newspapper_06_2012.pdf
newspapper_06_2012.pdf
newspapper_06_2012.pdf
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ivnisi<br />
Cveni garemo Cvens xelSia<br />
marTlac, amodena samyaro-<br />
Si mxolod dedamiwas ergo es<br />
dafaseba, mxolod mis mkerdze<br />
dian yvavilebis lamazi mdeloebiT<br />
damSvenebuli dedamiwis<br />
cisferi ZarRvebi - mdinareebi,<br />
mxolod mas adgas<br />
Tavze samyaros gvirgvini -<br />
adamiani.<br />
da .... am unikalur planetas,<br />
swored adamianis mier<br />
aqvs miyenebuli amdeni<br />
ekologiuri problema da gasaWiri,<br />
amitom isev adamianma<br />
unda umkurnalos mas.<br />
`Cveni garemo Cvens xelSia~<br />
da ufrosi Taobebis gulgri-<br />
lobiT (an ucodinarobiT)<br />
gafuWebuli saqme momavalma<br />
Taobebma unda gamovasworoT,<br />
amisaTvis ki kargad, sworad<br />
unda verkveodeT am problemebSi.<br />
amitom iyo, rom didi interesiT<br />
miviReT monawileoba<br />
5 ivniss garemos dacvis saer-<br />
TaSoriso dRisadmi miZRvnil<br />
RonisZiebaSi: `Cveni garemo<br />
Cvens xelSia~, romelic gaimar-<br />
Ta biologiis departamentis,<br />
ganaTlebisa da mecnierebaTa<br />
fakultetis studentTa biomravalferovnebis<br />
klubisa da<br />
studentTa TviTmmarTvelobis<br />
organizebiT. amave deviziT<br />
Catarebul konferenciaze movusmineT<br />
saintereso moxsenebebs,<br />
davaTvaliereT baTumis<br />
botanikuri baRi, gavecaniT<br />
mis istorias, dRevandelobas,<br />
mniSvnelobas.<br />
Cveni skolis - Warnalis<br />
sajaro skolis da baTumis<br />
saxelmwifo universitetis<br />
biologiis departamentis<br />
urTierTobas ukve tradicia<br />
hqvia. bevri welia, rac Cveni<br />
skolis moswavleebi aqtiur<br />
monawileobas vRebulobT<br />
ganaTlebisa da mecnierebaTa<br />
fakultetis biologiis departamentSi<br />
Catarebul Savi<br />
zRvis, dedamiwis dRis,<br />
garemos dacvis dRisadmi<br />
miZRvnil RonisZiebebSi:<br />
vusmenT da studentebsac vuziarebT<br />
Cvens azrebs, erTad<br />
vTamaSobT saxaliso inteleqtualur<br />
TamaSs: `ra? sad?<br />
rodis?~ ekologiis sakiTxe-<br />
`sicocxle aris mxolod miwaze,<br />
mxolod mis gaSlil gulis ficarze~<br />
bze, erTad vasufTavebT zRvis<br />
sanapiros, vrgavT nergebs<br />
Tikeris tye-parkSi da a.S.<br />
moswavleebi vecnobiT sauniversiteto<br />
cxovrebas, auditoriebs,<br />
laboratoriebs,<br />
vumegobrdebiT studentebs....<br />
es urTierToba calmxrivi<br />
ar aris. Tavis mxriv universitetis<br />
biologiis departamentis<br />
TanamSromlebi Cven-<br />
Tan xSirad modian skolaSi,<br />
gvikiTxaven leqciebs CvenTvis<br />
saintereso sakiTxebze, gvacnoben<br />
fakultetis saqmianobas,<br />
mniSvnelobas. am urTierTobis<br />
CamoyalibebaSi didi wv-<br />
lili miuZRvis fakultetis<br />
dekans marina qoriZes, biologiis<br />
depatamentis xelmZ-<br />
Rvanels daviT baraTaSvils,<br />
fakultetis sabunebismetyvelo<br />
mimarTulebis studentTa<br />
