22.08.2013 Views

newspapper_06_2012.pdf

newspapper_06_2012.pdf

newspapper_06_2012.pdf

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ivnisi<br />

Cveni garemo Cvens xelSia<br />

marTlac, amodena samyaro-<br />

Si mxolod dedamiwas ergo es<br />

dafaseba, mxolod mis mkerdze<br />

dian yvavilebis lamazi mdeloebiT<br />

damSvenebuli dedamiwis<br />

cisferi ZarRvebi - mdinareebi,<br />

mxolod mas adgas<br />

Tavze samyaros gvirgvini -<br />

adamiani.<br />

da .... am unikalur planetas,<br />

swored adamianis mier<br />

aqvs miyenebuli amdeni<br />

ekologiuri problema da gasaWiri,<br />

amitom isev adamianma<br />

unda umkurnalos mas.<br />

`Cveni garemo Cvens xelSia~<br />

da ufrosi Taobebis gulgri-<br />

lobiT (an ucodinarobiT)<br />

gafuWebuli saqme momavalma<br />

Taobebma unda gamovasworoT,<br />

amisaTvis ki kargad, sworad<br />

unda verkveodeT am problemebSi.<br />

amitom iyo, rom didi interesiT<br />

miviReT monawileoba<br />

5 ivniss garemos dacvis saer-<br />

TaSoriso dRisadmi miZRvnil<br />

RonisZiebaSi: `Cveni garemo<br />

Cvens xelSia~, romelic gaimar-<br />

Ta biologiis departamentis,<br />

ganaTlebisa da mecnierebaTa<br />

fakultetis studentTa biomravalferovnebis<br />

klubisa da<br />

studentTa TviTmmarTvelobis<br />

organizebiT. amave deviziT<br />

Catarebul konferenciaze movusmineT<br />

saintereso moxsenebebs,<br />

davaTvaliereT baTumis<br />

botanikuri baRi, gavecaniT<br />

mis istorias, dRevandelobas,<br />

mniSvnelobas.<br />

Cveni skolis - Warnalis<br />

sajaro skolis da baTumis<br />

saxelmwifo universitetis<br />

biologiis departamentis<br />

urTierTobas ukve tradicia<br />

hqvia. bevri welia, rac Cveni<br />

skolis moswavleebi aqtiur<br />

monawileobas vRebulobT<br />

ganaTlebisa da mecnierebaTa<br />

fakultetis biologiis departamentSi<br />

Catarebul Savi<br />

zRvis, dedamiwis dRis,<br />

garemos dacvis dRisadmi<br />

miZRvnil RonisZiebebSi:<br />

vusmenT da studentebsac vuziarebT<br />

Cvens azrebs, erTad<br />

vTamaSobT saxaliso inteleqtualur<br />

TamaSs: `ra? sad?<br />

rodis?~ ekologiis sakiTxe-<br />

`sicocxle aris mxolod miwaze,<br />

mxolod mis gaSlil gulis ficarze~<br />

bze, erTad vasufTavebT zRvis<br />

sanapiros, vrgavT nergebs<br />

Tikeris tye-parkSi da a.S.<br />

moswavleebi vecnobiT sauniversiteto<br />

cxovrebas, auditoriebs,<br />

laboratoriebs,<br />

vumegobrdebiT studentebs....<br />

es urTierToba calmxrivi<br />

ar aris. Tavis mxriv universitetis<br />

biologiis departamentis<br />

TanamSromlebi Cven-<br />

Tan xSirad modian skolaSi,<br />

gvikiTxaven leqciebs CvenTvis<br />

saintereso sakiTxebze, gvacnoben<br />

fakultetis saqmianobas,<br />

mniSvnelobas. am urTierTobis<br />

CamoyalibebaSi didi wv-<br />

lili miuZRvis fakultetis<br />

dekans marina qoriZes, biologiis<br />

depatamentis xelmZ-<br />

Rvanels daviT baraTaSvils,<br />

fakultetis sabunebismetyvelo<br />

mimarTulebis studentTa<br />

