leqsmcodneoba
leqsmcodneoba
leqsmcodneoba
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />
instituti<br />
<strong>leqsmcodneoba</strong><br />
lado asaTianisadmi miZRvnili leqsmcodneobis<br />
mesame samecniero sesia<br />
(masalebi)<br />
2<br />
literaturis institutis<br />
gamomcemloba<br />
Tbilisi<br />
2009<br />
1
edaqtori<br />
Tamar barbaqaZe<br />
kompiuteruli uzrunvelyofa<br />
TinaTin duglaZe<br />
redaqciis misamarTi: 0108, Tbilisi, 2009<br />
merab kostavas q. 5<br />
© SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti<br />
tel. 99-53-00; E-mail: litinst@litinstituti.ge<br />
daibeWda<br />
ISBN<br />
2
sasaflaos gazafxuli<br />
ana kalandaZe<br />
_ gamixseneben, rogorc nikalas,<br />
da Tbil samares daabijeben.<br />
lado asaTiani<br />
sadme, axlos mzei gaSlis akaciebs<br />
da yvavilni, maT gulmkerdze dafantulni,<br />
movlen SenTan, itireben da qarTuli,<br />
da qarTuli,<br />
`uflis xeliT daxatuli~<br />
sasaflaos qvis kalTaSi dagaZinebs.<br />
da Tu mudam Sen mRerodi tkbili eniT,<br />
sasaflao? sasaflao dumils irCevs.<br />
qari mova, mzec Camova xSirad zeniT<br />
da `Tbil saflavs~ Tvis oqros fexs daabijebs.<br />
me ase mwams, erTi norCi naZvis Ziras<br />
yayaCoSi saukunod CageZina.<br />
CageZina siyvaruliT anaCqrolebs...<br />
ara, lado, aRar movwyvet yayaCoebs...<br />
sikvdili ki ar mosula mgosnis karTan,<br />
aseTia qariSxlian sulis bolo...<br />
firosmani? firosmanic mova, raTa<br />
Sens sevdian, `Tbil samares~ eamboros.<br />
muq lurj caze mterdisferi nisli curavs<br />
brwyinven cvarni, cremlebiviT cimcimeben...<br />
sasaflaos nakadulze Camosulan<br />
`namkaSuris wisqvilebi~...<br />
mze, Camova, qvis Zeglebze sxivebs daRvris-<br />
qvis Zeglebze, JamTa svliT rom daRarulan...<br />
ca irxeva, viT erekles bairaRi,<br />
da naZvebi `nafiqraliT dafarulan~.<br />
sasaflaos gazafxulic warmtacia,<br />
ros yayaCo Zvel lodebTan tans aiyris...<br />
sadme, axlos, yvavils gaSlis akacia<br />
yvavils gaSlis da gulmkerdze gadaiyris.<br />
3
4<br />
* * *<br />
guSindel dResaviT maxsovs lado asaTianis poeziasTan<br />
Cemi pirveli Sexvedra. leqcia gagvicda da biblioTekaSi<br />
avedi, universitetis pirveli korpusis mesame sarTulze<br />
rom iyo. romeliRac Jurnalis gamotanas vapirebdi, rom iqve<br />
viRacis mier dabrunebul wigns movkari Tvali — lado<br />
asaTianis leqsebi aRmoCnda. gansakuTrebiT momxvda gulze<br />
striqonebi: `es ra uSreti cecxliT dambuge, pirs marideben<br />
qaliSvilebi~... sakmarisi aRmoCnda CemTvis es SemTxveva, rom<br />
Seqmniliyo ladosadmi miZRvnili Cemi leqsi _ `sasaflaos<br />
gazafxuli~. leqsi 1946 wlis 12 Tebervals daiwera, bolo,<br />
damamTavrebel kursze viyavi. Sinaurebis TxovniT ukve<br />
varCevdi baton dimitri benaSvilTan gasagzavn leqsebs,<br />
vinaidan im wels dawerili bolo, axali leqsi es iyo, am<br />
leqsiT gavxseni is saerTo rveuli, romelic ukve erTi Tvis<br />
Semdeg, martSi pativcemuli kritikosis magidaze iyo.<br />
marto Cems irgvliv idga naTeli...<br />
(wakiTxulia lado asaTianis dabadebis<br />
70 wlisTavisadmi miZRvnil saRamoze<br />
1988 wlis 25 ianvars)<br />
lado asaTianis striqonebi, marTlac, mxolod `soflis<br />
samduraviT~ unda yofiliyvnen metwilad gaJRenTilni da<br />
gajerebulni. poeti ki `saqarTvelos Zlierebis~ mRaRadebeli<br />
da mSobeli eris didsulovnad sikeTis msurveli iyo.<br />
aki ambobda kidec, _ `samSoblosadmi locvebi am cisfer<br />
wignSi Cavwere~-o.<br />
lado asaTianma sakuTari tkivilebi keTilSobili ieriT<br />
Seiyvana poeziaSio, _ werda simon Ciqovani. swored es `ke-<br />
TilSobili ieri~ axlavs `sakuTar tkivilebze~ amozrdil<br />
asaTianiseul am striqonebsac _ `rogor ar minda, Cems si-<br />
Wabukes daaCndes Seni Savi Crdilebi! es ra uSreti cecxliT<br />
dambuge, pirs marideben qaliSvilebi!~. aqac, am striqoneb-<br />
Sic xom mxolod sicocxlis sagalobeli JRers, oRond ufro<br />
Zlierad, ufro xmamaRla, ufro TavdaviwyebiT?!
amboben, gasresili yvavili ufro mZafr surnels gamoscemso.<br />
albaT, amitom Tu momxvda gulze `adre wasuli kacis<br />
fiqrebi~ misi poeziis pirvelgacnobisTanave... es iyo 1946<br />
wels. gulze momxvdnen da meyseulad STamagones poetisadmi<br />
miZRvnili leqsi _ `sasaflaos gazafxuli ~. es leqsi TebervalSi<br />
daiwera da im wels dawerili erT-erTi bolo leqs-<br />
Tagani gaxldaT. swored amitom am axali leqsiT gavxseni<br />
leqsebis is rveuli, romelic erTi Tvis Semdeg, martis bolos,<br />
ukve didi samsjavrosaken ikvlevda gzas.<br />
krebuls, romliTac pirvelad veziare lado asaTianis<br />
poezias, amSvenebda poetis Zalze STamagonebeli portreti,<br />
romelic lado gudiaSvilis jadosnuri kalmiT iyo Sesrulebuli.<br />
wigni ixsneboda simon Ciqovanis Sesavali sityviT.<br />
lado asaTians piradad ar vicnobdi, Tvalic ki arasodes<br />
ar momikravs misTvis da arc erTi misi fotosuraTi manamde<br />
ar menaxa. STamagonebeli-meTqi, didi qarTveli mxatvris,<br />
lado gudiaSvilis, mier Sesrulebul portretze SemTxveviT<br />
ar miTqvams, _ poetis am didebulma xatebamac, romelsac<br />
pirvelad vxedavdi, aranakleb imoqmeda Cemze da manac<br />
didi biZgi misca maSin Cems STagonebas.<br />
marto Cems irgvliv idga naTelio, winaswarmetyvelurad<br />
werda lado asaTiani. mis did saxels WeSmaritad adgas is<br />
maradiuli naTeli, rasac xalxis siyvaruli hqvia.<br />
1988<br />
5
6<br />
lado asaTianis saleqso formebi<br />
akaki xinTibiZe<br />
lado asaTianis TxzulebaTa versifikaciuli cnobari —<br />
sazomebis, gariTmvis sistemebis, strofikisa da, aqedan gamomdinare,<br />
saleqso formebis mixedviT — aseT suraTs<br />
iZleva: 114 leqsi da 2 poema dawerilia 27 sazomiT, gariTmvis<br />
17 xerxiTa da strofikis 7 saxeobiT, rac 59 saleqso formas<br />
Seadgens. sazomebs Soris yvelaze xSiria cezuriT Suaze<br />
gayofili aTmarcvledi (5/5), gariTmvis sistemebs Soris _<br />
jvaredini riTma (abab), xolo strofikidan — katreni (oTxstriqoniani<br />
strofi).<br />
sazomTa umravlesoba izosilaburia — eqvsmarcvledidan<br />
dawyebuli ocmarcvledis CaTvliT. ar gvxvdeba 13 da 15marcvledebi<br />
da, cxadia, 17-19-marcvledebi, rasac qarTuli<br />
metrika, Cveulebrivad, ar icnobs. heterosilabur sazomTa<br />
raodenoba Svids Seadgens. TiTo nimuSis saxiTaa verlibri<br />
da narevi leqsi.<br />
es mSrali statistika bevrs arafers gveubneba, Tumca<br />
unda iTqvas, rom TxzulebaTa raodenobasTan mimarTebaSi<br />
saleqso formaTa raodenoba sakmaod soliduria, rac imis<br />
Sedegia, rom TxzulebaTa didi nawili ori an ramdenime saleqso<br />
formiTaa dawerili, rom araferi vTqvaT poema<br />
`kolxidaze~, romelic 8 saleqso formas Seicavs; patara<br />
leqsSi `mec miyvarda~ gariTmvis oTxi sistema da strofis<br />
ori saxeobaa, xolo robert souTis `lodoris CanCqeris~<br />
Targmani, TiTqosda, CanCqeris mravalxmianobis Sesabamisad,<br />
versifikaciulad Zalze mravalferovania: oTxi sazomi, gariTmvis<br />
sami sistema da strofikis, aseve, sami saxeoba (saintereso<br />
iqneboda misi Sedareba originalis versifikaciasTan!).<br />
sazomi 5/5 axal da uaxles poeziaSi Zalze gavrcelebulia<br />
da misi sixSire moulodneli ar aris. nakleb mosalodneli<br />
iyo 16-marcvliani dabali Sairis formaTa siuxve (13),<br />
rac im dros xmarebidan gamosul metrad iTvleboda. aseve,<br />
TvalSi sacemia mrCobledebisa da, saerTod, ortaepiani<br />
strofebis didi raodenoba. `basianis brZola~ _ TiTqmis<br />
300-striqoniani poema, mTlianad mrCobledebiT aris dawerili.<br />
baraTaSvilis Semdeg mrCoblediT ase gatacebuli sxva<br />
poeti ar gvyolia. gariTmvis xerxi aa bevriT naklebi ar aris<br />
jvaredin riTmaze.
zogjer mrCobledebSi samtaepedia Casmuli:<br />
hei, Zmobilo, Sexede, ramdeni yayaCo gaSlila,<br />
rac ufliscixes gamovcdiT, ufro da ufro gaxSirda;<br />
mindvrebs, gorakebs, ferdobebs efineba da edeba,<br />
gzaSi yayaCos Sexvedra sikeTed dagvebedeba;<br />
sul axalgazrda viqnebiT, guli ar dagviberdeba.<br />
(`qarTlis gzaze~)<br />
Semdeg isev mrCobledebia.<br />
leqsSi `saqarTvelo iyo maTi saocnebo saxeli~, romelic<br />
mrCobledebiTaa dawerili, sami samtaepiani strofia.<br />
lado asaTianis dros evropidan Semosul myar saleqso<br />
formebs aRar mimarTavdnen, am fonze yuradRebas imsaxurebs<br />
`rusTavelis samare~, romelic tipuri trioletia rva<br />
taepiT, romlis I, IV da VII taepebi urTierTidenturia,<br />
pirveli-ori taepis boloSi ganmeorebiT da ori riTmiT<br />
(abaaabab).<br />
cal-calke 5/5-is, abab-s da katrenis sixSiris Sedegia,<br />
rom es saleqso forma TxzulebaTa naxevars Seadgens.<br />
saleqso formaTa Semadgeneli triadidan mTavari da<br />
ZiriTadi metria, sazomi. igi Txzulebis versifikaciuli<br />
RerZia da pirdapiri mimarTeba aqvs mis SinaarsTan, JanrTan,<br />
saerTod, Txzulebis xasiaTTan.<br />
ra da ra sazomebiTaa dawerili poetis Sedevrebi?<br />
pirobiTad SevarCieT 14 saukeTeso leqsi da 1 poema, 15<br />
nawarmoebSi rva sxvadasxva sazomia gamoyenebuli, romelTa<br />
umetesoba naklebad gavrcelebulia. axali, gamorCeuli<br />
azri da gancda poets axali, misTvis iSviaTi sazomisken<br />
ubiZgebs.<br />
mware amonakvnesi `rusTavelis prospeqtze siaruli~ narevi<br />
metriTaa Sesrulebuli. erTmaneTs enacvlebian heterosilaburi<br />
sazomebi: 33/33 da 52; 33/4 da 52, 5/6 da 52. leqsi<br />
1941 welsaa dawerili, roca poeti mZime seniT iyo Sepyrobili<br />
da mwyobri musika misi ganwyobis ekvivalenti ver<br />
iqneboda.<br />
`bardnala~ sofelSi gatarebuli bavSvobis mogonebaa da<br />
xalxuri 5/3-is formiTaa dawerili, rasac poeti iSviaTad<br />
mimarTavs.<br />
7
`basianis brZola~ siuJetiani poemaa, saqarTvelos gmiruli<br />
istoriis erT epizods Seexeba da misTvis Sesaferia<br />
grZeli rusTveluri sazomi 53/53.<br />
gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia `salaRobos~ metri.<br />
Tu ar CavTvliT pirvel-or da bolo-or strofs, romlebic<br />
gamocalkevebulia, rogorc leqsis Sinaarsidan, ise formidan<br />
da, marTlac rom, salaRobo dasawyisi da dasasrulia,<br />
`salaRobo~ dawerilia lado asaTianisTvis erTaderTi da<br />
qarTul metrikaSi naklebad cnobili formiT — 4/4/4: `saqar-<br />
Tvelos Zlierebas gaumarjos~.<br />
poetis biografis, nika agiaSvilis TqmiT, am leqsisTvis<br />
aleqsandre sajaias `asaTianuri~ uwodebia. am saTauriTaa<br />
igi Sesuli poetis TxzulebaTa avtograful krebulSic.<br />
axali saleqso formisTvis aucilebelia an sazomis, an<br />
erTdroulad, strofikisa da gariTmvis xerxis siaxle. katreni<br />
da jvaredini riTma ki, romliTac `salaRoboa~ Sesrulebuli,<br />
qarTul versifikaciaSi siaxles ar warmoadgens.<br />
aleqsandre sajaias, cxadia, mxedvelobaSi eqneboda sazomi —<br />
Tormetmarcvledis sammuxliani forma (4/4/4), romelic im<br />
dros gavrcelebuli ar iyo. magram am metruli formis<br />
saTave ufro adrindel TariRebSia, kerZod, aleqsandre<br />
abaSelis leqsSi `mze amodis~, romelic 1916 welsaa dawerili,<br />
agreTve, galaktionis leqsebSi.<br />
davarqmevT Tu ara `salaRobos~ `asaTianurs~, amiT misi<br />
Rirseba ar mcirdeba. Tavisi originaluri patriotuli gaazrebiTa<br />
da gancdiT, Tavisi moxdenili metruli wyobiT, da<br />
mdidruli, musikaluri riTmebiT, `salaRobo~ qarTul<br />
poeziaSi erT-erTi gamorCeuli leqsia. lado asaTiani, pirvel<br />
yovlisa, `salaRobos~ avtoris saxeliT unda iqnas<br />
moxseniebuli.<br />
8
№№ Txzuleba<br />
lado asaTianis saleqso formebi<br />
(versifikaciuli cnobari)<br />
1979 w. erTtomeulis mixedviT<br />
gamocemis<br />
gverdi<br />
sazomi<br />
gariTmvis<br />
sistema<br />
strofika<br />
cxrili 1<br />
1 2 3 4 5 6 7<br />
1 Cemi qveynis<br />
oqroyana<br />
41 44/<br />
44<br />
aa.aaa<br />
aaaaa<br />
2 Cemi samSoblo aabb,<br />
aaabb<br />
mrCobledi<br />
samtaepedi,<br />
xuTtaepedi<br />
katreni,<br />
xuTtaepedi<br />
3 *** zeviT ca 43 53/ abab katreni<br />
mxuravs<br />
53<br />
4 iliasadmi abab; katreni,<br />
ababab 6-taepedi<br />
5 Tebervlis<br />
dila<br />
6 leqsebidan:<br />
`Zveli da axali<br />
quTaisi~<br />
SeniSvna<br />
Sua<br />
riTma,<br />
SidariTma,Sedgenili<br />
riTma<br />
SidariTma <br />
Sedgenili<br />
riTma<br />
45 5/5 aa ortaepedi Sedgenili<br />
riTma;<br />
5/5,<br />
SidariTma,<br />
refreni<br />
46 5/5 abab;<br />
ababab<br />
7 puSkini CemTan 49 5/4/<br />
5<br />
abab;<br />
ababab<br />
katreni,<br />
6-taepedi<br />
katreni,<br />
6-taepedi<br />
8 mosagonari abab katreni,<br />
Sedgenili<br />
riTma,<br />
SidariTma <br />
Sedgenili <br />
Sedgenili<br />
9
9 espanel<br />
megobrebs<br />
10 *** mec miyvarda<br />
gogona<br />
10<br />
50 5/5 abab,<br />
52 5/5 abab,<br />
xaxa<br />
xaxaxa<br />
11 rusTavelis 59 5/4/ abaaab<br />
samare<br />
5 ab<br />
12 Sen 60 5/5 abab<br />
13 erTi saRamo<br />
afxazeTSi<br />
14 Zveli<br />
dRisaTvis<br />
63 5/5 abab<br />
15 eZaxis 64 5/5 abab;<br />
xaxa<br />
16 oda venaxs 66 53/<br />
53<br />
katreni Sedgenili<br />
katreni, Sedgeni-<br />
6-taepedi li<br />
8-taepedi trioleti<br />
katreni<br />
61 5/5 abab katreni Sedgenili<br />
aaaaa;<br />
aa<br />
aaaaaa;<br />
aaa<br />
katreni<br />
katreni riTmis<br />
Cavardna<br />
5-taepedi,<br />
mrCobledi,<br />
3-taepedi,<br />
6-taepedi<br />
17 sparsel asuls 67 5/5 abab katreni<br />
18 beberi ZaRli 69 5/4/<br />
5<br />
abab katreni<br />
19 sizmradnaxuli 70 5/5 abab katreni<br />
20 svaneTSi wadiT,<br />
mgosnebo<br />
71 53/<br />
53<br />
aaaa;<br />
aaa<br />
21 albomidan 72 5/5 abab;<br />
aa<br />
aaaaaa<br />
22 Tavadis qals 74 5/4/<br />
5<br />
23 ***me miyvars, 76 5/5 aa;<br />
roca<br />
xaxa<br />
24 me, fSavela da<br />
agiaSvili<br />
25 SevCenkos<br />
samSobloSi<br />
katreni<br />
3-taepedi<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
mrCobledi<br />
abab katreni<br />
ortaepedi<br />
katreni<br />
Sedgenili<br />
Sedgeni<br />
li<br />
Sedgenili<br />
77 5/5 abab katreni Sedgenili<br />
79 5/4/<br />
5<br />
abba;<br />
aa<br />
katreni<br />
ortaepedi<br />
26 sizmari 80 5/5 abab; katreni<br />
Sedgenili
27 lxini<br />
kaxelebTan<br />
28 lxini kaxeTSi<br />
da<br />
sadRegrZeloeb<br />
i<br />
29 1938 wlis 14<br />
ivlisi<br />
aa ortaepedi<br />
82 5/5 abab katreni<br />
83 53/<br />
53<br />
44/<br />
44<br />
85 ver<br />
lib<br />
ri<br />
aa;<br />
aaaa;<br />
aaa<br />
mrCobledi<br />
katreni<br />
3-taepedi<br />
30 babuaCemi 87 5/5 abab katreni<br />
31 1938 weli, 3<br />
Tebervali<br />
88 5/5 abab katreni<br />
32 dasvenebis dRe 89 5/5 abab katreni,<br />
5-taepedi,<br />
6-taepedi<br />
33 fSavuri balada 90 5/5;<br />
5/3<br />
34 maxarebs Tqveni<br />
Cangis wkriali<br />
35 me vinatrebdi<br />
36 nikoloz<br />
baraTaSvilisad<br />
mi<br />
37 warwera<br />
baraTaSvilis<br />
wignze<br />
abab;<br />
ababb<br />
xaxaxa<br />
katreni<br />
93 5/5 abab katreni<br />
Sedgenili,<br />
calke<br />
striqo-<br />
ni<br />
erTi<br />
riTma<br />
aa<br />
SidariTma<br />
94 5/5 abab katreni Sedgenili<br />
96 5/4/<br />
5<br />
abab katreni<br />
97 4/4<br />
da<br />
42<br />
4<br />
da<br />
4/4<br />
2<br />
abab;<br />
xaxa<br />
katreni<br />
38 soflisaken 98 5/3 abab katreni<br />
39 leCxumuri<br />
Semodgomis<br />
saRamoebi<br />
99 5/5 abab katreni<br />
11
40 wisqvili<br />
41 1939 wlis<br />
zamTari<br />
42 rusTavelis<br />
prospeqti<br />
43 saqarTvelo iyo<br />
maTi saocnebo<br />
12<br />
saxeli<br />
44 guramiSvilis<br />
Civili<br />
45 im silamazes<br />
warsuls<br />
46 warwera<br />
suraTze<br />
100 5/5 abab katreni<br />
101 5/5 abab katreni<br />
102 5/5 abab katreni<br />
103 44/<br />
43<br />
aaaa;<br />
aa aaa<br />
katreni,<br />
ortaepedi,<br />
3-taepedi<br />
105 5/5 abab katreni<br />
107 5 2 abab katreni<br />
108 5/5 xaxa katreni<br />
Sedgenili<br />
47 albomidan 109 5/5 abab katreni Sedgeni<br />
li<br />
48 oTxi usaTauro 111 5/5; abab katreni teqstua<br />
4/4<br />
da<br />
42<br />
ababx 5-taepedi luri<br />
49 ar vici, ase ram 113 5/5 abab katreni Sedgeni<br />
Semayvara<br />
li<br />
50 saqarTveloSi<br />
51 kalmaxebi<br />
sasoflosameurneo<br />
gamofenaze<br />
52 krwanisis<br />
yayaCoebi<br />
114 5/5 abab katreni<br />
115 5/5 abab katreni<br />
117 53/<br />
53<br />
53 bardnala 118 5/3 abab;<br />
aa<br />
54 cageris<br />
bazroba<br />
55 anderZi<br />
120 5/4/<br />
5<br />
aa; aaa katreni<br />
3-taepedi<br />
katreni,<br />
2-taepedi<br />
abab katreni<br />
123 5/5 abab katreni Sedgeni<br />
li
56 ***gimzer da<br />
mjera<br />
57 galaktions<br />
58 nadirobis<br />
Semdeg<br />
59 Tqven<br />
geubnebiT,<br />
Zmebo, mgosnebo<br />
60 cixis sizmari<br />
61 veriko<br />
anjafariZe<br />
62 gaifiqreb da<br />
gamixardeba<br />
124 5/5 abab katreni Sedgeni<br />
li<br />
126 5/5 abab katreni<br />
127 nar<br />
evi<br />
33/<br />
33<br />
abab;<br />
aa<br />
129 5/5 xaxa;<br />
abab<br />
130 44<br />
da<br />
42<br />
132 5/5 xaxa;<br />
abab<br />
63 salaRobo 136 55/<br />
55;<br />
4/4;<br />
4/4/<br />
4;<br />
katreni narevi<br />
sazomi,<br />
stro-<br />
fika,<br />
teqstologia<br />
katreni<br />
abab katreni Sedgenili<br />
134 5/5 abab katreni<br />
5/3<br />
aaaa;<br />
xaxa;<br />
abab<br />
katreni Sedgenili<br />
katreni Sedgenili<br />
64 yayaCo 138 5/3 xaxa katreni gauriTmavistriqonebi<br />
65 gzaSi 139 4/4<br />
3<br />
66 qarTlis gzaze 140 53/<br />
53<br />
67 a. v. 141 5/5 aa;<br />
abab<br />
ababb<br />
68 vaJa-fSavelas<br />
naambobi<br />
abab katreni Sedgenili<br />
aa; aaa mrCobledi<br />
samtaepedi<br />
katreni,<br />
ortaepedi,<br />
5-taepedi<br />
143 5/5 abab katreni Sedgenili<br />
13
69 wvimaSi<br />
70 firosmanis<br />
megobrebTan<br />
71 firosmanis<br />
duqani<br />
72 simRera<br />
Tbilisze<br />
73 kafe rionis<br />
pirad<br />
14<br />
145 5/5 abab katreni<br />
147 5/4/<br />
5<br />
149 5/5 abab;<br />
xaxa<br />
151<br />
4/4;<br />
44/<br />
44<br />
abab katreni<br />
xaxa;<br />
aaaa;<br />
aaa<br />
katreni droda<br />
dro<br />
narevi<br />
strofika<br />
da<br />
riTma,<br />
SidariTma,Sedgenili<br />
katreni<br />
153 5/5 abab katreni<br />
74 leninis tomi 155 5/5 abab katreni<br />
75 qarTvel<br />
cxenosans<br />
157 53/<br />
53<br />
76 sasaflao 158 44/<br />
44<br />
77 papiCemis<br />
leqsebidan<br />
78 ***vidre<br />
sikvdili<br />
79 ***abasTumanSi<br />
patara galia<br />
80 ***rogor ar<br />
minda...<br />
160 5/5 abab;<br />
aa<br />
161 5/4/<br />
5<br />
162 33/<br />
33<br />
da<br />
33 3<br />
163 5/5 aa;<br />
abab<br />
aa mrCobledi riTma<br />
gadadis<br />
strofidan<br />
strofSi<br />
aabb katreni Sedgenili<br />
katreni;<br />
ortaepedi<br />
Sedgenili<br />
abab katreni Sedgenili<br />
abab katreni 5/6 da<br />
333<br />
ortaepedi;<br />
katreni<br />
teqstologia
81 abasTumani 164 5/5 abab;<br />
aa<br />
82 warwera wignze 165 5/3 abab;<br />
xaxa<br />
83 ucnobi poetis<br />
rveulidan<br />
167 5/5 abab;<br />
aa<br />
84 sarwyuli 169 53/<br />
53<br />
85 warwera erTi<br />
samaris qvisa<br />
86 ***rusTavelis<br />
prospeqtze<br />
siaruli<br />
87 manana<br />
orbelianis<br />
suraTze<br />
88 ivane<br />
javaxiSvilisad<br />
mi<br />
89 namkaSuris<br />
wisqvilebi<br />
90 pirveli<br />
mWedlebi<br />
91 axali wlis xma<br />
92 ori saaxalwlo<br />
93 ***am xeivanSi<br />
94 jaxievis<br />
javSnosani<br />
katreni;<br />
ortaepedi<br />
katreni<br />
katreni,<br />
ortaepedi<br />
aa mrCobledi<br />
170 5/5 abab katreni<br />
171 33/<br />
33<br />
da<br />
52<br />
172 53/<br />
52<br />
173 5/4/<br />
5<br />
SidariTma <br />
SidariTma;<br />
kiburi<br />
abab katreni 33/4 da<br />
52<br />
5/6 da 52<br />
aa; aaa 2-taepedi,<br />
3-taepedi<br />
abab katreni<br />
175 5/5 abab katreni<br />
177 53/<br />
53<br />
178 53/<br />
53<br />
179 43/<br />
43,<br />
55/<br />
55<br />
SidariTma,<br />
SuariTma<br />
aa mrCobledi Sedgenili<br />
aa mrCobledi<br />
aa mrCobledi Sedgenili<br />
181 5/5 abab katreni Sedgenili<br />
182 5/5 abab katreni Sedgenili<br />
15
95 aspinZa 183 53/<br />
53<br />
96 qarTveli<br />
oqrosmaZiebleb<br />
is simRera<br />
97 gulbaaT<br />
WavWavaZe<br />
98 cxra Zma<br />
xerxeuliZe<br />
99 qarTuli ena<br />
16<br />
186 5/5;<br />
5/5<br />
da<br />
5<br />
189 5/4/<br />
5<br />
191 53/<br />
53<br />
192 42/<br />
42<br />
100 kolxida (poema) 195 4/4<br />
da<br />
43<br />
5/5<br />
da<br />
52<br />
101 basianis brZola 217 53/<br />
53<br />
102 Cven kvlav<br />
movediT<br />
103 pirveli dRe<br />
skolaSi<br />
aa; aaa mrCobledi<br />
samtaepedi<br />
abab;<br />
aa<br />
abab;<br />
aa<br />
katreni<br />
ortaepedi<br />
katreni<br />
ortaepedi<br />
SuariTma<br />
Sedgenili,SidariTma <br />
Sedgenili <br />
omonimurigauriTmavistriqoni<br />
aa mrCobledi SidariTma<br />
aa mrCobledi SidariTma<br />
abab;<br />
xaxaxa<br />
; aa;<br />
xaxa;<br />
aaa<br />
aa;<br />
aaaa<br />
katreni,<br />
6-taepedi,<br />
2-taepedi,<br />
3-taepedi<br />
mrCobledi<br />
katreni<br />
Sedgenili<br />
riTma,<br />
kiburi,<br />
SidariTma <br />
SidariTma,Sedgenili,<br />
teqstSi<br />
Secdomaa<br />
227 5/5 abab katreni Sedgenili<br />
228 5/3 xaxa;<br />
abab<br />
xaxaxa<br />
xa<br />
104 Semodgoma 230 4/3 xaxa;<br />
aaaa<br />
xaaaaa<br />
xa<br />
katreni<br />
8-taepedi<br />
katreni<br />
8-taepedi
105 simRera 231 5/5 abab<br />
ababxb<br />
106 mzias banakSi<br />
miuxaria<br />
107 saubari wiTel<br />
yelsaxvevze<br />
108 erTis<br />
Tavgadasavali<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
233 5/5 abab katreni<br />
234 44<br />
da<br />
42<br />
xaxaxa<br />
; xaxa<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
237 4/4 xaxa katreni<br />
109 gazafxulda 240 4/4 xaxa;<br />
abab<br />
110 norCi<br />
fizkulturele<br />
bis simRera<br />
242 44<br />
da<br />
43<br />
xaxa katreni<br />
111 dalis mamali 243 4/4 xaxa katreni<br />
112 ***yvela<br />
suldgmuli<br />
(Targmani)<br />
113 simRera-elva<br />
(Targmani)<br />
114 Cemi simRera<br />
(Targmani)<br />
115 lodoris<br />
CanCqeri<br />
(Targmani)<br />
116 simRera<br />
mebrZol<br />
cvlaze<br />
(Targmani)<br />
247 5/5 abab katreni<br />
249 5/2;<br />
5/3<br />
251 5/4/<br />
5<br />
252 5/5;<br />
33,<br />
333;<br />
33/<br />
33<br />
254 42/<br />
42<br />
xaxa;<br />
abab<br />
SidariTma<br />
katreni SidariTma<br />
katreni 5/5, 333<br />
abab katreni Sedgenili<br />
aa;<br />
abab<br />
aaa<br />
katreni<br />
2-taepedi,<br />
3-taepedi<br />
aa;aaa 2-taepedi,<br />
3-taepedi<br />
4/4<br />
SidariTma,Sedgenili,<br />
42/42 da<br />
42<br />
17
18<br />
saZieblebi<br />
sazomebi<br />
cxrili 2<br />
№№ sazomi Txzuleba sixSire<br />
TxzulebaTa<br />
mixedviT<br />
1. 3 3<br />
115<br />
1<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
10.<br />
11.<br />
12.<br />
13.<br />
14.<br />
15.<br />
16.<br />
4 3<br />
5 2<br />
5 3<br />
4 4<br />
5/5<br />
3 3 3<br />
5/4/5<br />
44/44<br />
53/53<br />
4/43<br />
4/4/4<br />
44/43<br />
33/33<br />
42/42<br />
53/52<br />
10, 104<br />
45,113<br />
33, 38, 53, 63, 64, 82, 103<br />
63, 100, 108, 109, 111<br />
3, 4, 6, 7, 9, 12-15, 17, 19, 21, 23,<br />
24, 26, 27, 30, 35, 39-42, 44, 46,<br />
47, 48-51, 55-57, 59, 61, 62, 67-<br />
69, 71, 73, 74, 77, 80, 81, 85, 89,<br />
93, 94, 100, 102, 105, 106, 112,<br />
115<br />
104, 115<br />
5, 8, 11, 18, 22, 25, 36, 54, 78, 88,<br />
97, 114<br />
1, 28, 72, 76<br />
2, 16, 20, 28, 52, 66, 75, 84, 90,<br />
91, 95, 98, 101<br />
65<br />
63<br />
43<br />
58, 115<br />
99, 116<br />
87<br />
2<br />
2<br />
7<br />
5<br />
53<br />
2<br />
12<br />
4<br />
13<br />
1<br />
1<br />
1<br />
2<br />
2<br />
1
17.<br />
18.<br />
19.<br />
20.<br />
21.<br />
22.<br />
23.<br />
24.<br />
25.<br />
26.<br />
27.<br />
43/43<br />
55/55<br />
4/4 da 42<br />
4 da 4/42<br />
4/4 da 43<br />
5/5 da 5<br />
5/5 da 52<br />
33/33 da 333<br />
33/33 da 52<br />
narevi<br />
verlibri<br />
92<br />
63, 92<br />
37, 48, 60, 100, 107<br />
37<br />
100, 110<br />
96<br />
100<br />
79<br />
86<br />
58<br />
29<br />
1<br />
2<br />
5<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
19
№№ gariTmvis<br />
sistema<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
10.<br />
11.<br />
12.<br />
13.<br />
14.<br />
15.<br />
16.<br />
17.<br />
20<br />
aa<br />
aaa<br />
axa<br />
aaaa<br />
aabb<br />
abab<br />
xaxa<br />
abba<br />
aaxa<br />
aaaaa<br />
aaaaaa<br />
ababb<br />
xaxaxa<br />
xaxaxaxa<br />
xaaaaaxa<br />
ababxb<br />
ababx<br />
gariTmvis sistema<br />
cxrili 3<br />
Txzuleba sixSire<br />
TxzulebaTa<br />
mixedviT<br />
1, 5, 16, 21, 25, 26, 28, 43, 52, 53, 58,<br />
66, 67, 75, 77, 80, 81, 84, 87, 90, 92,<br />
95, 96, 97-101, 107, 115, 116 32<br />
1, 2, 16, 20, 28, 43, 52, 66, 72, 87, 95,<br />
100, 116<br />
45,113<br />
103<br />
20, 28, 43, 72, 101, 194<br />
2<br />
3, 4, 6-10, 12-15, 17-19, 21, 22, 24,<br />
26, 30-42, 44, 45, 47-51, 53-65, 67-<br />
71, 73, 74, 77-83, 85, 86, 88, 91, 93,<br />
94, 96, 97, 101, 102, 103, 105, 106,<br />
109, 112-115<br />
10, 15, 23, 37, 46, 59, 61, 63, 64, 71,<br />
82, 100, 103, 108-111, 113<br />
25<br />
10<br />
1, 16<br />
16, 21<br />
33, 61<br />
33, 100<br />
103<br />
104<br />
105<br />
48<br />
13<br />
1<br />
6<br />
5<br />
71<br />
18
strofika<br />
cxrili 4<br />
№№ strofika Txzuleba sixSire<br />
TxzulebaTa<br />
mixedviT<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
ortaepedi<br />
mrCobledi<br />
samtaepedi<br />
katreni<br />
xuTtaepedi<br />
eqvstaepedi<br />
rvataepedi<br />
21, 23, 25, 26, 43, 53, 67, 77,<br />
80, 81, 83, 87, 96, 97, 100,<br />
115, 116<br />
1, 6, 28, 60, 75, 90-92, 98, 99,<br />
101<br />
1, 16, 20, 28, 43, 52, 87, 95,<br />
100, 115, 116<br />
1-10, 12-15, 17-65, 67-74, 76-<br />
83, 85, 86, 88, 89, 93, 94, 96,<br />
97, 100-115<br />
2, 16, 33, 48, 67<br />
4-7, 10, 16, 21, 33, 100, 105<br />
11, 103, 104<br />
17<br />
12<br />
11<br />
78<br />
5<br />
9<br />
3<br />
21
№<br />
№<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
10.<br />
11.<br />
12.<br />
13.<br />
14.<br />
15.<br />
16.<br />
17.<br />
18.<br />
19.<br />
20.<br />
22<br />
sazomi gariTmvis<br />
sistema<br />
3 3<br />
aa<br />
4 3<br />
4 3<br />
4 3<br />
4 3<br />
4 3<br />
4 3<br />
5 2<br />
5 2<br />
5/3<br />
5/3<br />
5/3<br />
5/3<br />
5/3<br />
4/4<br />
4/4<br />
4/4<br />
4/4<br />
3 3 3<br />
5/5<br />
abab<br />
xaxa<br />
aaxa<br />
xaxaxa<br />
aaaa<br />
xaaaaaxa<br />
abab<br />
xaxa<br />
xaxaxa<br />
abab<br />
aa<br />
xaxa<br />
xaxaxaxa<br />
xaxa<br />
xaxaxa<br />
abab<br />
aaa<br />
aa<br />
abab<br />
gariTmvis sistema<br />
cxrili 5<br />
strofika Txzuleba sixSire<br />
ortaepedi<br />
katreni<br />
katreni<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
katreni<br />
8-taepedi<br />
katreni<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
katreni<br />
2-taepedi<br />
katreni<br />
8-taepedi<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
katreni<br />
3-taepedi<br />
2-taepedi<br />
katreni<br />
115<br />
10<br />
10, 104<br />
10<br />
10<br />
104<br />
104<br />
45,113<br />
113<br />
33<br />
38, 53, 103<br />
53<br />
63, 64, 103<br />
103<br />
63, 100, 108,<br />
109, 111<br />
100<br />
100, 109<br />
100<br />
115<br />
3, 4, 6, 7, 9, 12-<br />
15, 17, 19, 21,<br />
24, 26, 27, 30-35,<br />
1<br />
1<br />
2<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
2<br />
1<br />
1<br />
3<br />
1<br />
3<br />
1<br />
5<br />
1<br />
2<br />
1<br />
1
21.<br />
22.<br />
23.<br />
24.<br />
25.<br />
26.<br />
27.<br />
28.<br />
29.<br />
30.<br />
31.<br />
32.<br />
33.<br />
34.<br />
35.<br />
36.<br />
37.<br />
38.<br />
5/5<br />
4/43<br />
4/4/4<br />
33/33<br />
33/33<br />
42/42<br />
5/4/5<br />
5/4/5<br />
5/4/5<br />
43/43<br />
53/53<br />
53/52<br />
53/53<br />
53/53<br />
53/53<br />
53/53<br />
53/53<br />
53/53<br />
xaxa<br />
abab<br />
abab<br />
aa<br />
abab<br />
aa<br />
aa<br />
abab<br />
abcacbab<br />
aa<br />
aa<br />
aaa<br />
aabb<br />
aaaa<br />
aa<br />
aaabb<br />
aaa<br />
aaaaa<br />
katreni<br />
katreni<br />
katreni<br />
2-taepedi<br />
katreni<br />
mrCobledi<br />
2-taepedi<br />
katreni<br />
8-taepedi<br />
mrCobledi<br />
2-taepedi<br />
3-taepedi<br />
katreni<br />
katreni<br />
mrCobledi<br />
5-taepedi<br />
3-taepedi<br />
5-taepedi<br />
39-42, 44, 47-51,<br />
55-57, 59, 61, 62,<br />
67-69, 71, 73, 74,<br />
77, 80, 81, 83,<br />
85, 89, 93, 94,<br />
100, 102, 105,<br />
106, 112, 115<br />
15, 23, 46, 59,<br />
62, 71, 100<br />
65<br />
63<br />
58, 115<br />
58<br />
99, 116<br />
5, 25, 97<br />
8, 18, 22, 25. 36,<br />
54, 78, 88, 97,<br />
114<br />
11-trioleti<br />
92<br />
87<br />
87<br />
2<br />
20, 28, 52, 101<br />
16, 28, 66, 75,<br />
84, 90, 91, 95,<br />
98, 101<br />
2<br />
16, 20, 28, 52,<br />
66, 95<br />
16<br />
53<br />
7<br />
1<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
3<br />
10<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
4<br />
10<br />
1<br />
6<br />
23
39.<br />
40.<br />
41.<br />
42.<br />
43.<br />
44.<br />
45.<br />
46.<br />
47.<br />
48.<br />
49.<br />
50.<br />
51.<br />
52.<br />
53.<br />
54.<br />
55.<br />
56.<br />
57.<br />
58.<br />
59.<br />
60.<br />
24<br />
53/53<br />
55/55<br />
55/55<br />
4 da 42<br />
4/4 da 42<br />
4/4 da 42<br />
4 da 4/42<br />
44/44<br />
44/44<br />
44/44<br />
44/44<br />
44/44<br />
44/44<br />
44/44<br />
44 da 43<br />
44 da 43<br />
5/5 da 5<br />
5/5 da 52<br />
33/33 da<br />
333<br />
33/33 da 52<br />
narevi<br />
verlibri<br />
aaaaaa<br />
aaaa<br />
aa<br />
abab<br />
xaxa<br />
xaxaca<br />
xaxa<br />
aa<br />
aaa<br />
aaaa<br />
aaaaa<br />
aa<br />
xaxa<br />
aabb<br />
xaxa<br />
xaxaxa<br />
aa<br />
abab<br />
abab<br />
abab<br />
6-taepedi<br />
katreni<br />
mrCobledi<br />
katreni<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
katreni<br />
mrCobledi<br />
3-taepedi<br />
katreni<br />
5-taepedi<br />
2-taepedi<br />
katreni<br />
katreni<br />
katreni<br />
6-taepedi<br />
2-taepedi<br />
katreni<br />
katreni<br />
katreni<br />
16<br />
63<br />
92<br />
37, 48, 60, 100<br />
37, 107<br />
107<br />
37<br />
1<br />
1, 2, 72<br />
28, 72<br />
1<br />
28<br />
72<br />
76<br />
100, 110<br />
100<br />
96<br />
100<br />
79<br />
86<br />
58<br />
29<br />
4<br />
2<br />
1<br />
1<br />
1<br />
3<br />
2<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
2<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1
lado asaTianis riTma<br />
akaki xinTibiZe<br />
lado asaTiani riTmis poetia da es tituli man riTmis<br />
saukuneSi moipova, poeturi moRvaweobis sul eqvsi wlis<br />
manZilze.<br />
poetis erT leqsSi vkiTxulobT: `riTma lamazi oqros<br />
fasia, mkiTxveli riTmis jaxirs ver iTmens~. marTlac, lado<br />
asaTiani yovelTvis zrunavs lamazi riTmisTvis. igi xom<br />
Cinebuli `funagoristi~ iyo. funagoria ki riTmaze agebuli<br />
epigramaa.<br />
nika agiaSvilis wignSi `Wabukebi darCnen marad~ vkiTxulobT:<br />
megobrebma lados urCies, rom veriko anjafariZisadmi<br />
miZRvnil leqsSi riTma: dagvifaravda-marabda Seecvala<br />
(`Torem mtrebs isic ki SeaSinebs, erTxel xmamaRla rom<br />
vTqvaT marabda~): `marabda da krwanisi Cveni sastikad damarcxebis<br />
adgilebia, mtrebs maTi gagoneba, piriqiT, gaamxnevebso~.<br />
lado daJinebiT gaiZaxoda: `ar SemisworoT, Torem<br />
movklav viRacas. es Zalian kargia, ase iyos, ase minda~.<br />
`aspinZisa~ da `basianis brZolis~ avtors rogor ar<br />
ecodineboda marabdis omis istoria?! magram, jer erTi,<br />
marabdaSi cxra Zma xerxeuliZe ibrZoda, meorec, da mTavari<br />
esaa, rom marabda J R e r a d i sityvaa, riTmisaTvis xelsayreli.<br />
gana ivargebda: erTxel xmamaRla rom vTqvaT aspinZa?<br />
amave dros, riTmaSi dagvifaravda-marabda saxeli da<br />
zmna iriTmeba, rac mis Rirsebas zrdis.<br />
rogorc am magaliTidan Cans, kargi, esTetikuri riTmisaTvis<br />
poeti zogjer garkveul daTmobaze midis. leqsSi<br />
`albomidan~ aseTi strofia:<br />
ra damaviwyebs Sens lamaz Tvalebs,<br />
ram damaviwyos es alublebi.<br />
icode, roca sxvas Seviyvareb,<br />
am siyvarulze vesaubrebi.<br />
Tavis droze lados SeniSnes: Seyvarebuls ar etyvian:<br />
roca sxvas Seviyvarebo. poets ar Seucvlia, verc CanawerebSi<br />
wavawydi raimes, vfiqrob, aqac riTmis xibli amoZravebda: es<br />
alublebi-vesaubrebi.<br />
lado asaTianis riTma Semkulia TiTqmis yvela RirsebiT,<br />
rac, saerTod, qarTul riTmas axasiaTebs. riTmebis turnir-<br />
25
Si, romelic CvenTan gasuli saukunis 10-20-ian wlebSi imar-<br />
Teboda, lados ara erTi riTma daikavebda sapatio saxels.<br />
gariTmvis 17 kombinacia cota ar aris 114 leqsisa da ori<br />
poemisaTvis. poets gariTmvis Tavisi amorCeuli xerxebica<br />
aqvs. Tu jvaredini riTma (abab) farTod iyo gavrcelebuli<br />
da avtoric angariSmiucemlad mimarTavda (71 leqsi da poema),<br />
SedarebiT iSviaTi orjeradi riTma (aabb) raodenobrivad<br />
TiTqmis utoldeba abab-s. mTeli rigi leqsebisa da poema<br />
`basianis brZola~ Tavidan bolomde am wesiTaa gariTmuli.<br />
lados Zalze uyvars es wyviladi riTma, romelic zogjer<br />
mrCobledis strofebs qmnis, zogjer ki — gancalkevebul<br />
ortaepeds. sakmarisia iTqvas, rom poetis pirveli ori,<br />
sakmaod mozrdili leqsi (`Cemi qveynis oqroyana~ da `Cemi<br />
samSoblo~) gariTmvis am wess mihyveba mTlianad.<br />
poeti amiT iwyebs (1936 w.) da amiTve amTavrebs (1943 w.):<br />
26<br />
saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />
siyvarulis, leqsis, sadRegrZelos enav.<br />
(`qarTuli ena~)<br />
zogjer orjerad riTmaSi samjeradia CarTuli (aaa), rac<br />
kidev ufro iSviaTia qarTul riTmologiaSi da es CarTva<br />
Sinaarsobrivadaa motivirebuli:<br />
Cemi samSoblo qveyana ra lamazia, ra kargi,<br />
ca-firuz, xmeleT-zurmuxti, nairferebad naqargi.<br />
(`Cemi samSoblo~)<br />
amis Semdeg avtori, wesiT, axal riTmaze unda gadasuliyo,<br />
magram `ca-firuz, xmeleT-zurmuxtma~ akaki moagona da<br />
mesame striqoni da riTmis mesame wevric CarTo:<br />
tkbilia rogorc rusTveli, tkbilia rogorc akaki.<br />
ortaepedidan samtaepedze gadasvla ara mxolod Sinaarsobrivad,<br />
ritmuladac mouxda leqss.<br />
msgavsi viTarebaa zemoT xsenebul leqsSi `Cemi qveynis<br />
oqroyana~. poeti ubrundeba riTmas: ielebo-jielebo. ganmeorebisas<br />
striqonTa Sinaarsic Secvala da mesame striqonic<br />
miumata axali sariTmo sityviT:<br />
vardebo da yvavilebo, bardebo da ielebo,<br />
axovano vaJkacebo, uSiSaro jielebo,<br />
kolxelebo, qarTlelebo, kaxelebo, mTielebo.