biomravalferovnebis klubis<br />
xelmZRvanels eTer jayels,<br />
risTvisac Tqveni gazeTis sa-<br />
SualebiT maT madloba minda<br />
gadavuxado.<br />
aseve madloba minda vuTxra<br />
Cveni skolis qimiis maswavlebels<br />
naira jayels da sabunebismetyvelo<br />
mecnierebaTa kaTedris<br />
gamges manoli baramiZes,<br />
romlebmac tradiciad Camoayalibes<br />
skolaSi Savi zRvisa<br />
da dedamiwis dRis kvireulebi,<br />
gvexmarebian universitet-<br />
Tan urTierTobaSi.<br />
wels, 5 ivniss, garemos<br />
dacvis saerTaSoriso dRisadmi<br />
miZRvnil RonisZiebaze<br />
gamovxateT Cveni survili,<br />
rom Semdgomi garemos dacvis<br />
saerTaSoriso dRe kvlav er-<br />
Tad aRvniSnoT, oRond Cvens<br />
sofelSi da ulamazes buneba-<br />
Si CavataroT gasvliTi konferencia.<br />
mokled, gafuWebuls mxolod<br />
Rrma codniT Tu gamovasworebT,<br />
amitom meti unda<br />
viswavloT, iqneb gadavarCinoT<br />
garemo, romlis bedi namdvilad<br />
Cvens xelSia.<br />
Warnalis skolis<br />
moswavleTa saxeliT<br />
Xi klasis moswavle<br />
qeTino daviTiani<br />
dedabruli xeli _– qarTuli<br />
kriptografiis erT-erTi saxe<br />
saqarTvelo rom erT-erTi<br />
unikaluri damwerlobis sam-<br />
Sobloa, dRes msoflioSi<br />
yvelasTvis kargadaa cnobili.<br />
Zvel saqarTveloSi Seiqmna<br />
saidumlo damwerlobis sistemebi.<br />
qarTuli saidumlo damwerlobis<br />
uZvelesi nimuSebi me–<br />
10 saukunidan gvaqvs. qarTul<br />
kriptogramebSi sayuradRebo<br />
cnobebia werilobiTi Zeglebis<br />
gadamwerTa, gadaweris adgilisa<br />
Tu TariRis Sesaxeb. swored<br />
qarTuli kriptografiis erTerT<br />
nimuSze gveqneba saubari,<br />
romelic ixmareboda gamahmadianebul<br />
qarTul mosaxleobaSi,<br />
umTavresad qalebSi.<br />
sayovelTaod cnobilia,<br />
rom XVI I I saukunis meore naxevridan<br />
TurqTa batonobis<br />
qveS aWara eqceva. adgilobrivi<br />
mosaxleoba ver urigdeboda<br />
osmalTa mier ZaliT Tavs moxveul<br />
mahmadis sjuls da mis<br />
reJims. dampyroblebi cdilobdnen<br />
aWarlebSi mieZinebinaT<br />
erovnuli grZnoba, daeviwyebinaT<br />
yvelaferi, rac<br />
maT mama-papasTan akavSirebdaT.<br />
“yovel aWarels, SavSels,<br />
livanels, maWaxlels da sxvaTac<br />
metad didi sisxli aqvsT osmalT<br />
winaSe daRvrili sjulisa<br />
da qveynis gulisTvin”- ase<br />
gvauwyeben qarTuli wyaroebi<br />
im avbediTi epoqis Sesaxeb.<br />
mtarvalTa sisastikis<br />
miuxedavad mosaxleoba laparakobda<br />
qarTulad da qarTul<br />
zne-Cveulebebs inarCunebda.<br />
maT Semoinaxes xalxuri sibrZnis,<br />
qarTuli damwerlobis<br />
uZvelesi nimuSebi - sakuTari<br />
identurobis ZiriTadi niSani,<br />
qarTvelobis SenarCunebis um-<br />
Tavresi piroba.<br />
mitacebul provinciebs qarTveli<br />
faSebi da begebi mar-<br />
Tavdnen, ar Seqmnila arcerTi<br />
kulturis Zegli, arcerTi wigni<br />
Tu mxatvruli nawarmoebi.<br />
aRsaniSnavia, rom Cveneburi<br />
