01.08.2013 Views

leqsmcodneoba

leqsmcodneoba

leqsmcodneoba

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

instituti<br />

<strong>leqsmcodneoba</strong><br />

lado asaTianisadmi miZRvnili leqsmcodneobis<br />

mesame samecniero sesia<br />

(masalebi)<br />

2<br />

literaturis institutis<br />

gamomcemloba<br />

Tbilisi<br />

2009<br />

1


edaqtori<br />

Tamar barbaqaZe<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa<br />

TinaTin duglaZe<br />

redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, 2009<br />

merab kostavas q. 5<br />

© SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />

tel. 99-53-00; E-mail: litinst@litinstituti.ge<br />

daibeWda<br />

ISBN<br />

2


sasaflaos gazafxuli<br />

ana kalandaZe<br />

_ gamixseneben, rogorc nikalas,<br />

da Tbil samares daabijeben.<br />

lado asaTiani<br />

sadme, axlos mzei gaSlis akaciebs<br />

da yvavilni, maT gulmkerdze dafantulni,<br />

movlen SenTan, itireben da qarTuli,<br />

da qarTuli,<br />

`uflis xeliT daxatuli~<br />

sasaflaos qvis kalTaSi dagaZinebs.<br />

da Tu mudam Sen mRerodi tkbili eniT,<br />

sasaflao? sasaflao dumils irCevs.<br />

qari mova, mzec Camova xSirad zeniT<br />

da `Tbil saflavs~ Tvis oqros fexs daabijebs.<br />

me ase mwams, erTi norCi naZvis Ziras<br />

yayaCoSi saukunod CageZina.<br />

CageZina siyvaruliT anaCqrolebs...<br />

ara, lado, aRar movwyvet yayaCoebs...<br />

sikvdili ki ar mosula mgosnis karTan,<br />

aseTia qariSxlian sulis bolo...<br />

firosmani? firosmanic mova, raTa<br />

Sens sevdian, `Tbil samares~ eamboros.<br />

muq lurj caze mterdisferi nisli curavs<br />

brwyinven cvarni, cremlebiviT cimcimeben...<br />

sasaflaos nakadulze Camosulan<br />

`namkaSuris wisqvilebi~...<br />

mze, Camova, qvis Zeglebze sxivebs daRvris-<br />

qvis Zeglebze, JamTa svliT rom daRarulan...<br />

ca irxeva, viT erekles bairaRi,<br />

da naZvebi `nafiqraliT dafarulan~.<br />

sasaflaos gazafxulic warmtacia,<br />

ros yayaCo Zvel lodebTan tans aiyris...<br />

sadme, axlos, yvavils gaSlis akacia<br />

yvavils gaSlis da gulmkerdze gadaiyris.<br />

3


4<br />

* * *<br />

guSindel dResaviT maxsovs lado asaTianis poeziasTan<br />

Cemi pirveli Sexvedra. leqcia gagvicda da biblioTekaSi<br />

avedi, universitetis pirveli korpusis mesame sarTulze<br />

rom iyo. romeliRac Jurnalis gamotanas vapirebdi, rom iqve<br />

viRacis mier dabrunebul wigns movkari Tvali — lado<br />

asaTianis leqsebi aRmoCnda. gansakuTrebiT momxvda gulze<br />

striqonebi: `es ra uSreti cecxliT dambuge, pirs marideben<br />

qaliSvilebi~... sakmarisi aRmoCnda CemTvis es SemTxveva, rom<br />

Seqmniliyo ladosadmi miZRvnili Cemi leqsi _ `sasaflaos<br />

gazafxuli~. leqsi 1946 wlis 12 Tebervals daiwera, bolo,<br />

damamTavrebel kursze viyavi. Sinaurebis TxovniT ukve<br />

varCevdi baton dimitri benaSvilTan gasagzavn leqsebs,<br />

vinaidan im wels dawerili bolo, axali leqsi es iyo, am<br />

leqsiT gavxseni is saerTo rveuli, romelic ukve erTi Tvis<br />

Semdeg, martSi pativcemuli kritikosis magidaze iyo.<br />

marto Cems irgvliv idga naTeli...<br />

(wakiTxulia lado asaTianis dabadebis<br />

70 wlisTavisadmi miZRvnil saRamoze<br />

1988 wlis 25 ianvars)<br />

lado asaTianis striqonebi, marTlac, mxolod `soflis<br />

samduraviT~ unda yofiliyvnen metwilad gaJRenTilni da<br />

gajerebulni. poeti ki `saqarTvelos Zlierebis~ mRaRadebeli<br />

da mSobeli eris didsulovnad sikeTis msurveli iyo.<br />

aki ambobda kidec, _ `samSoblosadmi locvebi am cisfer<br />

wignSi Cavwere~-o.<br />

lado asaTianma sakuTari tkivilebi keTilSobili ieriT<br />

Seiyvana poeziaSio, _ werda simon Ciqovani. swored es `ke-<br />

TilSobili ieri~ axlavs `sakuTar tkivilebze~ amozrdil<br />

asaTianiseul am striqonebsac _ `rogor ar minda, Cems si-<br />

Wabukes daaCndes Seni Savi Crdilebi! es ra uSreti cecxliT<br />

dambuge, pirs marideben qaliSvilebi!~. aqac, am striqoneb-<br />

Sic xom mxolod sicocxlis sagalobeli JRers, oRond ufro<br />

Zlierad, ufro xmamaRla, ufro TavdaviwyebiT?!


amboben, gasresili yvavili ufro mZafr surnels gamoscemso.<br />

albaT, amitom Tu momxvda gulze `adre wasuli kacis<br />

fiqrebi~ misi poeziis pirvelgacnobisTanave... es iyo 1946<br />

wels. gulze momxvdnen da meyseulad STamagones poetisadmi<br />

miZRvnili leqsi _ `sasaflaos gazafxuli ~. es leqsi TebervalSi<br />

daiwera da im wels dawerili erT-erTi bolo leqs-<br />

Tagani gaxldaT. swored amitom am axali leqsiT gavxseni<br />

leqsebis is rveuli, romelic erTi Tvis Semdeg, martis bolos,<br />

ukve didi samsjavrosaken ikvlevda gzas.<br />

krebuls, romliTac pirvelad veziare lado asaTianis<br />

poezias, amSvenebda poetis Zalze STamagonebeli portreti,<br />

romelic lado gudiaSvilis jadosnuri kalmiT iyo Sesrulebuli.<br />

wigni ixsneboda simon Ciqovanis Sesavali sityviT.<br />

lado asaTians piradad ar vicnobdi, Tvalic ki arasodes<br />

ar momikravs misTvis da arc erTi misi fotosuraTi manamde<br />

ar menaxa. STamagonebeli-meTqi, didi qarTveli mxatvris,<br />

lado gudiaSvilis, mier Sesrulebul portretze SemTxveviT<br />

ar miTqvams, _ poetis am didebulma xatebamac, romelsac<br />

pirvelad vxedavdi, aranakleb imoqmeda Cemze da manac<br />

didi biZgi misca maSin Cems STagonebas.<br />

marto Cems irgvliv idga naTelio, winaswarmetyvelurad<br />

werda lado asaTiani. mis did saxels WeSmaritad adgas is<br />

maradiuli naTeli, rasac xalxis siyvaruli hqvia.<br />

1988<br />

5


6<br />

lado asaTianis saleqso formebi<br />

akaki xinTibiZe<br />

lado asaTianis TxzulebaTa versifikaciuli cnobari —<br />

sazomebis, gariTmvis sistemebis, strofikisa da, aqedan gamomdinare,<br />

saleqso formebis mixedviT — aseT suraTs<br />

iZleva: 114 leqsi da 2 poema dawerilia 27 sazomiT, gariTmvis<br />

17 xerxiTa da strofikis 7 saxeobiT, rac 59 saleqso formas<br />

Seadgens. sazomebs Soris yvelaze xSiria cezuriT Suaze<br />

gayofili aTmarcvledi (5/5), gariTmvis sistemebs Soris _<br />

jvaredini riTma (abab), xolo strofikidan — katreni (oTxstriqoniani<br />

strofi).<br />

sazomTa umravlesoba izosilaburia — eqvsmarcvledidan<br />

dawyebuli ocmarcvledis CaTvliT. ar gvxvdeba 13 da 15marcvledebi<br />

da, cxadia, 17-19-marcvledebi, rasac qarTuli<br />

metrika, Cveulebrivad, ar icnobs. heterosilabur sazomTa<br />

raodenoba Svids Seadgens. TiTo nimuSis saxiTaa verlibri<br />

da narevi leqsi.<br />

es mSrali statistika bevrs arafers gveubneba, Tumca<br />

unda iTqvas, rom TxzulebaTa raodenobasTan mimarTebaSi<br />

saleqso formaTa raodenoba sakmaod soliduria, rac imis<br />

Sedegia, rom TxzulebaTa didi nawili ori an ramdenime saleqso<br />

formiTaa dawerili, rom araferi vTqvaT poema<br />

`kolxidaze~, romelic 8 saleqso formas Seicavs; patara<br />

leqsSi `mec miyvarda~ gariTmvis oTxi sistema da strofis<br />

ori saxeobaa, xolo robert souTis `lodoris CanCqeris~<br />

Targmani, TiTqosda, CanCqeris mravalxmianobis Sesabamisad,<br />

versifikaciulad Zalze mravalferovania: oTxi sazomi, gariTmvis<br />

sami sistema da strofikis, aseve, sami saxeoba (saintereso<br />

iqneboda misi Sedareba originalis versifikaciasTan!).<br />

sazomi 5/5 axal da uaxles poeziaSi Zalze gavrcelebulia<br />

da misi sixSire moulodneli ar aris. nakleb mosalodneli<br />

iyo 16-marcvliani dabali Sairis formaTa siuxve (13),<br />

rac im dros xmarebidan gamosul metrad iTvleboda. aseve,<br />

TvalSi sacemia mrCobledebisa da, saerTod, ortaepiani<br />

strofebis didi raodenoba. `basianis brZola~ _ TiTqmis<br />

300-striqoniani poema, mTlianad mrCobledebiT aris dawerili.<br />

baraTaSvilis Semdeg mrCoblediT ase gatacebuli sxva<br />

poeti ar gvyolia. gariTmvis xerxi aa bevriT naklebi ar aris<br />

jvaredin riTmaze.


zogjer mrCobledebSi samtaepedia Casmuli:<br />

hei, Zmobilo, Sexede, ramdeni yayaCo gaSlila,<br />

rac ufliscixes gamovcdiT, ufro da ufro gaxSirda;<br />

mindvrebs, gorakebs, ferdobebs efineba da edeba,<br />

gzaSi yayaCos Sexvedra sikeTed dagvebedeba;<br />

sul axalgazrda viqnebiT, guli ar dagviberdeba.<br />

(`qarTlis gzaze~)<br />

Semdeg isev mrCobledebia.<br />

leqsSi `saqarTvelo iyo maTi saocnebo saxeli~, romelic<br />

mrCobledebiTaa dawerili, sami samtaepiani strofia.<br />

lado asaTianis dros evropidan Semosul myar saleqso<br />

formebs aRar mimarTavdnen, am fonze yuradRebas imsaxurebs<br />

`rusTavelis samare~, romelic tipuri trioletia rva<br />

taepiT, romlis I, IV da VII taepebi urTierTidenturia,<br />

pirveli-ori taepis boloSi ganmeorebiT da ori riTmiT<br />

(abaaabab).<br />

cal-calke 5/5-is, abab-s da katrenis sixSiris Sedegia,<br />

rom es saleqso forma TxzulebaTa naxevars Seadgens.<br />

saleqso formaTa Semadgeneli triadidan mTavari da<br />

ZiriTadi metria, sazomi. igi Txzulebis versifikaciuli<br />

RerZia da pirdapiri mimarTeba aqvs mis SinaarsTan, JanrTan,<br />

saerTod, Txzulebis xasiaTTan.<br />

ra da ra sazomebiTaa dawerili poetis Sedevrebi?<br />

pirobiTad SevarCieT 14 saukeTeso leqsi da 1 poema, 15<br />

nawarmoebSi rva sxvadasxva sazomia gamoyenebuli, romelTa<br />

umetesoba naklebad gavrcelebulia. axali, gamorCeuli<br />

azri da gancda poets axali, misTvis iSviaTi sazomisken<br />

ubiZgebs.<br />

mware amonakvnesi `rusTavelis prospeqtze siaruli~ narevi<br />

metriTaa Sesrulebuli. erTmaneTs enacvlebian heterosilaburi<br />

sazomebi: 33/33 da 52; 33/4 da 52, 5/6 da 52. leqsi<br />

1941 welsaa dawerili, roca poeti mZime seniT iyo Sepyrobili<br />

da mwyobri musika misi ganwyobis ekvivalenti ver<br />

iqneboda.<br />

`bardnala~ sofelSi gatarebuli bavSvobis mogonebaa da<br />

xalxuri 5/3-is formiTaa dawerili, rasac poeti iSviaTad<br />

mimarTavs.<br />

7


`basianis brZola~ siuJetiani poemaa, saqarTvelos gmiruli<br />

istoriis erT epizods Seexeba da misTvis Sesaferia<br />

grZeli rusTveluri sazomi 53/53.<br />

gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia `salaRobos~ metri.<br />

Tu ar CavTvliT pirvel-or da bolo-or strofs, romlebic<br />

gamocalkevebulia, rogorc leqsis Sinaarsidan, ise formidan<br />

da, marTlac rom, salaRobo dasawyisi da dasasrulia,<br />

`salaRobo~ dawerilia lado asaTianisTvis erTaderTi da<br />

qarTul metrikaSi naklebad cnobili formiT — 4/4/4: `saqar-<br />

Tvelos Zlierebas gaumarjos~.<br />

poetis biografis, nika agiaSvilis TqmiT, am leqsisTvis<br />

aleqsandre sajaias `asaTianuri~ uwodebia. am saTauriTaa<br />

igi Sesuli poetis TxzulebaTa avtograful krebulSic.<br />

axali saleqso formisTvis aucilebelia an sazomis, an<br />

erTdroulad, strofikisa da gariTmvis xerxis siaxle. katreni<br />

da jvaredini riTma ki, romliTac `salaRoboa~ Sesrulebuli,<br />

qarTul versifikaciaSi siaxles ar warmoadgens.<br />

aleqsandre sajaias, cxadia, mxedvelobaSi eqneboda sazomi —<br />

Tormetmarcvledis sammuxliani forma (4/4/4), romelic im<br />

dros gavrcelebuli ar iyo. magram am metruli formis<br />

saTave ufro adrindel TariRebSia, kerZod, aleqsandre<br />

abaSelis leqsSi `mze amodis~, romelic 1916 welsaa dawerili,<br />

agreTve, galaktionis leqsebSi.<br />

davarqmevT Tu ara `salaRobos~ `asaTianurs~, amiT misi<br />

Rirseba ar mcirdeba. Tavisi originaluri patriotuli gaazrebiTa<br />

da gancdiT, Tavisi moxdenili metruli wyobiT, da<br />

mdidruli, musikaluri riTmebiT, `salaRobo~ qarTul<br />

poeziaSi erT-erTi gamorCeuli leqsia. lado asaTiani, pirvel<br />

yovlisa, `salaRobos~ avtoris saxeliT unda iqnas<br />

moxseniebuli.<br />

8


№№ Txzuleba<br />

lado asaTianis saleqso formebi<br />

(versifikaciuli cnobari)<br />

1979 w. erTtomeulis mixedviT<br />

gamocemis<br />

gverdi<br />

sazomi<br />

gariTmvis<br />

sistema<br />

strofika<br />

cxrili 1<br />

1 2 3 4 5 6 7<br />

1 Cemi qveynis<br />

oqroyana<br />

41 44/<br />

44<br />

aa.aaa<br />

aaaaa<br />

2 Cemi samSoblo aabb,<br />

aaabb<br />

mrCobledi<br />

samtaepedi,<br />

xuTtaepedi<br />

katreni,<br />

xuTtaepedi<br />

3 *** zeviT ca 43 53/ abab katreni<br />

mxuravs<br />

53<br />

4 iliasadmi abab; katreni,<br />

ababab 6-taepedi<br />

5 Tebervlis<br />

dila<br />

6 leqsebidan:<br />

`Zveli da axali<br />

quTaisi~<br />

SeniSvna<br />

Sua<br />

riTma,<br />

SidariTma,Sedgenili<br />

riTma<br />

SidariTma <br />

Sedgenili<br />

riTma<br />

45 5/5 aa ortaepedi Sedgenili<br />

riTma;<br />

5/5,<br />

SidariTma,<br />

refreni<br />

46 5/5 abab;<br />

ababab<br />

7 puSkini CemTan 49 5/4/<br />

5<br />

abab;<br />

ababab<br />

katreni,<br />

6-taepedi<br />

katreni,<br />

6-taepedi<br />

8 mosagonari abab katreni,<br />

Sedgenili<br />

riTma,<br />

SidariTma <br />

Sedgenili <br />

Sedgenili<br />

9


9 espanel<br />

megobrebs<br />

10 *** mec miyvarda<br />

gogona<br />

10<br />

50 5/5 abab,<br />

52 5/5 abab,<br />

xaxa<br />

xaxaxa<br />

11 rusTavelis 59 5/4/ abaaab<br />

samare<br />

5 ab<br />

12 Sen 60 5/5 abab<br />

13 erTi saRamo<br />

afxazeTSi<br />

14 Zveli<br />

dRisaTvis<br />

63 5/5 abab<br />

15 eZaxis 64 5/5 abab;<br />

xaxa<br />

16 oda venaxs 66 53/<br />

53<br />

katreni Sedgenili<br />

katreni, Sedgeni-<br />

6-taepedi li<br />

8-taepedi trioleti<br />

katreni<br />

61 5/5 abab katreni Sedgenili<br />

aaaaa;<br />

aa<br />

aaaaaa;<br />

aaa<br />

katreni<br />

katreni riTmis<br />

Cavardna<br />

5-taepedi,<br />

mrCobledi,<br />

3-taepedi,<br />

6-taepedi<br />

17 sparsel asuls 67 5/5 abab katreni<br />

18 beberi ZaRli 69 5/4/<br />

5<br />

abab katreni<br />

19 sizmradnaxuli 70 5/5 abab katreni<br />

20 svaneTSi wadiT,<br />

mgosnebo<br />

71 53/<br />

53<br />

aaaa;<br />

aaa<br />

21 albomidan 72 5/5 abab;<br />

aa<br />

aaaaaa<br />

22 Tavadis qals 74 5/4/<br />

5<br />

23 ***me miyvars, 76 5/5 aa;<br />

roca<br />

xaxa<br />

24 me, fSavela da<br />

agiaSvili<br />

25 SevCenkos<br />

samSobloSi<br />

katreni<br />

3-taepedi<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

mrCobledi<br />

abab katreni<br />

ortaepedi<br />

katreni<br />

Sedgenili<br />

Sedgeni<br />

li<br />

Sedgenili<br />

77 5/5 abab katreni Sedgenili<br />

79 5/4/<br />

5<br />

abba;<br />

aa<br />

katreni<br />

ortaepedi<br />

26 sizmari 80 5/5 abab; katreni<br />

Sedgenili


27 lxini<br />

kaxelebTan<br />

28 lxini kaxeTSi<br />

da<br />

sadRegrZeloeb<br />

i<br />

29 1938 wlis 14<br />

ivlisi<br />

aa ortaepedi<br />

82 5/5 abab katreni<br />

83 53/<br />

53<br />

44/<br />

44<br />

85 ver<br />

lib<br />

ri<br />

aa;<br />

aaaa;<br />

aaa<br />

mrCobledi<br />

katreni<br />

3-taepedi<br />

30 babuaCemi 87 5/5 abab katreni<br />

31 1938 weli, 3<br />

Tebervali<br />

88 5/5 abab katreni<br />

32 dasvenebis dRe 89 5/5 abab katreni,<br />

5-taepedi,<br />

6-taepedi<br />

33 fSavuri balada 90 5/5;<br />

5/3<br />

34 maxarebs Tqveni<br />

Cangis wkriali<br />

35 me vinatrebdi<br />

36 nikoloz<br />

baraTaSvilisad<br />

mi<br />

37 warwera<br />

baraTaSvilis<br />

wignze<br />

abab;<br />

ababb<br />

xaxaxa<br />

katreni<br />

93 5/5 abab katreni<br />

Sedgenili,<br />

calke<br />

striqo-<br />

ni<br />

erTi<br />

riTma<br />

aa<br />

SidariTma<br />

94 5/5 abab katreni Sedgenili<br />

96 5/4/<br />

5<br />

abab katreni<br />

97 4/4<br />

da<br />

42<br />

4<br />

da<br />

4/4<br />

2<br />

abab;<br />

xaxa<br />

katreni<br />

38 soflisaken 98 5/3 abab katreni<br />

39 leCxumuri<br />

Semodgomis<br />

saRamoebi<br />

99 5/5 abab katreni<br />

11


40 wisqvili<br />

41 1939 wlis<br />

zamTari<br />

42 rusTavelis<br />

prospeqti<br />

43 saqarTvelo iyo<br />

maTi saocnebo<br />

12<br />

saxeli<br />

44 guramiSvilis<br />

Civili<br />

45 im silamazes<br />

warsuls<br />

46 warwera<br />

suraTze<br />

100 5/5 abab katreni<br />

101 5/5 abab katreni<br />

102 5/5 abab katreni<br />

103 44/<br />

43<br />

aaaa;<br />

aa aaa<br />

katreni,<br />

ortaepedi,<br />

3-taepedi<br />

105 5/5 abab katreni<br />

107 5 2 abab katreni<br />

108 5/5 xaxa katreni<br />

Sedgenili<br />

47 albomidan 109 5/5 abab katreni Sedgeni<br />

li<br />

48 oTxi usaTauro 111 5/5; abab katreni teqstua<br />

4/4<br />

da<br />

42<br />

ababx 5-taepedi luri<br />

49 ar vici, ase ram 113 5/5 abab katreni Sedgeni<br />

Semayvara<br />

li<br />

50 saqarTveloSi<br />

51 kalmaxebi<br />

sasoflosameurneo<br />

gamofenaze<br />

52 krwanisis<br />

yayaCoebi<br />

114 5/5 abab katreni<br />

115 5/5 abab katreni<br />

117 53/<br />

53<br />

53 bardnala 118 5/3 abab;<br />

aa<br />

54 cageris<br />

bazroba<br />

55 anderZi<br />

120 5/4/<br />

5<br />

aa; aaa katreni<br />

3-taepedi<br />

katreni,<br />

2-taepedi<br />

abab katreni<br />

123 5/5 abab katreni Sedgeni<br />

li


56 ***gimzer da<br />

mjera<br />

57 galaktions<br />

58 nadirobis<br />

Semdeg<br />

59 Tqven<br />

geubnebiT,<br />

Zmebo, mgosnebo<br />

60 cixis sizmari<br />

61 veriko<br />

anjafariZe<br />

62 gaifiqreb da<br />

gamixardeba<br />

124 5/5 abab katreni Sedgeni<br />

li<br />

126 5/5 abab katreni<br />

127 nar<br />

evi<br />

33/<br />

33<br />

abab;<br />

aa<br />

129 5/5 xaxa;<br />

abab<br />

130 44<br />

da<br />

42<br />

132 5/5 xaxa;<br />

abab<br />

63 salaRobo 136 55/<br />

55;<br />

4/4;<br />

4/4/<br />

4;<br />

katreni narevi<br />

sazomi,<br />

stro-<br />

fika,<br />

teqstologia<br />

katreni<br />

abab katreni Sedgenili<br />

134 5/5 abab katreni<br />

5/3<br />

aaaa;<br />

xaxa;<br />

abab<br />

katreni Sedgenili<br />

katreni Sedgenili<br />

64 yayaCo 138 5/3 xaxa katreni gauriTmavistriqonebi<br />

65 gzaSi 139 4/4<br />

3<br />

66 qarTlis gzaze 140 53/<br />

53<br />

67 a. v. 141 5/5 aa;<br />

abab<br />

ababb<br />

68 vaJa-fSavelas<br />

naambobi<br />

abab katreni Sedgenili<br />

aa; aaa mrCobledi<br />

samtaepedi<br />

katreni,<br />

ortaepedi,<br />

5-taepedi<br />

143 5/5 abab katreni Sedgenili<br />

13


69 wvimaSi<br />

70 firosmanis<br />

megobrebTan<br />

71 firosmanis<br />

duqani<br />

72 simRera<br />

Tbilisze<br />

73 kafe rionis<br />

pirad<br />

14<br />

145 5/5 abab katreni<br />

147 5/4/<br />

5<br />

149 5/5 abab;<br />

xaxa<br />

151<br />

4/4;<br />

44/<br />

44<br />

abab katreni<br />

xaxa;<br />

aaaa;<br />

aaa<br />

katreni droda<br />

dro<br />

narevi<br />

strofika<br />

da<br />

riTma,<br />

SidariTma,Sedgenili<br />

katreni<br />

153 5/5 abab katreni<br />

74 leninis tomi 155 5/5 abab katreni<br />

75 qarTvel<br />

cxenosans<br />

157 53/<br />

53<br />

76 sasaflao 158 44/<br />

44<br />

77 papiCemis<br />

leqsebidan<br />

78 ***vidre<br />

sikvdili<br />

79 ***abasTumanSi<br />

patara galia<br />

80 ***rogor ar<br />

minda...<br />

160 5/5 abab;<br />

aa<br />

161 5/4/<br />

5<br />

162 33/<br />

33<br />

da<br />

33 3<br />

163 5/5 aa;<br />

abab<br />

aa mrCobledi riTma<br />

gadadis<br />

strofidan<br />

strofSi<br />

aabb katreni Sedgenili<br />

katreni;<br />

ortaepedi<br />

Sedgenili<br />

abab katreni Sedgenili<br />

abab katreni 5/6 da<br />

333<br />

ortaepedi;<br />

katreni<br />

teqstologia


81 abasTumani 164 5/5 abab;<br />

aa<br />

82 warwera wignze 165 5/3 abab;<br />

xaxa<br />

83 ucnobi poetis<br />

rveulidan<br />

167 5/5 abab;<br />

aa<br />

84 sarwyuli 169 53/<br />

53<br />

85 warwera erTi<br />

samaris qvisa<br />

86 ***rusTavelis<br />

prospeqtze<br />

siaruli<br />

87 manana<br />

orbelianis<br />

suraTze<br />

88 ivane<br />

javaxiSvilisad<br />

mi<br />

89 namkaSuris<br />

wisqvilebi<br />

90 pirveli<br />

mWedlebi<br />

91 axali wlis xma<br />

92 ori saaxalwlo<br />

93 ***am xeivanSi<br />

94 jaxievis<br />

javSnosani<br />

katreni;<br />

ortaepedi<br />

katreni<br />

katreni,<br />

ortaepedi<br />

aa mrCobledi<br />

170 5/5 abab katreni<br />

171 33/<br />

33<br />

da<br />

52<br />

172 53/<br />

52<br />

173 5/4/<br />

5<br />

SidariTma <br />

SidariTma;<br />

kiburi<br />

abab katreni 33/4 da<br />

52<br />

5/6 da 52<br />

aa; aaa 2-taepedi,<br />

3-taepedi<br />

abab katreni<br />

175 5/5 abab katreni<br />

177 53/<br />

53<br />

178 53/<br />

53<br />

179 43/<br />

43,<br />

55/<br />

55<br />

SidariTma,<br />

SuariTma<br />

aa mrCobledi Sedgenili<br />

aa mrCobledi<br />

aa mrCobledi Sedgenili<br />

181 5/5 abab katreni Sedgenili<br />

182 5/5 abab katreni Sedgenili<br />

15


95 aspinZa 183 53/<br />

53<br />

96 qarTveli<br />

oqrosmaZiebleb<br />

is simRera<br />

97 gulbaaT<br />

WavWavaZe<br />

98 cxra Zma<br />

xerxeuliZe<br />

99 qarTuli ena<br />

16<br />

186 5/5;<br />

5/5<br />

da<br />

5<br />

189 5/4/<br />

5<br />

191 53/<br />

53<br />

192 42/<br />

42<br />

100 kolxida (poema) 195 4/4<br />

da<br />

43<br />

5/5<br />

da<br />

52<br />

101 basianis brZola 217 53/<br />

53<br />

102 Cven kvlav<br />

movediT<br />

103 pirveli dRe<br />

skolaSi<br />

aa; aaa mrCobledi<br />

samtaepedi<br />

abab;<br />

aa<br />

abab;<br />

aa<br />

katreni<br />

ortaepedi<br />

katreni<br />

ortaepedi<br />

SuariTma<br />

Sedgenili,SidariTma <br />

Sedgenili <br />

omonimurigauriTmavistriqoni<br />

aa mrCobledi SidariTma<br />

aa mrCobledi SidariTma<br />

abab;<br />

xaxaxa<br />

; aa;<br />

xaxa;<br />

aaa<br />

aa;<br />

aaaa<br />

katreni,<br />

6-taepedi,<br />

2-taepedi,<br />

3-taepedi<br />

mrCobledi<br />

katreni<br />

Sedgenili<br />

riTma,<br />

kiburi,<br />

SidariTma <br />

SidariTma,Sedgenili,<br />

teqstSi<br />

Secdomaa<br />

227 5/5 abab katreni Sedgenili<br />

228 5/3 xaxa;<br />

abab<br />

xaxaxa<br />

xa<br />

104 Semodgoma 230 4/3 xaxa;<br />

aaaa<br />

xaaaaa<br />

xa<br />

katreni<br />

8-taepedi<br />

katreni<br />

8-taepedi


105 simRera 231 5/5 abab<br />

ababxb<br />

106 mzias banakSi<br />

miuxaria<br />

107 saubari wiTel<br />

yelsaxvevze<br />

108 erTis<br />

Tavgadasavali<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

233 5/5 abab katreni<br />

234 44<br />

da<br />

42<br />

xaxaxa<br />

; xaxa<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

237 4/4 xaxa katreni<br />

109 gazafxulda 240 4/4 xaxa;<br />

abab<br />

110 norCi<br />

fizkulturele<br />

bis simRera<br />

242 44<br />

da<br />

43<br />

xaxa katreni<br />

111 dalis mamali 243 4/4 xaxa katreni<br />

112 ***yvela<br />

suldgmuli<br />

(Targmani)<br />

113 simRera-elva<br />

(Targmani)<br />

114 Cemi simRera<br />

(Targmani)<br />

115 lodoris<br />

CanCqeri<br />

(Targmani)<br />

116 simRera<br />

mebrZol<br />

cvlaze<br />

(Targmani)<br />

247 5/5 abab katreni<br />

249 5/2;<br />

5/3<br />

251 5/4/<br />

5<br />

252 5/5;<br />

33,<br />

333;<br />

33/<br />

33<br />

254 42/<br />

42<br />

xaxa;<br />

abab<br />

SidariTma<br />

katreni SidariTma<br />

katreni 5/5, 333<br />

abab katreni Sedgenili<br />

aa;<br />

abab<br />

aaa<br />

katreni<br />

2-taepedi,<br />

3-taepedi<br />

aa;aaa 2-taepedi,<br />

3-taepedi<br />

4/4<br />

SidariTma,Sedgenili,<br />

42/42 da<br />

42<br />

17


18<br />

saZieblebi<br />

sazomebi<br />

cxrili 2<br />

№№ sazomi Txzuleba sixSire<br />

TxzulebaTa<br />

mixedviT<br />

1. 3 3<br />

115<br />

1<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

8.<br />

9.<br />

10.<br />

11.<br />

12.<br />

13.<br />

14.<br />

15.<br />

16.<br />

4 3<br />

5 2<br />

5 3<br />

4 4<br />

5/5<br />

3 3 3<br />

5/4/5<br />

44/44<br />

53/53<br />

4/43<br />

4/4/4<br />

44/43<br />

33/33<br />

42/42<br />

53/52<br />

10, 104<br />

45,113<br />

33, 38, 53, 63, 64, 82, 103<br />

63, 100, 108, 109, 111<br />

3, 4, 6, 7, 9, 12-15, 17, 19, 21, 23,<br />

24, 26, 27, 30, 35, 39-42, 44, 46,<br />

47, 48-51, 55-57, 59, 61, 62, 67-<br />

69, 71, 73, 74, 77, 80, 81, 85, 89,<br />

93, 94, 100, 102, 105, 106, 112,<br />

115<br />

104, 115<br />

5, 8, 11, 18, 22, 25, 36, 54, 78, 88,<br />

97, 114<br />

1, 28, 72, 76<br />

2, 16, 20, 28, 52, 66, 75, 84, 90,<br />

91, 95, 98, 101<br />

65<br />

63<br />

43<br />

58, 115<br />

99, 116<br />

87<br />

2<br />

2<br />

7<br />

5<br />

53<br />

2<br />

12<br />

4<br />

13<br />

1<br />

1<br />

1<br />

2<br />

2<br />

1


17.<br />

18.<br />

19.<br />

20.<br />

21.<br />

22.<br />

23.<br />

24.<br />

25.<br />

26.<br />

27.<br />

43/43<br />

55/55<br />

4/4 da 42<br />

4 da 4/42<br />

4/4 da 43<br />

5/5 da 5<br />

5/5 da 52<br />

33/33 da 333<br />

33/33 da 52<br />

narevi<br />

verlibri<br />

92<br />

63, 92<br />

37, 48, 60, 100, 107<br />

37<br />

100, 110<br />

96<br />

100<br />

79<br />

86<br />

58<br />

29<br />

1<br />

2<br />

5<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

19


№№ gariTmvis<br />

sistema<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

8.<br />

9.<br />

10.<br />

11.<br />

12.<br />

13.<br />

14.<br />

15.<br />

16.<br />

17.<br />

20<br />

aa<br />

aaa<br />

axa<br />

aaaa<br />

aabb<br />

abab<br />

xaxa<br />

abba<br />

aaxa<br />

aaaaa<br />

aaaaaa<br />

ababb<br />

xaxaxa<br />

xaxaxaxa<br />

xaaaaaxa<br />

ababxb<br />

ababx<br />

gariTmvis sistema<br />

cxrili 3<br />

Txzuleba sixSire<br />

TxzulebaTa<br />

mixedviT<br />

1, 5, 16, 21, 25, 26, 28, 43, 52, 53, 58,<br />

66, 67, 75, 77, 80, 81, 84, 87, 90, 92,<br />

95, 96, 97-101, 107, 115, 116 32<br />

1, 2, 16, 20, 28, 43, 52, 66, 72, 87, 95,<br />

100, 116<br />

45,113<br />

103<br />

20, 28, 43, 72, 101, 194<br />

2<br />

3, 4, 6-10, 12-15, 17-19, 21, 22, 24,<br />

26, 30-42, 44, 45, 47-51, 53-65, 67-<br />

71, 73, 74, 77-83, 85, 86, 88, 91, 93,<br />

94, 96, 97, 101, 102, 103, 105, 106,<br />

109, 112-115<br />

10, 15, 23, 37, 46, 59, 61, 63, 64, 71,<br />

82, 100, 103, 108-111, 113<br />

25<br />

10<br />

1, 16<br />

16, 21<br />

33, 61<br />

33, 100<br />

103<br />

104<br />

105<br />

48<br />

13<br />

1<br />

6<br />

5<br />

71<br />

18


strofika<br />

cxrili 4<br />

№№ strofika Txzuleba sixSire<br />

TxzulebaTa<br />

mixedviT<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

ortaepedi<br />

mrCobledi<br />

samtaepedi<br />

katreni<br />

xuTtaepedi<br />

eqvstaepedi<br />

rvataepedi<br />

21, 23, 25, 26, 43, 53, 67, 77,<br />

80, 81, 83, 87, 96, 97, 100,<br />

115, 116<br />

1, 6, 28, 60, 75, 90-92, 98, 99,<br />

101<br />

1, 16, 20, 28, 43, 52, 87, 95,<br />

100, 115, 116<br />

1-10, 12-15, 17-65, 67-74, 76-<br />

83, 85, 86, 88, 89, 93, 94, 96,<br />

97, 100-115<br />

2, 16, 33, 48, 67<br />

4-7, 10, 16, 21, 33, 100, 105<br />

11, 103, 104<br />

17<br />

12<br />

11<br />

78<br />

5<br />

9<br />

3<br />

21


№<br />

№<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

6.<br />

7.<br />

8.<br />

9.<br />

10.<br />

11.<br />

12.<br />

13.<br />

14.<br />

15.<br />

16.<br />

17.<br />

18.<br />

19.<br />

20.<br />

22<br />

sazomi gariTmvis<br />

sistema<br />

3 3<br />

aa<br />

4 3<br />

4 3<br />

4 3<br />

4 3<br />

4 3<br />

4 3<br />

5 2<br />

5 2<br />

5/3<br />

5/3<br />

5/3<br />

5/3<br />

5/3<br />

4/4<br />

4/4<br />

4/4<br />

4/4<br />

3 3 3<br />

5/5<br />

abab<br />

xaxa<br />

aaxa<br />

xaxaxa<br />

aaaa<br />

xaaaaaxa<br />

abab<br />

xaxa<br />

xaxaxa<br />

abab<br />

aa<br />

xaxa<br />

xaxaxaxa<br />

xaxa<br />

xaxaxa<br />

abab<br />

aaa<br />

aa<br />

abab<br />

gariTmvis sistema<br />

cxrili 5<br />

strofika Txzuleba sixSire<br />

ortaepedi<br />

katreni<br />

katreni<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

katreni<br />

8-taepedi<br />

katreni<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

katreni<br />

2-taepedi<br />

katreni<br />

8-taepedi<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

katreni<br />

3-taepedi<br />

2-taepedi<br />

katreni<br />

115<br />

10<br />

10, 104<br />

10<br />

10<br />

104<br />

104<br />

45,113<br />

113<br />

33<br />

38, 53, 103<br />

53<br />

63, 64, 103<br />

103<br />

63, 100, 108,<br />

109, 111<br />

100<br />

100, 109<br />

100<br />

115<br />

3, 4, 6, 7, 9, 12-<br />

15, 17, 19, 21,<br />

24, 26, 27, 30-35,<br />

1<br />

1<br />

2<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

2<br />

1<br />

1<br />

3<br />

1<br />

3<br />

1<br />

5<br />

1<br />

2<br />

1<br />

1


21.<br />

22.<br />

23.<br />

24.<br />

25.<br />

26.<br />

27.<br />

28.<br />

29.<br />

30.<br />

31.<br />

32.<br />

33.<br />

34.<br />

35.<br />

36.<br />

37.<br />

38.<br />

5/5<br />

4/43<br />

4/4/4<br />

33/33<br />

33/33<br />

42/42<br />

5/4/5<br />

5/4/5<br />

5/4/5<br />

43/43<br />

53/53<br />

53/52<br />

53/53<br />

53/53<br />

53/53<br />

53/53<br />

53/53<br />

53/53<br />

xaxa<br />

abab<br />

abab<br />

aa<br />

abab<br />

aa<br />

aa<br />

abab<br />

abcacbab<br />

aa<br />

aa<br />

aaa<br />

aabb<br />

aaaa<br />

aa<br />

aaabb<br />

aaa<br />

aaaaa<br />

katreni<br />

katreni<br />

katreni<br />

2-taepedi<br />

katreni<br />

mrCobledi<br />

2-taepedi<br />

katreni<br />

8-taepedi<br />

mrCobledi<br />

2-taepedi<br />

3-taepedi<br />

katreni<br />

katreni<br />

mrCobledi<br />

5-taepedi<br />

3-taepedi<br />

5-taepedi<br />

39-42, 44, 47-51,<br />

55-57, 59, 61, 62,<br />

67-69, 71, 73, 74,<br />

77, 80, 81, 83,<br />

85, 89, 93, 94,<br />

100, 102, 105,<br />

106, 112, 115<br />

15, 23, 46, 59,<br />

62, 71, 100<br />

65<br />

63<br />

58, 115<br />

58<br />

99, 116<br />

5, 25, 97<br />

8, 18, 22, 25. 36,<br />

54, 78, 88, 97,<br />

114<br />

11-trioleti<br />

92<br />

87<br />

87<br />

2<br />

20, 28, 52, 101<br />

16, 28, 66, 75,<br />

84, 90, 91, 95,<br />

98, 101<br />

2<br />

16, 20, 28, 52,<br />

66, 95<br />

16<br />

53<br />

7<br />

1<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

3<br />

10<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

4<br />

10<br />

1<br />

6<br />

23


39.<br />

40.<br />

41.<br />

42.<br />

43.<br />

44.<br />

45.<br />

46.<br />

47.<br />

48.<br />

49.<br />

50.<br />

51.<br />

52.<br />

53.<br />

54.<br />

55.<br />

56.<br />

57.<br />

58.<br />

59.<br />

60.<br />

24<br />

53/53<br />

55/55<br />

55/55<br />

4 da 42<br />

4/4 da 42<br />

4/4 da 42<br />

4 da 4/42<br />

44/44<br />

44/44<br />

44/44<br />

44/44<br />

44/44<br />

44/44<br />

44/44<br />

44 da 43<br />

44 da 43<br />

5/5 da 5<br />

5/5 da 52<br />

33/33 da<br />

333<br />

33/33 da 52<br />

narevi<br />

verlibri<br />

aaaaaa<br />

aaaa<br />

aa<br />

abab<br />

xaxa<br />

xaxaca<br />

xaxa<br />

aa<br />

aaa<br />

aaaa<br />

aaaaa<br />

aa<br />

xaxa<br />

aabb<br />

xaxa<br />

xaxaxa<br />

aa<br />

abab<br />

abab<br />

abab<br />

6-taepedi<br />

katreni<br />

mrCobledi<br />

katreni<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

katreni<br />

mrCobledi<br />

3-taepedi<br />

katreni<br />

5-taepedi<br />

2-taepedi<br />

katreni<br />

katreni<br />

katreni<br />

6-taepedi<br />

2-taepedi<br />

katreni<br />

katreni<br />

katreni<br />

16<br />

63<br />

92<br />

37, 48, 60, 100<br />

37, 107<br />

107<br />

37<br />

1<br />

1, 2, 72<br />

28, 72<br />

1<br />

28<br />

72<br />

76<br />

100, 110<br />

100<br />

96<br />

100<br />

79<br />

86<br />

58<br />

29<br />

4<br />

2<br />

1<br />

1<br />

1<br />

3<br />

2<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

2<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1


lado asaTianis riTma<br />

akaki xinTibiZe<br />

lado asaTiani riTmis poetia da es tituli man riTmis<br />

saukuneSi moipova, poeturi moRvaweobis sul eqvsi wlis<br />

manZilze.<br />

poetis erT leqsSi vkiTxulobT: `riTma lamazi oqros<br />

fasia, mkiTxveli riTmis jaxirs ver iTmens~. marTlac, lado<br />

asaTiani yovelTvis zrunavs lamazi riTmisTvis. igi xom<br />

Cinebuli `funagoristi~ iyo. funagoria ki riTmaze agebuli<br />

epigramaa.<br />

nika agiaSvilis wignSi `Wabukebi darCnen marad~ vkiTxulobT:<br />

megobrebma lados urCies, rom veriko anjafariZisadmi<br />

miZRvnil leqsSi riTma: dagvifaravda-marabda Seecvala<br />

(`Torem mtrebs isic ki SeaSinebs, erTxel xmamaRla rom<br />

vTqvaT marabda~): `marabda da krwanisi Cveni sastikad damarcxebis<br />

adgilebia, mtrebs maTi gagoneba, piriqiT, gaamxnevebso~.<br />

lado daJinebiT gaiZaxoda: `ar SemisworoT, Torem<br />

movklav viRacas. es Zalian kargia, ase iyos, ase minda~.<br />

`aspinZisa~ da `basianis brZolis~ avtors rogor ar<br />

ecodineboda marabdis omis istoria?! magram, jer erTi,<br />

marabdaSi cxra Zma xerxeuliZe ibrZoda, meorec, da mTavari<br />

esaa, rom marabda J R e r a d i sityvaa, riTmisaTvis xelsayreli.<br />

gana ivargebda: erTxel xmamaRla rom vTqvaT aspinZa?<br />

amave dros, riTmaSi dagvifaravda-marabda saxeli da<br />

zmna iriTmeba, rac mis Rirsebas zrdis.<br />

rogorc am magaliTidan Cans, kargi, esTetikuri riTmisaTvis<br />

poeti zogjer garkveul daTmobaze midis. leqsSi<br />

`albomidan~ aseTi strofia:<br />

ra damaviwyebs Sens lamaz Tvalebs,<br />

ram damaviwyos es alublebi.<br />

icode, roca sxvas Seviyvareb,<br />

am siyvarulze vesaubrebi.<br />

Tavis droze lados SeniSnes: Seyvarebuls ar etyvian:<br />

roca sxvas Seviyvarebo. poets ar Seucvlia, verc CanawerebSi<br />

wavawydi raimes, vfiqrob, aqac riTmis xibli amoZravebda: es<br />

alublebi-vesaubrebi.<br />

lado asaTianis riTma Semkulia TiTqmis yvela RirsebiT,<br />

rac, saerTod, qarTul riTmas axasiaTebs. riTmebis turnir-<br />

25


Si, romelic CvenTan gasuli saukunis 10-20-ian wlebSi imar-<br />

Teboda, lados ara erTi riTma daikavebda sapatio saxels.<br />

gariTmvis 17 kombinacia cota ar aris 114 leqsisa da ori<br />

poemisaTvis. poets gariTmvis Tavisi amorCeuli xerxebica<br />

aqvs. Tu jvaredini riTma (abab) farTod iyo gavrcelebuli<br />

da avtoric angariSmiucemlad mimarTavda (71 leqsi da poema),<br />

SedarebiT iSviaTi orjeradi riTma (aabb) raodenobrivad<br />

TiTqmis utoldeba abab-s. mTeli rigi leqsebisa da poema<br />

`basianis brZola~ Tavidan bolomde am wesiTaa gariTmuli.<br />

lados Zalze uyvars es wyviladi riTma, romelic zogjer<br />

mrCobledis strofebs qmnis, zogjer ki — gancalkevebul<br />

ortaepeds. sakmarisia iTqvas, rom poetis pirveli ori,<br />

sakmaod mozrdili leqsi (`Cemi qveynis oqroyana~ da `Cemi<br />

samSoblo~) gariTmvis am wess mihyveba mTlianad.<br />

poeti amiT iwyebs (1936 w.) da amiTve amTavrebs (1943 w.):<br />

26<br />

saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />

siyvarulis, leqsis, sadRegrZelos enav.<br />

(`qarTuli ena~)<br />

zogjer orjerad riTmaSi samjeradia CarTuli (aaa), rac<br />

kidev ufro iSviaTia qarTul riTmologiaSi da es CarTva<br />

Sinaarsobrivadaa motivirebuli:<br />

Cemi samSoblo qveyana ra lamazia, ra kargi,<br />

ca-firuz, xmeleT-zurmuxti, nairferebad naqargi.<br />

(`Cemi samSoblo~)<br />

amis Semdeg avtori, wesiT, axal riTmaze unda gadasuliyo,<br />

magram `ca-firuz, xmeleT-zurmuxtma~ akaki moagona da<br />

mesame striqoni da riTmis mesame wevric CarTo:<br />

tkbilia rogorc rusTveli, tkbilia rogorc akaki.<br />

ortaepedidan samtaepedze gadasvla ara mxolod Sinaarsobrivad,<br />

ritmuladac mouxda leqss.<br />

msgavsi viTarebaa zemoT xsenebul leqsSi `Cemi qveynis<br />

oqroyana~. poeti ubrundeba riTmas: ielebo-jielebo. ganmeorebisas<br />

striqonTa Sinaarsic Secvala da mesame striqonic<br />

miumata axali sariTmo sityviT:<br />

vardebo da yvavilebo, bardebo da ielebo,<br />

axovano vaJkacebo, uSiSaro jielebo,<br />

kolxelebo, qarTlelebo, kaxelebo, mTielebo.


zogjer erTriTmiani ortaepedebi periodulad aris Car-<br />

Tuli orriTmiani katrenis strofebSi. aa-s da abab-s monacvleobis<br />

kargi nimuSia `bardnala~. igi 19 strofisagan Sedgeba,<br />

romelTagan 12 katrenia da 7 ortaepedi. pirvel sam katrens<br />

erTi ortapedi mosdevs. Semdeg zedized eqvsjer katrenebisa<br />

da ortapedebis kanonzomieri monacvleoba gvaqvs:<br />

erTi erTze. bolo ori strofi isev katrenia.<br />

sxva RirsebebTan erTad, `bardnalas~ es strofuli da<br />

riTmuli simetriac amSvenebs.<br />

isic xdeba, rom ortaepedidan katrenze gadasuli strofi<br />

xan intervalriTmiania (xaxa), xan ki jvaredinad iriTmeba<br />

(abab). asea, kerZod, usaTauro leqsSi `***me miyvars, roca<br />

yanaSi gaxval~. igi orjeradi riTmiT iwyeba:<br />

me miyvars, roca yanaSi gaxval<br />

da mogagebebs simindi laxvars.<br />

gadadis katrenis intervalriTmian strofze:<br />

kargia, roca yanaSi gaxval<br />

da dilis cvariT gailumpebi.<br />

Tu es erTxelac ar gangicdia,<br />

sityvis uTqmelad daiRupebi.<br />

amas isev katreni mosdevs, oRond jvaredinriTmiani. Semdeg<br />

kvlav intervalriTmiani katrenebia da leqsi Tavdeba<br />

ortaepediT, riTac daiwyo.<br />

es monacvleoba leqsis ritms acocxlebs.<br />

lado asaTianis leqsebSi sagrZnobia SidariTmebis simravle,<br />

magram ara Caxruxaulisa da besikuris tipisa (mudmivi,<br />

savaldebulo), aramed nebismieri SidariTmebisa, rac<br />

rusTvelma daakanona. igi moulodnelad, ucabedad, zogjer<br />

TiTo nimuSis saxiT CaerTveba boloriTmian leqsSi,<br />

gaielvebs da gaqreba.<br />

SidariTmis saxeebidan gvxvdeba cezuruli, winacezuruli,<br />

kiburi da SuariTmebi.<br />

grZelsazomiani striqonebi poets damatebiTi riTmisken<br />

ubiZgebs da mosazRvre cezurebTan riTma Cndeba:<br />

yuri daugdeT, aspinZis adgilis deda CurCulobs,<br />

Tu rogor gavumaspinZldiT, rogor gaerekeT urjulo.<br />

(`aspinZis~)<br />

27


alada am ortaepediT iwyeba da igi ucvlelad meordeba<br />

pirveli ori nawilis boloSi. baladis dasasruli gansxvavebulia,<br />

oRond SuariTma rCeba:<br />

28<br />

yuri daugdeT, grZneuli adgilis deda CurCulobs,<br />

wyalma waiRo wyeuli, Semoseuli urjulo.<br />

keTilxmovanebis TvalsazrisiT lado asaTianis `aspin-<br />

Zas~ saerTo aqvs besikis poemasTan `aspinZis omzed~. orive<br />

dasawyisSive iqcevs yuradRebas. besikis Cinebul aliteracias:<br />

`aspinZis miwa giwamebs~ ladom aseve sityva aspinZaze<br />

agebuli Cinebuli SidariTma daupirispira: aspinZis _<br />

gavumaspinZldiT.<br />

SuariTmiT iwyeba `manana orbelianis suraTze~:<br />

Sen, Saosano, SavTvalav, Sav samareSi gZinavs,<br />

jer kargad arc ki gamTbara Cemi patara cira.<br />

da SuariTma kidev orjer gamoaSuqebs, erTxel _<br />

samjeradic:<br />

minda, rom Senebr elavdes da iyos SenisTana,<br />

samSoblosaTvis lelavdes, sanam hxedavdes — manam,<br />

minda, rom Senebr keravdes is saqarTvelos alams.<br />

xSiria cezuruli riTmebi. striqonis Suaweli bolosTan<br />

iriTmeba:<br />

mdidrul kedlebze elavda indoeTi da elada.<br />

(`basianis brZola~)<br />

igi moklesazomian leqsebSic gvxvdeba:<br />

ixureba jixurebad.<br />

(`cixis sizmari~)<br />

SidariTmas garkveuli kompoziciuri funqciac aqvs.<br />

zogjer leqsSi striqoni sagangebod gauriTmavadaa datovebuli<br />

da mis kompensacias SidariTma axdens (`basianis<br />

brZola~).<br />

analogiuria `Cemi qveynis oqroyanas~ boloriTmidan gamovardnili<br />

SidariTmiani striqoni: `fiWvis tyeo, fiWvis<br />

tyeo, nislebi rom itvirTeo~.


omis aRweris dros `basianis brolaSi~ drodadro CaerTvis<br />

winacezuruli riTma. gagrZelda-gaZnelda (`omi gagr-<br />

Zelda gaZnelda~) da Txroba ufro dinamikuri da mimzidveli<br />

xdeba.<br />

imave `basianis brZolaSi~ striqons akeTilxmovanebs<br />

uneblie SidariTma: mxargrZelsa-qar-cecxliT:<br />

sisxli moawva mxargrZelsa, guli qar-cecxliT aevso.<br />

rogorc vxedavT, lado asaTianis SidariTmebi did rols<br />

asrulebs leqsis musikalur-kompoziciur srulyofaSi.<br />

mTavari mainc riTmis vokalia. am mxriv ki poetis riTmebi<br />

erTob daxvewilia. verc erT yru riTmas ver vipoviT. lado<br />

asaTianis dros CvenSi karga xniT damkvidrebuli iyo araidenturi<br />

riTmebi: asonansebi, konsonansebi, disonansebi.<br />

poetis riTmebi ZiriTadad araidenturia. identuri da araidenturi<br />

riTmebis urTierTSefardebisas upiratesoba aSkarad<br />

meoris mxarezea. amas daadasturebs nebismieri leqsis<br />

riTmebze dakvirveba, amitomac moswons rafiel erisTavis<br />

SeiTamaSe-mamaSens da xirimi-Wirime.<br />

asonansi Cveulebrivi movlenaa lado asaTianisTvis, xSiria<br />

disonansebic. magram gansakuTrebiT sainteresoa lado<br />

asaTiani, rogorc konsonansuri riTmis xelovani. mis TxzulebebSi<br />

30 konsonansi davTvale: niSnianebi-miSrialeben<br />

(`iliasadmi~), nabdianebi-abrialeben (`cageris bazroba~), ga-<br />

Sala-laSaris (`gaifiqreb da gagixardeba~), dagveberos-dagvaberos<br />

(`salaRobo~) da sxv.<br />

zogjer katrenis orive riTma konsonansuria:<br />

xvdebian stumrebs Tvalebmziani<br />

da oqrovani mandarinebi,<br />

eubnebian adamianebs:<br />

Cemi nayofi, modiT, inebeT!<br />

(`kolxida~)<br />

konsonansuri riTma Zalze uxdeba lados leqss. igi,<br />

rogorc mkveTri gadaxveva riTmis sworxazovani dinebidan,<br />

kargad Seesatyviseba poetis metrikas da strofikas. mxedvelobaSi<br />

maqvs sazomebisa da strofuli formebis monacvleoba.<br />

arc aliteracia-asonansis daviwyeba SeiZleba. roca<br />

`bardnalas~ pirvel strofs kiTxulob, ver amCnev, sad Tavdeba<br />

aliteracia da sad iwyeba riTma:<br />

29


30<br />

ra kargi iyo bardnala,<br />

bardnalelebis borani,<br />

vardebiani bardnari,<br />

bulbulTa naamborali.<br />

TavisTavadi sityva bardnalaa, romlis harmoniul JReradobas<br />

semantikuri datvirTvac aqvs. masSi vardi da bulbulia<br />

Serwymuli: vardis surneleba da bulbulis galoba.<br />

azri da musika erT Taiguladaa Sekruli.<br />

`bardnalas~ sxva sikeTeze adrec visaubre. igi erT-erTi<br />

gamorCeuli leqsia lado asaTianis Semoqmedebasa da, SeiZleba<br />

iTqvas, qarTul poeziaSi. aseTi siyvaruliTa da ostatobiT<br />

qarTvel poetebs Soris Tavis sofelze, albaT, aravis<br />

dauweria.<br />

aliteraciisa da riTmis erTianobas qmnis sityvis sxvadasxvagvari<br />

mimoxrac: `rom xornabujSi xornabujs eZebdes<br />

xornabujeli~ (`basianis brZola~). xornabujeli riTmis calia.<br />

burjebi-xornabujeli. analogiuria `omSi xalibur<br />

xmals vaxelebdiT~ (`qarTveli oqrosmaZieblebis simRera~):<br />

xmals vaxelebdiT-da simRereTi. anda: `hei, Tqven, aragvelebo,<br />

gaumaZRarno omiTa, Tqvens saflavebTan mosvla da muxlis<br />

modreka mominda~ (`krwanisis yayaCoebi~): omiTa-mominda.<br />

magram erTia strofidan gamocalkevebuli riTma da meore<br />

_ riTma strofis musikalur mTlianobaSi.<br />

`lodoris CanCqeris~ riTmebi onomatopeis principzea<br />

gamarTuli, CanCqeris xmaurs gadmoscems: CxrialiT-grialiT,<br />

CqafuniT-dgafuniT da sxv.<br />

gansxvavebuli viTarebaa `pirvel mWedlebSi~, sadac riTma<br />

erTnairadaa CarTuli leqsis musikalur da Sinaarsobriv<br />

konteqstSi.<br />

pirveli riTma cxenebi-xalibelebi erTgvarovania, sanaxevrod<br />

gramatikuli —eb-iT warmoebuli da karg riTmad ver<br />

CaiTvleba; magram e xmovnis ganmeoreba (or-ori e sariTmo<br />

sityvebSi) sagangebo datvirTvas iZens: zedized xuT riTmaSi<br />

e bgera monawileobs: cxenebi-xalibelebi, Zlieri-iberielni,<br />

mWedeli-gauxedneli, daJangebuli-ajanyebuli, abreSumebi-<br />

Subebi.<br />

riTmis gavleniT leqsis es monakvTi mTlianad e xmovniT<br />

aris asonansirebuli. iberielTas mosdevs sofeli da Semdeg<br />

kidev 21 e, romelic Tavisi sixSiriT, qarTul xmovnebSi yvelaze<br />

ufro gavrcelebul a-s TiTqmis utoldeba.