zogjer erTriTmiani ortaepedebi periodulad aris Car-<br />
Tuli orriTmiani katrenis strofebSi. aa-s da abab-s monacvleobis<br />
kargi nimuSia `bardnala~. igi 19 strofisagan Sedgeba,<br />
romelTagan 12 katrenia da 7 ortaepedi. pirvel sam katrens<br />
erTi ortapedi mosdevs. Semdeg zedized eqvsjer katrenebisa<br />
da ortapedebis kanonzomieri monacvleoba gvaqvs:<br />
erTi erTze. bolo ori strofi isev katrenia.<br />
sxva RirsebebTan erTad, `bardnalas~ es strofuli da<br />
riTmuli simetriac amSvenebs.<br />
isic xdeba, rom ortaepedidan katrenze gadasuli strofi<br />
xan intervalriTmiania (xaxa), xan ki jvaredinad iriTmeba<br />
(abab). asea, kerZod, usaTauro leqsSi `***me miyvars, roca<br />
yanaSi gaxval~. igi orjeradi riTmiT iwyeba:<br />
me miyvars, roca yanaSi gaxval<br />
da mogagebebs simindi laxvars.<br />
gadadis katrenis intervalriTmian strofze:<br />
kargia, roca yanaSi gaxval<br />
da dilis cvariT gailumpebi.<br />
Tu es erTxelac ar gangicdia,<br />
sityvis uTqmelad daiRupebi.<br />
amas isev katreni mosdevs, oRond jvaredinriTmiani. Semdeg<br />
kvlav intervalriTmiani katrenebia da leqsi Tavdeba<br />
ortaepediT, riTac daiwyo.<br />
es monacvleoba leqsis ritms acocxlebs.<br />
lado asaTianis leqsebSi sagrZnobia SidariTmebis simravle,<br />
magram ara Caxruxaulisa da besikuris tipisa (mudmivi,<br />
savaldebulo), aramed nebismieri SidariTmebisa, rac<br />
rusTvelma daakanona. igi moulodnelad, ucabedad, zogjer<br />
TiTo nimuSis saxiT CaerTveba boloriTmian leqsSi,<br />
gaielvebs da gaqreba.<br />
SidariTmis saxeebidan gvxvdeba cezuruli, winacezuruli,<br />
kiburi da SuariTmebi.<br />
grZelsazomiani striqonebi poets damatebiTi riTmisken<br />
ubiZgebs da mosazRvre cezurebTan riTma Cndeba:<br />
yuri daugdeT, aspinZis adgilis deda CurCulobs,<br />
Tu rogor gavumaspinZldiT, rogor gaerekeT urjulo.<br />
(`aspinZis~)<br />
27
alada am ortaepediT iwyeba da igi ucvlelad meordeba<br />
pirveli ori nawilis boloSi. baladis dasasruli gansxvavebulia,<br />
oRond SuariTma rCeba:<br />
28<br />
yuri daugdeT, grZneuli adgilis deda CurCulobs,<br />
wyalma waiRo wyeuli, Semoseuli urjulo.<br />
keTilxmovanebis TvalsazrisiT lado asaTianis `aspin-<br />
Zas~ saerTo aqvs besikis poemasTan `aspinZis omzed~. orive<br />
dasawyisSive iqcevs yuradRebas. besikis Cinebul aliteracias:<br />
`aspinZis miwa giwamebs~ ladom aseve sityva aspinZaze<br />
agebuli Cinebuli SidariTma daupirispira: aspinZis _<br />
gavumaspinZldiT.<br />
SuariTmiT iwyeba `manana orbelianis suraTze~:<br />
Sen, Saosano, SavTvalav, Sav samareSi gZinavs,<br />
jer kargad arc ki gamTbara Cemi patara cira.<br />
da SuariTma kidev orjer gamoaSuqebs, erTxel _<br />
samjeradic:<br />
minda, rom Senebr elavdes da iyos SenisTana,<br />
samSoblosaTvis lelavdes, sanam hxedavdes — manam,<br />
minda, rom Senebr keravdes is saqarTvelos alams.<br />
xSiria cezuruli riTmebi. striqonis Suaweli bolosTan<br />
iriTmeba:<br />
mdidrul kedlebze elavda indoeTi da elada.<br />
(`basianis brZola~)<br />
igi moklesazomian leqsebSic gvxvdeba:<br />
ixureba jixurebad.<br />
(`cixis sizmari~)<br />
SidariTmas garkveuli kompoziciuri funqciac aqvs.<br />
zogjer leqsSi striqoni sagangebod gauriTmavadaa datovebuli<br />
da mis kompensacias SidariTma axdens (`basianis<br />
brZola~).<br />
analogiuria `Cemi qveynis oqroyanas~ boloriTmidan gamovardnili<br />
SidariTmiani striqoni: `fiWvis tyeo, fiWvis<br />
tyeo, nislebi rom itvirTeo~.
omis aRweris dros `basianis brolaSi~ drodadro CaerTvis<br />
winacezuruli riTma. gagrZelda-gaZnelda (`omi gagr-<br />
Zelda gaZnelda~) da Txroba ufro dinamikuri da mimzidveli<br />
xdeba.<br />
imave `basianis brZolaSi~ striqons akeTilxmovanebs<br />
uneblie SidariTma: mxargrZelsa-qar-cecxliT:<br />
sisxli moawva mxargrZelsa, guli qar-cecxliT aevso.<br />
rogorc vxedavT, lado asaTianis SidariTmebi did rols<br />
asrulebs leqsis musikalur-kompoziciur srulyofaSi.<br />
mTavari mainc riTmis vokalia. am mxriv ki poetis riTmebi<br />
erTob daxvewilia. verc erT yru riTmas ver vipoviT. lado<br />
asaTianis dros CvenSi karga xniT damkvidrebuli iyo araidenturi<br />
riTmebi: asonansebi, konsonansebi, disonansebi.<br />
poetis riTmebi ZiriTadad araidenturia. identuri da araidenturi<br />
riTmebis urTierTSefardebisas upiratesoba aSkarad<br />
meoris mxarezea. amas daadasturebs nebismieri leqsis<br />
riTmebze dakvirveba, amitomac moswons rafiel erisTavis<br />
SeiTamaSe-mamaSens da xirimi-Wirime.<br />
asonansi Cveulebrivi movlenaa lado asaTianisTvis, xSiria<br />
disonansebic. magram gansakuTrebiT sainteresoa lado<br />
asaTiani, rogorc konsonansuri riTmis xelovani. mis TxzulebebSi<br />
30 konsonansi davTvale: niSnianebi-miSrialeben<br />
(`iliasadmi~), nabdianebi-abrialeben (`cageris bazroba~), ga-<br />
Sala-laSaris (`gaifiqreb da gagixardeba~), dagveberos-dagvaberos<br />
(`salaRobo~) da sxv.<br />
zogjer katrenis orive riTma konsonansuria:<br />
xvdebian stumrebs Tvalebmziani<br />
da oqrovani mandarinebi,<br />
eubnebian adamianebs:<br />
Cemi nayofi, modiT, inebeT!<br />
(`kolxida~)<br />
konsonansuri riTma Zalze uxdeba lados leqss. igi,<br />
rogorc mkveTri gadaxveva riTmis sworxazovani dinebidan,<br />
kargad Seesatyviseba poetis metrikas da strofikas. mxedvelobaSi<br />
maqvs sazomebisa da strofuli formebis monacvleoba.<br />
arc aliteracia-asonansis daviwyeba SeiZleba. roca<br />
`bardnalas~ pirvel strofs kiTxulob, ver amCnev, sad Tavdeba<br />
aliteracia da sad iwyeba riTma:<br />
29
30<br />
ra kargi iyo bardnala,<br />
bardnalelebis borani,<br />
vardebiani bardnari,<br />
bulbulTa naamborali.<br />
TavisTavadi sityva bardnalaa, romlis harmoniul JReradobas<br />
semantikuri datvirTvac aqvs. masSi vardi da bulbulia<br />
Serwymuli: vardis surneleba da bulbulis galoba.<br />
azri da musika erT Taiguladaa Sekruli.<br />
`bardnalas~ sxva sikeTeze adrec visaubre. igi erT-erTi<br />
gamorCeuli leqsia lado asaTianis Semoqmedebasa da, SeiZleba<br />
iTqvas, qarTul poeziaSi. aseTi siyvaruliTa da ostatobiT<br />
qarTvel poetebs Soris Tavis sofelze, albaT, aravis<br />
dauweria.<br />
aliteraciisa da riTmis erTianobas qmnis sityvis sxvadasxvagvari<br />
mimoxrac: `rom xornabujSi xornabujs eZebdes<br />
xornabujeli~ (`basianis brZola~). xornabujeli riTmis calia.<br />
burjebi-xornabujeli. analogiuria `omSi xalibur<br />
xmals vaxelebdiT~ (`qarTveli oqrosmaZieblebis simRera~):<br />
xmals vaxelebdiT-da simRereTi. anda: `hei, Tqven, aragvelebo,<br />
gaumaZRarno omiTa, Tqvens saflavebTan mosvla da muxlis<br />
modreka mominda~ (`krwanisis yayaCoebi~): omiTa-mominda.<br />
magram erTia strofidan gamocalkevebuli riTma da meore<br />
_ riTma strofis musikalur mTlianobaSi.<br />
`lodoris CanCqeris~ riTmebi onomatopeis principzea<br />
gamarTuli, CanCqeris xmaurs gadmoscems: CxrialiT-grialiT,<br />
CqafuniT-dgafuniT da sxv.<br />
gansxvavebuli viTarebaa `pirvel mWedlebSi~, sadac riTma<br />
erTnairadaa CarTuli leqsis musikalur da Sinaarsobriv<br />
konteqstSi.<br />
pirveli riTma cxenebi-xalibelebi erTgvarovania, sanaxevrod<br />
gramatikuli —eb-iT warmoebuli da karg riTmad ver<br />
CaiTvleba; magram e xmovnis ganmeoreba (or-ori e sariTmo<br />
sityvebSi) sagangebo datvirTvas iZens: zedized xuT riTmaSi<br />
e bgera monawileobs: cxenebi-xalibelebi, Zlieri-iberielni,<br />
mWedeli-gauxedneli, daJangebuli-ajanyebuli, abreSumebi-<br />
Subebi.<br />
riTmis gavleniT leqsis es monakvTi mTlianad e xmovniT<br />
aris asonansirebuli. iberielTas mosdevs sofeli da Semdeg<br />
kidev 21 e, romelic Tavisi sixSiriT, qarTul xmovnebSi yvelaze<br />
ufro gavrcelebul a-s TiTqmis utoldeba.
magram mTavari mainc sxva aris. e grZeli xmovania. qar-<br />
Tul asoTa moxazulobaSi sulxan-saba mas mSvilds adarebs:<br />
`ensa mSvildad ai bmida~ (`ra ostati asoT sxmida~). da am<br />
grZel e-s leqsSi azrobrivi datvirTva aqvs. iberielTa sofelSi<br />
maRal-maRali cxenebia, saxlebSi grZeli, TaRebamdis<br />
gaWrili fanjrebia, kedlebze TxuTmet-wyrTiani Subebia.<br />
xalibebi xalibur folads awrToben, es iaraRebi grZelia:<br />
Subi da xmali. igulisxmeba, Zveli iberielebi maRal-maRali,<br />
brge vaJkacebi iyvnen.<br />
da yvelaferi es saTaves leqsis pirveli riTmidan iRebs,<br />
rac imdenad gasaidumloebulia, rom, albaT, avtorisTvisac<br />
qvecnobieri iyo da sagangebo gaSifvris gareSe mkiTxvelisTvis<br />
auxsneli rCeba. amas mxolod leqsis siRrmeSi Caxeduli<br />
mkiTxveli grZnobs intuiturad.<br />
lado asaTianis riTmis musikalurobas mravalmarcvlianobac<br />
uwyobs xels. riTmaTa umetesoba, metruli sqemis Sesabamisad,<br />
an oTxmarcvliania, an — xuTmarcvliani.<br />
`Cemi qveynis oqroyanas~ oTxmarcvliani riTmebi aqvs: moweulo-broweulo,<br />
daserilo-dawerilo. leqsis 20 riTmidan<br />
19 oTxmarcvliania, xolo erTaderTi boloriTmis ormarcvlianoba<br />
striqonTa SigniT oTxmarcvliani cezuruli da<br />
SuariTmiT aris kompensirebuli:<br />
zvaro, zvaro jiSiano, ojaleSis jiSis zvaro,<br />
zvaro, mtevnebgiSriano, glexi kacis sanukvaro.<br />
analogiuria `sasaflao~, `qarTuli ena~ (gaumarTavTsasTumalTan)<br />
da sxv.<br />
`salaRoboSi~, romlis striqonebi sam-oTxmarcvlian<br />
muxladaa dayofili (4/4/4), TiTqmis yvela riTma oTxmarcvliania:<br />
Sadiani-dardiani, maCabeli-asafreni, SaiTanTan-dai-<br />
SanTa da sxv.<br />
ufro rTulia xuTmarcvliani riTmebiT leqsis gamarTva.<br />
xuTi marcvlis grZel manZilze Zneldeba erTnairi xmovanebis<br />
moZebna, magram lado asaTianis leqsebSi xuTmarcvliani<br />
riTma sWarbobs kidec oTxmarcvlians.<br />
xuTmarcvliani riTmebiTaa gawyobili `basianis brZolis~<br />
mTeli rigi pasaJebi:<br />
win gadaSlodaT sakuTar marjveniT napartaxevi,<br />
mzeze elavdnen lomkacTa foladis Cabalaxebi.<br />
uceb, sad iyo, sad ara, gaSeSdnen gakvirvebiTa _<br />
arwivTa gundi afrinda araqsis napirebidan.<br />
31
aranakleb sainteresoa aTmarcvlianstriqoniani strofi,<br />
romlis striqonTa naxevrebi mTlianad riTmiTa aris<br />
amovsebuli:<br />
32<br />
Tqveni qajebi da alqajebi,<br />
ia-iebis TvalTa brialiT,<br />
mTvarianSi rom daalajeben<br />
broweulisfer Tavsafrianni.<br />
(`namkaSuris wisqvilebi~)<br />
qarTuli riTmis istorias usaTauod SerCeba lado<br />
asaTianis xuTmarcliani riTmebi: niSnianebi-miSrialeben<br />
(`iliasadmi~), es alublebi-vesaubrebi (`albomidan~), ZaZa bunebas-daZabuneba<br />
(`veriko anjafariZe~), akelaptreba-da menatreba<br />
(`abasTumani~), abatonebdi-kabadonebi (`ivane javaxiSvilisadmi~),<br />
ganZi beberi-maZiebelni (`qarTveli oqrosma-<br />
Zieblebis simRera~), amorZalebi-da mokrZalebiT (`kolxida~),<br />
Zveli msmelebi-ver isvenebdnen (`gulbaT WavWavaZe~) da<br />
sxv.<br />
sainteresoa, rom lado asaTians iSviaTad aqvs Warbi<br />
riTmebi, romlebic riTmis iseT xelovanTa SemoqmedebaSic<br />
ki gvxvdeba, rogoric rusTveli da galaktionia. mravalmarcvliani<br />
riTmisken mimaval gzaze poeti mxolod xandaxan<br />
Tu Cerdeba metruli sqemisTvis Seusabamo adgilas. `Cemi<br />
qveynis oqroyanas~ (4/4/4/4) ormarcvliani an oTxmarcvliani<br />
riTmebi unda hqonoda, sammarcvliani Warbi iqneboda. qvemoT<br />
warmodgenil riTmaTa mwkrivSi mxolod erTi sammarcvliani<br />
sityvaa _ frialo da isic erTmarcvlianTanaa Serwymuli:<br />
afriano-afrialo-bageTafliano-mTav frialo-Tavsafriano.<br />
lado arasgziT ar daTanxmdeboda, rom aq mTav<br />
frialos nacvlad kldev frialo yofiliyo da oTxmarcvliani<br />
riTma sammarcvlianze Camosuliyo: afrialo-frialo.<br />
mravalmarcvlianobis dros mosalodnelia riTmis xelovnuroba,<br />
naZaladeoba, enis kanonebis darRveva. iSviaTi<br />
gamonaklisis garda, lado asaTianis riTmebi dazRveulia<br />
amgvari xarvezisagan. ilustraciisaTvis vnaxoT xuTmarcvlian<br />
riTmebze awyobili es usaTauro leqsi:<br />
vidre sikvdili gamaxvevdes bnels mosasxamSi,<br />
vidre sikvdilis Wvali gulze damesobodes,<br />
ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi,<br />
ukanasknelad, vidre Tvalni damevseboden.
ukanasknelad papiCemis gaCorknil taxtze<br />
damigeT magrad, damaxureT Savi nabadi,<br />
ukanasknelad, udrtvinvelad mamyofeT ase,<br />
vidre sikvdili SfoTian suls gaminabavdes.<br />
rogorc vxedavT, Zalze bunebrivia sikvdilis momlodine<br />
kacis gancdebi; amave dros, ar igrZnoba araviTari<br />
Zaldataneba sityvaze.<br />
davakvirdeT urTierTgariTmul striqonebs:<br />
vidre sikvdili gamaxvevdes bnels mosasxamSi.<br />
da: ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi.<br />
aseTi rTuli riTmis miuxedavad (bnels mosasxamSi — Cems<br />
oda saxlSi), motanili taepebis yvela sityva Tavis<br />
adgilzea.<br />
asevea dawyvilebul striqonSic:<br />
vidre sikvdilis Wvali gulze damesobodes.<br />
da: ukanasknelad, vidre Tvalni damevseboden.<br />
arc leqsikaa arabunebrivi, arc sintaqsi.<br />
mesame riTmas vtoveb, igi ormarcvliania, xolo meoTxe<br />
riTma: Savi nabadi-gaminabavdes Tavisuflad zis konteqstSi<br />
—<br />
damigeT magrad, damaxureT Savi nabadi.<br />
da: vidre sikvdili SfoTian suls gaminabavdes.<br />
sikvdilis win savsebiT bunebrivi moTxovnaa: papiCemis<br />
nabadi damaxureTo, iseve rogorc bavSvobisdroindel oda<br />
saxlSi damawvineTo. arc SfoTiani sulis ganabva aris<br />
uxeiro antonimi.<br />
amrigad, leqsSi moulodneli da uCveulo araferia, garda<br />
am mravalmarcvliani, musikaluri riTmebisa.<br />
sainteresoa leqsi `nadirobis Semdeg~. masSi oTxmarcvliani<br />
riTmebic gvxvdeba: gadiara-adrianad-madlianaddadianma<br />
da, warmoidgineT, eqvsmarcvlianebic. eqvsmarcvliania<br />
SidariTma: axarxardebodnen-ayayandebodnen, xolo<br />
33
oTxmarcvliani riTmis zemoT motanil oTxeuls uSualod<br />
mosdevs:<br />
34<br />
RameSi Tvalebis gadabrialebiT<br />
nadavlTan mogrovdnen Savnabdianebi.<br />
albaT, eqvsmracliani riTmis gamo, am ortaepeds poeti<br />
isev ubrundeba da mas miayolebs:<br />
pirvelad Semomxvda Cvens tyeSi kanjari,<br />
pirvelad gamityda Cems dReSi xanjali.<br />
riTma: Cvens tyeSi knjari-Cems dReSi xanjali, garda<br />
eqvsmarcvlianobisa, imiTac iqcevs yuradRebas, rom igi<br />
Sedgenilia.<br />
ase mivadeqiT Sedgenil riTmas, romelic Zalze niSandoblivia<br />
lado asaTianisaTvis.<br />
upirveles yovlisa, aRsaniSnavia misi mravalgzisoba:<br />
TiTqmis yovel meore leqsSi Sedgenil riTmas vipoviT.<br />
sagulisxmoa, rom pirveli nabeWdi leqsi `Cven kvlav<br />
movediT~ (1935 w.) Sedgenil riTmas Seicavs, Sedgenil da xuTmarcvlian<br />
riTmas: ase ulevi-aseulebi. ase rom igi imTaviTve<br />
mosdgamda lados poezias. `Cemi qveynis oqroyanaSic~, romelic<br />
aseve adrindelia, araerT Sedgenil riTmas vnaxavT.<br />
`salaRobos~ pirveli riTmebi Sedgenilia: lamazi minda-gavaziviTa,<br />
lamazi minda-darbaziviTa. gansakuTrebiT sayuradReboa<br />
elda eces-mzes da zecas.<br />
Sedgenili riTmebi orwevrianic aris: romaelebi-rom<br />
moerevi (`***rogor ar minda~) da samwevrianebic: uiaraRodguli<br />
ar aqvso (`a.v.~). ar Sevcdebi, Tu vityvi, rom am riTmis<br />
Sedgenisas lados dialeqturi aqo eqneboda mxedvelobaSi<br />
(uiaraRod-guli ar aqo).<br />
zogjer riTmis orive wevri Sedgenilia. gvxvdeba orsityvianebic<br />
da samsityvianebic: xmas wkrialas-sxva ki ara<br />
(`lxini kaxeTSi da sadRegrZeloebi~).<br />
msmeli kacebi-sveli yanwebi im mxrivac aris saintereso,<br />
rom riTmis calebi msazRvrel-sazRvrulebia, TiTqos, erT<br />
sityvad SenivTebuli mtkiced Sekruli sintagmebi. amgvarivea<br />
redifiani riTmac; wrfeli guli-cxeli guli (`salaRobo~).<br />
analogiuria: Wabuki viyav-qarbuqi viyav (`ucnobi<br />
poetis dRiuridan~).
Sedgenil riTmaTa sixSiris mizezi, ZiriTadad, mravalmarcvlovanebaa.<br />
oTx da, gansakuTrebiT, xuT-eqvsmarcvlovan<br />
riTmebSi igi riTmis SevsebiT saSualebaa. amitomaa, rom<br />
poetisaTvis erTnairad damaxasiaTebelia mravalmarcvliani<br />
da Sedgenili riTmebi. lados leqsi, uwinares yovlisa, mravalmarcvliania<br />
da Sedgenili riTmiT icnoba.<br />
lado asaTianis riTma morfologiurad Zlieria. imitomac<br />
ver Seelia igi riTmas: dagvifaravda-marabda. aseTivea<br />
marabdasTan SeuRlebuli malavda: malavda-marabda (`cxra<br />
xma xerxeuliZe~), anda: omiTa-mominda `krwanisis yayaCoebSi~,<br />
niskartiT-gisxamdiT `sarwyulebSi~ da sxva.<br />
evfoniurad sayuradReboa Sedgenili riTma `gulbaaT<br />
WavWavaZedan~ Zveli msmelebi-ver isvenebden aranakleb sainteresoa<br />
mofrologiuradac: saxeli da zmna aq qvemdebare-<br />
Semasmenelia. riTma winadadebas kravs:<br />
Candnen or mwkrivad JRal CoxebSi Zveli msmelebi,<br />
Rvino swyurodaT, Rvinis eSxiT ver isvenebden.<br />
saxeli da zmna gansakuTrebiT xSirad xvdeba erTmaneTs<br />
poema `basianis brZolis~ riTmebSi: elada-Relavda, aevsohaerso,<br />
daedgomeba-lomebma, alaparakebs-arabebs, gaSalagza-Sara,<br />
qveiTTa-SenivTda, jevardnebs-Sevardnen da sxv.<br />
sagnisa da misi moqmedebis Cveneba didad faseulia<br />
siuJetis ganviTarebisaTvis. meore poema `kolxida~, romelic,<br />
ZiriTadad, lirikulia, gamokveTili fabula-siuJetis<br />
gareSe, saxelisa da zmnis gariTmviT ar iqcevs yuradRebas.<br />
swored siuJetisa da moqmedebis gamo mosalodneli iyo,<br />
`basianis brZolas~ riTmaTa didi nawili zmnuri hqonoda,<br />
magram arc `basianis brZolaSi~ da arc, saerTod, zmnur riTmebs,<br />
romlebic erTgvarovania, poeti xSirad ar mimarTavs.<br />
erTia, metyvelebis ra nawili rasTan iriTmeba, meore —<br />
ra sityva _ rasTan. riTmis semantikas mravali kuTxe da<br />
aspeqti aqvs. epikur nawarmoebSi sayuradReboa personaJTa<br />
saxelebis riTmaSi moqceva, rac xels uwyobs personaJis<br />
xasiaTis gamokveTas.<br />
`basianis brZolis~ yvela moqmedi piris saxeli riTmaSia<br />
gatanili. Tu sxva personaJebi TiTojer iriTmebian, mTavari<br />
gmirebi — Tamari da nuqardini — oTx-oTxjer qmnian riTmas.<br />
riTmaSi vlindeba avtoris damokidebuleba personaJebis<br />
mimarT.<br />
35
pirvelad nuqardinia naxsenebi: `nuqardins gamoegzavna<br />
TamarisaTvis werili~. Soreuli SidariTmiT es personaJi<br />
imTaviTve negatiur aspeqtSia warmodgenili. zemoT motanil<br />
striqons uSualod mosdevs: `enisgan uTqmels, ukadriss<br />
iwereboda murdali~. striqonTa mezoblobaSi mkiTxveli<br />
advilad iWers riTmas: nuqardins-ukadriss. es daxasiaTeba<br />
aqve boloriTmiTac aris gamagrebuli: murdali-sulTani.<br />
Semdeg nuqardini iriTmeba sityvebTan: muqariT, uqadis, cru<br />
qadils. samive cali naTlad warmogvidgens nuqardinis<br />
xasiaTs.<br />
axla TamarTan SeriTmuli sityvebi vnaxoT. Tavani (`samefo<br />
saxlis Tavani~), naTavTavari, qamari (`saqmro qamari~),<br />
mTavari, gvirgvinosani Tamari Tavis sakadris sityvaTa<br />
garemocvaSia.<br />
riTmis calebis aseT pirdapir urTierTmimarTebas isic<br />
uwyobs xels, rom mosazRvre striqonebi iriTmeba (aa), erTis<br />
Sinaarsi uSualod gadadis meoreSi. Tumca jvaredini<br />
riTmis calebic sintaqsur wyvilebs qmnian:<br />
36<br />
am kacis colma sxva Seiyvara,<br />
ase ityvian Cemze biWebi,<br />
gamixseneben rogorc nikalas<br />
da Tbil samares daabijeben.<br />
biWebi-daabijeben qvemdebare-Semasmenelia.<br />
sariTmo sityvaTa mniSvneloba zogjer scildeba Cveulebriv<br />
gagebas da metaforuli azrovnebis xasiaTs iZens.<br />
metaforiT iwyeba `cxra Zma xerxeuliZe~: `es gafrenili<br />
fafari Tu mSobliuri nislia~. sariTmo sityva nisli —<br />
umxedrod mitovebul xerxeuliZeTa cxenebis awewili fafaria.<br />
riTmis _ ZaZa bunebas-daZabuneba _ pirveli calic<br />
metaforaa: `roca giyureb Sav samoselSi, vxedav, Caucvams<br />
ZaZa bunebas~. metaforuli gamoTqmaa: `wuxils waiRebs qnari<br />
da striqonebad daqsovs~ (`im silamazes warsuls~). igi<br />
galaktionis `mTawmindis mTvaris~ reminiscenciaa: `mwuxarebiT<br />
Semosili SeRamebis qnari qrolviT iwvevs cisfer landebs<br />
da xeebSi aqsovs~. amas kidev ufro naTels xdis riTmebis<br />
damTxveva: qnari-wynari, aqsovs-maxsovs. galaktioniT<br />
iyo STagonebuli. Tavi mis Segirdad miaCnda. mas uTxra: `Sena<br />
xar lqsis meored mosvla~ (`galaktioni~). Tumca am SemTxvevaSi<br />
lados striqonebi mainc inarCuneben damoukideblobas.<br />
mainc sxvaa: qnaris mier wuxilis striqonebad daqsova.
iTmis xelovanma kargad icis riTmis fasi da Tavis<br />
gamorCeul riTmebs, umetesad, striqonebis TanxlebiT,<br />
leqsSi imeorebs. ase meordebian leqsebis Tavsa da boloSi:<br />
es alublebi-vesaubrebi, ZaZa bunebas-daZabuneba, dagvifaravda-marabda,<br />
`bardnalas~ mTeli strofi Tavisi riTmebiTa<br />
da aliteraciiT.<br />
me mxolod riTmis samzeridan Sevxede lado asaTianis<br />
poezias. suraTi mimzidvelia. aseve mimzidveli iqneba igi<br />
farTo gadasaxedidan: versifikacia mTlianad, poeturi<br />
saxeebi, leqsis kompozicia, Temebi da motivebi.<br />
darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom lado asaTianis saxiT<br />
Cven didebuli poeti gvyavs.<br />
lado asaTianze fiqrisas nikoloz baraTaSvilis<br />
aCrdili wamoimarTeba. saukune aSorebdaT erTmaneTs. orive<br />
17 wels daibada. erTi XIX saukuneSi, meore _ XX-Si. orivem<br />
cota xans icocxla: erTma 27 weli, meorem _ 26. magram am<br />
mcire droSi orivem bevris gakeTeba SeZlo.<br />
baraTaSvilis xateba sicocxlis Tanamgzavrad dahyveboda:<br />
`Sen STamagone poezia _ leqsis unari~ (`nikoloz<br />
baraTaSvilisadmi~). Tumca Tavad gansxvavebuli stilis<br />
poeti iyo: sariTmo sityva merani yoraniT ki ar daakoWla,<br />
JReraniT gamarTa (merani-JRerani), kargad grZnobda bara-<br />
TaSvilis sidiades: `Seni striqoni, saakaZis xmaliviT basri,<br />
welTa qrolvaSi arasodes daiJangeba~. baraTaSvilis leqsis<br />
zusti daxasiaTebaa: basri striqoni.<br />
Tavisi Tavis mimarT guramiSviliviT mokrZalebuli iyo:<br />
`am uxeiro leqsebis garda ras gavukeTeb me saqarTvelos~<br />
(`Tqven geubnebiT, Zmebo, mgosnebo~). am striqonebis avtors<br />
ukve dawerili aqvs: `lxini kaxelebTan~, `me miyvars, roca<br />
yanaSi gaxval~, `rusTavelis prospeqti~, `albomidan~, `amisi<br />
qmari~, `ar vici, ase ram Semayvara~, `krwanisis yayaCoebi~,<br />
`nadirobis Semdeg~, `cageris bazroba~, `anderZi~, `bardnala~<br />
da dasaweri: `ucnobi poetis rveulidan~, `***rusTvelis<br />
prospeqtze siaruli~, `gulbaaT WavWavaZe~, `cxra Zma xerxeuliZe~,<br />
`aspinZa~, `basianis brZola~ da sxv.<br />
amden poetur Sedevrs bevr mravaltomian avtorTan ver<br />
ipovi.<br />
37
38<br />
Tamar barbaqaZe<br />
akaki xinTibiZe _ lado asaTianis leqsis<br />
mkvlevari<br />
erTi weli miiwura batoni akaki xinTibiZis gardacvalebidan.<br />
2009 wlis 6 Tebervals batoni akakis 85 wlisTavi unda<br />
aRgveniSna mis naTesavebs, megobrebsa da mowafeebs. gadavwyviteT,<br />
es mniSvnelovani TariRi swored maisis damlevs,<br />
leqsmcodneobis ukve tradiciadqceuli samecniero sesiis<br />
dRisaTvis dagvemTxvia da, Tanac, batoni akakis didi xnis<br />
naocnebari wignis: `qarTuli leqsis istoriisa da Teoriis~<br />
pirveli egzemplarebic wargvedgina sazogadoebisaTvis. ...<br />
xuTiode wlis winaT, rodesac batoni akakis me-80 wlisTavis<br />
iubiles aRvniSnavdiT, batoni akakis daJinebuli TxovniT,<br />
mecnieris axalgamocemuli wignis `versifikaciuli narkvevebis~<br />
ganxilvas mivuZRveniT es dRe. misTvis sakuTar Tavze<br />
sayvareli da mniSvnelovani qarTuli leqsi, misi saidumloebis<br />
kvleva da amocnoba, qarTveli poetebis versifikaciuli<br />
ostatobis dadgena iyo, amitomac Tavisi dabadebis dRis<br />
uZvirfases saCuqrad qarTul leqsze saubars miiCnevda.<br />
sayvareli moZRvris am survilma gvibiZga, rodesac batoni<br />
akakis wlevandeli, saiubileo wlis aRniSvna qarTuli<br />
leqsis dauRalavi mkvlevris sicocxlis ukanaskneli wlebis<br />
yvelaze didi gatacebis — lado asaTianisadmi miZRvnili<br />
samecniero sesiiT gadavwyviteT.<br />
2002 wels akaki xinTibiZem monografia `qarTuli riTmis<br />
istoria~ daasrula lado asaTianis riTmaze dawerili gamokvleviT,<br />
romelic imave wlis Jurnal `mnaTobSi~ gamoqveynda<br />
saTauriT: `riTma lamazi oqros fasia~. mkiTxveli<br />
kargad icnobs am SesaniSnav werils.<br />
monografiaSi ganxilulia qarTuli riTmis genezisi, misi<br />
klasifikacia da gaanalizebulia: CaxruxaZis, rusTavelis,<br />
guramiSvilis, besikis, romantikosebis, galaktionisa da<br />
lado asaTianis riTma. garda amisa, mimoxilulia qarTuli<br />
riTmis xasiaTi rusTvelidan guramiSvilamde: Teimuraz I,<br />
arCili, vaxtang VI, mamuka baraTaSvili da romantikosebidan<br />
galaktionamde (rafiel erisTavis, ilias, akakis, vaJafSavelas<br />
riTma).