biomravalferovnebis klubis<br />

xelmZRvanels eTer jayels,<br />

risTvisac Tqveni gazeTis sa-<br />

SualebiT maT madloba minda<br />

gadavuxado.<br />

aseve madloba minda vuTxra<br />

Cveni skolis qimiis maswavlebels<br />

naira jayels da sabunebismetyvelo<br />

mecnierebaTa kaTedris<br />

gamges manoli baramiZes,<br />

romlebmac tradiciad Camoayalibes<br />

skolaSi Savi zRvisa<br />

da dedamiwis dRis kvireulebi,<br />

gvexmarebian universitet-<br />

Tan urTierTobaSi.<br />

wels, 5 ivniss, garemos<br />

dacvis saerTaSoriso dRisadmi<br />

miZRvnil RonisZiebaze<br />

gamovxateT Cveni survili,<br />

rom Semdgomi garemos dacvis<br />

saerTaSoriso dRe kvlav er-<br />

Tad aRvniSnoT, oRond Cvens<br />

sofelSi da ulamazes buneba-<br />

Si CavataroT gasvliTi konferencia.<br />

mokled, gafuWebuls mxolod<br />

Rrma codniT Tu gamovasworebT,<br />

amitom meti unda<br />

viswavloT, iqneb gadavarCinoT<br />

garemo, romlis bedi namdvilad<br />

Cvens xelSia.<br />

Warnalis skolis<br />

moswavleTa saxeliT<br />

Xi klasis moswavle<br />

qeTino daviTiani<br />

dedabruli xeli _– qarTuli<br />

kriptografiis erT-erTi saxe<br />

saqarTvelo rom erT-erTi<br />

unikaluri damwerlobis sam-<br />

Sobloa, dRes msoflioSi<br />

yvelasTvis kargadaa cnobili.<br />

Zvel saqarTveloSi Seiqmna<br />

saidumlo damwerlobis sistemebi.<br />

qarTuli saidumlo damwerlobis<br />

uZvelesi nimuSebi me–<br />

10 saukunidan gvaqvs. qarTul<br />

kriptogramebSi sayuradRebo<br />

cnobebia werilobiTi Zeglebis<br />

gadamwerTa, gadaweris adgilisa<br />

Tu TariRis Sesaxeb. swored<br />

qarTuli kriptografiis erTerT<br />

nimuSze gveqneba saubari,<br />

romelic ixmareboda gamahmadianebul<br />

qarTul mosaxleobaSi,<br />

umTavresad qalebSi.<br />

sayovelTaod cnobilia,<br />

rom XVI I I saukunis meore naxevridan<br />

TurqTa batonobis<br />

qveS aWara eqceva. adgilobrivi<br />

mosaxleoba ver urigdeboda<br />

osmalTa mier ZaliT Tavs moxveul<br />

mahmadis sjuls da mis<br />

reJims. dampyroblebi cdilobdnen<br />

aWarlebSi mieZinebinaT<br />

erovnuli grZnoba, daeviwyebinaT<br />

yvelaferi, rac<br />

maT mama-papasTan akavSirebdaT.<br />

“yovel aWarels, SavSels,<br />

livanels, maWaxlels da sxvaTac<br />

metad didi sisxli aqvsT osmalT<br />

winaSe daRvrili sjulisa<br />

da qveynis gulisTvin”- ase<br />

gvauwyeben qarTuli wyaroebi<br />

im avbediTi epoqis Sesaxeb.<br />

mtarvalTa sisastikis<br />

miuxedavad mosaxleoba laparakobda<br />

qarTulad da qarTul<br />

zne-Cveulebebs inarCunebda.<br />

maT Semoinaxes xalxuri sibrZnis,<br />

qarTuli damwerlobis<br />

uZvelesi nimuSebi - sakuTari<br />

identurobis ZiriTadi niSani,<br />

qarTvelobis SenarCunebis um-<br />

Tavresi piroba.<br />

mitacebul provinciebs qarTveli<br />

faSebi da begebi mar-<br />

Tavdnen, ar Seqmnila arcerTi<br />

kulturis Zegli, arcerTi wigni<br />

Tu mxatvruli nawarmoebi.<br />

aRsaniSnavia, rom Cveneburi<br />