magram mTavari mainc sxva aris. e grZeli xmovania. qar-<br />

Tul asoTa moxazulobaSi sulxan-saba mas mSvilds adarebs:<br />

`ensa mSvildad ai bmida~ (`ra ostati asoT sxmida~). da am<br />

grZel e-s leqsSi azrobrivi datvirTva aqvs. iberielTa sofelSi<br />

maRal-maRali cxenebia, saxlebSi grZeli, TaRebamdis<br />

gaWrili fanjrebia, kedlebze TxuTmet-wyrTiani Subebia.<br />

xalibebi xalibur folads awrToben, es iaraRebi grZelia:<br />

Subi da xmali. igulisxmeba, Zveli iberielebi maRal-maRali,<br />

brge vaJkacebi iyvnen.<br />

da yvelaferi es saTaves leqsis pirveli riTmidan iRebs,<br />

rac imdenad gasaidumloebulia, rom, albaT, avtorisTvisac<br />

qvecnobieri iyo da sagangebo gaSifvris gareSe mkiTxvelisTvis<br />

auxsneli rCeba. amas mxolod leqsis siRrmeSi Caxeduli<br />

mkiTxveli grZnobs intuiturad.<br />

lado asaTianis riTmis musikalurobas mravalmarcvlianobac<br />

uwyobs xels. riTmaTa umetesoba, metruli sqemis Sesabamisad,<br />

an oTxmarcvliania, an — xuTmarcvliani.<br />

`Cemi qveynis oqroyanas~ oTxmarcvliani riTmebi aqvs: moweulo-broweulo,<br />

daserilo-dawerilo. leqsis 20 riTmidan<br />

19 oTxmarcvliania, xolo erTaderTi boloriTmis ormarcvlianoba<br />

striqonTa SigniT oTxmarcvliani cezuruli da<br />

SuariTmiT aris kompensirebuli:<br />

zvaro, zvaro jiSiano, ojaleSis jiSis zvaro,<br />

zvaro, mtevnebgiSriano, glexi kacis sanukvaro.<br />

analogiuria `sasaflao~, `qarTuli ena~ (gaumarTavTsasTumalTan)<br />

da sxv.<br />

`salaRoboSi~, romlis striqonebi sam-oTxmarcvlian<br />

muxladaa dayofili (4/4/4), TiTqmis yvela riTma oTxmarcvliania:<br />

Sadiani-dardiani, maCabeli-asafreni, SaiTanTan-dai-<br />

SanTa da sxv.<br />

ufro rTulia xuTmarcvliani riTmebiT leqsis gamarTva.<br />

xuTi marcvlis grZel manZilze Zneldeba erTnairi xmovanebis<br />

moZebna, magram lado asaTianis leqsebSi xuTmarcvliani<br />

riTma sWarbobs kidec oTxmarcvlians.<br />

xuTmarcvliani riTmebiTaa gawyobili `basianis brZolis~<br />

mTeli rigi pasaJebi:<br />

win gadaSlodaT sakuTar marjveniT napartaxevi,<br />

mzeze elavdnen lomkacTa foladis Cabalaxebi.<br />

uceb, sad iyo, sad ara, gaSeSdnen gakvirvebiTa _<br />

arwivTa gundi afrinda araqsis napirebidan.<br />

31


aranakleb sainteresoa aTmarcvlianstriqoniani strofi,<br />

romlis striqonTa naxevrebi mTlianad riTmiTa aris<br />

amovsebuli:<br />

32<br />

Tqveni qajebi da alqajebi,<br />

ia-iebis TvalTa brialiT,<br />

mTvarianSi rom daalajeben<br />

broweulisfer Tavsafrianni.<br />

(`namkaSuris wisqvilebi~)<br />

qarTuli riTmis istorias usaTauod SerCeba lado<br />

asaTianis xuTmarcliani riTmebi: niSnianebi-miSrialeben<br />

(`iliasadmi~), es alublebi-vesaubrebi (`albomidan~), ZaZa bunebas-daZabuneba<br />

(`veriko anjafariZe~), akelaptreba-da menatreba<br />

(`abasTumani~), abatonebdi-kabadonebi (`ivane javaxiSvilisadmi~),<br />

ganZi beberi-maZiebelni (`qarTveli oqrosma-<br />

Zieblebis simRera~), amorZalebi-da mokrZalebiT (`kolxida~),<br />

Zveli msmelebi-ver isvenebdnen (`gulbaT WavWavaZe~) da<br />

sxv.<br />

sainteresoa, rom lado asaTians iSviaTad aqvs Warbi<br />

riTmebi, romlebic riTmis iseT xelovanTa SemoqmedebaSic<br />

ki gvxvdeba, rogoric rusTveli da galaktionia. mravalmarcvliani<br />

riTmisken mimaval gzaze poeti mxolod xandaxan<br />

Tu Cerdeba metruli sqemisTvis Seusabamo adgilas. `Cemi<br />

qveynis oqroyanas~ (4/4/4/4) ormarcvliani an oTxmarcvliani<br />

riTmebi unda hqonoda, sammarcvliani Warbi iqneboda. qvemoT<br />

warmodgenil riTmaTa mwkrivSi mxolod erTi sammarcvliani<br />

sityvaa _ frialo da isic erTmarcvlianTanaa Serwymuli:<br />

afriano-afrialo-bageTafliano-mTav frialo-Tavsafriano.<br />

lado arasgziT ar daTanxmdeboda, rom aq mTav<br />

frialos nacvlad kldev frialo yofiliyo da oTxmarcvliani<br />

riTma sammarcvlianze Camosuliyo: afrialo-frialo.<br />

mravalmarcvlianobis dros mosalodnelia riTmis xelovnuroba,<br />

naZaladeoba, enis kanonebis darRveva. iSviaTi<br />

gamonaklisis garda, lado asaTianis riTmebi dazRveulia<br />

amgvari xarvezisagan. ilustraciisaTvis vnaxoT xuTmarcvlian<br />

riTmebze awyobili es usaTauro leqsi:<br />

vidre sikvdili gamaxvevdes bnels mosasxamSi,<br />

vidre sikvdilis Wvali gulze damesobodes,<br />

ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi,<br />

ukanasknelad, vidre Tvalni damevseboden.


ukanasknelad papiCemis gaCorknil taxtze<br />

damigeT magrad, damaxureT Savi nabadi,<br />

ukanasknelad, udrtvinvelad mamyofeT ase,<br />

vidre sikvdili SfoTian suls gaminabavdes.<br />

rogorc vxedavT, Zalze bunebrivia sikvdilis momlodine<br />

kacis gancdebi; amave dros, ar igrZnoba araviTari<br />

Zaldataneba sityvaze.<br />

davakvirdeT urTierTgariTmul striqonebs:<br />

vidre sikvdili gamaxvevdes bnels mosasxamSi.<br />

da: ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi.<br />

aseTi rTuli riTmis miuxedavad (bnels mosasxamSi — Cems<br />

oda saxlSi), motanili taepebis yvela sityva Tavis<br />

adgilzea.<br />

asevea dawyvilebul striqonSic:<br />

vidre sikvdilis Wvali gulze damesobodes.<br />

da: ukanasknelad, vidre Tvalni damevseboden.<br />

arc leqsikaa arabunebrivi, arc sintaqsi.<br />

mesame riTmas vtoveb, igi ormarcvliania, xolo meoTxe<br />

riTma: Savi nabadi-gaminabavdes Tavisuflad zis konteqstSi<br />

—<br />

damigeT magrad, damaxureT Savi nabadi.<br />

da: vidre sikvdili SfoTian suls gaminabavdes.<br />

sikvdilis win savsebiT bunebrivi moTxovnaa: papiCemis<br />

nabadi damaxureTo, iseve rogorc bavSvobisdroindel oda<br />

saxlSi damawvineTo. arc SfoTiani sulis ganabva aris<br />

uxeiro antonimi.<br />

amrigad, leqsSi moulodneli da uCveulo araferia, garda<br />

am mravalmarcvliani, musikaluri riTmebisa.<br />

sainteresoa leqsi `nadirobis Semdeg~. masSi oTxmarcvliani<br />

riTmebic gvxvdeba: gadiara-adrianad-madlianaddadianma<br />

da, warmoidgineT, eqvsmarcvlianebic. eqvsmarcvliania<br />

SidariTma: axarxardebodnen-ayayandebodnen, xolo<br />

33


oTxmarcvliani riTmis zemoT motanil oTxeuls uSualod<br />

mosdevs:<br />

34<br />

RameSi Tvalebis gadabrialebiT<br />

nadavlTan mogrovdnen Savnabdianebi.<br />

albaT, eqvsmracliani riTmis gamo, am ortaepeds poeti<br />

isev ubrundeba da mas miayolebs:<br />

pirvelad Semomxvda Cvens tyeSi kanjari,<br />

pirvelad gamityda Cems dReSi xanjali.<br />

riTma: Cvens tyeSi knjari-Cems dReSi xanjali, garda<br />

eqvsmarcvlianobisa, imiTac iqcevs yuradRebas, rom igi<br />

Sedgenilia.<br />

ase mivadeqiT Sedgenil riTmas, romelic Zalze niSandoblivia<br />

lado asaTianisaTvis.<br />

upirveles yovlisa, aRsaniSnavia misi mravalgzisoba:<br />

TiTqmis yovel meore leqsSi Sedgenil riTmas vipoviT.<br />

sagulisxmoa, rom pirveli nabeWdi leqsi `Cven kvlav<br />

movediT~ (1935 w.) Sedgenil riTmas Seicavs, Sedgenil da xuTmarcvlian<br />

riTmas: ase ulevi-aseulebi. ase rom igi imTaviTve<br />

mosdgamda lados poezias. `Cemi qveynis oqroyanaSic~, romelic<br />

aseve adrindelia, araerT Sedgenil riTmas vnaxavT.<br />

`salaRobos~ pirveli riTmebi Sedgenilia: lamazi minda-gavaziviTa,<br />

lamazi minda-darbaziviTa. gansakuTrebiT sayuradReboa<br />

elda eces-mzes da zecas.<br />

Sedgenili riTmebi orwevrianic aris: romaelebi-rom<br />

moerevi (`***rogor ar minda~) da samwevrianebic: uiaraRodguli<br />

ar aqvso (`a.v.~). ar Sevcdebi, Tu vityvi, rom am riTmis<br />

Sedgenisas lados dialeqturi aqo eqneboda mxedvelobaSi<br />

(uiaraRod-guli ar aqo).<br />

zogjer riTmis orive wevri Sedgenilia. gvxvdeba orsityvianebic<br />

da samsityvianebic: xmas wkrialas-sxva ki ara<br />

(`lxini kaxeTSi da sadRegrZeloebi~).<br />

msmeli kacebi-sveli yanwebi im mxrivac aris saintereso,<br />

rom riTmis calebi msazRvrel-sazRvrulebia, TiTqos, erT<br />

sityvad SenivTebuli mtkiced Sekruli sintagmebi. amgvarivea<br />

redifiani riTmac; wrfeli guli-cxeli guli (`salaRobo~).<br />

analogiuria: Wabuki viyav-qarbuqi viyav (`ucnobi<br />

poetis dRiuridan~).


Sedgenil riTmaTa sixSiris mizezi, ZiriTadad, mravalmarcvlovanebaa.<br />

oTx da, gansakuTrebiT, xuT-eqvsmarcvlovan<br />

riTmebSi igi riTmis SevsebiT saSualebaa. amitomaa, rom<br />

poetisaTvis erTnairad damaxasiaTebelia mravalmarcvliani<br />

da Sedgenili riTmebi. lados leqsi, uwinares yovlisa, mravalmarcvliania<br />

da Sedgenili riTmiT icnoba.<br />

lado asaTianis riTma morfologiurad Zlieria. imitomac<br />

ver Seelia igi riTmas: dagvifaravda-marabda. aseTivea<br />

marabdasTan SeuRlebuli malavda: malavda-marabda (`cxra<br />

xma xerxeuliZe~), anda: omiTa-mominda `krwanisis yayaCoebSi~,<br />

niskartiT-gisxamdiT `sarwyulebSi~ da sxva.<br />

evfoniurad sayuradReboa Sedgenili riTma `gulbaaT<br />

WavWavaZedan~ Zveli msmelebi-ver isvenebden aranakleb sainteresoa<br />

mofrologiuradac: saxeli da zmna aq qvemdebare-<br />

Semasmenelia. riTma winadadebas kravs:<br />

Candnen or mwkrivad JRal CoxebSi Zveli msmelebi,<br />

Rvino swyurodaT, Rvinis eSxiT ver isvenebden.<br />

saxeli da zmna gansakuTrebiT xSirad xvdeba erTmaneTs<br />

poema `basianis brZolis~ riTmebSi: elada-Relavda, aevsohaerso,<br />

daedgomeba-lomebma, alaparakebs-arabebs, gaSalagza-Sara,<br />

qveiTTa-SenivTda, jevardnebs-Sevardnen da sxv.<br />

sagnisa da misi moqmedebis Cveneba didad faseulia<br />

siuJetis ganviTarebisaTvis. meore poema `kolxida~, romelic,<br />

ZiriTadad, lirikulia, gamokveTili fabula-siuJetis<br />

gareSe, saxelisa da zmnis gariTmviT ar iqcevs yuradRebas.<br />

swored siuJetisa da moqmedebis gamo mosalodneli iyo,<br />

`basianis brZolas~ riTmaTa didi nawili zmnuri hqonoda,<br />

magram arc `basianis brZolaSi~ da arc, saerTod, zmnur riTmebs,<br />

romlebic erTgvarovania, poeti xSirad ar mimarTavs.<br />

erTia, metyvelebis ra nawili rasTan iriTmeba, meore —<br />

ra sityva _ rasTan. riTmis semantikas mravali kuTxe da<br />

aspeqti aqvs. epikur nawarmoebSi sayuradReboa personaJTa<br />

saxelebis riTmaSi moqceva, rac xels uwyobs personaJis<br />

xasiaTis gamokveTas.<br />

`basianis brZolis~ yvela moqmedi piris saxeli riTmaSia<br />

gatanili. Tu sxva personaJebi TiTojer iriTmebian, mTavari<br />

gmirebi — Tamari da nuqardini — oTx-oTxjer qmnian riTmas.<br />

riTmaSi vlindeba avtoris damokidebuleba personaJebis<br />

mimarT.<br />

35


pirvelad nuqardinia naxsenebi: `nuqardins gamoegzavna<br />

TamarisaTvis werili~. Soreuli SidariTmiT es personaJi<br />

imTaviTve negatiur aspeqtSia warmodgenili. zemoT motanil<br />

striqons uSualod mosdevs: `enisgan uTqmels, ukadriss<br />

iwereboda murdali~. striqonTa mezoblobaSi mkiTxveli<br />

advilad iWers riTmas: nuqardins-ukadriss. es daxasiaTeba<br />

aqve boloriTmiTac aris gamagrebuli: murdali-sulTani.<br />

Semdeg nuqardini iriTmeba sityvebTan: muqariT, uqadis, cru<br />

qadils. samive cali naTlad warmogvidgens nuqardinis<br />

xasiaTs.<br />

axla TamarTan SeriTmuli sityvebi vnaxoT. Tavani (`samefo<br />

saxlis Tavani~), naTavTavari, qamari (`saqmro qamari~),<br />

mTavari, gvirgvinosani Tamari Tavis sakadris sityvaTa<br />

garemocvaSia.<br />

riTmis calebis aseT pirdapir urTierTmimarTebas isic<br />

uwyobs xels, rom mosazRvre striqonebi iriTmeba (aa), erTis<br />

Sinaarsi uSualod gadadis meoreSi. Tumca jvaredini<br />

riTmis calebic sintaqsur wyvilebs qmnian:<br />

36<br />

am kacis colma sxva Seiyvara,<br />

ase ityvian Cemze biWebi,<br />

gamixseneben rogorc nikalas<br />

da Tbil samares daabijeben.<br />

biWebi-daabijeben qvemdebare-Semasmenelia.<br />

sariTmo sityvaTa mniSvneloba zogjer scildeba Cveulebriv<br />

gagebas da metaforuli azrovnebis xasiaTs iZens.<br />

metaforiT iwyeba `cxra Zma xerxeuliZe~: `es gafrenili<br />

fafari Tu mSobliuri nislia~. sariTmo sityva nisli —<br />

umxedrod mitovebul xerxeuliZeTa cxenebis awewili fafaria.<br />

riTmis _ ZaZa bunebas-daZabuneba _ pirveli calic<br />

metaforaa: `roca giyureb Sav samoselSi, vxedav, Caucvams<br />

ZaZa bunebas~. metaforuli gamoTqmaa: `wuxils waiRebs qnari<br />

da striqonebad daqsovs~ (`im silamazes warsuls~). igi<br />

galaktionis `mTawmindis mTvaris~ reminiscenciaa: `mwuxarebiT<br />

Semosili SeRamebis qnari qrolviT iwvevs cisfer landebs<br />

da xeebSi aqsovs~. amas kidev ufro naTels xdis riTmebis<br />

damTxveva: qnari-wynari, aqsovs-maxsovs. galaktioniT<br />

iyo STagonebuli. Tavi mis Segirdad miaCnda. mas uTxra: `Sena<br />

xar lqsis meored mosvla~ (`galaktioni~). Tumca am SemTxvevaSi<br />

lados striqonebi mainc inarCuneben damoukideblobas.<br />

mainc sxvaa: qnaris mier wuxilis striqonebad daqsova.


iTmis xelovanma kargad icis riTmis fasi da Tavis<br />

gamorCeul riTmebs, umetesad, striqonebis TanxlebiT,<br />

leqsSi imeorebs. ase meordebian leqsebis Tavsa da boloSi:<br />

es alublebi-vesaubrebi, ZaZa bunebas-daZabuneba, dagvifaravda-marabda,<br />

`bardnalas~ mTeli strofi Tavisi riTmebiTa<br />

da aliteraciiT.<br />

me mxolod riTmis samzeridan Sevxede lado asaTianis<br />

poezias. suraTi mimzidvelia. aseve mimzidveli iqneba igi<br />

farTo gadasaxedidan: versifikacia mTlianad, poeturi<br />

saxeebi, leqsis kompozicia, Temebi da motivebi.<br />

darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom lado asaTianis saxiT<br />

Cven didebuli poeti gvyavs.<br />

lado asaTianze fiqrisas nikoloz baraTaSvilis<br />

aCrdili wamoimarTeba. saukune aSorebdaT erTmaneTs. orive<br />

17 wels daibada. erTi XIX saukuneSi, meore _ XX-Si. orivem<br />

cota xans icocxla: erTma 27 weli, meorem _ 26. magram am<br />

mcire droSi orivem bevris gakeTeba SeZlo.<br />

baraTaSvilis xateba sicocxlis Tanamgzavrad dahyveboda:<br />

`Sen STamagone poezia _ leqsis unari~ (`nikoloz<br />

baraTaSvilisadmi~). Tumca Tavad gansxvavebuli stilis<br />

poeti iyo: sariTmo sityva merani yoraniT ki ar daakoWla,<br />

JReraniT gamarTa (merani-JRerani), kargad grZnobda bara-<br />

TaSvilis sidiades: `Seni striqoni, saakaZis xmaliviT basri,<br />

welTa qrolvaSi arasodes daiJangeba~. baraTaSvilis leqsis<br />

zusti daxasiaTebaa: basri striqoni.<br />

Tavisi Tavis mimarT guramiSviliviT mokrZalebuli iyo:<br />

`am uxeiro leqsebis garda ras gavukeTeb me saqarTvelos~<br />

(`Tqven geubnebiT, Zmebo, mgosnebo~). am striqonebis avtors<br />

ukve dawerili aqvs: `lxini kaxelebTan~, `me miyvars, roca<br />

yanaSi gaxval~, `rusTavelis prospeqti~, `albomidan~, `amisi<br />

qmari~, `ar vici, ase ram Semayvara~, `krwanisis yayaCoebi~,<br />

`nadirobis Semdeg~, `cageris bazroba~, `anderZi~, `bardnala~<br />

da dasaweri: `ucnobi poetis rveulidan~, `***rusTvelis<br />

prospeqtze siaruli~, `gulbaaT WavWavaZe~, `cxra Zma xerxeuliZe~,<br />

`aspinZa~, `basianis brZola~ da sxv.<br />

amden poetur Sedevrs bevr mravaltomian avtorTan ver<br />

ipovi.<br />

37


38<br />

Tamar barbaqaZe<br />

akaki xinTibiZe _ lado asaTianis leqsis<br />

mkvlevari<br />

erTi weli miiwura batoni akaki xinTibiZis gardacvalebidan.<br />

2009 wlis 6 Tebervals batoni akakis 85 wlisTavi unda<br />

aRgveniSna mis naTesavebs, megobrebsa da mowafeebs. gadavwyviteT,<br />

es mniSvnelovani TariRi swored maisis damlevs,<br />

leqsmcodneobis ukve tradiciadqceuli samecniero sesiis<br />

dRisaTvis dagvemTxvia da, Tanac, batoni akakis didi xnis<br />

naocnebari wignis: `qarTuli leqsis istoriisa da Teoriis~<br />

pirveli egzemplarebic wargvedgina sazogadoebisaTvis. ...<br />

xuTiode wlis winaT, rodesac batoni akakis me-80 wlisTavis<br />

iubiles aRvniSnavdiT, batoni akakis daJinebuli TxovniT,<br />

mecnieris axalgamocemuli wignis `versifikaciuli narkvevebis~<br />

ganxilvas mivuZRveniT es dRe. misTvis sakuTar Tavze<br />

sayvareli da mniSvnelovani qarTuli leqsi, misi saidumloebis<br />

kvleva da amocnoba, qarTveli poetebis versifikaciuli<br />

ostatobis dadgena iyo, amitomac Tavisi dabadebis dRis<br />

uZvirfases saCuqrad qarTul leqsze saubars miiCnevda.<br />

sayvareli moZRvris am survilma gvibiZga, rodesac batoni<br />

akakis wlevandeli, saiubileo wlis aRniSvna qarTuli<br />

leqsis dauRalavi mkvlevris sicocxlis ukanaskneli wlebis<br />

yvelaze didi gatacebis — lado asaTianisadmi miZRvnili<br />

samecniero sesiiT gadavwyviteT.<br />

2002 wels akaki xinTibiZem monografia `qarTuli riTmis<br />

istoria~ daasrula lado asaTianis riTmaze dawerili gamokvleviT,<br />

romelic imave wlis Jurnal `mnaTobSi~ gamoqveynda<br />

saTauriT: `riTma lamazi oqros fasia~. mkiTxveli<br />

kargad icnobs am SesaniSnav werils.<br />

monografiaSi ganxilulia qarTuli riTmis genezisi, misi<br />

klasifikacia da gaanalizebulia: CaxruxaZis, rusTavelis,<br />

guramiSvilis, besikis, romantikosebis, galaktionisa da<br />

lado asaTianis riTma. garda amisa, mimoxilulia qarTuli<br />

riTmis xasiaTi rusTvelidan guramiSvilamde: Teimuraz I,<br />

arCili, vaxtang VI, mamuka baraTaSvili da romantikosebidan<br />

galaktionamde (rafiel erisTavis, ilias, akakis, vaJafSavelas<br />

riTma).


monografiaSi cnobili qarTveli poetebis riTmebi yvela<br />

parametris mixedviT aris daxasiaTebuli (fonika, adgilmdebareoba,<br />

grZlioba, agebuleba, morfologia). zogjer riTma<br />

ganxilulia leqsis mTlian konteqstSi (baraTaSvilis,<br />

galaktionis, lado asaTianis riTma).<br />

sagangebod gvinda aRvniSnoT, rom lado asaTianis riTmas<br />

am mniSvnelovani monografiis 16 gverdi eTmoba, odnav<br />

naklebi galaktionis riTmaze daweril TavTan SedarebiT, 2-<br />

3 gverdiT ki metia guramiSvilis riTmisadmi miZRvnil monakveTTan<br />

SedarebiT. amgvarad, Tvalis erTi SevlebiTac ki<br />

Cans, Tu raoden bevri dakvirvebis safuZveli miucia lado<br />

asaTianis leqss mecnierisaTvis. Tamamad SeiZleba iTqvas,<br />

rom akaki xinTibiZis monografiis mixedviT, qarTuli riTmis<br />

istoriaSi lado asaTianis riTma galaktionis riTmis gverdiT<br />

imkvidrebs adgils.<br />

batoni akakis azriT: `lado asaTiani riTmis poetia da es<br />

tituli man riTmis saukuneSi moipova _ galaktionis,<br />

abaSelis, griSaSvilis, valerian gafrindaSvilis da riTmis<br />

sxva gamoCenil xelovanTa gverdiT, poeturi moRvaweobis<br />

sul eqvsi wlis manZilze~. iqve mkvlevari aRniSnavs, rom<br />

lado asaTianis 114 leqssa da or poemaSi gariTmvis 17<br />

kombinacias vxvdebiT.<br />

am gamokvlevis daweris Semdeg batoni akaki xSirad imeorebda,<br />

kolegebsa da megobrebTan leqsze saubrisas, lado<br />

asaTianis sityvebs galaktionze: `Sena xar leqsis meored<br />

mosvla~ (`galaktions~) da aRniSnavda, lados Tavi galaktionis<br />

Segirdad miaCndao.<br />

lados riTmaze daweril gamokvlevaSi akaki xinTibiZe<br />

wers: `riTmis xelovanma kargad icis lamazi riTmis fasi da<br />

Tavis gamorCeul riTmebs, umetesad striqonebis TanxlebiT,<br />

leqsSi imeorebs; ase meordeba leqsis Tavsa da boloSi: es<br />

alublebi-vesaubrebi, ZaZa bunebas _ daZabuneba, dagvifaravda-marabda,<br />

`bardnalas~ mTeli strofiT, Tavisi riTmebiTa<br />

da aliteraciiT.<br />

lado asaTianis riTmaze dawerili monakveTis bolos<br />

akaki xinTibiZe wers: `me mxolod riTmis samzeridan Sevxede<br />

lado asaTianis poezias. suraTi mimzidvelia. aseve mimzidveli<br />

iqneba igi farTo gadasaxedidan: versifikacia mTlianad,<br />

poeturi saxeebi, leqsis kompozicia, Temebi da motivebi.<br />

darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom lado asaTianis saxiT<br />

Cven didi poeti gvyavs~.<br />

39


leqsmcodneobis III samecniero sesiis Tematikac dadasturebaa<br />

qarTuli leqsis versifikaciis cnobili mesaidumlis<br />

mier moniSnuli sakiTxebis problemurobisa. lado<br />

asaTianis poeziis kvleva, rogorc Cans, Rrmavdeba da met<br />

interess imsaxurebs Tanamedrove filologTa mxridan.<br />

aqve gvinda, Svidi wlis winandeli, 2002 wlis 2 oqtombris<br />

oqmis amonaweri gagacnoT; imdroindeli, rodesac batonma<br />

akakim zemoxsenebuli naSromi gaacno kolegebs: batonma<br />

roland beriZem ase Seafasa momxseneblis gamokvleva: `moxaruli<br />

var, rom movismine maRalprofesiul doneze Sesrulebuli<br />

naSromi. saWirod mimaCnia, lado asaTianis riTmaze<br />

msjelobisas yuradReba gamaxvildes ara mxolod mis poezia-<br />

Si, aramed, zogadad, qarTuli leqsis istoriaSi jerjerobiT<br />

erTaderT Tormetmarcvlovan pantoriTmaze:<br />

40<br />

`gafantuli faris mTaze dajanReba<br />

da qarTuli faris farze dajaxeba~.<br />

levan bregaZem aRniSna. `uaRresad saWiro da sasargeblo<br />

naSromia `qarTuli riTmis istoria~ ara mxolod profesionalebis,<br />

aramed poeziis moyvarulTaTvis. Tvalwin iSleba<br />

riTmis mTeli, mravalsaukunovani istoria. rac Seexeba<br />

lado asaTianis sariTmo wyvils: `es alublebi-vesaubrebi~,<br />

ar unda iyos winaaRmdegobrivi azrobriv logikasTan.<br />

ganyofilebis gamgem Teimuraz doiaSvilma ase Seafasa<br />

lado asaTianis riTmis Taobaze batoni akakis gamokvleva da,<br />

saerTod,imdRevandeli sxdoma: `...lado asaTianis sariTmo<br />

wyvili: `dagvifaravda//marabda~ ar arRvevs azrobriv logikas;<br />

Tu gavixsenebT niko berZeniSvilis azrs, rom: `qarTvel-<br />

Ta mraval gamarjvebas ametebs marabda~. amave dros, vfiqrob,<br />

striqoniT: `Torem mters isic ki SeaSinebs~ _ Semzadebulia<br />

marabdis xseneba. gamoyenebulia hiperbola.<br />

akaki xinTibiZis naSromisadmi gamovlenili kolegaTa<br />

cxoveli interesi dadasturebaa imisa, rom avtorma, unikalurma<br />

pirovnebam, romelic 50 wlis manZilze iRvwis qarTuli<br />

leqsmcodneobis ganviTarebisaTvis, amJamadac imgvari<br />

naazrevi warmoadgina, romlis Seqmnac mniSvnelovani movlenaa<br />

Cveni filologiuri mecnierebisaTvis da romlis gamoqveynebac<br />

saSuri saqmea~.<br />

batoni akakis arqivSi daculia yvela is Canaweri, miZRvna,<br />

Tu SeniSvna, romelic kolegebs, megobrebs gadauciaT, gauziarebiT<br />

am gamorCeulad faqizi da keTilSobili pirovnebi-


saTvis. mravalTagan erT-erTi gansakuTrebiT Zvirfasia<br />

CvenTvis dRes, radgan igi swored zemoxsenebul, sayurad-<br />

Rebo monografias exeba: 2000 wlis 4 oqtombers batonma<br />

akaki xinTibiZem zemoxsenebuli gamokvlevis `qarTuli riTmis<br />

istoriis~ I monakveTi waikiTxa. naSromis kiTxvis dasrulebisas<br />

nino darbaisels leqs-strofi gadaucia misTvis:<br />

`riTmas ixilavs<br />

kako batoni —<br />

_ RaRadiT, mReriT<br />

maRldeba toni~.<br />

mesame-meoTxe striqonebi kiburad irTimeba da riTma<br />

ikiTxeba. baton akakis miuweria am miZRvnisaTvis. `Cemi moxsenebis<br />

wakiTxvis dRe~.<br />

...ase iyo TiTqmis yovelTvis: batoni akakis moxsenebis<br />

wakiTxvisa Tu misi dabadebis dRe aucileblad qarTuli<br />

leqsis zeimad, riTmis dResaswaulad unda gadaqceuliyo da<br />

dauviwyari gamxdariyo.<br />

madlobas vuZRvni baton elguja xinTibiZes, romelmac<br />

batoni akakis arqivze muSaobis saSualeba momca. mecnieris<br />

arqivSi daculia mis mier me-80 wlisTavis saiubileo saRamoze<br />

warmoTqmuli samadlobeli sityvis Canaweri: `sakuTar<br />

Tavze ra unda vTqva. vaJa-fSavelas striqons gavixseneb: `ar<br />

mibobRia dabla qvemZromad~. am didi xnis manZilze arc<br />

aravin damiCagravs da arc aravisTvis kudi miqnevia.<br />

mudam Tan damyveboda leqsi da siyvaruli. siyvaruli<br />

moyvasisa, saqmisa, rasac akeTeb da is siyvarulic, rogorc<br />

`mwuxare grZnoba civi sisovlis~.<br />

isev da isev madlobas gwiravT yvelas~.<br />

marTlac, baton akaki xinTibiZes mudam Tan dahyveboda<br />

`leqsi da siyvaruli~ iseve, rogorc lado asaTiani wers erT<br />

kerZo baraTSi megobars: `...leqsad qceuli var da leqsad gesityvebi~.<br />

...esec gangebis nebaa, rom `leqsad qceuli~ da<br />

`leqsiT mosiarule~ kacebs saqarTveloSi erTad moixseniebdnen<br />

samaradisod!<br />

26.V.2009.<br />

41


42<br />

lado asaTiani<br />

(literaturuli portreti)<br />

zaza abzianiZe<br />

dRes Zneli warmosadgenia, rom erTi romelime poetiT<br />

gataceba mTeli TaobisaTvis cxovrebis iseTive ucilobel<br />

niSnad gadaiqces, rogorc vTqvaT _ bavSvobaSi Cutyvavilis<br />

gadatana. magram omisSemdgomi TaobisaTvis es marTlac ase<br />

iyo, da poeti, romlis siyvarulic lamis savaldebulod<br />

iTvleboda _ lado asaTiani gaxldaT.<br />

imisaTvis, rom am, adre Caferflili poetis striqonebs<br />

miRma ufro mkafiod davinaxoT maTi avtori, modiT, pirvel<br />

yovlisa, mis siWabukisdroindel megobars movusminoT:<br />

`lados boboqaro suli da unazesi grZnoba hqonda, _ igonebda<br />

lados Tanakurseli quTaisis pedinstitutSi da yvelaze<br />

axlobeli adamiani studentobis wlebSi, mixeil alavi-<br />

Ze, _ bedma mas yvela sikeTe rodi uwyaloba. bunebam misTvis<br />

ubadlo niWi ar daiSura da xangrZlivi sicocxle ar gaimeta.<br />

lado wuTisoflis iSviaTi stumeri iyo.<br />

kvlavac cxadad warmomidgeba tanmaRali da gamxdari<br />

Zmadnafici naTeli SubliT da metyveli TvalebiT, gulficxic<br />

da gulTbilic, enabrgvilic da enamaxvilic.<br />

vigoneb maxlobels: poeziaze Seyvarebuls, sanTeliviT<br />

anTebulsa da gamqrals.<br />

vaJkacobaSic Sesuli lado bavSviviT saTuTi da misaferebeli<br />

iyo~ (mogonebebi: 1987: 10).<br />

lados cxovrebis gariJraJs axla ukve misi umcroso<br />

dai igonebda, medea:<br />

`leCxumSi, bardnalaSi iyo erTi saxloba, romelsac<br />

guju asaTianis saxloba erqva.<br />

gagrZelda sicocxle, mohyva melqisedeq asaTiani, kaci<br />

marTali, moyvasis moyvaruli, hyavda erTguli da Wkviani<br />

meuRle, iseTi, rogorsac yvela darbaiseli qarTuli ojaxi<br />

moixdens da inatrebs.<br />

yvelaferi kargad aewyo: jer quTaisSi muSaobdnen maswavleblad,<br />

SeeZinaT ori vaJi da erTi qali; gavida xani,<br />

dabrundnen bardnalaSi, mSoblebi skolaSi muSaobdnen, ufrosi<br />

Svili _ lado cageris sasoflo-sameurneo teqnikumSi


swavlobda, momdevno _ gogita da mediko bardnalis<br />

Svidwlian skolaSi.<br />

duRda sicocxle ojaxSi.<br />

ladom teqnikumi daamTavra, swavla gaagrZela quTaisis<br />

pedagogiur institutSi, ardadegebze Camodioda sofelSi.<br />

zamTris dReebSi guzguzebda buxarSi cecxli, iwvoda<br />

nariyala, nariyala biWebis _ ladosa da gogitas Segrovili<br />

riyeze, cxeniswylis napirze.<br />

...hyvebodnen Zvelsa da axals. mamas uyvarda aTasjer wakiTxulis<br />

kidev wakiTxva. xan vis amoiCemebda da xan vis. gadmoiRebda<br />

grigol orbelians da ise kiTxulobda, gegonebodaT<br />

es-esaa axla naxa pirvelado. miuxedavad imisa, TiTqmis<br />

zepirad icoda Cveni klasikosebi, mainc wigns moiTxovda da<br />

kiTxulobda: ase sxva madli aqvso, _ ityoda. yvelas Tavisi<br />

salocavi hqonda da yvelasi erTi iyo — yvelaferi lamazi da<br />

maRali Tavis qveynisa. Cven visxediT da vusmendiT. lado<br />

gatacebiT ismenda ufrosebis saubars...~ (mogonebebi 1987:<br />

33-34).<br />

kacs Tu zegardmo nebiT poeturi niWi aqvs momadlebuli,<br />

amaze ukeTess garemos ver inatrebs. unda iTqvas, rom garemo<br />

lados Cinebuli hqonda studentobis drosac: gaWirvebiT ki<br />

uWirda, magram _ vis gaakvirveb 30-iani wlebis quTaisSi<br />

gaWirvebiT?! (miT umetes, studentis). erTmaneTis gverdSi<br />

udganan, ukanasknel fuls wignebSi aZleven, paTetikurad<br />

kiTxuloben mowonebul leqsebs (sxvisas da Tavisas) da<br />

wlebis Semdeg, im, SeWirvebul studentur yofas ixseneben,<br />

rogorc cxovrebis yvelaze lamaz da romantikul periods.<br />

lado asaTianis xasiaTis, Cvevebis, `yoveldRiuri~ yofis<br />

Canaxatebi, mexsierebaSi saTuTad aRbeWdili da Semdgom, ukve<br />

mogonebebis wignSi Tavmoyrili (`Wabukebi darCnen marad~)<br />

mweral nika agiaSvils ekuTvnis. amave wignma Semogvinaxa<br />

poetTa am wris _ mirza gelovanis, aleqsandre sajaias,<br />

giorgi nafetvariZis da maT megobar literatorTa<br />

portretebi.<br />

nika agiaSvili 1933-1938 wlebSi, quTaisSi, gazeT `stalinelis~<br />

TanamSromeli gaxldaT. swored aq, am gazeTSi daibeWda<br />

lado asaTianis pirveli leqsebi. terenti granelisa<br />

Tu niko samadaSvilis debiutisa ar iyos, aqac, am SemTxvevaSi,<br />

pirveli publikacia savsebiT Seesatyviseboda gazeTis<br />

dasaxelebas da marto saTaurebiTac rom vimsjeloT, aranair<br />

imeds ar badebda axali talantis movlinebisa. saTaurebi<br />

ki yovlad trivialuri iyo: `stalinelis~ 1935 wlis 15 oq-<br />

43


tombris nomerSi Sesdgeba lados debiuti leqsiT _ `Cven<br />

kvlav movediT~; amas mohyva momdevno wlis 25 Tebervals gamoqveynebuli<br />

`Tebervlis dila~; mere kidev _ `berdias sim-<br />

Rera beladze~ da a.S.<br />

am fasadis mixedviT rom emsjela visme, XX saukunis 20-<br />

30-iani wlebis sabWoTa skolis kidev erT `produqts~ da<br />

socrealizmis qarTvel mimdevarTa axal cvlas unda misalmeboda.<br />

SesaZloa, Tavdapirvelad, asec iyo...<br />

magram, aba vnaxoT, ra leqsebs gadaarCevs lado eqvsi<br />

wlis Semdeg, Tavisi nanatri poeturi krebulisaTvis `winaprebi~:<br />

`wignis (`winaprebis~) gegma da `proeqti~ ukve mofiqrebuli<br />

maqvs, _ wers igi 1942 wlis seqtemberSi frontze myof<br />

nika agiaSvils, _ wigni ar iqneba didi, zomiT Zalze patara<br />

_ Sig moTavsdeba sul 16 leqsi: `salaRobo~, `cxra Zma xerxeuliZe~,<br />

`qarTveli oqrosmaZieblis simRera~, `aspinZa~, `gulbaaT<br />

WavWavaZe~, `krwanisis yayaCoebi~, `cixis sizmari~, `qar-<br />

Tuli ena~, `basianis brZola”, `manana orbelianis suraTze”, `babuaCemi~,<br />

`bardnala~, `saqarTvelo iyo maTi saocnebo saxeli~,<br />

`pirveli mWedlebi~, `sarwyuli~, `ivane javaxiSvilisadmi~...<br />

aqedan iqneb ori-sami amoviRo da sxva romelime Cavumato,<br />

iqneb, zogi vinmes ar moewonos da man amoiRos, _ vin<br />

icis!<br />

yda sul ubralo da sada eqneba. wigns zizil-pipiloebi<br />

rad unda, Sig mxolod kai-kai leqsebi iyos!... Torem, Tu Tavad<br />

ar vargxar, rac unda gasteno..., mainc ar gamova `pasternakuli~...<br />

Tu cocxali davrCi da Senc cocxals momiswari,<br />

roca Camoxval, kai lamaz wigns dagaxvedreb...<br />

mgoni ar iqneba cudi. vinZlo misma gamosvlam cota suli<br />

momaTqmevinos, gamaxalisos da es xanmokle da uRimRamo<br />

sicocxle odnav gamixangrZlivos. esaa Cemi imedi da kidev<br />

bevri ram am qveyanaze, rac masuldgmulebs da sicocxlis<br />

siyvaruls ar mikargavs~ (asaTiani 1972: 351).<br />

ar aris advili am werilis kiTxva. miT umetes, Tu ici,<br />

rom lado kidec eRirsa da kidec ver eRirsa am wignis gamosvlas:<br />

eRirsa im gagebiT, rom ukve xelT hqonda ramdenime<br />

saavtoro egzemplari (da daariga kidec _ Tavisda saubedurod!),<br />

magram... raRac uxilavi meqanizmi amoqmedda da `winaparTa~<br />

mTeli tiraJi ganadgurda...<br />

aq, am Zveli istoriis gadevneba aRarc Rirs, sxva ram ufro<br />

mniSvnelovania dRevandeli gadasaxedidan: TviT lados<br />

feriscvaleba im ramdenime weliwadSi, bedma rom mouzoma<br />

44


esodeni siZunwiT, im gardasaxvis, quTaisSi rom iwyeba da<br />

TbilisSi mTavrdeba poetis sicocxlesTan erTad...<br />

quTaisSi dabruneba mogviwevs: ai, erTi yofiTi, magram<br />

bevrismTqmeli Canaxati: “im dros lado quTaisis sadgurTan<br />

cxovrobda _ ZerJinskis quCaze, 35-e nomerSi, erT patara<br />

Raribul `kolofSi~. kuTxeSi midgmuli sawoli, magidaze<br />

dawyobili wignebi da Jurnal-gazeTebi, ubralo mowafuri<br />

sawer-kalami da Zabriani samelne, kedelze gakruli vaJasa da<br />

baironis fotosuraTebi, iqve _ calfa lursmanze _ wiTelarSiebiani<br />

tilos pirsaxoci, lurji kepi da JRali kurtaki,<br />

_ es iyo mTeli misi avladideba~ (agiaSvili 1961: 114).<br />

da, rogorc bunebrivi gagrZeleba am citatisa, ukve TviT<br />

lados portreti imave wignidan _ `Wabukebi darCnen marad~:<br />

`erT zamTarSi sul edgar pos, Selisa da verlenis wignebs<br />

kiTxulobda. jibeebSi xelCawyobili, iRliaSi amodebuli<br />

wigniT, yelze kaSnSemoxveuli da TavSiSveli, dadioda qu-<br />

CebSi da neli xmiT, marcval-marcval, RiRinebda sayvarel<br />

avtorTa leqsebs. amisTvis igonebda sxvadasxvagvar sakuTar<br />

motivs, erT xans sul akakis leqsebs imeorebda, sxva dros _<br />

baraTaSvilis `SeviSrob cremlsa~ da `damqrola qarman sastikman~.<br />

ramdenime kviras rusulad, TiTqmis sruliad umotivod<br />

dudunebda blokis striqonebs:<br />

`Ночь, улица, фонарь, аптека,<br />

Бессмысленный и тусклый свет.<br />

Живи еще хоть четверть века,<br />

Все будет так – исхода нет!<br />

Умрешь – начнешь опять сначала<br />

И повторится все как встарь:<br />

Ночь, ледяная рябь канала,<br />

Аптека, улица, фонарь~.<br />

(agiaSvili 1961: 71)<br />

aris raRac sulisSemZvreli lado asaTianis leqsebisa da<br />

biografiis erTianobaSi: am Caferflil cxovrebaSi; am gaelvebul<br />

siyvarulSi; am literaturul optimizmSi, romelsac<br />

esoden ucnaurad uTavsdeboda moaxloebuli aRsasrulis<br />

winaTgrZnoba; am poetur gulaxdilobaSi, romlis miRmac<br />

erTi didi satkivari imaleboda...<br />

xdeba xolme _ grZnob adamianSi raRac gamouTqmel tkivils,<br />

raRac saidumlo dramas, romelic, SesaZloa, dakavSirebulia<br />

kidec mis TvalSisacem uiRblobasTan, magram, romc<br />

ar iyos, mainc yovelTvis mogeCveneba, rom misi cxovrebis<br />

45


fataluri Zafi, swored SenTvis ucnobi saidumloTi<br />

inaskvneba.<br />

raRac amdagvari grZnoba ibadeboda lado asaTianis<br />

leqsebis pirvelad wakiTxvisas. mxolod Semdgom aexada farda<br />

mis saidumlos da saaSkarao gaxda misi faruli tkivili:<br />

aba, warmoidgineT, ra unda xdebodes im romantiuli leCxumeli<br />

biWis sulSi, romlisTvisac uecrad sityva `dedas~<br />

tabu edeba da romelsac 1937 wels quTaisis pedinstitutidan<br />

ricxaven, rogorc “xalxis mtris” Svils.<br />

SemdgomSi lado institutSi ki aRadgines, magram es daRi<br />

_ xalxis mtris Svilisa, etyoba, sicocxlis bolomde Trgunavda.<br />

Tumca, arc imis gamoricxva SeiZleba, rom grigol<br />

orbelianis leqsebze gazrdili, es romantikuli da malemrwmeni<br />

natura, swored dedis dapatimrebam gamoafxizla da<br />

eWvi Seatanina im `mziani Tebervlis dilis~ keTilismyofelobaSi,<br />

romelzec esoden paTetikurad werda “stalinelis”<br />

furclebze. xom cnobilia, rom poetebs tragedia Zerwavs...<br />

iyo raRac mistikuri Tanxvedra imaSic, rom lado da<br />

dedamisi _ lida cqitiSvili, daaxloebiT erTsa da imave<br />

dros gardaicvalnen: sicxiT gaTanguli lado _ TbilisSi,<br />

1943 wlis zafxulSi da swored am droidan Sewyda werilebi<br />

Soreul uzbekeTSi gadasaxlebuli dedamisisagan.<br />

kidev erTi damTrgunavi simbolika: lado asaTianis biografiaSi<br />

quTaisSica da TbilisSic ZerJinskis quCaze cxovrobda.<br />

gangebas TiTqos ganzrax undoda gamoefxizlebina es<br />

gamousworebeli meocnebe.<br />

ra SeuZlia daupirispiros ulmobel sinamdviles Wabukma,<br />

romelsac xalasi poeturi niWi aqvs momadlebuli, magram<br />

aranairi cxovrebiseuli niWi ar gaaCnia; romelic xedavs<br />

RmerTisagan misTvis mzis qveS miCenil adgils, magram iq<br />

misasvlelad aucilebeli brZolisunarianoba ar yofnis?<br />

leqsi! mxolod leqss SeuZlia gauqarwylos es ukmarisobis<br />

grZnoba, brZolis Jini da gamarjvebiT Troba ganacdevinos.<br />

aseT wams, lado asaTianSi is genetikuri mexsiereba iRvi-<br />

Zebs, romelic mas Tvalwin krwanisis, marabdis, aspinZis,<br />

basianis suraTebs warmousaxavs, sulier simxneves STaberavs<br />

da Sinagan uflebas miscems _ mamulisaTvis Tavdadebul winaprebs<br />

elaparakos, rogorc TanamedroveT da Tanatolebs:<br />

46<br />

hei, Tqven, aragvelebo, gaumaZRarno omiTa,<br />

Tqvens saflavebTan mosvla da muxlis modreka mominda.<br />

SavCoxiano vaJkaco, Wriloba xom ar Segxsnia!<br />

es sisxli aris, Tu marTla 'yayaCoebis cecxlia?


SavCoxiano vaJebo, ase ram gagaxalisaT,<br />

Jriali xom ar mogesmaT oJa jurxais farisa?<br />

simRera xom ar mogesmaT patara kaxis xmalisa?<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

(asaTiani 1979: 117)<br />

axla, rodesac lado asaTianisaTvis gansakuTrebiT ni-<br />

Sandoblivi striqonebi gavixseneT, CavukvirdeT aragvelebis<br />

saflavebTan muxlmodrekil Wabuks da SevecadoT misi<br />

portreti maqsimalurad miaxloebuli iyos realur lado<br />

asaTianTan.<br />

darwmunebuli var, amiT odnavadac ar moakldeba xibli<br />

im lamaz legendas, romelic yovelTvis Tan sdevs adre wasul,<br />

TanamedroveTagan daufasebel, niWiTa da ubedobiT<br />

gamorCeul poetebs.<br />

Cven dRes mravali ramis arqonas vuCiviT da samarTlianadac.<br />

magram, ratomRac, mgonia, rom Cveni dRevandeli<br />

Znelbedoba swored imitomaa principulad gansxvavebuli<br />

lado asaTianis droindeli gaWivrebisagan da ufro Zneli<br />

gadasatanic, rom siRaribem Cvens sulebSi gadmoinacvla.<br />

cxovrebis morig dartymas dRes Cven ufro sulmokled<br />

vxvdebiT, vidre wignebis amara darCenili is Wleqiani Wabuki,<br />

esodeni mondomebiT rom aferadebda darCenil dReebs:<br />

rusTavelis prospeqtze siaruli<br />

nu momiSalos RmerTma,<br />

viyo mudam ase mxiaruli.<br />

qarTveli poeti merqvas.<br />

puris natexi da erTi litra Rvino<br />

simdidred CamiTvaleT,<br />

Tu meti vinatro an es viTakilo, _<br />

ver vnaxo samoTxis mTvare...<br />

mxolod drodadro damaretianos<br />

qaSveTis Semoxedvam _<br />

rusTavelis prospeqtze xetiali<br />

nu momiSalos RmerTma!<br />

(asaTiani 1979: 171)<br />

_ es striqonebi 1941 welsaa dawerili. ukve mesame weli<br />

iyo, rac lado TbilisSi gadmosaxlda da daojaxda kidec.<br />

ZerJinskis quCis dasawyisSi, erTi patara, ufanjrebo oTaxis<br />

kedlebma Seifares axali ojaxi _ lado, misi momxiblavi<br />

meuRle _ aniko vaCnaZe da maTi patara qaliSvili _ manana.<br />

47


Zalzed cota xans gagrZelda es ojaxuri idilia. miT<br />

umetes, rom sicocxlis bolo wlebSi lados TveobiT uwevda<br />

abasTumanSi yofna samkurnalod.<br />

da mainc, am xanmokle siyvarulma lados cxovrebas ra-<br />

Rac sruliad gansxvavebuli elferi misca, sisaTuTe da sirbile<br />

Semata mis xmas:<br />

48<br />

ra damaviwebs Sens lamaz Tvalebs<br />

ram damaviwos es alublebi!<br />

icode, roca sxva Seviyvareb,<br />

am siyvarulze vesaubrebi.<br />

vetyvi, Tu rogor gviyvarda Zvelad<br />

Cven trfialeba weregadasuli,<br />

Tu rogor gaqra ocneba yvela<br />

da mogonebad darCa warsuli...<br />

(asaTiani 1979: 109)<br />

Cveni yurTasmena ukve ise mieCvia am striqonebs, estradidan<br />

Tu teleekranidan araerTxel gameorebuls, rom, vSiSob,<br />

raRac Zaldataneba gvWirdeba maTi pirvandeli xiblis<br />

aRsaqmelad.<br />

estradis xsenebaze: lados leqsebi gamaxsenda firosmanze<br />

_ sayvareli sakiTxavi Cveni msaxiobebisa... ise mgonia, rom<br />

Tavis awewil cxovrebas lado rogorRac usadagebda<br />

firosmanis beds da `sawyali nikalas~ motivi mis poeziaSi ar<br />

gaxldaT mxolodRa uiRblo mxatvris jadoqruli niWiT<br />

aRtacebis gamoZaxili.<br />

nika agiaSvilis mogonebeSi arc es Temaa gamotovebuli:<br />

`metexis muzeumSi firosmanis gamofenas rom aTvalierebda,<br />

darbazis datoveba aRar undoda. didxans ijda skamze mSvidad,<br />

mdumared Sehyurebda kedlebze Camwkrivebul suraTebs<br />

da mxolod farTod gaRebul TvalebSi ukrToda gaoceba da<br />

sixaruli~ (agiaSvili 1961: 192).<br />

kidev erTi gamorCeuli motivi lado asaTianis poeziisa<br />

leCxumi iyo: cageri, namkaSuris wisqvilebi, is cisferi sarwyuli<br />

(axlac devs mis saxl-muzeumSi), romelic ladosaTvis<br />

mis sofelSi _ bardanalaSi gatarebuli bavSvobis uRrublo<br />

dReebis simbolod iqca da romelzec werda ise, rogorc<br />

cocxal arsebaze:<br />

man gaminaTa biliki laJvardebisken savali...<br />

aba, rogor ar miyvardes Cemi Tavgadasavali?!<br />

misma uzomo silurjem gamiRo zecis karebi


da qveyanaze sicocxle momizRo leqsis pwkarebiT.<br />

da axla, roca umweo vdgavar ufskrulis napirTan,<br />

roca cxovrebam gamTela da simWlis senma damfliTa,<br />

roca cxelebis almurSi gagiJebamde mabodebs,<br />

rasac tivebze mRerodnen, rasac wisqvilSi ambobdnen, _<br />

kvlav Sen gnatrulob, rom mkerdze sicocxlis wyali<br />

masxuro,<br />

bavSvobasaviT cisfero, mamapapuro sarwyulo!<br />

(asaTiani 1979: 169)<br />

es leqsic 1941 wliTaa daTariRebuli. aqve SevniSnav, rom<br />

im leqsebis umetesoba, romlebiTac ki darCa lado asaTiani,<br />

swored 1939-1942 wlebSia Seqmnili _ sul raRac oTxi wlis<br />

manZilze. ar vici, gaucnobierebeli iyo es amofrqveva, Tu<br />

zurgsukan nagrZnobi sikvdilis aCrdili raimes samomavlod<br />

gadadebis uflebas uspobda, magram cxadia, rom lado<br />

asaTianis SemoqmedebiT portretSi yovelTvis vgrZnobT am<br />

fatalur naZerws.<br />

lados bolo wlebze nika agiaSvili werda: `ukanasknelad<br />

avsityva gaxda da zogierTisaTvis TiTqos autanelic. bevrs<br />

erTob guldaxuruli, abezari da jiuti egona, magram lado<br />

isev gulkeTili darCa da axlo megobrebma icodnen misi<br />

gulistkivili, grZnobdnen, rom misi dReebi daTvlili iyo<br />

da bevr rames apatiebdnen niWier megobars~ (agiaSvili 1961:<br />

146).<br />

am bevr rameSi, pirvel yovlisa, lados enamware epigramebi<br />

igulisxmeda _ imdroindeli qarTuli literaturuli<br />

sazogadoebis mTeli panorama, sakmaod sarkastuli TvaliT<br />

danaxuli. CvenSi iumors ase Tu ise itanen, magram ironias<br />

aravis patieben. egebis, amiTac aixsneba ladosTan ubrad<br />

myofTa momravlebuli ricxvi.<br />

lado asaTiani 1917 wlis 14 ianvars daibada da 1943 wlis<br />

23 ivniss gardaicvala. es ori TariRi Zalzed axloa erTmaneTTan<br />

_ igi daujereblad axalgazrda wavida am qveynidan,<br />

sul 26wlisa... mTeli misi memkvidreoba, rogorc vnaxeT,<br />

wignebi da leqsebis erTi rveuli iyo... am rveulma Cems<br />

Taobas siymawvileSi asaTianebis cisferi sarwyulis magivroba<br />

gauwia _ laJvardovani sivrce gadagvixsna. SemdgomSi,<br />

karga xnis ganmavlobaSi, lados leqsebis wigni ar gadagviSlia<br />

_ jer sxva poetebi, mere ki sxva problemebi daeuflnen<br />

Cvens warmosaxvas...<br />

axla, rodesac nostalgia mogveZaleba da kvlav vubrundebiT<br />

lado asaTianis wigns, raRac SiSnarevi grZnobiT<br />

49


vkiTxulobT, radgan bolomde darwmunebulni ara varT _<br />

warixoca is Cveni siWabukisdroindeli romantizmi, Tu dar-<br />

Ca kidev misgan rame niSani... Tuki darCa, isev lado asaTians<br />

unda vumadlodeT, mas da masaviT uqrobi Sinagani cecxliT<br />

anTebul maradiul Wabukebs...<br />

damowmebani:<br />

agiaSvili 1961: agiaSvili n. Wabukebi darCnen marad. Tb.: gam-ba<br />

`sabWoTa mwerali~, 1961.<br />

asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gam-ba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1979.<br />

mogonebebi 1987: `ase ityvian Cemze...~ (mogonebebi lado asaTianze).<br />

Tb.: gam-ba “sabWoTa saqarTvelo”, 1987.<br />

50


Tamar barbaqaZe<br />

lado asaTianis soneti da trioleti<br />

akaki xinTibiZe, lado asaTianis saleqso formebze saubrisas,<br />

aRniSnavs: `lado asaTianis dros evropidan Semosul<br />

myar saleqso formebs aRar mimarTavdnen, am fonze yurad-<br />

Rebas imsaxurebs `rusTavelis samare~, romelic tipuri<br />

trioletia rva taepiT, romlis I, IV da VII striqonebi urTierTidenturia,<br />

pirveli ori taepis boloSi ganmeorebiT da<br />

ori riTmiT (abaaabab)~.<br />

lado asaTianis leqsis mkvlevars yuradReba ar miuqcevia<br />

poetis sonetisaTvis `SevCenkos samSobloSi~. es soneti<br />

arc Cems monografiaSi (`soneti saqarTveloSi~, 2008) ar aris<br />

gaanalizebuli. misi `aRmoCena~ levan bregaZis damsaxurebad<br />

unda miviCnioT, radgan swored misi redaqtorobiT gamomaval<br />

Jurnal `qarTul mwerlobaSi~ daibeWda metad saintereso<br />

publikacia: `warweriani egzemplarebi. lado asaTianis<br />

soneti da trioleti~. igi gvauwyebs, rom lado asaTianis<br />

pirvel wignSi `leqsebi~ (1940), romelic avtors simon CiqovanisaTvis<br />

uCuqebia 1941 wlis aprilSi, ipoves calke furcelze<br />

gadawerili soneti da trioleti (amJamad es wigni<br />

marika Ciqovanis diswulTan, liza gabuniasTan, inaxeba)<br />

(`qarTuli mwerloba~ 2006: 76-77). levan bregaZes did madlobas<br />

vuxdi Jurnal `qarTul mwerlobaSi~ gamoqveynebul, zemoTaRniSnul<br />

publikaciaze miTiTebis gamo, romlis gacnobis<br />

Sedegia swored Cemi es werilic.<br />

trioletis Taobaze ukve zemoT aRvniSne, soneti ki, rogorc<br />

vTqvi, dRemde aravian gauanalizebia versifikaciuli<br />

parametrebis mixedviT, Tumca igi Setanilia lado asaTianis<br />

erTtomeulSic (asaTiani 1979: 79).<br />

soneti `SevCenkos samSobloSi~ lado asaTians 1938 wels<br />

dauweria. igi ori katrenisa da ori tercetisagan Sedgeba.<br />

tercetebis riTmebia: ccd dee. katrenebis riTmebi ki rkaluria:<br />

abba; sazomi, tradiciulad, ToTxmetmarcvledia<br />

(5/4/5):<br />

`roca velebze dabrZandeba wiTlad daisi,<br />

midis qalwuli mis saflavTan natvris TvalebiT.<br />

mReris narnarad simRerebis gabrwyinvalebiT...<br />

irgvliv feradi yvavilebiT cekvavs maisi...<br />

ulamazesi, unazesi xmebi gaismis,<br />

51


52<br />

didi poetis ukvdavebas umRers yoveli,<br />

dudunebs dnepri _ boboqari, daudgromeli,<br />

imediani da cocxali, rogorc gaisi.<br />

amodis mTvare patarZalis turfa mSvenebis,<br />

mReris qalwuli ganabuli, xmagarindebiT<br />

da scviva cidan varskvlavebis margalitebi.<br />

qalwulTan erTad imRerian vrceli velebi<br />

rom maradia didebuli mgosnis saxeli —<br />

mSvenierebis, ukvdavebis gamomsaxveli~.<br />

ucnauri damTxvevaa: lado asaTianis am sonetSi taras<br />

SevCenkos ukvdavebas qalwulis simRerac uzrunvelyofs ise,<br />

rogorc oTar WilaZis 1969 wels daweril leqsSi, romelsac<br />

`tarasi~ hqvia da did ukrainel poets eZRvneba. poetis STagonebas<br />

taras SevCenkos Zegli da ukraineli gogona<br />

asazrdoebs:<br />

`dneprs gadmohyurebs brinjaos kaci,<br />

wyals iRebs Widan sofleli gogo,<br />

ver Cateula wyali WurWelSi<br />

da, rogorc mwvane da brma frinveli,<br />

daeZebs gogos frTebis tylaSuniT.<br />

dneprs gadmohyurebs brinjaos kaci...<br />

icinis gogo da miabijebs<br />

sakuTar mzeSi,<br />

sakuTar mzeSi da puris mtverSi —<br />

Tavisufali da jiSiani~.<br />

(WilaZe 1987: 489)<br />

lado asaTianis sonetis (`SevCenkos samSobloSi~) qalwulis<br />

`mRera~ da oTar WilaZis leqsis (`tarasis~) gogos `sicili~<br />

maradiuli sicocxlis qebaTa qebaa da ori didi qarTveli<br />

poetis zeSTagonebis kanonzomieri, RvTiuri Sexvedra,<br />

rac mxolod namdvili mgosnebis xvedria. es, TavisTavad, Cveulebrivad,<br />

ucnauri, magram poeturi logikiT, sruliad gasagebi<br />

ambavia. ufro saintereso is aris, rom lado asaTianis<br />

erTaderTi trioletis Temac, Taviseburad, exmianeba lado<br />

asaTianis erTaderTi sonetis Sinaarss; SegaxsenebT: triolets<br />

`rusTavelis samare~ hqvia:<br />

`me bedauriT Cavuqrole mgosnis samares,<br />

vimxiarule, vigalobe Zmobis Sairi,<br />

vrcel tramalebze gavirbine fiqriT frTamaliT,<br />

me bedauriT Cavuqrole mgonis samares.


