Le Relazioni tra Africa e Sardegna in età romana - UnissResearch
Le Relazioni tra Africa e Sardegna in età romana - UnissResearch
Le Relazioni tra Africa e Sardegna in età romana - UnissResearch
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
40 Attilio Mast<strong>in</strong>o<br />
Tra gli <strong>Africa</strong>ni che visitarono l'isola, si citeranno alcuni funzionari<br />
d'<strong>età</strong> imperiale, che giungevano <strong>in</strong> <strong>Sardegna</strong> accompagnati da un<br />
seguito piu o meno numeroso; il caso piu significativo è quello di Settimio<br />
Severo, il futuro imperatore, che attorno al 173 ricoprì l'<strong>in</strong>carico<br />
di questore pro pretore nell'isola, dove giunse da <strong>Le</strong>ptis Magna, sua<br />
città natale; Severo si era recato <strong>in</strong> Tripolitania abbandonando temporaneamente<br />
la Betica, per sistemare alcune faccende familiari, dopo la<br />
morte del padre. Il rientro nella penisola iberica gli fu impedito da<br />
una rivolta di Mauri, arrivati dall' <strong>Africa</strong>, che aveva suggerito all'imperatore<br />
Marco Aurelio il temporaneo passaggio della prov<strong>in</strong>cia spagnola<br />
dall'amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione senatoria a quella imperiale 66 •<br />
Non furono pochi i funzionari giunti <strong>in</strong> <strong>Sardegna</strong> per un soggiorno<br />
provvisorio, che avevano avuto modo di conoscere <strong>in</strong> precedenza le prov<strong>in</strong>ce<br />
africane: nel 244 d.Cr., ad esempio, forse circostanze particolari<br />
consigliarono di <strong>tra</strong>sferire nell'isola dalla Mauretania T<strong>in</strong>gitana il governatore<br />
M. Ulpius Vietor, che avrebbe teoricamente potuto aspirare<br />
ad un <strong>in</strong>carico ducenario piu importante o addirittura ad una procuratela<br />
tricenaria 67; non è improbabile che con l'occasione questo perso-<br />
66 Cfr. Hist. Aug., Sev. II, 3-5: post quaesturam sorte Baeticam accepit, atque <strong>in</strong>de<br />
<strong>Africa</strong>m petit, ut mortuo patre rem domesticam componeret. Sed dum <strong>in</strong> <strong>Africa</strong> est, pro<br />
Baetica Sard<strong>in</strong>ia ei attributa est, quod Baeticam Mauri populabantur. Acta igitur quaestura<br />
Sard<strong>in</strong>iensi, legationen proconsulis <strong>Africa</strong>e accepit.<br />
Sull'episodio, cfr. ROMANELLI, Storia, p. 367; P. MELONI, L'amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione della<br />
<strong>Sardegna</strong> da Augusto all'<strong>in</strong>vasione vandalica, Roma 1958, p. 269 pros. 98; vd. anche<br />
A.R. BIRLEY, Some Notes on HA, Severus, 1-4, <strong>in</strong> Bonner Historia-Augusta-Colloqium<br />
1968-69 (Antiquitas, 4,7), Bonn 1970, p. 70; W. ECK, Zum Rechtsstatus von Sard<strong>in</strong>ien<br />
im 2. Jh. n. Chr., «Historia», XXX, 1971, pp. 510-512, il quale ritiene di potervi vedere<br />
una conferma della politica di scambio di prov<strong>in</strong>ce <strong>tra</strong> imperatore e senato.<br />
Il congedo nel 173 d.Cr. di un gregalis, forse un mar<strong>in</strong>aio della flotta di Miseno, attestato<br />
da un diploma militare r<strong>in</strong>venuto <strong>in</strong> <strong>Sardegna</strong> (CIL XVI 127 = ILSard. I 182,<br />
Seulo), ha fatto supporre che <strong>in</strong> quell'anno la rivolta dei Mauri fosse stata già domata<br />
ed il Mediterraneo occidentale fosse ormai pacificato; vd. però ROMANELLI, Storia, p.<br />
369. D'al<strong>tra</strong> parte il diploma <strong>in</strong> questione va datato al 212 e non al 173, cfr. K. DIETz,<br />
Caracalla, Fabius Cilo und die urbaniciani, «Chiron», XIII, 1983, pp. 385 sgg.<br />
67 Cfr. MELONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, pp. 214 sg. pros. 33.<br />
Piu frequente è il caso <strong>in</strong>verso, di magis<strong>tra</strong>ti che dopo aver governato la <strong>Sardegna</strong><br />
passavano nelle Mauretanie oppure <strong>in</strong> Egitto; alcuni esempi: L. Ba[e]bius Aurelius Iunc<strong>in</strong>us,<br />
nell'isola <strong>tra</strong> il 193 ed il 198, piu tardi <strong>tra</strong> il 213 ed il 214 fu prefetto d'Egitto (ME<br />
LONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, p. 346 pros. 13; G. MANGANARO, I senatori di Sicilia e il problema<br />
del latifondo, <strong>in</strong> Epigrafia e ord<strong>in</strong>e senatorio, II (= Tituli, V), Roma 1982, p. 372);<br />
[T. Lic]<strong>in</strong>ius Hieroc/es, governò l'isola poco prima del 227 d.Cr., per poi passare <strong>in</strong><br />
Mauretania Cesariense (MELONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, pp. 210 sg. pros. 29); P. Sallustius<br />
Sempronius Victor, governò la <strong>Sardegna</strong> poco prima del231 ed anch'egli passò qualche<br />
anno dopo <strong>in</strong> Mauretania Cesariense, do-ve SI trovava alla morte di Severo Alessandro<br />
(MELONI, Amm<strong>in</strong>is<strong>tra</strong>zione, pp. 211 sg. pros. 30).<br />
Simile è il caso di CI(audius) Pater[nu]s Clement[i]a[n]us, procurator Aug. prov<strong>in</strong>-