q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a q a r T u l i e n a d a l i t e r a t u r a
me naxevar-kunZuli da, ukanasknel, kunZuli, saSualebas gvaZlevs aRvadginoT zmnis forma mesame subieqtur-obieqturi pirisa awmyos TxrobiTSi mxolobiT ricxvSi: xer- Tvis. am formis dRevandeli Sesatyvisia erTvis, romelic vnebiTia Tavisi warmoebiT da romelsac damateba aqvs micemiTSi: erTvis mas. dRevandeli erTvis istoriulad *herTvis formisagan aris warmoSobili, rogorc amas Tanxmovniani zmnebis uRlebis normebi gviCvenebs. herTvis-Tan SedarebiT xerTvis-i dialeqturi formaa mxolod: hae (*herTvis→erTvis) da xani (xerTvis) mesame piris obieqturi niSnebia da erTimeoris bgerinacvalni. sakiTxavia: SeiZleba ki qarTulSi sazogadod aseTi dialeqturi forma? gvaqvs ki raime msgavsi warmoeba kidev, rom mesame piris obieqturi prefiqsi xmovnis win mar- Tlac Senaxuli iyos xanis saxiT romelsame zmnis formaSi? _ gvaqvs, rogorc gvarwmunebs Semdegi magaliTebi. 2. xeyav mcxeTis jvris saydris warwerebSi orjer aris naxmari zmna, romelsac Tema xmovniT ewyeba da damatebac aqvs micemiTSi: erTia adrnerse vipatosis warweraSi, xolo meore _ demetre vipatosisaSi. orive vipatosi mTavarangelozebs evedreba: adrnerse gabriels, demetre ki miqaels. orive vipatosis vedreba mTavarangelozebisadmi erTnairad aris Sedgenili. gansxvaveba, Tumca mcireodeni, magram metad mniSvnelovani, moipoveba mxolod zmnis formaSi. (Crdilo aRmosavleTis sarkmelze) wmidao gabriel mTavarangelozo, adr[ne]rses Âpatossa meox eyav. (samxreT-aRmosavleTis sarkmelze) wmidao gabriel mTavarangelozo, demet[r]es Âpatos[s]a m[e]ox xeyav. arc a. n a t r o S v i l s a 21 da arc e. T a y a i S v i l s 22 , romelTac moyvanili aqvT warwerebi, aRniSnuli ara aqvT, rom miqael mTavarangelozisadmi mimarTul locvaSi ikiTxeba meox xeyav da ara meox eyav, rogorc isini kiTxuloben. magram, rom warweraSi ori xania (meox xeyav) da ara erTi (meox eyav), amas amtkicebs d. e r m a k o v i s mier gadaRebuli fotografiuli suraTi, romelic amJamad tfilisis universitetis fotografiul kabinetSia daculi (#18800/793) 23 . amasve amtkicebs igive warwera, moyvanili b a r T l o m e s numizmatikur-arqeologiuri werilebis bolos darTuls mesame tabulaze meoTxe nomrad, da agreTve TviT teqstSic dabeWdili, romlis Sesaxebac igi ambobs: SesaZlebelia, rom ukanasknel striqonebSi iseTive formula iyos, romliTac Tavdeba marjvena suraTis legenda 24 , magram esec kia, rom me kargad gavarCie ori x, romlebic aq erTurTs misdeveno. maSasadame, ori xanis arseboba udavoa da forma meox xeyav damowmebulia werilobiT. aq, marTlac, metad iSviaTi movlena: xanis saxiT xmovnis win Senaxulia obieqturi prefiqsi mesame pirisa; o b i e q t u r i m e - samisa da ara subieqturi mesame pirisa, vinaidan meox xeyav _ es brZanebiTis kiloa, brZanebiTis formas ki subieqturi prefiqsi ar unda. aq gasakvirveli mxolod is aris, rom igive movlena ar aris dadasturebuli meore analogiur warweraSi, romelic adrnerse vipatoss ixseniebs. ras niSnavs es? egebis aq ubralo Secdomaa warweris amomWrelisa da rogorc adrnerses warweraSi, ise demetresaSiac ikiTxebodes namdvilad meox eyav? swored ase unda dagveyenebina sakiTxi, rom mcxeTis saydris xeyav formisaTvis ar moipovebodes analogiuri warmoeba imaze adrindelis bolnisis sionis warwerebSi da Tanac ara erTi, aramed ori. 21 Мцхет и его собор Свэти-цховели, 1901, gv. 19. 