vnaxe mnaTobi, gabadruli saxe Tamaris<br />

da gazafxulis yvavilebi nairnairi,<br />

me bedauriT Cavuqrole mgonis samares<br />

vimxiarule, vigalobe Zmobis Sairi~.<br />

(asaTiani 1979: 59)<br />

sonetSic da trioletSic mgosanTa samareebs yvavilovan<br />

velebze umRerian STamomavalni.<br />

lado asaTians es trioleti 1937 wels dauweria, xolo<br />

soneti _ 1938 wels, erTi wlis mere. lado asaTiani, Cans,<br />

bevrs fiqrobda taras SevCenkos pirovnebasa da poeziaze.<br />

mis `CanawerebSi~ vkiTxulobT: `bagrickis `fiqri aTanaseze~<br />

SevCenkos poemebs magonebs. bevri vikiTxe SevCenkos biografia<br />

da misi `dRiurebi~... `ra kargia akakis mogoneba Sev-<br />

Cenkoze~ (asaTiani 1979: 294-295).<br />

lado asaTianis cnobil `CanawerebSi~ rusTavelis Taobaze<br />

vkiTxulobT: `erTi arCeuli poeti ara myavs. yvelaze<br />

didi STabeWdileba Cemze `odiseam~ moaxdina. rusTavelze<br />

arafers vambob. misi leqsebi ise unda ikiTxo dila-saRamos,<br />

rogorc dilisa da saRamos Jams kiTxulobdnen berebi locvas,<br />

da sZlispirebiviT unda iRiRino jadosnuri striqonebi.<br />

yoveli qarTveli poeti ise unda ivsebdes pirsa da<br />

gonebas SoTas SairebiT, rogorc demosTeni ivsebda pirs<br />

kenWebiT, enabrgvilobis dasaZlevad!~ (asaTiani 1979: 261).<br />

lado asaTians, erT-erT yvelaze melodiur, tkbilxmovan<br />

poets qarTul poeziaSi, Tavis `CanawerebSic~ ar daumalavs<br />

Sinagani swrafva simReris Zalis dauflebisaken: `me<br />

vmReri da Semdeg vwer~. `simRera giJsac daaSoSminebs~, _<br />

`upasuxa tkbilqarTulad~ (asaTiani 1979: 264). `sikvdiliviT<br />

maradia survili / mTeli qveynis simRerebiT movlisa, _<br />

galaktioniviT sul amaze vfiqrob~ (asaTiani 1979: 267). erTerT<br />

CanawerSi ki, sikvdilis momlodine poeti, SeniSnavs:<br />

`sul gareT da gaSlil haerze minda yofna, TiTqos male davxuWav<br />

Tvalebs da veRar vixilav Tbilisis zecas~ (asaTiani<br />

1979: 279). sxva qarTveli poetebis leqsebSic lado asaTiani<br />

gansakuTrebul yuradRebas aqcevda musikalur JReradobas.<br />

rafiel erisTavis taepebs ixsenebs:<br />

`qveynad veZebdi samoTxes, samxreTisaken edemsa,<br />

evfratis gaRma gavxede gadaxrukulsa qedebsa~,<br />

53


_ da dasZens: `es sami ga-ga-ga da eqvsi sa-sa-sa-sa-sa-sa —<br />

rusTavelisad JRers striqonebSi; kai ostati iyo swored<br />

Cveni moxuci rafieli~ (asaTiani 1979: 290).<br />

am werilis ZiriTadi ambavi lado asaTianis sonetisa da<br />

trioletis Tavgadasavalia, romelic poetis leqsad daweril<br />

anederZebsa da epitafias aerTianebs, myar saleqso<br />

formebSi moaqcevs; lado asaTians Tavisi soneti da trioleti<br />

poetis ukvdavebis simRerebad gadauqcevia: rusTavelisa<br />

da SevCenkos saxelebi ukvdav, myar saleqso formebSi<br />

Cauqsovia.<br />

XX s-is 30-iani wlebis bolos, socialisturi realizmis<br />

zeobis xanaSi, evropuli myari saleqso formebiT poeturi<br />

warmosaxvis warmoCena TiTqmis akrZaluli iyo, amitom Znelad<br />

gabedavda vinme, sonetiTa da trioletiT `moewonebina~<br />

Tavi. lado asaTians erTaderTi arCevani hqonda:<br />

Tanamedrove qarTuli poeziisaTvis TiTqmis am, ukve mkvdari<br />

formebiT, mxolod winasasikvdilo ganwyobileba gamoexata,<br />

geniosi poetebis samare da Zegli Seemko da sakuTari, moaxloebuli<br />

gardacvalebis Semdeg leqsebSi darCenili maradiuli<br />

sicocxle ewinaswarmetyvelebina. sonetsa da triolets,<br />

sxva myar formebTan erTad, epitafiis funqciaRa dar-<br />

Cenoda XX s. 30-iani wlebis bolos.<br />

... 2009 wlis 27 maiss, SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

institutSi gamarTuli leqsmcodneobis III samecniero<br />

sesiis dros, romelic lado asaTians mieZRvna, poetis<br />

qaliSvilma, manana asaTianma, gadmomca valerian gafrindaSvilis<br />

sonet _ medalionis avtografi, romelic lado asa-<br />

Tianis meuRles _ aniko vaCnaZes _ uZRvna `cisferyanwel-<br />

Ta~ Soris yvelaze didma sonetistma. es soneti, bunebrivia,<br />

aqamde arsad gamoqveynebula:<br />

54<br />

valerian gafrindaSvili<br />

aniko vaCnaZes<br />

(saeqspromto soneti)<br />

besiks uyvarda Seni saxeli,<br />

igi CemTvisac aris poema!<br />

TiTqos simReris gamoZaxili,<br />

Seni tkbili xma smenas moeba.


xar eSxiT savse naRdi kaxeli. ∗<br />

mogaqvs sinaze, umankoeba.<br />

Sen dagipyrobdnen mtkice maxviliT<br />

rom yofiliyo Zveli droeba.<br />

es Cemi leqsi — cudi Tu kargi,<br />

de, iyos SenTvis patara sarke;<br />

Sig Caixede, roca genebos,<br />

rom dainaxo Seni mSveneba:<br />

Seni xalebi da wamwamebi<br />

Savi Tvalebis daxamxamebiT.<br />

25 marti, 1940 weli<br />

`cisferyanwelTagan~ 1940 wels, samwuxarod, mxolod<br />

valerian gafrindaSvili, kolau nadiraZe da Salva afxaiZe<br />

Tu Cawerdnen albomSi amgvar `uwyinar~ sonet-medalionebs,<br />

ojaxuri poeturi saRamoebis dros wakiTxuls... val. gafrindaSvilis<br />

es sonetic amitom SemorCa TiTqmis 70 wlis ganmavlobaSi<br />

aniko vaCnaZis alboms, lado asaTianis lirikuli<br />

Sedevrebis avtografebTan erTad...<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1979.<br />

qarTuli mwerloba 2008: warweriani egzemplarebi. J. `qarTuli<br />

mwerloba, № 4, ivlis-agvisto, 2008.<br />

WilaZe 1987: WilaZe o. Txzulebani sam tomad. t. III, Tb.: gamomcemloba<br />

`sabWoTa saqarTvelo~, 1987.<br />

∗ xazgasma ekuTvnis avtors.<br />

55


56<br />

levan bregaZe<br />

lado asaTianis galeqsili epistoleebi<br />

galeqsili epistoles Janri uZveles warsulSi iRebs sa-<br />

Taves. galeqsil epistoleebs werdnen horaciusi, ovidiusi,<br />

bualo, volteri, popi, Sileri, goeTe, brexti, lomonosovi,<br />

sumarokovi, puSkini da sxvani. qarTul poeziaSi galeqsili<br />

epistole me-18 saukunidan gvxvdeba. mis avtorTa Soris<br />

arian zaqaria gabaSvili (besikis mama), mas ekuTvnis giorgi<br />

batoniSvilisadmi astraxanidan miwerili galeqsili epistole,<br />

romelic, aleqsandre baramiZis sityviT, `erT-erTi<br />

upirvelesi da umniSvnelovanesi Zeglia satiruli Janrisa<br />

Zvel qarTul poeziaSi~ (baramiZe 1952: 354); cnobilia besikisa<br />

da mirian batoniSvilis mimowera galeqsili epistoleebiT;<br />

rostom raWis erisTavs orjer gaugzavnia solomon<br />

pirvelisTvis Seuracxmyofeli werili leqsad; gavixsenoT<br />

agreTve paolo iaSvilis `werili dedas~ da `werili kolau<br />

nadiraZes~.<br />

magram zemoT dasaxelebul avtorTa galeqsili epistoleebis<br />

umravlesoba mxolod formalurad aris epistole,<br />

da maTSic, romlebic realurad arsebuli, avtoris Tanamedrove<br />

adresatebisadmia gagzavnili, lirika, publicistika,<br />

didaqtikuri, literaturul-Teoriuli an filosofiuri<br />

motivebi Warbobs, ris gamoc isini am avtorTa `Cveulebrivi~<br />

leqsebis gverdiT ibeWdeba. lado asaTianis epistoleebi ki<br />

leqsad dawerili namdvili mokiTxvis baraTebia (iseve rogorc<br />

besikisa da mirian batoniSvilis mimowera). es aris maTi<br />

Tavisebureba (specifika). amitom, da, Cveni azriT, savsebiT<br />

marTebuladac, 1979 wels gamocemul erTtomeulSi isini werilebis<br />

ganyofilebaSia Setanili (Cveulebriv mokiTxvis<br />

baraTs Zalian uaxlovdeba p. iaSvilis `werili kolau nadiraZes~,<br />

rasac ver vityviT missave leqsze `werili dedas~,<br />

iseve rogorc sergei eseninis amave saTauris leqsze).<br />

erTtomeulSi 7 galeqsili epistolea Sesuli: nika<br />

agiaSvilisadmi miwerili 3 werili, kolau nadiraZisadmi<br />

miwerili 2 werili, alioSa sajaiasa da dimitri benaSvilisadmi<br />

gagzavnili TiTo baraTi. xuTi maTgani Tavidan bolomde<br />

riTmiani leqsiTaa Sesrulebuli. nika agiaSvilisadmi<br />

miwerili ori baraTi ki leqsad iwyeba, magram prozauli<br />

teqstiT mTavrdeba.


Svidive 16-marcvliani SairiT aris Sesrulebuli _ 2<br />

(kolau nadiraZisadmi miwerili) dabali SairiT, xolo danar-<br />

Ceni 5 _ maRali SairiT.<br />

Svidive iumoristuli maneriT aris SeTxzuli. isic ki,<br />

romelsac nika agiaSvils 1939 wels jarSi myofi ugzavnis da<br />

samSoblos moSorebis sevdiT gamsWvaluli striqonebiT iwyeba,<br />

iumoristuli pasaJiT bolovdeba:<br />

`hau, rezo margiano, netav axla saiTa xar?<br />

dagamunjebs, gagafuWebs, nu aiReb Cais staqans.<br />

au, koki sajaiav, Cemma xmam rom gagaoca,<br />

margianic SeaCvie Sens sayvarel kakaosa~.<br />

(asaTiani 1979: 347)<br />

iumoristuli efeqtis misaRwevad nairgvari saSualebebia<br />

gamoyenebuli am werilebSi. erTgan lado adresats im<br />

oinis Sesaxeb mouTxrobs, rac megobrebTan erTad Caudenia.<br />

kerZod, alioSa sajaias atyobinebs rogor Seakowiwes sxvadasxva<br />

poetebis striqonebis gamoyenebiT leqsi, romelic<br />

leo kiknaZem (Semdgom cnobilma enaTmecnierma) karlo<br />

kalaZes miarTva `mnaTobSi~ gamosaqveyneblad. karlom ki,<br />

romelic ver mixvda oins, `damwyeb poets~ seriozulad<br />

urCia, axalgazrda xar, sxvebis gavlenebs ganicdi, da, modi,<br />

jer `Cvens TaobaSi~ daibeWde da mere, imedia, saCveno leqsebsac<br />

dawero. leo kiknaZes Cinebulad gauTamaSebia megobrebis<br />

mier misTvis dakisrebuli es roli:<br />

`leom dinjad moismina darigeba Wkvianuri<br />

da mere Cven mogvaSura miseburi siaruliT...<br />

vicinodiT, icinodnen da sicili yvelas surda.<br />

simonma Tqva: `am daRupuls Cemi leqsi gauqurdavs~.<br />

(asaTiani 1979: 370-371)<br />

werilebs saxaliso sakiTxavs xdis megobarTa iumoristuli<br />

daxasiaTebani, Taviseburi megobruli SarJebi. nika<br />

agiaSvils swers bardnaladan quTaisSi:<br />

`Salikosac miesalme, quTaisel `kosandiles~,<br />

Sens Tanxaze welgamarTuls, Seni TanxiT mosadiles~.<br />

(asaTiani 1979: 335)<br />

(~Saliko _ Salva koxoZe _ Jurnalisti da pedagogi. gazeT<br />

`stalinelis~ redaqciis maSindeli TanamSromeli. dai-<br />

57


Rupa germaneli faSistebis tyvaTa banakSi~ [n. agiaSvilis<br />

komentari]).<br />

alioSa sajaiasadmi Tbilisidan samegreloSi gagzavnil<br />

baraTSi aseTi striqonebia:<br />

58<br />

`givi isev dagvibrunda cilindriT da inglisuriT,<br />

ise dava rusTavelze, gegoneba didi suli~.<br />

(asaTiani 1979: 369)<br />

(givi _ inglisuridan mTargmneli, Semdgom profesori<br />

givi gaCeCilaZe).<br />

kolau nadiraZes atyobinebs:<br />

`im Cvens ioseb mWedliSvils, icnob, rom kritikosia?<br />

qarTuls uwunebs martvili gamsaxurdia kowias.<br />

gaCumdes, Torem kowiam xalxi Tu miswi-moswia,<br />

gadaaviwyebs iosebs nadirsaklavad wowials~.<br />

(asaTiani 1979: 372)<br />

(literator ioseb mWedliSvils, romelic Coxa-axaluxiT<br />

dadioda da nadirobis moyvaruli iyo, aRizianebda k.<br />

gamsaxurdias weris manera. am niadagze maTi groteskuli<br />

duelis ambavi, nika agiaSvilis damowmebiT, moTxrobili aqvs<br />

soso siguas k. gamsaxurdias Sesaxeb daweril naSromSi. _<br />

sigua 2003: 217-218).<br />

kolau nadiraZisadmi gagzavnil meore epistoleSi<br />

vkiTxulobT:<br />

`aba vin Tqva, rom moxucda da welSi gaizniqao,<br />

ocdaaTi wlis mdivani agiaSvili nikao,<br />

ase amboben, TiTqosda — ne priznaiot nikavo,<br />

tyvilia, isev bijgiviT dgas, sadac Cven varT, iqao,<br />

Tumca amqveynad sakmaod ixtuna, iCindrikao~.<br />

(asaTiani 1979: 373-374)<br />

nika agiaSvils mimarTavs:<br />

`me gigzavni am masalebs, Sen ici da gulma Senma,<br />

Sen ici da Senma mklavma, Senma JRalma ulvaSebma~.<br />

(asaTiani 1979: 336)<br />

amave werilSi vkiTxulobT:<br />

`redaqcias mivaSure, ar yofila carieli,<br />

Sens adgilze petre ijda ise, rogorc salieri,<br />

`vidi~ hqonda axovani, welSi iyo ganieri~.<br />

(asaTiani 1979: 336)


(petre _ petre baxturiZe [nika agiaSvilis komentari]).<br />

dimitri benaSvils swers abasTumnidan 1940 wels:<br />

`Sen kaci xar, kargad ici, bulions rom yaurma jobs,<br />

Sens vaJkacur siTamames _ Sens biWobas gaumarjos~.<br />

(asaTiani 1979: 376)<br />

am poetur megobrul SarJebs, romlebSic saxalisod aris<br />

gadmocemuli poetis nacnob-megobarTa garegnuli Tu Sinagani<br />

damaxasiaTebeli Strixebi da Tvisebebi, `winapari~ besikisa<br />

da mirian batoniSvilis mier erTmaneTisadmi miweril<br />

galeqsil epistoleebSi eZebneba (besiki 1962: 88-92; 254-256).<br />

TviTdaxasiaTeba da TviTironiac gvxvdeba am werilebSi:<br />

`gwers umcrosi megobari, vladimera dardimandi~, _<br />

mimarTavs nika agiaSvils (asaTiani 1979: 336);<br />

alioSa sajaias atyobinebs, nika agiaSvili gvamaTraxebs<br />

da gvabiTurebs, did winapar poetebs ver SeedrebiTo:<br />

`rom Cveni xma, rogorc maTi, ise magrad dRes ar ismis<br />

(netav leqsi ar mewera, mimebaZa `slesarisTvis~).<br />

(asaTiani 1979: 370)<br />

iumoristuli ganwyobilebis Seqmnas emsaxureba saxumaro<br />

damuqreba:<br />

`miTxar: gogim Cemi leqsi Tu gadasca memanqanes,<br />

Torem moval agvistoSi, Zmao nika, me maqane,<br />

basr satevars davikaveb da `mtrisaken~ Sevaqaneb~.<br />

(asaTiani 1979: 334)<br />

(gogi _ giorgi jiblaZe [nika agiaSvili komentari]).<br />

anda aseTi saxaliso gafrTxileba, nika agiaSvilisadmi<br />

miwerili:<br />

`axkomSiac~ Seiare, magrad wadi, ar daece~.<br />

(asaTiani 1979: 336)<br />

xumroba-xumrobiT Tavisi samwerlo saqmeebis mogvarebasac<br />

cdilobs:<br />

`da vugzavni gogis `im~ leqss, waikiTxeT, Cemo niko,<br />

Tu raime ekuTvnodes, Tu raimes Rirsi iyos...<br />

Sen sabavSvo leqss gigzavni, gaugzavne igi margos,<br />

iqneb Jurnals gamoadges, dabeWdon da rame argos~.<br />

(asaTiani 1979: 134-135)<br />

59


(margo _ mwerali da Jurnalisti margo TomaZe, imJamad<br />

Jurnal `pioneris~ redaqtori [nika agiaSvilis komentari]).<br />

anda:<br />

60<br />

`me kargad var, dimitrijan, mxolod erTi unda gTxovo:<br />

Cemi leqsi sul dabeWde, nomeri ar gamotovo~.<br />

(asaTiani 1979: 375)<br />

es literaturuli forma _ galeqsili da iumoriT Sezavebuli<br />

epistole _ karg saSualebas iZleva adresatis mimarT<br />

mware guliswyroma da sayveduri ise gamoxato, rom amis<br />

Sedegad ziani ar miadges (an naklebi ziani miadges) masTan<br />

pirad urTierTobas:<br />

dimitri benaSvilisadmi 1940 wels abasTumnidan gamogzavnil<br />

epistoleSi vkiTxulobT:<br />

`gamigrZelda, magram erTi unda giTxra mainc naRdad:<br />

rogorc vatyob, yvela kai dRes kavSiris wevri gaxda.<br />

da me nuTu mTlad glaxa var, rom damtoves ase saxtad,<br />

Cemi Wkua da goneba nuTu ase gaqesatda?<br />

es ise vTqvi, sxvaTa Soris, mZuls amgvari briyvulebi,<br />

sad mcalia, leqsebs vmReri, bunebaSi viyurebi. (...)<br />

es ise vTqvi, radgan suli aRelda da aTakarda,<br />

me sxva ar mwams araferi, yvela fexze damexlarTa,<br />

saqarTvelos, firosmanis, poeziis, leqsis garda.<br />

ase icis ganSorebam, cxeli gulis gaxurebam,<br />

ar gewyinos, dimitrijan, es leqsi da gaxumreba~.<br />

(asaTiani 1979: 375-376)<br />

(`yvela fexze damexlarTa~ _ evfemizebuli variantia<br />

gamoTqmisa _ `yvela fexze mkidia~).<br />

xalisiani ganwyobilebis Seqmnas didad uwyobs xels<br />

onomastikonis (sakuTri saxelebis) gatana sariTmo sityvad:<br />

`salami da gamarjveba quTaisis quCis palmebs.<br />

salami da gamarjveba: gogis, petres, platons, parmens~.<br />

(asaTiani 1979: 334);<br />

`sxva... rac kacis gulSi aris, ase male vin aCvenos,<br />

kargad iyav da, rac gTxove, Semisrule, nika Cemo~.<br />

(asaTiani 1979: 335)<br />

`imis gverdiT, rogorc kanti _ geniosTa geniosi,<br />

ganierad morTxmuliyo `zasluJoni~ eliozi,


iqiT kidev, siRrmisaken, saxeebi ariJraJdnen:<br />

Canda gogi saqmianad, iqve racxas Txzavda raJden.<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

Cems magivrad CamoarTvi xeli parmen Selegias,<br />

da usurve warmateba, sicocxle da energia~.<br />

(asaTiani 1979: 336)<br />

`zogi moRvawe prospeqtze mTvraliviT iwyebs borials,<br />

aq verc sulavas Sexvdebi da verc CxeiZe borias~.<br />

(asaTiani 1979: 372)<br />

`viciT momxmare gWirdebaT, saqme rom daabolavoT,<br />

Cvenc gamogyvebiT, ar gawyens aseT Svilebis yolao,<br />

Sen gagimarjos, mxolod Sen, funagoristo kolau!~<br />

(asaTiani 1979: 373)<br />

`mravali Seni Zmakaci dasaxmareblad migelis,<br />

zog-zogebisgan Cagruli ase ambobda miqeli:<br />

damexmarevi, kolau, erTi sikeTe miqeni,<br />

klasikos-gamomcemelni ganmikicx-ganmiqiqeni~.<br />

(asaTiani 1979: 372)<br />

(`miqeli~ poeti da mTargmneli miqel patariZea, `klasikos-gamomcemlebad~<br />

cota zemoT akaki gawerelia, iakob balaxaSvili,<br />

Salva demetraZe da konstantine WanturiSvili<br />

(Wantura) arian dasaxelebulni: `dReidan kacs ar davuTmobT,<br />

dRemde Tu mravals vuTmobdiT: / arc kako gawerelias,<br />

arc balaxaSvils zemelels, / demetraZes da Wanturas, klasikos-gamomcemelebs~).<br />

valter kilis `literaturis leqsikonSi~ vkiTxulobT,<br />

rom leqsad daweril epistoleebs `Seefereba saSualo<br />

stili. poeturi epistole msubuq, bunebriv, Seulamazebel<br />

tons moiTxovs~ (kili 1998: 226).<br />

lado asaTianis galeqsili epistoleebis tonic aseTia.<br />

rac Seexeba stils, igi saSualoze dabalia (`mesame stilia~),<br />

rac imiTaa gamowveuli, rom qarTveli poetis es<br />

epistoleebi, ZiriTadad, saxumaro kiloze SeTxzuli namdvili<br />

mokiTxvis baraTebia da im poeturi epistoleebisgan gansxvavebiT,<br />

romelsac kilis leqsikoni gulisxmobs, mkiTxvel-<br />

Ta farTo wrisTvis ar aris gankuTvnili.<br />

dabali stili lado asaTianis galeqsil epistoleebSi<br />

upirveles yovlisa Tavs iCens leqsikur doneze: mravlad<br />

gvxvdeba dialeqtizmebi da barbarizmebi da esec iumoristuli<br />

efeqtis gaZlierebas emsaxureba.<br />

61


62<br />

dialeqtizmebi:<br />

`Torem moval agvistoSi, Zmao nika, me maqane~.<br />

(asaTiani 1979: 334);<br />

`jer iqine deibeWde, da mere ki CvenTan moxval!~<br />

(asaTiani 1979: 370);<br />

`damexmarevi, kolau, erTi sikeTe miqeni~.<br />

(asaTiani 1979: 372).<br />

barbarizmebi:<br />

`xom ici, ra biWebi varT, ra anglebi da xitrebi~.<br />

(asaTiani 1979: 373)<br />

`vidi~ hqonda axovani, welSi iyo ganieri~.<br />

(asaTiani 1979: 336)<br />

`netav leqsi ar mewera, mimebaZa `slesarisTvis~.<br />

(asaTiani 1979: 370)<br />

`ganierad morTxmuliyo `zasluJoni~ eliozi~.<br />

(asaTiani 1979: 336)<br />

`dagamunjebs, gagafuWebs, nu aiReb Cais staqans~.<br />

(asaTiani 1979: 347)<br />

`ocdaaTi wlis mdivani agiaSvili nikao,<br />

ase amboben, TiTqosda — ne priznaiot nikavo~.<br />

(asaTiani 1979: 373).<br />

amave mizniT berZnul, somxur da rusul leqsikas besikic<br />

mimarTavs mirian batoniSvilisadmi miweril galeqsil<br />

epistoleSi:<br />

`aios Teos, aios~ _ amas xSirad xmobs gaios,<br />

stefana utiracuebs, Seawyobs taRis xmaios~.<br />

(besiki 1962: 88)<br />

`sxva poslaniksa sisxlsa sTxovs, WirSi hyavs<br />

danamkvnesia~.<br />

(besiki 1962: 88)


[`aios Teos, aios~ _ `wmidao RmerTo, wmidao~ (berZnulad),<br />

`utiracuebs~ _ udiakvnebs (somxurad), `poslaniks~ _<br />

elCs (rusulad)].<br />

da bolos riTma.<br />

lado asaTianis am werilebSi riTmac monawileobs iumoristuli<br />

ganwyobilebis SeqmnaSi. amisaTvis poeti sagangebod<br />

mravalmarcvlian, kalamburul, sityvis TamaSTan<br />

miaxloebul riTmebs qmnis: dRes ar ismis : `slesarisTvis~;<br />

axalgazrdav : aRar gastans; zixar isev : sixalise; yaurma<br />

jobs : gaumarjos; Tavi stambols : davistambo; cas qebiT :<br />

`carskebi~ da misT.<br />

* * *<br />

Tanamedroveni lado asaTians maxvilgonier da enamware<br />

ymawvilkacad axasiaTeben (erT leqsSi TviTonac ambobs:<br />

`maSin Cemgvari enamwarenic ver gahkilavdnen Zvel silamazes~.<br />

_ asaTiani 1979: 125). nika agiaSvilis gadmocemiT:<br />

`tyuilubralod aravis hkadrebda erT Sebrunebul sityvasac<br />

ki, magram Tu vinmes raime sasacilos SeamCnevda, aq ukve<br />

daundobeli iyo da misi qilika ena bevrs moxvedria mware<br />

SoltiviT~ (asaTiani 1979: 15).<br />

poetis xasiaTis am Tvisebam, misi cnobili `funagoriebis~<br />

garda, galeqsil epistoleebSic iCina Tavi, amitom maT<br />

gamoqveynebas didi mniSvneloba hqonda lado asaTianis bunebis,<br />

misi niWis TaviseburebaTa ufro srulad warmoCenisaTvis.<br />

am epistoleebma, romlebic, rusTvelis klasifikaciiT,<br />

`mesame leqsis~ anu `salaRobod, amxanagTa saTrevelad~ Seqmnil<br />

teqstTa kategoriaSi ewerebian, garda imisa, rom<br />

mniSvnelovnad gaamdidra qarTuli iumoristikuli poezia,<br />

imdroindeli literaturuli cxovrebis mravali kolorituli<br />

detali da e. w. `epoqis surnelic~ Semogvinaxa.<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1979: asaTiani lado. erTtomeuli. Tb.: 1979.<br />

baramiZe 1952: baramiZe al. narkvevebi, t. III. Tb.: 1952.<br />

besiki 1962: besiki. Txzulebani. `sabWoTa mwerali~, Tb.: 1962.<br />

kili 1998: Literaturlexikon, herausgegeben von Walther Killy, Band 13.<br />

Directmedia, Berlin, 1998. Digitale Bibliothek, Band 9.<br />

sigua 2003: sigua s. martvili da alamdari. t. 1, Tb.: 2003.<br />

63


64<br />

lado asaTianis yayaCo<br />

indira gadilia<br />

poeziaSi simboloebis gamoyenebas xangrZlivi istoria<br />

aqvs.<br />

Soreul warsulSi, rasac ki xedavdnen, yvelafers simbolur<br />

mniSvnelobas aniWebdnen. `simboloebi moicavda<br />

mTel samyaros, simboloebad gaiazreboda usulo sagnebi,<br />

mcenareebi, adamiani, kosmosi, angelozebi da TviT RvTaebac.<br />

iwereboda wignebi, romlebic simboloebs ganmartavdnen.<br />

saganTa simbolika mravalferovani iyo~ (siraZe 1982: 77).<br />

mravalferovan simbolikaTa Soris yvavili gansakuTrebulia.<br />

igi gamoxatavs silamazes, siyvaruls, sixaruls,<br />

srulyofilebas, siwmindes, daRvril sisxls...<br />

`vardis mxatvrul gaazrebas umniSvnelovanesi adgili<br />

uWiravs mcenareTa miTologiur saxeebs Soris, amitom yoveli<br />

didi Semoqmedis mxatvrul-saazrovno sistemaSi vards,<br />

rogorc Sedarebas, rogorc epiTets, metaforas, simbolos<br />

da alegoriuli gamosaxvis saSualebas gansakuTrebuli datvirTva<br />

akisria~ (sulava 2002: 137).<br />

vardi _ bunebis es umSvenieresi qmnileba _ poeziaSi uxsovari<br />

droidan damkvidrda da siyvarulisa da silamazis<br />

simbolod gvevlineba.<br />

`vefxistyaosani~ msoflio poeziis mier mopovebuli vardis<br />

simboloebis rezervuaria, romelsac dakisrebuli aqvs<br />

gamoxatos `sityvis silamaze~, esa Tu is sulieri gancda,<br />

Zlieri vnebaTa Relva an maRali idea~ (nadiraZe 1958: 353).<br />

yvavilTa simbolikas TavianT SemoqmedebaSi mimarTavdnen:<br />

rusTaveli, Teimuraz pirveli, besiki, al. WavWavaZe, n.<br />

baraTaSvili, a. wereTeli, i. WavWavaZe, vaJa-fSavela, g.<br />

tabiZe... da, saerTod, Znelad moiZebneba iseTi poeti, romlis<br />

poeturi Cangi bunebis am faqizi da ulamazesi qmnilebis<br />

siturfes ar aeJRerebinos. TiToeulma poetma Taviseburad<br />

aRiqva da gaasuliera igi.<br />

cnobilia besikis nargizi, vaJa-fSavelas samyaros kuTvnilebaa<br />

ia da pirimze, galaktionis _ atmis yvavilebi, anas<br />

_ iasamani, lados _ yayaCoebi.<br />

qalis garegnuli silamazis gadmosacemad, lado asaTianma<br />

vardic gamoiyena.<br />

vardi, rogorc umaRlesi mSvenierebis simbolo:


`erisTvis qalo, fiqalo,<br />

adre damWknaro vardo~.<br />

(`manana orbelianis suraTze~)<br />

vardi siwmindis, sifaqizis simbolo:<br />

`me poeti var da quCis loTi,<br />

Sen ki, maisis vardiviT wminda~.<br />

(`sparsel asuls~)<br />

Tu vardis simbolo qarTuli poeziis mdidari tradiciebiT<br />

iyo nasazrdoebi, yayaCos mxatvruli saxe, SeiZleba<br />

Tamamad iTqvas, lado asaTianis monapovaria, misi lirikis<br />

meSveobiT damkvidrda erovnul mwerlobaSi. lado asaTianis<br />

leqsebSi yayaCo Tavganwiruli siyvarulis, rainduli Tavdadebis,<br />

gauxunari grZnobis simbolod gvevlineba.<br />

yayaCoebi Wrilobidan momdinare sisxlis wveTebiviT gabneulan<br />

poetis leqsebSi da, miuxedavad imisa, rom igi poeturi<br />

Ziebis nayofia, bunebrivi da organuli gveCveneba.<br />

`patara niWis poets iSviaTad axasiaTebs sityvis gansakuTrebuli<br />

Zieba. saamiso paTosi mas ara aqvs, is yovelTvis<br />

kmayofili darCeba, Tu man SeZlo leqsSi Tavisi azris zedmiwevniTi<br />

sisworiT gamoxatva. sityvis Ziebis dros poeti SeiZleba<br />

sruliad moulodnelad gamdidrdes, ise rogorc avantiuristi...<br />

sityvebis Zebnis procesSi poetis azrma SeiZleba<br />

sruliad axali ganaTeba miiRos~, _ werda k. WiWinaZe<br />

(WiWinaZe 1979: 105).<br />

swored amgvarad anaTeben lado asaTianis leqsebs<br />

poetis mier mopovebuli yayaCoebi:<br />

`Zvelad aq jarebs uxmobdnen,<br />

dafdafiTa da bukiTa,<br />

axla yayaCo Semomxvda<br />

lamazi qalis SuqiTa.<br />

Semomxvda, SemomanaTa,<br />

CinCxlebi Semomayara,<br />

aluCa-tyemlis Semosvla<br />

da gazafxuli maxara...~<br />

(`yayaCo~)<br />

warsulis feriscvalebis mxatvrul-saxeobrivi gaazreba,<br />

_ sadac tragikul simZimes lirikis simsubuqe cvlis, _<br />

65


ukeTesad warmodgena Znelia. yayaCo _ lamazi qalis SuqiT<br />

gasxivosnebuli axali sicocxlis simbolod gvevlineba.<br />

lado asaTianis yayaCo maradiuli axalgazrdobis, sike-<br />

Tis, sicocxlis simbolocaa. poetma myar metaforad aqcia<br />

Tavis leqsebSi `yayaCo _ lamazi qalis Suqi~, rac momavlis,<br />

sicocxlis gagrZelebis sawindrad unda iqces. qvecnobierma,<br />

Zlierma impulsma, sicocxlis siyvarulma moaZebnina poets<br />

sisxlisa da siyvarulis tolfardi yvavili:<br />

66<br />

`hei, Zmobilo, Sexede, ramdeni yayaCo gaSlila!..<br />

rac ufliscixes gamovcdiT ufro da ufro gaxSirda;<br />

mindvrebs, gorakebs, ferdobebs efineba da edeba,<br />

gzaSi yayaCos Sexvedra sikeTed dagvebedeba...<br />

modi, Cven esec vikmaroT da sxva dideba nu gvinda,<br />

yayaCom Tu mogvanaTos lamazi qalis SuqiTa!~<br />

(`qarTlis gzaze~)<br />

yvavilis personificireba lamazi qalis brwyinvalebas-<br />

Tan misi dakavSireba gadajaWvulia sikeTesTan. klasikuri,<br />

apolonuri, harmoniuli saxismetyveleba _ sikeTisa da silamazis<br />

erTianobisa _ formisa da Sinaarsis daunawevrebloba,<br />

ganuyofloba, saerTod, lado asaTianis poeziis arss<br />

warmoadgens. mTliani monoliTuri suli raindi poetisa ar<br />

cnobs sulisa da sxeulis sabediswero gancalkeveba-dapirispirebas.<br />

yvavili, rogorc xiluli gamoxatuleba uxilavi<br />

Sinagani mdgomareobisa, statikuri, uZravi, usulo sagani ki<br />

ar aris, aramed moZravi, qmediTi, dinamikuri procesis warmmarTveli.<br />

dinamikuri vnebiTi gvaris zmnebi: `efineba~, `edeba~<br />

strofuli monakveTis bolos moqmedebiTi gvaris zmniT:<br />

`mogvanaTos~ formiT icvleba da yayaCos nazi rxeva mTel<br />

leqss amoZravebs da acocxlebs.<br />

yayaCo xom mindvris yvavilia, warmavali silamazis gamoxatulebac<br />

(`...yvavili velTa warmavali da daudgromeli~)<br />

da maradiuli mSvenierebis konkretuli gansaxierebac.<br />

lirikaSi sityviT xorcSesxmuli grZnoba, emocia, moZraoba<br />

ajamebs da aerTianebs calkeul detalebs. ase iqmneba<br />

harmonia, yvelaferi es saSualebaa, xolo mizani — mxatvruli<br />

ideis srulyofili ganxorcieleba.<br />

g. asaTiani wers: `lado asaTians ekuTvnis ramdenime poeturi<br />

saxe, romelic mudam ielvarebs qarTul sityvakazmul<br />

mwerlobaSi.


amden poets awvalebda qarTlis vel-mindvrebze xanZariviT<br />

abrialebuli patara mewamuli yvavilis xilva, ramdeni<br />

Tvali moutacnia mis Seudarebel silamazes!..<br />

yayaCos Suqi poetisaTvis Cvens miwa-wyalze daRvrili<br />

madlis kdemamosilebis da, masTan erTad, rainduli gznebis<br />

simboloc iyo~ (asaTiani 1988: 439).<br />

`krwanisis yayaCoebSi~ avtori aSkarad xsnis Tavis metaforul-simbolur<br />

saxes:<br />

`...SavCoxiano vaJkaco, Wriloba xom ar Segxsnia!<br />

es sisxli aris, Tu marTla yayaCoebis cecxlia?<br />

`...Tu arc yayaCos cecxlia da arc axali iara,<br />

ma es beberi krwanisi ra Zalam aabdRvriala?~<br />

(`krwanisis yayaCoebi~)<br />

lado asaTiani samasi lomguli vaJkacis saflavTan iyris<br />

muxls da yayaCoebis cecxliT `aabdRvrialebs~, acocxlebs<br />

ara marto `beber krwaniss~, igi gmirebis Seuxorcebel, mou-<br />

SuSebel Wrilobebze, iarebze miapyrobs Cvens mzeras.<br />

amgvarad, qristes Wrilobebidan gadmoRvril sisxlis<br />

wveTebze aRmocenebuli yvavilis (yayaCos) romantikul-simbolisturi<br />

xati lado asaTianma daamkvidra Cvens poeziaSi.<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1988: asaTiani g. saukunis poetebi. Tb.: gamomcemloba<br />

`merani~, 1988.<br />

nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: 1958.<br />

siraZe 1982: siraZe r. saxismetyveleba. Tb.: gamomcemloba<br />

`xelovneba~, 1982:<br />

sulava 2002: sulava n. `galaktionis vardTmetyveleba~.<br />

galaktionologia, , Tb.: 2002.<br />

WiWinaZe 1979: WiWinaZe k. aliteracia qarTul SairSi. Tb.:<br />

gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1979.<br />

67


68<br />

manana gelaSvili<br />

`samyaro qviSis marcvalSi~ _ lado asaTianis<br />

poeziis erTi Taviseburebis Sesaxeb<br />

`qviSis marcvalSi danaxuli samyaro~ _ erTi striqonia<br />

ingliseli romantikosi poetisa da mxatvris uiliam bleikis<br />

leqsidan, romelic poeziis mravalgvari ganmartebidan,<br />

erT-erT saukeTesod SeiZleba CaiTvalos. qviSis marcvalSi<br />

_ mTeli samyaros danaxvisa da datevis unari, an mindvris<br />

yvavilSi _ zecis, rogorc bleiki imave leqsSi wers, poeziis<br />

erT-erT umTavres Tvisebas usvams xazs _ es Tviseba misi<br />

tevadobaa, ufro konkretulad ki _ mxatvruli saxis,<br />

poeturi xatis tevadoba.<br />

poeturi saxis erT-erT umTavres daniSnulebas: azrisa<br />

da grZnobisaTvis eqternaluri saxis micema, sagnobriv,<br />

xilvad formaSi moqceva warmoadgens. Tavisi vizualuri da<br />

bgeriTi maxasiaTeblebiT igi leqsSi garkveul ganwyobas<br />

warmoqmnis, xolo Tavisi ganmeorebadobis wyalobiT<br />

laitmotivis funqciasac asrulebs da amiT leqss<br />

kompoziciurad kravs. amasTanave, rac ufro moulodneli da<br />

amdenad gaucveTelia poeturi xati miT ufro Zlieria misi<br />

emociuri zegavlena mkiTxvelze, xolo misi tevadoba<br />

mniSvnelovnad gansazRvravs leqsis siRrmesa da<br />

mravalniSnadobas.<br />

miuxedavad imisa, rom poeturi xati swored Tavisi ganumeoreblobis<br />

wyalobiT aris Rirebuli, mainc SesaZlebelia<br />

garkveuli kanonzomierebisa da saerTo maxasiaTeblis mo-<br />

Zebna. amgvar gamaerTianebels, romelzec SeTanxmdebodnen<br />

sruliad gansxvavebuli esTetikuri mrwamsis sxvadasxva epoqisa<br />

da mimarTulebis poetebica da kritikosebic, poeturi<br />

xatovanebis mravalniSnadoba, misi `Riaoba~ warmoadgens.<br />

jer kidev rodis werda inglisuri romantizmis yvelaze<br />

mniSvnelovani Teoretikosi semuel teilor kolriji, rom<br />

poeturi warmosaxvis saSualebiT konkretulSi _ zogadi,<br />

warmavalSi _ maradiuli, SeiZleba warmoisaxos simboluri<br />

xatis saSualebiT.<br />

XX saukunis modernizmis erT-erTi kanonmdebeli tomas<br />

eliotic, romelic romantizmis esTetikisadmi arcTu maincadamainc<br />

keTilganwyobili iyo, poeziis umTavres Rirsebad<br />

poeturi xatis aradekoratiulobasa da RrmadniSnadobas


usvams xazs (romelsac igi metafizikos poetTa SemoqmedebaSi,<br />

kerZod, jon donis poeziaSi xedavs). elioti werda:<br />

`Cveulebrivi adamianis gancdebi qaoturia: araregularuli<br />

da fragmentuli. mas uyvars, spinozas kiTxulobs da am or<br />

gancdas erTmaneTTan araferi aqvs saerTo, miT umetes araferi<br />

aqvs saerTo sabeWdi manqanis xmasTan an im sunTan saWmlis<br />

keTebisas rom damdgara. poetis gonebaSi ki yvela amgvari<br />

gancda axal mTlianobas warmoqmnis~ (elioti 1975: 64) ase,<br />

rom miuxedavad gansxvavebuli esTetikuri mrwamsisa, poeturi<br />

xatis mravalniSnadobaze orive Tanxmdeba.<br />

poeturi saxis mravalniSnadobas xazs usvamdnen simbolistebic.<br />

bodleri Tavis erT-erT saprogramo leqsSi `Sesatyvisobani~<br />

bunebas simboloTa tyes adarebs, xolo poezias<br />

ki im `Sesatyvisobebis~, Ziebad miiCnevs, romelic fers,<br />

bgeras, sagansa da sityvas Soris arsebobs da romelic mxolod<br />

simboloTi SeiZleba gamoisaxos. simbolo tevadia da<br />

yovel konkretul mxatvrul saxeSi, moiazreba imdeni ram,<br />

realurica da transcendentulic, romelsac Tu logikur<br />

cnebebSi CavdebT, amiT mis sugesturobasa da niSnadobas<br />

mxolod meqanikurad SevkvecaT da gavaRaribebT, radgan<br />

matvruli saxe `Riaobas~ dakargavs. rogorc, magaliTad,<br />

imis Tqma, rom bodleris `albatrosi~ poetis da misi poeturi<br />

aRmafrenis simboloa, xolo `mTvrali xomaldi~ rembos<br />

poeturi mogzaurobis, `zmanebis~ fantasmagoriuli xati,<br />

mxolod imas niSnavs, rom arafersac ar vambobT am nawarmoebebze.<br />

amitom poetur saxeze msjeloba, umjobesia, imas<br />

emsaxurebodes, rom misi mravalniSnadoba da is asociaciuri<br />

bmebi warmoCndes, rac ama Tu im leqss rTul da RrmadniSnad<br />

mTlianobad aqcevs<br />

es mcire zomis statia swored amas isaxavs miznad: dasavleT<br />

evropuli naazrevis konteqstSi CavsvaT da warmovadginoT<br />

lado asaTianis poeziis erTi mxare: mis poetur<br />

xatTa iSviaTi siRrme da tevadoba, radgan amgvar konteqstSi<br />

ukeT warmoCndeba misi adgilica da Rirsebac.<br />

erT-erTi umTavresi poeturi saxe, romelic meyseulad<br />

amotivtivdeba yoveli adamianis gonebaSi, vinc lado<br />

asaTianis poezias kargad icnobs _ yayaCoa, romelic Tavisi<br />

mSvenierebiTa da siaxliT gamaognebel STabeWdilebas axdens.<br />

igi xan lamazi qalis SuqiT SemoanaTebs poets (`qarTlis<br />

gzaze~), misi feri xan cecxlTan asocirdeba, xan sisxl-<br />

Tan. xolo yayaCoebis cecxliT abrialebuli warsuli (`krwanisis<br />

yayaCoebi~), mSvenierebasTan erTad, itevs tragizmsac<br />

69


da omaxian SeZaxilsac, rac lado asaTianis poeziis erT-erT<br />

gamorCeul xibls warmoqmnis:<br />

70<br />

Tu arc yayaCos cecxlia da arc axali iara,<br />

ma es beberi krwanisi ra Zalam aabdRvriala?!<br />

(asaTiani 1979: 117)<br />

XX saukunis erT-erTi yvelaze daxvewili mwerali da<br />

kritikosi virjinia vulfi jon donis poeziaze SeniSnavda,<br />

rom misi poeturi xatis Zalmosileba aris mis unarSi `umoklesi<br />

gziT~, `afeTqebiT~ Segviyvanos leqsis poetur samyaroSi<br />

da amiT waruSleli STabeWdileba moaxdinos (vulfi<br />

1966: 187). donis poeziaze dayrdnobiT, vulfi am Tvisebas,<br />

zogadad, STambeWdavi poeturi saxis ganuyofel Tvisebad<br />

miiCnevs, romelic yvela met-naklebad mniSvnelovan poetur<br />

nawarmoebSi sxvadasxva xarisxiTa xorcieldeba. vfiqrob,<br />

lado asaTianis citrebuli striqonebi, swored amgvari<br />

`afeTqebis efeqtiT~ xasiaTdeba.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, poeturi saxe `Riaa~, rac imas<br />

niSnavs, rom igi ufaqizesi ZafebiT ukavSirdeba sxva saxeebs<br />

imave poetur samyaroSi; erTsa da imave dros, igi realurad<br />

arsebul vizualur xatsac moicavs da am xatis fsiqologiur<br />

transformaciasac. poeturi xati xSirad, erTi mxriv, Tvi-<br />

Ton exmianeba ukve arsebul tradicias da, meore mxriv, Tvi-<br />

Tonac iqceva impulsad axal saxeTa qmnadobis, riTac monawile<br />

xdeba im mudmivi dialogis, romelSic yvela Rirebuli<br />

poetia CarTuli.<br />

amgvari dialogis erT-erT saukeTeso nimuSs murman<br />

lebaniZis Semoqmedeba warmoadgens, romelmac 1986 wels<br />

gamocemuli lado asaTianis `rCeulis~ winasityvaobaSi ara<br />

mxolod pirvelma SeniSna am poturi saxis gamorCeuloba<br />

(`1940 wels, ocdameoTxe welSi gadamdgars, lado asaTians<br />

qarTul poeziaSi Semohyavs yayaCos xati simbolod daRvrili<br />

sisxlisa erTi mxriv da meore mxriv _ simbolod mwuxarebisa<br />

daRvrili sisxlis gamo~ _ werda igi (lebaniZe 1986:<br />

7), aramed Tavisi poeziiT ganagrZo lado asaTianis tradicia,<br />

ramdenime gamorCeuli leqsiT, romelTagan, upirveles<br />

yovlisa, `ufliscixesTan sisxlisferi yayaCos wveTi~ da<br />

`yayaCos~ unda aRiniSnos.<br />

Tanamedroveobis udidesi kritikosi klint bruksi, romelic,<br />

Tavis mxriv, 20-iani wlebis `axali kritikis~ Tvalsa-<br />

Cino warmomadgenlis a.i. riCardsis naSroms `paradoqsis ena~


eyrdnoboda, werda: `poeziaSi msjelobis xazs mxolod im detalebis<br />

gamo mivyvebiT, romelic mTavari gzis piras gvxvdeba:<br />

xan gvirila gagvityuebs, xan ki uCveulo formis buCqi.<br />

mere isev mTavar gzas vubrundebi... mxolod gzis bolos<br />

aRmovaCenT, rom mTeli samyaro vnaxeT, iseTi, romelsac<br />

mecnierebis sworxazovan gzas rom gavyolodiT, ver vnaxavdiT.<br />

swored es SemTxveviTi detalebi aniWebs Cvens mogzaurobas<br />

Rirebulebas~ (bruksi 1965: 78)<br />

marTlac, amgvari macdunebeli moCvenebiT wvrilmanebiT<br />

iqmneba poezia: is xan acekvebuli narcisebis saxes iRebs, rogorc<br />

es uiliam uordsuorTis poeziaSia, xan baraTaSvilis<br />

satrfos yurze pepelasaviT mofarfate sayurisas, xanac<br />

rembos feradi xmovnebis, an galaktionis iisferi Tovlis...<br />

lado asaTianTan es SeiZleba simindis ulvaSis suni iyos,<br />

an bulbulTa naamborali bardnalelebis borani, atmis<br />

xesaviT afeTqebuli satrfo, irmiviT mwvane balaxSi gaxveuli<br />

firosmani, sicili, romelic sasaflaos gulze gadaufrens<br />

sicocxled da nakadulad. an mamapapuri cisferi<br />

sarwyuli.<br />

vnaxoT, raoden tevadia es poeturi saxeebi, vTqvaT, Tundac,<br />

sarwyuli: erTi rom igi lurj frinvels Camohgavs, amas-<br />

Tanave ukvdavebis wylisa da amiT sicocxlisa da ukvdavebis,<br />

sicocxlis wyaros ukavSirdeba. Tavisi feriT igi romantikosebis<br />

tradicias agrZelebs (sakmarisia Tundac baraTaSvilis<br />

`lurjsa fers~ an novalisis `cisferi yvavili~ vaxsenoT),<br />

romelic Semdeg cisferyanwelTa da galaktionis poeziaSi<br />

mTeli sisavsiTa da aTasgvari niuansiT gaisma. amas-<br />

Tanave cisferi sarwyuli mama-papaTa naqonia da amiT ara<br />

mxolod bavSvobis cisfer mogonebebs aRZravs ufskrulis<br />

piras myof poetSi, aramed warsulsac: istoriuls da kidev<br />

ufro Soreul da zedroul zRaprul warsulsac, sadac<br />

beber cixes arwivebi esizmreba, sadac poets vaxtang meeqvse<br />

eguleba, Tamari eguleba, mxargrZeli da cxra Zma xerxeuliZe,<br />

samasi aragveli. swored istoriuli Sreebis moZieba<br />

ganasxvavebs cisferis lado asaTianiseul aRqmas romantikosebisa<br />

an simbolistebis aRqmisagan. dakveTili optimizmis<br />

epoqaSi, swored aq, sakuTari qveynis istoriasa da tradiciaSi,<br />

povebs lado asaTiani simtkicisa da imedis wyaros.<br />

kidev erTi sagulisxmo poeturi saxe, romelic SeuZlebelia,<br />

uyuradRebod darCes _ cxenis fafaria. fafarayrili<br />

mernebis qarbuqiani sunTqva da maTi gafrenili fafari,<br />

leqsis bolos awewil fafrad iqceva (`cxra Zma xerxeuli-<br />

71


Zes~), rac uTuod im qveynis bedze migvaniSnebs, romlisTvisac<br />

daecnen Zmebi xerxeuliZeebi, da romelTa saWiroeba da<br />

ararseboba aseTi mZafri dramatizmiT aRbeWdila uRmerTod<br />

mitovebuli raSebis gulmosaklavi WixviniT. am leqsSi<br />

cxenis fafari bunebis movlenebTan asocirdeba: xan vizualuri<br />

xatiT: gafrenili fafari _ nislTan, xan raSebis sanative<br />

_ algeTis velebis qarTan, riTac poeturi saxe kosmiur<br />

JReradobas iRebs. Tu amas sityvis bgeriT JReradobasac<br />

davumatebT, romelic ara mxolod far aso—bgeris ritmul<br />

ganmeorebaSi gamoixateba (gafrenili fafari, gaficxebili,<br />

foladis, qafmoreuli), aramed, erTi mxriv, qarTan asocirdeba,<br />

meore mxriv ki, cxra Zma xerxeuliZesTan da amiT kidev<br />

q-an da x-an aso-bgerebis mZime musikasac moiyolebs da aiyoliebs,<br />

rac mTlianobaSi leqsis im ganumeorebel musikalur<br />

qsovils warmoqmnis, romelsac lado asaTianis ganumeorebel<br />

tragikul-omaxiani xma SeiZleba vuwodoT:<br />

72<br />

es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia?<br />

visia cxra bedauri, cxra daraxtuli visia?<br />

... es mSobliuri qaria Cveni algeTia velebis<br />

Tu sunTqva qarbuqiani fafarayrili mernebis.<br />

(asaTiani 1979: 190)<br />

poeturi xatisa da leqsis tevadobaze weris dros ar<br />

SeiZleba ar aRvniSnoT isic, rom lado asaTianis poeziaSi<br />

leqsi adamianis mTel sicocxles itevs:`vinc kaci iyo da<br />

leqsad iqca“, _ wers igi.<br />

sicocxle leqsad kondensirdeba da amiT warmavalobasa<br />

da sikvdils amarcxebs:<br />

me TviT sikvdilsac gardavqmni leqsad!<br />

poetisa da poeziis amgvar maRal daniSnulebaze migvaniSnebs<br />

rusTavelis gamziridan `Rrublian cisken~... gabmuli<br />

qaris da wvimis Zafebi (`wvimaSi~) da is naTeli, romliTac<br />

poetia garemoculi. lado asaTians Rrmad swams, rom poeti,<br />

Tumc `droebis meaTasedia~, magram amave dros Tavisi Semoqmedebis<br />

wyalobiT `maradisobiT gadanisluli~.<br />

1923 wels `meocnebe niamorebSi~ tician tabiZe werda<br />

qarTuli poeziis `evropuli radiusiT~ gamarTvis ucileblobaze.<br />

gulistkiviliT imasac SeniSnavda, rom evropuli<br />

radiusi yovelTvis gverds uvlida Tbiliss. gulistkiviliT,<br />

radgan, vin, Tu ara man, romelmac amdeni gaakeTa qar-


Tuli poeziis ganaxlebisa da evropeizaciisaTvis, uTuod<br />

icoda, rom sworedac rom am konteqstSi qarTul poezias<br />

marTlac hqonda da mis SemdegSic uTuod eqneboda Tavisi<br />

adgili. am statiis mizanic _ lado asaTianis poeziis am<br />

konteqstSi wakiTxvis mcdeloba _ warmoadgens misi poeziis<br />

erTi konkretuli Taviseburebis analiziT.<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1979: asaTiani lado. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba<br />

