q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a

20.09.2013 Views

uli mimReobis formebi gvaqvs. amitomac mimReobaTa warmoeba im droisad unda miviCnioT, roca zmnis uRvlilebaSi gvaris kategoria ar iyo Camoyalibebuli da zmnebi gardamavloba-gardauvlobis mixedviT iyvnen dapirispirebulni (mTis kavkasiur eneb- Si axlac ar aris Camoyalibebuli gvaris kategoria. zmna gardamavalia, magram ar aris moqmedebiTi gvarisa; iseve, rogorc gardauvali zmna ar aris vnebiTi gvarisa). e. w. vnebiTi gvaris mimReobebi gardamavali zmnisagan aris nawarmoebi da Tavdapirvelad mxolod gardamavali zmnis pirdapir obieqts aRniSnavdnen, xolo gvarTa Camoyalibebis Semdeg vnebiTi gvaris mimReobis sawarmoeblad enam imitom ar gamoiyena vnebiTi gvaris zmnis fuZe, rom gardamavali zmnis sasubieqto mimReobiT vnebiTi gvaris zmnis subieqtis gamoxatvac SeiZleboda (moqmedebiTi gvaris zmnis pirdapiri obieqti vnebiTSi subieqtad gvevlineba da imitom). am mxriv damaxasiaTebelia, rom m- prefiqsiani (e. i. gardamavali zmnis subieqts rom aRniSnavs) mimReoba vnebiTi gvarisa ara gvaqvs. im mcire SemTxvevebSi, roca mimReoba vnebiTi gvaris zmnidan iwarmoeba, mimReobis fuZeSi vnebiTis niSanic aris warmodgenili: ga-m-ty-d-ar, ga-m-sq-d-ar-, mo-Zrav, mozard || mo-zard-ul (zmnis fuZiseul i-s rom o enacvleba mimReobaSi, amis Sesaxeb ukve iyo naTqvami). sainteresoa, rom `gamsqdari~, `gamtydari~ formebi Zvel qarTul- Si ar gvxvdeba. mimReobis es formebi SedarebiT axali warmoebisa Cans. vnebiTi gvaris zmnis mimReobebia agreTve m-frin-d-al (g a d a m f r i n d a l a s ma- Sin qalundauri saniske, b. g. 159, 14), ga-u-frin-d-om (gaRvfrindi g a u f r i n d o m s a jarais wyaros sxvisasa, b. g. 178, 11), a-tir-d-om-il (a t i r d o m i l vin gaacinis, ilia: II, 27). mimReobis am formebSi vnebiTis d mawarmoebeli warmodgenilia. cxadia, mimReobis es formebi zmnis uRvlilebaSi gvaris kategoriis Camoyalibebis Semdegdroindelia. radgan moqmedebiTi gvaris zmnas awmyo drois saobieqto mimReobis formebi ar moepoveba, enas ara aqvs Sesabamisad vnebiTi gvaris zmnis subieqtis gamosaxatavi formac awmyo droisa. magram enaSi xSirad am Sinaarsis gamoxatvaa saWiro da ena amisaTvis sxvadasxva saSualebas mimarTavs: 1. vnebiTi gvaris awmyo drois mimReobis Sinaarss ena zogjer moqmedebiTi gvaris formiTve gadmoscems: Se-m-w-e _ vinc Seawevs da Seeweva mo-m-rev _ vinc urevs da vinc ereva Se-m-bm-el _ vinc abams da vinc Seebmis da-m-sxm-el _ vinc asxams da vinc esxmis 17 ... 2. magram ena cdilobs vnebiTi gvaris awmyo drois mimReobebi moqmedebiTi gvaris sasubieqto mimReobisagan gansxvavebulad awarmoos. Cveulebriv es aris oden me- || mo- prefiqsebiT nawarmoebi formebi mimReobisa: me-Trev-i _ `rac eTreva~, mo-rev-i _ `rac ireva~, me-wv-el-i _ `rac iwveleba~, me-tex-i _ `rac tydeba~, me-ryev-i _ `rac iryeva~, mo-zard-i _ `rac izrdeba~. sainteresoa, rom vnebiTi gvaris mimReobis am formebSi m- prefiqsi gvaqvs warmodgenili. m- prefiqsis gamoyeneba am warmoebaSi imaze miuTiTebs, rom misi funqciaa Sesabamisi zmnis subieqtis aRniSvna da gaxazavs im faqts, rom sa- da na- prefiqsiT nawarmoebi mimReoba moqmedebiTi gvaris zmnis kuTvnilebaa. 3. iSviaTad awmyo drois vnebiTi gvaris Sinaarss gadmoscems moqmedebiTi gvaris zmnis namyo drois saobieqto mimReobac: `kninRa yovelTa araxilulTa da xilulTa.. warmoaCinna~... (ekl. 2,17). `yoveli arsi, sulieri Tu usulo, xiluli Tu uxilavi, erTsadaimave msoflio kanons eqvemdebareba (akaki IV, 9). aq xiluli vnebiTi gvaris zmnis subieqts gamoxatavs: xiluli _ `TvaliT dasanaxi~, `rac ixilveba~. 17 ix. a k . S a n i Z e , qarTuli gramatikis safuZvlebi, 1953, gv. 603, $ 605. 112