monografiaSi cnobili qarTveli poetebis riTmebi yvela<br />
parametris mixedviT aris daxasiaTebuli (fonika, adgilmdebareoba,<br />
grZlioba, agebuleba, morfologia). zogjer riTma<br />
ganxilulia leqsis mTlian konteqstSi (baraTaSvilis,<br />
galaktionis, lado asaTianis riTma).<br />
sagangebod gvinda aRvniSnoT, rom lado asaTianis riTmas<br />
am mniSvnelovani monografiis 16 gverdi eTmoba, odnav<br />
naklebi galaktionis riTmaze daweril TavTan SedarebiT, 2-<br />
3 gverdiT ki metia guramiSvilis riTmisadmi miZRvnil monakveTTan<br />
SedarebiT. amgvarad, Tvalis erTi SevlebiTac ki<br />
Cans, Tu raoden bevri dakvirvebis safuZveli miucia lado<br />
asaTianis leqss mecnierisaTvis. Tamamad SeiZleba iTqvas,<br />
rom akaki xinTibiZis monografiis mixedviT, qarTuli riTmis<br />
istoriaSi lado asaTianis riTma galaktionis riTmis gverdiT<br />
imkvidrebs adgils.<br />
batoni akakis azriT: `lado asaTiani riTmis poetia da es<br />
tituli man riTmis saukuneSi moipova _ galaktionis,<br />
abaSelis, griSaSvilis, valerian gafrindaSvilis da riTmis<br />
sxva gamoCenil xelovanTa gverdiT, poeturi moRvaweobis<br />
sul eqvsi wlis manZilze~. iqve mkvlevari aRniSnavs, rom<br />
lado asaTianis 114 leqssa da or poemaSi gariTmvis 17<br />
kombinacias vxvdebiT.<br />
am gamokvlevis daweris Semdeg batoni akaki xSirad imeorebda,<br />
kolegebsa da megobrebTan leqsze saubrisas, lado<br />
asaTianis sityvebs galaktionze: `Sena xar leqsis meored<br />
mosvla~ (`galaktions~) da aRniSnavda, lados Tavi galaktionis<br />
Segirdad miaCndao.<br />
lados riTmaze daweril gamokvlevaSi akaki xinTibiZe<br />
wers: `riTmis xelovanma kargad icis lamazi riTmis fasi da<br />
Tavis gamorCeul riTmebs, umetesad striqonebis TanxlebiT,<br />
leqsSi imeorebs; ase meordeba leqsis Tavsa da boloSi: es<br />
alublebi-vesaubrebi, ZaZa bunebas _ daZabuneba, dagvifaravda-marabda,<br />
`bardnalas~ mTeli strofiT, Tavisi riTmebiTa<br />
da aliteraciiT.<br />
lado asaTianis riTmaze dawerili monakveTis bolos<br />
akaki xinTibiZe wers: `me mxolod riTmis samzeridan Sevxede<br />
lado asaTianis poezias. suraTi mimzidvelia. aseve mimzidveli<br />
iqneba igi farTo gadasaxedidan: versifikacia mTlianad,<br />
poeturi saxeebi, leqsis kompozicia, Temebi da motivebi.<br />
darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom lado asaTianis saxiT<br />
Cven didi poeti gvyavs~.<br />
39
leqsmcodneobis III samecniero sesiis Tematikac dadasturebaa<br />
qarTuli leqsis versifikaciis cnobili mesaidumlis<br />
mier moniSnuli sakiTxebis problemurobisa. lado<br />
asaTianis poeziis kvleva, rogorc Cans, Rrmavdeba da met<br />
interess imsaxurebs Tanamedrove filologTa mxridan.<br />
aqve gvinda, Svidi wlis winandeli, 2002 wlis 2 oqtombris<br />
oqmis amonaweri gagacnoT; imdroindeli, rodesac batonma<br />
akakim zemoxsenebuli naSromi gaacno kolegebs: batonma<br />
roland beriZem ase Seafasa momxseneblis gamokvleva: `moxaruli<br />
var, rom movismine maRalprofesiul doneze Sesrulebuli<br />
naSromi. saWirod mimaCnia, lado asaTianis riTmaze<br />
msjelobisas yuradReba gamaxvildes ara mxolod mis poezia-<br />
Si, aramed, zogadad, qarTuli leqsis istoriaSi jerjerobiT<br />
erTaderT Tormetmarcvlovan pantoriTmaze:<br />
40<br />
`gafantuli faris mTaze dajanReba<br />
da qarTuli faris farze dajaxeba~.<br />
levan bregaZem aRniSna. `uaRresad saWiro da sasargeblo<br />
naSromia `qarTuli riTmis istoria~ ara mxolod profesionalebis,<br />
aramed poeziis moyvarulTaTvis. Tvalwin iSleba<br />
riTmis mTeli, mravalsaukunovani istoria. rac Seexeba<br />
lado asaTianis sariTmo wyvils: `es alublebi-vesaubrebi~,<br />
ar unda iyos winaaRmdegobrivi azrobriv logikasTan.<br />
ganyofilebis gamgem Teimuraz doiaSvilma ase Seafasa<br />
lado asaTianis riTmis Taobaze batoni akakis gamokvleva da,<br />
saerTod,imdRevandeli sxdoma: `...lado asaTianis sariTmo<br />
wyvili: `dagvifaravda//marabda~ ar arRvevs azrobriv logikas;<br />
Tu gavixsenebT niko berZeniSvilis azrs, rom: `qarTvel-<br />
Ta mraval gamarjvebas ametebs marabda~. amave dros, vfiqrob,<br />
striqoniT: `Torem mters isic ki SeaSinebs~ _ Semzadebulia<br />
marabdis xseneba. gamoyenebulia hiperbola.<br />
akaki xinTibiZis naSromisadmi gamovlenili kolegaTa<br />
cxoveli interesi dadasturebaa imisa, rom avtorma, unikalurma<br />
pirovnebam, romelic 50 wlis manZilze iRvwis qarTuli<br />
leqsmcodneobis ganviTarebisaTvis, amJamadac imgvari<br />
naazrevi warmoadgina, romlis Seqmnac mniSvnelovani movlenaa<br />
Cveni filologiuri mecnierebisaTvis da romlis gamoqveynebac<br />
saSuri saqmea~.<br />
batoni akakis arqivSi daculia yvela is Canaweri, miZRvna,<br />
Tu SeniSvna, romelic kolegebs, megobrebs gadauciaT, gauziarebiT<br />
am gamorCeulad faqizi da keTilSobili pirovnebi-
saTvis. mravalTagan erT-erTi gansakuTrebiT Zvirfasia<br />
CvenTvis dRes, radgan igi swored zemoxsenebul, sayurad-<br />
Rebo monografias exeba: 2000 wlis 4 oqtombers batonma<br />
akaki xinTibiZem zemoxsenebuli gamokvlevis `qarTuli riTmis<br />
istoriis~ I monakveTi waikiTxa. naSromis kiTxvis dasrulebisas<br />
nino darbaisels leqs-strofi gadaucia misTvis:<br />
`riTmas ixilavs<br />
kako batoni —<br />
_ RaRadiT, mReriT<br />
maRldeba toni~.<br />
mesame-meoTxe striqonebi kiburad irTimeba da riTma<br />
ikiTxeba. baton akakis miuweria am miZRvnisaTvis. `Cemi moxsenebis<br />
wakiTxvis dRe~.<br />
...ase iyo TiTqmis yovelTvis: batoni akakis moxsenebis<br />
wakiTxvisa Tu misi dabadebis dRe aucileblad qarTuli<br />
leqsis zeimad, riTmis dResaswaulad unda gadaqceuliyo da<br />
dauviwyari gamxdariyo.<br />
madlobas vuZRvni baton elguja xinTibiZes, romelmac<br />
batoni akakis arqivze muSaobis saSualeba momca. mecnieris<br />
arqivSi daculia mis mier me-80 wlisTavis saiubileo saRamoze<br />
warmoTqmuli samadlobeli sityvis Canaweri: `sakuTar<br />
Tavze ra unda vTqva. vaJa-fSavelas striqons gavixseneb: `ar<br />
mibobRia dabla qvemZromad~. am didi xnis manZilze arc<br />
aravin damiCagravs da arc aravisTvis kudi miqnevia.<br />
mudam Tan damyveboda leqsi da siyvaruli. siyvaruli<br />
moyvasisa, saqmisa, rasac akeTeb da is siyvarulic, rogorc<br />
`mwuxare grZnoba civi sisovlis~.<br />
isev da isev madlobas gwiravT yvelas~.<br />
marTlac, baton akaki xinTibiZes mudam Tan dahyveboda<br />
`leqsi da siyvaruli~ iseve, rogorc lado asaTiani wers erT<br />
kerZo baraTSi megobars: `...leqsad qceuli var da leqsad gesityvebi~.<br />
...esec gangebis nebaa, rom `leqsad qceuli~ da<br />
`leqsiT mosiarule~ kacebs saqarTveloSi erTad moixseniebdnen<br />
samaradisod!<br />
26.V.2009.<br />
41
42<br />
lado asaTiani<br />
(literaturuli portreti)<br />
zaza abzianiZe<br />
dRes Zneli warmosadgenia, rom erTi romelime poetiT<br />
gataceba mTeli TaobisaTvis cxovrebis iseTive ucilobel<br />
niSnad gadaiqces, rogorc vTqvaT _ bavSvobaSi Cutyvavilis<br />
gadatana. magram omisSemdgomi TaobisaTvis es marTlac ase<br />
iyo, da poeti, romlis siyvarulic lamis savaldebulod<br />
iTvleboda _ lado asaTiani gaxldaT.<br />
imisaTvis, rom am, adre Caferflili poetis striqonebs<br />
miRma ufro mkafiod davinaxoT maTi avtori, modiT, pirvel<br />
yovlisa, mis siWabukisdroindel megobars movusminoT:<br />
`lados boboqaro suli da unazesi grZnoba hqonda, _ igonebda<br />
lados Tanakurseli quTaisis pedinstitutSi da yvelaze<br />
axlobeli adamiani studentobis wlebSi, mixeil alavi-<br />
Ze, _ bedma mas yvela sikeTe rodi uwyaloba. bunebam misTvis<br />
ubadlo niWi ar daiSura da xangrZlivi sicocxle ar gaimeta.<br />
lado wuTisoflis iSviaTi stumeri iyo.<br />
kvlavac cxadad warmomidgeba tanmaRali da gamxdari<br />
Zmadnafici naTeli SubliT da metyveli TvalebiT, gulficxic<br />
da gulTbilic, enabrgvilic da enamaxvilic.<br />
vigoneb maxlobels: poeziaze Seyvarebuls, sanTeliviT<br />
anTebulsa da gamqrals.<br />
vaJkacobaSic Sesuli lado bavSviviT saTuTi da misaferebeli<br />
iyo~ (mogonebebi: 1987: 10).<br />
lados cxovrebis gariJraJs axla ukve misi umcroso<br />
dai igonebda, medea:<br />
`leCxumSi, bardnalaSi iyo erTi saxloba, romelsac<br />
guju asaTianis saxloba erqva.<br />
gagrZelda sicocxle, mohyva melqisedeq asaTiani, kaci<br />
marTali, moyvasis moyvaruli, hyavda erTguli da Wkviani<br />
meuRle, iseTi, rogorsac yvela darbaiseli qarTuli ojaxi<br />
moixdens da inatrebs.<br />
yvelaferi kargad aewyo: jer quTaisSi muSaobdnen maswavleblad,<br />
SeeZinaT ori vaJi da erTi qali; gavida xani,<br />
dabrundnen bardnalaSi, mSoblebi skolaSi muSaobdnen, ufrosi<br />
Svili _ lado cageris sasoflo-sameurneo teqnikumSi
swavlobda, momdevno _ gogita da mediko bardnalis<br />
Svidwlian skolaSi.<br />
duRda sicocxle ojaxSi.<br />
ladom teqnikumi daamTavra, swavla gaagrZela quTaisis<br />
pedagogiur institutSi, ardadegebze Camodioda sofelSi.<br />
zamTris dReebSi guzguzebda buxarSi cecxli, iwvoda<br />
nariyala, nariyala biWebis _ ladosa da gogitas Segrovili<br />
riyeze, cxeniswylis napirze.<br />
...hyvebodnen Zvelsa da axals. mamas uyvarda aTasjer wakiTxulis<br />
kidev wakiTxva. xan vis amoiCemebda da xan vis. gadmoiRebda<br />
grigol orbelians da ise kiTxulobda, gegonebodaT<br />
es-esaa axla naxa pirvelado. miuxedavad imisa, TiTqmis<br />
zepirad icoda Cveni klasikosebi, mainc wigns moiTxovda da<br />
kiTxulobda: ase sxva madli aqvso, _ ityoda. yvelas Tavisi<br />
salocavi hqonda da yvelasi erTi iyo — yvelaferi lamazi da<br />
maRali Tavis qveynisa. Cven visxediT da vusmendiT. lado<br />
gatacebiT ismenda ufrosebis saubars...~ (mogonebebi 1987:<br />
33-34).<br />
kacs Tu zegardmo nebiT poeturi niWi aqvs momadlebuli,<br />
amaze ukeTess garemos ver inatrebs. unda iTqvas, rom garemo<br />
lados Cinebuli hqonda studentobis drosac: gaWirvebiT ki<br />
uWirda, magram _ vis gaakvirveb 30-iani wlebis quTaisSi<br />
gaWirvebiT?! (miT umetes, studentis). erTmaneTis gverdSi<br />
udganan, ukanasknel fuls wignebSi aZleven, paTetikurad<br />
kiTxuloben mowonebul leqsebs (sxvisas da Tavisas) da<br />
wlebis Semdeg, im, SeWirvebul studentur yofas ixseneben,<br />
rogorc cxovrebis yvelaze lamaz da romantikul periods.<br />
lado asaTianis xasiaTis, Cvevebis, `yoveldRiuri~ yofis<br />
Canaxatebi, mexsierebaSi saTuTad aRbeWdili da Semdgom, ukve<br />
mogonebebis wignSi Tavmoyrili (`Wabukebi darCnen marad~)<br />
mweral nika agiaSvils ekuTvnis. amave wignma Semogvinaxa<br />
poetTa am wris _ mirza gelovanis, aleqsandre sajaias,<br />
giorgi nafetvariZis da maT megobar literatorTa<br />
portretebi.<br />
nika agiaSvili 1933-1938 wlebSi, quTaisSi, gazeT `stalinelis~<br />
TanamSromeli gaxldaT. swored aq, am gazeTSi daibeWda<br />
lado asaTianis pirveli leqsebi. terenti granelisa<br />
Tu niko samadaSvilis debiutisa ar iyos, aqac, am SemTxvevaSi,<br />
pirveli publikacia savsebiT Seesatyviseboda gazeTis<br />
dasaxelebas da marto saTaurebiTac rom vimsjeloT, aranair<br />
imeds ar badebda axali talantis movlinebisa. saTaurebi<br />
ki yovlad trivialuri iyo: `stalinelis~ 1935 wlis 15 oq-<br />
43
tombris nomerSi Sesdgeba lados debiuti leqsiT _ `Cven<br />
kvlav movediT~; amas mohyva momdevno wlis 25 Tebervals gamoqveynebuli<br />
`Tebervlis dila~; mere kidev _ `berdias sim-<br />
Rera beladze~ da a.S.<br />
am fasadis mixedviT rom emsjela visme, XX saukunis 20-<br />
30-iani wlebis sabWoTa skolis kidev erT `produqts~ da<br />
socrealizmis qarTvel mimdevarTa axal cvlas unda misalmeboda.<br />
SesaZloa, Tavdapirvelad, asec iyo...<br />
magram, aba vnaxoT, ra leqsebs gadaarCevs lado eqvsi<br />
wlis Semdeg, Tavisi nanatri poeturi krebulisaTvis `winaprebi~:<br />
`wignis (`winaprebis~) gegma da `proeqti~ ukve mofiqrebuli<br />
maqvs, _ wers igi 1942 wlis seqtemberSi frontze myof<br />
nika agiaSvils, _ wigni ar iqneba didi, zomiT Zalze patara<br />
_ Sig moTavsdeba sul 16 leqsi: `salaRobo~, `cxra Zma xerxeuliZe~,<br />
`qarTveli oqrosmaZieblis simRera~, `aspinZa~, `gulbaaT<br />
WavWavaZe~, `krwanisis yayaCoebi~, `cixis sizmari~, `qar-<br />
Tuli ena~, `basianis brZola”, `manana orbelianis suraTze”, `babuaCemi~,<br />
`bardnala~, `saqarTvelo iyo maTi saocnebo saxeli~,<br />
`pirveli mWedlebi~, `sarwyuli~, `ivane javaxiSvilisadmi~...<br />
aqedan iqneb ori-sami amoviRo da sxva romelime Cavumato,<br />
iqneb, zogi vinmes ar moewonos da man amoiRos, _ vin<br />
icis!<br />
yda sul ubralo da sada eqneba. wigns zizil-pipiloebi<br />
rad unda, Sig mxolod kai-kai leqsebi iyos!... Torem, Tu Tavad<br />
ar vargxar, rac unda gasteno..., mainc ar gamova `pasternakuli~...<br />
Tu cocxali davrCi da Senc cocxals momiswari,<br />
roca Camoxval, kai lamaz wigns dagaxvedreb...<br />
mgoni ar iqneba cudi. vinZlo misma gamosvlam cota suli<br />
momaTqmevinos, gamaxalisos da es xanmokle da uRimRamo<br />
sicocxle odnav gamixangrZlivos. esaa Cemi imedi da kidev<br />
bevri ram am qveyanaze, rac masuldgmulebs da sicocxlis<br />
siyvaruls ar mikargavs~ (asaTiani 1972: 351).<br />
ar aris advili am werilis kiTxva. miT umetes, Tu ici,<br />
rom lado kidec eRirsa da kidec ver eRirsa am wignis gamosvlas:<br />
eRirsa im gagebiT, rom ukve xelT hqonda ramdenime<br />
saavtoro egzemplari (da daariga kidec _ Tavisda saubedurod!),<br />
magram... raRac uxilavi meqanizmi amoqmedda da `winaparTa~<br />
mTeli tiraJi ganadgurda...<br />
aq, am Zveli istoriis gadevneba aRarc Rirs, sxva ram ufro<br />
mniSvnelovania dRevandeli gadasaxedidan: TviT lados<br />
feriscvaleba im ramdenime weliwadSi, bedma rom mouzoma<br />
44
esodeni siZunwiT, im gardasaxvis, quTaisSi rom iwyeba da<br />
TbilisSi mTavrdeba poetis sicocxlesTan erTad...<br />
quTaisSi dabruneba mogviwevs: ai, erTi yofiTi, magram<br />
bevrismTqmeli Canaxati: “im dros lado quTaisis sadgurTan<br />
cxovrobda _ ZerJinskis quCaze, 35-e nomerSi, erT patara<br />
Raribul `kolofSi~. kuTxeSi midgmuli sawoli, magidaze<br />
dawyobili wignebi da Jurnal-gazeTebi, ubralo mowafuri<br />
sawer-kalami da Zabriani samelne, kedelze gakruli vaJasa da<br />
baironis fotosuraTebi, iqve _ calfa lursmanze _ wiTelarSiebiani<br />
tilos pirsaxoci, lurji kepi da JRali kurtaki,<br />
_ es iyo mTeli misi avladideba~ (agiaSvili 1961: 114).<br />
da, rogorc bunebrivi gagrZeleba am citatisa, ukve TviT<br />
lados portreti imave wignidan _ `Wabukebi darCnen marad~:<br />
`erT zamTarSi sul edgar pos, Selisa da verlenis wignebs<br />
kiTxulobda. jibeebSi xelCawyobili, iRliaSi amodebuli<br />
wigniT, yelze kaSnSemoxveuli da TavSiSveli, dadioda qu-<br />
CebSi da neli xmiT, marcval-marcval, RiRinebda sayvarel<br />
avtorTa leqsebs. amisTvis igonebda sxvadasxvagvar sakuTar<br />
motivs, erT xans sul akakis leqsebs imeorebda, sxva dros _<br />
baraTaSvilis `SeviSrob cremlsa~ da `damqrola qarman sastikman~.<br />
ramdenime kviras rusulad, TiTqmis sruliad umotivod<br />
dudunebda blokis striqonebs:<br />
`Ночь, улица, фонарь, аптека,<br />
Бессмысленный и тусклый свет.<br />
Живи еще хоть четверть века,<br />
Все будет так – исхода нет!<br />
Умрешь – начнешь опять сначала<br />
И повторится все как встарь:<br />
Ночь, ледяная рябь канала,<br />
Аптека, улица, фонарь~.<br />
(agiaSvili 1961: 71)<br />
aris raRac sulisSemZvreli lado asaTianis leqsebisa da<br />
biografiis erTianobaSi: am Caferflil cxovrebaSi; am gaelvebul<br />
siyvarulSi; am literaturul optimizmSi, romelsac<br />
esoden ucnaurad uTavsdeboda moaxloebuli aRsasrulis<br />
winaTgrZnoba; am poetur gulaxdilobaSi, romlis miRmac<br />
erTi didi satkivari imaleboda...<br />
xdeba xolme _ grZnob adamianSi raRac gamouTqmel tkivils,<br />
raRac saidumlo dramas, romelic, SesaZloa, dakavSirebulia<br />
kidec mis TvalSisacem uiRblobasTan, magram, romc<br />
ar iyos, mainc yovelTvis mogeCveneba, rom misi cxovrebis<br />
45
fataluri Zafi, swored SenTvis ucnobi saidumloTi<br />
inaskvneba.<br />
raRac amdagvari grZnoba ibadeboda lado asaTianis<br />
leqsebis pirvelad wakiTxvisas. mxolod Semdgom aexada farda<br />
mis saidumlos da saaSkarao gaxda misi faruli tkivili:<br />
aba, warmoidgineT, ra unda xdebodes im romantiuli leCxumeli<br />
biWis sulSi, romlisTvisac uecrad sityva `dedas~<br />
tabu edeba da romelsac 1937 wels quTaisis pedinstitutidan<br />
ricxaven, rogorc “xalxis mtris” Svils.<br />
SemdgomSi lado institutSi ki aRadgines, magram es daRi<br />
_ xalxis mtris Svilisa, etyoba, sicocxlis bolomde Trgunavda.<br />
Tumca, arc imis gamoricxva SeiZleba, rom grigol<br />
orbelianis leqsebze gazrdili, es romantikuli da malemrwmeni<br />
natura, swored dedis dapatimrebam gamoafxizla da<br />
eWvi Seatanina im `mziani Tebervlis dilis~ keTilismyofelobaSi,<br />
romelzec esoden paTetikurad werda “stalinelis”<br />
furclebze. xom cnobilia, rom poetebs tragedia Zerwavs...<br />
iyo raRac mistikuri Tanxvedra imaSic, rom lado da<br />
dedamisi _ lida cqitiSvili, daaxloebiT erTsa da imave<br />
dros gardaicvalnen: sicxiT gaTanguli lado _ TbilisSi,<br />
1943 wlis zafxulSi da swored am droidan Sewyda werilebi<br />
Soreul uzbekeTSi gadasaxlebuli dedamisisagan.<br />
kidev erTi damTrgunavi simbolika: lado asaTianis biografiaSi<br />
quTaisSica da TbilisSic ZerJinskis quCaze cxovrobda.<br />
gangebas TiTqos ganzrax undoda gamoefxizlebina es<br />
gamousworebeli meocnebe.<br />
ra SeuZlia daupirispiros ulmobel sinamdviles Wabukma,<br />
romelsac xalasi poeturi niWi aqvs momadlebuli, magram<br />
aranairi cxovrebiseuli niWi ar gaaCnia; romelic xedavs<br />
RmerTisagan misTvis mzis qveS miCenil adgils, magram iq<br />
misasvlelad aucilebeli brZolisunarianoba ar yofnis?<br />
leqsi! mxolod leqss SeuZlia gauqarwylos es ukmarisobis<br />
grZnoba, brZolis Jini da gamarjvebiT Troba ganacdevinos.<br />
aseT wams, lado asaTianSi is genetikuri mexsiereba iRvi-<br />
Zebs, romelic mas Tvalwin krwanisis, marabdis, aspinZis,<br />
basianis suraTebs warmousaxavs, sulier simxneves STaberavs<br />
da Sinagan uflebas miscems _ mamulisaTvis Tavdadebul winaprebs<br />
elaparakos, rogorc TanamedroveT da Tanatolebs:<br />
46<br />
hei, Tqven, aragvelebo, gaumaZRarno omiTa,<br />
Tqvens saflavebTan mosvla da muxlis modreka mominda.<br />
SavCoxiano vaJkaco, Wriloba xom ar Segxsnia!<br />
es sisxli aris, Tu marTla 'yayaCoebis cecxlia?
SavCoxiano vaJebo, ase ram gagaxalisaT,<br />
Jriali xom ar mogesmaT oJa jurxais farisa?<br />
simRera xom ar mogesmaT patara kaxis xmalisa?<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
(asaTiani 1979: 117)<br />
axla, rodesac lado asaTianisaTvis gansakuTrebiT ni-<br />
Sandoblivi striqonebi gavixseneT, CavukvirdeT aragvelebis<br />
saflavebTan muxlmodrekil Wabuks da SevecadoT misi<br />
portreti maqsimalurad miaxloebuli iyos realur lado<br />
asaTianTan.<br />
darwmunebuli var, amiT odnavadac ar moakldeba xibli<br />
im lamaz legendas, romelic yovelTvis Tan sdevs adre wasul,<br />
TanamedroveTagan daufasebel, niWiTa da ubedobiT<br />
gamorCeul poetebs.<br />
Cven dRes mravali ramis arqonas vuCiviT da samarTlianadac.<br />
magram, ratomRac, mgonia, rom Cveni dRevandeli<br />
Znelbedoba swored imitomaa principulad gansxvavebuli<br />
lado asaTianis droindeli gaWivrebisagan da ufro Zneli<br />
gadasatanic, rom siRaribem Cvens sulebSi gadmoinacvla.<br />
cxovrebis morig dartymas dRes Cven ufro sulmokled<br />
vxvdebiT, vidre wignebis amara darCenili is Wleqiani Wabuki,<br />
esodeni mondomebiT rom aferadebda darCenil dReebs:<br />
rusTavelis prospeqtze siaruli<br />
nu momiSalos RmerTma,<br />
viyo mudam ase mxiaruli.<br />
qarTveli poeti merqvas.<br />
puris natexi da erTi litra Rvino<br />
simdidred CamiTvaleT,<br />
Tu meti vinatro an es viTakilo, _<br />
ver vnaxo samoTxis mTvare...<br />
mxolod drodadro damaretianos<br />
qaSveTis Semoxedvam _<br />
rusTavelis prospeqtze xetiali<br />
nu momiSalos RmerTma!<br />
(asaTiani 1979: 171)<br />
_ es striqonebi 1941 welsaa dawerili. ukve mesame weli<br />
iyo, rac lado TbilisSi gadmosaxlda da daojaxda kidec.<br />
ZerJinskis quCis dasawyisSi, erTi patara, ufanjrebo oTaxis<br />
kedlebma Seifares axali ojaxi _ lado, misi momxiblavi<br />
meuRle _ aniko vaCnaZe da maTi patara qaliSvili _ manana.<br />
47
Zalzed cota xans gagrZelda es ojaxuri idilia. miT<br />
umetes, rom sicocxlis bolo wlebSi lados TveobiT uwevda<br />
abasTumanSi yofna samkurnalod.<br />
da mainc, am xanmokle siyvarulma lados cxovrebas ra-<br />
Rac sruliad gansxvavebuli elferi misca, sisaTuTe da sirbile<br />
Semata mis xmas:<br />
48<br />
ra damaviwebs Sens lamaz Tvalebs<br />
ram damaviwos es alublebi!<br />
icode, roca sxva Seviyvareb,<br />
am siyvarulze vesaubrebi.<br />
vetyvi, Tu rogor gviyvarda Zvelad<br />
Cven trfialeba weregadasuli,<br />
Tu rogor gaqra ocneba yvela<br />
da mogonebad darCa warsuli...<br />
(asaTiani 1979: 109)<br />
Cveni yurTasmena ukve ise mieCvia am striqonebs, estradidan<br />
Tu teleekranidan araerTxel gameorebuls, rom, vSiSob,<br />
raRac Zaldataneba gvWirdeba maTi pirvandeli xiblis<br />
aRsaqmelad.<br />
estradis xsenebaze: lados leqsebi gamaxsenda firosmanze<br />
_ sayvareli sakiTxavi Cveni msaxiobebisa... ise mgonia, rom<br />
Tavis awewil cxovrebas lado rogorRac usadagebda<br />
firosmanis beds da `sawyali nikalas~ motivi mis poeziaSi ar<br />
gaxldaT mxolodRa uiRblo mxatvris jadoqruli niWiT<br />
aRtacebis gamoZaxili.<br />
nika agiaSvilis mogonebeSi arc es Temaa gamotovebuli:<br />
`metexis muzeumSi firosmanis gamofenas rom aTvalierebda,<br />
darbazis datoveba aRar undoda. didxans ijda skamze mSvidad,<br />
mdumared Sehyurebda kedlebze Camwkrivebul suraTebs<br />
da mxolod farTod gaRebul TvalebSi ukrToda gaoceba da<br />
sixaruli~ (agiaSvili 1961: 192).<br />
kidev erTi gamorCeuli motivi lado asaTianis poeziisa<br />
leCxumi iyo: cageri, namkaSuris wisqvilebi, is cisferi sarwyuli<br />
(axlac devs mis saxl-muzeumSi), romelic ladosaTvis<br />
mis sofelSi _ bardanalaSi gatarebuli bavSvobis uRrublo<br />
dReebis simbolod iqca da romelzec werda ise, rogorc<br />
cocxal arsebaze:<br />
man gaminaTa biliki laJvardebisken savali...<br />
aba, rogor ar miyvardes Cemi Tavgadasavali?!<br />
misma uzomo silurjem gamiRo zecis karebi
da qveyanaze sicocxle momizRo leqsis pwkarebiT.<br />
da axla, roca umweo vdgavar ufskrulis napirTan,<br />
roca cxovrebam gamTela da simWlis senma damfliTa,<br />
roca cxelebis almurSi gagiJebamde mabodebs,<br />
rasac tivebze mRerodnen, rasac wisqvilSi ambobdnen, _<br />
kvlav Sen gnatrulob, rom mkerdze sicocxlis wyali<br />
masxuro,<br />
bavSvobasaviT cisfero, mamapapuro sarwyulo!<br />
(asaTiani 1979: 169)<br />
es leqsic 1941 wliTaa daTariRebuli. aqve SevniSnav, rom<br />
im leqsebis umetesoba, romlebiTac ki darCa lado asaTiani,<br />
swored 1939-1942 wlebSia Seqmnili _ sul raRac oTxi wlis<br />
manZilze. ar vici, gaucnobierebeli iyo es amofrqveva, Tu<br />
zurgsukan nagrZnobi sikvdilis aCrdili raimes samomavlod<br />
gadadebis uflebas uspobda, magram cxadia, rom lado<br />
asaTianis SemoqmedebiT portretSi yovelTvis vgrZnobT am<br />
fatalur naZerws.<br />
lados bolo wlebze nika agiaSvili werda: `ukanasknelad<br />
avsityva gaxda da zogierTisaTvis TiTqos autanelic. bevrs<br />
erTob guldaxuruli, abezari da jiuti egona, magram lado<br />
isev gulkeTili darCa da axlo megobrebma icodnen misi<br />
gulistkivili, grZnobdnen, rom misi dReebi daTvlili iyo<br />
da bevr rames apatiebdnen niWier megobars~ (agiaSvili 1961:<br />
146).<br />
am bevr rameSi, pirvel yovlisa, lados enamware epigramebi<br />
igulisxmeda _ imdroindeli qarTuli literaturuli<br />
sazogadoebis mTeli panorama, sakmaod sarkastuli TvaliT<br />
danaxuli. CvenSi iumors ase Tu ise itanen, magram ironias<br />
aravis patieben. egebis, amiTac aixsneba ladosTan ubrad<br />
myofTa momravlebuli ricxvi.<br />
lado asaTiani 1917 wlis 14 ianvars daibada da 1943 wlis<br />
23 ivniss gardaicvala. es ori TariRi Zalzed axloa erTmaneTTan<br />
_ igi daujereblad axalgazrda wavida am qveynidan,<br />
sul 26wlisa... mTeli misi memkvidreoba, rogorc vnaxeT,<br />
wignebi da leqsebis erTi rveuli iyo... am rveulma Cems<br />
Taobas siymawvileSi asaTianebis cisferi sarwyulis magivroba<br />
gauwia _ laJvardovani sivrce gadagvixsna. SemdgomSi,<br />
karga xnis ganmavlobaSi, lados leqsebis wigni ar gadagviSlia<br />
_ jer sxva poetebi, mere ki sxva problemebi daeuflnen<br />
Cvens warmosaxvas...<br />
axla, rodesac nostalgia mogveZaleba da kvlav vubrundebiT<br />
lado asaTianis wigns, raRac SiSnarevi grZnobiT<br />
49
vkiTxulobT, radgan bolomde darwmunebulni ara varT _<br />
warixoca is Cveni siWabukisdroindeli romantizmi, Tu dar-<br />
Ca kidev misgan rame niSani... Tuki darCa, isev lado asaTians<br />
unda vumadlodeT, mas da masaviT uqrobi Sinagani cecxliT<br />
anTebul maradiul Wabukebs...<br />
damowmebani:<br />
agiaSvili 1961: agiaSvili n. Wabukebi darCnen marad. Tb.: gam-ba<br />
`sabWoTa mwerali~, 1961.<br />
asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gam-ba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1979.<br />
mogonebebi 1987: `ase ityvian Cemze...~ (mogonebebi lado asaTianze).<br />
Tb.: gam-ba “sabWoTa saqarTvelo”, 1987.<br />
50
Tamar barbaqaZe<br />
lado asaTianis soneti da trioleti<br />
akaki xinTibiZe, lado asaTianis saleqso formebze saubrisas,<br />
aRniSnavs: `lado asaTianis dros evropidan Semosul<br />
myar saleqso formebs aRar mimarTavdnen, am fonze yurad-<br />
Rebas imsaxurebs `rusTavelis samare~, romelic tipuri<br />
trioletia rva taepiT, romlis I, IV da VII striqonebi urTierTidenturia,<br />
pirveli ori taepis boloSi ganmeorebiT da<br />
ori riTmiT (abaaabab)~.<br />
lado asaTianis leqsis mkvlevars yuradReba ar miuqcevia<br />
poetis sonetisaTvis `SevCenkos samSobloSi~. es soneti<br />
arc Cems monografiaSi (`soneti saqarTveloSi~, 2008) ar aris<br />
gaanalizebuli. misi `aRmoCena~ levan bregaZis damsaxurebad<br />
unda miviCnioT, radgan swored misi redaqtorobiT gamomaval<br />
Jurnal `qarTul mwerlobaSi~ daibeWda metad saintereso<br />
publikacia: `warweriani egzemplarebi. lado asaTianis<br />
soneti da trioleti~. igi gvauwyebs, rom lado asaTianis<br />
pirvel wignSi `leqsebi~ (1940), romelic avtors simon CiqovanisaTvis<br />
uCuqebia 1941 wlis aprilSi, ipoves calke furcelze<br />
gadawerili soneti da trioleti (amJamad es wigni<br />
marika Ciqovanis diswulTan, liza gabuniasTan, inaxeba)<br />
(`qarTuli mwerloba~ 2006: 76-77). levan bregaZes did madlobas<br />
vuxdi Jurnal `qarTul mwerlobaSi~ gamoqveynebul, zemoTaRniSnul<br />
publikaciaze miTiTebis gamo, romlis gacnobis<br />
Sedegia swored Cemi es werilic.<br />
trioletis Taobaze ukve zemoT aRvniSne, soneti ki, rogorc<br />
vTqvi, dRemde aravian gauanalizebia versifikaciuli<br />
parametrebis mixedviT, Tumca igi Setanilia lado asaTianis<br />
erTtomeulSic (asaTiani 1979: 79).<br />
soneti `SevCenkos samSobloSi~ lado asaTians 1938 wels<br />
dauweria. igi ori katrenisa da ori tercetisagan Sedgeba.<br />
tercetebis riTmebia: ccd dee. katrenebis riTmebi ki rkaluria:<br />
abba; sazomi, tradiciulad, ToTxmetmarcvledia<br />
(5/4/5):<br />
`roca velebze dabrZandeba wiTlad daisi,<br />
midis qalwuli mis saflavTan natvris TvalebiT.<br />
mReris narnarad simRerebis gabrwyinvalebiT...<br />
irgvliv feradi yvavilebiT cekvavs maisi...<br />
ulamazesi, unazesi xmebi gaismis,<br />
51
52<br />
didi poetis ukvdavebas umRers yoveli,<br />
dudunebs dnepri _ boboqari, daudgromeli,<br />
imediani da cocxali, rogorc gaisi.<br />
amodis mTvare patarZalis turfa mSvenebis,<br />
mReris qalwuli ganabuli, xmagarindebiT<br />
da scviva cidan varskvlavebis margalitebi.<br />
qalwulTan erTad imRerian vrceli velebi<br />
rom maradia didebuli mgosnis saxeli —<br />
mSvenierebis, ukvdavebis gamomsaxveli~.<br />
ucnauri damTxvevaa: lado asaTianis am sonetSi taras<br />
SevCenkos ukvdavebas qalwulis simRerac uzrunvelyofs ise,<br />
rogorc oTar WilaZis 1969 wels daweril leqsSi, romelsac<br />
`tarasi~ hqvia da did ukrainel poets eZRvneba. poetis STagonebas<br />
taras SevCenkos Zegli da ukraineli gogona<br />
asazrdoebs:<br />
`dneprs gadmohyurebs brinjaos kaci,<br />
wyals iRebs Widan sofleli gogo,<br />
ver Cateula wyali WurWelSi<br />
da, rogorc mwvane da brma frinveli,<br />
daeZebs gogos frTebis tylaSuniT.<br />
dneprs gadmohyurebs brinjaos kaci...<br />
icinis gogo da miabijebs<br />
sakuTar mzeSi,<br />
sakuTar mzeSi da puris mtverSi —<br />
Tavisufali da jiSiani~.<br />
(WilaZe 1987: 489)<br />
lado asaTianis sonetis (`SevCenkos samSobloSi~) qalwulis<br />
`mRera~ da oTar WilaZis leqsis (`tarasis~) gogos `sicili~<br />
maradiuli sicocxlis qebaTa qebaa da ori didi qarTveli<br />
poetis zeSTagonebis kanonzomieri, RvTiuri Sexvedra,<br />
rac mxolod namdvili mgosnebis xvedria. es, TavisTavad, Cveulebrivad,<br />
ucnauri, magram poeturi logikiT, sruliad gasagebi<br />
ambavia. ufro saintereso is aris, rom lado asaTianis<br />
erTaderTi trioletis Temac, Taviseburad, exmianeba lado<br />
asaTianis erTaderTi sonetis Sinaarss; SegaxsenebT: triolets<br />
`rusTavelis samare~ hqvia:<br />
`me bedauriT Cavuqrole mgosnis samares,<br />
vimxiarule, vigalobe Zmobis Sairi,<br />
vrcel tramalebze gavirbine fiqriT frTamaliT,<br />
me bedauriT Cavuqrole mgonis samares.