`sabWoTa saqarTvelo~, 1979.<br />

bruksi 1971: Brooks C. Literary Criticism: A Short History. L.: 1965.<br />

elioti 1975: Eliot T.S. Selected Prose Ed with an Introduction by Frank Kermode.<br />

Faber and Faber, London: 1975.<br />

vulfi 1924: Woolf V. John Donne. In: Collected Essays by V.Woolf. 1966.<br />

lebaniZe 1986: lebaniZe m. lado asaTiani. wignSi: lado asaTiani.<br />

rCeuli. Tb.: 1986.<br />

73


74<br />

lado asaTianis leqsis bunebisaTvis<br />

(`leqsi axleburi~)<br />

qeTevan enuqiZe<br />

meoce saukunis dasawyisSi qarTul leqsSi mkafiod vlindeba<br />

evropuli da rusuli leqsis, gansakuTrebiT, metris<br />

gavlena, ramac, garkveulwilad, ganapiroba novatoruli Teoriebisa<br />

da saleqso formebis Camoyalibeba, rac yovelTvis<br />

ar iyo misaRebi da gaTvaliswinebuli qarTul kulturul<br />

niadagze. brZola modernistuli ideologiis winaaRmdeg,<br />

erTgvarad, Seexo formalur inovaciebsac, radgan ociani<br />

wlebis meore naxevarSi versifikaciuli eqsperimentebis<br />

ricxvma iklo. lado asaTiani moRvaweobas iwyebs im dros,<br />

rodesac `cisferyanwelebis ordeni~, faqtobrivad, aRar arsebobs,<br />

xolo galaktions dawerili aqvs TiTqmis yvela Sedevri.<br />

da mainc, axalgazrda poeti saocar warmatebas da popularobas<br />

aRwevs.<br />

amjerad miznad gvaqvs lado asaTianis metris gaaanalizeba,<br />

radgan SemoqmedebiTi Taviseburebebisa da individualizmis<br />

kvleva SesaZlebelia mxolod sruli suraTis<br />

warmodgeniT.<br />

metri ukavSirdeba versifikaciis absoluturad yvela<br />

elements da, ufro metic, teqstis semantikuri garsis, riTmis,<br />

ritmisa da esTetikuri transformaciis Tavisebur Car-<br />

Cos warmoadgens. metris kvleva unda daviwyoT terfebis<br />

Taviseburebebis analiziT. dasadgenia:<br />

1. ra zegavlenas axdens semantikuri ritmi maT<br />

Camoyalibebaze;<br />

2. sityvebSi marcvalTa raodenoba;<br />

3. bunebrivi maxvilis mdebareoba.<br />

gansakuTrebiT sainteresoa logaedebis analizi, radgan<br />

poetis leqsebis umetesoba aTmarcvliani logaedebiT aris<br />

Sesrulebuli. `logaedurs vuwodebT iseT metrebs, romleb-<br />

Sic erTi da igive muxli (sul erTia, monometri iqneba Tu<br />

dimetri), gind mTeli taepi, qoreuli da daqtiluri terfebis<br />

SeerTebas warmoadgens~ (gorgaZe 1928:51). s. gorgaZis<br />

azriT, xalxuri Sairebis mTeli rigi swored egreT wodebuli<br />

ZvelqarTuli sasuliero iambikoebis amgvar Sezavebul<br />

metrebs warmoadgens.


l. asaTiani, ZiriTadad, iyenebs logaedis or saxeobas:<br />

klasikur adonisur metrs (— UU – U) da e.w. antiadonisur,<br />

qore-daqtilur metrs (— U – UU) sainteresoa, riTia ganpirobebuli<br />

adonisuri da antiadonisuri logaedebis monacvleoba<br />

da swored am terfebis siWarbe. davakvirdeT taepebs,<br />

romlebSic wminda adonisuri logaeduri dimetri(— UU – U /<br />

— UU – U) gvxvdeba:<br />

Snosa da iers hmateben qalaqs, (— UU – U / – UU – U)<br />

(asaTiani 1988:29)<br />

pirveli logaedi sityvas sam morfemas — ormarcvlian<br />

erTgvar wevrebs, romlebic dakavSirebuli arian da kavSiriT.<br />

meore logaedi moicavs sammarcvlian zmnas da ormarcvlian<br />

arsebiT saxels. maxvilTa ganlageba bunebrivia: ormarcvlian<br />

sityvaSi is ecema bolodan meore xmovanze, sammarcvlianSi,<br />

bolodan mesameze:<br />

/ / / /<br />

Snosa da iers hmateben qalaqs,<br />

aseTive suraTi gvaqvs taepSi:<br />

qarTveli qalis Snosa da javars (— UU – U / — UU – U)<br />

(asaTiani, 1988:29)<br />

miuxedavad imisa, rom marcvalTa ganlageba Senacvlebulia,<br />

es garemoeba taepis ritmze zemoqmedebas ver axdens;<br />

maxvilTa ganlageba iseTivea (10-marcvliani; maxviliT taepis<br />

I, IV, VI, IX xmovnebze), rogoric zemoT moyvanil magaliTSi<br />

/ / / /<br />

qarTveli qalis Snosa da javars<br />

Semdeg magaliTSi daqtilisa da qores ganlageba bunebrivad<br />

ukavSirdeba sammarcvliani da ormarcvlinai sityvebis<br />

monacvleobas:<br />

lamazi aris TbilisSi yvela (– UU – U / – UU – U)<br />

wminda adonisuri logaeduri dimetris (– U – U U / – U –<br />

U U); maxviliT I, III, VI, VIII xmovnebze) magaliTebia:<br />

75


76<br />

erT dros am qveynad mec kaci viyavi<br />

(– U – U U / – U – U U) (asaTiani, 1988:76)<br />

qores awarmoebs erTmarcvliani msazRvrel-sazRvruli,<br />

romelic erT terfad ikvreba da, Sesabamisad, maxvilic bolodan<br />

meore xmovanze ecema. daqtilur terfs awarmoebs<br />

CvenebiTi nacvalsaxeli da arsebiTi saxeli, romlebic adgilis<br />

garemoebas qmnian. es terfic sammarcvliania. marcvlis<br />

bunebrivi mdebareoba sruliad emTxveva maxvilis bunebriv<br />

mdebareobas. meore logaedi nawarmoebia ormarcvliani da<br />

sammarcvliani sityvebis bunebrivi maxvilebis Sesabamisad.<br />

arvin icoda, ra uxaroda<br />

(– U – U U / – U – U U) (asaTiani, 1988:88)<br />

pirveli logaedis qore da daqtili sityvis bunebrivi<br />

maxvilisa da marcvalTa raodenobis Sesatyvisia, xolo meore<br />

logaedSi qore kveTs zmnas, `uxaroda~, magram sainteresoa,<br />

rom am procesSi ar xdeba metris zemoqmedeba sityvis<br />

bunebriv prosodiaze. maxvilis am oTxmarcvliani sityvis<br />

bolodan mesame marcvalze ecema, xolo pirveli umaxvilo<br />

marcvali organulad erwymis nawilaks ra.<br />

foTlebdacvenil baRis karebTan<br />

(– U – U U / – U – U U ) (asaTiani, 1988:88)<br />

taepis meore logaedis qore da daqtili sityvis bunebrivi<br />

maxvilisa da marcvalTa raodenobis Sesatyvisia, xolo<br />

pirveli logaedi warmodgenilia erTi xuTmarcvliani sityviT,<br />

aseve, antiadonisuri terfiT. sayuradReboa, rom xuTmarcvlian<br />

sityvaSi maxvili bolodan mesame xmovanze unda<br />

modiodes, Tumca gasaTvaliswinebelia, rom es sityva erTmniSvneliani<br />

kompozitiTaa warmodgenili da, Sesabamisad,<br />

maxvilTa ganlageba am kompozitis Semadgeneli erTeulebis<br />

(foToli, dacvena) bunebriv maxvilTa ganlagebas emTxveva.<br />

mxrebganieri, viT saukune<br />

(– U – U U / – U – U U) (asaTiani, 1988:18)<br />

pirveli logaedi kompozitia, romelic Sedgeba erTmarcvliani<br />

da oTxmarcvliani sityvebisagan, xolo meore magaliTSi<br />

mocemulia erTmarcvliani sityva viT (Tandebuli,


omelic arqauli stiliT aris mocemuli) da oTxmarcvliani<br />

sityva, romlis bunebrivi maxvili ecema bolodan meoTxe<br />

xmovanze(sa/u/kune). logaedSi xdeba maxvilis gadaadgileba<br />

meoTxedan mesame maxvilze. aseTive saxe aqvs sxva logaedebsac,<br />

romlebic erTmarcvliani da oTxmarcvliani sityvebisagan<br />

Sedgeba. mag.: ver moveswari (`iliasadmi~); ar anacvale<br />

(`Tqven geubnebiT, Zmebo mgosnebo~).<br />

qarTuli enis bunebis gaTvaliswinebiT, maxvili bolodan<br />

mesame xmovanze unda ecemodes, amitom ucnauria am konkretul<br />

sityvebTan maxvilebis ganlageba. es SeiZleba ganpirobebuli<br />

iyos Semdegi faqtorebiT:<br />

1. saukune — sa mimReobis mawarmoebeli prefiqsi, Tumca<br />

sityva `saukune~ ukve damkvidrebulia arsebiTi saxeli<br />

funqciiT.<br />

2. danarCen or SemTxvevaSi vlindeba zmniswinian<br />

zmnasTan.<br />

SeiZleba davaskvnaT, rom antiadonisuri logaedis warmoeba<br />

xdeba Semdeg SemTxvevebSi:<br />

a) ormarcvledi + sammarcvledi;<br />

b) ori erTmarcvliani sityva + sammarcvledi / ormarcvledi<br />

+ erTmarcvledi;<br />

g) ormarcvledi / ori erTmarcvliani sityva + kompoziti<br />

/ erTmarcvledi + zmniswiniani zmna da mawarmoebliani<br />

mimReoba;<br />

adonisur-antiadonisuri logaeduri dimetris (— UU –<br />

U / - U – U U); maxviliT I,IV,VI,VIII xmovnebze) magaliTebia:<br />

Tbilisis qalebs _ dilis ciskarebs<br />

(– UU – U / - U – U U) (asaTiani, 1988:76)<br />

ra iyav, ra xar da ra iqnebi!<br />

(– UU – U / - U – U U) (asaTiani, 1988:76)<br />

am logaedebis TiToeuli terfi iseTive agebulebisaa,<br />

rogoric dimetrebSi. bolo magaliTi gansakuTrebiT sainteresoa,<br />

radgan Tu pirvel or terfSi ra nawilakze ecema maxvili,<br />

meore logaedSi maxvili da kavSirsa da sammarcvliani<br />

sityvis bolodan mesame xmovanze modis. es ar aris ganpirobebuli<br />

da kavSiris gansakuTrebuli semantikuri funqciiT,<br />

radgan qvemoT, sxva magaliTebSi, Cven sxva suraTs vixilavT.<br />

SesaZlebelia, es gamowveuli iyos daqtilis (iqnebi) garkveuli<br />

upiratesobiT (marcvalTa raodenoba, gamokveTili pro-<br />

77


sodiuli elferi, rac, SeiZleba, ganpirobebuli iyos mJReri<br />

bgerebis siWarbiT (6-dan 5), rac mesamed gameorebul ra nawilaks<br />

asustebs.<br />

antiadonisur-adonisuri logaeduri dimetris (– U U / –<br />

UU – U); maxviliT I, III,VI,IX xmovnebze) magaliTebia:<br />

78<br />

Sua bazarSi duqani gvqonda<br />

(- U – U U / – UU – U) (asaTiani, 1988:76)<br />

da Tu tirilis dagidges Jami<br />

(- U – U U / – UU – U) (asaTiani, 1988:76)<br />

logaedebis agebuleba ucvlelia, Tumca unda aRiniSnos,<br />

rom am tipis dimetri ufro iSviaTia, vidre adonisur — antiadonisuri.<br />

Zalian iSviaTad, Tumca mainc gvxvdeba ipostazirebuli<br />

logaeduri dimetrebi. magaliTad:<br />

me vetrfi im TeTr Coxian mayars<br />

(U – U – U / - U U - U) (asaTiani, 1988:60)<br />

da kaxur amboxs, Slegsa da magars<br />

(U – U – U / - U U - U) (asaTiani, 1988:60)<br />

dasvenebis da garTobis ambavs<br />

(U U – U U / - U U - U)U (asaTiani, 1988:21)<br />

Sen, roca am wigns aiReb xelSi<br />

(– – U – U / _ U _ U U) (asaTiani, 1988:76)<br />

es awvalebda cotne dadians<br />

(U U – U U / - U – U U) (asaTiani, 1988:45)<br />

pirvel or magaliTSi gvxvdeba amfibraqisa da qores<br />

SerwymiT miRebuli logaedi. sainteresoa, ram ganapiroba am<br />

terfis warmoSoba. orive magaliTi iwyeba erTmarcvliani<br />

sityviT, romelic yvela mocemul magaliTSi an da kavSiria<br />

an piris nacvalsaxeli.<br />

miuxedavad imisa, rom qarTuli leqsisaTvis daqtili ufro<br />

organuli terfia, semantikuri Tavisebureba da maxvili<br />

aSkara upiratesobiT sargeblobs. orive SemTxvevaSi, erTmarcvleds<br />

mohyveba ormarcvledi. daqtilis warmoqmna daarRvevda<br />

enis bunebrivi prosodiis kanons.


mesame magaliTSi piris nacvalsaxeli gvxvdeba, magram aq,<br />

avtoris nebiT, Cndeba mZime, rac mas marTvis funqcias ani-<br />

Webs. Sesabamisad, warmoiTqmis maxvilTa amgvari ganlagebiT:<br />

/ / / / /<br />

Sen, roca am wigns xelSi aiReb<br />

(palimbaqi+qore) da ara<br />

/ / / /<br />

Sen, roca am wigns xelSi aiReb<br />

bolo magaliTSi, imis miuxedavad, Tu romel xmovanze<br />

ecema maxvili, mimarTvis forma ugulebelyofilia.<br />

SeiZleba iTqvas, rom amgvari sistematurobis gaTvaliswinebiT,<br />

lado asaTianisTvis metad mniSvnelovania qarTuli<br />

enis bunebrivi maxvilisa da semantikisaTvis upiratesobis<br />

miniWeba. ramdenime gamonaklisi migvaniSnebs, rom daqtilis<br />

saxecvlileba aseve zemoT aRniSnuli faqtorebiT aris ganpirobebuli.<br />

meore peoni lado asaTianis leqsebSi SedarebiT iSviaTad<br />

gvxvdeba, radgan, rogorc aRvniSneT, poeti, umeteswilad,<br />

swored aTmarcvleds mimarTavs. Tumca gvaqvs gamonaklisebic,<br />

magaliTad: `gzaSi~ (4/4/3), `sasaflao~ (4/4//4/4),<br />

`ori saaxalwlo~ (4/3//4/3) heterosilaburi leqsi `cixis<br />

sizmari~ (4/4, 4/2) da a. S.<br />

akaki xinTibiZe wers: `meore peoni erTi mTliani ritmuli<br />

erTeulia. misi gaxleCa gverdiT mdgomi sityvebis zegavleniT,<br />

misi dayofa-danawileba, garda calkeuli gamonaklisebisa,<br />

qarTuli leqswyobisaTvis ar aris damaxasiaTebeli~<br />

(xinTibiZe 1961:44).<br />

peoni yvelaze grZeli terfia da erTi oTxmarcvledisagan<br />

Sedgeba. SesaZlebelia invariantebic, mag.: daqtili da<br />

umaxvilo erTmarcvledi, an, piriqiT. sainteresoa samive<br />

formaze dakvirveba:<br />

oTxmarcvliani meore peoni:<br />

orTqlmavali ise utevs ukuneTs<br />

U U – U U – U – U – U U (asaTiani,1988:89)<br />

erTmarcvledi+daqtili:<br />

79


80<br />

vis unaxavs yvavilebi nakadulis napirebze<br />

U – U U U – U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:69)<br />

Tavs geficebi, ver iSovni ukeTess, Svilo?<br />

– U – U U U – U U – U U – U (asaTiani,1988:48)<br />

struqturas daqtili+erTmarcvledi mogvianebiT vnaxavT,<br />

Tumca unda aRiniSnos, rom lado asaTianis leqsebSi<br />

iSviaTad gvxvdeba. sintagmebi ZiriTadad agebulia imgvarad,<br />

rom srulmniSvneliani sityva asrulebs monakveTs.<br />

sainteresoa ak. xinTibiZis dakvirveba, romlis Tanaxmad,<br />

meore peonTan dakavSirebuli ritmuli variaciebi metad<br />

mravalferovania, Tumca lado asaTianis iSviaTad mimarTavs<br />

ara mxolod peons, aramed qarTul poeziaSi metad popularul<br />

8-marcvledsac ki; metic, is upiratesobas dabal Sairs<br />

aniWebs (anu logaedsa da daqtils). erTi SexedviT, Cans, TiTqos<br />

meore peoni poetisaTvis sakmaod umniSvnelo terfia,<br />

rom ara erTi mniSvnelovani faqti. lado asaTianis brwyinvale<br />

leqsi, “salaRobo” (romelsac dedanSi “asaTianuri” uwoda;<br />

qaTuli leqsi icnobs aseT saTaurebs, metic, saleqso<br />

formebs aseTi saxelwodebebiT, mag.: Caxruxauli da a. S. me-<br />

20 saukuneSi paolo iaSvilis “darianuli”), Sereuli metruli<br />

sqemiT aris dawerili da swored aq amJRavnebs poeti Tavis<br />

damokidebulebas meore peonisadmi. SeiZleba iTqvas, rom<br />

am leqsSi gvxvdeba meore peonis TiTqmis yvela saxeoba, romelic<br />

ki dasaSvebia, gamomdinare qarTuli leqsis bunebidan.<br />

daukariT, rom Zvel xanjals elda eces,<br />

U – U U U – U U - U – U<br />

gaisarjos da brZolebSi daixarjos!<br />

U – U U U – U U U – U U<br />

gaumarjos saqarTvelos mzes da zecas,<br />

U – U U U – U U - U – U<br />

saqarTvelos Zlierebas gaumarjos!<br />

U – U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:10)<br />

aqve vxvdebiT meore peonis mesame formas (sammarcvledi+erTmarcvledi):<br />

jer xom suros foTlebi ar gascvenia<br />

– U – U U – U U U – U U<br />

sasTumalze erTxelac ar daviZineb!<br />

– U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:10)


orive SemTxvevaSi, am tipis meore peonis erTmarcvledi<br />

warmodgenilia uaryofiTi nawilakiT, xolo misi momdevno<br />

meore peoni oTxmarcvliani morfemaa, romelic, erTgvarad,<br />

harmoniulad asrulebs taeps. mkafiod Cans, rom leqsis 12marcvlian<br />

(4/4/4) monakveTSi sityvaTa umetesoba (58 139-dan)<br />

oTxmarcvliania. es Tavisebur efeqts aniWebs leqss — maRali<br />

SairisaTvis damaxasiTebel heroikul JReradobas. amas-<br />

Tan, motivis axsna SesaZlebelia mxolod hipoTeturad.<br />

peonis garda, 4-marcvliani terfebidan leqsebSi xSirad<br />

gvxvdeba diqore. yvela es terfi ori ormarcvledisgan an<br />

ori erTmarcvledisa da erTi ormarcvledisagan Sedgeba. am<br />

SemTxvevaSic ar fiqsirdeba bunebrivi maxvilis gadaadgileba.<br />

mag.:<br />

Zvelad Turme, roca mtrebis uTvalavi jarebi<br />

– U – U - U – U U – U U – U U (asaTiani,1988:34)<br />

ise mtkice iyvnen Turme, viT metexis kedeli<br />

– U – U - U – U U – U U – U U (asaTiani,1988: 34)<br />

me xan papis wvers vumzer<br />

– U – U – U U (asaTiani,1988: 80)<br />

cota kidev moiTmine, lamazo<br />

– U – U U – U U – U U (asaTiani,1988: 89)<br />

aSkaraa, rom diqores gamoyeneba meore peonis nacvlad<br />

erTgvarad ritms cvlis. SeimCneva meti dinamika, romelic<br />

kidev ufro mZafdeba meore peonisa da diqores monacvleobiT,<br />

gansakuTrebiT, Tu meore peoni erTmarcvliania da sammarcvliani<br />

sityvebisganaa nawarmoebi.<br />

leqsi `Cemi qveynis oqroyana~ (1936) maRali SairiT aris<br />

dawerili. leqsis 100 terfidan mxolod 17 ar aris meore<br />

peoni. sainteresoa, rogor suraTs qmnis dakvirveba am terfebze,<br />

miT umetes, rom ormarcvliani sityvebis garkveuli<br />

kategoria warmoqmnis meore peons, xolo maTi nawili (13) —<br />

diqores. mag. ori ormarcvledisagan warmoqmnili meore<br />

peoni:<br />

kvaxis lerwo gabardulo, Caqarvulo taroebo,<br />

U – U U U – U U U – U U U – U U<br />

xvamlis mTaze gadasulo TeTro nislo afriano<br />

U – U U U – U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:15)<br />

81


82<br />

mag., ori ormarcvledisagan warmoqmnili diqore:<br />

TviTmfrinavo, caSi laRo, mTebTan axlo mofrenilo,<br />

U – U U U – U U U – U U U – U U<br />

xeo, vaSliT gaferilo, talaveris Ceroebo,<br />

– U – U U – U U U – U U U – U U<br />

Cemi qveynis oqroyanav, didi garjiT moweulo<br />

– U – U U – U U U – U U U – U U<br />

TqvenTvis minda avamRero leqsi Cemi axleburi<br />

U – U U U – U U U – U U U – U U<br />

zvaro, zvaro jiSiano, ojaleSis jiSis zvaro,<br />

– U – U U – U U U – U U U – U U<br />

minda leqsiT gesaubroT, dagirxioT xma salxeni.<br />

– U – U U – U U U – U U U – U U<br />

pirvel magaliTSi diqore warmoiqmneba zmmnizedasTan;<br />

meore magaliTSi _ diqores qmnis mimarTva; mesame-meoTxe<br />

magaliTebSi kuTvnilebiTi nacvalsaxelebi (msazRvrel-saz-<br />

Rvruli); mexuTeSi diqores warmoqmnis ormarcvliani sityvis<br />

gameoreba. aseTi magaliTi oria: zvaro, zvari; mTebo,<br />

mTebo.<br />

meeqvse magaliTSi ki taepi iwyeba SemasmenliT, rac, TavisTavad,<br />

aZlierebs maxvils.<br />

leqsSi gvxvdeba erTmarcvledisa da daqtilis SeerTebis<br />

(an, piriqiT) 15 magaliTi: mTav frialo, rom itvirTeo, mTis<br />

gul-mkerdSi, da enguro. da mamulis, da bulbulo, amdeni<br />

xnis, bardebi da, gmirobis da, vinc dagTesa, beRlebi da,<br />

TqvenTvis maqvs, xma salxeni, da qarTveli, am simReriT.<br />

sainteresoa, ramdenad bunebrivad gardaiqmneba es terfebi<br />

meore peonad, bunebriv maxvilTan Sesabamisad.<br />

magaliTebSi, romlebic 1+3 modeliT aris warmodgenili,<br />

maxvili, TavisTavad, bunebrivia (ecema sammarcvledis<br />

bolodan mesame xmovanze), xolo 3+1 modeliT nawarmoeb<br />

magaliTebSi erTmarcvledi ZiriTadad da kavSirs emTxveva.<br />

gansxvavebulia ori magaliTi: amdeni xnis; TqvenTvisa maqvs.<br />

pirveli magaliTi msazRvrel-sazRvrulia. garkveul SemTxvevebSi,<br />

sityva xnis sruliad bunebrivad awarmoebs garemoebas;<br />

erTmarcvliani zmna `maqvs~, romelic Sedgenili Semas-


menlis nawilia, sakmaod drekadia. misi darTva enis bunebrivi<br />

maxvilis gadaadgilebas aseve umtkivneulo procesad<br />

warmogvidgens.<br />

sainteresoa 2 magaliTi, romlebSic logaedi da daqtilia<br />

dakavSirebuli:<br />

nislebis Tavsafriani — U U U – U U U<br />

gogonav SavTvaliano – U U U – U U U<br />

logaeduri terfi mocemulia iambisa da tribraqis saxiT.<br />

sainteresoa, rom orive logaedi erTmniSvneliani kompozitia.<br />

kompozitis meore nawili, `safari~ da `Tvali~, saxelobiT<br />

brunvaSi maxvils dairTaven swored im bgerebze,<br />

romlebzec logaedebad Sekvris dros (amasTan, orive<br />

kompoziti ian mawarmoebliT gvxvdeba); SesaZloa, esec aris<br />

ganmapirobebeli maTi amgvari JReradobisa.<br />

erT-erTi yvelaze saintereso leqsi lado asaTianis SemoqmedebaSi,<br />

amasTan, metad araordinaruli, aris `nadirobis<br />

Semdeg~ (1940). es leqsi SeiZleba miviCnioT ara mxolod<br />

heterosilaburad, aramed heterometruladac.<br />

pirveli taepi ToTxmetmarcvliania:<br />

gareuli kameCebis devniT daiRalnen,<br />

U – U U U – U U – U U – U U (asaTiani,1988:10)<br />

meore taepi 12-marcvliania da 4 daqtilisagan Sedgeba:<br />

daxoces uSti da uSqari nadiri<br />

— U U – U U – U U – U U<br />

mesame taepi, aseve 12-marcvliani, daqtiluri terfebiT<br />

aris gamarTuli, Tumca am tipis daqtili uCveuloa lado<br />

asaTianisTvis:<br />

da mere, roca dRe-Rame gaiyara<br />

– U U – U U – U U – U U<br />

terfi kveTs morfemebs da maxvili arbunebriv adgilze<br />

inacvlebs:<br />

/ / / /<br />

da mere, roca dRe-Rame gaiyara<br />

83


Tu taeps wavikiTxavT bunebrivi prosodiiT, miviRebT<br />

ritmul disharmonias:<br />

84<br />

/ / / /<br />

da mere, roca dRe-Rame gaiyara<br />

terfi sityvas kveTs meoTxe taepSic:<br />

Ramis gasaTevi SemoxvdaT adgili<br />

– U U – U U – U U – U U<br />

aqac oTxi daqtiluri terfia. taepi, SeiZleba, wavikiTxoT<br />

rogorc qore-meore peoni da ori daqtili. Tumca meore<br />

taepi, romelsac eriTmeba mocemuli meoTxe taepi, tipuri<br />

daqtilebisagan Sedgeba da prosodiulad swored daqtilursave<br />

terfebs moiTxovs.<br />

sapirispiro suraTia strofSi:<br />

da uceb quxilma tyeze gadiara<br />

— U U – U U – U U – U U<br />

vin mohkla, vin styorcna Cvenze adrianad<br />

– U U – U U – U U – U U<br />

vin dalocvilma Cvenze madlianad<br />

— U – U U – U U – U<br />

manuCaris Svilma levan dadianma.<br />

— U U U – U – U U – U U<br />

oTxive taepi daboloebulia qoreTi da meore peoniT.<br />

Tumca sruliad gansxvavebulia terfebis pirveli naxevartaepedebi,<br />

miT ufro, rom mesame taepSi saerTodac 5 maxvilia<br />

(lagaedi+qore+daqtili).<br />

zogadad, leqsi agebulia daqtilebiT. zemoT moyvanili<br />

gansxvavebuli taepebi erTgvari kunZulebiviT Cans leqsSi,<br />

rac saocar prosodiul kontrasts qmnis. Zneli saTqmelia,<br />

Segnebuls Tu uneblies.<br />

leqsebis analizi saSualebas gvaZlevs, CamovayaliboT<br />

Semdegi mosazreba:<br />

1. lado asaTiani Tavis leqsebSi umeteswilad mimarTvas<br />

qores, daqtils, da meore peons — terfebs, romlebic Seefereba<br />

qarTuli enis maxvilis bunebriv mdebareobas;<br />

2. im SemTxvevaSi, Tu poeti mimarTavs sxva tipis terfebs,<br />

es faqti ar azianebs da zemoqmedebas ver axdens bunebriv<br />

JReradobaze;


3. iSviaTi gamonaklisebi poetis SemoqmedebaSi erTgvari<br />

eqsperimentis saxes atarebs.<br />

zemoT Tqmulidan gamomdinare, lado asaTiani Tavisufldeba<br />

evropuli leqsis gavleniT damkvidrebuli metruli<br />

leqsis elementebisagan. aqcentirebulia ara metruli mravalferovneba,<br />

aramed riTma da metad originaluri, sada<br />

mxatvruli figurebi. gvrCeba STabeWdileba, rom poeti sruliad<br />

Segnebulad aridebs Tavs metris mravalferovnebas,<br />

radgan formalur sisadaves avsebs Warbi emociiT. es aris<br />

formis daknineba, Sinaarsis xarjze. Tu gaviTvaliswinebT<br />

10-20-ian wlebSi mimdinare procesebs, lado asaTianis es<br />

pozicia sruliad originaluria. am niSniT poeti ukavSirdeba<br />

erTgvar naivistur nakads, romelSic upiratesobas<br />

flobs swored emocia, eqspresia, rac formis mravalferovnebas<br />

egueba mxolod emociis cvalebadobis dafiqsirebis<br />

xarjze. es mimarTeba ganapirobebs kidec terfebis uaRresad<br />

SezRuduli tipebis gamoyenebas. zogadad, Tuki maxvili<br />

inarCunebs bunebriv mdebareobas da sityvebi ar ixliCeba<br />

terfebis meSveobiT, SegviZlia, vivaraudoT, rom lado<br />

asaTiani Segnebulad uaryofs metrul variaciebs da silabur<br />

nakads mihyveba. SegviZlia CamovayaliboT mosazreba,<br />

rom lado asaTianis `leqsi axleburi~ Tavisufldeba metris<br />

da, Sesabamisad, evropuli leqsis gavlenisagan.<br />

D<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1988: asaTiani l. rCeuli. `sabWoTa saqarTvelo~, Tb.: 1988.<br />

gorgaZe 1928: gorgaZe s. qarTuli leqsi.Tb.: 1928.<br />

xinTibiZe 1916: xinTibiZe a. poeturi xelovnebis sakiTxebi. `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, Tb.: 1961.<br />

85


86<br />

manana kakabaZe<br />

`Tavganwiruli mxedaris~ tipologiuri aspeqti<br />

lado asaTianis poeziaSi<br />

`meranis~ Tavdapirveli saxelwodeba, rogorc nikoloz<br />

baraTaSvilis avtografTa Seswavlidan Cans, iyo `Tavganwiruli<br />

mxedari~.<br />

`meranis~ teqsti Sesulia baraTaSvilis sam avtograful<br />

krebulSi, romlebic xelnawerTa erovnul centrSi inaxeba.<br />

amaTgan uZvelesi, H-1115 Sedgenilia poetis mier 1842 wels.<br />

igi poetis samuSao, Savi egzemplari iyo. teqstSi aris avtoriseuli<br />

sworebebi. am krebulSi Sedis 21 leqsi da swored aq<br />

dasturdeba leqsis saTaurad, pirvelad da erTaderTxel _<br />

`Tavganwiruli mxedari~ (baraTaSvili 1842; xelnawerTa aRweriloba<br />

1948: 101).<br />

magram am xelnawer gamocemas (rogorc mas uwodebs p. ingoroyva),<br />

darTuli aqvs zanduki (sarCevi), romelic Sedgenilia<br />

mogvianebiT, 1843 wlis bolos (lolaSvili 1968: 21; ingoroyva<br />

1968: 226). am zandukSi 27 leqsia CamoTvlili, eqvsiT<br />

meti, vidre krebulSia, maT Soris 1843 wels dawerili leqsebic.<br />

am zandukSi, poetis Sedevri, `merani~ dasaxelebulia<br />

ara rogorc `Tavganwiruli mxedari~, aramed _ `mirbis,<br />

mimafrens~ (xelnawerTa aRweriloba 1948: 101).<br />

aseve, poetis or danarCen xelnawer krebulSi, romlebic<br />

agreTve 1843 welsaa Sedgenili (TayaiSviliseuli — S-2516 da<br />

veziriSviliseuli H-2033), leqsi warmodgenilia usaTaurod.<br />

pirvel da uZveles, 1842 wlis xelnawer krebulSive (H-<br />

1115) leqss daweris TariRad uzis: `maisis 9-sa, 1842~, es<br />

TariRi meordeba danarCen or, 1843 wels Sedgenil leqsTa<br />

krebulebSic. Tumca gr. orbelianisadmi miwerili baraTidan<br />

(1842, 2 maisi) irkveva, rom leqsi aprilSia dawerili (J. `krebuli~,<br />

1873, № 3). daweris Semdeg leqsma metad mcire da umniSvnelo<br />

saredaqcio cvlilebebi ganicada, magram Cans, poets<br />

mainc leqsis saboloo TariRad miuCnevia 9 maisi 1842<br />

wlisa, rac damkvidrda kidec.<br />

xelnawerTa erovnul centrSi daculi baraTaSvilis avtografuli<br />

krebuli S-2516, mkvlevarTa varaudiT (ingoroyva<br />

1968: 226; lolaSvili 1968: 22), swored is krebulia, romelic<br />

ekaterine WavWavaZes ekuTvnoda. igi e. TayaiSvilma bu-


kinistisagan SeiZina peterburgSi 1887 wels, masTan erTad<br />

SeiZina agreTve `bedi qarTlisas~ avtografi (S-2517). sul<br />

oria `bedi qarTlisas~ avtografi, da mxolod am avtografs,<br />

erTaderTs, aqvs miwerili avtoris vinaoba inicialebiT: `Ti<br />

n.b.~ ek. WavWavaZis kuTvnili am xelnaweri krebulebiT gaicno<br />

ilia WavWavaZem 1858 wels baraTaSvilis poezia.<br />

1843 wels Sedgenil or avtograful xelnawer krebulSi,<br />

aseve gr. orbelianisadmi miweril baraTSi (1842 w. 2 maisi) da<br />

poetis pirvel, 1876 wlis beWdur gamocemaSi, romelsac safuZvlad<br />

gr. orbelianis kuTvnili, amJamad dakarguli bara-<br />

TaSvilis avtografTa krebuli daedo, aseve, poetis TxzulebaTa<br />

yvela Semdgom, XIX da XX sauk. gamocemebSi, leqsi<br />

ibeWdeba usaTaurod. baraTaSvilis avtografebSi leqsis sa-<br />

Taurad `merani~ arasodes dasturdeba. magram saidan gaCnda<br />

igi sazogadoebaSi, mecnierul da kritikul azrovnebaSi?<br />

1860 wels `ciskarSi~ (№ 6) daibeWda baraTaSvilis leqsi<br />

saTauriT `Cems merans~. igive saTauri dasturdeba, p. ingoroyvas<br />

gamokvleviT (ingoroyva 1968: 250), mixeil TumaniSvilis<br />

kuTvnil araavtograful dedanSic. rogorc Cans, `ciskarma~<br />

leqsi araavtografuli, savaraudod, TumuniSviliseuli<br />

dednidan dabeWda, poetis leqsTa araavtografuli<br />

xelnawerebi am droisaTvis sakmaod bevri trialebda sazogadoebaSi.<br />

TumaniSvilis araavtograful dedanSi, aseve<br />

erTxel, dasturdeba leqsis saxelwodebad `merani~ (ingoroyva<br />

1968: 149).<br />

TumaniSviliseuli dednebi miCneulia araavTenturad,<br />

radgan mis mier teqstSi Setanilia garkveuli redaqciuli<br />

cvlilebebi, rig SemTxvevaSi Secvlilia leqsTa dasaTaurebac.<br />

mag.: usaTauro leqsi `vpove taZari~ mis xelnawerSi<br />

aris warmodgenili saTauriT _ `fantazia~ da sxv. leqsis<br />

saTauric `merani~ da `Cems merans~ unda momdinareobdes m.<br />

TumaniSviliseuli dednebidan. CvenTvis ucnobia, ramdenad<br />

eTanxmeboda baraTaSvili leqsis aseT dasaTaurebas. mis saboloo<br />

avtografebSi xom leqsi usaTauroa. mxolod uZveles,<br />

pirvel, Sav avtograful xelnawerSi dasturdeba er-<br />

TaderTxel leqsi saTauriT da es saTauria `Tavganwiruli<br />

mxedari~ da ara `merani~.<br />

leqsis saxelwodebad `merani~ damkvidrda XIX sauk. 60iani<br />

wlebidanve.<br />

1865 wels dimitri yifians, Svili, nikoloz yifiani peterburgidan<br />

wers: `nikoloz baraTaSvilis `merani~, `qarTlis<br />

bedi~, `mtkvris pirzed~, `fantazia~, `sulo boroto~ da<br />

87


sxvani aTasjer gadavikiTxe da kidev ar meyo... `merani~ sakvirveli<br />

ram aris. _ neta vin iyo nikoloz baraTaSvili? Sen<br />

mgonia icnobdi~ (leoniZe 1935: 628).<br />

imave 1865 wels leqss moixseniebs saxelwodebiT `merani~<br />

Rvimeli werilSi _ `Cueni droebis mwerlebi~ (`ciskari~<br />

1965, VII).<br />

leqss saxelwodebiT `merani~ moixsenieben:<br />

ilia WavWavaZe _ `iveriaSi~ dabeWdil Tavis cnobil werilSi<br />

`nikoloz baraTaSvili~ (WavWavaZe 1892), aleqsandre<br />

cagareli 1870 wels gaz. `droebaSi~ gamoqveynebul vrcel<br />

werilSi `Cveni ubeduri mwignobroba am saukuneSi~ (cagareli<br />

1870), anton furcelaZe (moeniZe zurab) — polemikur<br />

werilSi `Seusrulebeli suraTi~ (furcelaZe 1867), mixeil<br />

veziriSvili _ vrcel kritikul werilSi `nikoloz baraTaSvili<br />

da misi dro~ (veziriSvili 1889). aseve moixsenieben<br />

akaki wereTeli, vaJa-fSavela, kita abaSiZe da sxv.<br />

erTaderTi gamonaklisi konstantine mamacaSvili iyo,<br />

romelmac 1881 wels leqsi moixsenia ase: `patara poema `mirbis,<br />

mimafrens...~ (mamacovi 1881).<br />

XIX saukuneSive leqsi damkvidrda saxelwodebiT<br />

`merani~.<br />

amrigad, leqsi baraTaSvilis mier saTauriT mxolod<br />

erTxel moixsenieba, 1842 wels, pirvel, uZveles Sav avtograful<br />

krebulSi, es saTauria `Tavganwiruli mxedari~, yvela<br />

danarCen avtograful krebulebSi, aseve poetis Txzuleba-<br />

Ta beWdur gamocemebSi, leqsi usaTauroa.<br />

baraTaSvilis leqsebSi bevria usaTauro, aseTi 15 leqsia,<br />

da es tendencia iwyeba 1840 wlidan, xolo 1842 wels yvelaze<br />

metia usaTauro leqsi. aseTi oTxi leqsia im wels dawerili<br />

Svidi leqsidan. Cans, bolo neba poetisa iyo `...mirbis,<br />

mimafrens~... radgan arc erTi saTauri srulad ar gamoxatavda<br />

im zogad azrs, rac nawarmoebSi Cado avtorma.<br />

magram saxe-simbolo merani _ iseTi Zlieri aRmoCnda,<br />

iseTi saxismetyvelebiTi JReradoba SeiZina, iseTi mistikuri<br />

siRrmeebi da tragikuli vnebani SeierTa, da ise kargad<br />

gadmosca sakacobrio, maradiuli, daumorCilebeli sulis<br />

moZraoba, rom adamianTa gulebi da goneba daipyro. yvelaze<br />

srulad da lakonurad am saxelwodebiT gamoixata adamianTa<br />

cnobierebaSi baraTaSvilis nawarmoebis arsi, da misi Secvla<br />

SeuZlebelia, iseve, rogorc SeuZlebelia edgar pos `yoranis~<br />

saxelwodebis Secvla.<br />

88


poetis `sulis qrola~, _ ase uwodebs `merans~ ilia Wav-<br />

WavaZe (WavWavaZe 1892). Cven Sorsa varT im azrisagan, rom<br />

leqss saTauri SevucvaloT, da `meranis~ nacvlad `Tavganwiruli<br />

mxedari~ davamkvidroT.<br />

magram leqsis erTaderTi personaJi da lirikuli gmiri<br />

Tavganwiruli mxedaria.<br />

Tavganwirvis idea, romelic leqsSi udidesi ZaliT warmoCinda,<br />

msoflio romantizmis erTi yvelaze mniSvnelovani<br />

ideaa.<br />

es idea metad Zvelia da misi saxismetyvelebiTi xorc-<br />

Sesxma sxvadasxva drois literaturebSi sxvadasxvagvarad<br />

xorcieldeboda. romantikosTa winamorbedi am mxriv antikur<br />

literaturaSi progresisaTvis mebrZoli, Tavganwiruli,<br />

wamebuli RmerTis promeTes saxea, romelsac romantikosebi<br />

eTayvanebian da araerT nawarmoebs uZRvnian. isini axali<br />

suliskveTebiT acocxleben am maradiul Temas da Tanamedroveobis<br />

tkivilebs da ganwyobilebebs deben Sig.<br />

promeTe baironis usayvarlesi literaturuli gmiria,<br />

romelsac poeti axleburad gaiazrebs da mraval mRelvare<br />

striqons uZRvnis. es Tema gadadis agreTve Selisa da sxva<br />

romantikosTa SemoqmedebaSi.<br />

Tavganwiruli gmiris idea saqarTveloSi baraTaSvilis<br />

poeziiT, misi `meraniT~ gamobrwyinda.<br />

promeTeseburia `meranis~ sulis ltolva, baironistulia<br />

`meranis~ suliskveTeba.<br />

`promeTe~, `manfredi~, `kaeni~, `winaswarmetyveli dante~<br />

_ am nawarmoebebSi baironis mebrZoli, protestantuli<br />

suli da sakacobrio, maRali idealebi srulad gamovlinda.<br />

am ganwyobaTa naTesaobas amJRavnebs `merani~. i. WavWavaZis<br />

sityvebiT, _ `baraTaSvilma Cvens azrs, Cvens gulTa Tqmas,<br />

Cvens Wkua-gonebas didi gani da siRrme misca, kacobriobis<br />

wyurvils qarTvelic Tanamoziared gauxada da kacobriuli<br />

wyurvilis mosaklav wyaros qarTvelic daawafa~ (WavWavaZe<br />

1892).<br />

mTeli XIX saukune am ganwyobaTa wiaRidan ikvebeba, rogorc<br />

ukvdavebis wyarodan. is Tavganwirva, sulis simaRle,<br />

swrafva maRali idealebisadmi, romelic ase gvaocebs XIX<br />

saukunis qarTul mwerlobaSi, eyrdnoba baraTaSvils, sazrdos<br />

iRebs misi Tavganwiruli mxedris suliskveTebidan.<br />

Tavganwirvis idea literaturidan gadadis adamianTa sulebSi<br />

da maT qmedebebSi, is aZlevs gezs da mimarTulebas<br />

samSoblosaTvis Tavdadebis grZnobas saqarTveloSi. `moZra-<br />

89


oba da marto moZraoba aris, Cemo Tergo, qveynis Ronisa da<br />

sicocxlis mimcemi~... ityvis ilia WavWavaZe baraTaSvilisa<br />

da baironis ganwyobilebebiT SemarTuli (WavWavaZe 1985: 18).<br />

`Tergi saxea adamianis gaRviZebulis cxovrebis. amaRelvebeli<br />

da Rirssacnobi saxec aris... myinvari did getes<br />

magonebs, Tergi mrisxane da Seupovar baironsa~... (WavWavaZe<br />

1985: 18).<br />

brZolisa da Tavganwirvis ideebi ilia WavWavaZem axali<br />

ZaliT daamkvidra ara mxolod literaturaSi, aramed saxelmwifoebriv<br />

azrovnebaSi da moRvaweobaSi. da am TavganwirviT<br />

Seewira erovnul ideas, viTarca wmindani.<br />

XIX saukunem Tavganwirvis idea ganuzomeli ZaliT ametyvelebuli<br />

leqsiT `merani~, memkvidreobad gadasca XX<br />

saukunes.<br />

literaturam asazrdova erovnuli suli.<br />

erTi saukune ver warmoSobs mraval genioss. polikarpe<br />

kakabaZe baraTaSvilis Sesaxeb wers: `baraTaSvili, Cemis azriT,<br />

... aris qarTveli eris poeziis sindisi da ase darCeba<br />

albaT, sul. aseTi poeti ibadeba aTas weliwadSi erTxel.<br />

saukuneSi ar ibadeba, arc or saukuneSi~ (kakabaZe 1975: 121).<br />

aTaswleulebs asazrdoebs baraTaSvilis, rusTavelis,<br />

baironis suliskveTeba da ideebi. am ideebiT gatacebuli<br />

adamianebi iqcevian Tavganwirul gmirebad, xolo eris poeturi<br />

SesaZleblobebi poulobs gzas da ganuzomlad maRldeba.<br />

* * *<br />

XX saukunis literaturam udidesi dartyma ganicada.<br />

materializmi, marqsizmi, aTeizmi, xolo saxelmwifo<br />

wyobaSi totalitarizmi, kacobriobisaTvis manamde arnaxuli<br />

simkacriT daawva adamianTa sulebs da maT yofas. sisxlis<br />

mdinareebi, jaSuSuri sistema da adamianTa devna manamde arnaxul<br />

masStabebs iRebs. mizanmimarTulad xdeba adamianTa<br />

sulebis daknineba da gadagvareba. adamiani idevneba RvTisa<br />

da moyvasis siyvarulisaTvis, sikeTisaTvis, patiosnebisaTvis!<br />

aTeisturi da kacTmoZule saxelmwifo yvelaze metad<br />

ebrZoda adamianTa Soris siyvarulis grZnobas, Tavisuflebas.<br />

ruseTis revoluciam da miT motanilma wyobam sruliad<br />

Semoabruna XIX saukunis ganwyobilebebi da ideaTa samyaro,<br />

romelic kvebavda mTel kacobriobas da maT Soris saqarTvelos.<br />

igi gaafTrebiT SeebrZola swored am ideebs da dasca<br />

garkveulwilad. usamarTlo da sisxliani dro, roca igi<br />

xangrZlivad grZeldeba, adamianebs akninebs sulierad.<br />

90


qarTuli literatura am periodSi saSineli wnexis qveS<br />

aRmoCnda. gamravlda mliqvneluri literatura. adamianebi<br />

Tavis gadasarCenad da mdgomareobis mosapoveblad werdnen<br />

imas, risic ar sjerodaT. werdnen ukuRma, Savs TeTrad,<br />

TeTrs Savad, keTils borotad, borots keTilad. iyo qeba<br />

jalaTebis, mkvlelebis, jaSuSebis, mxvretelebis. erTma<br />

poetma leqsi uZRvna im sabargo manqanas, riTac adamianebi<br />

sapatimrodan dasaxvretad gadahyavdaT! Camoyalibda socialisturi<br />

realizmi, romlis arsi iyo ukuRma Cveneba sinamdvilisa.<br />

es iyo sicruis literatura, romlisagan dRemde<br />

mTlianad ver ganTavisuflebula mwerloba.<br />

dadumdnen bulbulebi. yalb notebze aiZulebdnen maT<br />

yefas. daumorCilebelni sastikad isjebodnen. sapatimro,<br />

tanjva da sikvdili iyo maTi xvedri.<br />

magram Zlieri suli tanjvaSi kidev ufro iwrToba da<br />

izrdeba, kidev ufro daumorCilebeli xdeba. wamebisa da<br />

Tavganwirvis fasad axali ca ixsneba SemoqmedisaTvis, axal<br />

simaRleebs miwvdeba misi suli da Seicnobs Seucnobels, Semoqmedebis<br />

axal saidumlos eziareba.<br />

`mraval arian Cinebulni da mcired rCeulni~, ambobs<br />

wminda wigni (maTe 22.14).<br />

am mcireTa Soris iyo lado asaTiani, wamebuli poeti da<br />

raindi, didi Tavganwirvis fasad rom qmnida literaturas,<br />

romlis gamo Seiyvara igi qarTvelma erma.<br />

Tavganwiruli gmiris idea, romelic XIX saukuneSi<br />

romantizmma daamkvidra, XX saukunis qarTul poeziaSi axali<br />

ZaliT ametyvelda lado asaTianis SemoqmedebiT.<br />

ra aspeqtebi akavSirebT baraTaSvilsa da asaTians?<br />

es aris didi, zRvardaudebeli siyvaruli da Tavganwirvis<br />

gancda. tragikuli, sabediswero siyvaruli, romelic<br />

sulac ar SemoisazRvreba qalisadmi grZnobiT, gadadis sxva,<br />

Zlier formebSi. baraTaSvilTan is zogadsakacobrio tkivilebs<br />

eziareba, asaTianTan _ samSoblos sevdiT imoseba.<br />

`ar ukiJino, satrfoo, Sensa mgosansa gulisTqma,<br />

mokvdavsa enas ar ZaluZs ukvdavTa grZnobaT gamoTqma~...<br />

_ wers baraTaSvili.<br />

asaTianis grZnobebi satrfosadmi miZRvnil leqsSi gadadis<br />

samSoblosadmi siyvarulis RaRadisSi:<br />

`me igi miyvars, visac uyvarda<br />

Tavisi qveynis xalxi da miwa.<br />

`me Sen miyvarxar da saqarTvelo,<br />

91


92<br />

uTqvenod, aba, ram gamaxaros!<br />

miwav, mterTagan dauTrgunvelo,<br />

gTxov, Seni kalTa gadamafaro!~<br />

(a.v.-s, 1940) (asaTiani 1986: 60-61)<br />

_ wers poeti.<br />

saetapo nawarmoebia lado asaTianis leqsi `wvimaSi~ (1940).<br />

`avdarTan gmirul brZolebiT daRlils<br />

arsad rom Tavi ar damexara:<br />

gadamefara qaSveTis TaRi,<br />

gadamefara da damexmara.<br />

orbelianis saflavTan mdgarma<br />

qalaqs gavZaxe leqsi qarTuli,<br />

..............<br />

aq vaJkacurad vmRerodi marTals<br />

maradisobiT gadanisluli,<br />

aq, nariyalas xavsian karTan,<br />

daeca Cemi amayi suli~.<br />

(asaTiani 1986: 64-65)<br />

Tavganwirvis idea samSoblos grZnobas ukavSirdeba, poeti<br />

warsul gmirTa saxeebSi eZebs sayrdens am ideis xorcSesasxmelad,<br />

magram es warsuli da misi suraTebi Tanamedrove<br />

tkivilTa da suliskveTebaTa gamosaxatavad sWirdeba poets.<br />

swored es ar apaties da misi devna saSineli sisastikiT ganaxorcieles.<br />

poetis maZiebeli suli am Tavdaviwyebul siyvarulSi<br />

samSoblosadmi, romelic religiaSi gadadis misTvis,<br />

poulobs Tavis Tavs da arsebobis mizans.<br />

1940 wlidan lado asaTianis SemoqmedebaSi gansakuTrebiT<br />

Zlierdeba mebrZoli, erovnuli ganwyobileba, romelic<br />

TandaTan, ufrodaufro tragikul elfers iRebs.<br />

misi cnobili `salaRobo~ TiTqos iwyebs am axal etaps<br />

poetis SemoqmedebaSi.<br />

1940 wlidan yayaCos simboluri saxe-metafora Semodis<br />

asaTianis poeziaSi, `qarTlis gzaze~, `yayaCo~, `krwanisis yayaCoebi~<br />

_ samSoblosaTvis daRvrili sisxlis metaforaa,<br />

rac aRiniSna kidec poetisadmi miZRvnil kvlevebSi (m.<br />

lebaniZe, i. gadilia da sxv.).<br />

warsuli drois gmiruli brZolebi da Tavganwirva sam-<br />

Soblosa da TavisuflebisaTvis, Tanamedroveobis tragikul<br />

movlenaTa asociacias iwvevs.