qali mudam erTguli coli<br />
da deda iyo. qarTuli enisa<br />
da erovnuli cnobierebis ardamkargavni<br />
mamakacTan erTad<br />
ebrZodnen yofna-aryofnis dam-<br />
Trgunvel gansacdels. eris<br />
dideba da mSveneba qarTuli<br />
ena daicves “xanumebma” - muslimanma<br />
qalbatonebma. amave<br />
xanumebis wyalobiT ar moispo<br />
qarTuli wera.<br />
cnobilia, rom aWarisa da<br />
osmalos mahmadian qarTvelobaSi<br />
ukanasknel dromde daculi<br />
qarTuli damwerlobis gansakuTrebuli<br />
saxe cnobili iyo<br />
“dedabruli xelis” saxelwodebiT,<br />
radgan mas umTavresad<br />
qalebi xmarobdnen.<br />
“dedabruli” damwerlobis<br />
Sesaxeb mwiri cnobebia samecniero<br />
literaturaSi. Mmas gakvriT<br />
exebian: iv. javaxiSvili, sim.<br />
janaSia, dim. baqraZe, T. saxokia,<br />
ap. wulaZe, x. axvlediani<br />
da a. S. T. saxokia aRniSnavs:<br />
“rogorc sxvagan, aqac (aWaraSi<br />
m. x.) Cveni eris burjebad mandilosnebi<br />
iTvlebian. maT Soris<br />
aris daculi Zveleburi<br />
qarTuli wera” da iqve warmogvidgens<br />
maSindeli aWareli<br />
qalebis damwerlobis nimuSs.<br />
aRsaniSnavia, rom Cvenamde<br />
moRweulia “dedabruli xeliT”<br />
Sesrulebuli ramdenime<br />
xelnaweri (qarTul xelnawerTa<br />
aRweriloba, sabuTi 1258 a, da<br />
1258 b). am Canaweridan vigebT,<br />
rom xelnaweri viRac qobule-<br />
Tel muhajirs ruseT-TurqeTis<br />
omis (1877-78 ww.) dros osmaleTSi<br />
wauRia, xolo 1908 wels<br />
ukanve qobuleTSi daubrunebia.<br />
dedabruli xeliTaa Sesrulebuli<br />
zemo aWaris mkvidr sinei<br />
xanum ximSiaSvilis avtografi<br />
erT-erT rusul oficialur<br />
dokumentze.Aap. wulaZe wers:<br />
“Cems ymawvilobaSi aseTi xeliT<br />
swerdnen guriaSi moxucebuli<br />
qalebi” .<br />
Ddamwerlobis am saxis nimuSebi<br />
dResac moipoveba<br />
“TurqeTis saqarTveloSi.” facis<br />
raionis sofel kabaxtarSi<br />
Cvenma maspinZelma, xasan-Taxsim<br />
beJaniZem dagvaTvalierebina<br />
winaparTa mier aSenebuli<br />
saxli, sadac buxarze kargadaa<br />
Semonaxuli “dedabruli xeliT”<br />
Sesrulebuli warwera:<br />
“am qemeris gamkeTebels gaxseneba<br />
unda” (qemeri-Turq., buxris<br />
sartyeli).<br />
stambulis qarTvel kaTolikeTa<br />
monasterTan arsebuli<br />
akaki wereTlis saxelobis biblioTekis<br />
sacavSi, profesorma<br />
SuSana futkaraZem aRmoaCina<br />
gazeT “saqarTvelos” (1916 w.<br />
# 274) erT-erT nomeri, am nomris<br />
asli qalbatonma SuSanam<br />
me gadmomca. apolon wulaZis<br />
statiaSi “qarTveli muslimanebi<br />
da qarTuli wera” vkiTxulobT:<br />
“sakvirveli is aris,<br />
rom qarTuli ena da qarTuli<br />
“wignis” (werilis) wera ar<br />
dauviwyniaT aWara-qobuleTidan<br />
wasulebs - muxajirebs.<br />
lazistanSi (osmaleTis samefo-<br />
Si) q. aTinis maxloblad, sof.<br />
eskitrapizonSi cxovrobs 90<br />
komlamde qarTveli muslimani.<br />
maTSi, garda oriode komlisa,<br />
qobuleTidan arian muxajiraT<br />
