa-xrwn-el, Txr-i-s _ sa-Txr-el, m-Txr-el... sainteresoa, rom im zmnaTa mimReobebi, romelTac i aqvT awmyoSi, i-s nacvlad -n, -av elementebs gamoavlenen: sur-i-s _ mo-sur-n-e || mo-sur-v-e, iurv-i-s || mo-ur-n-e, sj-i-s _ m-Sj-av-r, d-i-s _ m-d-in-ar-e←m-d-en-ar-e... -i sufiqss mimReobaSi zogjer -eb-ic enacvleba: Txr-i-s _ m-Txr-eb-l, cvl-i-s _ m-cval-eb-el, i-c-i-s _ u-c-eb... mimReobis am formaTa mixedviT -n, -av, -eb elementebi i sufiqsis morfologiur monacvled unda miviCnioT. magram kategoriulad mtkiceba imisa, rom i sufiqsi ara gvaqvs mimReobis sawarmoeblad gamoyenebuli zmnis fuZeSi, ar SeiZleba: i iqneb fonetikur niadagze iyos dakarguli mimReobis mawarmoebeli sufiqsis darTvis gamo. am mxriv sagulisxmoa is faqti, rom i Temis niSnian zmnaTa awmyo drois mimReobebSi mimReobis mawarmoebeli sufiqsi yovelTvis aris warmodgenili (m-Txr-el, m-Wr-el, m-yvir-al, m-xrwn-el, m-Tlel, m-qmn-el...) 19 . magram isic SesaZlebelia, rom i sufiqsis warmodgena mimReobis fuZeSi ar iyo aucilebeli. -i sufiqsis funqcia garkveulia specialur literaturaSi. igi istoriulad diuratiuli (gangrZobiTi) aspeqtis maCvenebelia zmnaSi 20 . -i rom ara gvaqvs mimReobis fuZeSi warmodgenili, es imaze xom ar unda miuTiTebdes, rom diuratiuli aspeqtis gamoxatva mimReobaSi aucilebeli ar iyo. amis daSveba TiTqos SesaZlebelia: mimReoba nazmnari zedsarTavi saxelia da zedsarTavis msgavsad raime niSnis mixedviT axasiaTebs sagans. statikuri zmnac (gangrZobiTi aspeqti da statikuroba Sinagan kavSirSia erTmaneTTan. statikuri zmna diuratiuli aspeqtisaa yovelTvis) sagnis mdgomareobas aRniSnavs da es mdgomareoba Tvisebis msgavsad ucvlelia, erTgvarovania. statikuroba da mimReobis Sinaarsi erTgvarad faravs erTmaneTs. amitom statikurobis, diuratiulobis -i sufiqsi SeiZleba arc gvqo- noda mimReobis formebSi. Tu es axsna marTebulia, maSin statikur zmnebs mimReoba ar unda hqondes. mainc aRsaniSnavia, rom statikur zmnaTa did umravlesobas arc dRes ewarmoeba mimReobis formebi. statikuri zmnebisagan mimReobis warmoeba rom ar unda yofiliyo damaxasiaTebeli, amas mimReobis is formebic mowmoben, romlebic zmnis pirian formas warmoadgenen. aRsaniSnavia, rom yvela es forma mimReobisa an statikuri zmnaa an dinamikuri zmna diuratiuli aspeqtiT. `arsi~, `Rirsi~, `xerTvisi~, `miyuar~, `msgavsi~ _ zmnis piriani formebicaa da imave zmnis mimReobebic. mimReobaTa warmoebis Camoyalibebis gza mimReobis warmoebis Seswavla gulisxmobs mimReobis warmoebis Camoyalibebis gzebs, Tuki amis SesaZleblobas masala iZleva. am mxriv qarTulis mimarT risame kategoriulad mtkiceba ar iqneboda swori; magram qarTulis masala iberiul-kavkasiur enaTa monacemebis moSveliebiT garkveuli 19 safiqrebelia, sufiqsis darTvis aucilebloba i-ian zmnaTagan nawarmoeb mimReobebSi imiT aris gamowveuli, rom sufiqsis gareSe mimReoba saxelobiT brunvaSi zmnis pirian formas daemTxveoda; m-yid-i, m-tyorcn-i, m-tkepn-i... amas isic mowmobs, rom i-ian zmnaTagan sa- da na- prefiqsiT nawarmoeb mimReobebSi ar aris aucilebeli sufiqsis warmodgena: sa-cer-i, na-car-i, na-yid-i, sa-t-yorcn-i.., mimReobis es formebi zmnis pirian formas ver daemTxveva da imitom. 20 ix. a r n . C i q o b a v a , ergatiuli konstruqciis problema iberiul-kavkasiur enebSi, I, 1948. 115

ev: sa-kum-ev-el, aR-r-e(v)-ul, rC-e(v)-ul...<br />

en: m-rq-en-al, m-kb-en-ar...<br />

magram i Temis niSniani zmnebis mimReobebSi ar Cans i elementi: zrd-i-s _ m-zrdel,<br />

sa-zrd-el, mk-i-s _ mo-mk-al, sa-mk-al; xrwn-i-s _ m-xrwn-el, sa-xrwn-el, Txr-i-s _<br />

sa-Txr-el, m-Txr-el...<br />

sainteresoa, rom im zmnaTa mimReobebi, romelTac i aqvT awmyoSi, i-s nacvlad -n,<br />