yayaCos saxe-metafora TandaTan ufro Rrma targizmiT<br />

imsWvaleba. leqsSi `krwanisis yayaCoebi~ pirvelad da manamde<br />

yvelaze mniSvnelovnad, warmoCindeba Tavganwiruli gmiris<br />

gancda.<br />

am periodidan, 1940 wlidan, situacia gansakuTrebiT iZabeba<br />

qveyanaSi, msoflio omi, faqtiurad, dawyebulia, fineT-<br />

Si ukve omia. 1939 wels xom ladoc gaiwvies jarSi, magram gza-<br />

Si mZimed avad gaxda da adgilze Casuli, gamoabrunes. am periodidan<br />

TandaTan ufro Rrmavdeba poetis cnobierebaSi<br />

omisa da brZolis mZime gancda.<br />

1940-dan sicocxlis bolomde, msoflio omis sastik periodSi<br />

iwereba lado asaTianis brwyinvale, patriotuli suliskveTebiT<br />

savse lirikuli Sedevrebi.<br />

lado ar wers faSisturi germaniisa da ruseTis omis Sesaxeb,<br />

es Tema TiTqos misi poeziis miRma rCeba, igi wers leqsebs<br />

saqarTvelos warsul dReTa siZliereze da im brZolebze,<br />

romlebmac qveyanas dideba moutana da TviTmyofadoba<br />

SeunarCuna.<br />

nika agiaSvilisadmi frontze gagzavnil baraTSi poeti<br />

wers: `Camodi, Camodi, mag ZaRlTapir faSistebs uSenodac<br />

mouvlian!.. Tu kaci xar, Tavi daanebe mand fxakurs da wamodi<br />

aqeT _ motocikletiT. 24.9.1942~ (asaTiani 1986: 147).<br />

germania-sabWoTa kavSiris omi saqarTveloSi, mis inteligenciasa<br />

da antikomunisturad ganwyobil sazogadoebis nawilSi,<br />

aRiqmeboda rogorc ruseT-germaniis omi, omi or totalitarul,<br />

moZalade reJims Soris. orive am reJims, fa-<br />

Sizmsa da sabWour, lenin-stalinur saxelmwifo reJims, ubedureba<br />

mohqondaT kacobriobisaTvis, da orives damxoba iyo<br />

natvra progresuli kacobriobisa, orive maTganisagan gan-<br />

Tavisufleba iyo ocneba qarTvelisac.<br />

mravali sicocxle Seewina sastik, sabWour reJims saqar-<br />

TveloSi, brZola iyo ara mxolod TofiT da xmliT, aramed<br />

kalmiT, sityviT, da es iyo yvelaze Zlieri da efeqturi<br />

brZolis meTodi. am Seupovar brZolas Seewirnen maRali<br />

gonebis da niWis adamianebi. am brZolas miuZRvna Tavisi sicocxle<br />

lado asaTianma da wmindaniviT Seewira kidec mas.<br />

1942 wels kulminacias aRwevs ruseT-germaniis omis daZabuloba.<br />

kavkasions, svaneTs moadga germaniis jari, Tbilisis<br />

Tavze germaniis TviTmfrinavebi frendnen. Ram-RamobiT fanjrebze<br />

Sav qsovils afarebdnen, rom ar miegnoT sinaTleze<br />

germanelebs dasaxlebuli punqtisaTvis, wiTel mklavsaxveviani<br />

moqalaqeebi, qalebi da kacebi mTeli Rame dadiodnen<br />

93


quCebSi da patrulirebdnen, sadme sinaTle ar gamoCndeso,<br />

TiTqos germanelebi ise ver miagnebdnen Tbiliss da Tu<br />

moindomebdnen, ver dabombavdnen. isini xom isedac frendnen<br />

Tbilisis Tavze, magram ar bombavdnen, CvenTvis ucnobia, Tu<br />

ratom. albaT, es maTi kavkasiuri politikis nawili iyo.<br />

swored, 1942 wels gansakuTrebiT mZimdeba lado asaTianis<br />

piradi tragedia, misi avadmyofoba Zlierdeba, da poets<br />

ukve sikvdilis aCrdili dasdevs, magram igi kidev ufro didi<br />

SeupovrobiT ibrZvis da swored am weliwads wers Tavisi<br />

Semoqmedebis Sedevrs, leqss `cxra Zma xerxeuliZe~.<br />

amave weliwads iqmneba `basianis brZola~, `aspinZa~, `qar-<br />

Tveli oqromWedlebis simRera~ _ leqsebi, gamsWvalulni<br />

Seupovari brZolis JiniT da Tavganwirvis ideebiT.<br />

1942 wlis seqtemberSi poeti nika agiaSvils wers, rom<br />

wignis gamocemas dapirdnen. `wigns `winaprebi~ unda davarqva...<br />

Sig moTavsdeba sul 16 leqsi: `salaRobo~, `cxra Zma<br />

xerxeuliZe~, `qarTveli oqromWedlebis simRera~, `aspinZa~,<br />

`gulbaaT WavWavaZe~, `krwanisis yayaCoebi~, `cixis sizmari~,<br />

`qarTuli ena~, `basianis brZola~, `manana orbelianis suraTze~,<br />

`babuaCemi~, `bardnala~, `saqarTvelo iyo maTi saocnebo<br />

saxeli~, `pirveli mWedlebi~, `sarwyuli~, `ivane javaxiSvilisadmi~<br />

(asaTiani 1986: 146).<br />

lado asaTianis TiTqmis yvela Sedevri unda dabeWdiliyo<br />

am patara wignSi, magram wigni stambaSive gaanadgures,<br />

ladom sisxli anTxia... am bneli saqmis moTave mweralTa<br />

kavSiris maRalCinosani gaxldaT, gaafTrebiT rom devnida<br />

poets. lados erTbaSad gaurTulda daavadeba da undoda<br />

moeswro Tavisi Sedevrebis wignad gamocema... `me male unda<br />

mivicvalo~ _ werda igi n. agiaSvils 1942 wels (asaTiani 1986:<br />

146), Cemi cxovreba xanmokle iqneba~ _ werda igi ubis wignakSi<br />

(asaTiani 1986: 127). `me kargad vici, male movkvdebi~<br />

(asaTiani 2005: 81), _ werda igi jer kidev 1941 wels, ocda-<br />

CvidmetSi gadasaxlebul dedisadmi miZRvnil leqsSi.<br />

misi wignis ganadgurebis Semdeg poeti miswers nika<br />

agiaSvils daxasiaTebas im adamianisa, mudmivad rom upirispirdeboda<br />

da devnida mas. igulisxmeboda mweralTa kavSiris<br />

is maRalCinosani, lados wignis ganadgurebaSi rom edeboda<br />

brali:<br />

`...o, rogor mZuls da mezizReba zogi xepre da boTlis<br />

Tayvanismcemeli, kargad nasadilevi adamianis saxe rom aqvs.<br />

sazarelia misi tanisamosi, aRnagoba, yvelafriT rom kmayofilia,<br />

TiTqos rom araferi ar aklia, yvelaferi rom Tavis<br />

94


adgilze aqvs, magram ar gaaCnia Sno, lazaTi da mSveniereba,<br />

TvalebSi uazroba Casdgomia... aseTi adamianis guli bnelia,<br />

rogorc Zunwi kacis saflavi~...~ (asaTiani 1986: 147).<br />

mravali mware funagoriiT Seamko lado asaTianma mweralTa<br />

garkveuli wre da maTi moTave, mweralTa kavSiris<br />

Tavmjdomare. xolo Tavis ubis wignakSi poeti werda Semdeg<br />

teqstebs: `mdivnebi wavlen wamovlen, mwerlebi darCebiano~<br />

(asaTiani 1986: 127). `iseTi gamoxedva aqvs, yvelafers ikadrebs,<br />

giRalatebs, mogatyuebs, or groSad gagyidis~ (asaTiani<br />

1986: 126). `sazizRaria daqiravebuli poeti~! (asaTiani<br />

1986: 124).<br />

am Seurigebeli poziciis gamo asaTianis devna kidev ufro<br />

gamkacrda.<br />

is da misi ojaxi gausaZlis materialur siviwroveSi Caagdes.<br />

esec represiis forma iyo. mudmivi devna, Tavdasxmebi da<br />

sastiki siRatake iyo is meqanizmebi, romliTac unda gaenadgurebinaT<br />

maTTvis arasasurveli, daumorCilebeli sulis<br />

poeti.<br />

am periodSi poeti ukve namdvili Tavganwiruli mxedaria<br />

TviTon. jer kidev 1940 wels igi iwinaswarmetyvelebs, rom<br />

male iqneba `bnel ukuneTSi gadavardnili~! (`anderZi~,<br />

asaTiani 1986: 43).<br />

moaxloebuli sikvdilis gancda mas afiqrebs axalgazrda<br />

geniosTa naadrev sikvdilze. `ra iqneboda tolstoisa da<br />

goeTes xnis baironi, puSkini, baraTaSvili, an lermontovi~?<br />

_ werda igi Tavis ubis wignakSi (asaTiani 1986: 122).<br />

genialur poetTa didi nawili naadrevi sikvdilis<br />

xvedrs iziareben. lados bunebrivad axsendeba baironi, puSkini,<br />

baraTaSvili da lermontovi, radgan igi grZnobs, rom<br />

male maT beds gaiziarebs. baironi ocdaTeqvsmetis, puSkini<br />

_ ocdaCvidmetis, baraTaSvili _ ocdarvis, lermontovi _<br />

ocdaSvidis, xolo asaTiani ocdaeqvsi wlis asakSi toveben<br />

sicocxles, protestantuli suli, zomaze meti energia da<br />

dapirispireba arsebulTan, aCqareben maradisobaSi maT<br />

gadasvlas.<br />

da Tu sikvdili garduvalia, _ `gana ar sjobs movkvdeT<br />

axalgazrda, roca mwared dagvitireben~? _ ambobs baironi<br />

`don-Juanis~ IV simReraSi (baironi : 206).<br />

baironis es ganwyobileba bediswerasTan SebrZolebisa,<br />

protesti adamianuri arsebobis kanonebze, sicocxlis warmavalobaze,<br />

sikvdilze, _ rom mSveniereba, sicocxle da silamaze<br />

warmavalia, rom tragikulia adamianis bedi... es sa-<br />

95


kiTxebi protestiT da titanuri ZaliT dasmuli baironis SemoqmedebaSi,<br />

mis `manfredSi~, `kaenSi~, `don-JuanSi~, `Caild<br />

haroldSi~ da sxv. genialur qmnilebebSi, mTel kacobriobas<br />

moedo da moitana udidesi Zvrebi, Tavisufleba da siaxle<br />

kacobriobis azrovnebaSi, sulier wyobaSi. literaturaSi<br />

man moitana romantikuli, Tavganwiruli gmiris axali saxe,<br />

romelic gansxvavdeba manamde arsebul literaturul saxeebisagan.<br />

am baironistul ganwyobilebaTa Soreuli afeTqebaa<br />

`merani~, romlis erT-erT memkvidred XX saukunis qar-<br />

Tul literaturaSi SeiZleba vigulisxmoT lado asaTianis<br />

poezia, Tavisi Seupovari srboliT Tavisuflebisaken, siaxlisaken,<br />

bedisweris winaaRmdeg brZolisaken.<br />

lado asaTianis Tavganwiruli mxedrebi, misi samasi aragveli<br />

da cxra Zma xerxeuliZe Soreuli gamoZaxilia baraTaSvilis<br />

Tavganwiruli mxedrisa, im idealuri romantikuli<br />

gmirisa, romelic baironistulma literaturam moitana da<br />

romlis ganwyobilebebi mTel kacobriobas moedo udidesi<br />

ZaliT da axal-axali saxecvlilebebiT Sevida ara marto XIX<br />

saukunis literaturaSi, aramed agreTve XX saukunis literaturaSic,<br />

roca romantizmi aRar aris damoukidebeli literaturuli<br />

mimdinareoba, magram axal-axali saxecvlilebebiT<br />

ganagrZobs arsebobas sxvadasxva literaturul mimdinareobebSi.<br />

igi garkveuli saxecvlilebebiT isev ikavebs<br />

adgils did mweralTa da moazrovneTa SemoqmedebaSi, axalaxal<br />

literaturul mimdinareobaTa esTetikaSi, romelTa<br />

saTaveebi da fesvebi romantizmis esTetikaSi devs.<br />

romantizmis sxvadasxva tipologiuri aspeqtebi SeiniSneba<br />

galaktion tabiZis, ana kalandaZis, lado asaTianis<br />

poeziaSi.<br />

Tavganwiruli gmiris tipologiuri aspeqti lado asaTianis<br />

araerT nawarmoebSi SeiniSneba, magram gansakuTrebiT<br />

reliefurad warmoCinda igi leqsSi `cxra Zma xerxeuliZe~,<br />

sadac leqsis formaca da Sinaarsic ki baraTaSvilis `meran-<br />

Tan~ naTesaobas amJRavnebs. Tumca asaTianis leqsi damoukidebelia<br />

da mimbaZvelobis araviTari niSan-wyali ar gaaCnia.<br />

tragikuli gancda irealuri mernisa da misi Tavganwiruli<br />

mxedrisa, omi sastik bediswerasTan da bedis samZRvris<br />

gmiruli gadalaxva zeadamianuri titanuri ZaliT, daZleva<br />

xorcieli, amqveyniuri yovelgvari vnebis, siyvarulis, naTesauri<br />

Tu mSobliuri grZnobis da mTlianad gadasvla mistikur,<br />

Seupovar brZolaSi kacobrivi bunebis tragizmis winaaRmdeg,<br />

rac `meranSia~ warmosaxuli, tipologiurad axali<br />

96


saxecvlilebebiT gvevlineba lado asaTianis leqsSi. mxolod,<br />

asaTianTan is didi abstraqcia, rac baraTaSvilis nawarmoebSia,<br />

aRar SeiniSneba. asaTianis qmnilebaSi ufro konkretuli<br />

xdeba garemoc, ufro realur situacias warmosaxavs,<br />

aq brZolaa marabdis velze, magram brZolaa RvTiuri da<br />

sabediswero.<br />

`mirbis, mimafrens ugzo-ukvlod Cemi merani,<br />

ukan momCxavis TvalbediTi Savi yorani~!<br />

(baraTaSvili 1968: 120)<br />

`es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia?<br />

visia cxra bedauri, cxra danaxtuli visia~?<br />

(asaTiani 1986: 82)<br />

orive leqsSi pirvelive striqonebidan irealuri raSis<br />

saxe-simbolo tragikuli srboliT udides sulier tkivils<br />

gamoxatavs. saocari energia TiTqos ukve uxorco personaJTa<br />

sulieri ltolvisa, gamTbari miTosuri, zRapruli ra-<br />

Sis saxismetyvelebiTi asociaciiT.<br />

asaTianis leqsi ufro konkretulia Tavisi mizandasaxulebiTac.<br />

aq brZolaa marabdis velze, magram brZola RvTiuri,<br />

samSoblos ideisaTvis, romelsac maradiuli Rirebuleba<br />

gaaCnia. aq Tavganwiruli mxedrebi am ideisaTvis ibrZvian da<br />

ewirebian mas. leqsSi konkretuli ambavi zogad saxes iRebs<br />

Tavganwiruli brZolisa RvTiuri miznisaTvis.<br />

`meranSi~, msgavsad baironis qmnilebebisa, brZolaa bediswerasTan,<br />

mis kanonebTan, da am brZolisaTvis poetis<br />

suli, misi simboluri, Tavganwiruli mxedari, Tmobs yvelafers,<br />

yvela uZvirfases Rirebulebas. is swiravs am brZolas<br />

ara marto sakuTar sicocxles, aramed sicocxleze uZvirfases<br />

kategoriebs. magram orive leqsSi aris saerTo tipologiuri<br />

aspeqti _ tragikuli, Tavganwiruli mxedris saxe-simbolo,<br />

poetis sulis ltolvas rom gamoxatavs da mis survils<br />

_ Seewiros Tavis umaRles, ukeTilSobiles, RvTaebriv<br />

mizans.<br />

`es mSobliuri qaria Cveni algeTis velebis<br />

Tu sunTqva qarbuqiani fafarayrili mernebis?<br />

mernebo, velur floqvebiT miwa amaod datoreT,<br />

amaod gaficxebulxarT, amaod uxmobT patronebs~.<br />

(asaTiani 1986: 82).<br />

97


asaTianis leqsi `meranis~ daweridan asi wlis Semdeg daiwera,<br />

1942 wels.<br />

baraTaSvilis leqsebis umetesi nawili, 36 leqsidan 21<br />

leqsi, iwyeba zmniT, pirdapir moqmedebiT, xolo kidev aT<br />

leqsSi pirvelive striqonSia zmna. qarTul literaturaSi<br />

msgavsi garemoeba arc erT poetTan ar dasturdeba. asaTianis<br />

zogierTi leqsi odnav uaxlovdeba mas am TvalsazrisiT.<br />

zmnebis simravliTa da eqspresiiTac ramdenadme enaTesaveba<br />

asaTianis leqsi baraTaSvilis qmnilebas, mis tipologiur<br />

rkalSi eqceva.<br />

16-marcvlovania asaTianis leqsi, baraTaSvilTan 14marcvlovani<br />

da 20-marcvlovani striqonebi monacvleoben.<br />

orive leqsi katreniTaa dawerili, oriveSi mosazRvre riTmebia<br />

gamoyenebuli, mxolod baraTaSvilTan riTma ufro<br />

zusti da daxvewilia. asaTianis leqsi mTlianad daqtiluri<br />

riTmiTaa gawyobili, baraTaSvilTan daqtili, qore da zedaqtiluri<br />

riTmebi cvlian erTmaneTs sxvadasxva strofebSi.<br />

ritmika leqsebisa imdenad enaTesaveba erTmaneTs, rom<br />

bunebrivad, Zaxilis niSnebic ki meordeba, mxolod asaTian-<br />

Tan Zaxilis niSans zogjer kiTxvis niSani cvlis, an emateba.<br />

baraTaSvilis qmnilebaSi kiTxvis niSani saerTod ar aris.<br />

leqsikuri erTeuli `merani~ orjer gamoyenebuli asaTianTan,<br />

saocrad zustad gadmogvcems poetis ganwyobilebas<br />

da eTanxmeba leqsis saerTo stilizacias.<br />

98<br />

`nu Seefarvi, Cemo mfrinavo, nuca sicxes, nuca avdarsa,<br />

nu Semibraleb daqanculobiT Tavganwirulsa Sensa<br />

mxedarsa!~<br />

(baraTaSvili 1968: 120)<br />

`mernebo, velur floqvebiT miwa amaod datoreT,<br />

amaod gaficxebulxarT, amaod uxmobT patronebs~.<br />

(asaTiani 1986: 82)<br />

TviT forma, poeturi mimarTva Tavisi irealuri raSisadmi,<br />

meranisadmi, asaTianTan meordeba baraTaSviliseburad,<br />

baraTaSviluria is saocari, energiuli da tragikuli<br />

intonacia leqsisa, romelic asaTianis nawarmoebs mTlianad<br />

moicavs.<br />

`es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia~?<br />

`mirbis, mimafrens ugzo-ukvlod...~


asaTianTan araCveulebrivi eqspresiiT meordeba bara-<br />

TaSvilis ukvdavi, TiTqos Cveulebrivi, sxva mweralTa Tu<br />

adamianTa sasaubro metyvelebaSi uamravjer, nairgvar konteqstSi<br />

gamoyenebuli leqsikuri erTeuli _ `mimafrens~,<br />

gardaqmnili axal leqsikur erTeulad _ `gafrenili~. am or<br />

nawarmoebSi es sityvebi sruliad axal sicocxles iZenen da<br />

gvarwmuneben, rom sityva marTlac RmerTia, _ geniosTa,<br />

WeSmarit poetTa mier Tqmuli. da igive sityva, _ mxolod<br />

Cveulebrivia, da arafriT gamorCeuli sxva, Cveulebriv<br />

adamianTa bageebSi.<br />

lado asaTians gansakuTrebiT uyvars grigol orbeliani.<br />

es dasturdeba misi poeziidanac da Canawerebidanac. uyvars<br />

orbelianis vaJkacuri SemarTeba da mebrZoli suli, igi misi<br />

poetia, eTayvaneba mas. lado asaTians uyvars orbelianis<br />

poeziaSi ametyvelebuli Sua saukuneebis romantika, warsulis<br />

xedva, igi Tavisi poeziiT araerTgzis exmianeba da eyrdnoba<br />

orbelians. mis araerT leqsSi gaigonebT orbelianis<br />

poeziis gamoZaxils.<br />

magram mTavari nawarmoebebiT lado asaTiani baraTaSvilTan<br />

midis, misi mTavari idea, Tavganwiruli mxedris saxiT<br />

ametyvelebuli, baraTaSviluria, `meranis~ avtoris tipologiur<br />

rkalSi eqceva.<br />

asaTianis Tavganwiruli, tragikuli mxedrebi, misi naxevrad<br />

miTiuri cxra Zma xerxeuliZe, baraTaSvilis Tavganwiruli<br />

mxedris tipologiur aspeqts warmoadgenen.<br />

* * *<br />

asaTianisaTvis marabda damarcxebuli da damonebuli<br />

saqarTvelos, misi awmyos tragikuli saxe iyo. damarcxeba,<br />

sadac gmirebi Seewirnen samSoblosaTvis brZolas, Tavganwirva,<br />

romelsac moaqvs sulieri gamarjveba. asea gancdili<br />

leqsSi marabdis omi da igi exmianeba poetis awmyos, saqarTvelos<br />

istoriis im tragikul xanas, sadac poets mouxda<br />

cxovreba.<br />

tragizmi, sulieri gamarjvebaa fizikur damarcxebaSi.<br />

gmiruli sikvdili gamarjvebaa pirovnebisa. am sikvdiliT<br />

moraluri gamarjveba xdeba umaRlesi ideisa, sulieri gamarjveba<br />

fizikuri ganadgurebis fasad xorcieldeba<br />

TavganwirvaSi.<br />

Tavganwirva xdeba maRali moraluri RirebulebebisaTvis,<br />

RmerTisaTvis, samSoblosaTvis.<br />

99


Tavganwiruli RmerTi, tanjuli RmerTi yvela RmerTebze<br />

Zlieria, igi marad cocxalia, da gamarjvebulia yvela<br />

gamarjvebulze metad.<br />

ra iqneboda qristianuli moZRvreba, rom ar yofiliyo<br />

jvarcma, es sakiTxi dgas religiaSi da mas erTi pasuxi aqvs,<br />

am TavganwirviT, am sikvdiliT xdeba sikvdilis damarcxeba,<br />

srulqmna moZRvrebisa, Torem RmerTs yovelTvis SeeZlo am<br />

ukiduresi gamosavlis Tavidan acileba, mas SeeZlo ar<br />

aRsrulebuliyo jvarcmiT, magram maSin igi qriste aRar<br />

iqneboda.<br />

baraTaSvilis Tavganwiruli mxedari aRasrulebs udides<br />

mistikur aqts, imarjvebs sikvdilze. igi maradiuli sicocxlis<br />

nawili xdeba. Tavganwiruli mxedaris gamarjveba sikvdilSi<br />

udidesi zeimia sulis. am sakiTxTa ametyvelebiT<br />

baraTaSvili, evropuli romantizmis korifeTa msgavsad,<br />

ukavSirdeba jvarcmuli RmerTis ideas.<br />

baraTaSvilis Tavganwiruli mxedaris tipologiuri<br />

aspeqtebi asaTianis poeziaSi SeiniSneba.<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1986: asaTiani l. rCeuli. Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1986.<br />

asTiani 2005: asaTiani l. saqarTveloSi. Tb.: gamomcemloba<br />

`inteleqti~, 2005.<br />

baraTaSvili 1842: baraTaSvili n. leqsebi. avtografi. 1842.<br />

xelnawerTa erovnuli centri H-1115. xelnawerTa aRweriloba. t. III.<br />

Tb.: saq. ssr mecn. akademiis gamomcemloba, 1948.<br />

baraTaSvili 1843: baraTaSvili n. leqsebis krebuli. avtografi. 1843.<br />

xelnawerTa erovnuli centri H-2516.<br />

baraTaSvili 1943: baraTaSvili n. leqsebis krebuli. avtografi. 1843.<br />

xelnawerTa erovnuli centri H-2033. qarTul xelnawerTa<br />

aRweriloba. t. IV. Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1965.<br />

baraTaSvili 1860: baraTaSvili n. `Cems merans~. ciskari, № 77, Tb.:<br />

1860.<br />

baraTaSvili 1968: baraTaSvili n. Txzulebani. Tb.: `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1968.<br />

baironi : The Illustrated Byron. With upwards of two hundred Engrawings from<br />

original drawings by Kenny Meadows, Birket Forster, Harlat K. Browne. Gustave Janet<br />

and Edward Morin. London: Harry visitelly. Gough SQ. Fleet st.<br />

veziriSvili 1889: veziriSvili m. nikoloz baraTaSvili da misi dro.<br />

gaz. `iveria~, № 247, Tb.: 1889.<br />

ingoroyva 1968: ingoroyva p. nikoloz baraTaSvilis TxzulebaTa<br />

teqstis istoria. wignSi: n. baraTaSvili. Txzulebani. Tb.: `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1968.<br />

100


kakabaZe 1975: kakabaZe p. `Cemi pirveli maswavlebeli xalxi iyo~...<br />

publikacia Tina kobalaZisa. kritika, Tb.: gamomcemloba `merani~, 1975.<br />

leoniZe 1935: leoniZe g. ori SeniSvna baraTaSvilze. krebulSi:<br />

literaturuli memkvidreoba. wigni I. Tsu, 1935.<br />

lolaSvili 1968: lolaSvili i. nikoloz baraTaSvilis<br />

literaturuli memkvidreoba. Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1968.<br />

mamacaSvili 1881: mamacovi k. nikoloz baraTaSvili (masalebi<br />

biografiisaTvis). gaz. `droeba~, № 206, Tb.: 1881.<br />

Rvimeli 1865: Rvimeli. Cueni drois mwerlebi. ciskari, № 7, Tb.: 1865.<br />

furcelaZe 1867: moeniZe zurab (anton furcelaZe). Seusrulebeli<br />

suraTi. gaz. `droeba~, № 35, Tb.: 1867.<br />

cagareli 1870: cagareli al. Cveni ubeduri mwignobroba am saukuneSi.<br />

gaz. `droeba~, № 247-251, Tb.: 1870.<br />

WavWavaZe 1892: WavWavaZe i. nikoloz baraTaSvili. gaz. `iveria~, № 77,<br />

Tb.: 1892.<br />

WavWavaZe 1985: WavWavaZe i. rCuli nawarmoebebi xuT tomad. t. II, Tb.:<br />

`sabWoTa saqarTvelo~, 1985.<br />

101


102<br />

aliteracia da paronimiuli atraqcia<br />

Tamar lomiZe<br />

nikoloz baraTaSvilis poetur teqstebSi paronimiuli<br />

atraqciis nimuSTa kvlevisas wamoiWra, erTi mxriv, aliteraciisa<br />

da, meore mxriv, paronimiuli atraqciis, rogorc teqstis<br />

organizebis specifikuri xerxebis mkacri definiciis<br />

aucilebloba, raTa Tavidan agvecilebina rigi uzustobebisa.<br />

rogorc cnobilia, aliteracia aris bgeraTa ganmeoreba<br />

sityvebisa da taepebis dasawyisSi. zogierT enaSi, romlebis-<br />

Tvisac damaxasiaTebelia sityvaTmaxvili pirvel marcvalze<br />

(finur enebSi, germanul enebSi) aliteracia teqstis Ziri-<br />

Tad maorganizebel xerxs warmoadgens.<br />

qarTul leqsSi aliteracia gvxvdeba rogorc maxvilian,<br />

aseve _ umaxvilo marcvlebSi.<br />

aliteracia, romelic fonetikurad aaxloebs sityvebs,<br />

aaxloebs maT semantikuradac; iseT iluzias warmoSobs,<br />

TiTqos am sityvebs identuri referentebi hqondeT. i. tinianovi<br />

aRniSnavda, rom e.w.`simultanurobis~ efeqti warmoiqmneba<br />

sityvaTa aliteraciuli kavSiris meSveobiT _ sityvebi<br />

`miizideba~ erTmaneTisken da aRiqmeba ara rogorc sintagmebi,<br />

aramed _ rogorc sityvebis paradigmatuli kona, ara rogorc<br />

gansxvavebul leqsikur erTeulTa mimdevrobebi, aramed<br />

_ rogorc myisierad aRqmadi erTiani `sityva~.<br />

aliteraciisgan gansxvavebiT, paronimiuli atraqcia<br />

aucileblad warmoadgens sityvaTa Semadgeneli ama Tu im<br />

morfemis nawils, anu aucilebelia, rom paronimiuli atraqciiT<br />

SekavSirebul sityvebSi erT-erTis romelime morfema<br />

mainc ixliCebodes da amgvarad danawevrebuli morfemis<br />

erT-erTi nawili fonetikurad identuri iyos meore sityvis<br />

romelime morfemisa an morfemis nawilisa.<br />

sityvis gamoyofili nawilebi warmoSobs axal morfemebs<br />

_ e.w.kvazimorfemebs (stepanovi 1975: 35; favorini 1937: 99;<br />

xanpira 1972: 280; xarjievi 1970: 222-227).<br />

nik. baraTaSvilis poeturi teqstebis analizis Sedegad<br />

gamovlinda Semdegi kanonzomierebebi:<br />

1. Tu ori kvazimorfemidan erT-erTi wyvilTanxmovniania<br />

(CC), maSin meore maTgani aucileblad CVC tipisaa (mw _ miZ,<br />

xr _ yur, lod _ ld) da a.S.);


2. erTi kvazimorfemis mJRer Tanxmovnebs Sesabameba meore<br />

kvazimorfemis yru Tanxmovnebi (krZ _ qrc, fl _ bl,<br />

qncl _ gnwr, xr _ Rr, Tq _ dg), anda mkveTr yru Tanxmovnebs<br />

Seesabameba yru fSvinvieri Tanxmovnebi (mc _ mw, kr _<br />

qnr, cd _ wT da sxv.).<br />

3. xSirad gvxvdeba TanxmovanTa gadaadgilebebi kvazimorfemebSi<br />

(sl _ ls, xT _ Tx, vrt _ vtr).<br />

amasTan, Tu aliteracia ganapirobebs teqstis simultanur<br />

aRqmas da am gziT axdens mis semantikur deformacias,<br />

paronimiuli atraqciis Sedegad TiToeul sityvaSi gamoiyofa<br />

ori morfema _ erTi, romelTanac konvenciurad dakavSirebulia<br />

sityvis mniSvneloba da meore, romelic kvazimorfemaa<br />

da gulisxmobs sityvisadmi axali mniSvnelobis dakav-<br />

Sirebas, misi semantikis Secvlas, sityvis mier axali referentis<br />

aRniSvnas.<br />

orive SemTxvevaSi _ rogorc aliteraciis, aseve paronimiuli<br />

atraqciis zegavleniT _ teqstis semantika bundovandeba,<br />

oRond aliteracia ganapirobebs teqstSi paradigmatulobis<br />

polusis (msgavsebis principis) upirates gamoxatvas,<br />

xolo paronimiuli atraqciis wyalobiT teqsti amJRavnebs<br />

ukiduresi danawevrebis tendencias, e.i. miiswrafvis<br />

sintagmaturobis polusisken (momijnaveobis principis upiratesi<br />

gamoxatvis gziT).<br />

rogorc iTqva, aliteracia gvxvdeba ZiriTadad sityvis<br />

Tavkidur marcvlebSi, paronimiuli atraqcia ki SeiZleba<br />

Segvxvdes sityvis nebismier nawilSi, magram Tu is erT sityvis<br />

boloSia, maSin is ar SeiZleba iyos meore sityvis boloSi<br />

_ es iqneba riTma. ∗<br />

savaraudod, aliteraciisa da paronimiuli atraqciis<br />

xvedriTi wona sxvadasxva poetTan sxvadasxvagvari unda<br />

iyos. bunebrivia, rom iq, sadac upiratesi yuradReba eqceva<br />

leqsis keTilxmovanebas, ufro xSirad Segvxvdeba aliteraciis<br />

gamoyenebis SemTxvevebi.<br />

rac Seexeba paronimiul atraqcias, Cven jerjerobiT gamovikvlieT<br />

mxolod nik. baraTaSvilis teqstebi, radgan, Cveni<br />

TvalsazrisiT, swored es poeturi fenomeni gulisxmobs<br />

∗ riTmisa da paronimiuli atraqciis urTierTmimarTeba calke gamokvlevas<br />

saWiroebs, kerZod, gasarkvevia, raSi mdgomareobs sityvis semantikaze maTi<br />

zemoqmedebis meqanizmis analogiuri da gansxvavebuli niSan-Tvisebebi.<br />

103


yvelaze metad leqsis bgeriTi organizebis am xerxis<br />

gamoyenebas.<br />

bunebrivia, rom enobrivi niSnebis konvenciur mniSvnelobaTa<br />

destruqcia, romelic xorcieldeba paronimiuli<br />

atraqciis zegavleniT, iwvevs teqstis semantikis gaorebas,<br />

anu SesaZlebeli xdeba misi orgvari wakiTxva. erTia teqsti,<br />

romlebSic sityvebs SenarCunebuli aqvT TavianTi tradiciuli<br />

semantika (da mas cnobierad aRviqvamT), meorea teqsti,<br />

romelic gardasaxuli sityvebisgan, kvazimorfemebis Semcveli<br />

sityvebisgan Sedgeba da mas, rogorc Cans qvecnobierad<br />

aRviqvamT. aSkaraa, rom swored amas efuZneba baraTaSvilis<br />

teqstebis specifikuri semantikuri amouwuraobis, polisemantizmis<br />

(oRond esaa specifikuri polisemantizmi) SegrZneba.<br />

teqstis amgvari gaoreba _ dialoguroba _ uSualo<br />

kavSirSia baraTaSvilis poeziis iseT TaviseburebebTan, rogorebicaa<br />

lirikuli `me~-s gaorebuli struqtura, sagnebisa<br />

da movlenebis `Tavisufali predikacia~, gansxvavebul<br />

TvalsazrisTa Tanabaruflebianoba erTsa da imave teqstSi.<br />

amitom paronimiuli atraqcia baraTaSvilis poeziis, rogorc<br />

erTiani sistemis organul nawilad unda miviCnioT.<br />

sxva epoqebSi da sxva msoflaRqmis poetebTan mas sxvagvari<br />

datvirTva eqneba.<br />

sagangebo gamokvlevas saWiroebs semantikuri deformacia,<br />

romelsac ganicdis poeturi teqstebi paronimiuli atraqciia<br />

zegavleniT, anu dasadgenia, rogor icvleba sityvis<br />

mniSvneloba, rodesac masze zemoqmedebs paronimiuli atraqcia.<br />

cxadia, amgvari kvleva unda Catardes im semantikuri<br />

efeqtebis analizTan erTad, romlebic warmoiSoba aliteraciis<br />

zegavleniT.<br />

sainteresoa, rom aliteraciisa da paronimiuli atraqciis<br />

movlenaTa ganusxvaveblobis gamo aliteraciebad xSirad<br />

miiCneva paronimiuli atraqciis SemTxvevebi. magaliTad,<br />

rodesac k. WiWinaZe aanalizebs baraTaSvilis leqsis evfonias,<br />

taepSi `gahkveTe qari, gaape wyali, gardaiare kldeni da<br />

Rreni~, ra Tqma unda, aliteraciebia, magram taepSi `nu Seefarvi,<br />

Cemo mfrinavo~, aliteracia ki ar gvxvdeba, aramed _<br />

paronimiuli atraqcia. rac Seexeba striqons `satrfos<br />

cremlis wil mkvdarsa oxersa damecemian ciurni cvarni~, aq<br />

aliteraciaa da ara paronimiuli atraqcia, radgan am sami<br />

sityvis arc erTi morfema araa gaxleCili (crml — crn _<br />

cvrn) da, Sesabamisad, ar gamoiyofa arc erTi kvazimorfema.<br />

104


atom mimarTavs poeti paronimiul atraqcias? am process<br />

SesaniSnavad aRwers umberto eko, Tumca misi naTqvami<br />

Seexeba, zogadad, axali formebis Ziebas literaturaSi:`gana<br />

samyaro, romelSic vcxovrobT, mowesrigebulia? ara, is<br />

kriziss ganicdis. is kriziss ganicdis, radgan sityvaTa rigi<br />

ar Seesabameba sagnebis wesrigs...samyaro danawevrebulia, mas<br />

Ziri moryeuli aqvs, ar gaaCnia drois koordinatebi, iseve,<br />

rogorc ara aqvs kanonebi enis sistemas, romelsac xelovani<br />

iyenebs.<br />

amitom xelovani ormag qmedebas axorcielebs _ is uaryofs<br />

tradiciul formebs, magram ar auqmebs maT, aramed<br />

maTsave farglebSi moqmedebs, cvlis maT da irCevs axal gramatikas,<br />

romelic ara imdenad mowesrigebulia, ramdenadac<br />

_ mouwesrigebeli... ase iRebs xelovani samyaros, romelSic<br />

TviTon cxovrobs, samyaros, rome;ic kriziss ganicdis~ (eko<br />

2004: 305-306).<br />

enis mowesrigebulobis erT-erTi yvelaze Zlieri gamoxatulebaa<br />

sityvaTa morfemebis `mimagrebuloba~ konvenciur<br />

mniSvnelobebTan. xelovani _ am SemTxvevaSi nikoloz<br />

baraTaSvili _ angrevs am wesrigs, Semoqvs axali teqsti<br />

teqstSi, axali semantika Zvel semantikaSi da am gziT migvaniSnebs<br />

samyaros krizisze, romelic sxva xerxebiT, albaT,<br />

araadekvaturad aisaxeboda mis poeziaSi.<br />

damowmebani:<br />

eko 2004: Эко У. Открытое произведение. Санкт-Петербург: 2004.<br />

stepanovi 1975: Степанов Ю.С. Основы общего языкознания. М.: 1975.<br />

favorini 1937: Фаворин В.Н. Заметки о языковом новаторстве Маяковского. //<br />

Изв. Иркутск, пед. Ин-та. Иркутск, 1937, вып. 3.<br />

xanpira 1972: Ханпира Эр. Окказиональные элементы в современной речи. //<br />

Стилистические исследования: На материале совр. рус. языка. М.: Наука, 1972.<br />

xarjievi 1970: Харджиев Н. Тренин В. Поэтическая культура Маяковского. М.:<br />

Искусство, 1970.<br />

105


106<br />

palindromi galaktionTan<br />

irine meliqiSvili<br />

`oRond vTqva, Tu mTvarem sulSi<br />

rogor Caixeda~.<br />

galaktionTan organulad aris Serwymuli intuicia da<br />

ostatoba, talanti da codna, STagoneba da gansja, niWi da<br />

ganaTleba. misi niWiereba ara marto misi poeziis zeSTagonebulobas<br />

gansazRvravda, aramed kulturuli konteqstis<br />

aTvisebis saocar unars. rasac sxva, `normaluri~ niWierebis<br />

adamiani mravali wlis ganmavlobaSic ver aiTvisebda, igi<br />

TiTqos erTJamierad isrutavda, kultura misi arsebobis<br />

forma iyo, igi TviT iyo kultura; kultura masSi da kultura<br />

garemomcveli _ Zaldautaneblad, organulad erTiandeboda.<br />

galaktioni imdenad `kulturismieri~ poetia, rom<br />

mis gagebas, misi asociaciebis wvdomas mravlismomcveli<br />

komentarebis sistemac Znelad uzrunvelyofs. galaktionis<br />

momavali gamocemebi, vfiqrob, komentarebis mdidari arsenaliT<br />

unda gamovides, raTa mkiTxvels gaexsnas poetis kulturuli<br />

konteqstis sivrceebi. am azriT, galaktioni qarTuli<br />

postmodernis winamorbedia. misi egzistenciis forma<br />

aris kultura da ara yofa. aq gvaxsendeba misi sityvebi: `sinamdviles<br />

ar vemduri, ar yofila TiTqmis,/ar yofilze sayveduri<br />

aba rogor iTqmis. . .~ galaktionologia albaT kvlav<br />

samomavlo mecnierebaa, momcveli kulturuli sferoebisa<br />

uZvelesi epoqebidan Tanamedroveobasa da momavlamde (kidev<br />

romeli momvali mimdinareoba aRmoCndeba anticipirebuli<br />

galaktionTan?).<br />

mis CanawerebSi vxedavT saleqso xerxebis CamonaTvals,<br />

romelic 34 erTeulisgan Sedgeba: ionuri dimetri, Tavisufali<br />

leqsi, Semoklebuli riTmebi, . . . dasawyisi riTmebi, . . .<br />

riTma bolos winamdebare, mTliani riTmebi, Sinagani riTmebi.<br />

. . bgerwera. . . (javaxaZe, 1991: 411). maT Sorisaa palindromic,<br />

anu sarkiseburi asaxva, romelic me-17 punqtad aris<br />

warmodgenili mis CamonaTvalSi.<br />

palindromi uZvelesma kulturebmac icodnen. palindromul<br />

frazebs vxvdebiT berZnulad, laTinurad, sanskritze,<br />

Zvel ebraulad. termini palindromi Seqmna ingliselma<br />

mweralma ben jonsonma berZnuli sityvebiT: παλιν „ukan“ da<br />

δρομος „mimarTuleba, gza“. Zvel berZnebs hqondaT sakuTari


termini palindromisTvis: καρκινική επιιγραφή „kibos warwera“.<br />

axlac xSirad palindromul gamoTqmas “kibos kanons” uwodeben.<br />

grifitis saxiT Sesrulebuli uZvelesi palindromi napovnia<br />

herkulanumis nangrevebSi _ amrigad, misi zeda droi-<br />

Ti zRvaria 79 w. qristes Semdeg, rodesac is ferfliT daifara.<br />

es aris palindromuli oTxkuTxedi: Sator repo tenet<br />

opera rotas:<br />

S T R<br />

R<br />

T T<br />

R<br />

R T S<br />

SuaSi warmoqmnili jvris gamo fiqroben, rom es palindromuli<br />

oTxkuTxedi kodirebuli qristianuli niSani unda<br />

yofiliyo. sayuradReboa bizantiuri epoqis palindromi:<br />

νιψον ανομήματα μή μοναν οψιν „ganibane codvebi da ara piri“,<br />

romelic bevri qristianuli taZris fasadze iyo gamosaxuli<br />

(wminda sofios taZarze konstantinepolSi, mariam RvTismSoblis<br />

taZarze notingemSi, wminda stefanes taZarze parizSi<br />

da sxva eklesiebze londonSi, norfolkSi, eseqsSi, orleanSi.<br />

. .). palindromi SeiZleba iyos sityvis doneze, frazis<br />

doneze, striqonebis doneze; arsebobs rogorc fonetikuri,<br />

ise grafikuli palindromebi. sityvebis donis palindromis<br />

nimuSia: Blessed are they that beleive they are blessed. striqonebis<br />

doneze Sesrulebuli sakmaod vrceli leqsi „oreuli“<br />

ekuTvnis jeims lindons. cnobilia musikaluri palindromebi.<br />

palindromulia haidnis simfonia 47, bela bartokis<br />

nawarmoebebi, igor stravinskis ukanaskneli nawarmoebi „bu<br />

da fiso“. palindromi bgrebiT da frazebiT TamaSia, romliskenac<br />

miuwevT guli poetebs, musikosebs da enaTmecnierebs<br />

_ gavixsenoT Tundac ferdinand de sosiuris, semiotikis<br />

fuZemdeblis, interesi anagramebisadmi, romlebic<br />

aseve enobriv niSanSi bgeraTa gadanacvlebas efuZneba. palindromi<br />

anagramis kerZo saxeobas warmoadgens. sainteresoa<br />

am TvalsazrisiT dRevandeli lingvistur-semiotikuri<br />

eqsperimentebi Tu TamaSebi, „eqsperimentuli poezia“, „lingvisturi<br />

poezia“, romlebic literaturul teqsts cnobieri<br />

eqsperimentebis sagnad aqcevs (ix. mag. qimeriZe, 2009)<br />

galaktionis interess palindromis mimarT misi savarji-<br />

Soebi da palindromuli strofebi avlens. galaktionis erT-<br />

107


erT ubis wignakSi palindromul sityvaTa da gamoTqmaTa<br />

vrcel sias vxedavT:<br />

am JamaT — TamaSma<br />

gedva _ avdeg<br />

ekras _ sarke<br />

avsa _ asva<br />

sra _ ars<br />

da rqa _ aq rad<br />

ideba _ abedi<br />

niSam _ maSin<br />

ha imeri _ iremia<br />

ase rada _ adaresa<br />

sarke im _ miekras<br />

ai mefe _ efemia<br />

melam _ malem<br />

elami _ imale<br />

exarxare _ eraxraxe<br />

alva _ avla<br />

Taro _ oraT<br />

simZimis _ simi Zmis<br />

velia _ ailev<br />

ismen _ nemsi<br />

ara casac _ casac ara<br />

sarke ra _ ar ekras (javaxaZe, 499).<br />

galaktionis CanawerebSi vxvdebiT sityvebs: `Cems mier<br />

Semotanili da gaumjobesebuli iqna qarTuli leqsis mravali<br />

axali forma, misi asonansebi, aliteraciebi, xmaTa mibaZva,<br />

TeTri leqsi, Sinagani riTmebi, palindromebi da sxva, da<br />

sxva~ (javaxaZe, 498). cnobilia galaktionis palindromuli<br />

teqstebi:<br />

108<br />

ai ra mzis sizmaria,<br />

airevi iveria. . .<br />

ai droSa, aSordia<br />

aerebis siberea.<br />

is ia Tu qalaqia,<br />

ai qala: quTaisi,<br />

am qalaqma, am qalaqma,<br />

isiama a maisi.<br />

maimede!edemi am<br />

sanax xanas!<br />

maimede! edemi am


sanan nanas!<br />

maimede! edemi am<br />

sanay yanas!<br />

da sxva.<br />

garda am teqnikuri savarjiSoebisa, galaktionis poezia-<br />

Si, mis SedevrebSi SeiZleba aRmovaCinoT nawilobrivi palindromis<br />

bevri nimuSi, romlebic yovelTvis Rrma simboluri<br />

mniSvnelobis mqonea. Cveni statia swored am nawilobrivi<br />

sarkiseburi asaxvebis Ziebas eZRvneba. Cvens Ziebas isic<br />

amarTlebs, rom ar aris mosalodneli, im saleqso xerxis<br />

gamoyeneba, romelsac galaktionis Teoriul wanamZRvrebSi<br />

aseTi adgili aqvs, mxolod teqnikuri savarjiSoebiT Semoifarglos.<br />

SevecdebiT davinaxoT, ra Sinagani datvirTva aqvs<br />

am formas galaktionis poeziaSi.<br />

poeziaSi palindroms, sarkiseburi asaxvas, sxvadasxva<br />

datvirTva SeiZleba hqondes. igi eqos, gamoZaxilis gamomxatveli<br />

SeiZleba iyos.edgar pos avbediTi yorani raven<br />

uimedobis never „arasodes“ ganwyobaSi aisaxeba. yorani _<br />

pirquSi idumaleba _> arasodes _ uimedoba, sasowarkveTa.<br />

vfiqrobT, galaktionma imitomac ar daasrula „yoranis“<br />

Targmna, rom qarTulad ZiriTadi palindromuli refrenis<br />

gadmotana ver moxerxdeboda.<br />

rusul poeziaSi palindromi v. xlebnikovis gansakuTrebuli<br />

interesis sagani iyo. magaliTad SeiZleba moviyvanoT<br />

misi fraza: „чин зван мечем навзничь~. futuristul paradigmaSi<br />

xlebnikovi ase ganicdis palindroms: „me igi gavige rogorc<br />

momavlis areklili sxivebi, qvecnobieri me-s mier gonier<br />

caze gadmotyorcnili“ (iakobsoni, 1987, 322). amgvarad,<br />

teqsti, romelsac ormxrivi wakiTxva aqvs, xlebnikovisTvis<br />

momavlisa da warsulis Sexvedris adgilia.<br />

galaktionTan palindromSi momavlis awmyosTan mimarTebas<br />

TiTqos ver vxedavT. galaktionTan palindromi gaTiSulis<br />

gamTlianebis, nawilobrivis srulqmnis, zenasa da qvenas<br />

dakavSirebis funqciiT itvirTeba. galaktionTan ufro xSirad<br />

vxvdebiT xmovanTa an TanxmovanTa nawilobriv palindromebs.<br />

masTan bgeraTa sarkiseburi areklva, rogorc wesi,<br />

zenas qvenaSi asaxvas, ideisa da xorcSesxmis mimarTebas, nawilobrivis<br />

gamTlianebis sazriss gamoxatavs.<br />

xmovniTi areklvis nimuSi gvaqvs leqsSi „me da Rame“. palindromulia<br />

ukve am leqsis saTauri: e. . . a a. . . e _ Rame<br />

sulSi irekleba, ixedeba: `me da Rame, me da Rame!~ saintere-<br />

109


soa, rom xmovniTi struqturebi a. . . e, e. . . a ramdenime<br />

adgilas iCens Tavs leqsSi:<br />

110<br />

exla, roca am striqons vwer, SuaRame iwvis, dneba...<br />

yvela icis TeTrma Ramem...<br />

Cven orni varT qveyanaze, me da Rame, me da Rame...<br />

poeti martoa, Ramem icis, rogor darCa igi oblad, rogor<br />

evno da ewama, _ magram es ar aris sruli simartove da<br />

sicariele, es aris saidumlos mflobelis simartove da mas<br />

hyavs mesaidumle _ Rame: `Ramem. . . icis Cemi saidumlo, yvela<br />

icis TeTrma Ramem”. is, rac am leqsSi xmovanTa sarkiseburi<br />

areklviTa aris gamoxatuli, leqsSi `mTawmindis mTvare~ Ria<br />

teqstiT aris gamoTqmuli:<br />

da me movkvde simRerebSi tbis sevdian gedad,<br />

oRond vTqva, Tu Ramem sulSi rogor Caixeda.<br />

Ramem Caixeda _ aqac a. . . ee. . . a asaxva gvaqvs. Rame<br />

ixedeba sulSi _ erTi idumaleba irekleba meoreSi; Rames-<br />

Tan galaktionis mimarTeba novalisis `Ramis himnebs~ gvaxsenebs.<br />

idumalebiT moculi Rame novalisisTvis sulTan Sexvedris<br />

saufloa. asevea galaktionisTvis. Rame ixedeba sul-<br />

Si, Rame aris intimuri mesaidumle, romelmac icis sulSi<br />

Rrmad damarxuli saidumlo.<br />

moviyvanT kupiurebiT erT pasaJs novalisis pirveli<br />

Ramis himnidan. ara imisTvis, rom gavlena davinaxoT, aramed<br />

vaCvenoT im ganwyobaTa siaxlove, romelTac Rame warmoSobs<br />

am poetebSi.<br />

Was quillt auf einmal so ahndungsvoll unterm Herzen, und verschluckt<br />

der Wehmut weiche Luft? Hast auch du ein Gefallen an uns, dunkle Nacht?<br />

Was hältst du unter deinem Mantel, das mir unsichtbar kräftig an die Seele<br />

geht? Köstlicher Balsam träuft aus deiner Hand, aus dem Bündel Mohn.<br />

Die schweren Flügel des Gemüts hebst du empor. . . Wie arm und kindisch<br />

dünkt mir das Licht nun - wie erfreulich und gesegnet des Tages Abschied. .<br />

.. Himmlischer, als jene blitzenden Sterne, dünken uns die unendlichen<br />

Augen, die die Nacht in uns geöffnet. Weiter sehn sie, als die blässesten<br />

jener zahllosen Heere - unbedürftig des Lichts durchschaun sie die Tiefen<br />

eines liebenden Gemüts - was einen höhern Raum mit unsäglicher Wollust<br />

füllt. Preis der Weltkönigin, der hohen Verkündigerin heiliger Welten, der<br />

Pflegerin seliger Liebe - sie sendet mir dich - zarte Geliebte - liebliche


Sonne der Nacht,- nun wach ich - denn ich bin Dein und Mein - du hast die<br />

Nacht mir zum Leben verkündet - mich zum Menschen gemacht - zehre mit<br />

Geisterglut meinen Leib, daß ich luftig mit dir inniger mich mische und<br />

dann ewig die Brautnacht währt.<br />

ra aRmocenda winaswarmWvretad gulidan, da STanTqa<br />

sevdis nazi haeri? Senc giyvarvarT, bnelo Ramev? ra aris<br />

dafaruli Sens mosasxamqveS, rac uxilavi ZlmosilebiT Cems<br />

suls exeba? Zvirfasi balzami moswveTs Sens TiTTagan,<br />

mTvaris konidan. samSvinvelis mZime frTebs aRmarTav Sen. . .<br />

rogori Raribi da bavSvuria exla CemTvis sinaTle — ra gasaxari<br />

da kurTxeuli dRis gasayari.. ufro zeciurad, vidre<br />

mocimcime varskvlavebi, gvesaxeba Cven usazRvro Tvalebi,<br />

romelTac Rame agvixilavs Cven. ufro Sors imzirebian isini,<br />

vidre uTvalav dasTagan yvelaze fermkrTalni — sinaTle ar<br />

sWirdebaT mosiyvarule samSvinvelis siRrmeTa dasanaxad —<br />

maRal sivrceebs gamouTqmeli netarebiT aRavsebs es. dideba<br />

samyaros dedofals, wminda saufloTa zena mauwyebels, netari<br />

siyvarulis meurves — is miZRvnis me Sens Tavs — sayvarelo,<br />

- Ramis mSveniero mzeo, _ axla ki viRviZeb — radgan<br />

me Seni var da Sen Cemi _ RamiT Sen me sicocxle mauwye — adamianad<br />

maqcie _ miiRe sulis mxurvalebiT Cemi sxeuli, raTa<br />

haerovanad SegenivTo da iyos saqorwino Rame maradiuli~.<br />

galaktionisTvis Rame, rogorc sulis sauflo, saocari<br />

Sinagani logikiT sikvdils gamoixmobs, xolo sikvdili<br />

kargavs simwvaves, aRar aris SiSis momgvreli, gardaisaxeba<br />

vardisfer gzad, sulTan Sexvedris gzad:<br />

Tu rogor vgrZnob, rom sulisTvis, am zRvam rom<br />

aRzarda,<br />

sikvdilis gza arra aris, vardisfer gzis garda.<br />

aqac sarkiseburi asaxvaa: zRvam . . . aRzarda, iseve rogorc<br />

momdevno striqonSi: gzaze . . . zRaparia. yvelaferi<br />

erTmaneTSi gadadis, erTmaneTSi aisaxeba, erTmaneTs ganapirobebs:<br />

zRvam _ aRzarda, gza _ zRaparia.<br />

sarkiseburi asaxvis Rirebuleba galaktionisTvis iqidanac<br />

Cans, rom xSirad igi saTaurSia gatanili. palindromulia,<br />

rogorc zemoT vnaxeT, saTauri `me da Rame”; palindromulia<br />

aseve saTauri `silaJvarde, anu vardi silaSi” sityvisa<br />

da sityvis nawilebis mimarTebis doneze. aqac cis silaJvarde,<br />

_ zeciuri _ irekleba miwierSi, silaSi vardis saxes<br />

iRebs. am leqsis pirvel strofSi mze sarkiseburad irekleba<br />

111


sizmarSi mzzm (gavixsenoT galaktionis palindromuli<br />

savarjiSo: ai ra mzis sizmaria), aseve nawilobrivi asaxviT:<br />

gzasizmari: gzzm:<br />

112<br />

dedao RvTisa, mzeo mariam!<br />

rogorc nawvimar silaSi vardi<br />

Cemi cxovrebis gza sizmaria<br />

da Soreuli cis silaJvarde.<br />

arekvla gvaqvs bolo strofSic: S-l-s s-l-J; TviT saxeli<br />

mariamic TviTarekvlilia: ma-ri-am da es mas Sinagan<br />

mTlianobas, sisrules, harmonias aniWebs.<br />

mzis sizmarSi arekvla sxva leqsebSic gvxvdeba:<br />

misi elam mzis Tvalis xileba<br />

xeebs rideebs fens sizmareuls (`oforti~)<br />

`silaJvarde anu vardi silaSi~ Sinagani tragizmiT aris<br />

aRbeWdili. poeti RvTismSobels _ „mzeo mariams“ Sinagani<br />

aRsarebiT mimarTavs: „Cemi cxovrebis gza sizmaria da Soreuli<br />

cis silaJvarde”. magram ca mainc Soreuli rCeba da `suli<br />

vedrebiT ganaocebi, Sens fexqveS kvdeba, rogorc pepela”.<br />

Soreul casTan Sexvedra ver iqca realobad da poeti<br />

ambobs: `aha, movedi, gedi daWrili ocnebis baRiT! Sexede!<br />

dastkbi ymawvilur bedis daRlil xelebiT, wamebul saxiT!”<br />

silaSi vardi silaJvardis dacemis xatad _ zeciuris dacemis<br />

dramad SeiZleba warmogvidges.<br />

TanxmovanTa sarkiseburi asaxva SeiZleba davinaxoT saocari<br />

stiqiuri energiiT aRsavse leqsSi `droSebi Cqara”. aq<br />

Cven vxedavT S-r-dd-r-S asaxvas:<br />

gaTenda, SeerTdiT, SeerTdiT, SeerTdiT!<br />

droSebi, droSebi, droSebi, Cqara!<br />

sityvebi droSebi da SeerTdiT konsonanturad palindromulia:<br />

S-r-dd-r-S; SeerTebulebs esaWiroebaT gamaer-<br />

Tianebeli idea _ droSa. gaerTianebuli xalxi qmnis sivrces,<br />

romelSic unda Semovides gamaerTianebeli sazrisi,<br />

romlis simbolodac SeiZleba warmovidginoT droSa.<br />

palindromi kongruentuli anu sarkiseburi mimarTebis<br />

erTi saxeobaa. sainteresoa kongruentuli struqturirebis<br />

kidev erTi saxe, romelic leqsSi `qari qris” SeiZleba davinaxoT.<br />

sxvagan Cven vaCveneT, rom am leqsis pirveli periodi


agebulia a-i xmovnebis dominansze: a gvxvdeba 21-jer, i _ 11jer.<br />

bolo, mesame periodSi ki Sebrunebulia dominantur<br />

xmovanTa rigi: i-a _ i gvxvdeba 15-jer, xolo a _ 11-jer<br />

(meliqiSvili, 2008). es faqti Cven SevecadeT bgerweriTad<br />

agvexsna: pirvel periodSi galaktioni kiTxvas svams, Ziebas<br />

iwyebs _ `sada xar, sada xar, sada xar?~ — gaxsnis, Ziebis gamomxatvelia<br />

yvelaze farTo xmovani a. xolo bolo periodSi<br />

poeti `ver hpovebs~, rasac eZiebs da marto rCeba — simartovis,<br />

individualizaciis bgerweriTi eqvivalenti ki aris swored<br />

yvelaze viwro xmovani i.<br />

amgvari nawilobrivi bgeriTi anareklebi, savaraudoa,<br />

sxvac bevri iyos galaktionTan. es mis saidumlo uwyebad<br />

SeiZleba warmovidginoT, romlis amocnobac Cven mogvendo.<br />

vfiqrob, am mimarTulebiT Ziebis marTebulobas mxars uWers<br />

is azri, rom poeti, romelic aseT did yuradRebas uTmobda<br />

palindroms, rogorc saleqso xerxs, ar unda dakmayofilebuliyo<br />

mxolod savarjiSoebis ekvilibristikiT da es xerxi<br />

Tavis SemoqmedebaSi unda gamoeyenebina.<br />

damowmebani:<br />

iakobsoni 1987: Якобсон Р. Из мелких вещей Велимира Хлебникова. “Ветер-<br />

Пение”, Работы по поэтике, М.: 1987.<br />

meliqiSvili 2008: meliqiSvili i. galaktionis bgerwera. ana<br />

kalandaZisadmi miZRvnili krebuli: leqsTmcodneoba, I, Tb.: 2008.<br />

qimeriZe 2009: qimeriZe n. `lingvisturi poezia~ da `teqstis<br />

interpretaciis SesaZleblobebi~. enaTmecnierebis sakiTxebi, II. Tb.:<br />

2009.<br />

javaxaZe 1991: javaxaZe v. ucnobi. Tb.: 1991.<br />

113


114<br />

sofio mujiri<br />

bibliis recefcia qristine lavantis poeziaSi<br />

qristine (kristl) haberningma, romlis qaliSvilobis<br />

gvari tonhauzeri iyo, fsevdonimad mSobliuri xeobis mdinaris<br />

saxeli _ „lavanti“ airCia. igi am lamazi xeobis erT<br />

patara dasaxlebaSi daibada (1915 wlis 4 ivliss), romelic<br />

provinciul qalaqs _ sanqt-Stefans esazRvreba. lavanti<br />

maRaros muSis me-9 Svili iyo. ojaxi imdenad xelmokled<br />

cxovrobda, rom bavSvebi xSirad SimSilobdnen da iZulebuli<br />

iyvnen muSaoba adreul asakSi daewyoT. Tavad qr. lavanti<br />

Tavs qsoviT irCenda da saxelic, xatovnad rom vTqvaT, leqsebis<br />

„qsoviT“ gaiTqva. laTinurad xom sityva: „texere“ qsovas<br />

niSnavs. misi usaTauro, riTmiani Tu uriTmo leqsebi, romlebsac<br />

TiTqosda yvelas erTi da igive moculoba aqvs, lavantis<br />

sulis avtobiografias asaxaven, romelic piradi<br />

problemebisa da xangrZlivi avadmyofobis gamo, aRsavse iyo<br />

fizikuri tkivilebiTa da sulieri brZolebiT. pirvelad<br />

mkiTxvelis yuradReba miipyro qr. lavantis 1946 wels gamoqveynebulma,<br />

dakargulad CaTvlilma da mogvianebiT, 2001<br />

wels gamocemulma wignma: „Canaxatebi sagiJeTidan“, sadac<br />

poeti qali sakuTari nebiT 1935 wels marTlac imyofeboda.<br />

qr. lavantis momdevno lirikulma krebulebma: „glaxis fiala“<br />

(1956) da „Camoibertye miwa“ (1961) lirikaSi saxelmwifo<br />

premia daimsaxures. miuxedavad imisa, rom qr. lavants mravaljer<br />

hqonda miRebuli sxvadasxva saxis premia (1964w. a.<br />

vildgansis, 1954, 1964 wlebSi g. Traklis, xolo 1970 wels<br />

avstriis didi saxelmwifo premiebi), misi lirikis intensiuri<br />

recefcia mxolod 80-iani wlebis Semdeg daiwyo (ix.: g.<br />

liube-groTuesi, 1984 da v. Sliori, 1998). qr. lavantis leqsTa<br />

krebulebs Soris yvelaze mniSvnelovnad iTvleba 1956 w.<br />

gamocemuli: „maTxovris fiala“, romelSic misi sulieri<br />

mdgomareobis amsaxvel mraval bwkars vpoulobT:<br />

Verschüttet von schwarzen und roten<br />

Gebirgen<br />

ist nun die gläserne Hälfte der Welt,<br />

darin alle Bilder waren<br />

von dir und den Menschen.<br />

Das Glas ist nicht mehr zu heilen.<br />

Nie mehr wird die Welt eine Kugel<br />

sein,<br />

Sav da wiTel mTebis ZirSi,<br />

Caimarxa SuSis qveynis naxevari. Seni<br />

da sxvaTa suraTebic iq aris.<br />

SuSis samyaro veRar gamTeldeba,<br />

samyaro sferod veRar gardaiqmneba,<br />

miwas sixaruliT gasxivosnebuli ca<br />

veRar gadaefineba....