22 jvris monastris warwerebi: `saxalxo furceli~, 1914, 8 ivlisi, #32. 23 Semdeg igi Sevida saq. saxelmwifo muzeumis fondSi. 24 marjvena mxares imave tabulaze b a r T l o m e s mohyavs adrnerse vipatosis vedreba gabriel mTavarangelozisadmi. 10
3. Sexewie bolnisis sionis sakurTxevlis sarkmlis Tavze, garedan, uZvelesi asoebiT gamoy- vanilia Semdegi warwera, romelSic Caxatulia wreSemovlebuli jvari. qriste, daviT ep[isk]opo[s]i krebuliTurT da amas eklesiasa Sina Senda mimarT TaÂyanismcemelni Seiwyalen da m[S] ⎡ r⎤ om´⎡ e⎤ lTa amas ekle[si]´⎡ a⎤ sa ⎡ Si⎤ na ⎡ S⎤ ´exewie ii es warwera pirvelad gamoaqveyna brosem barTlomes mier misTvis gagzavnil werilSi. magram zogi ram iq ver aris garCeuli. warwera nawilobriv dazianebulia da zogs Cem mier amokiTxul sityvasac ganmarteba unda. TaÂyanismcemelni. es sityva kargad ikiTxeba. es Zveli da sayuradRebo formaa, sadac vinisagan warmoSobili  (Tav_yanis_mcemeli→TaÂyanismcemeli) jer kidev Tavis adgilzea da ar gadasula yars Semdeg. pirvandeli vini damowmebulia, magaliTad, Temestias warweraSi mcxeTis jvris eklesiis dedaTa sayoflis karze, SigniT mxares, sadac ikiTxeba: Tavyanisacemelad dedaTa. mSromelTa. aq pirveli aso mxolod nawilobriv Cans. meore aso srulebiT aRar aris, mesamisa isev nawilia Senaxuli, meoTxe da mexuTe kargad irCeva, meeqvsisa cotaRaa darCenili, sami ukanaskneli ki srulad aris daculi. Cemi azriT, aq unda ikiTxebodes mSromelTa. Tumca amaSi mTlad darwmunebulic ara var da cota eWvi kidev rCeba, magram kidev ufro saeWvoa mdgomelTa da sul ar udgeba mlocvelTa. b a r T l o m e s gadmowerilis mixedviT b r o s e s aq amoukiTxavs mxld mTlTa da, rogorc franguli Targmanidan Cans, igi ase gaugia: mxolod marTalTa, magram aseTi ram sul mTlad uadgiloa. Sexewie. am sityvaSi Sini cota dazianebulia, xans TavSi amotexili aqvs, magram Zalian kargad Cans da araviTar eWvs ar badebs. raica Seexeba wils, mas aRaraferi SehrCenia Tavis garda, romelic, konteqsti rom ara, taris Tavadac SegveZlo migve- Ro. am sityvis Tanxmovnebi Sxw rom kargad aris wakiTxuli, amas, erTi mxriT, b a r - T l o m e s wanakiTxic amtkicebs: mas ver gaurkvevia sityvis forma da Seexvwe[bian] daunaxavs. ii. warweris bolos rom ori ini zis, amis Sesaxeb ki ra mogaxsenoT. aq mosalodnelia an qronikoni, an kidev amÀn, ufro ki ukanaskneli. kaci ifiqrebda, rom aq swored es sityvaa gamoyvanili isofsefiurad, rogorc es berZnebsa da koptebs sCvevia- To 25 , magram am SemTxvevaSi ii gvaZlevs an ass (10X10), an ocs (10 + 10) da ara gamodis ra, vinaidan amÀn sityvis asoebis ricxvebi Seadgens oTxmocdacxramets (1 + 40 + 8 + 50 = 99) da erTi gvaklia, xolo, Tu amin’ad wavikiTxavT, raica metad saeWvo gamoTqmaa VI_VII saukunisaTvis, maSin erTiT mets miviRebT (1 + 40 + 10 + 50 = 101) 26 . SeiZleba, ukanasknel, is