qali mudam erTguli coli<br />

da deda iyo. qarTuli enisa<br />

da erovnuli cnobierebis ardamkargavni<br />

mamakacTan erTad<br />

ebrZodnen yofna-aryofnis dam-<br />

Trgunvel gansacdels. eris<br />

dideba da mSveneba qarTuli<br />

ena daicves “xanumebma” - muslimanma<br />

qalbatonebma. amave<br />

xanumebis wyalobiT ar moispo<br />

qarTuli wera.<br />

cnobilia, rom aWarisa da<br />

osmalos mahmadian qarTvelobaSi<br />

ukanasknel dromde daculi<br />

qarTuli damwerlobis gansakuTrebuli<br />

saxe cnobili iyo<br />

“dedabruli xelis” saxelwodebiT,<br />

radgan mas umTavresad<br />

qalebi xmarobdnen.<br />

“dedabruli” damwerlobis<br />

Sesaxeb mwiri cnobebia samecniero<br />

literaturaSi. Mmas gakvriT<br />

exebian: iv. javaxiSvili, sim.<br />

janaSia, dim. baqraZe, T. saxokia,<br />

ap. wulaZe, x. axvlediani<br />

da a. S. T. saxokia aRniSnavs:<br />

“rogorc sxvagan, aqac (aWaraSi<br />

m. x.) Cveni eris burjebad mandilosnebi<br />

iTvlebian. maT Soris<br />

aris daculi Zveleburi<br />

qarTuli wera” da iqve warmogvidgens<br />

maSindeli aWareli<br />

qalebis damwerlobis nimuSs.<br />

aRsaniSnavia, rom Cvenamde<br />

moRweulia “dedabruli xeliT”<br />

Sesrulebuli ramdenime<br />

xelnaweri (qarTul xelnawerTa<br />

aRweriloba, sabuTi 1258 a, da<br />

1258 b). am Canaweridan vigebT,<br />

rom xelnaweri viRac qobule-<br />

Tel muhajirs ruseT-TurqeTis<br />

omis (1877-78 ww.) dros osmaleTSi<br />

wauRia, xolo 1908 wels<br />

ukanve qobuleTSi daubrunebia.<br />

dedabruli xeliTaa Sesrulebuli<br />

zemo aWaris mkvidr sinei<br />

xanum ximSiaSvilis avtografi<br />

erT-erT rusul oficialur<br />

dokumentze.Aap. wulaZe wers:<br />

“Cems ymawvilobaSi aseTi xeliT<br />

swerdnen guriaSi moxucebuli<br />

qalebi” .<br />

Ddamwerlobis am saxis nimuSebi<br />

dResac moipoveba<br />

“TurqeTis saqarTveloSi.” facis<br />

raionis sofel kabaxtarSi<br />

Cvenma maspinZelma, xasan-Taxsim<br />

beJaniZem dagvaTvalierebina<br />

winaparTa mier aSenebuli<br />

saxli, sadac buxarze kargadaa<br />

Semonaxuli “dedabruli xeliT”<br />

Sesrulebuli warwera:<br />

“am qemeris gamkeTebels gaxseneba<br />

unda” (qemeri-Turq., buxris<br />

sartyeli).<br />

stambulis qarTvel kaTolikeTa<br />

monasterTan arsebuli<br />

akaki wereTlis saxelobis biblioTekis<br />

sacavSi, profesorma<br />

SuSana futkaraZem aRmoaCina<br />

gazeT “saqarTvelos” (1916 w.<br />

# 274) erT-erT nomeri, am nomris<br />

asli qalbatonma SuSanam<br />

me gadmomca. apolon wulaZis<br />

statiaSi “qarTveli muslimanebi<br />

da qarTuli wera” vkiTxulobT:<br />

“sakvirveli is aris,<br />

rom qarTuli ena da qarTuli<br />

“wignis” (werilis) wera ar<br />

dauviwyniaT aWara-qobuleTidan<br />

wasulebs - muxajirebs.<br />

lazistanSi (osmaleTis samefo-<br />

Si) q. aTinis maxloblad, sof.<br />

eskitrapizonSi cxovrobs 90<br />

komlamde qarTveli muslimani.<br />

maTSi, garda oriode komlisa,<br />

qobuleTidan arian muxajiraT<br />