`zogs oci kaci hyvanda, zogs ocdaaTi hyvanda cxvris mixedulaTa~ (gudamayruli). mixeduli _ mwyemsi, meTvalyure; mixedulia _ `vinc ixedeba~. 4. vnebiTi gvaris awmyo drois mimReobis Sinaarsis gadmosacemad gamoyenebulia agreTve masdari mimarTulebiT brunvaSi: Wedadi _ `rac iWedeba~, drekadi _ `rac idrikeba~, msxvrevadi _ `rac imsxvreva~... es warmoeba Zvel qarTulSivea sakmaod gavrcelebuli: ganxrwnadi, dacemadi, daWnobadi, daviwyebadi, Wamadi... amgvarad nawarmoebi formebi potencialisis (SesaZleblobis) gagebas Seicaven. mimReobaTa warmoebaSi gvaris sakiTxis garkvevasTan dakavSirebiT erTi kiTxva dgas: ramdenad zustia terminebi `moqmedebiTi gvaris mimReoba~, `vnebiTi gvaris mim- Reoba~, `saSualo gvaris mimReoba~? terminis qveS `vnebiTi gvaris mimReoba~ SeiZleba is igulisxmebodes, rom mimReoba nawarmoebia vnebiTi gvaris zmnidan (es termini aseTi gagebis SesaZleblobas uTuod iZleva). amitom aq ara marto terminis sakiTxi dgas, aramed mas arsebiTi mniSvneloba eniWeba. radgan vnebiTi gvaris zmnidan mimReoba ar iwarmoeba, xolo saSualo gvaris Sesaxeb specialur literaturaSi garkveuli azri arsebobs (kerZod, uaryofilia am gvaris calke gamoyofa) da, maSasadame, saSualo gvaris mimReobazedac ver vilaparakebT, amitom sruliad gamarTlebuli iqneba, Tu am terminebis nacvlad gamoviyenebT q. lomTaTiZis mier xmarebul terminebs `subieqturi mimReoba~, `obieqturi mimReoba~ 18 . es mizanSewonili iqneba, Tundac mxolod termins Seexebodes sakiTxi. warmoebis mixedviT SesaZlebelia ufro zusti iyos terminebi: `sasubieqto mimReoba~, `saobieqto mimReoba~; e. i. subieqtisaTvis gankuTvnili da obieqtisaTvis gankuTvnili mimReoba. mimReobis fuZeTa analizi mimReobis sawarmoeblad gamoyenebuli zmnis fuZeTa analizi, garda imisa, rom mimReobaSi zmnis gramatikuli kategoriebis gamoxatvis sakiTxs arkvevs, sxva mxrivac aris saintereso. kerZod, zogi mimReobis fuZeTa analizma, SesaZlebelia, garkveuli zmnebis fuZeTa agebulebas Suqi mohfinos. mimReoba Cveulebriv sawarmoeblad iyenebs Sesabamisi zmnis awmyos fuZes; magram garkveul SemTxvevebSi mimReobis formebSi iseTi elementebia warmodgenili, romlebic arc mimReobis mawarmoeblad miiCneva da arc amosavali zmnis fuZeSi dasturdeba. es ucnobi elementebia ZiriTadad -n, -v, -eb. asaxsnelia am elementTa funqcia da daniSnuleba. faqtobriv am sakiTxis garkveva zmnis fuZis analizis saqmea da mimReobaTa warmoebas ar Seexeba, magram vinaidan es elementebi mimReobis formebSi gamovlindeba (xSirad masdarSic) da zmnis pirian formebSi ar gvxvdeba, amitom es sakiTxi mimReobaTa warmoebis ganxilvis drosac dgeba. -v elementi (←av) warmodgenilia mimReobis Semdeg formebSi da ara gvaqvs Sesabamisi zmnis fuZeSi: m o - k u d a v (kudeb-i-s), m - S j - a v - r (Sj-i-s), m - x u r - v - a l - e (xurs), sa-kÂrv-el (u-kÂr-s), m o-sur-v-e, sa-su-rv-el (sur-i-s), war-ZRuan-vil (war-u-ZRuan-ebs). -av elementi unda aRvadginoT mimReobis Semdeg formebSi: sa-mk-a-ul← sa-mkav-il, sa-sw-a-ul← sa-sw-av-il, Se-mk-ul← Se-mk-av-il, sa-wy-a-ul← sa-wy-av-il, sa-cn-a-ur← sa-cn-av-ur, u-cn-a-ur← u-cn-av-ur. -n elementi mimReobis Semdeg formebSi gvxvdeba: m - t k i v n - e : dedakaci vinme Zu- ZuÁTa mtkivne evedreboda w˜dsa mas (kimeni, I, 291, 8); m o - k  r - n - e : da viyav raÁ amis 18 q . l o m T a T i Z e , T b e b a tipis zmnis istoriisaTvis qarTulSi, iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba, t. IV, 1953. 113

