07.08.2013 Views

Le Relazioni tra Africa e Sardegna in età romana - UnissResearch

Le Relazioni tra Africa e Sardegna in età romana - UnissResearch

Le Relazioni tra Africa e Sardegna in età romana - UnissResearch

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

40 Attilio Mast<strong>in</strong>o<br />

Tra gli <strong>Africa</strong>ni che visitarono l'isola, si citeranno alcuni funzionari<br />

d'<strong>età</strong> imperiale, che giungevano <strong>in</strong> <strong>Sardegna</strong> accompagnati da un<br />

seguito piu o meno numeroso; il caso piu significativo è quello di Settimio<br />

Severo, il futuro imperatore, che attorno al 173 ricoprì l'<strong>in</strong>carico<br />

di questore pro pretore nell'isola, dove giunse da <strong>Le</strong>ptis Magna, sua<br />

città natale; Severo si era recato <strong>in</strong> Tripolitania abbandonando temporaneamente<br />

la Betica, per sistemare alcune faccende familiari, dopo la<br />

morte del padre. Il rientro nella penisola iberica gli fu impedito da<br />

una rivolta di Mauri, arrivati dall' <strong>Africa</strong>, che aveva suggerito all'imperatore<br />

Marco Aurelio il temporaneo passaggio della prov<strong>in</strong>cia spagnola<br />

dall'amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione senatoria a quella imperiale 66 •<br />

Non furono pochi i funzionari giunti <strong>in</strong> <strong>Sardegna</strong> per un soggiorno<br />

provvisorio, che avevano avuto modo di conoscere <strong>in</strong> precedenza le prov<strong>in</strong>ce<br />

africane: nel 244 d.Cr., ad esempio, forse circostanze particolari<br />

consigliarono di <strong>tra</strong>sferire nell'isola dalla Mauretania T<strong>in</strong>gitana il governatore<br />

M. Ulpius Vietor, che avrebbe teoricamente potuto aspirare<br />

ad un <strong>in</strong>carico ducenario piu importante o addirittura ad una procuratela<br />

tricenaria 67; non è improbabile che con l'occasione questo perso-<br />

66 Cfr. Hist. Aug., Sev. II, 3-5: post quaesturam sorte Baeticam accepit, atque <strong>in</strong>de<br />

<strong>Africa</strong>m petit, ut mortuo patre rem domesticam componeret. Sed dum <strong>in</strong> <strong>Africa</strong> est, pro<br />

Baetica Sard<strong>in</strong>ia ei attributa est, quod Baeticam Mauri populabantur. Acta igitur quaestura<br />

Sard<strong>in</strong>iensi, legationen proconsulis <strong>Africa</strong>e accepit.<br />

Sull'episodio, cfr. ROMANELLI, Storia, p. 367; P. MELONI, L'amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione della<br />

<strong>Sardegna</strong> da Augusto all'<strong>in</strong>vasione vandalica, Roma 1958, p. 269 pros. 98; vd. anche<br />

A.R. BIRLEY, Some Notes on HA, Severus, 1-4, <strong>in</strong> Bonner Historia-Augusta-Colloqium<br />

1968-69 (Antiquitas, 4,7), Bonn 1970, p. 70; W. ECK, Zum Rechtsstatus von Sard<strong>in</strong>ien<br />

im 2. Jh. n. Chr., «Historia», XXX, 1971, pp. 510-512, il quale ritiene di potervi vedere<br />

una conferma della politica di scambio di prov<strong>in</strong>ce <strong>tra</strong> imperatore e senato.<br />

Il congedo nel 173 d.Cr. di un gregalis, forse un mar<strong>in</strong>aio della flotta di Miseno, attestato<br />

da un diploma militare r<strong>in</strong>venuto <strong>in</strong> <strong>Sardegna</strong> (CIL XVI 127 = ILSard. I 182,<br />

Seulo), ha fatto supporre che <strong>in</strong> quell'anno la rivolta dei Mauri fosse stata già domata<br />

ed il Mediterraneo occidentale fosse ormai pacificato; vd. però ROMANELLI, Storia, p.<br />

369. D'al<strong>tra</strong> parte il diploma <strong>in</strong> questione va datato al 212 e non al 173, cfr. K. DIETz,<br />

Caracalla, Fabius Cilo und die urbaniciani, «Chiron», XIII, 1983, pp. 385 sgg.<br />

67 Cfr. MELONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, pp. 214 sg. pros. 33.<br />

Piu frequente è il caso <strong>in</strong>verso, di magis<strong>tra</strong>ti che dopo aver governato la <strong>Sardegna</strong><br />

passavano nelle Mauretanie oppure <strong>in</strong> Egitto; alcuni esempi: L. Ba[e]bius Aurelius Iunc<strong>in</strong>us,<br />

nell'isola <strong>tra</strong> il 193 ed il 198, piu tardi <strong>tra</strong> il 213 ed il 214 fu prefetto d'Egitto (ME­<br />

LONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, p. 346 pros. 13; G. MANGANARO, I senatori di Sicilia e il problema<br />

del latifondo, <strong>in</strong> Epigrafia e ord<strong>in</strong>e senatorio, II (= Tituli, V), Roma 1982, p. 372);<br />

[T. Lic]<strong>in</strong>ius Hieroc/es, governò l'isola poco prima del 227 d.Cr., per poi passare <strong>in</strong><br />

Mauretania Cesariense (MELONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, pp. 210 sg. pros. 29); P. Sallustius<br />

Sempronius Victor, governò la <strong>Sardegna</strong> poco prima del231 ed anch'egli passò qualche<br />

anno dopo <strong>in</strong> Mauretania Cesariense, do-ve SI trovava alla morte di Severo Alessandro<br />

(MELONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, pp. 211 sg. pros. 30).<br />

Simile è il caso di CI(audius) Pater[nu]s Clement[i]a[n]us, procurator Aug. prov<strong>in</strong>-

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!