wasulni am 40 wlis winad.<br />
cxadia, maT naTesavebi hyavT<br />
darCenili CvenSi (qobuleTaWaraSi)<br />
da maTTan kavSiri ar<br />
gauwyvetiaT.” apolon wulaZe<br />
dasZens, rom eskitrapzonelebi<br />
menaveobas misdeven da am mezRvaurTa<br />
xeliT iqauri xanumebi<br />
(qalebi) aqaurebs mokiTxvis<br />
wigns xSirad ugzavnian.<br />
“dedabruli xeliT” Sesrulebuli<br />
erTi aseTi wigni<br />
am omis Semdegac miiRo erTma<br />
qobuleTelma –wers apolon<br />
wulaZe. iqauri swers: “aqauroba<br />
rusebma eiRes, Tqven<br />
bednieri xarT, rom Tqvens<br />
qveyanaSi xarT, moxajiroba<br />
ar ifiqroT da Tqvens qveyanas<br />
gaufrTxildiTo, omamdi<br />
ki miwer-mowera, misvla-mosvla<br />
xSirad iyo”... gazeT “saqarTveloSi”<br />
dabeWdilia siTboTi<br />
da siyvaruliT savse mokiTxvis<br />
werili, imis sanimuSod, Tu<br />
rogori qarTuliT saubroben<br />
ucxo saxelmwifoSi, ucxoTa<br />
Soris Sexiznuli qarTveli<br />
muslimanebi. es werili ap. wulaZisTvis<br />
qobuleTel qemal<br />
noRaidels “dedabruli xeliT”<br />
Sesrulebuli karabadiniTurT<br />
gadaucia. SemdgomSi<br />
es karabadini wera-kiTxvis<br />
gamavrcelebeli sazogadoebisTvis<br />
gadauciaT. es swored<br />
is karabadinia, razec zemoT<br />
gvqonda saubari.<br />
vinme gurul yenias guria-<br />
Si kaci Semokvdomia, qobuleT-<br />
Si gadavardnila da iq muslimanoba<br />
miuRia, saxelad misTvis<br />
dileveri daurqmeviaT; dileveric<br />
aTinaSi gadasaxlebula.<br />
da ai, misi qaliSvili, noRaidelis<br />
meuRle, mokiTxvis wigns<br />
ugzavnis Tavis muls, sulTanes.<br />
sulTane-xanumi Tavis ZmasTan<br />
yofila eskitrapzonSi da iq<br />
gaucnia Tavisi rZali. saocari<br />
siTboTi da siyvaruliT savse,<br />
dedabruli xeliT Sesrulebuli,<br />
werilis “mxedrul”<br />
versias gvTavazobs ap. wulaZe<br />
Tavis statiaSi: “bedniero,<br />
bednieraT gasaxsenebelo, Cemo<br />
amosavalo sulo da sicocxleo,<br />
Seni gaxsenebis Wirime,<br />
Cemo derdisa da sixarulis<br />
moziarev. gwers Seni umsaxuri<br />
rZali, didis sinatruliT. selams<br />
mogaxseneb, dielav (dao),<br />
Seni gaxsenebis Wirime! dielav.<br />
sikvdili CvenTanaa, dielav,<br />
Semogere... Cven Tu gvikiTxav,<br />
Zalin kargaT varT, Sens karqa<br />
yofnas Tu Segvatyobieb, Sen<br />
ici da Senma qalobam. dielav,<br />
awi Sens qaliSvils, xurmis xanums,<br />
selami da “xeirduas” mim-<br />
irTvi. maTi gaxsenebis Wirime...<br />
Sens Zmiswulebs Tu ikiTxavT,<br />
kargaT arian.”<br />
rogorc Cans, “dedabruls”<br />
muhajiri qarTvelebi iyenebdnen<br />
faruli mimowerisas.<br />
“dedabruli xeliT” Sesrulebuli<br />
mokiTxvis werilebi SeniRbuli<br />
tipisaa.<br />
dimitri baqraZe Tavis<br />
“mogzaurobaSi” wers: “iq<br />
dRemde xmaroben qarTul damwerlobasac,<br />
magram igi, Tu ar<br />
SeeCvie, ZnelaT gaarCev. yovel<br />
SemTxvevaSi qobulur-aWaruli<br />
werilebi, romlebic guriaSi<br />