`zogs oci kaci hyvanda, zogs ocdaaTi hyvanda cxvris mixedulaTa~ (gudamayruli).<br />

mixeduli _ mwyemsi, meTvalyure; mixedulia _ `vinc ixedeba~.<br />

4. vnebiTi gvaris awmyo drois mimReobis Sinaarsis gadmosacemad gamoyenebulia<br />

agreTve masdari mimarTulebiT brunvaSi: Wedadi _ `rac iWedeba~, drekadi _ `rac idrikeba~,<br />

msxvrevadi _ `rac imsxvreva~...<br />

es warmoeba Zvel qarTulSivea sakmaod gavrcelebuli: ganxrwnadi, dacemadi, daWnobadi,<br />

daviwyebadi, Wamadi...<br />

amgvarad nawarmoebi formebi potencialisis (SesaZleblobis) gagebas Seicaven.<br />

mimReobaTa warmoebaSi gvaris sakiTxis garkvevasTan dakavSirebiT erTi kiTxva<br />

dgas: ramdenad zustia terminebi `moqmedebiTi gvaris mimReoba~, `vnebiTi gvaris mim-<br />

Reoba~, `saSualo gvaris mimReoba~?<br />

terminis qveS `vnebiTi gvaris mimReoba~ SeiZleba is igulisxmebodes, rom mimReoba<br />

nawarmoebia vnebiTi gvaris zmnidan (es termini aseTi gagebis SesaZleblobas uTuod<br />

iZleva). amitom aq ara marto terminis sakiTxi dgas, aramed mas arsebiTi mniSvneloba<br />

eniWeba.<br />

radgan vnebiTi gvaris zmnidan mimReoba ar iwarmoeba, xolo saSualo gvaris Sesaxeb<br />

specialur literaturaSi garkveuli azri arsebobs (kerZod, uaryofilia am<br />

gvaris calke gamoyofa) da, maSasadame, saSualo gvaris mimReobazedac ver vilaparakebT,<br />

amitom sruliad gamarTlebuli iqneba, Tu am terminebis nacvlad gamoviyenebT<br />

q. lomTaTiZis mier xmarebul terminebs `subieqturi mimReoba~, `obieqturi mimReoba~<br />

18 . es mizanSewonili iqneba, Tundac mxolod termins Seexebodes sakiTxi.<br />

warmoebis mixedviT SesaZlebelia ufro zusti iyos terminebi: `sasubieqto mimReoba~,<br />

`saobieqto mimReoba~; e. i. subieqtisaTvis gankuTvnili da obieqtisaTvis gankuTvnili<br />

mimReoba.<br />

mimReobis fuZeTa analizi<br />

mimReobis sawarmoeblad gamoyenebuli zmnis fuZeTa analizi, garda imisa, rom<br />