vnaxe mnaTobi, gabadruli saxe Tamaris<br />
da gazafxulis yvavilebi nairnairi,<br />
me bedauriT Cavuqrole mgonis samares<br />
vimxiarule, vigalobe Zmobis Sairi~.<br />
(asaTiani 1979: 59)<br />
sonetSic da trioletSic mgosanTa samareebs yvavilovan<br />
velebze umRerian STamomavalni.<br />
lado asaTians es trioleti 1937 wels dauweria, xolo<br />
soneti _ 1938 wels, erTi wlis mere. lado asaTiani, Cans,<br />
bevrs fiqrobda taras SevCenkos pirovnebasa da poeziaze.<br />
mis `CanawerebSi~ vkiTxulobT: `bagrickis `fiqri aTanaseze~<br />
SevCenkos poemebs magonebs. bevri vikiTxe SevCenkos biografia<br />
da misi `dRiurebi~... `ra kargia akakis mogoneba Sev-<br />
Cenkoze~ (asaTiani 1979: 294-295).<br />
lado asaTianis cnobil `CanawerebSi~ rusTavelis Taobaze<br />
vkiTxulobT: `erTi arCeuli poeti ara myavs. yvelaze<br />
didi STabeWdileba Cemze `odiseam~ moaxdina. rusTavelze<br />
arafers vambob. misi leqsebi ise unda ikiTxo dila-saRamos,<br />
rogorc dilisa da saRamos Jams kiTxulobdnen berebi locvas,<br />
da sZlispirebiviT unda iRiRino jadosnuri striqonebi.<br />
yoveli qarTveli poeti ise unda ivsebdes pirsa da<br />
gonebas SoTas SairebiT, rogorc demosTeni ivsebda pirs<br />
kenWebiT, enabrgvilobis dasaZlevad!~ (asaTiani 1979: 261).<br />
lado asaTians, erT-erT yvelaze melodiur, tkbilxmovan<br />
poets qarTul poeziaSi, Tavis `CanawerebSic~ ar daumalavs<br />
Sinagani swrafva simReris Zalis dauflebisaken: `me<br />
vmReri da Semdeg vwer~. `simRera giJsac daaSoSminebs~, _<br />
`upasuxa tkbilqarTulad~ (asaTiani 1979: 264). `sikvdiliviT<br />
maradia survili / mTeli qveynis simRerebiT movlisa, _<br />
galaktioniviT sul amaze vfiqrob~ (asaTiani 1979: 267). erTerT<br />
CanawerSi ki, sikvdilis momlodine poeti, SeniSnavs:<br />
`sul gareT da gaSlil haerze minda yofna, TiTqos male davxuWav<br />
Tvalebs da veRar vixilav Tbilisis zecas~ (asaTiani<br />
1979: 279). sxva qarTveli poetebis leqsebSic lado asaTiani<br />
gansakuTrebul yuradRebas aqcevda musikalur JReradobas.<br />
rafiel erisTavis taepebs ixsenebs:<br />
`qveynad veZebdi samoTxes, samxreTisaken edemsa,<br />
evfratis gaRma gavxede gadaxrukulsa qedebsa~,<br />
53
_ da dasZens: `es sami ga-ga-ga da eqvsi sa-sa-sa-sa-sa-sa —<br />
rusTavelisad JRers striqonebSi; kai ostati iyo swored<br />
Cveni moxuci rafieli~ (asaTiani 1979: 290).<br />
am werilis ZiriTadi ambavi lado asaTianis sonetisa da<br />
trioletis Tavgadasavalia, romelic poetis leqsad daweril<br />
anederZebsa da epitafias aerTianebs, myar saleqso<br />
formebSi moaqcevs; lado asaTians Tavisi soneti da trioleti<br />
poetis ukvdavebis simRerebad gadauqcevia: rusTavelisa<br />
da SevCenkos saxelebi ukvdav, myar saleqso formebSi<br />
Cauqsovia.<br />
XX s-is 30-iani wlebis bolos, socialisturi realizmis<br />
zeobis xanaSi, evropuli myari saleqso formebiT poeturi<br />
warmosaxvis warmoCena TiTqmis akrZaluli iyo, amitom Znelad<br />
gabedavda vinme, sonetiTa da trioletiT `moewonebina~<br />
Tavi. lado asaTians erTaderTi arCevani hqonda:<br />
Tanamedrove qarTuli poeziisaTvis TiTqmis am, ukve mkvdari<br />
formebiT, mxolod winasasikvdilo ganwyobileba gamoexata,<br />
geniosi poetebis samare da Zegli Seemko da sakuTari, moaxloebuli<br />
gardacvalebis Semdeg leqsebSi darCenili maradiuli<br />
sicocxle ewinaswarmetyvelebina. sonetsa da triolets,<br />
sxva myar formebTan erTad, epitafiis funqciaRa dar-<br />
Cenoda XX s. 30-iani wlebis bolos.<br />
... 2009 wlis 27 maiss, SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />
institutSi gamarTuli leqsmcodneobis III samecniero<br />
sesiis dros, romelic lado asaTians mieZRvna, poetis<br />
qaliSvilma, manana asaTianma, gadmomca valerian gafrindaSvilis<br />
sonet _ medalionis avtografi, romelic lado asa-<br />
Tianis meuRles _ aniko vaCnaZes _ uZRvna `cisferyanwel-<br />
Ta~ Soris yvelaze didma sonetistma. es soneti, bunebrivia,<br />
aqamde arsad gamoqveynebula:<br />
54<br />
valerian gafrindaSvili<br />
aniko vaCnaZes<br />
(saeqspromto soneti)<br />
besiks uyvarda Seni saxeli,<br />
igi CemTvisac aris poema!<br />
TiTqos simReris gamoZaxili,<br />
Seni tkbili xma smenas moeba.
xar eSxiT savse naRdi kaxeli. ∗<br />
mogaqvs sinaze, umankoeba.<br />
Sen dagipyrobdnen mtkice maxviliT<br />
rom yofiliyo Zveli droeba.<br />
es Cemi leqsi — cudi Tu kargi,<br />
de, iyos SenTvis patara sarke;<br />
Sig Caixede, roca genebos,<br />
rom dainaxo Seni mSveneba:<br />
Seni xalebi da wamwamebi<br />
Savi Tvalebis daxamxamebiT.<br />
25 marti, 1940 weli<br />
`cisferyanwelTagan~ 1940 wels, samwuxarod, mxolod<br />
valerian gafrindaSvili, kolau nadiraZe da Salva afxaiZe<br />
Tu Cawerdnen albomSi amgvar `uwyinar~ sonet-medalionebs,<br />
ojaxuri poeturi saRamoebis dros wakiTxuls... val. gafrindaSvilis<br />
es sonetic amitom SemorCa TiTqmis 70 wlis ganmavlobaSi<br />
aniko vaCnaZis alboms, lado asaTianis lirikuli<br />
Sedevrebis avtografebTan erTad...<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1979.<br />
qarTuli mwerloba 2008: warweriani egzemplarebi. J. `qarTuli<br />
mwerloba, № 4, ivlis-agvisto, 2008.<br />
WilaZe 1987: WilaZe o. Txzulebani sam tomad. t. III, Tb.: gamomcemloba<br />
`sabWoTa saqarTvelo~, 1987.<br />
∗ xazgasma ekuTvnis avtors.<br />
55
56<br />
levan bregaZe<br />
lado asaTianis galeqsili epistoleebi<br />
galeqsili epistoles Janri uZveles warsulSi iRebs sa-<br />
Taves. galeqsil epistoleebs werdnen horaciusi, ovidiusi,<br />
bualo, volteri, popi, Sileri, goeTe, brexti, lomonosovi,<br />
sumarokovi, puSkini da sxvani. qarTul poeziaSi galeqsili<br />
epistole me-18 saukunidan gvxvdeba. mis avtorTa Soris<br />
arian zaqaria gabaSvili (besikis mama), mas ekuTvnis giorgi<br />
batoniSvilisadmi astraxanidan miwerili galeqsili epistole,<br />
romelic, aleqsandre baramiZis sityviT, `erT-erTi<br />
upirvelesi da umniSvnelovanesi Zeglia satiruli Janrisa<br />
Zvel qarTul poeziaSi~ (baramiZe 1952: 354); cnobilia besikisa<br />
da mirian batoniSvilis mimowera galeqsili epistoleebiT;<br />
rostom raWis erisTavs orjer gaugzavnia solomon<br />
pirvelisTvis Seuracxmyofeli werili leqsad; gavixsenoT<br />
agreTve paolo iaSvilis `werili dedas~ da `werili kolau<br />
nadiraZes~.<br />
magram zemoT dasaxelebul avtorTa galeqsili epistoleebis<br />
umravlesoba mxolod formalurad aris epistole,<br />
da maTSic, romlebic realurad arsebuli, avtoris Tanamedrove<br />
adresatebisadmia gagzavnili, lirika, publicistika,<br />
didaqtikuri, literaturul-Teoriuli an filosofiuri<br />
motivebi Warbobs, ris gamoc isini am avtorTa `Cveulebrivi~<br />
leqsebis gverdiT ibeWdeba. lado asaTianis epistoleebi ki<br />
leqsad dawerili namdvili mokiTxvis baraTebia (iseve rogorc<br />
besikisa da mirian batoniSvilis mimowera). es aris maTi<br />
Tavisebureba (specifika). amitom, da, Cveni azriT, savsebiT<br />
marTebuladac, 1979 wels gamocemul erTtomeulSi isini werilebis<br />
ganyofilebaSia Setanili (Cveulebriv mokiTxvis<br />
baraTs Zalian uaxlovdeba p. iaSvilis `werili kolau nadiraZes~,<br />
rasac ver vityviT missave leqsze `werili dedas~,<br />
iseve rogorc sergei eseninis amave saTauris leqsze).<br />
erTtomeulSi 7 galeqsili epistolea Sesuli: nika<br />
agiaSvilisadmi miwerili 3 werili, kolau nadiraZisadmi<br />
miwerili 2 werili, alioSa sajaiasa da dimitri benaSvilisadmi<br />
gagzavnili TiTo baraTi. xuTi maTgani Tavidan bolomde<br />
riTmiani leqsiTaa Sesrulebuli. nika agiaSvilisadmi<br />
miwerili ori baraTi ki leqsad iwyeba, magram prozauli<br />
teqstiT mTavrdeba.
Svidive 16-marcvliani SairiT aris Sesrulebuli _ 2<br />
(kolau nadiraZisadmi miwerili) dabali SairiT, xolo danar-<br />
Ceni 5 _ maRali SairiT.<br />
Svidive iumoristuli maneriT aris SeTxzuli. isic ki,<br />
romelsac nika agiaSvils 1939 wels jarSi myofi ugzavnis da<br />
samSoblos moSorebis sevdiT gamsWvaluli striqonebiT iwyeba,<br />
iumoristuli pasaJiT bolovdeba:<br />
`hau, rezo margiano, netav axla saiTa xar?<br />
dagamunjebs, gagafuWebs, nu aiReb Cais staqans.<br />
au, koki sajaiav, Cemma xmam rom gagaoca,<br />
margianic SeaCvie Sens sayvarel kakaosa~.<br />
(asaTiani 1979: 347)<br />
iumoristuli efeqtis misaRwevad nairgvari saSualebebia<br />
gamoyenebuli am werilebSi. erTgan lado adresats im<br />
oinis Sesaxeb mouTxrobs, rac megobrebTan erTad Caudenia.<br />
kerZod, alioSa sajaias atyobinebs rogor Seakowiwes sxvadasxva<br />
poetebis striqonebis gamoyenebiT leqsi, romelic<br />
leo kiknaZem (Semdgom cnobilma enaTmecnierma) karlo<br />
kalaZes miarTva `mnaTobSi~ gamosaqveyneblad. karlom ki,<br />
romelic ver mixvda oins, `damwyeb poets~ seriozulad<br />
urCia, axalgazrda xar, sxvebis gavlenebs ganicdi, da, modi,<br />
jer `Cvens TaobaSi~ daibeWde da mere, imedia, saCveno leqsebsac<br />
dawero. leo kiknaZes Cinebulad gauTamaSebia megobrebis<br />
mier misTvis dakisrebuli es roli:<br />
`leom dinjad moismina darigeba Wkvianuri<br />
da mere Cven mogvaSura miseburi siaruliT...<br />
vicinodiT, icinodnen da sicili yvelas surda.<br />
simonma Tqva: `am daRupuls Cemi leqsi gauqurdavs~.<br />
(asaTiani 1979: 370-371)<br />
werilebs saxaliso sakiTxavs xdis megobarTa iumoristuli<br />
daxasiaTebani, Taviseburi megobruli SarJebi. nika<br />
agiaSvils swers bardnaladan quTaisSi:<br />
`Salikosac miesalme, quTaisel `kosandiles~,<br />
Sens Tanxaze welgamarTuls, Seni TanxiT mosadiles~.<br />
(asaTiani 1979: 335)<br />
(~Saliko _ Salva koxoZe _ Jurnalisti da pedagogi. gazeT<br />
`stalinelis~ redaqciis maSindeli TanamSromeli. dai-<br />
57
Rupa germaneli faSistebis tyvaTa banakSi~ [n. agiaSvilis<br />
komentari]).<br />
alioSa sajaiasadmi Tbilisidan samegreloSi gagzavnil<br />
baraTSi aseTi striqonebia:<br />
58<br />
`givi isev dagvibrunda cilindriT da inglisuriT,<br />
ise dava rusTavelze, gegoneba didi suli~.<br />
(asaTiani 1979: 369)<br />
(givi _ inglisuridan mTargmneli, Semdgom profesori<br />
givi gaCeCilaZe).<br />
kolau nadiraZes atyobinebs:<br />
`im Cvens ioseb mWedliSvils, icnob, rom kritikosia?<br />
qarTuls uwunebs martvili gamsaxurdia kowias.<br />
gaCumdes, Torem kowiam xalxi Tu miswi-moswia,<br />
gadaaviwyebs iosebs nadirsaklavad wowials~.<br />
(asaTiani 1979: 372)<br />
(literator ioseb mWedliSvils, romelic Coxa-axaluxiT<br />
dadioda da nadirobis moyvaruli iyo, aRizianebda k.<br />
gamsaxurdias weris manera. am niadagze maTi groteskuli<br />
duelis ambavi, nika agiaSvilis damowmebiT, moTxrobili aqvs<br />
soso siguas k. gamsaxurdias Sesaxeb daweril naSromSi. _<br />
sigua 2003: 217-218).<br />
kolau nadiraZisadmi gagzavnil meore epistoleSi<br />
vkiTxulobT:<br />
`aba vin Tqva, rom moxucda da welSi gaizniqao,<br />
ocdaaTi wlis mdivani agiaSvili nikao,<br />
ase amboben, TiTqosda — ne priznaiot nikavo,<br />
tyvilia, isev bijgiviT dgas, sadac Cven varT, iqao,<br />
Tumca amqveynad sakmaod ixtuna, iCindrikao~.<br />
(asaTiani 1979: 373-374)<br />
nika agiaSvils mimarTavs:<br />
`me gigzavni am masalebs, Sen ici da gulma Senma,<br />
Sen ici da Senma mklavma, Senma JRalma ulvaSebma~.<br />
(asaTiani 1979: 336)<br />
amave werilSi vkiTxulobT:<br />
`redaqcias mivaSure, ar yofila carieli,<br />
Sens adgilze petre ijda ise, rogorc salieri,<br />
`vidi~ hqonda axovani, welSi iyo ganieri~.<br />
(asaTiani 1979: 336)
(petre _ petre baxturiZe [nika agiaSvilis komentari]).<br />
dimitri benaSvils swers abasTumnidan 1940 wels:<br />
`Sen kaci xar, kargad ici, bulions rom yaurma jobs,<br />
Sens vaJkacur siTamames _ Sens biWobas gaumarjos~.<br />
(asaTiani 1979: 376)<br />
am poetur megobrul SarJebs, romlebSic saxalisod aris<br />
gadmocemuli poetis nacnob-megobarTa garegnuli Tu Sinagani<br />
damaxasiaTebeli Strixebi da Tvisebebi, `winapari~ besikisa<br />
da mirian batoniSvilis mier erTmaneTisadmi miweril<br />
galeqsil epistoleebSi eZebneba (besiki 1962: 88-92; 254-256).<br />
TviTdaxasiaTeba da TviTironiac gvxvdeba am werilebSi:<br />
`gwers umcrosi megobari, vladimera dardimandi~, _<br />
mimarTavs nika agiaSvils (asaTiani 1979: 336);<br />
alioSa sajaias atyobinebs, nika agiaSvili gvamaTraxebs<br />
da gvabiTurebs, did winapar poetebs ver SeedrebiTo:<br />
`rom Cveni xma, rogorc maTi, ise magrad dRes ar ismis<br />
(netav leqsi ar mewera, mimebaZa `slesarisTvis~).<br />
(asaTiani 1979: 370)<br />
iumoristuli ganwyobilebis Seqmnas emsaxureba saxumaro<br />
damuqreba:<br />
`miTxar: gogim Cemi leqsi Tu gadasca memanqanes,<br />
Torem moval agvistoSi, Zmao nika, me maqane,<br />
basr satevars davikaveb da `mtrisaken~ Sevaqaneb~.<br />
(asaTiani 1979: 334)<br />
(gogi _ giorgi jiblaZe [nika agiaSvili komentari]).<br />
anda aseTi saxaliso gafrTxileba, nika agiaSvilisadmi<br />
miwerili:<br />
`axkomSiac~ Seiare, magrad wadi, ar daece~.<br />
(asaTiani 1979: 336)<br />
xumroba-xumrobiT Tavisi samwerlo saqmeebis mogvarebasac<br />
cdilobs:<br />
`da vugzavni gogis `im~ leqss, waikiTxeT, Cemo niko,<br />
Tu raime ekuTvnodes, Tu raimes Rirsi iyos...<br />
Sen sabavSvo leqss gigzavni, gaugzavne igi margos,<br />
iqneb Jurnals gamoadges, dabeWdon da rame argos~.<br />
(asaTiani 1979: 134-135)<br />
59
(margo _ mwerali da Jurnalisti margo TomaZe, imJamad<br />
Jurnal `pioneris~ redaqtori [nika agiaSvilis komentari]).<br />
anda:<br />
60<br />
`me kargad var, dimitrijan, mxolod erTi unda gTxovo:<br />
Cemi leqsi sul dabeWde, nomeri ar gamotovo~.<br />
(asaTiani 1979: 375)<br />
es literaturuli forma _ galeqsili da iumoriT Sezavebuli<br />
epistole _ karg saSualebas iZleva adresatis mimarT<br />
mware guliswyroma da sayveduri ise gamoxato, rom amis<br />
Sedegad ziani ar miadges (an naklebi ziani miadges) masTan<br />
pirad urTierTobas:<br />
dimitri benaSvilisadmi 1940 wels abasTumnidan gamogzavnil<br />
epistoleSi vkiTxulobT:<br />
`gamigrZelda, magram erTi unda giTxra mainc naRdad:<br />
rogorc vatyob, yvela kai dRes kavSiris wevri gaxda.<br />
da me nuTu mTlad glaxa var, rom damtoves ase saxtad,<br />
Cemi Wkua da goneba nuTu ase gaqesatda?<br />
es ise vTqvi, sxvaTa Soris, mZuls amgvari briyvulebi,<br />
sad mcalia, leqsebs vmReri, bunebaSi viyurebi. (...)<br />
es ise vTqvi, radgan suli aRelda da aTakarda,<br />
me sxva ar mwams araferi, yvela fexze damexlarTa,<br />
saqarTvelos, firosmanis, poeziis, leqsis garda.<br />
ase icis ganSorebam, cxeli gulis gaxurebam,<br />
ar gewyinos, dimitrijan, es leqsi da gaxumreba~.<br />
(asaTiani 1979: 375-376)<br />
(`yvela fexze damexlarTa~ _ evfemizebuli variantia<br />
gamoTqmisa _ `yvela fexze mkidia~).<br />
xalisiani ganwyobilebis Seqmnas didad uwyobs xels<br />
onomastikonis (sakuTri saxelebis) gatana sariTmo sityvad:<br />
`salami da gamarjveba quTaisis quCis palmebs.<br />
salami da gamarjveba: gogis, petres, platons, parmens~.<br />
(asaTiani 1979: 334);<br />
`sxva... rac kacis gulSi aris, ase male vin aCvenos,<br />
kargad iyav da, rac gTxove, Semisrule, nika Cemo~.<br />
(asaTiani 1979: 335)<br />
`imis gverdiT, rogorc kanti _ geniosTa geniosi,<br />
ganierad morTxmuliyo `zasluJoni~ eliozi,
iqiT kidev, siRrmisaken, saxeebi ariJraJdnen:<br />
Canda gogi saqmianad, iqve racxas Txzavda raJden.<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
Cems magivrad CamoarTvi xeli parmen Selegias,<br />
da usurve warmateba, sicocxle da energia~.<br />
(asaTiani 1979: 336)<br />
`zogi moRvawe prospeqtze mTvraliviT iwyebs borials,<br />
aq verc sulavas Sexvdebi da verc CxeiZe borias~.<br />
(asaTiani 1979: 372)<br />
`viciT momxmare gWirdebaT, saqme rom daabolavoT,<br />
Cvenc gamogyvebiT, ar gawyens aseT Svilebis yolao,<br />
Sen gagimarjos, mxolod Sen, funagoristo kolau!~<br />
(asaTiani 1979: 373)<br />
`mravali Seni Zmakaci dasaxmareblad migelis,<br />
zog-zogebisgan Cagruli ase ambobda miqeli:<br />
damexmarevi, kolau, erTi sikeTe miqeni,<br />
klasikos-gamomcemelni ganmikicx-ganmiqiqeni~.<br />
(asaTiani 1979: 372)<br />
(`miqeli~ poeti da mTargmneli miqel patariZea, `klasikos-gamomcemlebad~<br />
cota zemoT akaki gawerelia, iakob balaxaSvili,<br />
Salva demetraZe da konstantine WanturiSvili<br />
(Wantura) arian dasaxelebulni: `dReidan kacs ar davuTmobT,<br />
dRemde Tu mravals vuTmobdiT: / arc kako gawerelias,<br />
arc balaxaSvils zemelels, / demetraZes da Wanturas, klasikos-gamomcemelebs~).<br />
valter kilis `literaturis leqsikonSi~ vkiTxulobT,<br />
rom leqsad daweril epistoleebs `Seefereba saSualo<br />
stili. poeturi epistole msubuq, bunebriv, Seulamazebel<br />
tons moiTxovs~ (kili 1998: 226).<br />
lado asaTianis galeqsili epistoleebis tonic aseTia.<br />
rac Seexeba stils, igi saSualoze dabalia (`mesame stilia~),<br />
rac imiTaa gamowveuli, rom qarTveli poetis es<br />
epistoleebi, ZiriTadad, saxumaro kiloze SeTxzuli namdvili<br />
mokiTxvis baraTebia da im poeturi epistoleebisgan gansxvavebiT,<br />
romelsac kilis leqsikoni gulisxmobs, mkiTxvel-<br />
Ta farTo wrisTvis ar aris gankuTvnili.<br />
dabali stili lado asaTianis galeqsil epistoleebSi<br />
upirveles yovlisa Tavs iCens leqsikur doneze: mravlad<br />
gvxvdeba dialeqtizmebi da barbarizmebi da esec iumoristuli<br />
efeqtis gaZlierebas emsaxureba.<br />
61
62<br />
dialeqtizmebi:<br />
`Torem moval agvistoSi, Zmao nika, me maqane~.<br />
(asaTiani 1979: 334);<br />
`jer iqine deibeWde, da mere ki CvenTan moxval!~<br />
(asaTiani 1979: 370);<br />
`damexmarevi, kolau, erTi sikeTe miqeni~.<br />
(asaTiani 1979: 372).<br />
barbarizmebi:<br />
`xom ici, ra biWebi varT, ra anglebi da xitrebi~.<br />
(asaTiani 1979: 373)<br />
`vidi~ hqonda axovani, welSi iyo ganieri~.<br />
(asaTiani 1979: 336)<br />
`netav leqsi ar mewera, mimebaZa `slesarisTvis~.<br />
(asaTiani 1979: 370)<br />
`ganierad morTxmuliyo `zasluJoni~ eliozi~.<br />
(asaTiani 1979: 336)<br />
`dagamunjebs, gagafuWebs, nu aiReb Cais staqans~.<br />
(asaTiani 1979: 347)<br />
`ocdaaTi wlis mdivani agiaSvili nikao,<br />
ase amboben, TiTqosda — ne priznaiot nikavo~.<br />
(asaTiani 1979: 373).<br />
amave mizniT berZnul, somxur da rusul leqsikas besikic<br />
mimarTavs mirian batoniSvilisadmi miweril galeqsil<br />
epistoleSi:<br />
`aios Teos, aios~ _ amas xSirad xmobs gaios,<br />
stefana utiracuebs, Seawyobs taRis xmaios~.<br />
(besiki 1962: 88)<br />
`sxva poslaniksa sisxlsa sTxovs, WirSi hyavs<br />
danamkvnesia~.<br />
(besiki 1962: 88)
[`aios Teos, aios~ _ `wmidao RmerTo, wmidao~ (berZnulad),<br />
`utiracuebs~ _ udiakvnebs (somxurad), `poslaniks~ _<br />
elCs (rusulad)].<br />
da bolos riTma.<br />
lado asaTianis am werilebSi riTmac monawileobs iumoristuli<br />
ganwyobilebis SeqmnaSi. amisaTvis poeti sagangebod<br />
mravalmarcvlian, kalamburul, sityvis TamaSTan<br />
miaxloebul riTmebs qmnis: dRes ar ismis : `slesarisTvis~;<br />
axalgazrdav : aRar gastans; zixar isev : sixalise; yaurma<br />
jobs : gaumarjos; Tavi stambols : davistambo; cas qebiT :<br />
`carskebi~ da misT.<br />
* * *<br />
Tanamedroveni lado asaTians maxvilgonier da enamware<br />
ymawvilkacad axasiaTeben (erT leqsSi TviTonac ambobs:<br />
`maSin Cemgvari enamwarenic ver gahkilavdnen Zvel silamazes~.<br />
_ asaTiani 1979: 125). nika agiaSvilis gadmocemiT:<br />
`tyuilubralod aravis hkadrebda erT Sebrunebul sityvasac<br />
ki, magram Tu vinmes raime sasacilos SeamCnevda, aq ukve<br />
daundobeli iyo da misi qilika ena bevrs moxvedria mware<br />
SoltiviT~ (asaTiani 1979: 15).<br />
poetis xasiaTis am Tvisebam, misi cnobili `funagoriebis~<br />
garda, galeqsil epistoleebSic iCina Tavi, amitom maT<br />
gamoqveynebas didi mniSvneloba hqonda lado asaTianis bunebis,<br />
misi niWis TaviseburebaTa ufro srulad warmoCenisaTvis.<br />
am epistoleebma, romlebic, rusTvelis klasifikaciiT,<br />
`mesame leqsis~ anu `salaRobod, amxanagTa saTrevelad~ Seqmnil<br />
teqstTa kategoriaSi ewerebian, garda imisa, rom<br />
mniSvnelovnad gaamdidra qarTuli iumoristikuli poezia,<br />
imdroindeli literaturuli cxovrebis mravali kolorituli<br />
detali da e. w. `epoqis surnelic~ Semogvinaxa.<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1979: asaTiani lado. erTtomeuli. Tb.: 1979.<br />
baramiZe 1952: baramiZe al. narkvevebi, t. III. Tb.: 1952.<br />
besiki 1962: besiki. Txzulebani. `sabWoTa mwerali~, Tb.: 1962.<br />
kili 1998: Literaturlexikon, herausgegeben von Walther Killy, Band 13.<br />
Directmedia, Berlin, 1998. Digitale Bibliothek, Band 9.<br />
sigua 2003: sigua s. martvili da alamdari. t. 1, Tb.: 2003.<br />
63
64<br />
lado asaTianis yayaCo<br />
indira gadilia<br />
poeziaSi simboloebis gamoyenebas xangrZlivi istoria<br />
aqvs.<br />
Soreul warsulSi, rasac ki xedavdnen, yvelafers simbolur<br />
mniSvnelobas aniWebdnen. `simboloebi moicavda<br />
mTel samyaros, simboloebad gaiazreboda usulo sagnebi,<br />
mcenareebi, adamiani, kosmosi, angelozebi da TviT RvTaebac.<br />
iwereboda wignebi, romlebic simboloebs ganmartavdnen.<br />
saganTa simbolika mravalferovani iyo~ (siraZe 1982: 77).<br />
mravalferovan simbolikaTa Soris yvavili gansakuTrebulia.<br />
igi gamoxatavs silamazes, siyvaruls, sixaruls,<br />
srulyofilebas, siwmindes, daRvril sisxls...<br />
`vardis mxatvrul gaazrebas umniSvnelovanesi adgili<br />
uWiravs mcenareTa miTologiur saxeebs Soris, amitom yoveli<br />
didi Semoqmedis mxatvrul-saazrovno sistemaSi vards,<br />
rogorc Sedarebas, rogorc epiTets, metaforas, simbolos<br />
da alegoriuli gamosaxvis saSualebas gansakuTrebuli datvirTva<br />
akisria~ (sulava 2002: 137).<br />
vardi _ bunebis es umSvenieresi qmnileba _ poeziaSi uxsovari<br />
droidan damkvidrda da siyvarulisa da silamazis<br />
simbolod gvevlineba.<br />
`vefxistyaosani~ msoflio poeziis mier mopovebuli vardis<br />
simboloebis rezervuaria, romelsac dakisrebuli aqvs<br />
gamoxatos `sityvis silamaze~, esa Tu is sulieri gancda,<br />
Zlieri vnebaTa Relva an maRali idea~ (nadiraZe 1958: 353).<br />
yvavilTa simbolikas TavianT SemoqmedebaSi mimarTavdnen:<br />
rusTaveli, Teimuraz pirveli, besiki, al. WavWavaZe, n.<br />
baraTaSvili, a. wereTeli, i. WavWavaZe, vaJa-fSavela, g.<br />
tabiZe... da, saerTod, Znelad moiZebneba iseTi poeti, romlis<br />
poeturi Cangi bunebis am faqizi da ulamazesi qmnilebis<br />
siturfes ar aeJRerebinos. TiToeulma poetma Taviseburad<br />
aRiqva da gaasuliera igi.<br />
cnobilia besikis nargizi, vaJa-fSavelas samyaros kuTvnilebaa<br />
ia da pirimze, galaktionis _ atmis yvavilebi, anas<br />
_ iasamani, lados _ yayaCoebi.<br />
qalis garegnuli silamazis gadmosacemad, lado asaTianma<br />
vardic gamoiyena.<br />
vardi, rogorc umaRlesi mSvenierebis simbolo:
`erisTvis qalo, fiqalo,<br />
adre damWknaro vardo~.<br />
(`manana orbelianis suraTze~)<br />
vardi siwmindis, sifaqizis simbolo:<br />
`me poeti var da quCis loTi,<br />
Sen ki, maisis vardiviT wminda~.<br />
(`sparsel asuls~)<br />
Tu vardis simbolo qarTuli poeziis mdidari tradiciebiT<br />
iyo nasazrdoebi, yayaCos mxatvruli saxe, SeiZleba<br />
Tamamad iTqvas, lado asaTianis monapovaria, misi lirikis<br />
meSveobiT damkvidrda erovnul mwerlobaSi. lado asaTianis<br />
leqsebSi yayaCo Tavganwiruli siyvarulis, rainduli Tavdadebis,<br />
gauxunari grZnobis simbolod gvevlineba.<br />
yayaCoebi Wrilobidan momdinare sisxlis wveTebiviT gabneulan<br />
poetis leqsebSi da, miuxedavad imisa, rom igi poeturi<br />
Ziebis nayofia, bunebrivi da organuli gveCveneba.<br />
`patara niWis poets iSviaTad axasiaTebs sityvis gansakuTrebuli<br />
Zieba. saamiso paTosi mas ara aqvs, is yovelTvis<br />
kmayofili darCeba, Tu man SeZlo leqsSi Tavisi azris zedmiwevniTi<br />
sisworiT gamoxatva. sityvis Ziebis dros poeti SeiZleba<br />
sruliad moulodnelad gamdidrdes, ise rogorc avantiuristi...<br />
sityvebis Zebnis procesSi poetis azrma SeiZleba<br />
sruliad axali ganaTeba miiRos~, _ werda k. WiWinaZe<br />
(WiWinaZe 1979: 105).<br />
swored amgvarad anaTeben lado asaTianis leqsebs<br />
poetis mier mopovebuli yayaCoebi:<br />
`Zvelad aq jarebs uxmobdnen,<br />
dafdafiTa da bukiTa,<br />
axla yayaCo Semomxvda<br />
lamazi qalis SuqiTa.<br />
Semomxvda, SemomanaTa,<br />
CinCxlebi Semomayara,<br />
aluCa-tyemlis Semosvla<br />
da gazafxuli maxara...~<br />
(`yayaCo~)<br />
warsulis feriscvalebis mxatvrul-saxeobrivi gaazreba,<br />
_ sadac tragikul simZimes lirikis simsubuqe cvlis, _<br />
65
ukeTesad warmodgena Znelia. yayaCo _ lamazi qalis SuqiT<br />
gasxivosnebuli axali sicocxlis simbolod gvevlineba.<br />
lado asaTianis yayaCo maradiuli axalgazrdobis, sike-<br />
Tis, sicocxlis simbolocaa. poetma myar metaforad aqcia<br />
Tavis leqsebSi `yayaCo _ lamazi qalis Suqi~, rac momavlis,<br />
sicocxlis gagrZelebis sawindrad unda iqces. qvecnobierma,<br />
Zlierma impulsma, sicocxlis siyvarulma moaZebnina poets<br />
sisxlisa da siyvarulis tolfardi yvavili:<br />
66<br />
`hei, Zmobilo, Sexede, ramdeni yayaCo gaSlila!..<br />
rac ufliscixes gamovcdiT ufro da ufro gaxSirda;<br />
mindvrebs, gorakebs, ferdobebs efineba da edeba,<br />
gzaSi yayaCos Sexvedra sikeTed dagvebedeba...<br />
modi, Cven esec vikmaroT da sxva dideba nu gvinda,<br />
yayaCom Tu mogvanaTos lamazi qalis SuqiTa!~<br />
(`qarTlis gzaze~)<br />
yvavilis personificireba lamazi qalis brwyinvalebas-<br />
Tan misi dakavSireba gadajaWvulia sikeTesTan. klasikuri,<br />
apolonuri, harmoniuli saxismetyveleba _ sikeTisa da silamazis<br />
erTianobisa _ formisa da Sinaarsis daunawevrebloba,<br />
ganuyofloba, saerTod, lado asaTianis poeziis arss<br />
warmoadgens. mTliani monoliTuri suli raindi poetisa ar<br />
cnobs sulisa da sxeulis sabediswero gancalkeveba-dapirispirebas.<br />
yvavili, rogorc xiluli gamoxatuleba uxilavi<br />
Sinagani mdgomareobisa, statikuri, uZravi, usulo sagani ki<br />
ar aris, aramed moZravi, qmediTi, dinamikuri procesis warmmarTveli.<br />
dinamikuri vnebiTi gvaris zmnebi: `efineba~, `edeba~<br />
strofuli monakveTis bolos moqmedebiTi gvaris zmniT:<br />
`mogvanaTos~ formiT icvleba da yayaCos nazi rxeva mTel<br />
leqss amoZravebs da acocxlebs.<br />
yayaCo xom mindvris yvavilia, warmavali silamazis gamoxatulebac<br />
(`...yvavili velTa warmavali da daudgromeli~)<br />
da maradiuli mSvenierebis konkretuli gansaxierebac.<br />
lirikaSi sityviT xorcSesxmuli grZnoba, emocia, moZraoba<br />
ajamebs da aerTianebs calkeul detalebs. ase iqmneba<br />
harmonia, yvelaferi es saSualebaa, xolo mizani — mxatvruli<br />
ideis srulyofili ganxorcieleba.<br />
g. asaTiani wers: `lado asaTians ekuTvnis ramdenime poeturi<br />
saxe, romelic mudam ielvarebs qarTul sityvakazmul<br />
mwerlobaSi.