wasulni am 40 wlis winad.<br />

cxadia, maT naTesavebi hyavT<br />

darCenili CvenSi (qobuleTaWaraSi)<br />

da maTTan kavSiri ar<br />

gauwyvetiaT.” apolon wulaZe<br />

dasZens, rom eskitrapzonelebi<br />

menaveobas misdeven da am mezRvaurTa<br />

xeliT iqauri xanumebi<br />

(qalebi) aqaurebs mokiTxvis<br />

wigns xSirad ugzavnian.<br />

“dedabruli xeliT” Sesrulebuli<br />

erTi aseTi wigni<br />

am omis Semdegac miiRo erTma<br />

qobuleTelma –wers apolon<br />

wulaZe. iqauri swers: “aqauroba<br />

rusebma eiRes, Tqven<br />

bednieri xarT, rom Tqvens<br />

qveyanaSi xarT, moxajiroba<br />

ar ifiqroT da Tqvens qveyanas<br />

gaufrTxildiTo, omamdi<br />

ki miwer-mowera, misvla-mosvla<br />

xSirad iyo”... gazeT “saqarTveloSi”<br />

dabeWdilia siTboTi<br />

da siyvaruliT savse mokiTxvis<br />

werili, imis sanimuSod, Tu<br />

rogori qarTuliT saubroben<br />

ucxo saxelmwifoSi, ucxoTa<br />

Soris Sexiznuli qarTveli<br />

muslimanebi. es werili ap. wulaZisTvis<br />

qobuleTel qemal<br />

noRaidels “dedabruli xeliT”<br />

Sesrulebuli karabadiniTurT<br />

gadaucia. SemdgomSi<br />

es karabadini wera-kiTxvis<br />

gamavrcelebeli sazogadoebisTvis<br />

gadauciaT. es swored<br />

is karabadinia, razec zemoT<br />

gvqonda saubari.<br />

vinme gurul yenias guria-<br />

Si kaci Semokvdomia, qobuleT-<br />

Si gadavardnila da iq muslimanoba<br />

miuRia, saxelad misTvis<br />

dileveri daurqmeviaT; dileveric<br />

aTinaSi gadasaxlebula.<br />

da ai, misi qaliSvili, noRaidelis<br />

meuRle, mokiTxvis wigns<br />

ugzavnis Tavis muls, sulTanes.<br />

sulTane-xanumi Tavis ZmasTan<br />

yofila eskitrapzonSi da iq<br />

gaucnia Tavisi rZali. saocari<br />

siTboTi da siyvaruliT savse,<br />

dedabruli xeliT Sesrulebuli,<br />

werilis “mxedrul”<br />

versias gvTavazobs ap. wulaZe<br />

Tavis statiaSi: “bedniero,<br />

bednieraT gasaxsenebelo, Cemo<br />

amosavalo sulo da sicocxleo,<br />

Seni gaxsenebis Wirime,<br />

Cemo derdisa da sixarulis<br />

moziarev. gwers Seni umsaxuri<br />

rZali, didis sinatruliT. selams<br />

mogaxseneb, dielav (dao),<br />

Seni gaxsenebis Wirime! dielav.<br />

sikvdili CvenTanaa, dielav,<br />

Semogere... Cven Tu gvikiTxav,<br />

Zalin kargaT varT, Sens karqa<br />

yofnas Tu Segvatyobieb, Sen<br />

ici da Senma qalobam. dielav,<br />

awi Sens qaliSvils, xurmis xanums,<br />

selami da “xeirduas” mim-<br />

irTvi. maTi gaxsenebis Wirime...<br />

Sens Zmiswulebs Tu ikiTxavT,<br />

kargaT arian.”<br />

rogorc Cans, “dedabruls”<br />

muhajiri qarTvelebi iyenebdnen<br />

faruli mimowerisas.<br />

“dedabruli xeliT” Sesrulebuli<br />

mokiTxvis werilebi SeniRbuli<br />

tipisaa.<br />

dimitri baqraZe Tavis<br />

“mogzaurobaSi” wers: “iq<br />

dRemde xmaroben qarTul damwerlobasac,<br />

magram igi, Tu ar<br />

SeeCvie, ZnelaT gaarCev. yovel<br />

SemTxvevaSi qobulur-aWaruli<br />

werilebi, romlebic guriaSi<br />

miCvenes, Znelad ikiTxeba.<br />

maTi Tavisebureba is aris,<br />