nie mehr den schillernden Himmel der<br />

Freude<br />

über den irdenen Boden haben...<br />

1987 wels gamocemul qr. lavantis rCeul leqsTa krebulSi<br />

Tomas bernhardi poets axasiaTebs rogorc „qristianul-kaTolikur<br />

rwmenaSi gulgatexil da motyuebul qals“<br />

(lavanti 1987:91). rogorc Cans, igi gulisxmobda qr. lavantis<br />

gansxvavebul damokidebulebas zeciuri samyaros mimarT,<br />

poeti qalis RmerTTan dapirispirebis cdas, rasac piraduli<br />

safuZveli hqonda: arSemdgari siyvaruli (ix: misi<br />

amave saxelwodebis lirikuli krebuli 1949w.), siRaribe da<br />

martooba, mZime daavadebebi: tuberkulozi, smenisa da mxedvelobis<br />

dakargva da yovelive amis gamo gulgatexiloba da<br />

imedgacrueba uzenaesis mimarT:<br />

Hilf mir Sonne,denn ich bin fast blind!<br />

Nimm den Teller meiner linken Hand,<br />

zeichne ein das hochgelobte Land<br />

und die Wege,die noch gangbar sind<br />

für Erblindete und für Ertaubte...<br />

miSvele mzeo, me brma var<br />

TiTqmis,<br />

amomitvirfe marcxena muWSi<br />

xati gzebis da aRTqmuli miwis,<br />

brmaTa da yruTa bilikebi xom<br />

mxolod ufalma icis...<br />

sakuTari bediT ukmayofileba qr. lavantis sulSi usamarTlobisa<br />

da protestis grZnobas aRvivebda, romlis gamoxatvasac<br />

igi poeziiT cdilobda. qr. lavanti poeziis sa-<br />

SualebiT TavisTvis „iqsovda“ axal samyaros, axal rwmenas,<br />

romelic mas SemoqmedebiT sivrces uqmnida. poezia poetis<br />

sulis ori sxvadasxva mxaris sarked iqca, romelic xan imeds<br />

asxivebda, xan ki SiSiT, dardiT, sayveduriT da bolos, mainc<br />

locviT iyo savse. amitom, qr. lavantis poeziaSi uxvad<br />

gvxvdeba rogorc RvTisadmi Tvinierebisa da vedrebis gamomxatveli<br />

striqonebi, aseve, RmerTTan paeqrobisa da Serkinebis<br />

scenebic. poeti ufals Tavis ubedobas sayvedurobs da<br />

cdilobs mas Tavisi wili amqveyniuri sixaruli gamosZalos:<br />

Du hast mich aus aller Freude geholt.<br />

Aber ich werde dennoch genau,<br />

ganz genau, nur so lange darunter<br />

leiden,<br />

als es mir selbst gefällig ist, Herr.<br />

Du hast mich im Zustand der<br />

wildesten Hoffart<br />

und des zornigsten Mutes vor dir...<br />

Sengan yvela sixarulisagan<br />

ganZarcvuli,<br />

zustad imden xans unda viyo<br />

ar daculi<br />

da datanjuli,<br />

ramdensac me Tavad movisurveb,<br />

ufalo.<br />

Sens winaSe var,<br />

115


116<br />

aRvsili Tavxeduri kadnierebiT<br />

da mrisxane gabedulebiT...<br />

1966 w. hilde dominis mier gamocemul `ormag interpretaciaSi~<br />

qr. lavantis mokle Canawers vpoulobT: `Cemi leqsebi<br />

mcdelobaa imisa, simbolurad da kodirebulad gamovTqva<br />

saCivari sakuTari bedis mimarT~. es marTlac naTlad Cans<br />

qr. lavantis momdevno leqsSi (domini 1966: 150), romelSic is<br />

sakuTar Tavs dawyevlil ZaRls adarebs:<br />

Du mit, für mich, verriegeltem Mund,<br />

du mit, für mich, vernagelten Ohren<br />

und ich gewiss nur dafür geboren,<br />

zeitlebens davor zu stehen<br />

als ein längst schon verwunschener<br />

Hund......<br />

Oh, ein Hund, der echt weint ,<br />

ein fast menschlicher Hund!<br />

Und so gottverloren<br />

vor deinen vernagelten Ohren,<br />

vor deinem verrigelten Mund.<br />

Sen CemTvis bage gaqvs daxSuli,<br />

Sen CemTvis yuri gaqvs<br />

dagmanuli,<br />

vdgevar Sens winaSe dadumebuli,<br />

ase uRmerTod mitovebuli,<br />

dawyevlil ZaRlad dabadebuli.<br />

adamianur bunebis ZaRlad,<br />

romelsac cremli Camosdis<br />

Wiris,<br />

winaSe Seni davsili yuris,<br />

winaSe Seni daxSuli piris.<br />

bibliuri simbolikiT datvirTuli „ZaRluri yofis“ motivi<br />

grZeldeba qr. lavantis leqsSi: „Kreuzzertretung!“ („jvris<br />

gadaTelva”), romelsac tragikuli, magram amave dros mkrexeluric<br />

SeiZleba vuwodoT:<br />

Kreuzzertretung! – Eine Hündin heult<br />

sieben Laute, ohne zu vergeben,<br />

abgestiegen in die Hundehölle<br />

wird ihr Schatten noch den Wurf verwerfen.<br />

Oben bleibt der Vorhang ohne Riß,<br />

nichts zerreißt um einer Hündin willen,<br />

und der Herr - er ließ sich stellvertreten –<br />

sitzt versponnen bei den ganz Vertrauten.<br />

Auch die Toten durften nicht herauf!<br />

Vater, Mutter, - keines war am Hügel,<br />

und die Sonne hat sich bloß verfinstert<br />

in zwei aufgebrochnen Augensternen.


Von der Erde bebte kaum ein Staub,<br />

nur ein wenig sank die Stelle tiefer,<br />

wo der Balg, dem man das Kreuz zertreten<br />

sich noch einmal nach dem Himmel bäumte.<br />

Der Kadaver – da ihn niemand barg –<br />

Kraft der Schande ist der auferstanden,<br />

um sich selbst in das Gewölb zu schleppen,<br />

wo Gottvater wie ein Werwolf haust.<br />

leqsSi: „jvris gadaTelva~ qr. lavanti jvarcmas aRwers.<br />

poeti sakuTar Tavs sayovelTao wesrigidan gariyulad<br />

aRiqvams. arsebobs kanoni da samarTali, magram ara misTvis.<br />

mama RmerTi laRad zis Tavis rCeulebTan, miwaze misi nacvalia<br />

daniSnuli, sikeTesa da siwmindes ki groteskuli elferi<br />

dahkravs. avtori cdilobs leqsSi, paraleli gaavlos<br />

jvarcmis dros iesos tanjvasa da sakuTar jvarcmas Soris<br />

_ Zukna ZaRlis uflisadmi mimarTul ymuilsa da sikvdilis<br />

win mama RmerTisadmi iesos SeZaxils Soris: „ufalo ratom<br />

mimatove“! (mT. 27, 46; mark. 15,34, fsalm. 22,2). fraza: „(Zuknas)<br />

ar mieteveba,“ kontrastSia iesos sityvebTan: „mamao, miuteve<br />

maT,“ romelsac mxolod lukas saxarebaSi vxvdebiT (23,34).<br />

sityvebiT: „ZaRlur jojoxeTSi moxrili“ qr. lavanti mianiSnebs<br />

im situaciaze, rodesac vloculobT, mrwamss da<br />

rwmenas vaRiarebT, magram xsna mainc ara Cans. piriqiT, amas<br />

Zuknas naSieris daRupvac mosdevs. frazebiT: „Zuknas gulisaTvis<br />

arc farda Caixeva“ (mT. 27,51; mark. 15,38; lk. 23,45.),<br />

arc „mze dabneldeba“ (mT. 27,45; mark. 15,33; lk. 23.44.), da „miwaze<br />

mtveric ki ar Seirxeva“ (mT 27, 51), poets imis Tqma surs,<br />

rom iesosgan gansxvavebiT, Zuknas anu poeti qalis sikvdiliT,<br />

qveyanaze araferi Seicvleba. qr. lavanti biblias, ara<br />

saeklesio, aramed saero ambis gadmosacemad iyenebs: igi<br />

asaxavs Zuknas wamebas, romelic kiTxvis niSans usvams Tavad<br />

qristes wamebis sakiTxsac: „gvixsna, magram mere ra?“ leqsis<br />

dasawyisi: „jvris gadaTelva“! mkiTxvelis gonebaSi iwvevs<br />

devnili qristianebis simboluri qmedebis aqtualizebas:<br />

qristiani, wamebisagan Tavis daRwevis mizniT, jvarze Tu gadaivlida,<br />

es mis mier RmerTis uaryofas niSnavda. „jvris<br />

gadaTelva“ mocemul leqsSi SeiZleba gavigoT rogorc: 1.<br />

avtoris mier RvTis uaryofa, razec mowmobs leqsis bolos,<br />

RmerTis mkrexeluri Sedareba maqcia mgelTan; 2. jvris<br />

tarebiT welSi gadawyvetili Zukna, romelsac moZraobac ki<br />

117


aRar SeuZlia; 3. avtoris fsiqikuri da fizikuri tanjvis gamoxatuleba.<br />

qr. lavanti Tavis leqsebSi mijnavs qristianTa tradiciul<br />

RmerTs, romelic Tavs aridebs pasuxs yovelgvar kiTxvaze,<br />

im „xelovnuri RmerTisagan, namdvils rom Camohgavs“<br />

da amqveyniurobis realur baton-patronad rom gvevlineba:<br />

118<br />

Alles meinem Gott zu Diensten<br />

dem Ersatzgott, der fast echt ist<br />

yvelani ufals msaxureben,<br />

xelovnurs,<br />

namdvils rom Camohgavs...<br />

`namdvil~ RmerTs Tan axlavs tradiciuli kaTolikuri<br />

simbolo-atributebi, romlebic qr. lavantis leqsebSi negatiur<br />

konotacias iZenen: mag. rogorc angelozi, aseve mtredi<br />

rogorc suliwmindis gansaxiereba, qceulia ganyenebuli<br />

mSvenierebisa da yalbi umankoebis simbolod. RvTisagan gariyulma<br />

lirikulma gmirma kargad icis, rom mas arcerTi<br />

maTgani ar daexmareba. piriqiT, igi maTi dacinvis sagnadaa<br />

qceuli:<br />

Mond, Wind und Vögel haben es<br />

nimmer für mich getan,<br />

Und des Himmels einzige Antwort auf<br />

alles<br />

War Schnee – ungesegneter Schnee.<br />

Von den Engeln und Nothelfern haben<br />

es alle gewußt,<br />

daß es so nimmer weiterginge mit mir,<br />

aber sie blieben in ihrer Ordnung,<br />

wie die kalten Glieder einer herrlichen<br />

Kette...<br />

mTvares, qarsa da Citebs<br />

CemTvis arasdros araferi<br />

ukeTebiaT,<br />

xolo zecis erTaderTi pasuxi<br />

yvelaferze,<br />

iyo Tovli-ar dalocvili<br />

Tovli.<br />

angeloz - mfarvelTagan yvelam<br />

icoda, rom amas veRar avitandi,<br />

magram isini rCebodnen TavianT<br />

mwyobrSi,<br />

rogorc mSvenieri jaWvis<br />

civi rgolebi...<br />

es monakveTi Seicavs rogorc lavantiseuli samyaros<br />

„zeciur“, kanonikur ganzomilebas, aseve am `zeciuris~ mimarTebas<br />

„miwier“ polusTan, romelic mas xsnis nacvlad `ar<br />

dalocvil~ Tovls ugzavnis.<br />

Während ich, Betrübte, schreibe,<br />

funkelt in der Vollmondscheibe<br />

jenes Wort, das ich betrachte,<br />

daRvremili vwer da vxedav,<br />

mTvaris rgolSi brwyinavs<br />

sityva,


seit die Taube mich verlachte,<br />

weil ich aus dem Wasserspiegel<br />

ohne Namen, ohne Siegel<br />

in die Einschicht trat...<br />

im droidan, roca iTqva,<br />

rom damcinis mtredi.<br />

radgan,<br />

wylis sarkidan amosuli<br />

da sruliad martosuli,<br />

ubeWdod da usaxelod,<br />

mas gavyevi sxva sofelSi,<br />

simartovis samyofelSi...<br />

angelozebi lavantis leqsebSi uars amboben mis daxmarebaze,<br />

amitom maTi nominaluri xseneba xSirad qreba lavantis<br />

teqstebidan da angelozis funqcias qveteqsturad iZenen<br />

arsebebi an sagnebi, romlebsac angelozobasTan xSirad araferi<br />

aqvT saerTo. bibliasTan dakavSirebuli sxva simboloxatebi<br />

ki xSirad bundovani an rTuli amosacnobia, magaliTad:<br />

In doppelter Ährenhöhe<br />

schweben die Engel der<br />

Unkrautsamen<br />

langsam zum Friedhof hinüber.<br />

xorblis TavTavze ormagad maRla,<br />

neli farfatiT miiweven<br />

sarevelas Teslis angelozebi<br />

sasaflaosken.<br />

aq TvalsaCinoa TavTavisa da sarevelas, e.i. keTilisa da<br />

borotis urTierTSepirispirebis iluzia, romelic saxarebiseuli<br />

igavis simbolikaSi iRebs saTaves. magram ras niSnavs<br />

is, rom `sarevelas Teslis angelozebi~ TavTavis simaRleze<br />

orjer ufro maRla mifrinaven? iqneb imas, rom amqveynad<br />

sikeTes siborote sjabnis?<br />

leqsSi: `Durchgegangen ist mein Steppenpferdchen~ lirikuli<br />

gmiri sTxovs angelozs gadaalaxinos gauvali udabno. angelozis<br />

daxmareba avtors imitom sWirdeba, rom misi „cxeni“<br />

(„Steppenpferdchen“) veRar uZlebs am qveynad “mogzaurobis”<br />

mZime Wapans. `cxenis~ saxe erTi mxriv, gaigivebulia RmerT-<br />

Tan (mas `kabalas~ saidumlo swavlebaSi mravali saxeli aqvs),<br />

meore mxriv ki, is identificirebulia lavantis dakarguli<br />

satrfos realurad arsebul figurasTan es ori saxe qr. lavantTan<br />

TiTqmis mudam erwymis erTi meores. `angeloziaqlemi~<br />

— poetisaTvis xsnis ukanaskneli Sansia:<br />

Durchgegangen ist mein<br />

Steppenpferdchen,<br />

Engel – du Kamelchen -, wache auf!<br />

Abgerissen hab ich unsre Jurte,<br />

fette Weiden brauchen wir nicht mehr.<br />

aiwyvita Cemma stepis cxenma,<br />

angelozo — Sen, aqlemo!<br />

gaaxile Tvali!<br />

mogvayirWa msuye saZovrebma,<br />

CamovSale Cveni iurTi mrgvali.<br />

119


Wirst mich jetzt auf deinem Rücken<br />

tragen<br />

zweiundsiebzig Tage durch den Sand.<br />

Pferdchen hatte zweiundsiebzig Namen,<br />

Pferdchen war in Heimlichkeit mein<br />

Gott.<br />

120<br />

samocdaTormet dRes matareb<br />

barxanebSi qviSis,<br />

Cems cxens samocdaTormeti<br />

saxeli aqvs da mxolod man icis,<br />

rom is aris Cemi gulis zraxva<br />

idumali,<br />

yvelasagan dafaruli u f a l i.<br />

satrfosa da RmerTis Tanadrouli grZnobismieri aRqmis<br />

magaliTia qr. lavantis momdevno leqsic:<br />

Du bist mein Herr,<br />

denn der Hauch des Herrn<br />

atmet dich her:<br />

Ich bin bei dir<br />

im Gewächs und Getier;<br />

auch im Stern.<br />

Du bist kein Du,<br />

denn die Türe fiel zu<br />

in dir hinter mir.<br />

ufali xar Cemi,<br />

moxval uflis sunTqviT<br />

da Cems gverdiT rCebi.<br />

me SenTan var orad:<br />

faunad da florad,<br />

varskvlavebis SuqSi.<br />

Sen aRar xar Sen,<br />

radgan,<br />

klite, SenSi mixuruli karis,<br />

Cems zurgs ukan aris.<br />

uaryofs ra zeciur mfarvels, romlisganac xsnas ver eRirsa,<br />

martosuli da daucveli poeti adamianSi eZebs RvTiur<br />

naperwkals. Tavis megobar qals, ingeborg toifenbaxs aRiqvams<br />

zeciur qmnilebad da mas Tavis mfarvel angelozTan<br />

aigivebs:<br />

…Immer wieder Engel – (menschlich) –<br />

aufstehn<br />

um sich herrlich und als Trost zu<br />

stellen…<br />

kvlav iqcevian adamianebi<br />

angelozebad<br />

da gardaisaxebian mSvenierebad<br />

da nugeSad...<br />

rogorc vxedavT, qristine lavantis lirikaSi gvaqvs da<br />

zogadad, RvTiuris Tematizacia xdeba rogorc nominaciur,<br />

ise qveteqstur doneze. Tu nominaciuri xsenebisas RvTiuris<br />

idea qr. lavantis lirikaSi umTavresad mis pirad ubedurebas<br />

ukavSirdeba da negatiur Sinaarss iZens, mis qveteqstur<br />

moduss _ miwieri arsebebis saxiT, xsnisa da mfarvelobis<br />

motivebi Semoaqvs.


damowmebani:<br />

barbaqaZe 2008: barbaqaZe d. (gamomc.). me-20 saukunis avstriuli<br />

lirika. masalebi. tomi XIII. polilogi. Tb.: 2008.<br />

biblia 1989: biblia. saqarTvelos sapatriarqo. Tb.: 1989.<br />

domini 1966: Domin H. (Herausg.) Autor und Leser. Frankfurt/Bonn.<br />

lavanti 1987: Lavant C. Gedichte. ( Herausg.T. Bernhard.). Frankfurt: 1987.<br />

lavanti 2001: lavanti qr. leqsebi da moTxrobebi. `kavkasiuri saxli~,<br />

Tb.: 2001.<br />

liube-groTuesi 1984: Lübbe-Grothues G. (Herausg.) Über Cristine Lavant.<br />

Salzburg: 1984.<br />

Sliori 1998: Shlior V. Hermenewtik der Mimesis Phänomene. Begriffiche<br />

Entwicklunyen. Schöpferische Verdichtung, Düsseldorf/Bonn: 1998.<br />

henseli 1995: Hensel K. Kreuzzertretung.Gedichte. Prosa. Briefe. Reclam. Leipzig:<br />

1995.<br />

121


122<br />

lado asaTianis bediswera:<br />

poeturi da pirovnuli<br />

Tamar paiWaZe<br />

Txelydian wignze gviani Semodgomis nacnobi eskizebia:<br />

gaSiSvlebul tots wiTel—yviTeli foTlebi scviva, es leqsebis<br />

krebulia friad romantikuli da sevdiani saTauriT:<br />

„adre wasuli kacis fiqrebi“.<br />

rogorc amboben, wignebi avtorebs gvanan, magram es krebuli<br />

TiTqos gansakuTrebulad axloa im emociasTan, romelic<br />

qarTvel kacs gaaCnia wuTisoflisa Tu bedisweris savalze<br />

naadrevad gzadakarguli poetisadmi, romlis sicocxle<br />

qarTuli sityvis samsaxurSi Caiferfla, romelsac mxolod<br />

siyvaruli aZlevda Zalas sunTqvaSekruls Tu sunTqvaareuls<br />

leqsi ewera. ...aravin icis rogori iqneboda lado<br />

asaTiani siWabukis Semdeg, mas sxvanairs aravin icnobda, mis<br />

megobrebSi da saerTod qarTveli mkiTxvelis cnobierebaSi<br />

igi ocdaeqvsi wlis maradiul Wabukad darCa. gana ra aris<br />

ocdaeqvsi weli jer marto sakuTari adgilis gasacnobiereblad<br />

XX saukunis 30-40—ian wlebSi: RirebulebaTa Tu SefasebaTa<br />

qaosSi, cenzurul da represiul simWidroveSi,<br />

WeSmariti talantisa da ideologiuri ugemovnobis WidilSi<br />

dabolos SemoqmedebiT Tu literaturul siWrelsa Tu mravalmxrivobaSi?!...<br />

miuxedavad yovelive amisa, lado asaTianis<br />

saxelma imTaviTve „xmamaRla gaiJRera~, misi poeturi<br />

sityva uyuradRebod ver datova qarTvelma mkiTxvelma,<br />

radgan cxadi iyo, rom mis winaSe WeSmariti poeti idga: xalasi<br />

poeturi niWiT, individualuri xelweriT, mravalmxrivi<br />

mxatvruli azrovnebiTa da xedvis unariT.<br />

lado asaTianis poeturi memkvidreoba mxolod zemoTnaxsenebi<br />

Txelydiani wigniT ar mTavrdeba, misi Semoqmedeba<br />

leqsebis, poemebis, Targmanebis, moTxrobebis, werilebis Tu<br />

Canawerebis arcTu mcire krebuls warmoadgens. am faqtsac<br />

poetisagan bediswerasTan garkveuli brZolis gamocxadebis<br />

surviliT xsnian misi megobrebi; jer gaucnobiereblad, xolo<br />

Semdeg ki sikvdilis TvalebSi Semyure, yvelafris moswrebas<br />

lamobda, sul werda an weras cdilobda, — amiT surda<br />

win gadadgomoda sxeulSi Cabudebul mZime sens:


„rom leqsi Svelis yove:lgvar tkivils<br />

da leqsi TviTon tkivili ari,<br />

da radgan mergo viyo poeti,<br />

Cemi cxovrebis sabediswerod,<br />

radgan amqveynad misTvis movedi,<br />

rom unda mxolod leqsebi vwero,<br />

radgan sxva rame simReris garda,<br />

axlac ver Svelis tkivilebs Cemsas,<br />

mjera am diad bunebis karTan<br />

me TviT sikvdilsac gardavqmni leqsad!“<br />

magram kidev ufro meti uTqmeli da saocnebo darCa: „ocdaaT<br />

wlamde sul poezia, Semdeg proza da dramaturgia... manamde<br />

xels ver movkideb, ver gavbedav!“ (1937 wlis Canaweri).<br />

mxolod ocnebas SerCa: ocdaaTi wlis lado asaTiani,<br />

Tbilisis quCebSi xetiali, masaviT wuTisoflis gzaze adredakarguli<br />

megobrebis xilva, qaliSvilis gazrda da ... wera,<br />

„unda davwero qarTuli klasikuri romani leqsad“, „minda<br />

mqondes saqarTvelos istoria bavSvebisaTvis“, „unda davwero<br />

zRaprebi leqsad“ (Canawerebidan)...<br />

ocdaeqvsma welma mxolod erTi nawili daitia im didi<br />

saTqmelisa, romelic poets awvalebda, „vici, Cemi cxovreba<br />

xanmokle iqneba“ ...amgvari winaTgrZnoba xSirad axsenebda<br />

Tavs:<br />

„vidre sikvdili gamaxvevdes bnel mosasxamSi,<br />

vidre sikvdilis Wavli gulze damesobodes,<br />

ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi,<br />

ukanasknelad, vidre Tvalni damevsebodnen.<br />

ukanasknelad papaCemis gajorkil taxtze<br />

damigeT magrad, damxureT Savi nabadi.<br />

ukanasknelad, udrtvinvelad mamyofeT ase,<br />

vidre sikvdili SfoTian suls gaminabavdes“.<br />

ra saxeli aqvs am ganwyobilebas? _ „wyurvili daurwyuleblisa“,<br />

sicocxldeze CabRauWeba, misi monatreba — swored<br />

amgvari niSnebiT gamoirCeva lado asaTianis poezia, rogorc<br />

xSirad uTiTeben literatorebi, es ganwyobileba ara<br />

mxolod lado asaTianis, aramed mTeli misi Taobis mwerlobis<br />

erTgvar emblemad iqca.<br />

mxedvelobaSi gvaqvs erTi yvelaze dramatuli bedisweris<br />

mqone SemoqmedebiTi jgufi e.w. ormocianelTa literaturuli<br />

Taoba, romlis Semosvlas mwerlobaSi TaobaTa Rirseuli<br />

cvlis, literaturis istoriis gzaze axali saxelis<br />

gamoCenis tolfasi reaqcia hqonda. Tumca maT bevri ar das-<br />

123


caldaT: bedisweris Tu uiRblobis niSniT movidnen mwerlobaSi,<br />

sul ramodenime wlis ganmavlobaSi Candnen Tbilisis<br />

quCebSi Tu literaturul Sekrebebze da iseve myisierad<br />

daikargnen wuTisoflis oRroCoRro gzasavalze, rogorc<br />

gamoCndnen.<br />

maSin ki Znelad Tu vinme ganWvretda, Tu ra didi Zala<br />

movida qarTul mwerlobaSi. rodesac, im droisaTvis axlad<br />

daarsebuli almanaxis — „axali Taobis“ garSemo Tavi moiyares:<br />

mirza gelovanma, giorgi nafetvariZem, severian isianma,<br />

revaz margianma, lado sulaberiZem, nika agiaSvilma, giorgi<br />

SatberaSvilma, kote ximSiaSvilma da sxvebma; am Semoqmedebi-<br />

Ti jgufis poetur liderad imTaviTve lado asaTiani moiazreboda,<br />

Tumca ufrosi literaturuli Taobisagan gansxvavebiT<br />

maT erTobas raime organizaciuli forma ar hqonia,<br />

erTmaneTTan mxolod SemoqmedebiTi erTarsoba da pirovnuli<br />

megobroba akavSirebdaT, magram cxadia, rom „cisferyanwelTagan“<br />

„axalTaobelebma“ gansakuTrebulobis, TavisTavadobis,<br />

gamokveTilobis da niWierebis estafeta udavod<br />

Caibares.<br />

TviTon lado asaTianic sakuTar Tavs Tavisi Taobisa da<br />

megobrebis ganuyofel nawilad miiCnevda, amas misi werilebic<br />

mowmobs. poets bedisagan ergo Tavisi isedac xanmokle<br />

sicocxlis manZilze xSirad yofiliyo megobrebisagan da<br />

ojaxis wevrebisagan mocilebuli, amitomac Cans am werileb-<br />

Si sul monatreba da sul Sexvedris molodini.<br />

„...me — dawyevlili poeti, lado asaTiani — erTi kviraa,<br />

rac geaxeliT Tbiliss. TiTqmis xuTi Tve gavatare abasTumanSi<br />

absoliturad martom — sul wignebTan, araviTari gaumjobeseba<br />

ar mimiRia janmrTelobis mxriv. Cemi filtvebis<br />

mixedviT, me male unda mivicvalo, Zvirfaso, da aba Sen ici,<br />

cremlebs nu daRvri, roca Camoxval Sen naxav hegzametrebiT<br />

warweril epitafias Cemi samaris qvaze...“.<br />

„axla Tbilisi dacarielebulia...“ „menatreba amxanagebi,<br />

studentobis megobrebi...“<br />

„sul menatreba da melandeba aseTi suraTi: Tendeba yvelaze<br />

uwin Citebis JRurtuli Camesmis yurSi — Tvalebs<br />

vWyet, zeze wamovvardebi, fexSiSveli, Tavqudmoglejili<br />

gavvardebi karSi! mze axlad amodis, gumareSis WalebSi Crdilebi<br />

wagrZelebulan, gavrbivar mdeloze, cvriani balaxi<br />

SemixiCinebs fexis gulSi da mTlad gavilumpebi...erTi aseTi<br />

soflis dila Rirs mTel sicocxled...<br />

124


ukve ayvavdnen gliciniebi mweralTa saxlis verandaze,<br />

vzivarT baRSi da vusmenT cocxal klasikosTa sja—baassa da<br />

mogonebebs...<br />

saerTod veRar vZleb Sin myofi viwro oTaxSi, TiTqos<br />

kuboSi var cocxlad mdebare, mzis natruli, rom movkvde netav<br />

amaze uaresi Tu iqneba is kubo?!.. axla CemTvis uZilobis<br />

gamo saukunis Rame Camodis da Tvalebs davxuWav Tu ara, sa-<br />

Sineli sizmrebi ar masveneben... (1942—1943 wlebSi, nika<br />

agiaSvilisTvis gagzavnili werilebidan)’’.<br />

„sayvarelo Zmao mirza! (gelovani) gagikvirdeba albaT,<br />

Tbilisidan rom grwer, magram wuTisoflis brunvam ase<br />

isurva da me, samxedro samsaxuridan ganTavisuflebuli isev<br />

davubrundi tfiliss, var ise, saSualod, ara miSavs ra, davdivar<br />

usamsaxurod da ufulod Tbilisis quCebSi da mainc<br />

ar vwuxvar, radgan saqarTveloSi var, xom ici sxva saqarTvelo<br />

sad aris... momwere werili, werilebiT mainc vibaasoT,<br />

amasobaSi es droc male gaiars. dRes mivdivarT dedaSenTan<br />

me da nika agiaSvili, mimaqvs Seni suraTi da gvinda, gavaxaroT<br />

mSobeli Seni. iyavi rkinasaviT — gkocnis Seni Zma<br />

lado asaTiani“ (1939 wels mirza gelovanisTvis gagzavnili<br />

werilidan).<br />

„Zvirfaso akaki! (gawerilia) rogorc mogexseneba abasTumanSi<br />

var. Tovli araa, mowmendili mziani amindebia — gazafxulis<br />

amindebi, rom movelodi is „Суровая красота“ veRar vixile...TbilisSi<br />

am Tvis bolos Camoval, manam unda vimartvilo<br />

aq,...Zalian ki momwyinda. Cems wigns... mogarTmev sadme Tbilisis<br />

kafeSi rom davsxdebiT“ samduravad ama soflisa“... (1941<br />

wels akaki gawereliasTvis gagzavnili werilidan).<br />

„Zmao kote“ (ximSiaSvili) Seni pirveli werili rom mivi-<br />

Re, Zalian gamexarda, Cven uTuod bevri ram gvaqvs saerTo<br />

rogorc cxovrebaSi ise literaturaSi... me miyvars patiosani<br />

mwerlebi da mgonia gamigeb ra patiosnebazec vlaparakob...<br />

es wminda literaturuli patiosnebaa, romlisganac Zalian<br />

Sorsaa dRes bevri qarTveli mwerali. ...ra mogwero roca<br />

qveynis gadabrunebaze vocnebobdi da axla abasTumanSi<br />

vzivar“ (1941 w. kote ximSiaSvilisaTvis miwerili werilidan).<br />

„...ai, es aris Cemo rezo (margiani), Cemi natvra! gana siyvarulze<br />

rom weren, Cven aRar unda vweroT imave siyvarulze?!<br />

mec vwer da sxvanairad rom vwer, amis gamocnoba Wkvians<br />

ar gauWirdeba...“ (revaz margianisadmi miwerili uTariRo<br />

werilidan).<br />

125


lado asaTianis epistolaruli memkvidreobis am fragmentebSi<br />

vfiqrobT, calsaxad ikveTeba poetis moralur—<br />

zneobrivi portretic, sulieri samyaroc, megobrebisadmi<br />

saocari pirovnuli Tu SemoqmedebiTi gadajaWvulobac dabolos<br />

is tkiviliani da mZime cxovrebac, rac wilad ergo mas<br />

gangebisagan.<br />

Tumca bediswera uCveuolo siurprizebs — ymawvilkacobidanve<br />

agebebda poets, misi xanmokle sicocxle erTi cxovrebis<br />

dramatul istorias daemsgavseboda, rom ar yofiliyo<br />

ramdenime mSvenieri mosagonari, didi siyvaruli da leqsebi,<br />

romelTac lado asaTianis Semoqmedebas sicocxlis ganuzomeli<br />

siyvaruli, rwmena da maJoruli ganwyobileba SesZines.<br />

im mSvenier mosagonarTa Soris, poetisaTvis upirvelesi<br />

bavSvobis wlebi da masTan dakavSirebuli emociebia, romel-<br />

Tac mis sulSi waruSleli kvali datoves:<br />

126<br />

an kidev:<br />

„ra kargi iyo bardnala,<br />

bardnalelebis borani,<br />

vardebiani bardnari,<br />

bulbulTa naambrali“<br />

(„bardnala“)<br />

„isev mominda Cemi sofeli,<br />

xalxur leqsebiT da sakravebiT,<br />

ezoSi—mwvane da uSobeli<br />

da mokuntruSe TeTri karvebi.<br />

isev mominda Cemi galia,<br />

Cemi velebi da venaxebi,<br />

aRar minaxavs, didi xania,<br />

gamzrdelis Tvalebs davenaxebi.<br />

(„soflisaken“)<br />

am striqonTa Semdeg ufro sarwmuno da gasagebi xdeba<br />

poetis amgvari „aRsarebac“ — „Cemi bavSvoba leqsiT damiwyiao“.<br />

asec iyo, zemoTmoyvanili striqonebi mxolod mogvianebiT<br />

dawerili leqsebia (1939—1940 w.w.), romlebic poetis<br />

mier leCxumsa Tu cagerSi gatarebul ymawvilkacobis mogoneba<br />

ufroa; magram seriozuli literaturuli saqmianoba<br />

lado asaTianma ufro adre daiwyo. pirveli leqsi Teqvsmeti<br />

wlisas gamouqveynebia, xolo mas Semdeg, rac quTaisis pedinstitutis<br />

jer sabunebismetyvelo, xolo Semdeg filolo-


giuri fakultetis studenti gaxda, leqsebiT xelSi saqalaqo<br />

gazeTis redaqciaSi siarulsac mouxSira, literaturul<br />

Sekrebebsa Tu ganxilvebzec xSirad Canda, da mkiTxvelmac<br />

male gaacnobiera, rom qarTuli poeziis sajildao qva kidev<br />

erTma gulwrfelma da niWierma kacma mosinja...<br />

es iyo 1934—1938 wlebi — lado asaTianis studentobis<br />

xana, misi pirveli warmatebuli SemoqmedebiTi nabijebisa da<br />

pirveli aRiarebis periodi, amasTan erTad, „axalTaobelTa“<br />

SekavSirebis Tu damegobrebis, maTi gamoCeanis Tu moRvaweobis<br />

mSvenieri dReebi, romelTa Soris lado asaTianis sityvac<br />

da personac yvelaze gamorCeul da naTel gamovlinebad<br />

mosCans:<br />

„tkbilia, rogorc dedis rZiT balRi tuCSeuSrobeli,<br />

tkbilia, rogorc cis nami, rogorc alersi mSobelis,<br />

tkbilia, rogorc velebze jejilis mwvane fafari,<br />

tkbilia, rogorc Zilis pirs Zveli qarTuli zRapari.<br />

...tkbilia, rogorc wisqvilSi mTavarian Ramis gaTeva,<br />

tkbilia, rogorc aprilSi tyemlebis SemonaTeba.<br />

tkbilia, rogorc mtevani, vazze asxmuli Savada<br />

da siyvaruli uebro, mosuli TavisTavada“.<br />

(„Cemi samSoblo“)<br />

es leqsi 1936 wliT aris daTariRebuli da erTi maTgania<br />

im mSvenier, xalas, ZarRvian striqonTa Soris, romlebic<br />

lado asaTianma am periodSi Seqmna.<br />

magram poetis studentobis xanisa da misi Taobis SemoqmedebiTi<br />

nayofierebis garda es wlebi ufro mZafri, dramatuli<br />

da avadmosagonari movlenebis drod moiazreba istoriul<br />

cnobierebaSi: roca represiis Savi Rrublebi iqufreboda<br />

qarTveli inteligenciis Tavze da politikur braldebaTa<br />

korianteli gulagis grZel da civ gzaze mierekeboda<br />

maT, ganurCevlad danaSaulisa. 1937 wlis im Semodgomaze<br />

msjavrdebulTa ukidegano siaSi aRmoCnda quTaisis erT—er-<br />

Ti skolis rusuli enisa da literaturis maswavlebeli<br />

lida cqitiSvili — lado asaTianis deda, romelsac trockistobisa<br />

da xalxis mtrobis braldebiT samudamo gadasaxleba<br />

miusajes:<br />

„Cveni saxl—kari aawiokes daubanelma glexis kacebma.<br />

netav SensaviT bnelSi vtirode, ar vuyurebdi qveynis<br />

daqcevas.<br />

ingreva Seni naamagari da ar gaxseno ar SemiZlia,<br />

aRar gahkivis rTvelSic mayari, venaxSi Tofebs aRar<br />

isvrian.<br />

127


128<br />

ToneSi cecxli aRar tkrcialebs, mamam beReli valSi<br />

gayida<br />

da Zveleburad ar mifrialebs SukaSi TeTri baSilayiTa.<br />

Cveni marani da sawnaxeli ufro Zlierma daigirava,<br />

mama buxarTan zis Tavdaxrili. cecxlSi afurTxebs da<br />

igineba“.<br />

maSin lado asaTiani ociode wlisa iyo, Tumca literatorTa<br />

Soris ukve sakmaod cnobili niWieri poeti; samSoblosa<br />

da mis siyvarulze rom werda sakmaod „gabedul da xmamaRal“<br />

leqsebs, sakuTar emociasa da damokidebulebas namdvili<br />

Rirebulebebisadmi arc literaturul Sekrebebsa da<br />

sxva Tavyrilobebze malavda. da ra unda yofiliyo pirdapirobaze,<br />

gabedulebaze da patriotul grZnobebsa Tu mowodebebze<br />

ufro meti mizezi administraciul—ideologiuri<br />

ujredisaTvis, rom lado asaTianisaTvis TiTi daeqniaT?<br />

asec moxda, lado asaTians politikuri CamorCeniloba wamosZaxes,<br />

pativmoyvareobasa da qedmaRlobaSi daadanaSaules,<br />

isic daabrales, rom uqmad laybobisa da SemoqmedebiTi<br />

ususurobis gamo man da misma megobrebma CaSlis piras miiyvanes<br />

„quTaisis mweralTa axalgazrda frTis“ literaturuli<br />

saqmianoba. amas bunebrivia, xalxis mtris Svilis ybadaRebuli<br />

braldebac daerTo da Sedegmac ar daayovna: 1938 wlis<br />

damdegs lado asaTiani institutidan garicxes, Tumca megobarTa<br />

da TanamoazreTa arcTu amao ZalisxmeviT male isev<br />

aRadgines. lado asaTianma swavla ganagrZo, Tumca mis sulSi<br />

am movlenaTa gamo datovebuli umZafresi tkivili da gancda<br />

droTa ganmavlobaSi ufro mZafrdeboda, da poets arcTu<br />

iSviaTad axsenebda Tavs.<br />

„avdeqi dardiT gulgaserili, gavaRe Cemi magidis yuTi,<br />

vnaxe Zvirfaso Seni werili... da gamibrwyinda Tvalebi<br />

wuTiT.<br />

vkiTxulob, vRelav, qarTlis mTebidan ginatre Svilma,<br />

itira leqsma,<br />

am gayviTlebul werilebidan me Seni gulis farTqali<br />

mesma.<br />

hau, ramdeni cremlebi vRvare, roca gavyevi wuxilis<br />

demons,<br />

netav sada xar, an romel mxares, sulze utkbeso, dedilo<br />

Cemo?“<br />

Tumca dramatul movlenaTa wyeba amiT ar dasrulebula.<br />

lado asaTiani daubrunda studentur da literaturul


cxovrebas, magram mkacri redaqtorebisa Tu ideologiuri<br />

cenzorebisagan mosveneba arasodes hqonia, misi leqsebis<br />

„nacionalistur mimarTulebaze“, „ideologiur gaurkvevlobaze“,<br />

„ususurobasa“ Tu „usagnobaze“ wamdauwum saubrobdnen<br />

socialisturi ideologiis meabjre „wiTeli“ kritikosebi.<br />

metic, poetisaganac daJinebiT moiTxovdnen saku-<br />

Tari uideurobis aRiarebas. magram sicocxlisa da poeziis<br />

didma siyvarulma Tavisi gaitana, lado asaTiani kvlav werda,<br />

isev imaze, rac adridanve miaCnda poetis Tayvaniscemisa<br />

Tu yuradRebis Rirsad; imaze werda, rac mis sanukvar zraxvas,<br />

zneobriv ideals warmoadgenda — werda samSoblosa da<br />

siyvarulze.<br />

„axalTaobelebi“ — TavianTi „cisferyanweli“ winaTaobelTagan<br />

erTi niSniT imijnebian: isini yovelTvis miiCnevdnen,<br />

rom poetis SemoqmedebiTi Tu mxatvruli Zalmosileba<br />

upirvelesad patriotul TematikaSi unda gacxadebuliyo;<br />

TiTqos erTmaneTs ejibrebodnen kidec samSobloze ufro<br />

emociuri, ufro sulisSemZvreli striqonebis SeqmnaSi. aqac,<br />

lado asaTiani erT—erTi pirveli iyo:<br />

„ra qarTveli xar, da ra Wabuki,<br />

Tu mamuls Tavi ar anacvale —<br />

es awvalebda cotne dadians,<br />

mec qarTveli var da es mawvalebs.<br />

rom vdgevar axla Tbilisis karTan,<br />

Sen SekiTxebi cao, naTelo,<br />

am uxeiro leqsebis garda<br />

ras gavukeTeb me saqarTvelos?“<br />

(`Tqven geubnebiT Zmebo mgosnebo~)<br />

patriotuli leqsi imTaviTve iqca lado asaTianis Semoqmedebis<br />

savizito baraTad“. „...me marTali kaci var, Cemi<br />

leqsis Temac mudam saqarTveloa... cru patriotizmi Cemi<br />

saqme ar aris... asea da ase iqneba sikvdilamde!“ — poetis am<br />

gancxadebaTa damadasturebelia is uwrfelesi gancdebi,<br />

romelic gansakuTrebuli simZafriT cnaurdeba samSobloze<br />

daweril leqsebSi.<br />

„saqarTveloSi ibadebodnen<br />

da Semdeg mudam wuxdnen amaze,<br />

ex... wuTiT mainc dabrundebodes<br />

Cveni bavSvoba da silamaze.<br />

129


130<br />

Tavs ar moiklavs qarTveli, ara,<br />

is SeiZleba brZolaSi mokvdes,<br />

erTi imediT: sicocxle marad<br />

gagrZeldes qveynad da ganmeordes<br />

(„saqarTveloSi“)<br />

lado asaTianis poeziis patriotuli suliskveTeba gansakuTrebulad<br />

istoriul Tematikaze daweril leqsebSi<br />

vlindeba. poetisagan sakuTari zneobrivi idealis gamomziurebis<br />

amgvari gza TiTqos arc arabunebrivia da arc axali:<br />

welTa SoreTidan istoriul gmirTa gamoxmoba, samSoblos<br />

gmiruli warsulis gaxseneba da siamaye patriotuli lirikis<br />

erTi niSandoblivi Tvisebaa. gansakuTarebulad xazxgasmuli<br />

da farTo saxe samSoblos Tematikis amgvarma aRqmam swored<br />

odaaTiani-ormociani wlebis poeturi Taobis SemoqmedebiT<br />

naazrevSi miiRo, xolo mogvianebiT, ormocdaaTiani—<br />

samociani wlebis poetTa literaturul memkvidreobaSi ganaxlebuli<br />

saxiTa Tu simZafriT gamovlinda. amdenad, lado<br />

asaTianiseuli amaRlebuli toni, amayi SeZaxili, xazgamsuli<br />

Tayvaniscema samSoblosaTvis TavSewiruli gmirebisadmi mis<br />

araerT leqsSi mosCans:<br />

„hei, Tqven aragvelebo, gaumaZRarno omiTa,<br />

Tqvens saflavebTan mosvla da muxlis modrekva<br />

mominda,<br />

SavCoxosani vaJkaco, Wriloba xom ar Segxsnia?<br />

es sisxli aris, Tu marTla yayaCoebis cecxlia?“<br />

(„krwanisis yayaCoebi“)<br />

gansakuTrebuli emocia, erTgvari daZabuli toni siyvarulisa<br />

Tu sinanulis SegrZneba swored am Temaze daweril<br />

striqonebSi cxaddeba:<br />

„es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia,<br />

vasia cxra bedauri, cxra daraxtuli visia?<br />

saiT wavidnen vaJebi, rad miatoves raSebi,<br />

raSebi TamaS—TamaSa, omebSi naTamaSebi?!<br />

...es mSobliuri qaria, Cveni algeTis velebis<br />

Tu sunTqva qarbuqiani, fafarayrili mernebis?<br />

mernebo, velur floqvebiT miwa amaod datoreT,<br />

amaod gaficxebulxarT, amaod uxmobT patronebs,<br />

foladis begTarianebs bnelSi amaod daeZebT,<br />

isini mamulisaTvis, marabdis velze daecnen!“<br />

(„cxra Zma xerxeuliZe“)


albaT ukomentarod ar unda darCes mkiTxvelisaTvis<br />

isedac cxadi, gansakuTrebuli mxatvruli Rirebuleba am<br />

leqsebisa: mxatvrul saxeTa mravalferovneba, saocari Sinagani<br />

eqspresia, Tu riTmul—melodiuri keTilxmovaneba.<br />

magram mxatvrul RirsebaTa Tu TaviseburebaTa Soris upirvelesad<br />

unda gamoikveTos erTi simboluri niSani, an SeiZleba<br />

iTqvas, emblema, lado asaTianis poeziisa — esaa yayaCos<br />

xati — simbolo, romelsac gansakuTrebuli funqcia aqvs<br />

poetis SemoqmedebaSi; misi saxeli gmiris ukvdavebasTan., mis<br />

maradiulobasTan aris asocirebuli. yayaCo lado asaTianis<br />

leqsebSi personificirebuli saxea, igi adamianis bunebaSi —<br />

yvavilSi gardasuli sulia. samSoblosaTvis mebrZolTa sisxli<br />

mxolod „cas ar SesCuxCuxebs“, mas brZolis velic mourwyavs<br />

da „yayaCoebis cecxlad“ qceula. yayaCoebiT wiTlad<br />

aalebuli krwanisisa da marabdis velebi poetis gonebaSi<br />

gmirTa mier datovebuli saamayo da mSvenieri saxsovaris<br />

warmodgenas qmnis:<br />

an kidev:<br />

„Zvelad aq jarebs uxmodnen<br />

dafdafiTa da bukiTa,<br />

axla yayaCo Semomxvda<br />

lamazi qalis SuqiTa“<br />

„hei, Zmobilo, Sexede, ramdeni yayaCo gaSlila,<br />

rac ufliscixes gamovcdiT, ufro da ufro gaxSirda,<br />

mindvrebs, gorakebs, ferdobebs efineba da edeba,<br />

gzaSi yayaCos Sexvedra sikeTed dagvebedeba“.<br />

swored amgvari patriotul—lirikuli monologebi warmoadgens<br />

ZiriTadad lado asaTianis poezias, maT Sorisaa.<br />

„Cemi qveynis oqroyana“, „nakaSuris wisqvilebi“, „cixis sizmari“,<br />

„pirveli mWedlebi“, „gaifiqreb da gagexardeba“, „aspin-<br />

Za“, „gulbaaT WavWavaZe“, „basianis brZola“, „iliasadmi“, saqarTvelo<br />

iyo maTi saocnebo saxeli“ da sxva mravali leqsi.<br />

arc is mosazrebaa sadavo, rom literaturaTmcodneobaSi<br />

erTxmadaa aRiarebuli,rom swored patriotizmia lado<br />

asaTianis poeziis stiqia, Tumca sakvirveli araferia imaSi,<br />

rom poetis Semoqmedebis did da mniSvnelovan nawils intimur—meditaciuri<br />

da satrfialo poetika warmoadgens:<br />

131


132<br />

„ra damaviwyebs Sen lamaz Tvalebs,<br />

ram damaviwyos eg alublebi?<br />

icode, roca sxvas Seviyvareb,<br />

am siyvarulze vesaubrebi.<br />

vetyvi, Tu rogor gviyvarda Zvelad<br />

Cven trfialeba wregadasuli,<br />

Tu rogor gahqra ocneba yvela<br />

da mogonebad darCa warsuli“.<br />

sicocxlis siyvaruliT savse poetisaTvis bohemur cxovrebis<br />

mdinareba Tu Wabukur ocnebebze sinanuli amgvar saxeebSi<br />

warmoCndeboda:<br />

„amisi qmari sardafSi mokvda-<br />

ase ityvian Senze qalebi<br />

da Senc, aseTi nazi da koxta<br />

siyvaruls versad daemalebi....<br />

— am kacis colma sxva Seiyvara, —<br />

ase ityvian Cemze biWebi,<br />

gamixseneben rogorc nikalas<br />

da Tbil samares daabijeben~.<br />

am leqsSi firosmanis Temac xmiandeba — ociani da ocdaaTiani<br />

wlebis qarTuli lirikuli leqsisaTvis esoden<br />

cnobili da axlobeli. giorgi leoniZis, terenti granelis,<br />

galaktionis, paolo iaSvilisa da tician tabiZis leqsebis<br />

lirikuli gmiri, martosulobis niWierebis, bohemurobis,<br />

qarTveli poetebis sulieri Tu SemoqmedebiT erTarsebis<br />

simbolo — niko firosmani lado asaTianis poetur samyaro-<br />

Sic gamorCeul adgil ikavebs:<br />

„aq, am quCaSi dadioda rogorc sizmari,<br />

saqarTvelos cas aq etrfoda misi ocneba,<br />

Camoxeuli, tanmaRali, marad xizani,<br />

martooden guli da bajaRlo patiosneba“.<br />

am leqsebs emociur Tu grZnobier safanelad Tbilisis<br />

siyvaruli gasdevs, bunebrivia, firosmanis persona yovelTvis<br />

XX saukunis dasawyisis Tbilisis bohemur Tu yoveldRiur<br />

yofasTan erTad moiazreba:<br />

„yvela xevsuri da yvela svani,<br />

qarTveli qali, Tvalebmayvala,<br />

Cemi Tbilisi da firosmani<br />

ar vici ase ram Semayvara.


...mokvda Tu ara yvelam acxona,<br />

cocxali arvin ar miikara,<br />

me firosmanis quCaze vcxovrob<br />

da yovel diliT vxvdebi nikalas“<br />

(„ar vici ase ram Semayvara“)<br />

Tbilisis suraTebs, saerTod Tbilisis Temas, misi andamaturi<br />

Tvisebebis qarTul literaturaTmcodneobaSi gaxmianebul<br />

Teorias lado asaTianis poeziaSi Taviseburi<br />

mxatvruli realizacia gaaCnia:<br />

„rusTavelis prospeqtze siaruli<br />

nu momiSalos RmerTma,<br />

viyo mudam ase mxiaruli,<br />

qarTveli poeti merqvas.<br />

puris natexi da erTi Wiqa Rvino<br />

simdidred CamiTvaleT,<br />

Tu meti vinatro, an es viTakilo<br />

ar vnaxo samoTxis mTvare...“.<br />

aqve unda aRiniSnos, rom avtori mkiTxvels erTgvar<br />

erovnul—patriotul fons Tu „rekvizits“ am Tematikaze<br />

Seqmnil leqsebSic sTavazobs.<br />

„...siyvaruls mTxov—mwuxarebas gTavazob,<br />

nuTu ase dagatyveves fiqrebma,<br />

cota kidev moiTmine lamazo,<br />

da nanatri mTa—gorebic iqneba.<br />

cota kidev, salocavo xatebav,<br />

da laSqari svavebis da yornebis,<br />

viT Rrubeli ise gaifanteba<br />

da Tbilisis miwas veamborebiT.<br />

cotac kidev da ielvebs krwanisi<br />

da metexis eklesiis Tavani,<br />

sadac wminda macxovaris xatis win<br />

fexSiSvela loculobda Tamari“ („gzaSi“)<br />

am leqss ki konkretuli adresati hyavs — poetis meuRle<br />

— aniko vaCnaZe:<br />

„me vetrfi Zlier Tbilisis havas,<br />

niko firosmans da saiaTnovas,<br />

me im loTian momRerals vgavar,<br />

qarTveli qalis Snosa da javars<br />

da saqarTvelos lurji cis Tavans<br />

rom umReroda dauRalavad!“<br />

(„aniko vaCnaZes“)<br />

133


aseTi dakavSireba poetisaTvis Zvirfasi adamianisa misTvis<br />

aseve Zvirfas gmirTan — idealTan arcTu iSviaTi SemTxvevaa<br />

lado asaTianis leqsebSi, rac intimur Temaze daweril<br />

lirikul striqonebs, Tu sasaubro intonacias erTgvar<br />

amaRlebul ganwyobilebas sZens, da „SinamniSvnelobas“, yoveldRiur,<br />

yofiT xasiaTsac ganaridebs, aseTia leqsi „manana<br />

orbelianis suraTze“:<br />

134<br />

„Sen Saosano, SavTvaelav, Sav samareSi gZinavs,<br />

jer kargad arc ki gamTbara Cemi patara cira.<br />

Seni saxeli davarqvi minda Sen ggavdes marto,<br />

erisTvis, qalo, fiqalo, adre damWknaro vardo“.<br />

samSoblos istoriul warsulze amgvar sworebas, qar-<br />

Tul xasiaTze, qarTvelTa gmirul bunebaze calsaxa da daufarav<br />

miTiTebas mxolod namdvili poeziis damfasebelTa<br />

yuradReba ar miupyria... studentobis wlebSi „mkacri kritikosebisa“<br />

da „fxizeli maswavleblebis“ mier gatarebuli<br />

„sanqciebi“ „mkacri da fxizeli redaqtor—gamomcemlebis“<br />

ZalisxmeviT gagrZelda _ 1942 wels ideuri subieqturobisa<br />

da apolitikuri mosazrebebis braldebiT mTlianad gaanadgures<br />

poetis leqsebis II krebuli (I krebuli 1940 wels gamosca),<br />

romelsac „winaprebi“ erqva, xelisuflebis damfrTxalma<br />

ideologiurma Stoebma am leqsebSi imdroisTvis sa-<br />

SiSi da ybadaRebuli warsuli dReebis zedmetad gandidebis<br />

nacionalistur — viwroSovinisturi, tendencia da socialistur—bolSevikuri<br />

yofis naklebad gundrukis mkmeveli<br />

kacis pozicia dainaxes. Tumca iqneb arc iyo WeSmaritebas<br />

moklebuli maTi es braldeba da damokidebuleba, radgan bunebrivia,<br />

sabWoTa moqalaqis rkinisebur ideologias veranairad<br />

ver miudgeboda poetis Tundac es leqsi — himni qar-<br />

Tuli enisadmi:<br />

„saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />

siyvarulis, leqsis, sadRegrZelos enav,<br />

moimRera dRemdis uZvelesma tomma—<br />

Slegi CanCqerebis napralebze, xltoma.<br />

myvinvarebis RvTiur brwyinvalebiT dnoba,<br />

jagnarebSi irmis jogis navardoba,<br />

gafantuli faris mTaze dajanReba! —<br />

da qarTuli faris farze dajaxeba“.