azric gamovTqvaT, rom am or ukanasknel asoSi warweris amomWreli saxeli imalebodes, magram es azri kidev ufro nakleb misaRebia. ramdenadac saeWvoa am warweris ukanaskneli ii, imdenad ueWvelia da cxadi Sexewie. aqac brZanebiTis formaa vnebiTi gvaris zmnisa, romelsac fuZe agreTve xmovniT ewyeba. damateba masac micemiTSi aqvs (`mSromelTa~) da am damatebis aRsaniSnavad zmnaSi moipoveba obieqturi prefiqsi mesame pirisa xanis saxiT. aq, maSasadame, iseTive movlenaa, rogorc mcxeTis jvris saydris warweris meox xeyav formaSi, romelzedac zemoT iyo saubari. 4. SexuabT imave bolnisis sionis meore warweraSi, romelic moTavsebulia CrdiloeTis karis Tavze erT grZel striqonad, moTxrobilia karis Sebmis ambavi. warwera daziane- 25 V. Gardthausen, Griechiche Paläographie, Bd. II, Lpz. 1913, gv. 309. 26 amen mogvcemda oTxmocda Teqvsmets (1 + 40 + 5 + 50 = 96). 11
- Page 1 and 2: g a m o c d e b i s e r o v n u l i
- Page 3 and 4: S e s a v a l i `maswavleblis bibli
- Page 5 and 6: lopis kunZuls niSnavs: Πελοπό
- Page 7 and 8: da, roca qaragmas gavxsniT da Zvel
- Page 9: merme Camodga S e r T u l T a (*501
- Page 13 and 14: gramatikuli subieqti zogierT gardau
- Page 15 and 16: gansakuTrebiT naTlad Cans subieqti
- Page 17 and 18: luri mxare, aramed am zmnebis mniSv
- Page 19 and 20: da, yvarebia, eyvareba; uyvardes, y
- Page 21 and 22: fologiurad gagebuli da dafasebulia
- Page 23 and 24: Tqmulis Semdeg advili gadasawyvetia
- Page 25 and 26: vTqvaT, rom `moaqvs~ da `mohyavs~ i
- Page 27 and 28: gardauvalma zmnebma ki sazogadod in
- Page 29 and 30: dinamikurs, kerZod, gamoxatavs dina
- Page 31 and 32: gramatikulma subieqtma sabolood dak
- Page 33 and 34: Tavis adgils. es procesi enis ganvi
- Page 35 and 36: ⎡ i⎤ sga / ska da qa zmniswineb
- Page 37 and 38: gamoekueTa kldisagan (DE mT 27, 60)
- Page 39 and 40: ma- zmniswini yovelgvari asimilacii
- Page 41 and 42: amitom is I piris myofobis areSi ig
- Page 43 and 44: war- zmniswinis zemoaRniSnuli mniSv
- Page 45 and 46: mimarTulebas gadmoscems; mag.: a R
- Page 47 and 48: 7. uku-, wiaR-. Zvel qarTulSi iSvia
- Page 49 and 50: Sinaarsobrivi an stiluric aris, ker
- Page 51 and 52: lian xSirad aris warmodgenili erTi
- Page 53 and 54: seburi daboloebiTac, magaliTad: ibm
- Page 55 and 56: tipis vnebiTebSic (gaTbnen, aSendne
- Page 57 and 58: g. orpiriani vnebiTi gvaris zmnebis
- Page 59 and 60: zog SemTxvevaSi gamoCndeba), magram
3. Sexewie<br />
bolnisis sionis sakurTxevlis sarkmlis Tavze, garedan, uZvelesi asoebiT gamoy-<br />
vanilia Semdegi warwera, romelSic Caxatulia wreSemovlebuli jvari.<br />
qriste, daviT ep[isk]opo[s]i krebuliTurT<br />
da amas eklesiasa Sina Senda mimarT TaÂyanismcemelni<br />
Seiwyalen da m[S] ⎡ r⎤ om´⎡ e⎤ lTa amas ekle[si]´⎡ a⎤ sa<br />
⎡ Si⎤ na ⎡ S⎤ ´exewie ii<br />
es warwera pirvelad gamoaqveyna brosem barTlomes mier misTvis gagzavnil werilSi.<br />
magram zogi ram iq ver aris garCeuli. warwera nawilobriv dazianebulia da<br />
zogs Cem mier amokiTxul sityvasac ganmarteba unda.<br />