amden poets awvalebda qarTlis vel-mindvrebze xanZariviT<br />
abrialebuli patara mewamuli yvavilis xilva, ramdeni<br />
Tvali moutacnia mis Seudarebel silamazes!..<br />
yayaCos Suqi poetisaTvis Cvens miwa-wyalze daRvrili<br />
madlis kdemamosilebis da, masTan erTad, rainduli gznebis<br />
simboloc iyo~ (asaTiani 1988: 439).<br />
`krwanisis yayaCoebSi~ avtori aSkarad xsnis Tavis metaforul-simbolur<br />
saxes:<br />
`...SavCoxiano vaJkaco, Wriloba xom ar Segxsnia!<br />
es sisxli aris, Tu marTla yayaCoebis cecxlia?<br />
`...Tu arc yayaCos cecxlia da arc axali iara,<br />
ma es beberi krwanisi ra Zalam aabdRvriala?~<br />
(`krwanisis yayaCoebi~)<br />
lado asaTiani samasi lomguli vaJkacis saflavTan iyris<br />
muxls da yayaCoebis cecxliT `aabdRvrialebs~, acocxlebs<br />
ara marto `beber krwaniss~, igi gmirebis Seuxorcebel, mou-<br />
SuSebel Wrilobebze, iarebze miapyrobs Cvens mzeras.<br />
amgvarad, qristes Wrilobebidan gadmoRvril sisxlis<br />
wveTebze aRmocenebuli yvavilis (yayaCos) romantikul-simbolisturi<br />
xati lado asaTianma daamkvidra Cvens poeziaSi.<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1988: asaTiani g. saukunis poetebi. Tb.: gamomcemloba<br />
`merani~, 1988.<br />
nadiraZe 1958: nadiraZe g. rusTavelis esTetika. Tb.: 1958.<br />
siraZe 1982: siraZe r. saxismetyveleba. Tb.: gamomcemloba<br />
`xelovneba~, 1982:<br />
sulava 2002: sulava n. `galaktionis vardTmetyveleba~.<br />
galaktionologia, , Tb.: 2002.<br />
WiWinaZe 1979: WiWinaZe k. aliteracia qarTul SairSi. Tb.:<br />
gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1979.<br />
67
68<br />
manana gelaSvili<br />
`samyaro qviSis marcvalSi~ _ lado asaTianis<br />
poeziis erTi Taviseburebis Sesaxeb<br />
`qviSis marcvalSi danaxuli samyaro~ _ erTi striqonia<br />
ingliseli romantikosi poetisa da mxatvris uiliam bleikis<br />
leqsidan, romelic poeziis mravalgvari ganmartebidan,<br />
erT-erT saukeTesod SeiZleba CaiTvalos. qviSis marcvalSi<br />
_ mTeli samyaros danaxvisa da datevis unari, an mindvris<br />
yvavilSi _ zecis, rogorc bleiki imave leqsSi wers, poeziis<br />
erT-erT umTavres Tvisebas usvams xazs _ es Tviseba misi<br />
tevadobaa, ufro konkretulad ki _ mxatvruli saxis,<br />
poeturi xatis tevadoba.<br />
poeturi saxis erT-erT umTavres daniSnulebas: azrisa<br />
da grZnobisaTvis eqternaluri saxis micema, sagnobriv,<br />
xilvad formaSi moqceva warmoadgens. Tavisi vizualuri da<br />
bgeriTi maxasiaTeblebiT igi leqsSi garkveul ganwyobas<br />
warmoqmnis, xolo Tavisi ganmeorebadobis wyalobiT<br />
laitmotivis funqciasac asrulebs da amiT leqss<br />
kompoziciurad kravs. amasTanave, rac ufro moulodneli da<br />
amdenad gaucveTelia poeturi xati miT ufro Zlieria misi<br />
emociuri zegavlena mkiTxvelze, xolo misi tevadoba<br />
mniSvnelovnad gansazRvravs leqsis siRrmesa da<br />
mravalniSnadobas.<br />
miuxedavad imisa, rom poeturi xati swored Tavisi ganumeoreblobis<br />
wyalobiT aris Rirebuli, mainc SesaZlebelia<br />
garkveuli kanonzomierebisa da saerTo maxasiaTeblis mo-<br />
Zebna. amgvar gamaerTianebels, romelzec SeTanxmdebodnen<br />
sruliad gansxvavebuli esTetikuri mrwamsis sxvadasxva epoqisa<br />
da mimarTulebis poetebica da kritikosebic, poeturi<br />
xatovanebis mravalniSnadoba, misi `Riaoba~ warmoadgens.<br />
jer kidev rodis werda inglisuri romantizmis yvelaze<br />
mniSvnelovani Teoretikosi semuel teilor kolriji, rom<br />
poeturi warmosaxvis saSualebiT konkretulSi _ zogadi,<br />
warmavalSi _ maradiuli, SeiZleba warmoisaxos simboluri<br />
xatis saSualebiT.<br />
XX saukunis modernizmis erT-erTi kanonmdebeli tomas<br />
eliotic, romelic romantizmis esTetikisadmi arcTu maincadamainc<br />
keTilganwyobili iyo, poeziis umTavres Rirsebad<br />
poeturi xatis aradekoratiulobasa da RrmadniSnadobas
usvams xazs (romelsac igi metafizikos poetTa SemoqmedebaSi,<br />
kerZod, jon donis poeziaSi xedavs). elioti werda:<br />
`Cveulebrivi adamianis gancdebi qaoturia: araregularuli<br />
da fragmentuli. mas uyvars, spinozas kiTxulobs da am or<br />
gancdas erTmaneTTan araferi aqvs saerTo, miT umetes araferi<br />
aqvs saerTo sabeWdi manqanis xmasTan an im sunTan saWmlis<br />
keTebisas rom damdgara. poetis gonebaSi ki yvela amgvari<br />
gancda axal mTlianobas warmoqmnis~ (elioti 1975: 64) ase,<br />
rom miuxedavad gansxvavebuli esTetikuri mrwamsisa, poeturi<br />
xatis mravalniSnadobaze orive Tanxmdeba.<br />
poeturi saxis mravalniSnadobas xazs usvamdnen simbolistebic.<br />
bodleri Tavis erT-erT saprogramo leqsSi `Sesatyvisobani~<br />
bunebas simboloTa tyes adarebs, xolo poezias<br />
ki im `Sesatyvisobebis~, Ziebad miiCnevs, romelic fers,<br />
bgeras, sagansa da sityvas Soris arsebobs da romelic mxolod<br />
simboloTi SeiZleba gamoisaxos. simbolo tevadia da<br />
yovel konkretul mxatvrul saxeSi, moiazreba imdeni ram,<br />
realurica da transcendentulic, romelsac Tu logikur<br />
cnebebSi CavdebT, amiT mis sugesturobasa da niSnadobas<br />
mxolod meqanikurad SevkvecaT da gavaRaribebT, radgan<br />
matvruli saxe `Riaobas~ dakargavs. rogorc, magaliTad,<br />
imis Tqma, rom bodleris `albatrosi~ poetis da misi poeturi<br />
aRmafrenis simboloa, xolo `mTvrali xomaldi~ rembos<br />
poeturi mogzaurobis, `zmanebis~ fantasmagoriuli xati,<br />
mxolod imas niSnavs, rom arafersac ar vambobT am nawarmoebebze.<br />
amitom poetur saxeze msjeloba, umjobesia, imas<br />
emsaxurebodes, rom misi mravalniSnadoba da is asociaciuri<br />
bmebi warmoCndes, rac ama Tu im leqss rTul da RrmadniSnad<br />
mTlianobad aqcevs<br />
es mcire zomis statia swored amas isaxavs miznad: dasavleT<br />
evropuli naazrevis konteqstSi CavsvaT da warmovadginoT<br />
lado asaTianis poeziis erTi mxare: mis poetur<br />
xatTa iSviaTi siRrme da tevadoba, radgan amgvar konteqstSi<br />
ukeT warmoCndeba misi adgilica da Rirsebac.<br />
erT-erTi umTavresi poeturi saxe, romelic meyseulad<br />
amotivtivdeba yoveli adamianis gonebaSi, vinc lado<br />
asaTianis poezias kargad icnobs _ yayaCoa, romelic Tavisi<br />
mSvenierebiTa da siaxliT gamaognebel STabeWdilebas axdens.<br />
igi xan lamazi qalis SuqiT SemoanaTebs poets (`qarTlis<br />
gzaze~), misi feri xan cecxlTan asocirdeba, xan sisxl-<br />
Tan. xolo yayaCoebis cecxliT abrialebuli warsuli (`krwanisis<br />
yayaCoebi~), mSvenierebasTan erTad, itevs tragizmsac<br />
69
da omaxian SeZaxilsac, rac lado asaTianis poeziis erT-erT<br />
gamorCeul xibls warmoqmnis:<br />
70<br />
Tu arc yayaCos cecxlia da arc axali iara,<br />
ma es beberi krwanisi ra Zalam aabdRvriala?!<br />
(asaTiani 1979: 117)<br />
XX saukunis erT-erTi yvelaze daxvewili mwerali da<br />
kritikosi virjinia vulfi jon donis poeziaze SeniSnavda,<br />
rom misi poeturi xatis Zalmosileba aris mis unarSi `umoklesi<br />
gziT~, `afeTqebiT~ Segviyvanos leqsis poetur samyaroSi<br />
da amiT waruSleli STabeWdileba moaxdinos (vulfi<br />
1966: 187). donis poeziaze dayrdnobiT, vulfi am Tvisebas,<br />
zogadad, STambeWdavi poeturi saxis ganuyofel Tvisebad<br />
miiCnevs, romelic yvela met-naklebad mniSvnelovan poetur<br />
nawarmoebSi sxvadasxva xarisxiTa xorcieldeba. vfiqrob,<br />
lado asaTianis citrebuli striqonebi, swored amgvari<br />
`afeTqebis efeqtiT~ xasiaTdeba.<br />
rogorc ukve aRvniSneT, poeturi saxe `Riaa~, rac imas<br />
niSnavs, rom igi ufaqizesi ZafebiT ukavSirdeba sxva saxeebs<br />
imave poetur samyaroSi; erTsa da imave dros, igi realurad<br />
arsebul vizualur xatsac moicavs da am xatis fsiqologiur<br />
transformaciasac. poeturi xati xSirad, erTi mxriv, Tvi-<br />
Ton exmianeba ukve arsebul tradicias da, meore mxriv, Tvi-<br />
Tonac iqceva impulsad axal saxeTa qmnadobis, riTac monawile<br />
xdeba im mudmivi dialogis, romelSic yvela Rirebuli<br />
poetia CarTuli.<br />
amgvari dialogis erT-erT saukeTeso nimuSs murman<br />
lebaniZis Semoqmedeba warmoadgens, romelmac 1986 wels<br />
gamocemuli lado asaTianis `rCeulis~ winasityvaobaSi ara<br />
mxolod pirvelma SeniSna am poturi saxis gamorCeuloba<br />
(`1940 wels, ocdameoTxe welSi gadamdgars, lado asaTians<br />
qarTul poeziaSi Semohyavs yayaCos xati simbolod daRvrili<br />
sisxlisa erTi mxriv da meore mxriv _ simbolod mwuxarebisa<br />
daRvrili sisxlis gamo~ _ werda igi (lebaniZe 1986:<br />
7), aramed Tavisi poeziiT ganagrZo lado asaTianis tradicia,<br />
ramdenime gamorCeuli leqsiT, romelTagan, upirveles<br />
yovlisa, `ufliscixesTan sisxlisferi yayaCos wveTi~ da<br />
`yayaCos~ unda aRiniSnos.<br />
Tanamedroveobis udidesi kritikosi klint bruksi, romelic,<br />
Tavis mxriv, 20-iani wlebis `axali kritikis~ Tvalsa-<br />
Cino warmomadgenlis a.i. riCardsis naSroms `paradoqsis ena~
eyrdnoboda, werda: `poeziaSi msjelobis xazs mxolod im detalebis<br />
gamo mivyvebiT, romelic mTavari gzis piras gvxvdeba:<br />
xan gvirila gagvityuebs, xan ki uCveulo formis buCqi.<br />
mere isev mTavar gzas vubrundebi... mxolod gzis bolos<br />
aRmovaCenT, rom mTeli samyaro vnaxeT, iseTi, romelsac<br />
mecnierebis sworxazovan gzas rom gavyolodiT, ver vnaxavdiT.<br />
swored es SemTxveviTi detalebi aniWebs Cvens mogzaurobas<br />
Rirebulebas~ (bruksi 1965: 78)<br />
marTlac, amgvari macdunebeli moCvenebiT wvrilmanebiT<br />
iqmneba poezia: is xan acekvebuli narcisebis saxes iRebs, rogorc<br />
es uiliam uordsuorTis poeziaSia, xan baraTaSvilis<br />
satrfos yurze pepelasaviT mofarfate sayurisas, xanac<br />
rembos feradi xmovnebis, an galaktionis iisferi Tovlis...<br />
lado asaTianTan es SeiZleba simindis ulvaSis suni iyos,<br />
an bulbulTa naamborali bardnalelebis borani, atmis<br />
xesaviT afeTqebuli satrfo, irmiviT mwvane balaxSi gaxveuli<br />
firosmani, sicili, romelic sasaflaos gulze gadaufrens<br />
sicocxled da nakadulad. an mamapapuri cisferi<br />
sarwyuli.<br />
vnaxoT, raoden tevadia es poeturi saxeebi, vTqvaT, Tundac,<br />
sarwyuli: erTi rom igi lurj frinvels Camohgavs, amas-<br />
Tanave ukvdavebis wylisa da amiT sicocxlisa da ukvdavebis,<br />
sicocxlis wyaros ukavSirdeba. Tavisi feriT igi romantikosebis<br />
tradicias agrZelebs (sakmarisia Tundac baraTaSvilis<br />
`lurjsa fers~ an novalisis `cisferi yvavili~ vaxsenoT),<br />
romelic Semdeg cisferyanwelTa da galaktionis poeziaSi<br />
mTeli sisavsiTa da aTasgvari niuansiT gaisma. amas-<br />
Tanave cisferi sarwyuli mama-papaTa naqonia da amiT ara<br />
mxolod bavSvobis cisfer mogonebebs aRZravs ufskrulis<br />
piras myof poetSi, aramed warsulsac: istoriuls da kidev<br />
ufro Soreul da zedroul zRaprul warsulsac, sadac<br />
beber cixes arwivebi esizmreba, sadac poets vaxtang meeqvse<br />
eguleba, Tamari eguleba, mxargrZeli da cxra Zma xerxeuliZe,<br />
samasi aragveli. swored istoriuli Sreebis moZieba<br />
ganasxvavebs cisferis lado asaTianiseul aRqmas romantikosebisa<br />
an simbolistebis aRqmisagan. dakveTili optimizmis<br />
epoqaSi, swored aq, sakuTari qveynis istoriasa da tradiciaSi,<br />
povebs lado asaTiani simtkicisa da imedis wyaros.<br />
kidev erTi sagulisxmo poeturi saxe, romelic SeuZlebelia,<br />
uyuradRebod darCes _ cxenis fafaria. fafarayrili<br />
mernebis qarbuqiani sunTqva da maTi gafrenili fafari,<br />
leqsis bolos awewil fafrad iqceva (`cxra Zma xerxeuli-<br />
71
Zes~), rac uTuod im qveynis bedze migvaniSnebs, romlisTvisac<br />
daecnen Zmebi xerxeuliZeebi, da romelTa saWiroeba da<br />
ararseboba aseTi mZafri dramatizmiT aRbeWdila uRmerTod<br />
mitovebuli raSebis gulmosaklavi WixviniT. am leqsSi<br />
cxenis fafari bunebis movlenebTan asocirdeba: xan vizualuri<br />
xatiT: gafrenili fafari _ nislTan, xan raSebis sanative<br />
_ algeTis velebis qarTan, riTac poeturi saxe kosmiur<br />
JReradobas iRebs. Tu amas sityvis bgeriT JReradobasac<br />
davumatebT, romelic ara mxolod far aso—bgeris ritmul<br />
ganmeorebaSi gamoixateba (gafrenili fafari, gaficxebili,<br />
foladis, qafmoreuli), aramed, erTi mxriv, qarTan asocirdeba,<br />
meore mxriv ki, cxra Zma xerxeuliZesTan da amiT kidev<br />
q-an da x-an aso-bgerebis mZime musikasac moiyolebs da aiyoliebs,<br />
rac mTlianobaSi leqsis im ganumeorebel musikalur<br />
qsovils warmoqmnis, romelsac lado asaTianis ganumeorebel<br />
tragikul-omaxiani xma SeiZleba vuwodoT:<br />
72<br />
es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia?<br />
visia cxra bedauri, cxra daraxtuli visia?<br />
... es mSobliuri qaria Cveni algeTia velebis<br />
Tu sunTqva qarbuqiani fafarayrili mernebis.<br />
(asaTiani 1979: 190)<br />
poeturi xatisa da leqsis tevadobaze weris dros ar<br />
SeiZleba ar aRvniSnoT isic, rom lado asaTianis poeziaSi<br />
leqsi adamianis mTel sicocxles itevs:`vinc kaci iyo da<br />
leqsad iqca“, _ wers igi.<br />
sicocxle leqsad kondensirdeba da amiT warmavalobasa<br />
da sikvdils amarcxebs:<br />
me TviT sikvdilsac gardavqmni leqsad!<br />
poetisa da poeziis amgvar maRal daniSnulebaze migvaniSnebs<br />
rusTavelis gamziridan `Rrublian cisken~... gabmuli<br />
qaris da wvimis Zafebi (`wvimaSi~) da is naTeli, romliTac<br />
poetia garemoculi. lado asaTians Rrmad swams, rom poeti,<br />
Tumc `droebis meaTasedia~, magram amave dros Tavisi Semoqmedebis<br />
wyalobiT `maradisobiT gadanisluli~.<br />
1923 wels `meocnebe niamorebSi~ tician tabiZe werda<br />
qarTuli poeziis `evropuli radiusiT~ gamarTvis ucileblobaze.<br />
gulistkiviliT imasac SeniSnavda, rom evropuli<br />
radiusi yovelTvis gverds uvlida Tbiliss. gulistkiviliT,<br />
radgan, vin, Tu ara man, romelmac amdeni gaakeTa qar-
Tuli poeziis ganaxlebisa da evropeizaciisaTvis, uTuod<br />
icoda, rom sworedac rom am konteqstSi qarTul poezias<br />
marTlac hqonda da mis SemdegSic uTuod eqneboda Tavisi<br />
adgili. am statiis mizanic _ lado asaTianis poeziis am<br />
konteqstSi wakiTxvis mcdeloba _ warmoadgens misi poeziis<br />
erTi konkretuli Taviseburebis analiziT.<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1979: asaTiani lado. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba<br />
`sabWoTa saqarTvelo~, 1979.<br />
bruksi 1971: Brooks C. Literary Criticism: A Short History. L.: 1965.<br />
elioti 1975: Eliot T.S. Selected Prose Ed with an Introduction by Frank Kermode.<br />
Faber and Faber, London: 1975.<br />
vulfi 1924: Woolf V. John Donne. In: Collected Essays by V.Woolf. 1966.<br />
lebaniZe 1986: lebaniZe m. lado asaTiani. wignSi: lado asaTiani.<br />
rCeuli. Tb.: 1986.<br />
73
74<br />
lado asaTianis leqsis bunebisaTvis<br />
(`leqsi axleburi~)<br />
qeTevan enuqiZe<br />
meoce saukunis dasawyisSi qarTul leqsSi mkafiod vlindeba<br />
evropuli da rusuli leqsis, gansakuTrebiT, metris<br />
gavlena, ramac, garkveulwilad, ganapiroba novatoruli Teoriebisa<br />
da saleqso formebis Camoyalibeba, rac yovelTvis<br />
ar iyo misaRebi da gaTvaliswinebuli qarTul kulturul<br />
niadagze. brZola modernistuli ideologiis winaaRmdeg,<br />
erTgvarad, Seexo formalur inovaciebsac, radgan ociani<br />
wlebis meore naxevarSi versifikaciuli eqsperimentebis<br />
ricxvma iklo. lado asaTiani moRvaweobas iwyebs im dros,<br />
rodesac `cisferyanwelebis ordeni~, faqtobrivad, aRar arsebobs,<br />
xolo galaktions dawerili aqvs TiTqmis yvela Sedevri.<br />
da mainc, axalgazrda poeti saocar warmatebas da popularobas<br />
aRwevs.<br />
amjerad miznad gvaqvs lado asaTianis metris gaaanalizeba,<br />
radgan SemoqmedebiTi Taviseburebebisa da individualizmis<br />
kvleva SesaZlebelia mxolod sruli suraTis<br />
warmodgeniT.<br />
metri ukavSirdeba versifikaciis absoluturad yvela<br />
elements da, ufro metic, teqstis semantikuri garsis, riTmis,<br />
ritmisa da esTetikuri transformaciis Tavisebur Car-<br />
Cos warmoadgens. metris kvleva unda daviwyoT terfebis<br />
Taviseburebebis analiziT. dasadgenia:<br />
1. ra zegavlenas axdens semantikuri ritmi maT<br />
Camoyalibebaze;<br />
2. sityvebSi marcvalTa raodenoba;<br />
3. bunebrivi maxvilis mdebareoba.<br />
gansakuTrebiT sainteresoa logaedebis analizi, radgan<br />
poetis leqsebis umetesoba aTmarcvliani logaedebiT aris<br />
Sesrulebuli. `logaedurs vuwodebT iseT metrebs, romleb-<br />
Sic erTi da igive muxli (sul erTia, monometri iqneba Tu<br />
dimetri), gind mTeli taepi, qoreuli da daqtiluri terfebis<br />
SeerTebas warmoadgens~ (gorgaZe 1928:51). s. gorgaZis<br />
azriT, xalxuri Sairebis mTeli rigi swored egreT wodebuli<br />
ZvelqarTuli sasuliero iambikoebis amgvar Sezavebul<br />
metrebs warmoadgens.
l. asaTiani, ZiriTadad, iyenebs logaedis or saxeobas:<br />
klasikur adonisur metrs (— UU – U) da e.w. antiadonisur,<br />
qore-daqtilur metrs (— U – UU) sainteresoa, riTia ganpirobebuli<br />
adonisuri da antiadonisuri logaedebis monacvleoba<br />
da swored am terfebis siWarbe. davakvirdeT taepebs,<br />
romlebSic wminda adonisuri logaeduri dimetri(— UU – U /<br />
— UU – U) gvxvdeba:<br />
Snosa da iers hmateben qalaqs, (— UU – U / – UU – U)<br />
(asaTiani 1988:29)<br />
pirveli logaedi sityvas sam morfemas — ormarcvlian<br />
erTgvar wevrebs, romlebic dakavSirebuli arian da kavSiriT.<br />
meore logaedi moicavs sammarcvlian zmnas da ormarcvlian<br />
arsebiT saxels. maxvilTa ganlageba bunebrivia: ormarcvlian<br />
sityvaSi is ecema bolodan meore xmovanze, sammarcvlianSi,<br />
bolodan mesameze:<br />
/ / / /<br />
Snosa da iers hmateben qalaqs,<br />
aseTive suraTi gvaqvs taepSi:<br />
qarTveli qalis Snosa da javars (— UU – U / — UU – U)<br />
(asaTiani, 1988:29)<br />
miuxedavad imisa, rom marcvalTa ganlageba Senacvlebulia,<br />
es garemoeba taepis ritmze zemoqmedebas ver axdens;<br />
maxvilTa ganlageba iseTivea (10-marcvliani; maxviliT taepis<br />
I, IV, VI, IX xmovnebze), rogoric zemoT moyvanil magaliTSi<br />
/ / / /<br />
qarTveli qalis Snosa da javars<br />
Semdeg magaliTSi daqtilisa da qores ganlageba bunebrivad<br />
ukavSirdeba sammarcvliani da ormarcvlinai sityvebis<br />
monacvleobas:<br />
lamazi aris TbilisSi yvela (– UU – U / – UU – U)<br />
wminda adonisuri logaeduri dimetris (– U – U U / – U –<br />
U U); maxviliT I, III, VI, VIII xmovnebze) magaliTebia:<br />
75
76<br />
erT dros am qveynad mec kaci viyavi<br />
(– U – U U / – U – U U) (asaTiani, 1988:76)<br />
qores awarmoebs erTmarcvliani msazRvrel-sazRvruli,<br />
romelic erT terfad ikvreba da, Sesabamisad, maxvilic bolodan<br />
meore xmovanze ecema. daqtilur terfs awarmoebs<br />
CvenebiTi nacvalsaxeli da arsebiTi saxeli, romlebic adgilis<br />
garemoebas qmnian. es terfic sammarcvliania. marcvlis<br />
bunebrivi mdebareoba sruliad emTxveva maxvilis bunebriv<br />
mdebareobas. meore logaedi nawarmoebia ormarcvliani da<br />
sammarcvliani sityvebis bunebrivi maxvilebis Sesabamisad.<br />
arvin icoda, ra uxaroda<br />
(– U – U U / – U – U U) (asaTiani, 1988:88)<br />
pirveli logaedis qore da daqtili sityvis bunebrivi<br />
maxvilisa da marcvalTa raodenobis Sesatyvisia, xolo meore<br />
logaedSi qore kveTs zmnas, `uxaroda~, magram sainteresoa,<br />
rom am procesSi ar xdeba metris zemoqmedeba sityvis<br />
bunebriv prosodiaze. maxvilis am oTxmarcvliani sityvis<br />
bolodan mesame marcvalze ecema, xolo pirveli umaxvilo<br />
marcvali organulad erwymis nawilaks ra.<br />
foTlebdacvenil baRis karebTan<br />
(– U – U U / – U – U U ) (asaTiani, 1988:88)<br />
taepis meore logaedis qore da daqtili sityvis bunebrivi<br />
maxvilisa da marcvalTa raodenobis Sesatyvisia, xolo<br />
pirveli logaedi warmodgenilia erTi xuTmarcvliani sityviT,<br />
aseve, antiadonisuri terfiT. sayuradReboa, rom xuTmarcvlian<br />
sityvaSi maxvili bolodan mesame xmovanze unda<br />
modiodes, Tumca gasaTvaliswinebelia, rom es sityva erTmniSvneliani<br />
kompozitiTaa warmodgenili da, Sesabamisad,<br />
maxvilTa ganlageba am kompozitis Semadgeneli erTeulebis<br />
(foToli, dacvena) bunebriv maxvilTa ganlagebas emTxveva.<br />
mxrebganieri, viT saukune<br />
(– U – U U / – U – U U) (asaTiani, 1988:18)<br />
pirveli logaedi kompozitia, romelic Sedgeba erTmarcvliani<br />
da oTxmarcvliani sityvebisagan, xolo meore magaliTSi<br />
mocemulia erTmarcvliani sityva viT (Tandebuli,
omelic arqauli stiliT aris mocemuli) da oTxmarcvliani<br />
sityva, romlis bunebrivi maxvili ecema bolodan meoTxe<br />
xmovanze(sa/u/kune). logaedSi xdeba maxvilis gadaadgileba<br />
meoTxedan mesame maxvilze. aseTive saxe aqvs sxva logaedebsac,<br />
romlebic erTmarcvliani da oTxmarcvliani sityvebisagan<br />
Sedgeba. mag.: ver moveswari (`iliasadmi~); ar anacvale<br />
(`Tqven geubnebiT, Zmebo mgosnebo~).<br />
qarTuli enis bunebis gaTvaliswinebiT, maxvili bolodan<br />
mesame xmovanze unda ecemodes, amitom ucnauria am konkretul<br />
sityvebTan maxvilebis ganlageba. es SeiZleba ganpirobebuli<br />
iyos Semdegi faqtorebiT:<br />
1. saukune — sa mimReobis mawarmoebeli prefiqsi, Tumca<br />
sityva `saukune~ ukve damkvidrebulia arsebiTi saxeli<br />
funqciiT.<br />
2. danarCen or SemTxvevaSi vlindeba zmniswinian<br />
zmnasTan.<br />
SeiZleba davaskvnaT, rom antiadonisuri logaedis warmoeba<br />
xdeba Semdeg SemTxvevebSi:<br />
a) ormarcvledi + sammarcvledi;<br />
b) ori erTmarcvliani sityva + sammarcvledi / ormarcvledi<br />
+ erTmarcvledi;<br />
g) ormarcvledi / ori erTmarcvliani sityva + kompoziti<br />
/ erTmarcvledi + zmniswiniani zmna da mawarmoebliani<br />
mimReoba;<br />
adonisur-antiadonisuri logaeduri dimetris (— UU –<br />
U / - U – U U); maxviliT I,IV,VI,VIII xmovnebze) magaliTebia:<br />
Tbilisis qalebs _ dilis ciskarebs<br />
(– UU – U / - U – U U) (asaTiani, 1988:76)<br />
ra iyav, ra xar da ra iqnebi!<br />
(– UU – U / - U – U U) (asaTiani, 1988:76)<br />
am logaedebis TiToeuli terfi iseTive agebulebisaa,<br />
rogoric dimetrebSi. bolo magaliTi gansakuTrebiT sainteresoa,<br />
radgan Tu pirvel or terfSi ra nawilakze ecema maxvili,<br />
meore logaedSi maxvili da kavSirsa da sammarcvliani<br />
sityvis bolodan mesame xmovanze modis. es ar aris ganpirobebuli<br />
da kavSiris gansakuTrebuli semantikuri funqciiT,<br />
radgan qvemoT, sxva magaliTebSi, Cven sxva suraTs vixilavT.<br />
SesaZlebelia, es gamowveuli iyos daqtilis (iqnebi) garkveuli<br />
upiratesobiT (marcvalTa raodenoba, gamokveTili pro-<br />
77
sodiuli elferi, rac, SeiZleba, ganpirobebuli iyos mJReri<br />
bgerebis siWarbiT (6-dan 5), rac mesamed gameorebul ra nawilaks<br />
asustebs.<br />
antiadonisur-adonisuri logaeduri dimetris (– U U / –<br />
UU – U); maxviliT I, III,VI,IX xmovnebze) magaliTebia:<br />
78<br />
Sua bazarSi duqani gvqonda<br />
(- U – U U / – UU – U) (asaTiani, 1988:76)<br />
da Tu tirilis dagidges Jami<br />
(- U – U U / – UU – U) (asaTiani, 1988:76)<br />
logaedebis agebuleba ucvlelia, Tumca unda aRiniSnos,<br />
rom am tipis dimetri ufro iSviaTia, vidre adonisur — antiadonisuri.<br />
Zalian iSviaTad, Tumca mainc gvxvdeba ipostazirebuli<br />
logaeduri dimetrebi. magaliTad:<br />
me vetrfi im TeTr Coxian mayars<br />
(U – U – U / - U U - U) (asaTiani, 1988:60)<br />
da kaxur amboxs, Slegsa da magars<br />
(U – U – U / - U U - U) (asaTiani, 1988:60)<br />
dasvenebis da garTobis ambavs<br />
(U U – U U / - U U - U)U (asaTiani, 1988:21)<br />
Sen, roca am wigns aiReb xelSi<br />
(– – U – U / _ U _ U U) (asaTiani, 1988:76)<br />
es awvalebda cotne dadians<br />
(U U – U U / - U – U U) (asaTiani, 1988:45)<br />
pirvel or magaliTSi gvxvdeba amfibraqisa da qores<br />
SerwymiT miRebuli logaedi. sainteresoa, ram ganapiroba am<br />
terfis warmoSoba. orive magaliTi iwyeba erTmarcvliani<br />
sityviT, romelic yvela mocemul magaliTSi an da kavSiria<br />
an piris nacvalsaxeli.<br />
miuxedavad imisa, rom qarTuli leqsisaTvis daqtili ufro<br />
organuli terfia, semantikuri Tavisebureba da maxvili<br />
aSkara upiratesobiT sargeblobs. orive SemTxvevaSi, erTmarcvleds<br />
mohyveba ormarcvledi. daqtilis warmoqmna daarRvevda<br />
enis bunebrivi prosodiis kanons.
mesame magaliTSi piris nacvalsaxeli gvxvdeba, magram aq,<br />
avtoris nebiT, Cndeba mZime, rac mas marTvis funqcias ani-<br />
Webs. Sesabamisad, warmoiTqmis maxvilTa amgvari ganlagebiT:<br />
/ / / / /<br />
Sen, roca am wigns xelSi aiReb<br />
(palimbaqi+qore) da ara<br />
/ / / /<br />
Sen, roca am wigns xelSi aiReb<br />
bolo magaliTSi, imis miuxedavad, Tu romel xmovanze<br />
ecema maxvili, mimarTvis forma ugulebelyofilia.<br />
SeiZleba iTqvas, rom amgvari sistematurobis gaTvaliswinebiT,<br />
lado asaTianisTvis metad mniSvnelovania qarTuli<br />
enis bunebrivi maxvilisa da semantikisaTvis upiratesobis<br />
miniWeba. ramdenime gamonaklisi migvaniSnebs, rom daqtilis<br />
saxecvlileba aseve zemoT aRniSnuli faqtorebiT aris ganpirobebuli.<br />
meore peoni lado asaTianis leqsebSi SedarebiT iSviaTad<br />
gvxvdeba, radgan, rogorc aRvniSneT, poeti, umeteswilad,<br />
swored aTmarcvleds mimarTavs. Tumca gvaqvs gamonaklisebic,<br />
magaliTad: `gzaSi~ (4/4/3), `sasaflao~ (4/4//4/4),<br />
`ori saaxalwlo~ (4/3//4/3) heterosilaburi leqsi `cixis<br />
sizmari~ (4/4, 4/2) da a. S.<br />
akaki xinTibiZe wers: `meore peoni erTi mTliani ritmuli<br />
erTeulia. misi gaxleCa gverdiT mdgomi sityvebis zegavleniT,<br />
misi dayofa-danawileba, garda calkeuli gamonaklisebisa,<br />
qarTuli leqswyobisaTvis ar aris damaxasiaTebeli~<br />
(xinTibiZe 1961:44).<br />
peoni yvelaze grZeli terfia da erTi oTxmarcvledisagan<br />
Sedgeba. SesaZlebelia invariantebic, mag.: daqtili da<br />
umaxvilo erTmarcvledi, an, piriqiT. sainteresoa samive<br />
formaze dakvirveba:<br />
oTxmarcvliani meore peoni:<br />
orTqlmavali ise utevs ukuneTs<br />
U U – U U – U – U – U U (asaTiani,1988:89)<br />
erTmarcvledi+daqtili:<br />
79
80<br />
vis unaxavs yvavilebi nakadulis napirebze<br />
U – U U U – U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:69)<br />
Tavs geficebi, ver iSovni ukeTess, Svilo?<br />
– U – U U U – U U – U U – U (asaTiani,1988:48)<br />
struqturas daqtili+erTmarcvledi mogvianebiT vnaxavT,<br />
Tumca unda aRiniSnos, rom lado asaTianis leqsebSi<br />
iSviaTad gvxvdeba. sintagmebi ZiriTadad agebulia imgvarad,<br />
rom srulmniSvneliani sityva asrulebs monakveTs.<br />
sainteresoa ak. xinTibiZis dakvirveba, romlis Tanaxmad,<br />
meore peonTan dakavSirebuli ritmuli variaciebi metad<br />
mravalferovania, Tumca lado asaTianis iSviaTad mimarTavs<br />
ara mxolod peons, aramed qarTul poeziaSi metad popularul<br />
8-marcvledsac ki; metic, is upiratesobas dabal Sairs<br />
aniWebs (anu logaedsa da daqtils). erTi SexedviT, Cans, TiTqos<br />
meore peoni poetisaTvis sakmaod umniSvnelo terfia,<br />
rom ara erTi mniSvnelovani faqti. lado asaTianis brwyinvale<br />
leqsi, “salaRobo” (romelsac dedanSi “asaTianuri” uwoda;<br />
qaTuli leqsi icnobs aseT saTaurebs, metic, saleqso<br />
formebs aseTi saxelwodebebiT, mag.: Caxruxauli da a. S. me-<br />
20 saukuneSi paolo iaSvilis “darianuli”), Sereuli metruli<br />
sqemiT aris dawerili da swored aq amJRavnebs poeti Tavis<br />
damokidebulebas meore peonisadmi. SeiZleba iTqvas, rom<br />
am leqsSi gvxvdeba meore peonis TiTqmis yvela saxeoba, romelic<br />
ki dasaSvebia, gamomdinare qarTuli leqsis bunebidan.<br />
daukariT, rom Zvel xanjals elda eces,<br />
U – U U U – U U - U – U<br />
gaisarjos da brZolebSi daixarjos!<br />
U – U U U – U U U – U U<br />
gaumarjos saqarTvelos mzes da zecas,<br />
U – U U U – U U - U – U<br />
saqarTvelos Zlierebas gaumarjos!<br />
U – U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:10)<br />
aqve vxvdebiT meore peonis mesame formas (sammarcvledi+erTmarcvledi):<br />
jer xom suros foTlebi ar gascvenia<br />
– U – U U – U U U – U U<br />
sasTumalze erTxelac ar daviZineb!<br />
– U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:10)
orive SemTxvevaSi, am tipis meore peonis erTmarcvledi<br />
warmodgenilia uaryofiTi nawilakiT, xolo misi momdevno<br />
meore peoni oTxmarcvliani morfemaa, romelic, erTgvarad,<br />
harmoniulad asrulebs taeps. mkafiod Cans, rom leqsis 12marcvlian<br />
(4/4/4) monakveTSi sityvaTa umetesoba (58 139-dan)<br />
oTxmarcvliania. es Tavisebur efeqts aniWebs leqss — maRali<br />
SairisaTvis damaxasiTebel heroikul JReradobas. amas-<br />
Tan, motivis axsna SesaZlebelia mxolod hipoTeturad.<br />
peonis garda, 4-marcvliani terfebidan leqsebSi xSirad<br />
gvxvdeba diqore. yvela es terfi ori ormarcvledisgan an<br />
ori erTmarcvledisa da erTi ormarcvledisagan Sedgeba. am<br />
SemTxvevaSic ar fiqsirdeba bunebrivi maxvilis gadaadgileba.<br />
mag.:<br />
Zvelad Turme, roca mtrebis uTvalavi jarebi<br />
– U – U - U – U U – U U – U U (asaTiani,1988:34)<br />
ise mtkice iyvnen Turme, viT metexis kedeli<br />
– U – U - U – U U – U U – U U (asaTiani,1988: 34)<br />
me xan papis wvers vumzer<br />
– U – U – U U (asaTiani,1988: 80)<br />
cota kidev moiTmine, lamazo<br />
– U – U U – U U – U U (asaTiani,1988: 89)<br />
aSkaraa, rom diqores gamoyeneba meore peonis nacvlad<br />
erTgvarad ritms cvlis. SeimCneva meti dinamika, romelic<br />
kidev ufro mZafdeba meore peonisa da diqores monacvleobiT,<br />
gansakuTrebiT, Tu meore peoni erTmarcvliania da sammarcvliani<br />
sityvebisganaa nawarmoebi.<br />
leqsi `Cemi qveynis oqroyana~ (1936) maRali SairiT aris<br />
dawerili. leqsis 100 terfidan mxolod 17 ar aris meore<br />
peoni. sainteresoa, rogor suraTs qmnis dakvirveba am terfebze,<br />
miT umetes, rom ormarcvliani sityvebis garkveuli<br />
kategoria warmoqmnis meore peons, xolo maTi nawili (13) —<br />
diqores. mag. ori ormarcvledisagan warmoqmnili meore<br />
peoni:<br />
kvaxis lerwo gabardulo, Caqarvulo taroebo,<br />
U – U U U – U U U – U U U – U U<br />
xvamlis mTaze gadasulo TeTro nislo afriano<br />
U – U U U – U U U – U U U – U U (asaTiani,1988:15)<br />
81
82<br />
mag., ori ormarcvledisagan warmoqmnili diqore:<br />
TviTmfrinavo, caSi laRo, mTebTan axlo mofrenilo,<br />
U – U U U – U U U – U U U – U U<br />
xeo, vaSliT gaferilo, talaveris Ceroebo,<br />
– U – U U – U U U – U U U – U U<br />
Cemi qveynis oqroyanav, didi garjiT moweulo<br />
– U – U U – U U U – U U U – U U<br />
TqvenTvis minda avamRero leqsi Cemi axleburi<br />
U – U U U – U U U – U U U – U U<br />
zvaro, zvaro jiSiano, ojaleSis jiSis zvaro,<br />
– U – U U – U U U – U U U – U U<br />
minda leqsiT gesaubroT, dagirxioT xma salxeni.<br />
– U – U U – U U U – U U U – U U<br />
pirvel magaliTSi diqore warmoiqmneba zmmnizedasTan;<br />
meore magaliTSi _ diqores qmnis mimarTva; mesame-meoTxe<br />
magaliTebSi kuTvnilebiTi nacvalsaxelebi (msazRvrel-saz-<br />
Rvruli); mexuTeSi diqores warmoqmnis ormarcvliani sityvis<br />
gameoreba. aseTi magaliTi oria: zvaro, zvari; mTebo,<br />
mTebo.<br />
meeqvse magaliTSi ki taepi iwyeba SemasmenliT, rac, TavisTavad,<br />
aZlierebs maxvils.<br />
leqsSi gvxvdeba erTmarcvledisa da daqtilis SeerTebis<br />
(an, piriqiT) 15 magaliTi: mTav frialo, rom itvirTeo, mTis<br />
gul-mkerdSi, da enguro. da mamulis, da bulbulo, amdeni<br />
xnis, bardebi da, gmirobis da, vinc dagTesa, beRlebi da,<br />
TqvenTvis maqvs, xma salxeni, da qarTveli, am simReriT.<br />
sainteresoa, ramdenad bunebrivad gardaiqmneba es terfebi<br />
meore peonad, bunebriv maxvilTan Sesabamisad.<br />
magaliTebSi, romlebic 1+3 modeliT aris warmodgenili,<br />
maxvili, TavisTavad, bunebrivia (ecema sammarcvledis<br />
bolodan mesame xmovanze), xolo 3+1 modeliT nawarmoeb<br />
magaliTebSi erTmarcvledi ZiriTadad da kavSirs emTxveva.<br />
gansxvavebulia ori magaliTi: amdeni xnis; TqvenTvisa maqvs.<br />
pirveli magaliTi msazRvrel-sazRvrulia. garkveul SemTxvevebSi,<br />
sityva xnis sruliad bunebrivad awarmoebs garemoebas;<br />
erTmarcvliani zmna `maqvs~, romelic Sedgenili Semas-
menlis nawilia, sakmaod drekadia. misi darTva enis bunebrivi<br />
maxvilis gadaadgilebas aseve umtkivneulo procesad<br />
warmogvidgens.<br />
sainteresoa 2 magaliTi, romlebSic logaedi da daqtilia<br />
dakavSirebuli:<br />
nislebis Tavsafriani — U U U – U U U<br />
gogonav SavTvaliano – U U U – U U U<br />
logaeduri terfi mocemulia iambisa da tribraqis saxiT.<br />
sainteresoa, rom orive logaedi erTmniSvneliani kompozitia.<br />
kompozitis meore nawili, `safari~ da `Tvali~, saxelobiT<br />
brunvaSi maxvils dairTaven swored im bgerebze,<br />
romlebzec logaedebad Sekvris dros (amasTan, orive<br />
kompoziti ian mawarmoebliT gvxvdeba); SesaZloa, esec aris<br />
ganmapirobebeli maTi amgvari JReradobisa.<br />
erT-erTi yvelaze saintereso leqsi lado asaTianis SemoqmedebaSi,<br />
amasTan, metad araordinaruli, aris `nadirobis<br />
Semdeg~ (1940). es leqsi SeiZleba miviCnioT ara mxolod<br />
heterosilaburad, aramed heterometruladac.<br />
pirveli taepi ToTxmetmarcvliania:<br />
gareuli kameCebis devniT daiRalnen,<br />
U – U U U – U U – U U – U U (asaTiani,1988:10)<br />
meore taepi 12-marcvliania da 4 daqtilisagan Sedgeba:<br />
daxoces uSti da uSqari nadiri<br />
— U U – U U – U U – U U<br />
mesame taepi, aseve 12-marcvliani, daqtiluri terfebiT<br />
aris gamarTuli, Tumca am tipis daqtili uCveuloa lado<br />
asaTianisTvis:<br />
da mere, roca dRe-Rame gaiyara<br />
– U U – U U – U U – U U<br />
terfi kveTs morfemebs da maxvili arbunebriv adgilze<br />
inacvlebs:<br />
/ / / /<br />
da mere, roca dRe-Rame gaiyara<br />
83
Tu taeps wavikiTxavT bunebrivi prosodiiT, miviRebT<br />
ritmul disharmonias:<br />
84<br />
/ / / /<br />
da mere, roca dRe-Rame gaiyara<br />