„Tu cocxali davrCi da Senc cocxals momiswari, roca<br />

Camoxval kai lamaz wigns dagaxvedreb... vinZlo misma<br />

gamosvlam es uRimRamo sicocxle odnav gamixangrZlivos.<br />

esaa Cemi imedi...“ (1942 w. nika agiaSvilisaTvis gagzavnili<br />

werilidan).<br />

rodesac es striqonebi iqmneboda, lado asaTiani ukve<br />

avad iyo 1939 wels samxedro samsaxurSi gawveuli sul ramodenime<br />

Tve iyo jariskaci. TbilisSi swored avadmyofobis<br />

gamo dabrunda; amis Semdeg mZime senma TbilisSi yofnis SesaZleblobac<br />

mouspo da iZulebuli gaxda darCenili sicocxlis<br />

didi nawili abasTumanSi gaetarebina. daqiravebul<br />

patara oTaxSi ganmartovebuli poeti mosawyen saRamoebs<br />

magidasTan mimjdari da furcelCaCerebuli, leqsebisa da<br />

werilebis weraSi atarebda, amiTRa iklavda TbilisSi dar-<br />

Cenili ojaxis wevrebisa Tu omSi wasuli megobrebis monatrebas<br />

da naxvis survils. verc abasTumanSi iyo mSvidad, calke<br />

TbilisSi datovebuli colisa da mcirewlovani Svilis<br />

dardi hqonda, leqsebs ugzavnida maT da mcire honorariT<br />

cdilobda gamklaveboda arcTu dalxenil yoveldRiurobas:<br />

„...zamTarSi aq Zlier mkacri sicive icis, saWiroa kargi,<br />

Tbili oTaxi, SeSa, navTi, saWmeli, eseni ki zamTarSi Zalian<br />

Zneli saSovnelia, bazari ixureba, sursaTi TiTqmis ar iSovneba,<br />

SeSa ar aris...CemsaviT martokacis cxovreba aq zamTar-<br />

Si SeuZlebelia...TbilisSi unda Camovide“ — werda meuRles<br />

abasTumnidan 1940 wels. amis Semdeg advili warmosadgenia,<br />

Tu „ra qarebi wewavdnen“ da ra fiqrebi awvalebdnen abasTumanSi<br />

ganmartovebul, mZime seniT Sepyrobil lado asaTians,<br />

romelsac Tavisi ojaxis dardi calke klavda, sakuTar yofasac<br />

agvarebda da rom ara sulieri Zalisxmeva, nebisyofa da<br />

simtkice albaT warmoudgeneli iyo am mdgomareobaSi kidev<br />

hqonoda unari da survili leqsi ewera:<br />

„abasTumani — xabazTubani,<br />

mzem fanjrebidan SemoanaTa,<br />

Cemi sawoli da sasTumali,<br />

Cemi palata, TeTri palata...<br />

TeTr magidaze wignebis grova,<br />

cisfer vazaSi naZvis rto mwvane,<br />

ocneba: Tbiliss wasvlis droc mova,<br />

miiwureba agvisto male“.<br />

135


ocnebebs ki axdena aRar ewerT, zemoTxsenebulma „SemoqmedebiTma<br />

fiaskom“ — krebulis amao lodinma, vin icis, iqneb<br />

ufro Seumokla poets isedac xanmokle sicocxle.<br />

erTic unda iTqvas: lado asaTianis avadmyofoba da abas-<br />

TumanSi yofnis xana (1940—43 wlebi) II msoflio omis pirvel<br />

wlebs daemTxva. am faqtis aRniSvnas is sayovelTao da moculobiTi<br />

mniSvneloba ganapirobebs, rac sazogadod qarTul<br />

mwerlobaSi am Temas gaaCnia. ar darCenila im da Semdgomi periodis<br />

TiTqmis arcerTi mwerali, romlis SemoqmedebaSi am<br />

Temis asaxva da analizi ar Semdgariyo, ubralod, am problematikis<br />

ararseboba Tu gverdis avla rbilad rom ganisazRvros,<br />

sabWoTa periodSi uideurobisa da amoralobis tolfasi<br />

iyo. lado asaTiani swored am „gamonaklisTa“ Soris aRmoCnda<br />

mis SemoqmedebaSi „didi samamulo omis Tema“ ar aris<br />

(im faqtis miuxedavad, rom misi umrwmesi megobrebi mirza<br />

gelovani da nika agiaSvili frontis wina xazze ibrZodnen).<br />

Tumca sruliad usagnoa imis mtkiceba, rom lado asaTianisagan<br />

omis Temis ugulvelyofa, Tundac qarTveli kacis TvaliT<br />

aRqmuli poziciidan, raime gansakuTrebuli politikuri<br />

an pacifisturi mosazrebiT unda aixsnas. vfiqrobT, mizezi<br />

TviT poetis SinasamyaroSi cxovrebasa da bedisweraSi<br />

unda veZioT, imdenad mZime iyo is sinamdvile, rac poetis winaSe<br />

mTeli sigrZe—siganiT idga, imdenad axlos iyo dasasruli<br />

da sikvdilsac ise xSirad Cahyurebda TvalebSi, rom cdilobda<br />

masze aRar elaparaka, aRar esaubra, misTvis brZola<br />

leqsebiTa da sicocxlisadmi xmamaRla axsnili siyvaruliT<br />

gamoecxadebina da amiT „Caeraza sikvdilis yvela kari“.<br />

„gamarjoba nikoloz (agiaSvili) Zvirfaso! kargia rom<br />

Ronivrad da kargad yofilxar... magram ufrTxildi, araferi<br />

mogewios agiaSvilo! aba, miTxari ra Cveni saqmea omi! isic<br />

aseTi sastiki omi. Cven senakebSi unda visxdeT da wignebSi<br />

viqeqebodeT Sandliani sanTlebis sinaTleze.... ... me da Sen<br />

vikingebad ar gamovdgebiT, miT umetes koWebamde wyalSi<br />

curvac Zlivs rom ici. Tumca isic wamikiTxavs, erTi yvelaze<br />

saxelganTqmul mekobres, romelic Turme Tavzarsa scemda<br />

mTel xmelTaSua zRvasa, curva ar scodnia, cofianiviT eSinoda<br />

wyalSi Casvlis... (1942 w. nika agiaSvilisTvis, frontis<br />

wina xazze gagzavnili werilidan)’’.<br />

da rodesac ukiduresad SeZrwunebuli mainc dafiqrdeboda<br />

xolme, maSin... Cems ambavs kiTxulob, Zalze gimadli,<br />

mandedanac rom ar miviwyeb, oRond ra mogwero, ra giTxra<br />

mec aRar vici, rogor var da rogor wava Cemi saqme. amis gamo<br />

136


dumils vamjobineb...Zalian bevri minda gavakeTo, magram rodesRa?...<br />

am ambebs erTi kacis sicocxlec ki ar eyofa, me ki<br />

„damqrola qarman sastikman“, magram rasac movaswreb, vecdebi...<br />

ise ki Zalian unugeSoa Cemi yofa. xandaxan, rogorc<br />

ityvian, marto sakuTari landi Tu Crdili damrCa megobrad<br />

da isic mzian dReSi. avdarSi sul marto var da suli amomZvra,<br />

paraSutze dakidebul adamians vgavar, cisa da miwis Sua<br />

gaxiruls“ (1942 w. nika agiaSvilisTvis gagzavnili werilidan).<br />

dumils amjobinebda da cdilobda, arsad exsenebina<br />

tanjva, dardi, sikvdili, arc Tavis avadmyofobaze saubrobda,<br />

misi saxelis xsenebasac erideboda:<br />

„rogor ar minda, Zliero seno,<br />

leqsSi qarTulad ar mogixseno!<br />

rogor ar minda, Cems siWabukes<br />

daaCndes Seni Savi Crdilebi!<br />

es ra uSreti cecxliT dambuge,<br />

pirs marideben qaliSvilebi!...<br />

...Sen SegrCes vaJas filtvebis daRrRna<br />

da Cems dacemas nu lamob axla.<br />

o, ganved Cemgan Zliero seno,<br />

Cems Semdeg nurvin nu mogixsenos“.<br />

...da mainc, rogor „ferTa mxatvrad“ darCa lado asaTiani<br />

qarTuli lirikis istoriaSi? ra aris misi poeziis stiqia,<br />

cxovrebis gzaze adreSemoRamebuli kacis fiqrebi mZime yofasa<br />

da gausaZlis dReebze Tu samSoblosa da sicocxlis<br />

siyvaruliT STagonebuli gadaZaxili momavlisaken? pasuxi<br />

amgvaria. erTica da meorec. poetis sulSi waruSleli kvali<br />

datova ymawvilkacobidanve cxovrebisagan miRebulma mZime<br />

dartymebma, Tumca ver Cakla da ver waSala sicocxlisa da<br />

siyvarulisadmi maradiuli ltolva, rogorc qarTvelTa<br />

arcerTi „Tanamdevi sulisa“, TavianT leqsebSi marad sicocxlis<br />

zRvardaudeblobasa da dauSretlobas rom RaRadebdnen.<br />

lado asaTianis msoflmxedvelobrivi idealic albaT<br />

aqedan ixseneba, misi siWabukis adreul xanSive datrialebulma<br />

dramatulma movlenebma, represiebma, usamarTlo gulistkenam,<br />

braldebebma, martoobam da bolos sikvdilTan<br />

pirispir Seyram poeti kidev ufro miajaWva sicocxles, TiTqos,<br />

kidev ufro cxadad SeigrZno misadmi siyvarulic da<br />

qarTveli mkiTxvelis SemecnebaSic lado asaTianis poezia<br />

siyvarulisa da sicocxlis apologiad darCa:<br />

137


138<br />

„daukariT, rom Zvel xanjals elda eces,<br />

gaimarjos da brZolaSi daixarjos,<br />

gaumarjos saqarTvelos mzes da zecas,<br />

saqarTvelos Zlierebas gaumarjos!<br />

daukariT! jer xom sisxli gviduRs ZarRvSi,<br />

jer xom saros foTlebi ar gascvenia,<br />

jer xom mcxeTis sveticxovlis did darbazSi<br />

saqarTvelos cxeli guli asvenia!<br />

daukariT da imRereT ise magrad,<br />

rom filtvebi gvetkinos dagveberos!<br />

daukariT, rom Wabukni viyoT marad,<br />

rom cxovrebam verasodes dagvaberos!<br />

daukariT, moaswariT Torem heri...<br />

da siberec Zu mgeliviT mogvixteba,<br />

daukariT Zveleburi mosalxeni:<br />

Savgvremanebs Savi Coxca mogvixdeba!<br />

daukariT Zveleburi loTiani,<br />

Torem dardi RrebeliviT gasivdeba,<br />

gafrindeba siWabuke SfoTiani,<br />

wrfeli guli, cxeli guli gacivdeba!<br />

...xom lamazia es Cemi coli, magram me ufro lamazi<br />

minda —<br />

atmis xesaviT afeTqebuli da moqneuli gavaziviTa.<br />

xom lamazia es saqarTvelo, magram me ufro lamazi<br />

minda —<br />

farTod gaSlili da moxatuli Tamar dedoflis<br />

darbaziviTa!“


apolon silagaZe<br />

ioane-zosimes akrostiqis versifikaciuli<br />

struqtura<br />

1. ioane-zosimes akrostiquli `anderZi~ (erTvis mis krebuls<br />

`sagalobelni iadgarni, romelsa Sina weril arian dResaswaulni<br />

yovelni axalni da Zuelni sruliad, da Jamni<br />

aTormetni sruliad qarTulad da sabawmidurad, da qoronikoni<br />

sruliad~), n. maris gamocemis Semdeg (mari 1903: 40; ix.<br />

agreTve kekeliZe 1980: 169), orjer iqna dabeWdili leqsiTi<br />

nawarmoebis saxiT — p. beraZis (beraZe 1943: 591) da p. ingoroyvas<br />

mier (ingoroyva 1954: 570; sqolioSi avtors miTiTebuli<br />

aqvs, rom leqsis struqtura mas dadgenili aqvs ufro<br />

adre, erT-erT moxsenebaSi 1934 wels).<br />

p. beraZis varianti:<br />

gundni igi zecisani<br />

Sen, wmidasa, ganwyobiTni<br />

gigaloben;<br />

me uRirsi Segivrdebi,<br />

raTa viyo maTTanave<br />

Sengan uZag.<br />

ese Sesxma sulieri,<br />

Sen mierve mocemuli,<br />

kacTa mier moRuaweTa<br />

friad sibrZniT<br />

gamoTqumiT(a)<br />

Seiwire Cem mierca<br />

kacT-moyvare.<br />

raTa Cuenca vixarebdeT<br />

Suenierad datkbobilni,<br />

xmaTa maTTa simravliTa,<br />

galobiTa brwyinvaliTa,<br />

SesxmiTa miT wmidaTaÁTa,<br />

romliTaca ididebi<br />

Sen saxier.<br />

gangvimravle qvelis moqmed,<br />

ganZi ese sulieri,<br />

mocemuli Senmieri,<br />

Zalsa missa myven mimwdomel,<br />

raTa ara iyos Cuenda<br />

aug.<br />

139


140<br />

orTa mier brwyinvaleTa<br />

RmrTisa kacTa sasurvelTa<br />

siRrmiTa miT gulisaÁTa,<br />

saTnod RmrTisa Sekrebili,<br />

viTarca raÁ margaliti<br />

uricxvisa sasyidlisa,<br />

Cven mogueca morwmuneno.<br />

p. i ngoroyvas varianti:<br />

1. gundi igi zecisani Sen wmindasa wmidaTasa<br />

ganwyobiTni gigaloben.<br />

me uRirsi Segivrdebi, raTa viyo maT Tanave<br />

Sengan uZag.<br />

ixarebdeT mioZRurebiTa<br />

sulierad SesxmisaÁTa,<br />

hoi krebulo mswavlulTao,<br />

urTideT raÁ sityuaTa maT<br />

galobiTa xmeaniTa,<br />

romelTagan ididebis<br />

kacmoyuare RmerTi Cueni.<br />

2. ese Sesxma sulieri Sen mierve mocemuli,<br />

kacTa mier moRuaweTa friad sibrZniT gamoTqumudi<br />

Seiwire Cem _ mierca<br />

kacT _ moyvare.<br />

3. orTa mier brwyinvaleTa RmrTisa kacTa sasurvelTa,<br />

siRrmiTa miT gulisaÁTa, saTnod RmrTisa Sekrebuli,<br />

viTarca raÁ margaliti uricxvisa sasyidlisa,<br />

Cven mogueca, morwmuneno.<br />

4. raTa Cuenca vixarebdeT Suenierad datkbobilTa<br />

xmaTa maTTa simravliTa,<br />

galobiTa brwyinvaliTa, SesxmiTa miT wmidaTaÁTa,<br />

romliTaca ididebi Sen, saxier.<br />

5. gangvimravle quelis-moqmed ganZi ese sulieri,<br />

mocemuli Sen mieri,<br />

Zalsa missa myven mimwdomel, raTa ara iyos igi<br />

Cuenda aug.<br />

6. ixarebdeT moZRurebiTa sulierad SesxmisaÁTa,<br />

hoi krebulo mswavlelTao,<br />

vurTvideT raÁ sityuaTa maT galobiTa xmeaniTa,<br />

romelTagan ididebis kacmoyuare RmerTi Cueni.<br />

versifikaciuli TvalsazrisiT, orive avtori aRniSnavs<br />

leqss — oRond ara Camoyalibebuli saxisa. p. beraZis mier<br />

danaxulia rvamarcvledebi (Cemi versia — ix. qvemoT — garkveulwilad<br />

axloa beraZiseul variantTan); p. ingoroyva


aRniSnavs `maRali Sairis polimetrs~ (romelSic gamoyenebulia<br />

`maRali Sairis saleqso sazomebis saxeobani~: 4-marcvledi,<br />

8-marcvledi, 12-marcvledi, 16-marcvledi); magram<br />

zusti da mwyobri formaluri struqtura danaxuli ar iyo,<br />

maT Soris, Cem mierac — 1997 w. gamocemul monografiaSi (ix.<br />

silagaZe 1997: 160; kerZod: `mocemuli teqsti ZiriTadad agebulia<br />

orwevrebze 4+4, mwyobri organizaciis gareSe~).<br />

2. amjerad warmovadgen axal interpretacias, romelic,<br />

rogorc Cans, adekvaturad miemarTeba mocemuli teqstis —<br />

leqsiTi teqstis — versifikaciul struqturas (an: imas, rac<br />

avtors Cafiqrebuli hqonda rogorc versifikaciuli<br />

struqtura, _ es SeniSvna aucilebelia, radganac sqema, romelic<br />

warmodgenilia qvemoT, erT konieqturas gulisxmobs).<br />

I II<br />

1. gundni igi zecisani<br />

2. Sen, wmidasa,<br />

ganwyobiTni<br />

3. gigaloben;<br />

4. me uRirsi<br />

Segivrdebi,<br />

5. raTa viyo maTTanave<br />

6. Sengan uZag.<br />

1 ese Sesxma sulieri,<br />

2 Sen mierve mocemuli,<br />

3 kacTa mier<br />

moRuaweTa<br />

4 friad sibrZniT<br />

gamoTqumiT(a)<br />

5 Seiwire Cem mierca<br />

6 kacT-moyvare.<br />

1 orTa mier<br />

brwyinvaleTa<br />

2 RmrTisa kacTa<br />

sasurvelTa<br />

3 siRrmiTa miT<br />

1 raTa Cuenca<br />

vixarebdeT<br />

2 Suenierad<br />

datkbobilni,<br />

3 xmaTa maTTa<br />

simravliTa,<br />

4 galobiTa<br />

brwyinvaliTa,<br />

5 SesxmiTa miT<br />

wmidaTaÁTa,<br />

6 romliTaca ididebi<br />

7. Sen saxier.<br />

1 gangvimravle qvelis<br />

moqmed,<br />

2 ganZi ese sulieri,<br />

3 mocemuli Senmieri,<br />

4 Zalsa missa myven<br />

mimwdomel,<br />

5 raTa ara iyos<br />

6 Cuenda aug.<br />

1 ixarebdeT<br />

mioZRurebiTa<br />

2 sulierad SesxmisaÁTa,<br />

3 hoi krebulo<br />

mswavlulTao,<br />

141


teqstSi gaTvaliswinebulia p. ingoroyvaseuli aRdgenebi<br />

(maT Soris _ `igi~ mexuTe strofis mexuTe striqonSi).<br />

sqema:<br />

142<br />

gulisaÁTa,<br />

4 saTnod RmrTisa<br />

Sekrebili,<br />

5 viTarca raÁ<br />

margaliti<br />

6 uricxvisa<br />

sasyidlisa,<br />

7 Cven mogueca<br />

morwmuneno.<br />

I II<br />

4 urTideT raÁ<br />

sityuaTa maT<br />

5 galobiTa xmeaniTa,<br />

6 romelTagan ididebis<br />

7 kacmoyuare RmerTi<br />

Cueni.<br />

1. 4+4 1. 4+4<br />

2. 4+4 2. 4+4<br />

3. 4+4 3. 4+4<br />

4. 4+4 4. 4+4<br />

5. 4+4 5. 4+4<br />

6. 4 6. 4<br />

1. 4+4 1. 4+4<br />

2. 4+4 2. 4+4<br />

3. 4+4 3. 4+4<br />

4. 4+4 4. 4+4<br />

5. 4+4 5. 4+4<br />

6. 4 6. 4<br />

1. 4+4 1. 4+4<br />

2. 4+4 2. 4+4<br />

3. 4+4 3. 4+4<br />

4. 4+4 4. 4+4<br />

5. 4+4 5. 4+4<br />

6. 4+4 6. 4+4<br />

7. 4+4 7. 4+4<br />

es versifikaciuli sqema agebulia erT koniuqturaze,<br />

kerZod, sqemis poziciebidan, meore nawilSi, mis pirvel (mTeli<br />

leqsisTvis meoTxe) monakveTSi, ar aris gaTvaliswinebuli<br />

erTi striqoni, rogorc sqemisTvis (sqemisTvis da ara<br />

teqstisTvis!) zedmeti; ufro zustad — iseTi, romelic arRvevs<br />

(avtoris mier Segnebulad an Seugneblad) versifikaci


ul sqemas (aseTad SeiZleba miviCnioT mexuTe striqoni `SesxmiTa<br />

miT wmidaTaTa~).<br />

maSin Cven winaa mwyobri versifikaciuli struqtura, romelic,<br />

pirvel yovlisa, imazea agebuli, rom igi ornawiliania:<br />

es aris ori, agebulebiT identuri, nawilisgan Semdgari<br />

struqtura. TiToeuli nawilis formalur saxes qmnis: 1) sami<br />

strofi (avtorisdroindeli terminologiiT _ `muxli~,<br />

ix.: `muxlTa Tavni da boloni saxelsa ityvian `georgi~); 2)<br />

maTgan yoveli pirveli da meore 6-striqoniania, striqonTa<br />

ganawilebis Semdegi sqemiT: I. 4+4, II. 4+4, III. 4+4, IV. 4+4, V. 4+4.<br />

VI. 4 (bolo striqoni, yvela danarCeni 4+4 striqonisgan gansxvavebiT,<br />

4-marcvliania); 3. yoveli mesame (bolo) strofi 7striqoniania<br />

(gansxvavebiT sxva strofebisgan, romlebic 6striqoniania),<br />

Svidive striqoni erTsa da imave agebulebas,<br />

4+4, warmoadgens.<br />

mocemuli versifikaciuli sqemis mTavari elementia misi<br />

simetriuli ornawilianoba: a) zogadi simetria, damyarebuli<br />

ori nawilis struqturul identurobaze; b) konkretuli<br />

simetria, damyarebuli erTi nawilis yoveli strofis<br />

struqturul Sesabamisobaze meore nawilSi imave adgilze<br />

mdebare strofTan.<br />

am mxriv ioane-zosimes `anderZi iadgarisas~ forma unikaluria.<br />

garda amisa, me-10 saukuneSi am formis (pirvel rigSi,<br />

4+4 striqonis mqone) arsebobis faqti saintereso masalas<br />

iZleva qarTuli leqsTwyobis diaqroniis analizisTvis, magram<br />

es sxva, calke, msjelobis Temaa.<br />

damowmebani:<br />

beraZe 1943: beraZe p. qarTuli iambikos Sesaxeb. saqarTvelos mecn.<br />

akademiis moambe, t. IV, № 6, 1943.<br />

ingoroyva 195: ingoroyva p. giorgi merCule. Tb.: 1954.<br />

kekeliZe 1980: kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria. t. I,<br />

Tb.: 1980.<br />

mari 1903: Марр Н. Я. Предварительный отчет о работах на Синае и<br />

Иерусалиме. Сообщения Палестинского общества. т. XIV, ч. II, 1903.<br />

silagaZe 1997: silagaZe a. Zveli qarTuli leqsi da qarTuli poeziis<br />

uZvelesi safexuris problema. Tb.: 1997.<br />

143


144<br />

nino sozaSvili<br />

lado asaTianis ramdenime leqsis folkloruli<br />

aspeqtebi<br />

XX saukunis qarTul poezias `sabWoTa~ hqvia. sityva<br />

,,sabWoTa” bevrze bevr kiTxvas scems pasuxs da imasac, rom<br />

igi koniuqturuli bunebisaa. TviT am tvirTiTurT gaxlavT<br />

igi Tavis TavSi dajerebuli, dajerebuli imaSi, rom igi<br />

saTqmels mainc bolomde ambobs, rac xels uwyobs saxismetyvelebis<br />

rigi magaliTebis warmoqmnis mravalgvarobas. es is<br />

poeturi SesaZleblobaa, ramac ukeT daicva da Seinaxa eris<br />

sulieri swrafvani. gvaocebs galaktion tabiZis, giorgi<br />

leoniZis, lado asaTianis, ana kalandaZisa da sxvaTa lirikuli<br />

Sedevrebis sivrce da moculoba, rac dRemde rCeba<br />

Cveni sulierebis sazrdod, Cveni miwieri cxovrebis SeubRalav<br />

nawilad, Zalad, rasac win mihyavs Cveni suliereba.<br />

XX saukune — es aris dro, roca Semoqmedi xelebdakapiwebuli<br />

ibrZvis, erTi mxriv, poeziis Znelad asasvlel aRmarTze<br />

sulmouTqmelad amaRlebis, meore mxriv, im rwmenis<br />

dasakmayofileblad, romelsac rusTavelis sityvebiT<br />

`sjobs saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa~ hqvia, mesame<br />

mxriv, qveynis saWeTmpyrobelTa saameblad, visac erisa da<br />

TiToeuli adamianis bedi ebara, e.w. moqalaqeobrivi valis<br />

gadasaxdelad.<br />

amjerad mwerloba ara marto miTis gadamuSavebis xelovnebas<br />

miubrunda, aramed — erovnul zepirpoeturi Txzulebebidan<br />

gansakuTrebuli Sexmianebac scada, rasac, Zalian<br />

xSirad, warmatebiTac gaarTva Tavi. arada, mogexsenebaT, ra<br />

Znelia, roca xalxuri Zegli SemoqmedisaTvis adgilidan Znelad<br />

dasaZvrelia. sabednierod, ase ar xdeba lado asaTianis<br />

poeziis sivrceebSi. lado asaTianis poeziaSi, metaforuli<br />

azrovnebisa da miTologiuri masalis gadamuSavebis ZiebaTa<br />

siuxvesTan erTad, gamorCeuli adgili eTmoba folklorul<br />

samyaros, rac, mocemul TiToeul SemTxvevaSi poetis SemoqmedebiTi<br />

Zalisxmevis qvakuTxedad iqceva, qvakuTxedad, romelic<br />

gabedulad iyrdnobs Txzulebis mTel infrastruqturas.<br />

poetis lirikidan jer iseT Txzulebebs movavloT<br />

Tvali, sadac aSkarad Cans zepirsityvieri Txzulebis saxe,<br />

misi momnusxveli Zala.


erovnul folklorTan l. asaTianis SemoqmedebiTi mimarTebis<br />

ramdenime Taviseburebaa TvalsaCino.<br />

pirveli — xalxur teqstTan e.w. SemovliTi gzebis gareSe,<br />

`Riad~ misvlisa da misgan `davalebuli~ individualuri<br />

Txzulebani.<br />

meore — poeti STagonebul SesaZleblobas aniWebs zepirpoeturi<br />

Txzulebis fragmentebs.<br />

mesame — poeti xalxuri Zeglisa da bibliuri masalis saxe-simboloebiT<br />

sargeblobs, rac sul sxva iersaxes aZlevs<br />

mwerlis Txzulebas.<br />

lado asaTiani is Semoqmedia, visi lirikac erovnuli<br />

xalxuri Semoqmedebis puriTa da mariliTaa nasazrdoebi.<br />

lado asaTianma icis xalxuri Semoqmedebis Zalmosileba,<br />

swams da sjera misi. endoba, ufrTxildeba, eyrdnoba, rogorc<br />

nacad balavars.<br />

zepirsityvierebaSi Zlieri poeturi andamatis mqone Zegli<br />

Zalian bevria. lado asaTiani leqsSi ,,salaRobo” ucvlelad<br />

tovebs xalxur leqss sagmiro poeziidan:<br />

`kacis guli iseTia,<br />

viT morevi Savi zRvisa,<br />

ra gind kargi coli hyavdes,<br />

mainc enatreba sxvisa!~<br />

imave leqsSi poeti mimarTavs qarTul xalxur sagmiropatriotul<br />

lirikas, mis saukeTeso nimuSs da ucvlelad<br />

moaqvs igi:<br />

`vaJkacsa guli rkinisa,<br />

abjari Tunda xisani,<br />

Tvalni qorebul mxevalni,<br />

zed muxlni Savardnisani~.<br />

lado asaTiani amave leqsSi aseve ,,ekamaTeba” xalxuri filosofiuri<br />

lirikis iseT leqsebs, romlebSiac cxovrebis<br />

amaoebazea laparaki, aseTi elegiuri Zegli ki cota rodia<br />

Cvens folklorSi. davimowmoT ramodenime magaliTi:<br />

`vis ra hklavs netar survili,<br />

vis ra aRviZebs mZinarsa?<br />

vin ras hlevs mudam tanjvaSi<br />

sicocxles mosawyenarsa~.<br />

(qarT. xalx. poezia 1979: 39)<br />

145


146<br />

movusminoT poets:<br />

daukariT! da imRereT ise magrad,<br />

rom filtvebi gvetkinos da dagveberos!<br />

daukariT, rom Wabukni viyoT marad,<br />

rom cxovrebam verasodes ver dagvaberos.<br />

(asaTiani 1946:10)<br />

xalxur filosofiur lirikaSi, rogorc e. virsalaZe SeniSnavda,<br />

`umetesad eTikur problemebzea msjeloba~ (virsalaZe<br />

1979: 6). analogiuria l. asaTianis aq warmodgenili leqsic.<br />

Cven vgrZnobT, rom cxovrebaze `xelCaqnevis, pesimizmis~<br />

qadagebas l. asaTiani veranairad ver Seurigdeba, aseTi azri<br />

wuTisoflis xalxuri `logikis~ Sesaxeb, Cveni poetis paToss<br />

sruliadac ar akmayofilebs.<br />

qarTuli xalxuri eposis uamrav personaJs Soris devi<br />

erT-erTi TvalsaCino da gamorCeulia.<br />

literaturaTmcodneTa Tu folkloristTa mtkicebebiT,<br />

devis mxatvruli saxe qarTul sityvier kulturaSi aRmosavleTidan<br />

unda iyos Semosuli.<br />

devis mxatvrul saxes Cvens zepirsityvierebasa da mwerlobaSi<br />

sul cota TxuTmetsaukunovani istoria mainc aqvs.<br />

amaze uTuod metyvelebs qarTuli martirologiuri mwerlobis<br />

Tavfurceli iakob xucesis `wamebaÁ wmindisa SuSanikisi<br />

dedoflisaÁ~.<br />

XX saukunis qarTuli mwerloba erovnul xalxur SemoqmedebasTan,<br />

tradiciul SemoqmedebiT kavSirurTierTobas<br />

agrZelebs. lado asaTiani am kulturis warmomadgenelia. misi<br />

poeziis erT-erTi Rvedi uTuod aris ukvdav-uberebeli<br />

erovnuli xalxuri poeturi sityva.<br />

leqsSi `fSavuri balada~ devis mxatvruli saxe poets<br />

warmosaxvaTa gaaqtiurebisaTvis xazgasmulad sWirdeba. aq<br />

devis, an devis qalis warmosaxva TvalsaCino ar aris; igi arc<br />

hiperbolaa mxolod. mkiTxvelisaTvis bavSvobidanve zRaprebiT<br />

nacnobi devis warmosaxviT advildeba am saocari mxaris<br />

aRqma-warmodgena. metaforis mizanic esaa — nacnobidan<br />

ucnobisaken!<br />

gadmohyva RamiT Rrublebis burans<br />

uzarmazari mxar-beWis rxeviT,<br />

daeca zRaprul devebis bunags<br />

Savnabdiani calTvala devi.<br />

(asaTiani 1946: 26)


ogorc xalxur zRaparSi, l. asaTianis poeziaSic devi<br />

daumorCileblobis, fizikuri Zalis aRzevebuli mTlianobaa.<br />

uZlevelobis simboloa, magram adamiani mainc amarcxebs<br />

mas.<br />

leqsSi `fSavuri balada~ araCveulebrivi lirizmiTa da<br />

ostaturobiTaa gamoyenebuli xalxuri epikuri personaJebi,<br />

romelTac zRaprul samyaroSi gadavyavarT.<br />

ra Tqma unda, mxolod erT statiaSi Znelia isaubro amomwuravad<br />

lado asaTianis poeziis folklorul reminiscenciebze.<br />

am sakiTxis ganxilva momavlis saqmea da mas uTuod<br />

didi mniSvneloba aqvs poetis Semoqmedebis srulyofili<br />

SeswavlisaTvis. zepirsityvierebasTan SemoqmedebiTi kavSiris<br />

mudmivoba axali energiiT avsebs da amdidrebs nebismieri<br />

drois, nebismieri Semoqmedis mxatvrul memkvidreobas.<br />

folklorze dayrdnobiT lado asaTianma gaafarTova<br />

Tavisi lirikis sazRvrebi, ufro saintereso da axlobeli<br />

gaxada CvenTvis misi problematika da Sinaarsi. meti siwrfele<br />

da masStaburoba SesZina mas da amiT kidev ufro STambeWdavi<br />

da sasiamovnod aRsaqmeli gaxada igi.<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1946: asaTiani l. rCeuli. Tb.: 1946.<br />

virsalaZe 1979: virsalaZe e. qarTuli xalxuri sayofacxovrebo<br />

poezia. Tb.: 1979.<br />

qarTuli xalxuri poezia 1979: qarTuli xalxuri poezia. t.VII, Tb.:<br />

1979.<br />

147


148<br />

eduard ugulava<br />

firosmani lado asaTianis poeziaSi<br />

firosmani ara marto Tavisi ganumeorebeli SemoqmedebiT,<br />

aramed uCveulo cxovrebiTac iqcevs sazogadoebis<br />

yuradRebas, amitom ara erTi xelovani Seecada Taviseburad<br />

warmoeCina mxatvris pirovneba. Tumca lado asaTianis poeziaSi<br />

gacocxlebuli nikala ufro axlobelia mkiTxvelisaTvis,<br />

mis leqsebSi ufro naTlad aris warmoCenili firosmanis<br />

naWica da xasiaTic, martosulobaca da patiosnebac, Tavmdablobaca<br />

da guluxvobac.<br />

`mxatvari pirvelad galaktionma axsena Tavis leqsSi<br />

`TeTri pelikani~ da sworad misi damsaxurebaa `leqsSi gadarCenili<br />

firosmanis farSavangebi! iyo kunZuli mtkvarze.<br />

idga kunZulze restorani. kedlebi restornisa moxata mxatvarma.<br />

mokvda mxatvari. daingra restorani. gauqmda kunZuli<br />

da mxolod poetis striqonebSi darCa mxatvris freska _ melodiuri<br />

metafora: `mieTovos, moeTovos kedlebs farSavangebi~<br />

(javaxaZe 1996: 244)<br />

firosmani lado asaTians eqvs leqsSi yavs moxseniebuli:<br />

`1938 wlis 14 ivlisi~, `ar vici, ase ram Semayvara!~ `oTxi usa-<br />

Tauro~, `me vetrfi Zlier tfilisis havas~, `firosmanis duqani~<br />

da `firosmanis megobrebTan.~ bolo ori leqsi piradad<br />

mxatvars eZRvneba.<br />

leqsi `firosmanis megobrebTan~ dawerilia besikuri<br />

(5/4/5) sazomiT da jvaredini (abab) gariTmvis xerxiT, xolo<br />

_ `firosmanis duqani~ _ simetriuli aTmarcvlediT (5/5),<br />

ZiriTadad katrenebiT aris Sesrulebuli, gariTmvis sistema<br />

_ rogorc jvaredini (ternaluri) (abab), aseve intervaliani<br />

(cdcd), Tumca drodadro am leqsSi gvxvdeba narevi<br />

strofika da riTma, aris, aseve, Sida riTmebi da Sedgenili<br />

riTmebi. am leqsis reminiscencia gvxvdeba verlibrSi `1938<br />

wlis 14 ivlisi~, sadac mxolod erTi konsonansuri riTma<br />

(grigoli-grigali) aris gamoyenebuli. swored am leqsSi axsena<br />

poetma firosmani pirvelad Tavis SemoqmedebaSi: igi<br />

wers, rom Sexvdeboda nika agiaSvilsa da grigol abaSiZes da<br />

erTad Sevidodnen sardafSi:<br />

`iq hkidia firosmanis suraTi<br />

`angelozebi~<br />

aviReb sasmiss da davlev ugzo-ukvalo


firosmanis sadRegrZelos...<br />

grigolica da nikolozic<br />

asweven sasmisebs,<br />

mamapapurad Rvinos purze daawveTeben<br />

da ityvian: _ RmerTma acxonos nikalai!~<br />

(`1938 wlis 14 ivlisi~)<br />

autanel siRaribeSi gardacvlilma mxatvarma Tavisi<br />

cxovrebis uamravi saidumlo Tan gaiyola, Tumca SemorCa<br />

mogonebebi sxvadasxva gamoCenili Tu ubralo adamianis mier<br />

moZiebuli.<br />

swored am mogonebebiT aris nasazrdoebi lado asaTianis<br />

leqsebSi gacocxlebuli firosmani, romelTanac poeti sulier<br />

naTesaobas grZnobs. igi daexeteba im quCebSi, sadac<br />

nikalas uxdeboda cxovreba: `davdivar im adgilebSi, sadac<br />

nikalas daudgams fexi~, _ wers igi da, mxatvrisadmi udidesi<br />

pativiscemiT gamsWvaluli, daeZebs im adamianebs, romlebic<br />

icnobdnen firosmanaSvils.cdilobs, maTgan gaigos<br />

jer kidev ucnobi ambebi Rirseul qarTvelze, romelic:<br />

`mokvda Tu ara, yvelam acxona,<br />

cocxali arvin ar miikara.~<br />

(`ar vici, ase ram Semayvara~)<br />

poeti Seecada leqsebiT mainc eTqva madloba mxatvrisTvis,<br />

romelmac Tavisi unikaluri niWi da energia saqarTvelos<br />

uZRvna, xolo samSoblom, samwuxarod, misi saflavic<br />

ver Semoinaxa; mxolod erTxel miadevna Tvali mxatvris<br />

sicocxleSi mis Semoqmedebas da qebis gamomxatveli sityvebic<br />

ar daiSura, magram maleve inana naCqarevi simpaTia `TviTnaswavli~<br />

xelovanis mimarT gamovlenili da gazeTis furclebidan<br />

Seubraleblad dascina kacs, romlis Semoqmedebi-<br />

Tac ase iwonebs Tavs dRes mTeli saqarTvelo.<br />

firosmanis pirovnebaze warmodgenis Sesaqmnelad, albaT,<br />

mxatvris `aRmomCenis~ ilia zdaneviCis dRiuric sakmarisi<br />

iqneboda, romelic nikalas cxovrebis Svid dRes asaxavs<br />

da misive sicocxleSi Seiqmna: `niko firosmanaSvilis biografiidan<br />

sul rom araferi SemorCeniliyo, misi, rogorc<br />

adamianisa da Semoqmedis gasacnobad aRniSnuli dRiuric<br />

sakmarisi iqneboda (maZRaraSvili 1992: 42).<br />

lado asaTiani, uTuod, am CanawerebiT ecnoba firosmanis<br />

cxovrebas. misi leqsebi an mxatvris biografiul cnobebs<br />

asaxavs, an xasiaTis Taviseburebebs warmogvidgens. udavoa,<br />

149


am leqsebma xeli Seuwyo, rom nikala ufro axlobeli gamxdariyo<br />

yvela qarTvelisaTvis. Tavad poeti iseTi siyvaruliT<br />

moixseniebs mxatvars da imdenad bunebrivad gvawvdis<br />

mis cxovrebiseul detalebs, TiTqosda, Tanamedroveni<br />

yofiliyvnen:<br />

150<br />

`Zilgatexili da areuli<br />

Wiqa arayiT gaixsnis madas,<br />

mere SekrTeba, viT mTvareuli<br />

da orTaWalis lamazebs xatavs~.<br />

(`ar vici, ase ram Semayvara~)<br />

lado asaTiani ar saubrobs firosmanis Semoqmedebis<br />

mniSvnelobaze, igi wers mxatvarze, romelic, gausaZlisi si-<br />

Raribis miuxedavad, arasodes hkargavda Rirsebis grZnobas,<br />

amitomac moxiblulia poeti misi cxovrebis wesiTa da zomieri<br />

siamayiT.<br />

`me miyvars Seni grili duqani,<br />

Seni sifaTi da marifaTi.<br />

Tvalebi, cecxliT ganaSuqari<br />

da welze vercxlis qamari farTe~<br />

(`firosmanis duqani~)<br />

am strofSi mxatvris portretia Seqmnili, romelic sa-<br />

Sualebas gvaZlevs, warmovidginoT sruliad axalgazrda,<br />

Coxa-axaluxiT Semosili firosmani (vercxlis qamari amis<br />

maCvenebelia).<br />

`Sua bazarSi duqani gqonda,<br />

bevri ram gqonda RvTiT boZebuli,<br />

magram ilaRe, ibedovlaTe,<br />

gadagibrunda Wkva da goneba,<br />

gaaniave mTeli dovlaTi,<br />

qars gaatane mTeli qoneba...~<br />

(`firosmanis duqani~)<br />

rogorc cnobilia, nikalas sarZeo duqani hqonia veris<br />

daRmarTze, or weliwads uvaWria, saqme kargad wasvlia. mere<br />

dimitri aluRiSvilTan gauxsnia duqani `iarmukaSi~. gadis<br />

cota dro da `dimitri aluRiSvils veraferi gaugia, ra xdeba<br />

mxatvris aboboqrebul gulSi da xan `tvindasetyvilad~<br />

eCveneba, xan `TviTrjulad~ da, roca niko CamoSorda,<br />

dimitri gakvirvebuli acxadebs: `maSin iyo, rom mxatvrobis


ali moedo~... n. firosmanaSvilma ki duqanic miatova, daaneba<br />

Tavi vaWrobas da Seudga golgoTas~ (maZRaraSvili 1992: 31).<br />

`es ramdeni ram dagixatia,<br />

gamdidrebulxar feris dovlaTiT,<br />

axla yvelasTvis cxadze-cxadia<br />

arc vaWari xar, arc bedovlaTi~.<br />

(`firosmanis duqani~)<br />

lado aRtacebulia mxatvris gadawyvetilebiT, romelmac<br />

daTmo miwieri cxovrebis arafrismomcemi mimzidvelobani<br />

da darCenili sicocxle Semoqmedebas Seswira.<br />

sainteresoa leqsi `*** me vetrfi Zlier tfilisis havas~,<br />

sadac poeti misTvis damaxasiaTebeli niWiTa da ostatobiT<br />

cdilobs ara marto Tavis grZnobebis gamxelas sayvareli<br />

qalisadmi, aramed sakuTari sulieri samyaros warmoCenasac.<br />

igi pirveli striqonebidanve ambobs, Tu sad icxovrebda, romeli<br />

mxatvari da momRerali moswons, romli poetia misTvis<br />

saTayvano da rogor leqsi xiblavs. aseve eubneba, rom igi<br />

qarTuli tradiciebis mimdevaria da afasebs im didi winaprebis<br />

Rvawls, romlebmac gauTqves saxeli saqarTvelos.<br />

Tumca, arc sayvareli qalisadmi iSurebs satrfialo sityvebs.<br />

dabolos, aRiarebs:<br />

`me Sen miyvarxar da saqarTvelo,<br />

uTqvenod, aba, ram gamaxaros!~<br />

(*** `me vetrfi Zlier tfilisis havas~)<br />

es leqsi, rogorc, saerTod, lados poezia, sunTqavs<br />

saqarTvelos siyvaruliT, misi warsuliT, awmyoTi da momavliT.<br />

avtori cdilobs, Seaxsenos `axali drois qal-vaJebs~,<br />

rom saqarTvelos siyvarulis gareSe erTmaneTis siyvarulsac<br />

ar eqneba fasi, xolo qveynis siyvaruli misi istoriis,<br />

kulturis codnas gulisxmobs:<br />

`me kargad vici, vina var, ra var,<br />

saidan movel an saiT waval, _<br />

da vetrfi Zlier tfilisis havas,<br />

niko firosmans da saaTnavas~.<br />

(`*** me vetrfi Zlier tfilisis havas~)<br />

leqsSi CamoTvlil Zvirfas saxelTagan yuradRebas mainc<br />

firosmani ipyrobs, romlis saxelsac oTxjer imeorebs poe-<br />

151


ti da misdami Tavis gansakuTrebul damokidebulebas amiTac<br />

gamoxatavs.<br />

leqsiT _ `firosmanis megobrebTan~ _ lado isev cdilobs,<br />

mogvawodos biografiuli cnobebi `ferebis mgosnis~<br />

Taobaze, rogorc Tavad uwoda man am leqsSi:<br />

152<br />

`aq, am quCaSi dadioda, rogorc sizmari<br />

(saqarTvelos cas aq etrfoda misi ocneba),<br />

Camoxeuli, tanmaRali, marad xizani,<br />

martoden guli da bajaRlo patiosneba~.<br />

(`firosmanis megobrebTan~)<br />

marTlac, rogorc mxatvris Tanamedroveni igoneben, _<br />

`misi xelidan sikeTe gamodioda, siave ara~. xolo egnate<br />

menTeSaSvilis mogonebidan imasac vgebulobT, Tu rogor<br />

gamoiyureboda mxatvari sicocxlis bolo wlebSi: `niko iyo<br />

maRal-maRali, WaRaraSereuli, axovani, jansaRi da warmosadegi<br />

vaJkaci, exura qudi Joke, ecva Savi pijaki, Savi Sarvali<br />

da aseTive palto. Tavis siRaribeSi sufTa kaci iyo, bolos<br />

cota moeSva. xma hqonda boxi. Zalian mSvidi da uwyinari kaci<br />

iyo~ (menTeSaSvili 1922: 3):<br />

`TviTrjuli iyo, aumRvria sisxli Tbilisma,<br />

sul marto iyo, marto svamda, marto gaTavda.<br />

funjis mosmis dros hqonda raRac jado-Tilisma,<br />

arays dalevda da qveyanas dagixatavda~.<br />

(`firosmanis megobrebTan~)<br />

lado Tavad eZebda da esaubreboda firosmanis nacnobebs.<br />

cdilobda, warmoedgina, Tu rogori unda yofiliyo<br />

cxovrebaSi did mxatvari. lado asaTianis mier warmosaxuli<br />

didi mxatvari ufro STambeWdavi aRmoCnda, vidre mxatvris<br />

megobrebis dokumenturi mogonebebi. Tundac am leqsiT _<br />

`firosmanis megobrebTan~ _ poeti mxatvris ramdenime Tanamedroves<br />

asaubrebs da gvixatavs nikalas garegnobas, Cacmulobas,<br />

xasiaTis Taviseburebebs:<br />

`me vusmen yvelas, warmovidgens cxovrebas misas,<br />

cocxldeba Cem win mkrTali saxe ferebis mgosnis,<br />

mTvareuliviT davemxobi Tbilisis miwas<br />

da didi niko firosmanis naterfals vkocni~<br />

(`firosmanis megobrebTan~)


lado eZebs msgavsebas Tavis Tavsa da firosmans Soris,<br />

igi fiqrobs, rom cxovrebis wesiT, SexedulebebiT poeti da<br />

mxatvari erTmaneTs hgavs. ufro metic, poeti Tavis gardacvalebasac<br />

iseve warmoidgens, rogorc mxatvari gardaicvala,<br />

sadRac bnel sardafSi upatronod myofi.<br />

`amisi qmari sardafSi mokvda, _<br />

ase ityvian Senze qalebi~.<br />

(`oTxi usaTauro~)<br />

poetma icis, rom mxatvari, romelsac mwvane balaxSi gaxveva<br />

uyvarda, roca sofeli moenatreboda, sikvdilis klan-<br />

WebSi moqceuli imasve inatrebda, rasac Tavad ocnebobda<br />

ukurnebeli seniT Sepyrobili:<br />

`ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi,<br />

ukanasknelad, vidre Tvalni damevsebodnen.<br />

ukanasknelad papaCemis gajorknil taxtze<br />

damigeT magrad, damaxureT Savi nabadi~.<br />

(***`vidre sikvdili~)<br />

ucnobia saflavi didi mxatvrisa, magram lados sjera,<br />

rom samSoblos erTi saflavi mainc darCeba iseTi kacisa,<br />

sadac niko firosmanaSvilis Sesandobaris Tqma SeeZlebaT<br />

momaval Taobebs:<br />

`gamixseneben, rogorc nikalas<br />

da Tbil samares daabijeben~.<br />

(`oTxi usaTauro~)<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1979: asaTiani l. erTmoeli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1979.<br />