rom zogi asos forma sagrZnoblad<br />

Secvlili an damaxinjebulia,<br />

garda amisa sityvebSi<br />

Tanxmovnebs Soris metwilad<br />

CarTulia sruliad arasaWiro<br />

xmovani i”. igi amgvari weris<br />

nimuSsac aqveynebs.<br />

imas, rom “dedabruli xeliT”<br />

wera aqtiurad gamoiyeneboda<br />

guriasa da qobuleT-aWaraSi,<br />

mowmobs baTumis<br />

saxelmwifo muzeumSi daculi<br />

xelnaweri, romelic sam furcelzea<br />

Sesrulebuli da ekuTvnis<br />

aWyvisTavel ruqie inaiSvili<br />

- romanaZes. erT furcelze<br />

mokiTxvis werilia, romelic<br />

nawilobriv amoikiTxa awgansvenebulma<br />

al. qaTamaZem.<br />

profesorma SuSana futkara-<br />

Zem axlaxans momawoda niko ber-<br />

ZeniSvilis saxelobis kvleviTi<br />

institutis sacavSi daculi<br />

1962 wels Sesrulebuli “dedabruli”<br />

anbanis nimuSi, romelic<br />

ekuTvnis 105 wlis Waxa-<br />

Tel xoSneT baJunaiSvils. iqve<br />

aris minaweri: “me mogaxusenefu<br />

xoSeneTi baJunaiSuvili”.<br />

Cvens xelT arsebuli masala<br />

gvaZlevs imis Tqmis saSualebas,<br />

rom “mxedrulis tipis<br />

damwerlobis erT-erT grafikul<br />

maxasiaTebels qmnis asoTa<br />

kuTxovani moxazuloba. rig<br />

SemTxvevaSi igi sakmaod Sordeba<br />

“mxedruls” da ucnauri<br />

soliseburi grafemis saxiTaa<br />

warmodgenili. imdenad ucnauri,<br />

rom sxva analogiuri, Cvens<br />

xelT arsebuli, xelnawerebisagan<br />

sakmaod gansxvavebulia.<br />

miuxedavad imisa, rom ukve<br />

xelT gvaqvs “dedabruli” anbani,<br />

unda aRiniSnos, rom igi<br />

sakmaod rTuli dawerilobaa<br />

da Wirs xelnawerTa srulyofilad<br />

amokiTxva, rasac<br />

arTulebs is, rom sityvebi<br />

gadabmulia, maT Soris intervali<br />

ar aris, ar dasturdeba<br />

arcerTi punqtuaciuri niSani.<br />

yvela am niSanTan erTad,<br />

yvelaze mniSvnelovania, is, rom<br />

TiToeuli maTganisaTvis niSandoblivia<br />

xmovanTa siWarbe:<br />

“suxuva ra mokuwero; mogaxusenef;<br />

madulobeli var...” faruli<br />

mimowerisTvis gamiznuli<br />

xelnawerebi kidev ufro rTulad<br />

ikiTxeba. erTi ram ki cxadia,<br />

“dedabruli xeli,” nimu-<br />

Sia qarTuli kriptografiuli<br />

damwerlobis sistemisa, romelic<br />

ixmareboda gamahmadianebul<br />

qarTul mosaxleobaSi,<br />

umTavresad qalebSi.<br />

da bolos davsZenT, “dedabruli”,<br />

rogorc qarTuli<br />

kriptografiis nimuSi, “qar-<br />

Tul damwerlobaTmcodneobaSi”<br />

ar aris ganxiluli.<br />

saWiroa, igi momavalSi ganvixiloT<br />

anjanuris, anhoeuris,<br />

anCinuris, saTvalavadi, ukudawerilobiTi<br />

sarkiseburi<br />

kriptografiuli damwerlobis<br />

sistemebis gverdiT. Aqve aRvniSnav,<br />

rom ganvagrZobT misi<br />

grafikuli Taviseburebebis<br />

(riTac igi radikalurad gansxvavdeba<br />

yvela sxva qarTuli<br />

kriptografiis sistemebisagan).<br />

Seswavlas da kvlevis Sedegebs<br />

gavacnobT mkiTxvels.<br />

mzia xaxutaiSvili

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!