terfi sityvas kveTs meoTxe taepSic:<br />
Ramis gasaTevi SemoxvdaT adgili<br />
– U U – U U – U U – U U<br />
aqac oTxi daqtiluri terfia. taepi, SeiZleba, wavikiTxoT<br />
rogorc qore-meore peoni da ori daqtili. Tumca meore<br />
taepi, romelsac eriTmeba mocemuli meoTxe taepi, tipuri<br />
daqtilebisagan Sedgeba da prosodiulad swored daqtilursave<br />
terfebs moiTxovs.<br />
sapirispiro suraTia strofSi:<br />
da uceb quxilma tyeze gadiara<br />
— U U – U U – U U – U U<br />
vin mohkla, vin styorcna Cvenze adrianad<br />
– U U – U U – U U – U U<br />
vin dalocvilma Cvenze madlianad<br />
— U – U U – U U – U<br />
manuCaris Svilma levan dadianma.<br />
— U U U – U – U U – U U<br />
oTxive taepi daboloebulia qoreTi da meore peoniT.<br />
Tumca sruliad gansxvavebulia terfebis pirveli naxevartaepedebi,<br />
miT ufro, rom mesame taepSi saerTodac 5 maxvilia<br />
(lagaedi+qore+daqtili).<br />
zogadad, leqsi agebulia daqtilebiT. zemoT moyvanili<br />
gansxvavebuli taepebi erTgvari kunZulebiviT Cans leqsSi,<br />
rac saocar prosodiul kontrasts qmnis. Zneli saTqmelia,<br />
Segnebuls Tu uneblies.<br />
leqsebis analizi saSualebas gvaZlevs, CamovayaliboT<br />
Semdegi mosazreba:<br />
1. lado asaTiani Tavis leqsebSi umeteswilad mimarTvas<br />
qores, daqtils, da meore peons — terfebs, romlebic Seefereba<br />
qarTuli enis maxvilis bunebriv mdebareobas;<br />
2. im SemTxvevaSi, Tu poeti mimarTavs sxva tipis terfebs,<br />
es faqti ar azianebs da zemoqmedebas ver axdens bunebriv<br />
JReradobaze;
3. iSviaTi gamonaklisebi poetis SemoqmedebaSi erTgvari<br />
eqsperimentis saxes atarebs.<br />
zemoT Tqmulidan gamomdinare, lado asaTiani Tavisufldeba<br />
evropuli leqsis gavleniT damkvidrebuli metruli<br />
leqsis elementebisagan. aqcentirebulia ara metruli mravalferovneba,<br />
aramed riTma da metad originaluri, sada<br />
mxatvruli figurebi. gvrCeba STabeWdileba, rom poeti sruliad<br />
Segnebulad aridebs Tavs metris mravalferovnebas,<br />
radgan formalur sisadaves avsebs Warbi emociiT. es aris<br />
formis daknineba, Sinaarsis xarjze. Tu gaviTvaliswinebT<br />
10-20-ian wlebSi mimdinare procesebs, lado asaTianis es<br />
pozicia sruliad originaluria. am niSniT poeti ukavSirdeba<br />
erTgvar naivistur nakads, romelSic upiratesobas<br />
flobs swored emocia, eqspresia, rac formis mravalferovnebas<br />
egueba mxolod emociis cvalebadobis dafiqsirebis<br />
xarjze. es mimarTeba ganapirobebs kidec terfebis uaRresad<br />
SezRuduli tipebis gamoyenebas. zogadad, Tuki maxvili<br />
inarCunebs bunebriv mdebareobas da sityvebi ar ixliCeba<br />
terfebis meSveobiT, SegviZlia, vivaraudoT, rom lado<br />
asaTiani Segnebulad uaryofs metrul variaciebs da silabur<br />
nakads mihyveba. SegviZlia CamovayaliboT mosazreba,<br />
rom lado asaTianis `leqsi axleburi~ Tavisufldeba metris<br />
da, Sesabamisad, evropuli leqsis gavlenisagan.<br />
D<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1988: asaTiani l. rCeuli. `sabWoTa saqarTvelo~, Tb.: 1988.<br />
gorgaZe 1928: gorgaZe s. qarTuli leqsi.Tb.: 1928.<br />
xinTibiZe 1916: xinTibiZe a. poeturi xelovnebis sakiTxebi. `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, Tb.: 1961.<br />
85
86<br />
manana kakabaZe<br />
`Tavganwiruli mxedaris~ tipologiuri aspeqti<br />
lado asaTianis poeziaSi<br />
`meranis~ Tavdapirveli saxelwodeba, rogorc nikoloz<br />
baraTaSvilis avtografTa Seswavlidan Cans, iyo `Tavganwiruli<br />
mxedari~.<br />
`meranis~ teqsti Sesulia baraTaSvilis sam avtograful<br />
krebulSi, romlebic xelnawerTa erovnul centrSi inaxeba.<br />
amaTgan uZvelesi, H-1115 Sedgenilia poetis mier 1842 wels.<br />
igi poetis samuSao, Savi egzemplari iyo. teqstSi aris avtoriseuli<br />
sworebebi. am krebulSi Sedis 21 leqsi da swored aq<br />
dasturdeba leqsis saTaurad, pirvelad da erTaderTxel _<br />
`Tavganwiruli mxedari~ (baraTaSvili 1842; xelnawerTa aRweriloba<br />
1948: 101).<br />
magram am xelnawer gamocemas (rogorc mas uwodebs p. ingoroyva),<br />
darTuli aqvs zanduki (sarCevi), romelic Sedgenilia<br />
mogvianebiT, 1843 wlis bolos (lolaSvili 1968: 21; ingoroyva<br />
1968: 226). am zandukSi 27 leqsia CamoTvlili, eqvsiT<br />
meti, vidre krebulSia, maT Soris 1843 wels dawerili leqsebic.<br />
am zandukSi, poetis Sedevri, `merani~ dasaxelebulia<br />
ara rogorc `Tavganwiruli mxedari~, aramed _ `mirbis,<br />
mimafrens~ (xelnawerTa aRweriloba 1948: 101).<br />
aseve, poetis or danarCen xelnawer krebulSi, romlebic<br />
agreTve 1843 welsaa Sedgenili (TayaiSviliseuli — S-2516 da<br />
veziriSviliseuli H-2033), leqsi warmodgenilia usaTaurod.<br />
pirvel da uZveles, 1842 wlis xelnawer krebulSive (H-<br />
1115) leqss daweris TariRad uzis: `maisis 9-sa, 1842~, es<br />
TariRi meordeba danarCen or, 1843 wels Sedgenil leqsTa<br />
krebulebSic. Tumca gr. orbelianisadmi miwerili baraTidan<br />
(1842, 2 maisi) irkveva, rom leqsi aprilSia dawerili (J. `krebuli~,<br />
1873, № 3). daweris Semdeg leqsma metad mcire da umniSvnelo<br />
saredaqcio cvlilebebi ganicada, magram Cans, poets<br />
mainc leqsis saboloo TariRad miuCnevia 9 maisi 1842<br />
wlisa, rac damkvidrda kidec.<br />
xelnawerTa erovnul centrSi daculi baraTaSvilis avtografuli<br />
krebuli S-2516, mkvlevarTa varaudiT (ingoroyva<br />
1968: 226; lolaSvili 1968: 22), swored is krebulia, romelic<br />
ekaterine WavWavaZes ekuTvnoda. igi e. TayaiSvilma bu-
kinistisagan SeiZina peterburgSi 1887 wels, masTan erTad<br />
SeiZina agreTve `bedi qarTlisas~ avtografi (S-2517). sul<br />
oria `bedi qarTlisas~ avtografi, da mxolod am avtografs,<br />
erTaderTs, aqvs miwerili avtoris vinaoba inicialebiT: `Ti<br />
n.b.~ ek. WavWavaZis kuTvnili am xelnaweri krebulebiT gaicno<br />
ilia WavWavaZem 1858 wels baraTaSvilis poezia.<br />
1843 wels Sedgenil or avtograful xelnawer krebulSi,<br />
aseve gr. orbelianisadmi miweril baraTSi (1842 w. 2 maisi) da<br />
poetis pirvel, 1876 wlis beWdur gamocemaSi, romelsac safuZvlad<br />
gr. orbelianis kuTvnili, amJamad dakarguli bara-<br />
TaSvilis avtografTa krebuli daedo, aseve, poetis TxzulebaTa<br />
yvela Semdgom, XIX da XX sauk. gamocemebSi, leqsi<br />
ibeWdeba usaTaurod. baraTaSvilis avtografebSi leqsis sa-<br />
Taurad `merani~ arasodes dasturdeba. magram saidan gaCnda<br />
igi sazogadoebaSi, mecnierul da kritikul azrovnebaSi?<br />
1860 wels `ciskarSi~ (№ 6) daibeWda baraTaSvilis leqsi<br />
saTauriT `Cems merans~. igive saTauri dasturdeba, p. ingoroyvas<br />
gamokvleviT (ingoroyva 1968: 250), mixeil TumaniSvilis<br />
kuTvnil araavtograful dedanSic. rogorc Cans, `ciskarma~<br />
leqsi araavtografuli, savaraudod, TumuniSviliseuli<br />
dednidan dabeWda, poetis leqsTa araavtografuli<br />
xelnawerebi am droisaTvis sakmaod bevri trialebda sazogadoebaSi.<br />
TumaniSvilis araavtograful dedanSi, aseve<br />
erTxel, dasturdeba leqsis saxelwodebad `merani~ (ingoroyva<br />
1968: 149).<br />
TumaniSviliseuli dednebi miCneulia araavTenturad,<br />
radgan mis mier teqstSi Setanilia garkveuli redaqciuli<br />
cvlilebebi, rig SemTxvevaSi Secvlilia leqsTa dasaTaurebac.<br />
mag.: usaTauro leqsi `vpove taZari~ mis xelnawerSi<br />
aris warmodgenili saTauriT _ `fantazia~ da sxv. leqsis<br />
saTauric `merani~ da `Cems merans~ unda momdinareobdes m.<br />
TumaniSviliseuli dednebidan. CvenTvis ucnobia, ramdenad<br />
eTanxmeboda baraTaSvili leqsis aseT dasaTaurebas. mis saboloo<br />
avtografebSi xom leqsi usaTauroa. mxolod uZveles,<br />
pirvel, Sav avtograful xelnawerSi dasturdeba er-<br />
TaderTxel leqsi saTauriT da es saTauria `Tavganwiruli<br />
mxedari~ da ara `merani~.<br />
leqsis saxelwodebad `merani~ damkvidrda XIX sauk. 60iani<br />
wlebidanve.<br />
1865 wels dimitri yifians, Svili, nikoloz yifiani peterburgidan<br />
wers: `nikoloz baraTaSvilis `merani~, `qarTlis<br />
bedi~, `mtkvris pirzed~, `fantazia~, `sulo boroto~ da<br />
87
sxvani aTasjer gadavikiTxe da kidev ar meyo... `merani~ sakvirveli<br />
ram aris. _ neta vin iyo nikoloz baraTaSvili? Sen<br />
mgonia icnobdi~ (leoniZe 1935: 628).<br />
imave 1865 wels leqss moixseniebs saxelwodebiT `merani~<br />
Rvimeli werilSi _ `Cueni droebis mwerlebi~ (`ciskari~<br />
1965, VII).<br />
leqss saxelwodebiT `merani~ moixsenieben:<br />
ilia WavWavaZe _ `iveriaSi~ dabeWdil Tavis cnobil werilSi<br />
`nikoloz baraTaSvili~ (WavWavaZe 1892), aleqsandre<br />
cagareli 1870 wels gaz. `droebaSi~ gamoqveynebul vrcel<br />
werilSi `Cveni ubeduri mwignobroba am saukuneSi~ (cagareli<br />
1870), anton furcelaZe (moeniZe zurab) — polemikur<br />
werilSi `Seusrulebeli suraTi~ (furcelaZe 1867), mixeil<br />
veziriSvili _ vrcel kritikul werilSi `nikoloz baraTaSvili<br />
da misi dro~ (veziriSvili 1889). aseve moixsenieben<br />
akaki wereTeli, vaJa-fSavela, kita abaSiZe da sxv.<br />
erTaderTi gamonaklisi konstantine mamacaSvili iyo,<br />
romelmac 1881 wels leqsi moixsenia ase: `patara poema `mirbis,<br />
mimafrens...~ (mamacovi 1881).<br />
XIX saukuneSive leqsi damkvidrda saxelwodebiT<br />
`merani~.<br />
amrigad, leqsi baraTaSvilis mier saTauriT mxolod<br />
erTxel moixsenieba, 1842 wels, pirvel, uZveles Sav avtograful<br />
krebulSi, es saTauria `Tavganwiruli mxedari~, yvela<br />
danarCen avtograful krebulebSi, aseve poetis Txzuleba-<br />
Ta beWdur gamocemebSi, leqsi usaTauroa.<br />
baraTaSvilis leqsebSi bevria usaTauro, aseTi 15 leqsia,<br />
da es tendencia iwyeba 1840 wlidan, xolo 1842 wels yvelaze<br />
metia usaTauro leqsi. aseTi oTxi leqsia im wels dawerili<br />
Svidi leqsidan. Cans, bolo neba poetisa iyo `...mirbis,<br />
mimafrens~... radgan arc erTi saTauri srulad ar gamoxatavda<br />
im zogad azrs, rac nawarmoebSi Cado avtorma.<br />
magram saxe-simbolo merani _ iseTi Zlieri aRmoCnda,<br />
iseTi saxismetyvelebiTi JReradoba SeiZina, iseTi mistikuri<br />
siRrmeebi da tragikuli vnebani SeierTa, da ise kargad<br />
gadmosca sakacobrio, maradiuli, daumorCilebeli sulis<br />
moZraoba, rom adamianTa gulebi da goneba daipyro. yvelaze<br />
srulad da lakonurad am saxelwodebiT gamoixata adamianTa<br />
cnobierebaSi baraTaSvilis nawarmoebis arsi, da misi Secvla<br />
SeuZlebelia, iseve, rogorc SeuZlebelia edgar pos `yoranis~<br />
saxelwodebis Secvla.<br />
88
poetis `sulis qrola~, _ ase uwodebs `merans~ ilia Wav-<br />
WavaZe (WavWavaZe 1892). Cven Sorsa varT im azrisagan, rom<br />
leqss saTauri SevucvaloT, da `meranis~ nacvlad `Tavganwiruli<br />
mxedari~ davamkvidroT.<br />
magram leqsis erTaderTi personaJi da lirikuli gmiri<br />
Tavganwiruli mxedaria.<br />
Tavganwirvis idea, romelic leqsSi udidesi ZaliT warmoCinda,<br />
msoflio romantizmis erTi yvelaze mniSvnelovani<br />
ideaa.<br />
es idea metad Zvelia da misi saxismetyvelebiTi xorc-<br />
Sesxma sxvadasxva drois literaturebSi sxvadasxvagvarad<br />
xorcieldeboda. romantikosTa winamorbedi am mxriv antikur<br />
literaturaSi progresisaTvis mebrZoli, Tavganwiruli,<br />
wamebuli RmerTis promeTes saxea, romelsac romantikosebi<br />
eTayvanebian da araerT nawarmoebs uZRvnian. isini axali<br />
suliskveTebiT acocxleben am maradiul Temas da Tanamedroveobis<br />
tkivilebs da ganwyobilebebs deben Sig.<br />
promeTe baironis usayvarlesi literaturuli gmiria,<br />
romelsac poeti axleburad gaiazrebs da mraval mRelvare<br />
striqons uZRvnis. es Tema gadadis agreTve Selisa da sxva<br />
romantikosTa SemoqmedebaSi.<br />
Tavganwiruli gmiris idea saqarTveloSi baraTaSvilis<br />
poeziiT, misi `meraniT~ gamobrwyinda.<br />
promeTeseburia `meranis~ sulis ltolva, baironistulia<br />
`meranis~ suliskveTeba.<br />
`promeTe~, `manfredi~, `kaeni~, `winaswarmetyveli dante~<br />
_ am nawarmoebebSi baironis mebrZoli, protestantuli<br />
suli da sakacobrio, maRali idealebi srulad gamovlinda.<br />
am ganwyobaTa naTesaobas amJRavnebs `merani~. i. WavWavaZis<br />
sityvebiT, _ `baraTaSvilma Cvens azrs, Cvens gulTa Tqmas,<br />
Cvens Wkua-gonebas didi gani da siRrme misca, kacobriobis<br />
wyurvils qarTvelic Tanamoziared gauxada da kacobriuli<br />
wyurvilis mosaklav wyaros qarTvelic daawafa~ (WavWavaZe<br />
1892).<br />
mTeli XIX saukune am ganwyobaTa wiaRidan ikvebeba, rogorc<br />
ukvdavebis wyarodan. is Tavganwirva, sulis simaRle,<br />
swrafva maRali idealebisadmi, romelic ase gvaocebs XIX<br />
saukunis qarTul mwerlobaSi, eyrdnoba baraTaSvils, sazrdos<br />
iRebs misi Tavganwiruli mxedris suliskveTebidan.<br />
Tavganwirvis idea literaturidan gadadis adamianTa sulebSi<br />
da maT qmedebebSi, is aZlevs gezs da mimarTulebas<br />
samSoblosaTvis Tavdadebis grZnobas saqarTveloSi. `moZra-<br />
89
oba da marto moZraoba aris, Cemo Tergo, qveynis Ronisa da<br />
sicocxlis mimcemi~... ityvis ilia WavWavaZe baraTaSvilisa<br />
da baironis ganwyobilebebiT SemarTuli (WavWavaZe 1985: 18).<br />
`Tergi saxea adamianis gaRviZebulis cxovrebis. amaRelvebeli<br />
da Rirssacnobi saxec aris... myinvari did getes<br />
magonebs, Tergi mrisxane da Seupovar baironsa~... (WavWavaZe<br />
1985: 18).<br />
brZolisa da Tavganwirvis ideebi ilia WavWavaZem axali<br />
ZaliT daamkvidra ara mxolod literaturaSi, aramed saxelmwifoebriv<br />
azrovnebaSi da moRvaweobaSi. da am TavganwirviT<br />
Seewira erovnul ideas, viTarca wmindani.<br />
XIX saukunem Tavganwirvis idea ganuzomeli ZaliT ametyvelebuli<br />
leqsiT `merani~, memkvidreobad gadasca XX<br />
saukunes.<br />
literaturam asazrdova erovnuli suli.<br />
erTi saukune ver warmoSobs mraval genioss. polikarpe<br />
kakabaZe baraTaSvilis Sesaxeb wers: `baraTaSvili, Cemis azriT,<br />
... aris qarTveli eris poeziis sindisi da ase darCeba<br />
albaT, sul. aseTi poeti ibadeba aTas weliwadSi erTxel.<br />
saukuneSi ar ibadeba, arc or saukuneSi~ (kakabaZe 1975: 121).<br />
aTaswleulebs asazrdoebs baraTaSvilis, rusTavelis,<br />
baironis suliskveTeba da ideebi. am ideebiT gatacebuli<br />
adamianebi iqcevian Tavganwirul gmirebad, xolo eris poeturi<br />
SesaZleblobebi poulobs gzas da ganuzomlad maRldeba.<br />
* * *<br />
XX saukunis literaturam udidesi dartyma ganicada.<br />
materializmi, marqsizmi, aTeizmi, xolo saxelmwifo<br />
wyobaSi totalitarizmi, kacobriobisaTvis manamde arnaxuli<br />
simkacriT daawva adamianTa sulebs da maT yofas. sisxlis<br />
mdinareebi, jaSuSuri sistema da adamianTa devna manamde arnaxul<br />
masStabebs iRebs. mizanmimarTulad xdeba adamianTa<br />
sulebis daknineba da gadagvareba. adamiani idevneba RvTisa<br />
da moyvasis siyvarulisaTvis, sikeTisaTvis, patiosnebisaTvis!<br />
aTeisturi da kacTmoZule saxelmwifo yvelaze metad<br />
ebrZoda adamianTa Soris siyvarulis grZnobas, Tavisuflebas.<br />
ruseTis revoluciam da miT motanilma wyobam sruliad<br />
Semoabruna XIX saukunis ganwyobilebebi da ideaTa samyaro,<br />
romelic kvebavda mTel kacobriobas da maT Soris saqarTvelos.<br />
igi gaafTrebiT SeebrZola swored am ideebs da dasca<br />
garkveulwilad. usamarTlo da sisxliani dro, roca igi<br />
xangrZlivad grZeldeba, adamianebs akninebs sulierad.<br />
90
qarTuli literatura am periodSi saSineli wnexis qveS<br />
aRmoCnda. gamravlda mliqvneluri literatura. adamianebi<br />
Tavis gadasarCenad da mdgomareobis mosapoveblad werdnen<br />
imas, risic ar sjerodaT. werdnen ukuRma, Savs TeTrad,<br />
TeTrs Savad, keTils borotad, borots keTilad. iyo qeba<br />
jalaTebis, mkvlelebis, jaSuSebis, mxvretelebis. erTma<br />
poetma leqsi uZRvna im sabargo manqanas, riTac adamianebi<br />
sapatimrodan dasaxvretad gadahyavdaT! Camoyalibda socialisturi<br />
realizmi, romlis arsi iyo ukuRma Cveneba sinamdvilisa.<br />
es iyo sicruis literatura, romlisagan dRemde<br />
mTlianad ver ganTavisuflebula mwerloba.<br />
dadumdnen bulbulebi. yalb notebze aiZulebdnen maT<br />
yefas. daumorCilebelni sastikad isjebodnen. sapatimro,<br />
tanjva da sikvdili iyo maTi xvedri.<br />
magram Zlieri suli tanjvaSi kidev ufro iwrToba da<br />
izrdeba, kidev ufro daumorCilebeli xdeba. wamebisa da<br />
Tavganwirvis fasad axali ca ixsneba SemoqmedisaTvis, axal<br />
simaRleebs miwvdeba misi suli da Seicnobs Seucnobels, Semoqmedebis<br />
axal saidumlos eziareba.<br />
`mraval arian Cinebulni da mcired rCeulni~, ambobs<br />
wminda wigni (maTe 22.14).<br />
am mcireTa Soris iyo lado asaTiani, wamebuli poeti da<br />
raindi, didi Tavganwirvis fasad rom qmnida literaturas,<br />
romlis gamo Seiyvara igi qarTvelma erma.<br />
Tavganwiruli gmiris idea, romelic XIX saukuneSi<br />
romantizmma daamkvidra, XX saukunis qarTul poeziaSi axali<br />
ZaliT ametyvelda lado asaTianis SemoqmedebiT.<br />
ra aspeqtebi akavSirebT baraTaSvilsa da asaTians?<br />
es aris didi, zRvardaudebeli siyvaruli da Tavganwirvis<br />
gancda. tragikuli, sabediswero siyvaruli, romelic<br />
sulac ar SemoisazRvreba qalisadmi grZnobiT, gadadis sxva,<br />
Zlier formebSi. baraTaSvilTan is zogadsakacobrio tkivilebs<br />
eziareba, asaTianTan _ samSoblos sevdiT imoseba.<br />
`ar ukiJino, satrfoo, Sensa mgosansa gulisTqma,<br />
mokvdavsa enas ar ZaluZs ukvdavTa grZnobaT gamoTqma~...<br />
_ wers baraTaSvili.<br />
asaTianis grZnobebi satrfosadmi miZRvnil leqsSi gadadis<br />
samSoblosadmi siyvarulis RaRadisSi:<br />
`me igi miyvars, visac uyvarda<br />
Tavisi qveynis xalxi da miwa.<br />
`me Sen miyvarxar da saqarTvelo,<br />
91
92<br />
uTqvenod, aba, ram gamaxaros!<br />
miwav, mterTagan dauTrgunvelo,<br />
gTxov, Seni kalTa gadamafaro!~<br />
(a.v.-s, 1940) (asaTiani 1986: 60-61)<br />
_ wers poeti.<br />
saetapo nawarmoebia lado asaTianis leqsi `wvimaSi~ (1940).<br />
`avdarTan gmirul brZolebiT daRlils<br />
arsad rom Tavi ar damexara:<br />
gadamefara qaSveTis TaRi,<br />
gadamefara da damexmara.<br />
orbelianis saflavTan mdgarma<br />
qalaqs gavZaxe leqsi qarTuli,<br />
..............<br />
aq vaJkacurad vmRerodi marTals<br />
maradisobiT gadanisluli,<br />
aq, nariyalas xavsian karTan,<br />
daeca Cemi amayi suli~.<br />
(asaTiani 1986: 64-65)<br />
Tavganwirvis idea samSoblos grZnobas ukavSirdeba, poeti<br />
warsul gmirTa saxeebSi eZebs sayrdens am ideis xorcSesasxmelad,<br />
magram es warsuli da misi suraTebi Tanamedrove<br />
tkivilTa da suliskveTebaTa gamosaxatavad sWirdeba poets.<br />
swored es ar apaties da misi devna saSineli sisastikiT ganaxorcieles.<br />
poetis maZiebeli suli am Tavdaviwyebul siyvarulSi<br />
samSoblosadmi, romelic religiaSi gadadis misTvis,<br />
poulobs Tavis Tavs da arsebobis mizans.<br />
1940 wlidan lado asaTianis SemoqmedebaSi gansakuTrebiT<br />
Zlierdeba mebrZoli, erovnuli ganwyobileba, romelic<br />
TandaTan, ufrodaufro tragikul elfers iRebs.<br />
misi cnobili `salaRobo~ TiTqos iwyebs am axal etaps<br />
poetis SemoqmedebaSi.<br />
1940 wlidan yayaCos simboluri saxe-metafora Semodis<br />
asaTianis poeziaSi, `qarTlis gzaze~, `yayaCo~, `krwanisis yayaCoebi~<br />
_ samSoblosaTvis daRvrili sisxlis metaforaa,<br />
rac aRiniSna kidec poetisadmi miZRvnil kvlevebSi (m.<br />
lebaniZe, i. gadilia da sxv.).<br />
warsuli drois gmiruli brZolebi da Tavganwirva sam-<br />
Soblosa da TavisuflebisaTvis, Tanamedroveobis tragikul<br />
movlenaTa asociacias iwvevs.
yayaCos saxe-metafora TandaTan ufro Rrma targizmiT<br />
imsWvaleba. leqsSi `krwanisis yayaCoebi~ pirvelad da manamde<br />
yvelaze mniSvnelovnad, warmoCindeba Tavganwiruli gmiris<br />
gancda.<br />
am periodidan, 1940 wlidan, situacia gansakuTrebiT iZabeba<br />
qveyanaSi, msoflio omi, faqtiurad, dawyebulia, fineT-<br />
Si ukve omia. 1939 wels xom ladoc gaiwvies jarSi, magram gza-<br />
Si mZimed avad gaxda da adgilze Casuli, gamoabrunes. am periodidan<br />
TandaTan ufro Rrmavdeba poetis cnobierebaSi<br />
omisa da brZolis mZime gancda.<br />
1940-dan sicocxlis bolomde, msoflio omis sastik periodSi<br />
iwereba lado asaTianis brwyinvale, patriotuli suliskveTebiT<br />
savse lirikuli Sedevrebi.<br />
lado ar wers faSisturi germaniisa da ruseTis omis Sesaxeb,<br />
es Tema TiTqos misi poeziis miRma rCeba, igi wers leqsebs<br />
saqarTvelos warsul dReTa siZliereze da im brZolebze,<br />
romlebmac qveyanas dideba moutana da TviTmyofadoba<br />
SeunarCuna.<br />
nika agiaSvilisadmi frontze gagzavnil baraTSi poeti<br />
wers: `Camodi, Camodi, mag ZaRlTapir faSistebs uSenodac<br />
mouvlian!.. Tu kaci xar, Tavi daanebe mand fxakurs da wamodi<br />
aqeT _ motocikletiT. 24.9.1942~ (asaTiani 1986: 147).<br />
germania-sabWoTa kavSiris omi saqarTveloSi, mis inteligenciasa<br />
da antikomunisturad ganwyobil sazogadoebis nawilSi,<br />
aRiqmeboda rogorc ruseT-germaniis omi, omi or totalitarul,<br />
moZalade reJims Soris. orive am reJims, fa-<br />
Sizmsa da sabWour, lenin-stalinur saxelmwifo reJims, ubedureba<br />
mohqondaT kacobriobisaTvis, da orives damxoba iyo<br />
natvra progresuli kacobriobisa, orive maTganisagan gan-<br />
Tavisufleba iyo ocneba qarTvelisac.<br />
mravali sicocxle Seewina sastik, sabWour reJims saqar-<br />
TveloSi, brZola iyo ara mxolod TofiT da xmliT, aramed<br />
kalmiT, sityviT, da es iyo yvelaze Zlieri da efeqturi<br />
brZolis meTodi. am Seupovar brZolas Seewirnen maRali<br />
gonebis da niWis adamianebi. am brZolas miuZRvna Tavisi sicocxle<br />
lado asaTianma da wmindaniviT Seewira kidec mas.<br />
1942 wels kulminacias aRwevs ruseT-germaniis omis daZabuloba.<br />
kavkasions, svaneTs moadga germaniis jari, Tbilisis<br />
Tavze germaniis TviTmfrinavebi frendnen. Ram-RamobiT fanjrebze<br />
Sav qsovils afarebdnen, rom ar miegnoT sinaTleze<br />
germanelebs dasaxlebuli punqtisaTvis, wiTel mklavsaxveviani<br />
moqalaqeebi, qalebi da kacebi mTeli Rame dadiodnen<br />
93
quCebSi da patrulirebdnen, sadme sinaTle ar gamoCndeso,<br />
TiTqos germanelebi ise ver miagnebdnen Tbiliss da Tu<br />
moindomebdnen, ver dabombavdnen. isini xom isedac frendnen<br />
Tbilisis Tavze, magram ar bombavdnen, CvenTvis ucnobia, Tu<br />
ratom. albaT, es maTi kavkasiuri politikis nawili iyo.<br />
swored, 1942 wels gansakuTrebiT mZimdeba lado asaTianis<br />
piradi tragedia, misi avadmyofoba Zlierdeba, da poets<br />
ukve sikvdilis aCrdili dasdevs, magram igi kidev ufro didi<br />
SeupovrobiT ibrZvis da swored am weliwads wers Tavisi<br />
Semoqmedebis Sedevrs, leqss `cxra Zma xerxeuliZe~.<br />
amave weliwads iqmneba `basianis brZola~, `aspinZa~, `qar-<br />
Tveli oqromWedlebis simRera~ _ leqsebi, gamsWvalulni<br />
Seupovari brZolis JiniT da Tavganwirvis ideebiT.<br />
1942 wlis seqtemberSi poeti nika agiaSvils wers, rom<br />
wignis gamocemas dapirdnen. `wigns `winaprebi~ unda davarqva...<br />
Sig moTavsdeba sul 16 leqsi: `salaRobo~, `cxra Zma<br />
xerxeuliZe~, `qarTveli oqromWedlebis simRera~, `aspinZa~,<br />
`gulbaaT WavWavaZe~, `krwanisis yayaCoebi~, `cixis sizmari~,<br />
`qarTuli ena~, `basianis brZola~, `manana orbelianis suraTze~,<br />
`babuaCemi~, `bardnala~, `saqarTvelo iyo maTi saocnebo<br />
saxeli~, `pirveli mWedlebi~, `sarwyuli~, `ivane javaxiSvilisadmi~<br />
(asaTiani 1986: 146).<br />
lado asaTianis TiTqmis yvela Sedevri unda dabeWdiliyo<br />
am patara wignSi, magram wigni stambaSive gaanadgures,<br />
ladom sisxli anTxia... am bneli saqmis moTave mweralTa<br />
kavSiris maRalCinosani gaxldaT, gaafTrebiT rom devnida<br />
poets. lados erTbaSad gaurTulda daavadeba da undoda<br />
moeswro Tavisi Sedevrebis wignad gamocema... `me male unda<br />
mivicvalo~ _ werda igi n. agiaSvils 1942 wels (asaTiani 1986:<br />
146), Cemi cxovreba xanmokle iqneba~ _ werda igi ubis wignakSi<br />
(asaTiani 1986: 127). `me kargad vici, male movkvdebi~<br />
(asaTiani 2005: 81), _ werda igi jer kidev 1941 wels, ocda-<br />
CvidmetSi gadasaxlebul dedisadmi miZRvnil leqsSi.<br />
misi wignis ganadgurebis Semdeg poeti miswers nika<br />
agiaSvils daxasiaTebas im adamianisa, mudmivad rom upirispirdeboda<br />
da devnida mas. igulisxmeboda mweralTa kavSiris<br />
is maRalCinosani, lados wignis ganadgurebaSi rom edeboda<br />
brali:<br />
`...o, rogor mZuls da mezizReba zogi xepre da boTlis<br />
Tayvanismcemeli, kargad nasadilevi adamianis saxe rom aqvs.<br />
sazarelia misi tanisamosi, aRnagoba, yvelafriT rom kmayofilia,<br />
TiTqos rom araferi ar aklia, yvelaferi rom Tavis<br />
94
adgilze aqvs, magram ar gaaCnia Sno, lazaTi da mSveniereba,<br />
TvalebSi uazroba Casdgomia... aseTi adamianis guli bnelia,<br />
rogorc Zunwi kacis saflavi~...~ (asaTiani 1986: 147).<br />
mravali mware funagoriiT Seamko lado asaTianma mweralTa<br />
garkveuli wre da maTi moTave, mweralTa kavSiris<br />
Tavmjdomare. xolo Tavis ubis wignakSi poeti werda Semdeg<br />
teqstebs: `mdivnebi wavlen wamovlen, mwerlebi darCebiano~<br />
(asaTiani 1986: 127). `iseTi gamoxedva aqvs, yvelafers ikadrebs,<br />
giRalatebs, mogatyuebs, or groSad gagyidis~ (asaTiani<br />
1986: 126). `sazizRaria daqiravebuli poeti~! (asaTiani<br />
1986: 124).<br />
am Seurigebeli poziciis gamo asaTianis devna kidev ufro<br />
gamkacrda.<br />
is da misi ojaxi gausaZlis materialur siviwroveSi Caagdes.<br />
esec represiis forma iyo. mudmivi devna, Tavdasxmebi da<br />
sastiki siRatake iyo is meqanizmebi, romliTac unda gaenadgurebinaT<br />
maTTvis arasasurveli, daumorCilebeli sulis<br />
poeti.<br />
am periodSi poeti ukve namdvili Tavganwiruli mxedaria<br />
TviTon. jer kidev 1940 wels igi iwinaswarmetyvelebs, rom<br />
male iqneba `bnel ukuneTSi gadavardnili~! (`anderZi~,<br />
asaTiani 1986: 43).<br />
moaxloebuli sikvdilis gancda mas afiqrebs axalgazrda<br />
geniosTa naadrev sikvdilze. `ra iqneboda tolstoisa da<br />
goeTes xnis baironi, puSkini, baraTaSvili, an lermontovi~?<br />
_ werda igi Tavis ubis wignakSi (asaTiani 1986: 122).<br />
genialur poetTa didi nawili naadrevi sikvdilis<br />
xvedrs iziareben. lados bunebrivad axsendeba baironi, puSkini,<br />
baraTaSvili da lermontovi, radgan igi grZnobs, rom<br />
male maT beds gaiziarebs. baironi ocdaTeqvsmetis, puSkini<br />
_ ocdaCvidmetis, baraTaSvili _ ocdarvis, lermontovi _<br />
ocdaSvidis, xolo asaTiani ocdaeqvsi wlis asakSi toveben<br />
sicocxles, protestantuli suli, zomaze meti energia da<br />
dapirispireba arsebulTan, aCqareben maradisobaSi maT<br />
gadasvlas.<br />
da Tu sikvdili garduvalia, _ `gana ar sjobs movkvdeT<br />
axalgazrda, roca mwared dagvitireben~? _ ambobs baironi<br />
`don-Juanis~ IV simReraSi (baironi : 206).<br />
baironis es ganwyobileba bediswerasTan SebrZolebisa,<br />
protesti adamianuri arsebobis kanonebze, sicocxlis warmavalobaze,<br />
sikvdilze, _ rom mSveniereba, sicocxle da silamaze<br />
warmavalia, rom tragikulia adamianis bedi... es sa-<br />
95
kiTxebi protestiT da titanuri ZaliT dasmuli baironis SemoqmedebaSi,<br />
mis `manfredSi~, `kaenSi~, `don-JuanSi~, `Caild<br />
haroldSi~ da sxv. genialur qmnilebebSi, mTel kacobriobas<br />
moedo da moitana udidesi Zvrebi, Tavisufleba da siaxle<br />
kacobriobis azrovnebaSi, sulier wyobaSi. literaturaSi<br />
man moitana romantikuli, Tavganwiruli gmiris axali saxe,<br />
romelic gansxvavdeba manamde arsebul literaturul saxeebisagan.<br />
am baironistul ganwyobilebaTa Soreuli afeTqebaa<br />
`merani~, romlis erT-erT memkvidred XX saukunis qar-<br />
Tul literaturaSi SeiZleba vigulisxmoT lado asaTianis<br />
poezia, Tavisi Seupovari srboliT Tavisuflebisaken, siaxlisaken,<br />
bedisweris winaaRmdeg brZolisaken.<br />
lado asaTianis Tavganwiruli mxedrebi, misi samasi aragveli<br />
da cxra Zma xerxeuliZe Soreuli gamoZaxilia baraTaSvilis<br />
Tavganwiruli mxedrisa, im idealuri romantikuli<br />
gmirisa, romelic baironistulma literaturam moitana da<br />
romlis ganwyobilebebi mTel kacobriobas moedo udidesi<br />
ZaliT da axal-axali saxecvlilebebiT Sevida ara marto XIX<br />
saukunis literaturaSi, aramed agreTve XX saukunis literaturaSic,<br />
roca romantizmi aRar aris damoukidebeli literaturuli<br />
mimdinareoba, magram axal-axali saxecvlilebebiT<br />
ganagrZobs arsebobas sxvadasxva literaturul mimdinareobebSi.<br />
igi garkveuli saxecvlilebebiT isev ikavebs<br />
adgils did mweralTa da moazrovneTa SemoqmedebaSi, axalaxal<br />
literaturul mimdinareobaTa esTetikaSi, romelTa<br />
saTaveebi da fesvebi romantizmis esTetikaSi devs.<br />
romantizmis sxvadasxva tipologiuri aspeqtebi SeiniSneba<br />
galaktion tabiZis, ana kalandaZis, lado asaTianis<br />
poeziaSi.<br />
Tavganwiruli gmiris tipologiuri aspeqti lado asaTianis<br />
araerT nawarmoebSi SeiniSneba, magram gansakuTrebiT<br />
reliefurad warmoCinda igi leqsSi `cxra Zma xerxeuliZe~,<br />
sadac leqsis formaca da Sinaarsic ki baraTaSvilis `meran-<br />
Tan~ naTesaobas amJRavnebs. Tumca asaTianis leqsi damoukidebelia<br />
da mimbaZvelobis araviTari niSan-wyali ar gaaCnia.<br />
tragikuli gancda irealuri mernisa da misi Tavganwiruli<br />
mxedrisa, omi sastik bediswerasTan da bedis samZRvris<br />
gmiruli gadalaxva zeadamianuri titanuri ZaliT, daZleva<br />
xorcieli, amqveyniuri yovelgvari vnebis, siyvarulis, naTesauri<br />
Tu mSobliuri grZnobis da mTlianad gadasvla mistikur,<br />
Seupovar brZolaSi kacobrivi bunebis tragizmis winaaRmdeg,<br />
rac `meranSia~ warmosaxuli, tipologiurad axali<br />
96
saxecvlilebebiT gvevlineba lado asaTianis leqsSi. mxolod,<br />
asaTianTan is didi abstraqcia, rac baraTaSvilis nawarmoebSia,<br />
aRar SeiniSneba. asaTianis qmnilebaSi ufro konkretuli<br />
xdeba garemoc, ufro realur situacias warmosaxavs,<br />
aq brZolaa marabdis velze, magram brZolaa RvTiuri da<br />
sabediswero.<br />
`mirbis, mimafrens ugzo-ukvlod Cemi merani,<br />
ukan momCxavis TvalbediTi Savi yorani~!<br />
(baraTaSvili 1968: 120)<br />
`es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia?<br />
visia cxra bedauri, cxra danaxtuli visia~?<br />
(asaTiani 1986: 82)<br />
orive leqsSi pirvelive striqonebidan irealuri raSis<br />
saxe-simbolo tragikuli srboliT udides sulier tkivils<br />
gamoxatavs. saocari energia TiTqos ukve uxorco personaJTa<br />
sulieri ltolvisa, gamTbari miTosuri, zRapruli ra-<br />
Sis saxismetyvelebiTi asociaciiT.<br />
asaTianis leqsi ufro konkretulia Tavisi mizandasaxulebiTac.<br />
aq brZolaa marabdis velze, magram brZola RvTiuri,<br />
samSoblos ideisaTvis, romelsac maradiuli Rirebuleba<br />
gaaCnia. aq Tavganwiruli mxedrebi am ideisaTvis ibrZvian da<br />
ewirebian mas. leqsSi konkretuli ambavi zogad saxes iRebs<br />
Tavganwiruli brZolisa RvTiuri miznisaTvis.<br />
`meranSi~, msgavsad baironis qmnilebebisa, brZolaa bediswerasTan,<br />
mis kanonebTan, da am brZolisaTvis poetis<br />
suli, misi simboluri, Tavganwiruli mxedari, Tmobs yvelafers,<br />
yvela uZvirfases Rirebulebas. is swiravs am brZolas<br />
ara marto sakuTar sicocxles, aramed sicocxleze uZvirfases<br />
kategoriebs. magram orive leqsSi aris saerTo tipologiuri<br />
aspeqti _ tragikuli, Tavganwiruli mxedris saxe-simbolo,<br />
poetis sulis ltolvas rom gamoxatavs da mis survils<br />
_ Seewiros Tavis umaRles, ukeTilSobiles, RvTaebriv<br />
mizans.<br />
`es mSobliuri qaria Cveni algeTis velebis<br />
Tu sunTqva qarbuqiani fafarayrili mernebis?<br />
mernebo, velur floqvebiT miwa amaod datoreT,<br />
amaod gaficxebulxarT, amaod uxmobT patronebs~.<br />
(asaTiani 1986: 82).<br />
97
asaTianis leqsi `meranis~ daweridan asi wlis Semdeg daiwera,<br />
1942 wels.<br />
baraTaSvilis leqsebis umetesi nawili, 36 leqsidan 21<br />
leqsi, iwyeba zmniT, pirdapir moqmedebiT, xolo kidev aT<br />
leqsSi pirvelive striqonSia zmna. qarTul literaturaSi<br />
msgavsi garemoeba arc erT poetTan ar dasturdeba. asaTianis<br />
zogierTi leqsi odnav uaxlovdeba mas am TvalsazrisiT.<br />
zmnebis simravliTa da eqspresiiTac ramdenadme enaTesaveba<br />
asaTianis leqsi baraTaSvilis qmnilebas, mis tipologiur<br />
rkalSi eqceva.<br />
16-marcvlovania asaTianis leqsi, baraTaSvilTan 14marcvlovani<br />
da 20-marcvlovani striqonebi monacvleoben.<br />
orive leqsi katreniTaa dawerili, oriveSi mosazRvre riTmebia<br />
gamoyenebuli, mxolod baraTaSvilTan riTma ufro<br />
zusti da daxvewilia. asaTianis leqsi mTlianad daqtiluri<br />
riTmiTaa gawyobili, baraTaSvilTan daqtili, qore da zedaqtiluri<br />
riTmebi cvlian erTmaneTs sxvadasxva strofebSi.<br />
ritmika leqsebisa imdenad enaTesaveba erTmaneTs, rom<br />
bunebrivad, Zaxilis niSnebic ki meordeba, mxolod asaTian-<br />
Tan Zaxilis niSans zogjer kiTxvis niSani cvlis, an emateba.<br />
baraTaSvilis qmnilebaSi kiTxvis niSani saerTod ar aris.<br />
leqsikuri erTeuli `merani~ orjer gamoyenebuli asaTianTan,<br />
saocrad zustad gadmogvcems poetis ganwyobilebas<br />
da eTanxmeba leqsis saerTo stilizacias.<br />
98<br />
`nu Seefarvi, Cemo mfrinavo, nuca sicxes, nuca avdarsa,<br />
nu Semibraleb daqanculobiT Tavganwirulsa Sensa<br />
mxedarsa!~<br />
(baraTaSvili 1968: 120)<br />
`mernebo, velur floqvebiT miwa amaod datoreT,<br />
amaod gaficxebulxarT, amaod uxmobT patronebs~.<br />
(asaTiani 1986: 82)<br />
TviT forma, poeturi mimarTva Tavisi irealuri raSisadmi,<br />
meranisadmi, asaTianTan meordeba baraTaSviliseburad,<br />
baraTaSviluria is saocari, energiuli da tragikuli<br />
intonacia leqsisa, romelic asaTianis nawarmoebs mTlianad<br />
moicavs.<br />
`es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia~?<br />
`mirbis, mimafrens ugzo-ukvlod...~
asaTianTan araCveulebrivi eqspresiiT meordeba bara-<br />
TaSvilis ukvdavi, TiTqos Cveulebrivi, sxva mweralTa Tu<br />