TaÂyanismcemelni. es sityva kargad ikiTxeba. es Zveli da sayuradRebo formaa, sadac<br />
vinisagan warmoSobili  (Tav_yanis_mcemeli→TaÂyanismcemeli) jer kidev Tavis<br />
adgilzea da ar gadasula yars Semdeg. pirvandeli vini damowmebulia, magaliTad,<br />
Temestias warweraSi mcxeTis jvris eklesiis dedaTa sayoflis karze, SigniT mxares,<br />
sadac ikiTxeba: Tavyanisacemelad dedaTa.<br />
mSromelTa. aq pirveli aso mxolod nawilobriv Cans. meore aso srulebiT aRar<br />
aris, mesamisa isev nawilia Senaxuli, meoTxe da mexuTe kargad irCeva, meeqvsisa cotaRaa<br />
darCenili, sami ukanaskneli ki srulad aris daculi. Cemi azriT, aq unda<br />
ikiTxebodes mSromelTa. Tumca amaSi mTlad darwmunebulic ara var da cota eWvi<br />
kidev rCeba, magram kidev ufro saeWvoa mdgomelTa da sul ar udgeba mlocvelTa.<br />
b a r T l o m e s gadmowerilis mixedviT b r o s e s aq amoukiTxavs mxld mTlTa da, rogorc<br />
franguli Targmanidan Cans, igi ase gaugia: mxolod marTalTa, magram aseTi<br />
ram sul mTlad uadgiloa.<br />
Sexewie. am sityvaSi Sini cota dazianebulia, xans TavSi amotexili aqvs, magram<br />
Zalian kargad Cans da araviTar eWvs ar badebs. raica Seexeba wils, mas aRaraferi<br />
SehrCenia Tavis garda, romelic, konteqsti rom ara, taris Tavadac SegveZlo migve-<br />
Ro. am sityvis Tanxmovnebi Sxw rom kargad aris wakiTxuli, amas, erTi mxriT, b a r -<br />
T l o m e s wanakiTxic amtkicebs: mas ver gaurkvevia sityvis forma da Seexvwe[bian]<br />
daunaxavs.<br />
ii. warweris bolos rom ori ini zis, amis Sesaxeb ki ra mogaxsenoT. aq mosalodnelia<br />
an qronikoni, an kidev amÀn, ufro ki ukanaskneli. kaci ifiqrebda, rom aq swored<br />
es sityvaa gamoyvanili isofsefiurad, rogorc es berZnebsa da koptebs sCvevia-<br />
To 25 , magram am SemTxvevaSi ii gvaZlevs an ass (10X10), an ocs (10 + 10) da ara gamodis<br />
ra, vinaidan amÀn sityvis asoebis ricxvebi Seadgens oTxmocdacxramets (1 + 40 + 8 +<br />
50 = 99) da erTi gvaklia, xolo, Tu amin’ad wavikiTxavT, raica metad saeWvo gamoTqmaa<br />
VI_VII saukunisaTvis, maSin erTiT mets miviRebT (1 + 40 + 10 + 50 = 101) 26 . SeiZleba,<br />
ukanasknel, is azric gamovTqvaT, rom am or ukanasknel asoSi warweris amomWreli<br />
saxeli imalebodes, magram es azri kidev ufro nakleb misaRebia.<br />
ramdenadac saeWvoa am warweris ukanaskneli ii, imdenad ueWvelia da cxadi Sexewie.<br />
aqac brZanebiTis formaa vnebiTi gvaris zmnisa, romelsac fuZe agreTve xmovniT<br />
ewyeba. damateba masac micemiTSi aqvs (`mSromelTa~) da am damatebis aRsaniSnavad<br />
zmnaSi moipoveba obieqturi prefiqsi mesame pirisa xanis saxiT. aq, maSasadame, iseTive<br />
movlenaa, rogorc mcxeTis jvris saydris warweris meox xeyav formaSi, romelzedac<br />
zemoT iyo saubari.<br />
4. SexuabT<br />
imave bolnisis sionis meore warweraSi, romelic moTavsebulia CrdiloeTis karis<br />
Tavze erT grZel striqonad, moTxrobilia karis Sebmis ambavi. warwera daziane-<br />
25 V. Gardthausen, Griechiche Paläographie, Bd. II, Lpz. 1913, gv. 309.<br />
26 amen mogvcemda oTxmocda Teqvsmets (1 + 40 + 5 + 50 = 96).<br />
11