miCvenes, Znelad ikiTxeba.<br />
maTi Tavisebureba is aris,<br />
rom zogi asos forma sagrZnoblad<br />
Secvlili an damaxinjebulia,<br />
garda amisa sityvebSi<br />
Tanxmovnebs Soris metwilad<br />
CarTulia sruliad arasaWiro<br />
xmovani i”. igi amgvari weris<br />
nimuSsac aqveynebs.<br />
imas, rom “dedabruli xeliT”<br />
wera aqtiurad gamoiyeneboda<br />
guriasa da qobuleT-aWaraSi,<br />
mowmobs baTumis<br />
saxelmwifo muzeumSi daculi<br />
xelnaweri, romelic sam furcelzea<br />
Sesrulebuli da ekuTvnis<br />
aWyvisTavel ruqie inaiSvili<br />
- romanaZes. erT furcelze<br />
mokiTxvis werilia, romelic<br />
nawilobriv amoikiTxa awgansvenebulma<br />
al. qaTamaZem.<br />
profesorma SuSana futkara-<br />
Zem axlaxans momawoda niko ber-<br />
ZeniSvilis saxelobis kvleviTi<br />
institutis sacavSi daculi<br />
1962 wels Sesrulebuli “dedabruli”<br />
anbanis nimuSi, romelic<br />
ekuTvnis 105 wlis Waxa-<br />
Tel xoSneT baJunaiSvils. iqve<br />
aris minaweri: “me mogaxusenefu<br />
xoSeneTi baJunaiSuvili”.<br />
Cvens xelT arsebuli masala<br />
gvaZlevs imis Tqmis saSualebas,<br />
rom “mxedrulis tipis<br />
damwerlobis erT-erT grafikul<br />
maxasiaTebels qmnis asoTa<br />
kuTxovani moxazuloba. rig<br />
SemTxvevaSi igi sakmaod Sordeba<br />
“mxedruls” da ucnauri<br />
soliseburi grafemis saxiTaa<br />
warmodgenili. imdenad ucnauri,<br />
rom sxva analogiuri, Cvens<br />
xelT arsebuli, xelnawerebisagan<br />
sakmaod gansxvavebulia.<br />
miuxedavad imisa, rom ukve<br />
xelT gvaqvs “dedabruli” anbani,<br />
unda aRiniSnos, rom igi<br />
sakmaod rTuli dawerilobaa<br />
da Wirs xelnawerTa srulyofilad<br />
amokiTxva, rasac<br />
arTulebs is, rom sityvebi<br />
gadabmulia, maT Soris intervali<br />
ar aris, ar dasturdeba<br />
arcerTi punqtuaciuri niSani.<br />
yvela am niSanTan erTad,<br />
yvelaze mniSvnelovania, is, rom<br />
TiToeuli maTganisaTvis niSandoblivia<br />
xmovanTa siWarbe:<br />
“suxuva ra mokuwero; mogaxusenef;<br />
madulobeli var...” faruli<br />
mimowerisTvis gamiznuli<br />
xelnawerebi kidev ufro rTulad<br />
ikiTxeba. erTi ram ki cxadia,<br />
“dedabruli xeli,” nimu-<br />
Sia qarTuli kriptografiuli<br />
damwerlobis sistemisa, romelic<br />
ixmareboda gamahmadianebul<br />
qarTul mosaxleobaSi,<br />
umTavresad qalebSi.<br />
da bolos davsZenT, “dedabruli”,<br />
rogorc qarTuli<br />
kriptografiis nimuSi, “qar-<br />
Tul damwerlobaTmcodneobaSi”<br />
ar aris ganxiluli.<br />
saWiroa, igi momavalSi ganvixiloT<br />
anjanuris, anhoeuris,<br />
anCinuris, saTvalavadi, ukudawerilobiTi<br />
sarkiseburi<br />
kriptografiuli damwerlobis<br />
sistemebis gverdiT. Aqve aRvniSnav,<br />
rom ganvagrZobT misi<br />
grafikuli Taviseburebebis<br />
(riTac igi radikalurad gansxvavdeba<br />
yvela sxva qarTuli<br />
kriptografiis sistemebisagan).<br />
Seswavlas da kvlevis Sedegebs<br />
gavacnobT mkiTxvels.<br />
mzia xaxutaiSvili