adamianTa sasaubro metyvelebaSi uamravjer, nairgvar konteqstSi<br />
gamoyenebuli leqsikuri erTeuli _ `mimafrens~,<br />
gardaqmnili axal leqsikur erTeulad _ `gafrenili~. am or<br />
nawarmoebSi es sityvebi sruliad axal sicocxles iZenen da<br />
gvarwmuneben, rom sityva marTlac RmerTia, _ geniosTa,<br />
WeSmarit poetTa mier Tqmuli. da igive sityva, _ mxolod<br />
Cveulebrivia, da arafriT gamorCeuli sxva, Cveulebriv<br />
adamianTa bageebSi.<br />
lado asaTians gansakuTrebiT uyvars grigol orbeliani.<br />
es dasturdeba misi poeziidanac da Canawerebidanac. uyvars<br />
orbelianis vaJkacuri SemarTeba da mebrZoli suli, igi misi<br />
poetia, eTayvaneba mas. lado asaTians uyvars orbelianis<br />
poeziaSi ametyvelebuli Sua saukuneebis romantika, warsulis<br />
xedva, igi Tavisi poeziiT araerTgzis exmianeba da eyrdnoba<br />
orbelians. mis araerT leqsSi gaigonebT orbelianis<br />
poeziis gamoZaxils.<br />
magram mTavari nawarmoebebiT lado asaTiani baraTaSvilTan<br />
midis, misi mTavari idea, Tavganwiruli mxedris saxiT<br />
ametyvelebuli, baraTaSviluria, `meranis~ avtoris tipologiur<br />
rkalSi eqceva.<br />
asaTianis Tavganwiruli, tragikuli mxedrebi, misi naxevrad<br />
miTiuri cxra Zma xerxeuliZe, baraTaSvilis Tavganwiruli<br />
mxedris tipologiur aspeqts warmoadgenen.<br />
* * *<br />
asaTianisaTvis marabda damarcxebuli da damonebuli<br />
saqarTvelos, misi awmyos tragikuli saxe iyo. damarcxeba,<br />
sadac gmirebi Seewirnen samSoblosaTvis brZolas, Tavganwirva,<br />
romelsac moaqvs sulieri gamarjveba. asea gancdili<br />
leqsSi marabdis omi da igi exmianeba poetis awmyos, saqarTvelos<br />
istoriis im tragikul xanas, sadac poets mouxda<br />
cxovreba.<br />
tragizmi, sulieri gamarjvebaa fizikur damarcxebaSi.<br />
gmiruli sikvdili gamarjvebaa pirovnebisa. am sikvdiliT<br />
moraluri gamarjveba xdeba umaRlesi ideisa, sulieri gamarjveba<br />
fizikuri ganadgurebis fasad xorcieldeba<br />
TavganwirvaSi.<br />
Tavganwirva xdeba maRali moraluri RirebulebebisaTvis,<br />
RmerTisaTvis, samSoblosaTvis.<br />
99
Tavganwiruli RmerTi, tanjuli RmerTi yvela RmerTebze<br />
Zlieria, igi marad cocxalia, da gamarjvebulia yvela<br />
gamarjvebulze metad.<br />
ra iqneboda qristianuli moZRvreba, rom ar yofiliyo<br />
jvarcma, es sakiTxi dgas religiaSi da mas erTi pasuxi aqvs,<br />
am TavganwirviT, am sikvdiliT xdeba sikvdilis damarcxeba,<br />
srulqmna moZRvrebisa, Torem RmerTs yovelTvis SeeZlo am<br />
ukiduresi gamosavlis Tavidan acileba, mas SeeZlo ar<br />
aRsrulebuliyo jvarcmiT, magram maSin igi qriste aRar<br />
iqneboda.<br />
baraTaSvilis Tavganwiruli mxedari aRasrulebs udides<br />
mistikur aqts, imarjvebs sikvdilze. igi maradiuli sicocxlis<br />
nawili xdeba. Tavganwiruli mxedaris gamarjveba sikvdilSi<br />
udidesi zeimia sulis. am sakiTxTa ametyvelebiT<br />
baraTaSvili, evropuli romantizmis korifeTa msgavsad,<br />
ukavSirdeba jvarcmuli RmerTis ideas.<br />
baraTaSvilis Tavganwiruli mxedaris tipologiuri<br />
aspeqtebi asaTianis poeziaSi SeiniSneba.<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1986: asaTiani l. rCeuli. Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1986.<br />
asTiani 2005: asaTiani l. saqarTveloSi. Tb.: gamomcemloba<br />
`inteleqti~, 2005.<br />
baraTaSvili 1842: baraTaSvili n. leqsebi. avtografi. 1842.<br />
xelnawerTa erovnuli centri H-1115. xelnawerTa aRweriloba. t. III.<br />
Tb.: saq. ssr mecn. akademiis gamomcemloba, 1948.<br />
baraTaSvili 1843: baraTaSvili n. leqsebis krebuli. avtografi. 1843.<br />
xelnawerTa erovnuli centri H-2516.<br />
baraTaSvili 1943: baraTaSvili n. leqsebis krebuli. avtografi. 1843.<br />
xelnawerTa erovnuli centri H-2033. qarTul xelnawerTa<br />
aRweriloba. t. IV. Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1965.<br />
baraTaSvili 1860: baraTaSvili n. `Cems merans~. ciskari, № 77, Tb.:<br />
1860.<br />
baraTaSvili 1968: baraTaSvili n. Txzulebani. Tb.: `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1968.<br />
baironi : The Illustrated Byron. With upwards of two hundred Engrawings from<br />
original drawings by Kenny Meadows, Birket Forster, Harlat K. Browne. Gustave Janet<br />
and Edward Morin. London: Harry visitelly. Gough SQ. Fleet st.<br />
veziriSvili 1889: veziriSvili m. nikoloz baraTaSvili da misi dro.<br />
gaz. `iveria~, № 247, Tb.: 1889.<br />
ingoroyva 1968: ingoroyva p. nikoloz baraTaSvilis TxzulebaTa<br />
teqstis istoria. wignSi: n. baraTaSvili. Txzulebani. Tb.: `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1968.<br />
100
kakabaZe 1975: kakabaZe p. `Cemi pirveli maswavlebeli xalxi iyo~...<br />
publikacia Tina kobalaZisa. kritika, Tb.: gamomcemloba `merani~, 1975.<br />
leoniZe 1935: leoniZe g. ori SeniSvna baraTaSvilze. krebulSi:<br />
literaturuli memkvidreoba. wigni I. Tsu, 1935.<br />
lolaSvili 1968: lolaSvili i. nikoloz baraTaSvilis<br />
literaturuli memkvidreoba. Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1968.<br />
mamacaSvili 1881: mamacovi k. nikoloz baraTaSvili (masalebi<br />
biografiisaTvis). gaz. `droeba~, № 206, Tb.: 1881.<br />
Rvimeli 1865: Rvimeli. Cueni drois mwerlebi. ciskari, № 7, Tb.: 1865.<br />
furcelaZe 1867: moeniZe zurab (anton furcelaZe). Seusrulebeli<br />
suraTi. gaz. `droeba~, № 35, Tb.: 1867.<br />
cagareli 1870: cagareli al. Cveni ubeduri mwignobroba am saukuneSi.<br />
gaz. `droeba~, № 247-251, Tb.: 1870.<br />
WavWavaZe 1892: WavWavaZe i. nikoloz baraTaSvili. gaz. `iveria~, № 77,<br />
Tb.: 1892.<br />
WavWavaZe 1985: WavWavaZe i. rCuli nawarmoebebi xuT tomad. t. II, Tb.:<br />
`sabWoTa saqarTvelo~, 1985.<br />
101
102<br />
aliteracia da paronimiuli atraqcia<br />
Tamar lomiZe<br />
nikoloz baraTaSvilis poetur teqstebSi paronimiuli<br />
atraqciis nimuSTa kvlevisas wamoiWra, erTi mxriv, aliteraciisa<br />
da, meore mxriv, paronimiuli atraqciis, rogorc teqstis<br />
organizebis specifikuri xerxebis mkacri definiciis<br />
aucilebloba, raTa Tavidan agvecilebina rigi uzustobebisa.<br />
rogorc cnobilia, aliteracia aris bgeraTa ganmeoreba<br />
sityvebisa da taepebis dasawyisSi. zogierT enaSi, romlebis-<br />
Tvisac damaxasiaTebelia sityvaTmaxvili pirvel marcvalze<br />
(finur enebSi, germanul enebSi) aliteracia teqstis Ziri-<br />
Tad maorganizebel xerxs warmoadgens.<br />
qarTul leqsSi aliteracia gvxvdeba rogorc maxvilian,<br />
aseve _ umaxvilo marcvlebSi.<br />
aliteracia, romelic fonetikurad aaxloebs sityvebs,<br />
aaxloebs maT semantikuradac; iseT iluzias warmoSobs,<br />
TiTqos am sityvebs identuri referentebi hqondeT. i. tinianovi<br />
aRniSnavda, rom e.w.`simultanurobis~ efeqti warmoiqmneba<br />
sityvaTa aliteraciuli kavSiris meSveobiT _ sityvebi<br />
`miizideba~ erTmaneTisken da aRiqmeba ara rogorc sintagmebi,<br />
aramed _ rogorc sityvebis paradigmatuli kona, ara rogorc<br />
gansxvavebul leqsikur erTeulTa mimdevrobebi, aramed<br />
_ rogorc myisierad aRqmadi erTiani `sityva~.<br />
aliteraciisgan gansxvavebiT, paronimiuli atraqcia<br />
aucileblad warmoadgens sityvaTa Semadgeneli ama Tu im<br />
morfemis nawils, anu aucilebelia, rom paronimiuli atraqciiT<br />
SekavSirebul sityvebSi erT-erTis romelime morfema<br />
mainc ixliCebodes da amgvarad danawevrebuli morfemis<br />
erT-erTi nawili fonetikurad identuri iyos meore sityvis<br />
romelime morfemisa an morfemis nawilisa.<br />
sityvis gamoyofili nawilebi warmoSobs axal morfemebs<br />
_ e.w.kvazimorfemebs (stepanovi 1975: 35; favorini 1937: 99;<br />
xanpira 1972: 280; xarjievi 1970: 222-227).<br />
nik. baraTaSvilis poeturi teqstebis analizis Sedegad<br />
gamovlinda Semdegi kanonzomierebebi:<br />
1. Tu ori kvazimorfemidan erT-erTi wyvilTanxmovniania<br />
(CC), maSin meore maTgani aucileblad CVC tipisaa (mw _ miZ,<br />
xr _ yur, lod _ ld) da a.S.);
2. erTi kvazimorfemis mJRer Tanxmovnebs Sesabameba meore<br />
kvazimorfemis yru Tanxmovnebi (krZ _ qrc, fl _ bl,<br />
qncl _ gnwr, xr _ Rr, Tq _ dg), anda mkveTr yru Tanxmovnebs<br />
Seesabameba yru fSvinvieri Tanxmovnebi (mc _ mw, kr _<br />
qnr, cd _ wT da sxv.).<br />
3. xSirad gvxvdeba TanxmovanTa gadaadgilebebi kvazimorfemebSi<br />
(sl _ ls, xT _ Tx, vrt _ vtr).<br />
amasTan, Tu aliteracia ganapirobebs teqstis simultanur<br />
aRqmas da am gziT axdens mis semantikur deformacias,<br />
paronimiuli atraqciis Sedegad TiToeul sityvaSi gamoiyofa<br />
ori morfema _ erTi, romelTanac konvenciurad dakavSirebulia<br />
sityvis mniSvneloba da meore, romelic kvazimorfemaa<br />
da gulisxmobs sityvisadmi axali mniSvnelobis dakav-<br />
Sirebas, misi semantikis Secvlas, sityvis mier axali referentis<br />
aRniSvnas.<br />
orive SemTxvevaSi _ rogorc aliteraciis, aseve paronimiuli<br />
atraqciis zegavleniT _ teqstis semantika bundovandeba,<br />
oRond aliteracia ganapirobebs teqstSi paradigmatulobis<br />
polusis (msgavsebis principis) upirates gamoxatvas,<br />
xolo paronimiuli atraqciis wyalobiT teqsti amJRavnebs<br />
ukiduresi danawevrebis tendencias, e.i. miiswrafvis<br />
sintagmaturobis polusisken (momijnaveobis principis upiratesi<br />
gamoxatvis gziT).<br />
rogorc iTqva, aliteracia gvxvdeba ZiriTadad sityvis<br />
Tavkidur marcvlebSi, paronimiuli atraqcia ki SeiZleba<br />
Segvxvdes sityvis nebismier nawilSi, magram Tu is erT sityvis<br />
boloSia, maSin is ar SeiZleba iyos meore sityvis boloSi<br />
_ es iqneba riTma. ∗<br />
savaraudod, aliteraciisa da paronimiuli atraqciis<br />
xvedriTi wona sxvadasxva poetTan sxvadasxvagvari unda<br />
iyos. bunebrivia, rom iq, sadac upiratesi yuradReba eqceva<br />
leqsis keTilxmovanebas, ufro xSirad Segvxvdeba aliteraciis<br />
gamoyenebis SemTxvevebi.<br />
rac Seexeba paronimiul atraqcias, Cven jerjerobiT gamovikvlieT<br />
mxolod nik. baraTaSvilis teqstebi, radgan, Cveni<br />
TvalsazrisiT, swored es poeturi fenomeni gulisxmobs<br />
∗ riTmisa da paronimiuli atraqciis urTierTmimarTeba calke gamokvlevas<br />
saWiroebs, kerZod, gasarkvevia, raSi mdgomareobs sityvis semantikaze maTi<br />
zemoqmedebis meqanizmis analogiuri da gansxvavebuli niSan-Tvisebebi.<br />
103
yvelaze metad leqsis bgeriTi organizebis am xerxis<br />
gamoyenebas.<br />
bunebrivia, rom enobrivi niSnebis konvenciur mniSvnelobaTa<br />
destruqcia, romelic xorcieldeba paronimiuli<br />
atraqciis zegavleniT, iwvevs teqstis semantikis gaorebas,<br />
anu SesaZlebeli xdeba misi orgvari wakiTxva. erTia teqsti,<br />
romlebSic sityvebs SenarCunebuli aqvT TavianTi tradiciuli<br />
semantika (da mas cnobierad aRviqvamT), meorea teqsti,<br />
romelic gardasaxuli sityvebisgan, kvazimorfemebis Semcveli<br />
sityvebisgan Sedgeba da mas, rogorc Cans qvecnobierad<br />
aRviqvamT. aSkaraa, rom swored amas efuZneba baraTaSvilis<br />
teqstebis specifikuri semantikuri amouwuraobis, polisemantizmis<br />
(oRond esaa specifikuri polisemantizmi) SegrZneba.<br />
teqstis amgvari gaoreba _ dialoguroba _ uSualo<br />
kavSirSia baraTaSvilis poeziis iseT TaviseburebebTan, rogorebicaa<br />
lirikuli `me~-s gaorebuli struqtura, sagnebisa<br />
da movlenebis `Tavisufali predikacia~, gansxvavebul<br />
TvalsazrisTa Tanabaruflebianoba erTsa da imave teqstSi.<br />
amitom paronimiuli atraqcia baraTaSvilis poeziis, rogorc<br />
erTiani sistemis organul nawilad unda miviCnioT.<br />
sxva epoqebSi da sxva msoflaRqmis poetebTan mas sxvagvari<br />
datvirTva eqneba.<br />
sagangebo gamokvlevas saWiroebs semantikuri deformacia,<br />
romelsac ganicdis poeturi teqstebi paronimiuli atraqciia<br />
zegavleniT, anu dasadgenia, rogor icvleba sityvis<br />
mniSvneloba, rodesac masze zemoqmedebs paronimiuli atraqcia.<br />
cxadia, amgvari kvleva unda Catardes im semantikuri<br />
efeqtebis analizTan erTad, romlebic warmoiSoba aliteraciis<br />
zegavleniT.<br />
sainteresoa, rom aliteraciisa da paronimiuli atraqciis<br />
movlenaTa ganusxvaveblobis gamo aliteraciebad xSirad<br />
miiCneva paronimiuli atraqciis SemTxvevebi. magaliTad,<br />
rodesac k. WiWinaZe aanalizebs baraTaSvilis leqsis evfonias,<br />
taepSi `gahkveTe qari, gaape wyali, gardaiare kldeni da<br />
Rreni~, ra Tqma unda, aliteraciebia, magram taepSi `nu Seefarvi,<br />
Cemo mfrinavo~, aliteracia ki ar gvxvdeba, aramed _<br />
paronimiuli atraqcia. rac Seexeba striqons `satrfos<br />
cremlis wil mkvdarsa oxersa damecemian ciurni cvarni~, aq<br />
aliteraciaa da ara paronimiuli atraqcia, radgan am sami<br />
sityvis arc erTi morfema araa gaxleCili (crml — crn _<br />
cvrn) da, Sesabamisad, ar gamoiyofa arc erTi kvazimorfema.<br />
104
atom mimarTavs poeti paronimiul atraqcias? am process<br />
SesaniSnavad aRwers umberto eko, Tumca misi naTqvami<br />
Seexeba, zogadad, axali formebis Ziebas literaturaSi:`gana<br />
samyaro, romelSic vcxovrobT, mowesrigebulia? ara, is<br />
kriziss ganicdis. is kriziss ganicdis, radgan sityvaTa rigi<br />
ar Seesabameba sagnebis wesrigs...samyaro danawevrebulia, mas<br />
Ziri moryeuli aqvs, ar gaaCnia drois koordinatebi, iseve,<br />
rogorc ara aqvs kanonebi enis sistemas, romelsac xelovani<br />
iyenebs.<br />
amitom xelovani ormag qmedebas axorcielebs _ is uaryofs<br />
tradiciul formebs, magram ar auqmebs maT, aramed<br />
maTsave farglebSi moqmedebs, cvlis maT da irCevs axal gramatikas,<br />
romelic ara imdenad mowesrigebulia, ramdenadac<br />
_ mouwesrigebeli... ase iRebs xelovani samyaros, romelSic<br />
TviTon cxovrobs, samyaros, rome;ic kriziss ganicdis~ (eko<br />
2004: 305-306).<br />
enis mowesrigebulobis erT-erTi yvelaze Zlieri gamoxatulebaa<br />
sityvaTa morfemebis `mimagrebuloba~ konvenciur<br />
mniSvnelobebTan. xelovani _ am SemTxvevaSi nikoloz<br />
baraTaSvili _ angrevs am wesrigs, Semoqvs axali teqsti<br />
teqstSi, axali semantika Zvel semantikaSi da am gziT migvaniSnebs<br />
samyaros krizisze, romelic sxva xerxebiT, albaT,<br />
araadekvaturad aisaxeboda mis poeziaSi.<br />
damowmebani:<br />
eko 2004: Эко У. Открытое произведение. Санкт-Петербург: 2004.<br />
stepanovi 1975: Степанов Ю.С. Основы общего языкознания. М.: 1975.<br />
favorini 1937: Фаворин В.Н. Заметки о языковом новаторстве Маяковского. //<br />
Изв. Иркутск, пед. Ин-та. Иркутск, 1937, вып. 3.<br />
xanpira 1972: Ханпира Эр. Окказиональные элементы в современной речи. //<br />
Стилистические исследования: На материале совр. рус. языка. М.: Наука, 1972.<br />
xarjievi 1970: Харджиев Н. Тренин В. Поэтическая культура Маяковского. М.:<br />
Искусство, 1970.<br />
105
106<br />
palindromi galaktionTan<br />
irine meliqiSvili<br />
`oRond vTqva, Tu mTvarem sulSi<br />
rogor Caixeda~.<br />
galaktionTan organulad aris Serwymuli intuicia da<br />
ostatoba, talanti da codna, STagoneba da gansja, niWi da<br />
ganaTleba. misi niWiereba ara marto misi poeziis zeSTagonebulobas<br />
gansazRvravda, aramed kulturuli konteqstis<br />
aTvisebis saocar unars. rasac sxva, `normaluri~ niWierebis<br />
adamiani mravali wlis ganmavlobaSic ver aiTvisebda, igi<br />
TiTqos erTJamierad isrutavda, kultura misi arsebobis<br />
forma iyo, igi TviT iyo kultura; kultura masSi da kultura<br />
garemomcveli _ Zaldautaneblad, organulad erTiandeboda.<br />
galaktioni imdenad `kulturismieri~ poetia, rom<br />
mis gagebas, misi asociaciebis wvdomas mravlismomcveli<br />
komentarebis sistemac Znelad uzrunvelyofs. galaktionis<br />
momavali gamocemebi, vfiqrob, komentarebis mdidari arsenaliT<br />
unda gamovides, raTa mkiTxvels gaexsnas poetis kulturuli<br />
konteqstis sivrceebi. am azriT, galaktioni qarTuli<br />
postmodernis winamorbedia. misi egzistenciis forma<br />
aris kultura da ara yofa. aq gvaxsendeba misi sityvebi: `sinamdviles<br />
ar vemduri, ar yofila TiTqmis,/ar yofilze sayveduri<br />
aba rogor iTqmis. . .~ galaktionologia albaT kvlav<br />
samomavlo mecnierebaa, momcveli kulturuli sferoebisa<br />
uZvelesi epoqebidan Tanamedroveobasa da momavlamde (kidev<br />
romeli momvali mimdinareoba aRmoCndeba anticipirebuli<br />
galaktionTan?).<br />
mis CanawerebSi vxedavT saleqso xerxebis CamonaTvals,<br />
romelic 34 erTeulisgan Sedgeba: ionuri dimetri, Tavisufali<br />
leqsi, Semoklebuli riTmebi, . . . dasawyisi riTmebi, . . .<br />
riTma bolos winamdebare, mTliani riTmebi, Sinagani riTmebi.<br />
. . bgerwera. . . (javaxaZe, 1991: 411). maT Sorisaa palindromic,<br />
anu sarkiseburi asaxva, romelic me-17 punqtad aris<br />
warmodgenili mis CamonaTvalSi.<br />
palindromi uZvelesma kulturebmac icodnen. palindromul<br />
frazebs vxvdebiT berZnulad, laTinurad, sanskritze,<br />
Zvel ebraulad. termini palindromi Seqmna ingliselma<br />
mweralma ben jonsonma berZnuli sityvebiT: παλιν „ukan“ da<br />
δρομος „mimarTuleba, gza“. Zvel berZnebs hqondaT sakuTari
termini palindromisTvis: καρκινική επιιγραφή „kibos warwera“.<br />
axlac xSirad palindromul gamoTqmas “kibos kanons” uwodeben.<br />
grifitis saxiT Sesrulebuli uZvelesi palindromi napovnia<br />
herkulanumis nangrevebSi _ amrigad, misi zeda droi-<br />
Ti zRvaria 79 w. qristes Semdeg, rodesac is ferfliT daifara.<br />
es aris palindromuli oTxkuTxedi: Sator repo tenet<br />
opera rotas:<br />
S T R<br />
R<br />
T T<br />
R<br />
R T S<br />
SuaSi warmoqmnili jvris gamo fiqroben, rom es palindromuli<br />
oTxkuTxedi kodirebuli qristianuli niSani unda<br />
yofiliyo. sayuradReboa bizantiuri epoqis palindromi:<br />
νιψον ανομήματα μή μοναν οψιν „ganibane codvebi da ara piri“,<br />
romelic bevri qristianuli taZris fasadze iyo gamosaxuli<br />
(wminda sofios taZarze konstantinepolSi, mariam RvTismSoblis<br />
taZarze notingemSi, wminda stefanes taZarze parizSi<br />
da sxva eklesiebze londonSi, norfolkSi, eseqsSi, orleanSi.<br />
. .). palindromi SeiZleba iyos sityvis doneze, frazis<br />
doneze, striqonebis doneze; arsebobs rogorc fonetikuri,<br />
ise grafikuli palindromebi. sityvebis donis palindromis<br />
nimuSia: Blessed are they that beleive they are blessed. striqonebis<br />
doneze Sesrulebuli sakmaod vrceli leqsi „oreuli“<br />
ekuTvnis jeims lindons. cnobilia musikaluri palindromebi.<br />
palindromulia haidnis simfonia 47, bela bartokis<br />
nawarmoebebi, igor stravinskis ukanaskneli nawarmoebi „bu<br />
da fiso“. palindromi bgrebiT da frazebiT TamaSia, romliskenac<br />
miuwevT guli poetebs, musikosebs da enaTmecnierebs<br />
_ gavixsenoT Tundac ferdinand de sosiuris, semiotikis<br />
fuZemdeblis, interesi anagramebisadmi, romlebic<br />
aseve enobriv niSanSi bgeraTa gadanacvlebas efuZneba. palindromi<br />
anagramis kerZo saxeobas warmoadgens. sainteresoa<br />
am TvalsazrisiT dRevandeli lingvistur-semiotikuri<br />
eqsperimentebi Tu TamaSebi, „eqsperimentuli poezia“, „lingvisturi<br />
poezia“, romlebic literaturul teqsts cnobieri<br />
eqsperimentebis sagnad aqcevs (ix. mag. qimeriZe, 2009)<br />
galaktionis interess palindromis mimarT misi savarji-<br />
Soebi da palindromuli strofebi avlens. galaktionis erT-<br />
107
erT ubis wignakSi palindromul sityvaTa da gamoTqmaTa<br />
vrcel sias vxedavT:<br />
am JamaT — TamaSma<br />
gedva _ avdeg<br />
ekras _ sarke<br />
avsa _ asva<br />
sra _ ars<br />
da rqa _ aq rad<br />
ideba _ abedi<br />
niSam _ maSin<br />
ha imeri _ iremia<br />
ase rada _ adaresa<br />
sarke im _ miekras<br />
ai mefe _ efemia<br />
melam _ malem<br />
elami _ imale<br />
exarxare _ eraxraxe<br />
alva _ avla<br />
Taro _ oraT<br />
simZimis _ simi Zmis<br />
velia _ ailev<br />
ismen _ nemsi<br />
ara casac _ casac ara<br />
sarke ra _ ar ekras (javaxaZe, 499).<br />
galaktionis CanawerebSi vxvdebiT sityvebs: `Cems mier<br />
Semotanili da gaumjobesebuli iqna qarTuli leqsis mravali<br />
axali forma, misi asonansebi, aliteraciebi, xmaTa mibaZva,<br />
TeTri leqsi, Sinagani riTmebi, palindromebi da sxva, da<br />
sxva~ (javaxaZe, 498). cnobilia galaktionis palindromuli<br />
teqstebi:<br />
108<br />
ai ra mzis sizmaria,<br />
airevi iveria. . .<br />
ai droSa, aSordia<br />
aerebis siberea.<br />
is ia Tu qalaqia,<br />
ai qala: quTaisi,<br />
am qalaqma, am qalaqma,<br />
isiama a maisi.<br />
maimede!edemi am<br />
sanax xanas!<br />
maimede! edemi am
sanan nanas!<br />
maimede! edemi am<br />
sanay yanas!<br />
da sxva.<br />
garda am teqnikuri savarjiSoebisa, galaktionis poezia-<br />
Si, mis SedevrebSi SeiZleba aRmovaCinoT nawilobrivi palindromis<br />
bevri nimuSi, romlebic yovelTvis Rrma simboluri<br />
mniSvnelobis mqonea. Cveni statia swored am nawilobrivi<br />
sarkiseburi asaxvebis Ziebas eZRvneba. Cvens Ziebas isic<br />
amarTlebs, rom ar aris mosalodneli, im saleqso xerxis<br />
gamoyeneba, romelsac galaktionis Teoriul wanamZRvrebSi<br />
aseTi adgili aqvs, mxolod teqnikuri savarjiSoebiT Semoifarglos.<br />
SevecdebiT davinaxoT, ra Sinagani datvirTva aqvs<br />
am formas galaktionis poeziaSi.<br />
poeziaSi palindroms, sarkiseburi asaxvas, sxvadasxva<br />
datvirTva SeiZleba hqondes. igi eqos, gamoZaxilis gamomxatveli<br />
SeiZleba iyos.edgar pos avbediTi yorani raven<br />
uimedobis never „arasodes“ ganwyobaSi aisaxeba. yorani _<br />
pirquSi idumaleba _> arasodes _ uimedoba, sasowarkveTa.<br />
vfiqrobT, galaktionma imitomac ar daasrula „yoranis“<br />
Targmna, rom qarTulad ZiriTadi palindromuli refrenis<br />
gadmotana ver moxerxdeboda.<br />
rusul poeziaSi palindromi v. xlebnikovis gansakuTrebuli<br />
interesis sagani iyo. magaliTad SeiZleba moviyvanoT<br />
misi fraza: „чин зван мечем навзничь~. futuristul paradigmaSi<br />
xlebnikovi ase ganicdis palindroms: „me igi gavige rogorc<br />
momavlis areklili sxivebi, qvecnobieri me-s mier gonier<br />
caze gadmotyorcnili“ (iakobsoni, 1987, 322). amgvarad,<br />
teqsti, romelsac ormxrivi wakiTxva aqvs, xlebnikovisTvis<br />
momavlisa da warsulis Sexvedris adgilia.<br />
galaktionTan palindromSi momavlis awmyosTan mimarTebas<br />
TiTqos ver vxedavT. galaktionTan palindromi gaTiSulis<br />
gamTlianebis, nawilobrivis srulqmnis, zenasa da qvenas<br />
dakavSirebis funqciiT itvirTeba. galaktionTan ufro xSirad<br />
vxvdebiT xmovanTa an TanxmovanTa nawilobriv palindromebs.<br />
masTan bgeraTa sarkiseburi areklva, rogorc wesi,<br />
zenas qvenaSi asaxvas, ideisa da xorcSesxmis mimarTebas, nawilobrivis<br />
gamTlianebis sazriss gamoxatavs.<br />
xmovniTi areklvis nimuSi gvaqvs leqsSi „me da Rame“. palindromulia<br />
ukve am leqsis saTauri: e. . . a a. . . e _ Rame<br />
sulSi irekleba, ixedeba: `me da Rame, me da Rame!~ saintere-<br />
109
soa, rom xmovniTi struqturebi a. . . e, e. . . a ramdenime<br />
adgilas iCens Tavs leqsSi:<br />
110<br />
exla, roca am striqons vwer, SuaRame iwvis, dneba...<br />
yvela icis TeTrma Ramem...<br />
Cven orni varT qveyanaze, me da Rame, me da Rame...<br />
poeti martoa, Ramem icis, rogor darCa igi oblad, rogor<br />
evno da ewama, _ magram es ar aris sruli simartove da<br />
sicariele, es aris saidumlos mflobelis simartove da mas<br />
hyavs mesaidumle _ Rame: `Ramem. . . icis Cemi saidumlo, yvela<br />
icis TeTrma Ramem”. is, rac am leqsSi xmovanTa sarkiseburi<br />
areklviTa aris gamoxatuli, leqsSi `mTawmindis mTvare~ Ria<br />
teqstiT aris gamoTqmuli:<br />
da me movkvde simRerebSi tbis sevdian gedad,<br />
oRond vTqva, Tu Ramem sulSi rogor Caixeda.<br />
Ramem Caixeda _ aqac a. . . ee. . . a asaxva gvaqvs. Rame<br />
ixedeba sulSi _ erTi idumaleba irekleba meoreSi; Rames-<br />
Tan galaktionis mimarTeba novalisis `Ramis himnebs~ gvaxsenebs.<br />
idumalebiT moculi Rame novalisisTvis sulTan Sexvedris<br />
saufloa. asevea galaktionisTvis. Rame ixedeba sul-<br />
Si, Rame aris intimuri mesaidumle, romelmac icis sulSi<br />
Rrmad damarxuli saidumlo.<br />
moviyvanT kupiurebiT erT pasaJs novalisis pirveli<br />
Ramis himnidan. ara imisTvis, rom gavlena davinaxoT, aramed<br />
vaCvenoT im ganwyobaTa siaxlove, romelTac Rame warmoSobs<br />
am poetebSi.<br />
Was quillt auf einmal so ahndungsvoll unterm Herzen, und verschluckt<br />
der Wehmut weiche Luft? Hast auch du ein Gefallen an uns, dunkle Nacht?<br />
Was hältst du unter deinem Mantel, das mir unsichtbar kräftig an die Seele<br />
geht? Köstlicher Balsam träuft aus deiner Hand, aus dem Bündel Mohn.<br />
Die schweren Flügel des Gemüts hebst du empor. . . Wie arm und kindisch<br />
dünkt mir das Licht nun - wie erfreulich und gesegnet des Tages Abschied. .<br />
.. Himmlischer, als jene blitzenden Sterne, dünken uns die unendlichen<br />
Augen, die die Nacht in uns geöffnet. Weiter sehn sie, als die blässesten<br />
jener zahllosen Heere - unbedürftig des Lichts durchschaun sie die Tiefen<br />
eines liebenden Gemüts - was einen höhern Raum mit unsäglicher Wollust<br />
füllt. Preis der Weltkönigin, der hohen Verkündigerin heiliger Welten, der<br />
Pflegerin seliger Liebe - sie sendet mir dich - zarte Geliebte - liebliche
Sonne der Nacht,- nun wach ich - denn ich bin Dein und Mein - du hast die<br />
Nacht mir zum Leben verkündet - mich zum Menschen gemacht - zehre mit<br />
Geisterglut meinen Leib, daß ich luftig mit dir inniger mich mische und<br />
dann ewig die Brautnacht währt.<br />
ra aRmocenda winaswarmWvretad gulidan, da STanTqa<br />
sevdis nazi haeri? Senc giyvarvarT, bnelo Ramev? ra aris<br />
dafaruli Sens mosasxamqveS, rac uxilavi ZlmosilebiT Cems<br />
suls exeba? Zvirfasi balzami moswveTs Sens TiTTagan,<br />
mTvaris konidan. samSvinvelis mZime frTebs aRmarTav Sen. . .<br />
rogori Raribi da bavSvuria exla CemTvis sinaTle — ra gasaxari<br />
da kurTxeuli dRis gasayari.. ufro zeciurad, vidre<br />
mocimcime varskvlavebi, gvesaxeba Cven usazRvro Tvalebi,<br />
romelTac Rame agvixilavs Cven. ufro Sors imzirebian isini,<br />
vidre uTvalav dasTagan yvelaze fermkrTalni — sinaTle ar<br />
sWirdebaT mosiyvarule samSvinvelis siRrmeTa dasanaxad —<br />
maRal sivrceebs gamouTqmeli netarebiT aRavsebs es. dideba<br />
samyaros dedofals, wminda saufloTa zena mauwyebels, netari<br />
siyvarulis meurves — is miZRvnis me Sens Tavs — sayvarelo,<br />
- Ramis mSveniero mzeo, _ axla ki viRviZeb — radgan<br />
me Seni var da Sen Cemi _ RamiT Sen me sicocxle mauwye — adamianad<br />
maqcie _ miiRe sulis mxurvalebiT Cemi sxeuli, raTa<br />
haerovanad SegenivTo da iyos saqorwino Rame maradiuli~.<br />
galaktionisTvis Rame, rogorc sulis sauflo, saocari<br />
Sinagani logikiT sikvdils gamoixmobs, xolo sikvdili<br />
kargavs simwvaves, aRar aris SiSis momgvreli, gardaisaxeba<br />
vardisfer gzad, sulTan Sexvedris gzad:<br />
Tu rogor vgrZnob, rom sulisTvis, am zRvam rom<br />
aRzarda,<br />
sikvdilis gza arra aris, vardisfer gzis garda.<br />
aqac sarkiseburi asaxvaa: zRvam . . . aRzarda, iseve rogorc<br />
momdevno striqonSi: gzaze . . . zRaparia. yvelaferi<br />
erTmaneTSi gadadis, erTmaneTSi aisaxeba, erTmaneTs ganapirobebs:<br />
zRvam _ aRzarda, gza _ zRaparia.<br />
sarkiseburi asaxvis Rirebuleba galaktionisTvis iqidanac<br />
Cans, rom xSirad igi saTaurSia gatanili. palindromulia,<br />
rogorc zemoT vnaxeT, saTauri `me da Rame”; palindromulia<br />
aseve saTauri `silaJvarde, anu vardi silaSi” sityvisa<br />
da sityvis nawilebis mimarTebis doneze. aqac cis silaJvarde,<br />
_ zeciuri _ irekleba miwierSi, silaSi vardis saxes<br />
iRebs. am leqsis pirvel strofSi mze sarkiseburad irekleba<br />
111
sizmarSi mzzm (gavixsenoT galaktionis palindromuli<br />
savarjiSo: ai ra mzis sizmaria), aseve nawilobrivi asaxviT:<br />
gzasizmari: gzzm:<br />
112<br />
dedao RvTisa, mzeo mariam!<br />
rogorc nawvimar silaSi vardi<br />
Cemi cxovrebis gza sizmaria<br />
da Soreuli cis silaJvarde.<br />
arekvla gvaqvs bolo strofSic: S-l-s s-l-J; TviT saxeli<br />
mariamic TviTarekvlilia: ma-ri-am da es mas Sinagan<br />
mTlianobas, sisrules, harmonias aniWebs.<br />
mzis sizmarSi arekvla sxva leqsebSic gvxvdeba:<br />
misi elam mzis Tvalis xileba<br />
xeebs rideebs fens sizmareuls (`oforti~)<br />
`silaJvarde anu vardi silaSi~ Sinagani tragizmiT aris<br />
aRbeWdili. poeti RvTismSobels _ „mzeo mariams“ Sinagani<br />
aRsarebiT mimarTavs: „Cemi cxovrebis gza sizmaria da Soreuli<br />
cis silaJvarde”. magram ca mainc Soreuli rCeba da `suli<br />
vedrebiT ganaocebi, Sens fexqveS kvdeba, rogorc pepela”.<br />
Soreul casTan Sexvedra ver iqca realobad da poeti<br />
ambobs: `aha, movedi, gedi daWrili ocnebis baRiT! Sexede!<br />
dastkbi ymawvilur bedis daRlil xelebiT, wamebul saxiT!”<br />
silaSi vardi silaJvardis dacemis xatad _ zeciuris dacemis<br />
dramad SeiZleba warmogvidges.<br />
TanxmovanTa sarkiseburi asaxva SeiZleba davinaxoT saocari<br />
stiqiuri energiiT aRsavse leqsSi `droSebi Cqara”. aq<br />
Cven vxedavT S-r-dd-r-S asaxvas:<br />
gaTenda, SeerTdiT, SeerTdiT, SeerTdiT!<br />
droSebi, droSebi, droSebi, Cqara!<br />
sityvebi droSebi da SeerTdiT konsonanturad palindromulia:<br />
S-r-dd-r-S; SeerTebulebs esaWiroebaT gamaer-<br />
Tianebeli idea _ droSa. gaerTianebuli xalxi qmnis sivrces,<br />
romelSic unda Semovides gamaerTianebeli sazrisi,<br />
romlis simbolodac SeiZleba warmovidginoT droSa.<br />
palindromi kongruentuli anu sarkiseburi mimarTebis<br />
erTi saxeobaa. sainteresoa kongruentuli struqturirebis<br />
kidev erTi saxe, romelic leqsSi `qari qris” SeiZleba davinaxoT.<br />
sxvagan Cven vaCveneT, rom am leqsis pirveli periodi
agebulia a-i xmovnebis dominansze: a gvxvdeba 21-jer, i _ 11jer.<br />
bolo, mesame periodSi ki Sebrunebulia dominantur<br />
xmovanTa rigi: i-a _ i gvxvdeba 15-jer, xolo a _ 11-jer<br />
(meliqiSvili, 2008). es faqti Cven SevecadeT bgerweriTad<br />
agvexsna: pirvel periodSi galaktioni kiTxvas svams, Ziebas<br />
iwyebs _ `sada xar, sada xar, sada xar?~ — gaxsnis, Ziebis gamomxatvelia<br />
yvelaze farTo xmovani a. xolo bolo periodSi<br />
poeti `ver hpovebs~, rasac eZiebs da marto rCeba — simartovis,<br />
individualizaciis bgerweriTi eqvivalenti ki aris swored<br />
yvelaze viwro xmovani i.<br />
amgvari nawilobrivi bgeriTi anareklebi, savaraudoa,<br />
sxvac bevri iyos galaktionTan. es mis saidumlo uwyebad<br />
SeiZleba warmovidginoT, romlis amocnobac Cven mogvendo.<br />
vfiqrob, am mimarTulebiT Ziebis marTebulobas mxars uWers<br />
is azri, rom poeti, romelic aseT did yuradRebas uTmobda<br />
palindroms, rogorc saleqso xerxs, ar unda dakmayofilebuliyo<br />
mxolod savarjiSoebis ekvilibristikiT da es xerxi<br />
Tavis SemoqmedebaSi unda gamoeyenebina.<br />
damowmebani:<br />
iakobsoni 1987: Якобсон Р. Из мелких вещей Велимира Хлебникова. “Ветер-<br />
Пение”, Работы по поэтике, М.: 1987.<br />
meliqiSvili 2008: meliqiSvili i. galaktionis bgerwera. ana<br />
kalandaZisadmi miZRvnili krebuli: leqsTmcodneoba, I, Tb.: 2008.<br />
qimeriZe 2009: qimeriZe n. `lingvisturi poezia~ da `teqstis<br />
interpretaciis SesaZleblobebi~. enaTmecnierebis sakiTxebi, II. Tb.:<br />
2009.<br />
javaxaZe 1991: javaxaZe v. ucnobi. Tb.: 1991.<br />
113
114<br />
sofio mujiri<br />
bibliis recefcia qristine lavantis poeziaSi<br />
qristine (kristl) haberningma, romlis qaliSvilobis<br />
gvari tonhauzeri iyo, fsevdonimad mSobliuri xeobis mdinaris<br />
saxeli _ „lavanti“ airCia. igi am lamazi xeobis erT<br />
patara dasaxlebaSi daibada (1915 wlis 4 ivliss), romelic<br />
provinciul qalaqs _ sanqt-Stefans esazRvreba. lavanti<br />
maRaros muSis me-9 Svili iyo. ojaxi imdenad xelmokled<br />
cxovrobda, rom bavSvebi xSirad SimSilobdnen da iZulebuli<br />
iyvnen muSaoba adreul asakSi daewyoT. Tavad qr. lavanti<br />
Tavs qsoviT irCenda da saxelic, xatovnad rom vTqvaT, leqsebis<br />
„qsoviT“ gaiTqva. laTinurad xom sityva: „texere“ qsovas<br />
niSnavs. misi usaTauro, riTmiani Tu uriTmo leqsebi, romlebsac<br />
TiTqosda yvelas erTi da igive moculoba aqvs, lavantis<br />
sulis avtobiografias asaxaven, romelic piradi<br />
problemebisa da xangrZlivi avadmyofobis gamo, aRsavse iyo<br />
fizikuri tkivilebiTa da sulieri brZolebiT. pirvelad<br />
mkiTxvelis yuradReba miipyro qr. lavantis 1946 wels gamoqveynebulma,<br />
dakargulad CaTvlilma da mogvianebiT, 2001<br />
wels gamocemulma wignma: „Canaxatebi sagiJeTidan“, sadac<br />
poeti qali sakuTari nebiT 1935 wels marTlac imyofeboda.<br />
qr. lavantis momdevno lirikulma krebulebma: „glaxis fiala“<br />
(1956) da „Camoibertye miwa“ (1961) lirikaSi saxelmwifo<br />
premia daimsaxures. miuxedavad imisa, rom qr. lavants mravaljer<br />
hqonda miRebuli sxvadasxva saxis premia (1964w. a.<br />
vildgansis, 1954, 1964 wlebSi g. Traklis, xolo 1970 wels<br />
avstriis didi saxelmwifo premiebi), misi lirikis intensiuri<br />
recefcia mxolod 80-iani wlebis Semdeg daiwyo (ix.: g.<br />
liube-groTuesi, 1984 da v. Sliori, 1998). qr. lavantis leqsTa<br />
krebulebs Soris yvelaze mniSvnelovnad iTvleba 1956 w.<br />
gamocemuli: „maTxovris fiala“, romelSic misi sulieri<br />
mdgomareobis amsaxvel mraval bwkars vpoulobT:<br />
Verschüttet von schwarzen und roten<br />
Gebirgen<br />
ist nun die gläserne Hälfte der Welt,<br />
darin alle Bilder waren<br />
von dir und den Menschen.<br />
Das Glas ist nicht mehr zu heilen.<br />
Nie mehr wird die Welt eine Kugel<br />
sein,<br />
Sav da wiTel mTebis ZirSi,<br />
Caimarxa SuSis qveynis naxevari. Seni<br />
da sxvaTa suraTebic iq aris.<br />
SuSis samyaro veRar gamTeldeba,<br />
samyaro sferod veRar gardaiqmneba,<br />
miwas sixaruliT gasxivosnebuli ca<br />
veRar gadaefineba....