maZRaraSvili 1992: maZRaraSvili a. firosmanis garemo. Tb.:<br />

gamomcemloba `merani~, 1992.<br />

menTeSaSvili 1922: menTeSaSvili e. firosmani. gaz. `baxtrioni~, 1922.<br />

javaxaZe 1996: javaxaZe v. ucnobi. Tb.: 1996.<br />

153


154<br />

lado asaTianis riTmis evfonia<br />

Tamila woworia<br />

termini evfonia ramdenime mniSvnelobiT ixmareba. far-<br />

To gagebiT, evfonia bgeraTgameorebasa da riTmasTan erTad,<br />

ritmsac moicavs. „mxatvruli metyvelebis ZiriTadi Tviseba<br />

aris keTilxmovaneba.yovelgvari metyveleba, gansakuTrebiT<br />

ki xelovnebis nawarmoebSi, unda iyos warmosaTqmelad<br />

advili da smenisaTvis sasiamovno~ (sorokini 1960: 98).<br />

ufro zusti gagebiT, evfonia leqsis mowesrigebas niSnavs,<br />

saleqso striqonebSi xmovanTa da TanxmovanTa gameorebas.<br />

riTmis evfonia riTmis bgeriT mxares gulisxmobs.<br />

evfonia berZnuli terminia, igi antikur xanaSi SemuSavda.<br />

evfoniis sanacvlod Tanamedrove gamokvlevebSi mkvidrdeba<br />

termini „fonika“ (berZn. — bgeradi).<br />

mkvlevrebi miuTiTeben, rom evfonia aracnobieri procesia.<br />

SemoqmedebiTi Txzvis momentSi poeti uSualod ar zrunavs<br />

bgeraTa keTilxmovanebaze. „araferi ar aris leqsSi ise<br />

uSualo da bunebrivi, rogorc aliteracia.poeti leqsis weris<br />

dros fiqrobs riTmaze, metrze, saxeebze,magram aliteracia<br />

ki misi fiqris pirdapir sagans ar warmoadgens. aliteracia<br />

Sedegia poetis Sinagani musikaluri bunebis. poets<br />

aqvs sityva, Semdeg is, an erTbaSad, an sakmao Ziebis Semdeg,<br />

miagnebs mis Sesafer meore sityvas, romelic Turme imitom<br />

aris Sesaferisi, rom azris garda, kidev Tavisi mniSvnelovani<br />

bgeriT eTanxmeba mas“ (WiWinaZe 1979: 53).<br />

SemoqmedebiT procesSi xSirad azrs ki ar mohyavs sityva,<br />

aramed zogjer msgavsi bgerebis mqone sityvaTa Sexameba<br />

axal azrs iwvevs, albaT, amitomac xdeba, rom zogjer leqsSi<br />

musikaluri aqcenti ufro Zlieria, vidre azrobrivi harmonia,<br />

magram arsebobs sityvis bgeriTi wvdomis Tandayolili,<br />

wminda poeturi instinqti, bgeriTi asociaciebis raRac meqanizmi,<br />

romelic azrobrivad gansxvavebul, magram mJRer<br />

sityvebs erTmaneTisken izidavs. poeziis istoriam icis futuristebis<br />

TviTmiznuri swrafva leqsis bgeriTi mowesrigebisaken,<br />

bgeraTa SerCeva mxolod `sityvaTa magiis“ da „orkestrulobis“principiT,<br />

roca aliteracia—asonansebi xelovnurad<br />

iyo mofiqrebuli. aseT leqsebs xSirad saerTo<br />

araferi hqondaT maRal poeziasTan da pragmatuli eqsperimentis<br />

nimuSad darCnen. WeSmaritad musikaluri poetis ev-


fonia igiveobrivi da msgavsi bgerebis rTul harmonias emyareba.<br />

musika ismis, instrumenti ki TvalTagan dafarulia.<br />

radgan evfonia keTilmovanebas niSnavs, amitom is, zogadad,<br />

yvela im elementTan aris dakavSirebuli, rac keTilxmovanebas<br />

uwyobs xels: riTmasTan, ritmTan. magram arsebi-<br />

Tad evfonia, bgeriTi movlenaa (fonika). mas riTmaSi bgeriTi<br />

mowesrigebis funqcia akisria, radgan riTma erTi da igive an<br />

msgavsi bgeraTkompleqsebis gameorebaa, amis mixedviT riTmebi<br />

ZiriTadad or kategoriad iyofa: zusti da arazusti.<br />

riTmis sizustis ganmsazRvrelia urTierTSeTanxmebul marcvalTa<br />

identuroba xmovnidan mokidebuli marjvniT. arazust<br />

riTmaSi urTierTSeTanxmebuli marcvlebi identuri<br />

ar aris. arazusti riTmis saxeebia: asonansi, konsonansi da<br />

disonansi.<br />

asonansi—riTmaSi xmovanTa igiveoba da calkeul TanxmovanTa<br />

gansxvavebulobaa. igi imdenad gansxvavdeba zusti<br />

riTmisagan, rom valerian gafrindaSvilma 1922 wels daweril<br />

erT—erT werils „riTma da asonansi“ uwoda. asonansi<br />

riTmis saxeobaa, magram igi poetma damoukideblad ganixila<br />

da riTmas daupirispira.<br />

avtori wers: „poeziaSi SemoiWra asonansi moulodneli<br />

da ucxo stumari — avzniani da Cqari, apokalifsis CvenebasaviT<br />

gaugebari.“ val. gafrindaSvilis xatovani TqmiT, „ asonansi<br />

aris ConCxiani riTma, maRali, dazianebuli xerxemliT,<br />

romelic donkixoturi giJi TvalebiT dahyurebs samyaros.<br />

zogi asonansi maRalicaa, rogorc koSki,rogorc sulamiTis<br />

an gedis kiseri. qarTuli asonansi ar aris gabeduli da ufro<br />

kanonier riTmas hgavs (tansafaravi—aravin).“<br />

val. gafrindaSvilis azriT, „riTma statikuria,asonansi<br />

dinamiuri, aris naTeli da bneli riTmebi, aris riTma aivani<br />

da riTma eSafoti.“ avtori ase amTavrebs statias: „riTmas<br />

hqonda Tavisi oqros xana,axl iwyeba riTmis Semodgoma da<br />

roca damTavrdeba riTmis gaxrwnis procesi, maSin Cven vityviT,<br />

„riTma mokvda...“ jer qarTuli riTma jansaRia da mziT<br />

aris ganaTebuli. mis win didi gzaa da didi perspeqtivebi“<br />

(gafrindaSvili 1990: 507—508).<br />

asonansi damaxasiaTebelia xalxuri leqsisaTvis, romel-<br />

Sic riTma zepiri gziT iqmneba da smeniT aRiqmeba. werilis<br />

mixedviT poets asonansi farTo gagebiT esmis. igi arazusti<br />

riTmis sinonimad miaCnia, amis dasturia asonansis nimuSad<br />

motanili haeri — sxvanairi, romelic faqtiurad konsonansia.<br />

155


konsonansi asonansis sapirispiroa. sariTmo calebSi<br />

xmovania gansxvavebuli (sakabe—kakabi). konsonansi me— 20 saukunemde<br />

TiTo—orola nimuSis saxiT gvxvdeboda. konsonansuria<br />

„saukunis riTmad“ wodebuli „silaSi vardi— silaJvarde“.<br />

disonansi arazusti riTmis ukiduresi saxea, magram igi<br />

ar aris absoluturi SeuTanxmebloba. disonansur riTmaSi<br />

arsebobs sayrdeni bgerebi, romlebic erTmaneTs eTanxmeba,<br />

magram es Tanxmoba Zalze SezRudulia: bejiTi—nabiji, gamovarTviT—orTaveni<br />

da a. S. disonansi ucxo iyo Zveli da me—19<br />

saukunis poeziisaTvis. Tanamedrove riTmaSi ki disonansi<br />

xSirad gvxvdeba, es imiT aixsneba, rom igi uzustobisaken<br />

midis.<br />

istoriul aspeqtSi qarTuli riTma (xalxuri) arazusti,<br />

miaxloebiTi iyo. rogorc vTqviT, xalxuri poezia smeniT<br />

aRiqmeba da umniSvnelo gansxvavebani SeTanxmebul bgeraTa<br />

Soris riTmis arsebobas xels ar uSlida. Semdeg da Semdeg<br />

qarTuli mwignobruli riTma zusti gaxda, am sizustem<br />

apogeas besikis leqsebSi miaRwia.<br />

me—19 saukunis qarTveli romantikosebi riTmis evfoniaze<br />

yuradRebas aRar amaxvileben. xSirad sakmarisad miiCneven<br />

ramdenimemarcvlian sariTmo sityvebSi mxolod bolo<br />

marcvlis gariTmvas. akakisa da vaJas leqsebSi, xalxuri riTmidan<br />

gamomdinare, riTma ufro mdidruli, musikaluri da<br />

ZiriTadad zusti gaxda. erTi SexedviT, arc akaki zrunavs<br />

sagangebod leqsis keTilxmovanebaze, msgavsi bgerebi Tavis-<br />

Tavad modian, meordebian Tanxmovnebi da xmovnebi, iqmneba<br />

bgeraTa harmonia, TiTqos igi akakis leqsis Tandayolili<br />

Tviseba iyo.<br />

riTmis gamdidreba—ganaxleba me—20 saukunis dasawisSi<br />

qarTuli leqsis reformasTan aris dakavSirebuli. sxva novaciebTan<br />

erTad qarTulma leqsma SeiZina manamde ucnobi,<br />

originaluri JReradoba. fonikis sferoSi mravali SesaZleblobebi<br />

moisinja, farTo gasaqani mieca eqsperiments.<br />

ganaxlda riTma, daixvewa leqsis bgeriTi forma. manamde gaugonari<br />

konsonansebiTa da disonansebiT gamdidrda qarTuli<br />

leqsi.<br />

lado asaTiani riTmis saukuneSi iwyebs poetur moRvaweobas<br />

da klasikuri riTmis poetad yalibdeba. is erT leqsSi<br />

wers: „riTma lamazi oqros fasia~, `poeti sagangebod zrunavs<br />

riTmis keTilxmovanebisTvis. esTetikuri riTmis Zieba-<br />

Si poeti sagangebo uxerxulobasac qmnis. leqsSi „albomidan“<br />

aseTi strofia:<br />

156


a damaviwiyebs Sens lamaz Tvalebs,<br />

ram damaviwyos es a l u b l e b i<br />

icode, roca sxvas Seviyvareb,<br />

am siyvarulze v e s a u b r e b i.<br />

am strofis semantikis gamo SeniSnes poets, magram riTmis<br />

xiblis gamo xeluxlebeli datova es alublebi — vesaubrebi<br />

(xinTibiZe 2009: 286 ).<br />

lados 114 leqssa da or poemaSi riTmis 17 kombinacia<br />

gvxvdeba. 71 leqsi da poema jvaredini riTmiT aris gawyobili,SedarebiT<br />

iSviaTi wyviladi riTma xSiria lados poezia-<br />

Si. am riTmebis monacvleoba klasikur evfoniad ayalibebs<br />

„bardnalas“. igi 19 strofisagan Sedgeba, romelTagan 12<br />

katrenia da 7 ortaepedi. riTmis semantikasa da keTilxmovanebasTan<br />

erTad am leqss strofuli simetriac axasiaTebs.<br />

lado asaTianis leqsebis keTilxmovanebas ganapirobebs<br />

SidariTmebis simravle. gvxvdeba cezuruli, winacezuruli,<br />

kiburi da SidariTmebi.<br />

evfoniuri SidariTma aspinZis — gavumaspinZldiT („aspin-<br />

Za“) saerTos poulobs besikis aliterirebul striqonebTan<br />

„aspinZis miwa giwamebs“ („aspinZis omzed“).<br />

lado asaTianis riTmis musikalobas misi mravalmarcvlianobac<br />

uwyobs xels. „salaRoboSi“ TiTqmis yvela riTma<br />

oTxmarcvliania: Sadiani—dardiani, maCabeli—asafreni, Sai-<br />

TanTan—daiSanTa da sxv.<br />

dauviwyaria lados xuTmarcvliani riTmebi: akelaptreba<br />

— da menatrebi („abasTumani“), amorZalebi—da mokrZalebiT<br />

(„ivane javaxiSvilisadmi“).<br />

lados poezia Sedgenili (or da samwevriani) riTmis<br />

simravliTac gamoirCeva: romaelebi—rom moerevi („rogor<br />

ar minda“) uiaraRod—guli ar maqvso („a. v.“). misi leqsebi,<br />

uwinares yovlisa, mravalmarcvliani da Sedgenili riTmebiT<br />

icnoba.<br />

SeiZleba iTqvas, rom riTmis parametrebidan, saerTod,<br />

da lados leqsis mixedviTac, mTavari evfoniaa. marTalia,<br />

lado asaTianis poezia unikaluria gariTmvis xerxebis mravalmxrivobiTa<br />

(17 aRwevs) da leqsikur—semantikuri TvalsazrisiTac,<br />

magram riTma, xom upirvelesad, JReradobaa,<br />

harmoniaa da lado asaTianis musikaluri leqsi, ZiriTadad,<br />

riTmis sasiamovno JReradobazea agebuli.<br />

lado asaTianis musikaluri riTma ar iyo mxolod poetis<br />

musikaluri smenis gaucnobierebeli gamovlena, poeti sagan-<br />

157


gebod zrunavda masze. es poetis musikaluri naturis Sinagani<br />

moTxovnileba iyo, riTac gaamdidra ara marto qarTuli<br />

leqsis riTma, aramed leqsmac musikaluri datvirTva miiRo.<br />

damowmebaniL:<br />

gafrindaSvili 1990: gafrindaSvili v. leqsebi, poemebi, Targmanebi,<br />

esseebi, werilebi mwerlis arqividan. Tb.: gamomcemloba `merani~, 2009.<br />

sorokini 1960: sorokini v. i. „literaturis Teoria“. 1960.<br />

WiWinaZe 1979: WiWinaZe k. „aliteracia qarTul SairSi“. Tb.: gamomcemloba<br />

`sabWoTa saqarTvelo~, 1979.<br />

xinTibiZe 2009: xinTibiZe ak. qarTuli leqsis istoria da Teoria. Tsu<br />

gamomcemloba, 2009.<br />

158


naira cxvediani<br />

lado asaTianis Sexeduleba enisa da stilis<br />

sakiTxebze<br />

mimoixilavda ra mwerlis enisa da stilis Seswavlis me-<br />

Todebs, akademikosi varlam Tofuria miuTiTebda, rom unda<br />

moxdes `mwerlis Sexedulebebis gacnoba literaturul enaze,<br />

romelic man gamoimuSava da saxelmZRvanelod gaixada,<br />

rom gairkves, Tu ramdenad SeZlo avtorma ganexorcielebina<br />

Tavisi Tvalsazrisi sakuTar SemoqmedebaSi~ (Tofuria<br />

1956:165).<br />

Tavisi xanmokle Semoqmedebis periodSi lado asaTians<br />

ar Seuqmnia raime Teoriuli xasiaTis naSromi, romelSic<br />

Camoyalibebuli iqneboda misi Sexedulebani enisa da stilis<br />

sakiTxebze. vin icis, iqneb samomavlod gegmavda kidec, Tavisi<br />

saTqmeli am sakiTxze iseve mwyobrad da xatovnad eTqva,<br />

rogorc es mis ukanasknel leqs `qarTul enaSia~.<br />

erTgvarad simboluria, rom am leqsiT ixureba Wabuki<br />

poetis mRelvare da boboqari Semoqmedeba, leqsiT, romelic<br />

erTdroulad Jruantelis momgvreli sagalobelicaa qar-<br />

Tuli enisa da sevdiani reqviemic, romliTac poeti eTxoveba<br />

im umSvenieres qarTul sityvas, romelmac, martoden erTma,<br />

SeZlo misi sulis gmiruli kvnesa gaeziarebina.<br />

mxolod lado asaTianis leqsebSi gabneuli azrebiT,<br />

CanawerebiTa da piradi werilebiT SegviZlia gavigoT, Tu<br />

ras fiqrobda Wabuki poeti `xmaTa xaverdebisa da RmerTebis<br />

enis~ Sesaxeb.<br />

samarTlianad aRniSnavs profesori z. WumburiZe, rom<br />

`mwerlis individualuri enisa da stilis SeswavlisaTvis<br />

mniSvnelovania TviTon mwerlis Sexedulebani enis rogorc<br />

zogadTeoriul, ise konkretul sakiTxebze. es Sexedulebebi<br />

zogjer sagangebo werilebSia gamoTqmuli, zogjer mxatvrul<br />

nawarmoebeSive aris Caqsovili~ (WumburiZe 1962: 20).<br />

lado asaTianis SemoqmedebaSi qarTuli ena, qarTuli<br />

sityva poeziasTan, leqsTanaa gaigivebuli. es bunebrivicaa<br />

im kacisaTvis, romelic poeturi sityviT azrovnebda, romlisTvisac<br />

qarTuli ena TviTdamkvidrebis, TviTgamoxatvis,<br />

sulieri xsnis erTaderTi saSualeba iyo.<br />

qarTuli sityva mis SemoqmedebaSi araTu poeziasTan,<br />

aramed saqarTvelosTanacaa gaigivebuli. poetTan es erTi<br />

159


mTlianobis ori mxarea _ urTierTgadajaWvuli da SenivTebuli.<br />

amgvari SexedulebiT l. asaTiani didi ilias Tezisis<br />

_ `mamuli, ena, sarwmunoeba~ _ memkvidrea, ena da mamuli<br />

misTvis ganuyofeli cnebebia, xolo sarwmunoeba gasagebi<br />

mizezebis gamo striqonebs miRmaa darCenili.<br />

saqarTvelo da qarTuli ena poetisaTvis umaRlesi kategoriebia.<br />

TviTon ki maTi erTi rigiTi mowamis roliTac<br />

kmayofildeba:<br />

160<br />

`rom siyvaruliT da unazes ZmobiT garTuli<br />

ukvdavebisTvis vamayobde msxverplis mitaniT,<br />

ar daviviwyo saqarTvelo, sityva qarTuli<br />

da Sevewiro poezias, rogorc wmindani~.<br />

(asaTiani 1979: 47).<br />

l. asaTianisaTvis qarTuli sityva organul kavSirSia yovelive<br />

qarTulTan _ oxSivaravardnil miwasTan, dilis nam-<br />

Tan, simindis ulvaSis maTrobela sunTan. `cvriani sityva~<br />

itevs ara mxolod qarTul sulierebas, aramed mis materialur<br />

arssac. sityvaSi, rogorc umaRles simboloSi, daleqilia<br />

eris ganviTarebis yvela safexuri.<br />

`Tu es igrZeni, cxovrebis bolos<br />

cvriani sityva ar gageyreba~.<br />

(asaTiani 1979: 76)<br />

_ wers poeti da amiT xsnis Tavis maradiul damSevas, romlis<br />

erTaderTi sazrdoc qarTuli sityvaa:<br />

`me qalis Tmebis surnelis msgavsad<br />

vetrfi moxnuli miwis oxSivars,<br />

amiCqardeba sisxli veluri<br />

da vaJkacuri leqsi momSiva~.<br />

(asaTiani 1979: 76)<br />

l. asaTianTan qarTuli sityva gaiazreba rogorc ori<br />

sawyisis, ori bunebis matarebeli, romelic erTdroulad ikvebeba<br />

yovelive qarTuliT da romelic imavdroulad kvebavs<br />

yovelive qarTuls.<br />

poetis sayvareli gamoTqma `enamziani~ Tavis arsSi itevs<br />

im RvTaebriv Zalas, romelic enis bunebaSi Zevs da misi wia-<br />

Ridan asxivebs. lado asaTianTan `enamzianoba~ araa mxolod<br />

romelime gamorCeuli individis kuTvnileba, igi mTeli eris


Tvisebaa, misi erovnuli niSania. roca poeti wers: `xalxia<br />

enamziani, gmiri da ara mkvexara~, aq is Tavisi xalxis mier<br />

enis swored amgvar flobaze migvaniSnebs. sxva leqsSi `enamzianoba~<br />

ukve uSualod am eris erT-erT wevrs, poetis babuas,<br />

ukavSirdeba:<br />

`enamziani da zamTris gulSi<br />

tkbili qarTuliT molaparake~.<br />

tkbilqarTuloba, romelic rusTvelidan, akakidan, iliadan,<br />

vaJa-fSaveladan modis (`tkbilia, rogorc rusTveli,<br />

tkbilia, rogorc akaki...~), lado asaTianis SemoqmedebaSi<br />

saerTo xalxuri, erovnuli niSan-Tvisebaa, misi `mTvlemare~<br />

bunebaa, romelsac erTdroulad `aRviZeben~ ara marto sityvis<br />

Semoqmedni, aramed misi SesaZleblobebi mJRavndeba Cveulebriv<br />

sasaubro metyvelebaSi, romlidanac woven enis Zu-<br />

Zus didostatebi.<br />

`poeti leqsis striqonebs ebrZvis~, _ wers lado asaTiani<br />

da am striqonebidan naTlad Cans, rom poeti misTvis sityvasTan<br />

mebrZoli kacia, romelic sakuTar enobriv samyaros<br />

qmnis. TiToeuli es enobrivi nakaduli ki erTdroulad gamoedineba<br />

da Seedineba marad wyaluxv dedamdinares.<br />

es maradiuli gamodineba-Sedineba kvebavs, amdidrebs<br />

enas, uaxlebs mas sisxls, matebs energias, ar aZlevs saSualebas,<br />

Caiketos mkacr marwuxebSi, Cakvdes sakuTarsave saSoSi.<br />

enas aqvs unari `striqonebad daqsovos~ adamianuri gancdebi<br />

da aiyvanos is gancdaTa ufro maRal xarisxSi. swored<br />

poeturi sityvis es gamorCeuli Tviseba _ esTetikuri Zala<br />

_ lado asaTianTan erTgvari poeturi kaTarzisis safuZvelia.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, l. asaTianTan sityva poeziasTanaa<br />

gaigivebuli, swored sityvis Zalmosileba iqceva mis<br />

SemoqmedebaSi pirovnuli Tavisuflebis, sulieri xsnis, ganwmendis<br />

wyarod.<br />

leqsSi _ `vaJa-fSavelas naambobi~ _ poeti eswrafvis<br />

yvela adamianuri gancda, survili, siamovneba, tkivili, siyvaruli,<br />

TviT cxovrebac ki sityvaSi CaWedos, sityvad gadaaqcios,<br />

sityvieri qsoviliT Semosos, is mieltvis sityvas,<br />

rogorc zemaradiul arss, yovlisdamtev da yovlismomcvel<br />

fenomens. mxolod sityvadqceuli xdeba masTan idealuri da<br />

srulyofili, naTliTmosili da uZleveli. am dauokebeli<br />

swrafviT sityvieri srlyofilebisaken lado asaTiani erTg-<br />

161


varad enis gagebis im Teologiur arsTan dgas, romlis mixedviTac<br />

`pirvelTagan iyo sityuai~.<br />

162<br />

`leqsma ki Sekra Wriloba civi<br />

da gaanaTa Cemi kacoba<br />

da Cemi gulis yovelgvar tkivils<br />

mxolod da mxolod leqsma ajoba.<br />

verc dedis xelma, verc satrfos eSxma<br />

ver gamiyuCa Wabuks iara,<br />

da Cemi gulis gmiruli kvnesa<br />

martoden leqsma gaiziara~.<br />

poetisaTvis sityva ara marto tkivilisagan Tavdaxsnis<br />

saSualebaa, aramed Tavadac tkivilia. Tumc sityvadqceuli<br />

tkivili imdenad amaRlebuli da ganwmendilia, rom siamovnebad<br />

aris qceuli. emociuri, fsiqologiuri buneba am siamovnebisa<br />

araa mTlad naTeli, magram masSi Zevs is `raRac~,<br />

romelic yvelaferze Zlieria da romlis ZaliTac TviT<br />

sikvdilis daTrgunvac SeiZleba. amitom wers poeti:<br />

`mjera, rom diad bunebis karTan<br />

me TviT sikvdilsac gardavqmni leqsad~.<br />

l. asaTianis Sexedulebebi qarTuli enis Sesaxeb yvelaze<br />

srulyofilad mainc mis leqsSi _ ,,qarTuli ena~ _ aris<br />

gadmocemuli, esaa poetur saxeebad moqsovili sagalobeli<br />

qarTuli enisa, rogorc umaRlesi srulyofilebisa, rogorc<br />

yovlismomcveli mTlianobisa. am leqsSi gaismis sityvaSi<br />

momwyvdeuli uZvelesi xalxis nervis feTqva, preistoriuli<br />

CanCqerebis Cqafani, aw ukve enis musikad qceuli:<br />

`saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />

siyvarulis, leqsis, sadRegrZelos enav!<br />

moimRera dRemdis uZvelesma tomma<br />

Slegi CanCqerebis napralebze xltoma,<br />

myinvarebis RvTiur brwyinvalebiT dnoba,<br />

jagnarebSi irmis jogis navardoba,<br />

gafantuli faris mTaze dajanReba<br />

da qarTuli faris farze dajaxeba!<br />

uZvelesma tomma dRemdis moimRera,<br />

mwife puris yana qarSi rogor Relavs,<br />

sarkineTSi grdemlze rogor scemen uros<br />

da varskvlavi zRvebze rogor mogzaurobs,<br />

an mTvarian RamiT cixe-koSkis CrdilSi


a tkbilia farul siyvarulis SiSi,<br />

roca RamismTevlebs lxini gaumarTavT<br />

da sizmrebi roca Tvlemen sasTumalTan...<br />

saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />

xmaTa xaverdebis da RmerTebis enav!~<br />

poetis am leqsis saTqmeli naTelia _ qarTuli eniT<br />

gamoiTqmis yvelaferi, rac bunebaSi xdeba, rac grZnobebiT<br />

ganicdeba, rac adamianis sulSi mimoiqceva, rac TviT irealur,<br />

sizmriseul samyaroSi moiazreba. am leqsSi Cans uZvelesi<br />

eris udidesi sulieri da materialuri kulturis sityvad<br />

qcevis, sityvaSi gardasaxvis sidiade, da bunebrivia, rom<br />

am leqsSi Cans anarekli sagalobelSi `qeba¡ da dideba¡ qar-<br />

Tulisa enisa¡~ gacxadebuli azrisa, rom qarTuli ena Rmer-<br />

Tebis enaa da rom `damarxul ars enaÁ qarTuli dRemde meored<br />

mosvlisa mesiisa sawameblad, raTa yovelsa enasa RmerTman<br />

amxilos amiT eniTa~ (qarTuli mwerloba 1987: 47).<br />

Tu rogor muSaobda poeti sityvaze, kargad Cans misi<br />

Targmanidan `lodoris CanCqeri~. robert souTis am leqsis<br />

TargmaniT lado asaTiani, rogorc nika agiaSvili igonebs,<br />

imitom dainteresebula, rom moeZebna im sinonimur sityvaTa<br />

mTeli krebuli, romelic leqsis dedanSia. ladoseul Targmans<br />

aseTi saxe aqvs:<br />

`viT erTvian wylebi lodors?<br />

CxrialiT,<br />

grialiT,<br />

mCqefared,<br />

mRelvared,<br />

guguniT,<br />

RuRuniT,<br />

quxiliT,<br />

duRiliT,<br />

TqrialiT,<br />

trialiT,<br />

CqafaniT,<br />

dgafaniT,<br />

cqvitad, RrialiT,<br />

ficxlad, rialiT,<br />

rixiT da mquxared,<br />

xmauriT, mWeqared,<br />

RmuiliT, qafqafiT, ruxruxiT,<br />

xtunviT da kuntruSiT, buxbuxiT,<br />

brdRvinva da qoTqoTiT, qaqaniT,<br />

alersiT, rixiT da graganiT,<br />

163


164<br />

drtvinviT da kiskisiT, duduniT,<br />

butbutiT, kamkamiT, buzRuniT,<br />

mkvircxlad da cqrialiT, xtoma da CqerebiT,<br />

ferTacvliT, qrolebiT, Smagad da ZgerebiT,<br />

tortmaniT, gruxuniT, zaTqiT da dgandgariT,<br />

CuxCuxiT, TamaSiT, msxvreviT da TqanTqariT,<br />

fofiniT, xuiliT, kaSkaSiT, JRaruniT,<br />

qSeniT da SrialiT, lawaniT, wkaruniT,<br />

qrialiT, wrialiT, livliviT, SrialiT,<br />

SextomiT, SefreniT, urCad da xrialiT,<br />

SfoTiT da gniasiT, klakvniT da gorebiT,<br />

JrJoliT da kankaliT, rukrukiT, qrolebiT...”<br />

amgvari dakvirveba lado asaTianis poeziaze warmodgenas<br />

gviqmnis, Tu ra Sexedulebisa iyo poeti qarTul enaze, ra ma-<br />

Ral daniSnulebas aniWebda sityvis Zalmosilebas da Tavisi<br />

SemoqmedebiT rogor exmaureboda Tavissave Sexedulebebs.<br />

enisa da stilis sakiTxebze poetis SexedulebaTa gasarkvevad<br />

aranakleb sainteresoa is Canawerebi da piradi werilebi,<br />

romlebic mkiTxvelTaTvis aris xelmisawvdomi.<br />

aniWebda ra sityvis Zalas udides mniSvnelobas, l. asaTiani<br />

werda: `saxarebas qarTuli sityvisTvis ufro vkiTxulob~.<br />

saintereso amonawerebi gaukeTebia `grigol xanZTelis<br />

cxovrebidan~: `dRes mTeli dRe vikiTxe grigol xanZTelis<br />

cxovreba. amoviwere:<br />

`tkbilni arian sasasa Cemsa sityvani Senni ufrois Taflisa<br />

pirsa Cemsa~;<br />

`mi-rai-vides iSxans~;<br />

`da mi-rai-iwia palatad~;<br />

`qroda xorSaki~;<br />

`uqristo~;<br />

`mkvidroba uoxWno~;<br />

`srulman siyvarulman gandevnos SiSi~;<br />

`brZnadmetyuelebai vercxli ars wminda, xolo dumili<br />

_ oqro rCeuli~;<br />

`sulelni sibrZnes metyueleben, xolo brZenT qmnes<br />

dumili~;<br />

`naklulovnebai Cemi ar mflobs dumilad~;<br />

`arasodes gasmia nacili sityvisa pirisagan Cemisa~.<br />

am amonawerSi kargad Cans poetis gansakuTrebuli<br />

daintereseba Zveli qarTuli enis surnelebiT.<br />

l. asaTians saguldagulod Cauweria leo qiaCelisagan<br />

gagonili Semdegi sityvebi: gulidan amoimxro; sibrZnis


mCxrekeli; TvalebSi frCxili amouvida; kalmis Caxmaxi, tye-<br />

Si gavardnili (asaTiani 1979: 262).<br />

am Canaweridan Cans poetis interesi xatovani sityva-<br />

Tqmebisadmi, aseve Cans, didad ainteresebda dialeqturi<br />

metyveleba. erTgan wers: `cudi sityvebia? _ minagvari, nayvareba,<br />

nadrala, naWamara da a.S.~<br />

aris aseTi Canaweric: `visramianis~ tkbilqarTulis mosmena<br />

da `qilila da damanas~ kiTxva nu momeSalos kubos karamde~<br />

(asaTiani 1979:270).<br />

aseve, `rusTavelze arafers vambob, misi leqsebi ise unda<br />

ikiTxo yovel dila-saRamos, rogorc dilisa da saRamos Jams<br />

kiTxulobdnen berebi locvas da sZlispirebiviT unda<br />

iRiRino jadosnuri striqonebi.<br />

yoveli qarTveli poeti ise unda ivsebdes pirsa da gonebas<br />

SoTas SairebiT, rogorc demosTene ivsebda pirs kenWebiT,<br />

enabrgvilobis dasaZlevad!~ (asaTiani 1979: 260-261).<br />

sainteresoa poetis dakvirveba poeturi enisa musikalobaze.<br />

erTgan dauweria:<br />

`qveynad veZebdi samoTxes, samxreTisaken edemsa,<br />

evfratis gaRma gavxede gadaxrukulsa qedebsa,~ _<br />

`es sami ga-ga-ga da eqvsi sa-sa-sa-sa-sa-sa _ rusTvelisad<br />

JRers striqonebSi: kai ostati iyo swored Cveni moxuci<br />

rafieli~ (asaTiani 1979: 290).<br />

rogorc Canawerebidan Cans, lado did mniSvnelobas ani-<br />

Webda sityvis JReradobas. `kargi sityvebia: lajanuri, labe-<br />

Wina, lexindrisTavi, leSkaSi, laRumela, lexidari, lailaSi,<br />

larCvali, lajana, lasxana, laxefa, lasuriaSi _ mTeli<br />

leCxumi.~<br />

yvela, vinc lado asaTianis Semoqmedebas icnobs, SeamCnevda,<br />

rom poetis stili sadaa. mas ar uyvars CaxlarTuli<br />

winadadebebiT azris gadmocema, fuWsityvaoba, amitom ar<br />

moswonda sxvaTa Sekowiwebuli, xelovnuri sityvaTwyoba. mis<br />

CanawerebSi amis sailustraciod motanilia erTi aseTi nimu-<br />

Si: `Cveni SesaniSnavi poetis am RirsSesaniSnavi krebulis gamocema,<br />

rogorc amas Cveni aranakleb mniSvnelovani kritika<br />

aRniSnavs, niSnavs im gansakuTrebulisa da axlis aRniSvnas<br />

Cveni mwerlobis SesaniSnav saganZurSi da, rac bunebrivad<br />

aRsaniSnavia, dakavSirebulia Cveni SesaniSnavi samSoblos<br />

umniSvnelovanes saxelTan (erTi kritikosis stili da ena)~<br />

(asaTiani 1979: 268). Tu am Canawers lado asaTiani araviTar<br />

165


komentars ar urTavs, samagierod, misi Tvalsazrisi mkafiod<br />

aris gamokveTili pirad werilSi, romelic ZmisTvis miuweria<br />

1939 wels: `Zveli qarTuli mwerloba iswavle, is sjobia<br />

yvelafers... Tu Zma xar, sityvebis korianteli, gatylarWuli<br />

stili da aTasnairi ucxouri ambebi nu gagitacebs, mag<br />

yvelaferi sisulelea; Cveulebrivi adamianuri eniT dawerili<br />

(ilia, vaJa, akaki) waikiTxe da iyavi Cveulebrivad ubralo~<br />

(asaTiani 1979: 306).<br />

aseTi iyo TviTon lado asaTiani Tavis SemoqmedebaSi _<br />

`Cveulebrivad ubralo~ da didi.<br />

axasiaTebs ra lado asaTians, mis gamorCeul xmas, sityvis<br />

flobas, Tematikas, murman lebaniZe wers: `mWvirvali da uxvad<br />

mziT gajerebuli, igi wyarosTvals gavs, fskerze rom<br />

kenWi daeTvleba, swored amitom, _ metismeti sinaTlisa da<br />

ubraloebamde misuli sisadavis gamo, vaiTu vinmes, poeziis<br />

saidumloSi Cauxedavs, lado asaTianis leqsi Cveulebrivad<br />

kargi ram egonos da ara is ganumeorebeli mSveniereba, romlis<br />

Seqmna erTeulebis xvedria da romlis tolfardi, saukunis<br />

grZel gzaze TiTebze CamosaTvleli Tua Seqmnili qar-<br />

Tul poeziaSi~ (asaTiani 1986: 6).<br />

l. asaTianis Sexedulebani qarTuli enisa da stilis sakiTxebze<br />

da misi Semoqmedeba erTi mTlianobaa _ ganuyofeli<br />

da daunawevrebeli. Tumc bedkrulma epoqam, romelSic<br />

moRvaweoba uxdeboda, zogjer aiZula xarki moexada Tavisi<br />

droisaTvis, es erTgvarad daetyo kidec am leqsebis enobriv<br />

qsovils. magram es gadaxrani misi mcire memkvidreobisTvisac<br />

ki umniSvneloa.<br />

qarTuli poeziisaTvis lado asaTiani erTia _ xmazavTiani<br />

da mRelvare. misi leqsis ritmi dinamikuria, sityva _<br />

cecxlovani, striqoni _ `saakaZis xmaliviT basri~.<br />

damowmebani:<br />

asaTiani 1986: asaTiani l. rCeuli. Tb.: 1986.<br />

asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo”, 1979.<br />

Tofuria 1956: Tofuria v. mSobliuri enis swavlebis sakiTxebi<br />

saSualo skolaSi, krb. 9, pedagogikis samecn. kvl. inst., 1956.<br />

qarTuli mwerloba 1987: qarTuli mwerloba. t.1. Tb.: 1987.<br />

WumburiZe 1962: WumburiZe z. saliteraturo ena da mwerloba. Tb.i:<br />

gamomcemloba `sabWoTa mwerali”, 1962.<br />

166


lado asaTianis erTi Targmanis Sesaxeb<br />

marika jiqia<br />

leqsikaSi sistemuri mimarTebebis gamovlena da semantikuri<br />

velebis kvleva sxvadasxva meTodiT xdeba. erT-erTia<br />

distribuciuli meTodi, rac gulisxmobs im konteqstebis<br />

gaTvaliswinebas, romelSic gvxvdeba obieqti-sityva. erTnairi<br />

distribuciis sityvebi erTiandebian erT semantikur<br />

velSi (an mikrovelSi) da sakvlevi rCeba sistemis saxiT mocemuli<br />

erTeulebis urTierTkavSiri da urTierTganpirobebuloba.<br />

substituciiTa da transformaciuli analiziT gavrcobili<br />

da Sevsebuli erT romelime semantikur velSi gaerTianebuli<br />

sityvebi, romlebic saerTo cnebis aRmniSvnelia,<br />

sinonimur rigebs qmnian. romelime sityva garkveuli<br />

niSnebiT miemarTeba msgavsi mniSvnelobis meore sityvas, xolo<br />

sxva garemocvaSi masve aqvs saerTo mniSvneloba raRac<br />

mesame sityvasTan, romelic, Tavis mxriv, parcialuri mniSvnelobiT<br />

pirvel sityvas ebmis. semantikuri mimarTebebis<br />

kvalobaze erTiandebian erTmaneTTan met-naklebad axlo<br />

mdgomi sityvebi. semantikuri sistema statikuri ar aris da<br />

icvleba: sityvebs Soris wydeba kavSiri, ikargeba saerTo<br />

mniSvneloba, zogjer ki axali saerTo mniSvnelobis bmulebi<br />

Cndeba.<br />

lado asaTianis leqsebis kiTxvisas onomatopeuri sityvebis<br />

siuxviT gamoirCa robert sauTis leqsis `lodoris<br />

CanCqeris~ Targmani. SevecdebiT, warmovaCinoT lado asaTianis<br />

didi xelovaneba sityvaTa erTi semantikuri jgufis,<br />

kerZod ki, wylis vardnasTan dakavSirebuli verbalobis aRwerisas.<br />

gasaocaria, rogor `danavardobs~ poeti CanCqeris<br />

dinamikis Sesatyvis qarTuli leqsikuri masalis farglebSi.<br />

magram jer leqsis avtorze...<br />

jorj baironis Tanamedrove ingliseli poeti robert<br />

sauTi (Robert Southey) (1774—1843 ww.) mravali poeturi krebulis<br />

avtoria. igi e.w. `tbis skolis~ (The Lake School of Poets)<br />

warmomadgeneli iyo. inglisel romantikos poetTa es dajgufeba<br />

XVIII saukunis dasasruls daarsda, XIX saukunis 20-ian<br />

wlebamde iarseba da aerTianebda s. kolrijs, u. uordsourTs<br />

da r. sauTis. maT `leikistebsac~ uwodebdnen, radgan<br />

erT xans Crdilo-dasavleT inglisSi tbebiT mdidar kamberlendis<br />

(kambriis) mxareSi cxovrobdnen, ganadidebdnen rain-<br />

167


dul Sua saukuneebs da patriarqalur yofas. robert sauTis<br />

kalams ekuTvnis poemebi, dramebi, piesebi da sxv. man ganicada<br />

erTgvari evolucia meamboxuri demokratiuli ganwyobilebidan<br />

mistikisa da religiuri morCilebisaken. robert sauTis<br />

leqsi eZRvneba lodoris CanCqers. es aris londonidan<br />

Crdilo-dasavleTiT 400 kilometriT daSorebuli 28 metris<br />

simaRlis wyalvardnili.<br />

`romeli poetis leqsic ar unda aiRo, yvela erTnairi<br />

rodia. magram is, rac bevrs dauweria, SeuTxzavs da mas axali<br />

sityva hgonia, manamde ukve vinmes uTqvams. aseTi Tu ara, amis<br />

msgavsi mainc. am SemTxvevaSi didi da patara niWi erTia. roca<br />

CemTvis ucnobi poetis wigns gadavSli, veZeb raime axals,<br />

jer arTqmuls, magram aqamdis ver vipove iseTi ram, rac<br />

sxvasTan ase Tu ise ar wamikiTxavs. ai, es ki aucileblad minda<br />

iyos qarTulad. arcerT Cemgan wakiTxul leqss ara<br />

hgavs...~<br />

ase elaparakeboda lado asaTiani alioSa sajaias `Cveni<br />

Taobis” redaqciaSi da gadaeSala Jurnali `Звезда~ (da ara<br />

`Интернациональная литература~, rogorc es memuarists aqvs mi-<br />

TiTebuli), sadac zemoT naxsenebi leqsi dabeWdili iyo rubrikiT:<br />

axali Targmanebi.<br />

aseTi ram ratom ar unda gvqondeso qarTulad, _ ubrZanebia<br />

lados.<br />

alioSam waikiTsa leqsi da uTxra:<br />

_ marTlac kargia da originalurad aris dawerili. radgan<br />

ase mogwons, TviTonve Targmne, ai, am rusuli teqstidan.<br />

mere Jurnalidan is furceli amoxia, mokeca da fanqriT<br />

waawera:<br />

modi, aba, Targmne, lado,<br />

viT erTvian wylebi ladors,<br />

Tu ginda rom saxinkleSi<br />

has-qababi giwiladon!<br />

Zneli misaxvedri ar unda iyos, rom es vrceli amonaridi<br />

aris nika agiaSvilis qrestomaTiad qceuli wignidan `Wabukebi<br />

darCnen marad~ (agiaSvili 1964: 160).<br />

lados mowonebuli a. Smulianis rusuli Targmani r. sau-<br />

Tis leqsis (lamis baladis) didad Semoklebuli variantia.<br />

dedniseulia, Tumca isic mciredad Sesabamisi, onomatopeuri<br />

nawili.<br />

168


Роберт Сауты<br />

ЛОДОРСКИЙ ВОДОПАД<br />

Шипя,<br />

Журча,<br />

Ворча,<br />

Струясь,<br />

Крутясь,<br />

Вздымаясь,<br />

Вздуваясь,<br />

Мелькая, шурша,<br />

Резвясь и спеша<br />

Скользя, обнимаясь,<br />

Делясь и встречаясь,<br />

Ласкаясь, бунтуя, летя,<br />

Играя, дробясь, шелестя,<br />

Блистая, взлетая, шатаясь,<br />

Сплетаясь, звеня, клокоча,<br />

Взвиваясь, вертясь, грохоча,<br />

Морщинясь, волнуясь, катаясь,<br />

Бросаясь, меняясь, воркуя, шумя,<br />

Взметаясь и пенясь, ликуя, гремя,<br />

Дрожа, разливаясь, смеясь и болтая,<br />

Катясь, извиваясь, стремясь, вырастая,<br />

Вперед и вперед убегая в свободолюбивом задоре,–<br />

Так падают бурные воды в сверкающем, быстром Лодоре!<br />

( Шмульян 1940: 138)<br />

am leqss lado didxans awvalebda da TviTonac wuxda:<br />

veraferi movuxerxe, Sesatyvisebis Zebnam gamiWirva saqme, amdeni<br />

`mquxare~ da `Cxriali~ sad gamovnaxoo (agiaSvili 1964:<br />

161).<br />

`didi jaxiris Semdeg~ r. sauTis leqsis rusuli variantis<br />

qarTulma Targmanma aseTi saxe miiRo:<br />

lodoris CanCqeri<br />

viT erTvian wylebi lodors?<br />

CxrialiT,<br />

grialiT,<br />

mCqefared,<br />

mRelvared,<br />

guguniT,<br />

169


170<br />

RuRuniT,<br />

quxiliT,<br />

duRiliT,<br />

TqrialiT,<br />

trialiT,<br />

CqafaniT,<br />

dgafaniT,<br />

cqvitad, RrialiT,<br />

ficxlad, rialiT,<br />

rixiT da mquxared,<br />

xmauriT, mWeqared,<br />

RmuiliT, qafqafiT, ruxruxiT,<br />

xtunviT da kuntruSiT, buxbuxiT,<br />

brdRvinva da qoTqoTiT, qaqaniT,<br />

alersiT, rixiT da graganiT,<br />

drtvinviT da kiskisiT, duduniT,<br />

butbutiT, kamkamiT, buzRuniT,<br />

mkvircxlad da cqrialiT, xtoma da CqerebiT,<br />

ferTacvliT, qrolebiT, Smagad da ZgerebiT,<br />

tortmaniT, gruxuniT, zaTqiT da dgandgariT,<br />

CuxCuxiT, TamaSiT, msxvreviT da TqarTqariT,<br />

fofiniT, xuiliT, kaSkaSiT, JRaruniT,<br />

qSeniT da SrialiT, lawaniT, wkaruniT,<br />

qrialiT, wrialiT, livliviT, SrialiT,<br />

SextomiT, SefreniT, urCad da xrialiT,<br />

SfoTiT da gniasiT, klakniT da gorebiT,<br />

JrJoliT da kankaliT, rukrukiT, qrolebiT,<br />

sul winsrboliT da swraflmdinarebiT<br />

miqris giJmaJi, laRad mogoravs.<br />

ase erTvian mCqefare wylebi<br />

pirmokamkame fexmard lodoras!<br />

1941 w.<br />

(asaTiani 1979: 252-253)<br />

`_rusul TargmanSi ocdasami striqonia, Sen ocdaCvidmeti<br />

gamogsvlia. ToTxmeti zedmeti striqonia, sad gamonaxeo,<br />

_ xumrobiT uTxra alioSam, roca es Targmani waikiTxa.<br />

_ droze Sevikave Tavi, Torem barem 40-amde aviyvandio,<br />

_ siciliT eubneboda lado. _ sadaa, arc ki vici. mgoni,<br />

iseTi patara mdinare iyos, amdeni vai-uSvelebeli arc ki<br />

Caetios Sig. magram leqsi Zalian kargia, namdvili simfoniaa.<br />

aseTi leqsis avtors grigol abaSiZesaviT SeuZlia Tqvas:<br />

`ise vmaRldebi yovel striqonSi, rogorc kaxuri mraval-<br />

Jamier~... (agiaSvili 1964: 164).


Targmnisas lado asaTiani wylis vardnis xmianobis aRsawerad<br />

iyenebs moqmedebis saxelTa erTgvarovan rigs. sawyis-<br />

Ta da mimReobaTa monacvleoba wylis moZraobis niuansebis<br />

dazustebis saSualebas iZleva: ZiriTadi moZraoba ivseba da<br />

teqstis aRqma advildeba imitomac, rom leqsi bevrad ufro<br />

uxvad, vidre proza uSvebs erTgvari wevrebis CamoTvlas.<br />

leqsSi gamoyenebulia oTxi sazomi (rva-, cxra-, aT- da<br />

Tormetmarcvledi).<br />

strofikis TvalsazrisiT igi hetero- da izosilaburia:<br />

I strofi heterosilaburia. pirveli striqoni rvamarcvliania<br />

(4/4), momdevno sami _ Tormetmarcvliani (3/3/3/3),<br />

mexuTe _ aTi (2/3/23) da meeqvse _ Tormetmarcvliani<br />

(3/3/3/3).<br />

II strofi izosilaburia: masSi eqvsi cxramarcvliani<br />

striqonia (3/3/3).<br />

III strofi izosilaburia, aTi Tormetmarcvliani striqoniT<br />

_ (3/3/3/3).<br />

IV strofi izosilaburia _ igi oTx aTmarcvlian striqons<br />

moicavs (5/5).<br />

pirvel strofad moazrebul segmentSi rvamarcvledis<br />

Semdeg 12 striqoni TiTo sityviTaa manifestirebuli, rasac<br />

mosdevs dawyvilebuli maxasiaTeblebis Semcveli oTxi<br />

striqoni; Semdegi strofi sam-sami sityviani eqvsi striqonia,<br />

rasac mosdevs aTstriqoniani oTxkomponentiani pwkarebi.<br />

dabolos, leqss amTavrebs katreni. gariTmvis sami sistemaa,<br />

strofi ki oTxi saxeobisaa. lados, rogorc siRrmiseulad<br />

gajerebuli qarTveli poetis, Targmanis metruli<br />

monacemebi jdeba qarTuli poeziis sazomTa repertuarSi<br />

(xinTibiZe 2009: 111-129).<br />

Tu gaviTvaliswinebT lado asaTianis damokidebulebas<br />

vaJa-fSavelas Semoqmedebisadmi, unda vivaraudoT, rom Targmanad<br />

kvalificirebuli leqsis masala ucilod exmianeba<br />

vaJas Semdeg striqonebs:<br />

jagar-aSlili mogrgvinavs,<br />

mTa da bars aqcevs qoTiTa;<br />

kldes aRar ealerseba,<br />

karze miuxta SfoTiTa,<br />

utevs, aRadris gul-mkerdsa,<br />

viT vefxi Tvis msxverpls totiTa.<br />

kldeze talRebi tylaSunobs,<br />

TiTqosa scemdnen SoltiTa!<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

171


172<br />

kldisa moisma qviTini,<br />

medgrad gaisma jaxani,<br />

wyalma meore mxaresa<br />

kldisa gaiRo Cqafani,<br />

da gaiWima xevzeda<br />

rogorc guTanSi Wapani, qedsa aswia amayad,<br />

SeaTamaSa fafari.<br />

. . . . . . . . . . . . . . . . .<br />

angrevs, rac uSlis mgzavrobas,<br />

dalewa yvela safari...<br />

(`klde da mdinare~)<br />

(vaJa-fSavela 1992: 258-259)<br />

ra lamazia, wyeulo,<br />

SenT zvirTTa laRni Cqerani,<br />

gaafTrebulsa talRasa<br />

kldes ro wauvlen Tqerani.<br />

(`aragvs~)<br />

(vaJa-fSavela 1992: 24)<br />

ras SemomRmui, mdinarev,<br />

ra gzas mibneleb, Rameo?...<br />

(`ras SemomRmui, mdinarev!~)<br />

(vaJa-fSavela 1992: 126)<br />

guCa kvaracxelia werilSi `vaJas `xmauriani samyaro~<br />

poets axasiaTebs bunebaSi Sobili xmebis ubadlo warmoCenad<br />

da wers: `gansakuTrebiT gamoirCeva wylis xmaurTan dakavSirebuli<br />

leqsika:<br />

wvima wkrialebs, wanwkarebs, Srialebs, Sxeps, ismis wvimis<br />

tylaSni, tlaSatluSi, Sxapuni, Sxuili, Sriali... wyaro, nakaduli,<br />

ru mowanwkarebs, Cxrialebs, CuxCuxebs, liklikebs;<br />

mdinare dudunebs, moCqefs, mohquxs, Rrialebs, Cxrialebs,<br />

yefs, xivis, gaaqvs CqafaCqufi, Cxriali, Sxuili, Cqafani, Cqefa,<br />

Cqriali, xvivil-griali, hgodebs, mogrgvinavs... `mobubune<br />

Tergi~, `mtkvari zanzara xmiani~ (`qarTli~), Rvarebi<br />

xvivian, Sxivian, ismis maTi Cxerani, `Tan moarRveven mTa-barsa,<br />

idga dgandgari, Rriali (`gvelis mWameli~)... (kvaracxelia<br />

2009: 76-77).<br />

davubrundeT lados Targmans.<br />

leqsSi gamoyenebuli leqsikuri erTeulebi wylis vardnis<br />

procesSi gamowveuli SegrZnebebis amsaxvelia. dedanSi<br />

da rusul TargmanSi es verbaloba gadmoicema gerundivebiT<br />

(absolutivebiT), inglisurSi -ing da rusulSi -ая, -я, -а, -уя,


-ясь formebiT. qarTul TargmanSi mdinarebis xazgasasmelad<br />

moxmobilia 80 (!) sawyisi (moqmedebiT brunvaSi) da mimReoba<br />

(viTarebiT brunvaSi). upiro zmnaTa aseTi raodenobis fonze<br />

mTel leqsSi oTxad oTxi piriani zmnuri formaa gamoyenebuli.<br />

amis miuxedavad saocari dinamika, faqtobrivad, gnusxavs<br />

da gimorCilebs.<br />

wylis vardnis xmovanebis gadmosacemad daunjebul saxelzmnebs<br />

oTx semantikur jgufSi vaerTianebT. esaa smeniT<br />

da mxedvelobiT SegrZnebebTan dakavSirebuli leqsemebi,<br />

moZraobis saxeobisa da/Tu traeqtoriis damazustebeli<br />

leqsikuri erTeulebi da adamianis Tvisebebis analogiiT<br />

moqmedebaTa niuansirebis gamomxatveli sityvaformebi.<br />

CxrialiT, grialiT, guguniT, RuRuniT, duRiliT,<br />

TqrialiT, quxiliT, duRiliT, CqafaniT, dgafaniT, RrialiT,<br />

mquxared, xmauriT, mWeqared, RmuiliT, ruxruxiT, buxbuxiT,<br />

brdRvinva, graganiT, gruxuniT, zaTqiT, dgandgariT,<br />

TqarTqariT, xuiliT, JRaruniT, wkaruniT, qSeniT, SrialiT,<br />

lawaniT, zrialiT, gniasiT, rukrukiT, duduniT, CuxCuxiT,<br />

xrialiT... _ smeniT SegrZnebebs iwvevs.<br />

mCqefared, qafqafiT, kamkamiT, cqerebiT, ferTacvliT,<br />

kaSkaSiT, livliviT, klakvniT, swraflmdinarebiT, pirmokamkame...<br />

_ mxedvelobiT SegrZnebebTan aris kavSirSi.<br />

moZraobis Sesaxeb damatebiTi informaciis Semcvelia<br />

Semdegi sityvebi: riali, qriali, goreba, Sextoma, Sefrena,<br />

xtoma, kuntruSi, xtoma, msxvreva, qroleba, triali...<br />

adamianis Tvisebebis miweriT wylis Wavli sxvadasxva rakursSi<br />

ase warmoCndeba: mRelvared, cqvitad, ficxlad, rixiT,<br />

alersiT, qoTqoTiT, buzRuniT, butbutiT, mkvircxlad,<br />

cqrialiT, Smagad, ZgerebiT, tortmaniT, TamaSiT, fofiniT,<br />

wrialiT, SfoTiT, JrJoliT, kankaliT, drtvinviT, kiskisiT,<br />

laRad, fexmardad, urCad...<br />

`lodoris CanCqeris~ ladoseuli gadmoqarTuleba nika<br />

agiaSvilisaTvis imdenad RirsSesaniSnavi aRmoCnda, rom am<br />

faqts mweralma Tavis wignSi erTi Tavi miuZRvna, romlis<br />

saTaurad grigol abaSiZis leqsis epigrafis _<br />

_ meore striqoni SearCia.<br />

da vmaRldebodiT yovel striqonSi,<br />

rogorc kaxuri mravalJamier!<br />

(`anderZnamagi~)<br />

(abaSiZe 1940: 50)<br />

173


erTi leqsis sivrceSi retrospeqtulad aRmoCndnen:<br />

robert sauTi, andrei Smuliani, lado asaTiani, aleqsandre<br />

sajaia, grigol abaSiZe da nika agiaSvili.<br />

wignis _`Wabukebi darCnen marad~ _ bolo Tavi ase<br />

sruldeba:<br />

`ra kargi iyo axalgazrdoba! kargebi iyvnen isinic: im<br />

lodoris wyalvardniliviT giJmaJni da mCqefareni, marTlac<br />

kaxuri mravalJamieriviT sul aRmamsvlelni da winmsrbolni,<br />

axalgazrdulad moxeTqili da afeTqebuli temperamentiT,<br />

gulSi CanCqerebad mozRvavebul simRerebiTa da<br />

leqsmravlobiT~ (agiaSvili 1964: 290).<br />

verafers ver vumatebT!<br />

damowmebani:<br />

abaSiZe 1940: abaSiZe gr. asfurcela. Tb.: saxelgami, 1934 - 1940.<br />

agiaSvili 1964: agiaSvili n. Wabukebi darCnen marad. Tb.:<br />

gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1944.<br />

asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />

saqarTvelo~, 1979.<br />

vaJa-fSavela 1992: vaJa-fSavela. Txzulebani 5 tomad. t. I. Tb.:<br />

gamomcemloba `saqarTvelo~, 1922.<br />

kvaracxelia 2009: kvaracxelia g. werilebi, leqsebi, dialogebi. Tb.:<br />

2009.<br />

Smuliani 1940: Шмульян А. Новые переводы. Из английских поэтов. Роберт<br />

Сауты (1774-1843). Звезда, №1. Л-д: Гослитиздат, 1940.<br />

xinTibiZe 2009: xinTibiZe ak. qarTuli leqsis istoria da Teoria. Tb.:<br />

Tbilisis universitetis gamomcemloba, 2009.<br />

174


leqsmcodneobis sesia akaki xinTibiZis gareSe<br />

2009 wlis 27 maiss SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />

institutSi lado asaTianisadmi miZRvnili leqsmcodneobis<br />

mesame samecniero sesia gaimarTa.<br />

leqsmcodneTa wlevandeli Sekreba gamorCeuli iyo, radgan<br />

mis muSaobaSi ar monawileobda profesori akaki xinTibiZe,<br />

mecnieri, romlis saxelsac ukavSirdeba leqsis kvlevis<br />

calke mimarTulebad gamoyofa da literaturis institutSi<br />

leqsmcodneobis seqtoris Camoyalibeba. mis saxelTanaa dakavSirebuli<br />

Tbilisis saxelmwifo universitetis qarTuli<br />

filologiis fakultetze leqsmcodneobis kursis SemoRebac.<br />

akaki xinTibiZis ormocdaaTwliani samecniero moRvaweoba<br />

srulad iyo dakavSirebuli qarTuli literaturis institutTan.<br />

gardacvalebis win man sakuTari mdidari samecniero<br />

biblioTeka Tavis sayvarel instituts uanderZa.<br />

leqsmcodneTa wlevandeli sesia institutSi akaki xinTibi-<br />

Zis kabinetis gaxsniT daiwyo, sadac ganTavsda mecnieris<br />

biblioTekis mdidari wignadi fondi, moxda misi katalogizacia<br />

da amieridan nebismier mkvlevars SeuZlia, isargeblos<br />

am biblioTekiT. momavalSi, saTanado damuSavebis Semdeg,<br />

aqve iqneba daculi gardacvlili mecnieris arqivic, romlsac<br />

akaki xinTibiZis mowafe, filologiis mecnierebaTa<br />

doqtori Tamar barbaqaZe amuSavebs.<br />

biblioTeka sazeimod gaxsna institutis direqtorma,<br />

profesorma irma ratianma. gaxsnas eswrebodnen gardacvlili<br />

mecnieris ojaxis wevrebi: da-Zma _ profesori elguja<br />

xinTibiZe da medea xinTibiZe da sxvebi. dilis sxdomaze<br />

Tamar barbaqaZem waikiTxa moxseneba _ `akaki xinTibiZe _<br />

lado asaTianis leqsis mkvlevari~, romelic eyrdnoboda<br />

mecnieris vrcel monografiasa _ `qarTuli leqsis istoria<br />

da Teoria~. megobrebma da moswavleebma _ Teimuraz doiaSvilma,<br />

amiran gomarTelma, givi lomiZem, giorgi maxaraZem,<br />

Tengiz svaniZem da sxvebma moigones akaki xinTibiZe. aRniSnes,<br />

rom Tuki arsebobs qarTuli leqsis silaburobis Teoria<br />

(sxva saqmea, ramdenad eTanxmebian an uaryofen mas), Tamamad<br />

SeiZleba iTqvas, rom es Teoria ganaviTara orma pirovnebam<br />

_ giorgi wereTelma da akaki xinTibiZem. wignis kaci iyo,<br />

wigni uyvarda da memkvidreobadac sakuTari Semoqmedeba da<br />

mdidari biblioTeka darCa.<br />

sesiis msvlelobisas, akaki xinTibiZis kidev erTma yofilma<br />

studentma, profesorma marika jiqiam gardacvlili<br />

175


mecnieris axaldastambuli monografia _ `qarTuli leqsis<br />

istoria da Teoria~ Semoitana~. rodesac es wignebi gamoCnda<br />

darbazSi, TiTqos Tavad batonma akakim Semoabija, radgan es<br />

misi cxovrebis mTavari wigni iyoo, _ gamoexmaura am faqts<br />

gamomsvleli Teimuraz doiaSvili. odnav mogvianebiT marika<br />

jiqiam monografiis gamocemis procesze isaubra da mis avtorTan<br />

sakuTari urTierTobac gaixsena. amiran gomarTeli<br />

akaki xinTibiZis xsovnisadmi miZRvnili leqsmcodneobis<br />

samecniero krebulis gamocemis iniciativiT gamovida, rogorc<br />

gamomcemelma, sastambo xarjebi iTava da krebulis<br />

momzadebaSi daxmareba universitetSi baton elguja xinTibiZes,<br />

literaturis institutSi ki galaktionologiis kvleviTi<br />

centris mTavar mecnier TanamSromels levan bregaZes<br />

sTxova. rogorc aRniSna, amiran gomarTels am krebulis<br />

gamocema 1990-iani wlebis dasawyisSi Tavad akaki xinTibiZis<br />

mier momzadebulma aseTive xasiaTi samecniero krebulma<br />

STaagona, saxelwodebiT _`leqsi, mxolod erTi leqsi~.<br />

akaki xinTibiZis Tanaklaselma da bavSvobis megobarma<br />

giorgi maxaraZem skolis wlebi moigona da Tqva, akaki im<br />

mcirericxovanTagani iyo, vinc skolaSive airCia momavali<br />

profesia, Tavidanve gansakuTrebuli siyvaruli hqonda qar-<br />

Tuli literaturis, poeziis, mis mier momzadebul kedlis<br />

gazeTebs sulmouTqmelad velodiT da didi interesiT<br />

vkiTxulobdiTo. sesiis pirveli nawili msaxiobma eldino<br />

saRaraZem daasrula, romelmac aRniSna, rom Zalian eamayeba<br />

akaki xinTibiZis megobrebs Soris moxsenieba da atmosferos<br />

Sesaferad, lado asaTianis `salaRobo~ da batoni akakis<br />

gansakuTrebuli siyvarulis sagani, galaktionis ramdenime<br />

leqsi waikiTxa.<br />

Sesvenebis Semdeg gamarTuli sxdomebi lado asaTians<br />

mieZRvna da mas poetis qaliSvili manana asaTiani eswreboda.<br />

sesiaze damswreebma aTze meti moxseneba moismines poetis<br />

Semoqmedebis Sesaxeb. maT Soris: `lado asaTianis literaturuli<br />

portreti~, `lado asaTianis ena da stili~, `lado<br />

asaTianis strofika~, `lado asaTianis leqsika~, `lado asa-<br />

Tianis riTmis evfonia~, `lado asaTianis galeqsili epistoleebi~,<br />

`lado asaTianis erTi Targmanis Sesaxeb~, `lado<br />

asaTianis Sexeduleba enisa da stilis sakiTxebze~ da sxva.<br />

176<br />

Jurn. `Cveni mwerloba~,<br />

№16(94), 2009 weli, 7 agvisto


sarCevi<br />

ana kalandaZe<br />

sasaflaos gazafxuli....................................................................3<br />

* * *........................................................................................................4<br />

marto Cems irgvliv idga naTeli... .............................................4<br />

akaki xinTibiZe<br />

lado asaTianis saleqso formebi................................................6<br />

akaki xinTibiZe<br />

lado asaTianis riTma....................................................................25<br />

Tamar barbaqaZe<br />

akaki xinTibiZe _ lado asaTianis leqsis mkvlevari...........38<br />

zaza abzianiZe<br />

lado asaTiani (literaturuli portreti) ........................42<br />

Tamar barbaqaZe<br />

lado asaTianis soneti da trioleti.......................................51<br />

levan bregaZe<br />

lado asaTianis galeqsili epistoleebi.................................56<br />

indira gadilia<br />

lado asaTianis yayaCo...................................................................64<br />

manana gelaSvili<br />

`samyaro qviSis marcvalSi~ _ lado asaTianis poeziis<br />

erTi Taviseburebis Sesaxeb.........................................................68<br />

qeTevan enuqiZe<br />

lado asaTianis leqsis bunebisaTvis<br />

(`leqsi axleburi~)..........................................................................74<br />

manana kakabaZe<br />

`Tavganwiruli mxedaris~ tipologiuri aspeqti<br />

lado asaTianis poeziaSi..............................................................86<br />

Tamar lomiZe<br />

aliteracia da paronimiuli atraqcia...................................102<br />

177


irine meliqiSvili<br />

palindromi galaktionTan........................................................106<br />

sofio mujiri<br />

bibliis recefcia qristine lavantis poeziaSi..................114<br />

Tamar paiWaZe<br />

lado asaTianis bediswera: poeturi da pirovnuli...........122<br />

apolon silagaZe<br />

ioane-zosimes akrostiqis versifikaciuli<br />

struqtura.........................................................................................139<br />

nino sozaSvili<br />

lado asaTianis ramdenime leqsis folkloruli<br />

aspeqtebi.........................................................................................144<br />

eduard ugulava<br />

firosmani lado asaTianis poeziaSi.......................................148<br />

Tamila woworia<br />

lado asaTianis riTmis evfonia...............................................154<br />

naira cxvediani<br />

lado asaTianis Sexeduleba enisa da stilis<br />

sakiTxebze.......................................................................................159<br />

marika jiqia<br />

lado asaTianis erTi Targmanis Sesaxeb................................167<br />

leqsmcodneobis sesia akaki xinTibiZis gareSe....................175<br />

178

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!