mimReobaSi zmnis gramatikuli kategoriebis gamoxatvis sakiTxs arkvevs, sxva mxrivac<br />

aris saintereso. kerZod, zogi mimReobis fuZeTa analizma, SesaZlebelia, garkveuli<br />

zmnebis fuZeTa agebulebas Suqi mohfinos.<br />

mimReoba Cveulebriv sawarmoeblad iyenebs Sesabamisi zmnis awmyos fuZes; magram<br />

garkveul SemTxvevebSi mimReobis formebSi iseTi elementebia warmodgenili, romlebic<br />

arc mimReobis mawarmoeblad miiCneva da arc amosavali zmnis fuZeSi dasturdeba.<br />

es ucnobi elementebia ZiriTadad -n, -v, -eb. asaxsnelia am elementTa funqcia da<br />

daniSnuleba.<br />

faqtobriv am sakiTxis garkveva zmnis fuZis analizis saqmea da mimReobaTa warmoebas<br />

ar Seexeba, magram vinaidan es elementebi mimReobis formebSi gamovlindeba<br />

(xSirad masdarSic) da zmnis pirian formebSi ar gvxvdeba, amitom es sakiTxi mimReobaTa<br />

warmoebis ganxilvis drosac dgeba.<br />

-v elementi (←av) warmodgenilia mimReobis Semdeg formebSi da ara gvaqvs Sesabamisi<br />

zmnis fuZeSi: m o - k u d a v (kudeb-i-s), m - S j - a v - r (Sj-i-s), m - x u r - v - a l - e (xurs),<br />

sa-kÂrv-el (u-kÂr-s), m o-sur-v-e, sa-su-rv-el (sur-i-s), war-ZRuan-vil<br />

(war-u-ZRuan-ebs).<br />

-av elementi unda aRvadginoT mimReobis Semdeg formebSi: sa-mk-a-ul← sa-mkav-il,<br />

sa-sw-a-ul← sa-sw-av-il, Se-mk-ul← Se-mk-av-il, sa-wy-a-ul←<br />

sa-wy-av-il, sa-cn-a-ur← sa-cn-av-ur, u-cn-a-ur← u-cn-av-ur.<br />

-n elementi mimReobis Semdeg formebSi gvxvdeba: m - t k i v n - e : dedakaci vinme Zu-<br />

ZuÁTa mtkivne evedreboda w˜dsa mas (kimeni, I, 291, 8); m o - k  r - n - e : da viyav raÁ amis<br />

18 q . l o m T a T i Z e , T b e b a tipis zmnis istoriisaTvis qarTulSi, iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba,<br />

t. IV, 1953.<br />

113

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!