-av elementebs gamoavlenen: sur-i-s _ mo-sur-n-e || mo-sur-v-e, iurv-i-s || mo-ur-n-e, sj-i-s<br />

_ m-Sj-av-r, d-i-s _ m-d-in-ar-e←m-d-en-ar-e... -i sufiqss mimReobaSi zogjer -eb-ic enacvleba:<br />

Txr-i-s _ m-Txr-eb-l, cvl-i-s _ m-cval-eb-el, i-c-i-s _ u-c-eb...<br />

mimReobis am formaTa mixedviT -n, -av, -eb elementebi i sufiqsis morfologiur<br />

monacvled unda miviCnioT.<br />

magram kategoriulad mtkiceba imisa, rom i sufiqsi ara gvaqvs mimReobis sawarmoeblad<br />

gamoyenebuli zmnis fuZeSi, ar SeiZleba: i iqneb fonetikur niadagze iyos dakarguli<br />

mimReobis mawarmoebeli sufiqsis darTvis gamo. am mxriv sagulisxmoa is<br />

faqti, rom i Temis niSnian zmnaTa awmyo drois mimReobebSi mimReobis mawarmoebeli<br />

sufiqsi yovelTvis aris warmodgenili (m-Txr-el, m-Wr-el, m-yvir-al, m-xrwn-el, m-Tlel,<br />

m-qmn-el...) 19 .<br />

magram isic SesaZlebelia, rom i sufiqsis warmodgena mimReobis fuZeSi ar iyo<br />

aucilebeli.<br />

-i sufiqsis funqcia garkveulia specialur literaturaSi. igi istoriulad diuratiuli<br />

(gangrZobiTi) aspeqtis maCvenebelia zmnaSi 20 .<br />

-i rom ara gvaqvs mimReobis fuZeSi warmodgenili, es imaze xom ar unda miuTiTebdes,<br />

rom diuratiuli aspeqtis gamoxatva mimReobaSi aucilebeli ar iyo. amis daSveba<br />

TiTqos SesaZlebelia: mimReoba nazmnari zedsarTavi saxelia da zedsarTavis<br />

msgavsad raime niSnis mixedviT axasiaTebs sagans. statikuri zmnac (gangrZobiTi aspeqti<br />

da statikuroba Sinagan kavSirSia erTmaneTTan. statikuri zmna diuratiuli<br />

aspeqtisaa yovelTvis) sagnis mdgomareobas aRniSnavs da es mdgomareoba Tvisebis<br />

msgavsad ucvlelia, erTgvarovania. statikuroba da mimReobis Sinaarsi erTgvarad faravs<br />

erTmaneTs. amitom statikurobis, diuratiulobis -i sufiqsi SeiZleba arc gvqo-<br />

noda mimReobis formebSi.<br />

Tu es axsna marTebulia, maSin statikur zmnebs mimReoba ar unda hqondes. mainc<br />

aRsaniSnavia, rom statikur zmnaTa did umravlesobas arc dRes ewarmoeba mimReobis<br />

formebi.<br />

statikuri zmnebisagan mimReobis warmoeba rom ar unda yofiliyo damaxasiaTebeli,<br />

amas mimReobis is formebic mowmoben, romlebic zmnis pirian formas warmoadgenen.<br />

aRsaniSnavia, rom yvela es forma mimReobisa an statikuri zmnaa an dinamikuri<br />

zmna diuratiuli aspeqtiT. `arsi~, `Rirsi~, `xerTvisi~, `miyuar~, `msgavsi~ _ zmnis piriani<br />

formebicaa da imave zmnis mimReobebic.<br />

mimReobaTa warmoebis Camoyalibebis gza<br />

mimReobis warmoebis Seswavla gulisxmobs mimReobis warmoebis Camoyalibebis<br />

gzebs, Tuki amis SesaZleblobas masala iZleva.<br />

am mxriv qarTulis mimarT risame kategoriulad mtkiceba ar iqneboda swori; magram<br />

qarTulis masala iberiul-kavkasiur enaTa monacemebis moSveliebiT garkveuli<br />

19 safiqrebelia, sufiqsis darTvis aucilebloba i-ian zmnaTagan nawarmoeb mimReobebSi imiT<br />

aris gamowveuli, rom sufiqsis gareSe mimReoba saxelobiT brunvaSi zmnis pirian formas daemTxveoda;<br />

m-yid-i, m-tyorcn-i, m-tkepn-i... amas isic mowmobs, rom i-ian zmnaTagan sa- da na- prefiqsiT<br />

nawarmoeb mimReobebSi ar aris aucilebeli sufiqsis warmodgena: sa-cer-i, na-car-i,<br />

na-yid-i, sa-t-yorcn-i.., mimReobis es formebi zmnis pirian formas ver daemTxveva da imitom.<br />

20 ix. a r n . C i q o b a v a , ergatiuli konstruqciis problema iberiul-kavkasiur enebSi, I, 1948.<br />

115

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!