nie mehr den schillernden Himmel der<br />
Freude<br />
über den irdenen Boden haben...<br />
1987 wels gamocemul qr. lavantis rCeul leqsTa krebulSi<br />
Tomas bernhardi poets axasiaTebs rogorc „qristianul-kaTolikur<br />
rwmenaSi gulgatexil da motyuebul qals“<br />
(lavanti 1987:91). rogorc Cans, igi gulisxmobda qr. lavantis<br />
gansxvavebul damokidebulebas zeciuri samyaros mimarT,<br />
poeti qalis RmerTTan dapirispirebis cdas, rasac piraduli<br />
safuZveli hqonda: arSemdgari siyvaruli (ix: misi<br />
amave saxelwodebis lirikuli krebuli 1949w.), siRaribe da<br />
martooba, mZime daavadebebi: tuberkulozi, smenisa da mxedvelobis<br />
dakargva da yovelive amis gamo gulgatexiloba da<br />
imedgacrueba uzenaesis mimarT:<br />
Hilf mir Sonne,denn ich bin fast blind!<br />
Nimm den Teller meiner linken Hand,<br />
zeichne ein das hochgelobte Land<br />
und die Wege,die noch gangbar sind<br />
für Erblindete und für Ertaubte...<br />
miSvele mzeo, me brma var<br />
TiTqmis,<br />
amomitvirfe marcxena muWSi<br />
xati gzebis da aRTqmuli miwis,<br />
brmaTa da yruTa bilikebi xom<br />
mxolod ufalma icis...<br />
sakuTari bediT ukmayofileba qr. lavantis sulSi usamarTlobisa<br />
da protestis grZnobas aRvivebda, romlis gamoxatvasac<br />
igi poeziiT cdilobda. qr. lavanti poeziis sa-<br />
SualebiT TavisTvis „iqsovda“ axal samyaros, axal rwmenas,<br />
romelic mas SemoqmedebiT sivrces uqmnida. poezia poetis<br />
sulis ori sxvadasxva mxaris sarked iqca, romelic xan imeds<br />
asxivebda, xan ki SiSiT, dardiT, sayveduriT da bolos, mainc<br />
locviT iyo savse. amitom, qr. lavantis poeziaSi uxvad<br />
gvxvdeba rogorc RvTisadmi Tvinierebisa da vedrebis gamomxatveli<br />
striqonebi, aseve, RmerTTan paeqrobisa da Serkinebis<br />
scenebic. poeti ufals Tavis ubedobas sayvedurobs da<br />
cdilobs mas Tavisi wili amqveyniuri sixaruli gamosZalos:<br />
Du hast mich aus aller Freude geholt.<br />
Aber ich werde dennoch genau,<br />
ganz genau, nur so lange darunter<br />
leiden,<br />
als es mir selbst gefällig ist, Herr.<br />
Du hast mich im Zustand der<br />
wildesten Hoffart<br />
und des zornigsten Mutes vor dir...<br />
Sengan yvela sixarulisagan<br />
ganZarcvuli,<br />
zustad imden xans unda viyo<br />
ar daculi<br />
da datanjuli,<br />
ramdensac me Tavad movisurveb,<br />
ufalo.<br />
Sens winaSe var,<br />
115
116<br />
aRvsili Tavxeduri kadnierebiT<br />
da mrisxane gabedulebiT...<br />
1966 w. hilde dominis mier gamocemul `ormag interpretaciaSi~<br />
qr. lavantis mokle Canawers vpoulobT: `Cemi leqsebi<br />
mcdelobaa imisa, simbolurad da kodirebulad gamovTqva<br />
saCivari sakuTari bedis mimarT~. es marTlac naTlad Cans<br />
qr. lavantis momdevno leqsSi (domini 1966: 150), romelSic is<br />
sakuTar Tavs dawyevlil ZaRls adarebs:<br />
Du mit, für mich, verriegeltem Mund,<br />
du mit, für mich, vernagelten Ohren<br />
und ich gewiss nur dafür geboren,<br />
zeitlebens davor zu stehen<br />
als ein längst schon verwunschener<br />
Hund......<br />
Oh, ein Hund, der echt weint ,<br />
ein fast menschlicher Hund!<br />
Und so gottverloren<br />
vor deinen vernagelten Ohren,<br />
vor deinem verrigelten Mund.<br />
Sen CemTvis bage gaqvs daxSuli,<br />
Sen CemTvis yuri gaqvs<br />
dagmanuli,<br />
vdgevar Sens winaSe dadumebuli,<br />
ase uRmerTod mitovebuli,<br />
dawyevlil ZaRlad dabadebuli.<br />
adamianur bunebis ZaRlad,<br />
romelsac cremli Camosdis<br />
Wiris,<br />
winaSe Seni davsili yuris,<br />
winaSe Seni daxSuli piris.<br />
bibliuri simbolikiT datvirTuli „ZaRluri yofis“ motivi<br />
grZeldeba qr. lavantis leqsSi: „Kreuzzertretung!“ („jvris<br />
gadaTelva”), romelsac tragikuli, magram amave dros mkrexeluric<br />
SeiZleba vuwodoT:<br />
Kreuzzertretung! – Eine Hündin heult<br />
sieben Laute, ohne zu vergeben,<br />
abgestiegen in die Hundehölle<br />
wird ihr Schatten noch den Wurf verwerfen.<br />
Oben bleibt der Vorhang ohne Riß,<br />
nichts zerreißt um einer Hündin willen,<br />
und der Herr - er ließ sich stellvertreten –<br />
sitzt versponnen bei den ganz Vertrauten.<br />
Auch die Toten durften nicht herauf!<br />
Vater, Mutter, - keines war am Hügel,<br />
und die Sonne hat sich bloß verfinstert<br />
in zwei aufgebrochnen Augensternen.
Von der Erde bebte kaum ein Staub,<br />
nur ein wenig sank die Stelle tiefer,<br />
wo der Balg, dem man das Kreuz zertreten<br />
sich noch einmal nach dem Himmel bäumte.<br />
Der Kadaver – da ihn niemand barg –<br />
Kraft der Schande ist der auferstanden,<br />
um sich selbst in das Gewölb zu schleppen,<br />
wo Gottvater wie ein Werwolf haust.<br />
leqsSi: „jvris gadaTelva~ qr. lavanti jvarcmas aRwers.<br />
poeti sakuTar Tavs sayovelTao wesrigidan gariyulad<br />
aRiqvams. arsebobs kanoni da samarTali, magram ara misTvis.<br />
mama RmerTi laRad zis Tavis rCeulebTan, miwaze misi nacvalia<br />
daniSnuli, sikeTesa da siwmindes ki groteskuli elferi<br />
dahkravs. avtori cdilobs leqsSi, paraleli gaavlos<br />
jvarcmis dros iesos tanjvasa da sakuTar jvarcmas Soris<br />
_ Zukna ZaRlis uflisadmi mimarTul ymuilsa da sikvdilis<br />
win mama RmerTisadmi iesos SeZaxils Soris: „ufalo ratom<br />
mimatove“! (mT. 27, 46; mark. 15,34, fsalm. 22,2). fraza: „(Zuknas)<br />
ar mieteveba,“ kontrastSia iesos sityvebTan: „mamao, miuteve<br />
maT,“ romelsac mxolod lukas saxarebaSi vxvdebiT (23,34).<br />
sityvebiT: „ZaRlur jojoxeTSi moxrili“ qr. lavanti mianiSnebs<br />
im situaciaze, rodesac vloculobT, mrwamss da<br />
rwmenas vaRiarebT, magram xsna mainc ara Cans. piriqiT, amas<br />
Zuknas naSieris daRupvac mosdevs. frazebiT: „Zuknas gulisaTvis<br />
arc farda Caixeva“ (mT. 27,51; mark. 15,38; lk. 23,45.),<br />
arc „mze dabneldeba“ (mT. 27,45; mark. 15,33; lk. 23.44.), da „miwaze<br />
mtveric ki ar Seirxeva“ (mT 27, 51), poets imis Tqma surs,<br />
rom iesosgan gansxvavebiT, Zuknas anu poeti qalis sikvdiliT,<br />
qveyanaze araferi Seicvleba. qr. lavanti biblias, ara<br />
saeklesio, aramed saero ambis gadmosacemad iyenebs: igi<br />
asaxavs Zuknas wamebas, romelic kiTxvis niSans usvams Tavad<br />
qristes wamebis sakiTxsac: „gvixsna, magram mere ra?“ leqsis<br />
dasawyisi: „jvris gadaTelva“! mkiTxvelis gonebaSi iwvevs<br />
devnili qristianebis simboluri qmedebis aqtualizebas:<br />
qristiani, wamebisagan Tavis daRwevis mizniT, jvarze Tu gadaivlida,<br />
es mis mier RmerTis uaryofas niSnavda. „jvris<br />
gadaTelva“ mocemul leqsSi SeiZleba gavigoT rogorc: 1.<br />
avtoris mier RvTis uaryofa, razec mowmobs leqsis bolos,<br />
RmerTis mkrexeluri Sedareba maqcia mgelTan; 2. jvris<br />
tarebiT welSi gadawyvetili Zukna, romelsac moZraobac ki<br />
117
aRar SeuZlia; 3. avtoris fsiqikuri da fizikuri tanjvis gamoxatuleba.<br />
qr. lavanti Tavis leqsebSi mijnavs qristianTa tradiciul<br />
RmerTs, romelic Tavs aridebs pasuxs yovelgvar kiTxvaze,<br />
im „xelovnuri RmerTisagan, namdvils rom Camohgavs“<br />
da amqveyniurobis realur baton-patronad rom gvevlineba:<br />
118<br />
Alles meinem Gott zu Diensten<br />
dem Ersatzgott, der fast echt ist<br />
yvelani ufals msaxureben,<br />
xelovnurs,<br />
namdvils rom Camohgavs...<br />
`namdvil~ RmerTs Tan axlavs tradiciuli kaTolikuri<br />
simbolo-atributebi, romlebic qr. lavantis leqsebSi negatiur<br />
konotacias iZenen: mag. rogorc angelozi, aseve mtredi<br />
rogorc suliwmindis gansaxiereba, qceulia ganyenebuli<br />
mSvenierebisa da yalbi umankoebis simbolod. RvTisagan gariyulma<br />
lirikulma gmirma kargad icis, rom mas arcerTi<br />
maTgani ar daexmareba. piriqiT, igi maTi dacinvis sagnadaa<br />
qceuli:<br />
Mond, Wind und Vögel haben es<br />
nimmer für mich getan,<br />
Und des Himmels einzige Antwort auf<br />
alles<br />
War Schnee – ungesegneter Schnee.<br />
Von den Engeln und Nothelfern haben<br />
es alle gewußt,<br />
daß es so nimmer weiterginge mit mir,<br />
aber sie blieben in ihrer Ordnung,<br />
wie die kalten Glieder einer herrlichen<br />
Kette...<br />
mTvares, qarsa da Citebs<br />
CemTvis arasdros araferi<br />
ukeTebiaT,<br />
xolo zecis erTaderTi pasuxi<br />
yvelaferze,<br />
iyo Tovli-ar dalocvili<br />
Tovli.<br />
angeloz - mfarvelTagan yvelam<br />
icoda, rom amas veRar avitandi,<br />
magram isini rCebodnen TavianT<br />
mwyobrSi,<br />
rogorc mSvenieri jaWvis<br />
civi rgolebi...<br />
es monakveTi Seicavs rogorc lavantiseuli samyaros<br />
„zeciur“, kanonikur ganzomilebas, aseve am `zeciuris~ mimarTebas<br />
„miwier“ polusTan, romelic mas xsnis nacvlad `ar<br />
dalocvil~ Tovls ugzavnis.<br />
Während ich, Betrübte, schreibe,<br />
funkelt in der Vollmondscheibe<br />
jenes Wort, das ich betrachte,<br />
daRvremili vwer da vxedav,<br />
mTvaris rgolSi brwyinavs<br />
sityva,
seit die Taube mich verlachte,<br />
weil ich aus dem Wasserspiegel<br />
ohne Namen, ohne Siegel<br />
in die Einschicht trat...<br />
im droidan, roca iTqva,<br />
rom damcinis mtredi.<br />
radgan,<br />
wylis sarkidan amosuli<br />
da sruliad martosuli,<br />
ubeWdod da usaxelod,<br />
mas gavyevi sxva sofelSi,<br />
simartovis samyofelSi...<br />
angelozebi lavantis leqsebSi uars amboben mis daxmarebaze,<br />
amitom maTi nominaluri xseneba xSirad qreba lavantis<br />
teqstebidan da angelozis funqcias qveteqsturad iZenen<br />
arsebebi an sagnebi, romlebsac angelozobasTan xSirad araferi<br />
aqvT saerTo. bibliasTan dakavSirebuli sxva simboloxatebi<br />
ki xSirad bundovani an rTuli amosacnobia, magaliTad:<br />
In doppelter Ährenhöhe<br />
schweben die Engel der<br />
Unkrautsamen<br />
langsam zum Friedhof hinüber.<br />
xorblis TavTavze ormagad maRla,<br />
neli farfatiT miiweven<br />
sarevelas Teslis angelozebi<br />
sasaflaosken.<br />
aq TvalsaCinoa TavTavisa da sarevelas, e.i. keTilisa da<br />
borotis urTierTSepirispirebis iluzia, romelic saxarebiseuli<br />
igavis simbolikaSi iRebs saTaves. magram ras niSnavs<br />
is, rom `sarevelas Teslis angelozebi~ TavTavis simaRleze<br />
orjer ufro maRla mifrinaven? iqneb imas, rom amqveynad<br />
sikeTes siborote sjabnis?<br />
leqsSi: `Durchgegangen ist mein Steppenpferdchen~ lirikuli<br />
gmiri sTxovs angelozs gadaalaxinos gauvali udabno. angelozis<br />
daxmareba avtors imitom sWirdeba, rom misi „cxeni“<br />
(„Steppenpferdchen“) veRar uZlebs am qveynad “mogzaurobis”<br />
mZime Wapans. `cxenis~ saxe erTi mxriv, gaigivebulia RmerT-<br />
Tan (mas `kabalas~ saidumlo swavlebaSi mravali saxeli aqvs),<br />
meore mxriv ki, is identificirebulia lavantis dakarguli<br />
satrfos realurad arsebul figurasTan es ori saxe qr. lavantTan<br />
TiTqmis mudam erwymis erTi meores. `angeloziaqlemi~<br />
— poetisaTvis xsnis ukanaskneli Sansia:<br />
Durchgegangen ist mein<br />
Steppenpferdchen,<br />
Engel – du Kamelchen -, wache auf!<br />
Abgerissen hab ich unsre Jurte,<br />
fette Weiden brauchen wir nicht mehr.<br />
aiwyvita Cemma stepis cxenma,<br />
angelozo — Sen, aqlemo!<br />
gaaxile Tvali!<br />
mogvayirWa msuye saZovrebma,<br />
CamovSale Cveni iurTi mrgvali.<br />
119
Wirst mich jetzt auf deinem Rücken<br />
tragen<br />
zweiundsiebzig Tage durch den Sand.<br />
Pferdchen hatte zweiundsiebzig Namen,<br />
Pferdchen war in Heimlichkeit mein<br />
Gott.<br />
120<br />
samocdaTormet dRes matareb<br />
barxanebSi qviSis,<br />
Cems cxens samocdaTormeti<br />
saxeli aqvs da mxolod man icis,<br />
rom is aris Cemi gulis zraxva<br />
idumali,<br />
yvelasagan dafaruli u f a l i.<br />
satrfosa da RmerTis Tanadrouli grZnobismieri aRqmis<br />
magaliTia qr. lavantis momdevno leqsic:<br />
Du bist mein Herr,<br />
denn der Hauch des Herrn<br />
atmet dich her:<br />
Ich bin bei dir<br />
im Gewächs und Getier;<br />
auch im Stern.<br />
Du bist kein Du,<br />
denn die Türe fiel zu<br />
in dir hinter mir.<br />
ufali xar Cemi,<br />
moxval uflis sunTqviT<br />
da Cems gverdiT rCebi.<br />
me SenTan var orad:<br />
faunad da florad,<br />
varskvlavebis SuqSi.<br />
Sen aRar xar Sen,<br />
radgan,<br />
klite, SenSi mixuruli karis,<br />
Cems zurgs ukan aris.<br />
uaryofs ra zeciur mfarvels, romlisganac xsnas ver eRirsa,<br />
martosuli da daucveli poeti adamianSi eZebs RvTiur<br />
naperwkals. Tavis megobar qals, ingeborg toifenbaxs aRiqvams<br />
zeciur qmnilebad da mas Tavis mfarvel angelozTan<br />
aigivebs:<br />
…Immer wieder Engel – (menschlich) –<br />
aufstehn<br />
um sich herrlich und als Trost zu<br />
stellen…<br />
kvlav iqcevian adamianebi<br />
angelozebad<br />
da gardaisaxebian mSvenierebad<br />
da nugeSad...<br />
rogorc vxedavT, qristine lavantis lirikaSi gvaqvs da<br />
zogadad, RvTiuris Tematizacia xdeba rogorc nominaciur,<br />
ise qveteqstur doneze. Tu nominaciuri xsenebisas RvTiuris<br />
idea qr. lavantis lirikaSi umTavresad mis pirad ubedurebas<br />
ukavSirdeba da negatiur Sinaarss iZens, mis qveteqstur<br />
moduss _ miwieri arsebebis saxiT, xsnisa da mfarvelobis<br />
motivebi Semoaqvs.
damowmebani:<br />
barbaqaZe 2008: barbaqaZe d. (gamomc.). me-20 saukunis avstriuli<br />
lirika. masalebi. tomi XIII. polilogi. Tb.: 2008.<br />
biblia 1989: biblia. saqarTvelos sapatriarqo. Tb.: 1989.<br />
domini 1966: Domin H. (Herausg.) Autor und Leser. Frankfurt/Bonn.<br />
lavanti 1987: Lavant C. Gedichte. ( Herausg.T. Bernhard.). Frankfurt: 1987.<br />
lavanti 2001: lavanti qr. leqsebi da moTxrobebi. `kavkasiuri saxli~,<br />
Tb.: 2001.<br />
liube-groTuesi 1984: Lübbe-Grothues G. (Herausg.) Über Cristine Lavant.<br />
Salzburg: 1984.<br />
Sliori 1998: Shlior V. Hermenewtik der Mimesis Phänomene. Begriffiche<br />
Entwicklunyen. Schöpferische Verdichtung, Düsseldorf/Bonn: 1998.<br />
henseli 1995: Hensel K. Kreuzzertretung.Gedichte. Prosa. Briefe. Reclam. Leipzig:<br />
1995.<br />
121
122<br />
lado asaTianis bediswera:<br />
poeturi da pirovnuli<br />
Tamar paiWaZe<br />
Txelydian wignze gviani Semodgomis nacnobi eskizebia:<br />
gaSiSvlebul tots wiTel—yviTeli foTlebi scviva, es leqsebis<br />
krebulia friad romantikuli da sevdiani saTauriT:<br />
„adre wasuli kacis fiqrebi“.<br />
rogorc amboben, wignebi avtorebs gvanan, magram es krebuli<br />
TiTqos gansakuTrebulad axloa im emociasTan, romelic<br />
qarTvel kacs gaaCnia wuTisoflisa Tu bedisweris savalze<br />
naadrevad gzadakarguli poetisadmi, romlis sicocxle<br />
qarTuli sityvis samsaxurSi Caiferfla, romelsac mxolod<br />
siyvaruli aZlevda Zalas sunTqvaSekruls Tu sunTqvaareuls<br />
leqsi ewera. ...aravin icis rogori iqneboda lado<br />
asaTiani siWabukis Semdeg, mas sxvanairs aravin icnobda, mis<br />
megobrebSi da saerTod qarTveli mkiTxvelis cnobierebaSi<br />
igi ocdaeqvsi wlis maradiul Wabukad darCa. gana ra aris<br />
ocdaeqvsi weli jer marto sakuTari adgilis gasacnobiereblad<br />
XX saukunis 30-40—ian wlebSi: RirebulebaTa Tu SefasebaTa<br />
qaosSi, cenzurul da represiul simWidroveSi,<br />
WeSmariti talantisa da ideologiuri ugemovnobis WidilSi<br />
dabolos SemoqmedebiT Tu literaturul siWrelsa Tu mravalmxrivobaSi?!...<br />
miuxedavad yovelive amisa, lado asaTianis<br />
saxelma imTaviTve „xmamaRla gaiJRera~, misi poeturi<br />
sityva uyuradRebod ver datova qarTvelma mkiTxvelma,<br />
radgan cxadi iyo, rom mis winaSe WeSmariti poeti idga: xalasi<br />
poeturi niWiT, individualuri xelweriT, mravalmxrivi<br />
mxatvruli azrovnebiTa da xedvis unariT.<br />
lado asaTianis poeturi memkvidreoba mxolod zemoTnaxsenebi<br />
Txelydiani wigniT ar mTavrdeba, misi Semoqmedeba<br />
leqsebis, poemebis, Targmanebis, moTxrobebis, werilebis Tu<br />
Canawerebis arcTu mcire krebuls warmoadgens. am faqtsac<br />
poetisagan bediswerasTan garkveuli brZolis gamocxadebis<br />
surviliT xsnian misi megobrebi; jer gaucnobiereblad, xolo<br />
Semdeg ki sikvdilis TvalebSi Semyure, yvelafris moswrebas<br />
lamobda, sul werda an weras cdilobda, — amiT surda<br />
win gadadgomoda sxeulSi Cabudebul mZime sens:
„rom leqsi Svelis yove:lgvar tkivils<br />
da leqsi TviTon tkivili ari,<br />
da radgan mergo viyo poeti,<br />
Cemi cxovrebis sabediswerod,<br />
radgan amqveynad misTvis movedi,<br />
rom unda mxolod leqsebi vwero,<br />
radgan sxva rame simReris garda,<br />
axlac ver Svelis tkivilebs Cemsas,<br />
mjera am diad bunebis karTan<br />
me TviT sikvdilsac gardavqmni leqsad!“<br />
magram kidev ufro meti uTqmeli da saocnebo darCa: „ocdaaT<br />
wlamde sul poezia, Semdeg proza da dramaturgia... manamde<br />
xels ver movkideb, ver gavbedav!“ (1937 wlis Canaweri).<br />
mxolod ocnebas SerCa: ocdaaTi wlis lado asaTiani,<br />
Tbilisis quCebSi xetiali, masaviT wuTisoflis gzaze adredakarguli<br />
megobrebis xilva, qaliSvilis gazrda da ... wera,<br />
„unda davwero qarTuli klasikuri romani leqsad“, „minda<br />
mqondes saqarTvelos istoria bavSvebisaTvis“, „unda davwero<br />
zRaprebi leqsad“ (Canawerebidan)...<br />
ocdaeqvsma welma mxolod erTi nawili daitia im didi<br />
saTqmelisa, romelic poets awvalebda, „vici, Cemi cxovreba<br />
xanmokle iqneba“ ...amgvari winaTgrZnoba xSirad axsenebda<br />
Tavs:<br />
„vidre sikvdili gamaxvevdes bnel mosasxamSi,<br />
vidre sikvdilis Wavli gulze damesobodes,<br />
ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi,<br />
ukanasknelad, vidre Tvalni damevsebodnen.<br />
ukanasknelad papaCemis gajorkil taxtze<br />
damigeT magrad, damxureT Savi nabadi.<br />
ukanasknelad, udrtvinvelad mamyofeT ase,<br />
vidre sikvdili SfoTian suls gaminabavdes“.<br />
ra saxeli aqvs am ganwyobilebas? _ „wyurvili daurwyuleblisa“,<br />
sicocxldeze CabRauWeba, misi monatreba — swored<br />
amgvari niSnebiT gamoirCeva lado asaTianis poezia, rogorc<br />
xSirad uTiTeben literatorebi, es ganwyobileba ara<br />
mxolod lado asaTianis, aramed mTeli misi Taobis mwerlobis<br />
erTgvar emblemad iqca.<br />
mxedvelobaSi gvaqvs erTi yvelaze dramatuli bedisweris<br />
mqone SemoqmedebiTi jgufi e.w. ormocianelTa literaturuli<br />
Taoba, romlis Semosvlas mwerlobaSi TaobaTa Rirseuli<br />
cvlis, literaturis istoriis gzaze axali saxelis<br />
gamoCenis tolfasi reaqcia hqonda. Tumca maT bevri ar das-<br />
123
caldaT: bedisweris Tu uiRblobis niSniT movidnen mwerlobaSi,<br />
sul ramodenime wlis ganmavlobaSi Candnen Tbilisis<br />
quCebSi Tu literaturul Sekrebebze da iseve myisierad<br />
daikargnen wuTisoflis oRroCoRro gzasavalze, rogorc<br />
gamoCndnen.<br />
maSin ki Znelad Tu vinme ganWvretda, Tu ra didi Zala<br />
movida qarTul mwerlobaSi. rodesac, im droisaTvis axlad<br />
daarsebuli almanaxis — „axali Taobis“ garSemo Tavi moiyares:<br />
mirza gelovanma, giorgi nafetvariZem, severian isianma,<br />
revaz margianma, lado sulaberiZem, nika agiaSvilma, giorgi<br />
SatberaSvilma, kote ximSiaSvilma da sxvebma; am Semoqmedebi-<br />
Ti jgufis poetur liderad imTaviTve lado asaTiani moiazreboda,<br />
Tumca ufrosi literaturuli Taobisagan gansxvavebiT<br />
maT erTobas raime organizaciuli forma ar hqonia,<br />
erTmaneTTan mxolod SemoqmedebiTi erTarsoba da pirovnuli<br />
megobroba akavSirebdaT, magram cxadia, rom „cisferyanwelTagan“<br />
„axalTaobelebma“ gansakuTrebulobis, TavisTavadobis,<br />
gamokveTilobis da niWierebis estafeta udavod<br />
Caibares.<br />
TviTon lado asaTianic sakuTar Tavs Tavisi Taobisa da<br />
megobrebis ganuyofel nawilad miiCnevda, amas misi werilebic<br />
mowmobs. poets bedisagan ergo Tavisi isedac xanmokle<br />
sicocxlis manZilze xSirad yofiliyo megobrebisagan da<br />
ojaxis wevrebisagan mocilebuli, amitomac Cans am werileb-<br />
Si sul monatreba da sul Sexvedris molodini.<br />
„...me — dawyevlili poeti, lado asaTiani — erTi kviraa,<br />
rac geaxeliT Tbiliss. TiTqmis xuTi Tve gavatare abasTumanSi<br />
absoliturad martom — sul wignebTan, araviTari gaumjobeseba<br />
ar mimiRia janmrTelobis mxriv. Cemi filtvebis<br />
mixedviT, me male unda mivicvalo, Zvirfaso, da aba Sen ici,<br />
cremlebs nu daRvri, roca Camoxval Sen naxav hegzametrebiT<br />
warweril epitafias Cemi samaris qvaze...“.<br />
„axla Tbilisi dacarielebulia...“ „menatreba amxanagebi,<br />
studentobis megobrebi...“<br />
„sul menatreba da melandeba aseTi suraTi: Tendeba yvelaze<br />
uwin Citebis JRurtuli Camesmis yurSi — Tvalebs<br />
vWyet, zeze wamovvardebi, fexSiSveli, Tavqudmoglejili<br />
gavvardebi karSi! mze axlad amodis, gumareSis WalebSi Crdilebi<br />
wagrZelebulan, gavrbivar mdeloze, cvriani balaxi<br />
SemixiCinebs fexis gulSi da mTlad gavilumpebi...erTi aseTi<br />
soflis dila Rirs mTel sicocxled...<br />
124
ukve ayvavdnen gliciniebi mweralTa saxlis verandaze,<br />
vzivarT baRSi da vusmenT cocxal klasikosTa sja—baassa da<br />
mogonebebs...<br />
saerTod veRar vZleb Sin myofi viwro oTaxSi, TiTqos<br />
kuboSi var cocxlad mdebare, mzis natruli, rom movkvde netav<br />
amaze uaresi Tu iqneba is kubo?!.. axla CemTvis uZilobis<br />
gamo saukunis Rame Camodis da Tvalebs davxuWav Tu ara, sa-<br />
Sineli sizmrebi ar masveneben... (1942—1943 wlebSi, nika<br />
agiaSvilisTvis gagzavnili werilebidan)’’.<br />
„sayvarelo Zmao mirza! (gelovani) gagikvirdeba albaT,<br />
Tbilisidan rom grwer, magram wuTisoflis brunvam ase<br />
isurva da me, samxedro samsaxuridan ganTavisuflebuli isev<br />
davubrundi tfiliss, var ise, saSualod, ara miSavs ra, davdivar<br />
usamsaxurod da ufulod Tbilisis quCebSi da mainc<br />
ar vwuxvar, radgan saqarTveloSi var, xom ici sxva saqarTvelo<br />
sad aris... momwere werili, werilebiT mainc vibaasoT,<br />
amasobaSi es droc male gaiars. dRes mivdivarT dedaSenTan<br />
me da nika agiaSvili, mimaqvs Seni suraTi da gvinda, gavaxaroT<br />
mSobeli Seni. iyavi rkinasaviT — gkocnis Seni Zma<br />
lado asaTiani“ (1939 wels mirza gelovanisTvis gagzavnili<br />
werilidan).<br />
„Zvirfaso akaki! (gawerilia) rogorc mogexseneba abasTumanSi<br />
var. Tovli araa, mowmendili mziani amindebia — gazafxulis<br />
amindebi, rom movelodi is „Суровая красота“ veRar vixile...TbilisSi<br />
am Tvis bolos Camoval, manam unda vimartvilo<br />
aq,...Zalian ki momwyinda. Cems wigns... mogarTmev sadme Tbilisis<br />
kafeSi rom davsxdebiT“ samduravad ama soflisa“... (1941<br />
wels akaki gawereliasTvis gagzavnili werilidan).<br />
„Zmao kote“ (ximSiaSvili) Seni pirveli werili rom mivi-<br />
Re, Zalian gamexarda, Cven uTuod bevri ram gvaqvs saerTo<br />
rogorc cxovrebaSi ise literaturaSi... me miyvars patiosani<br />
mwerlebi da mgonia gamigeb ra patiosnebazec vlaparakob...<br />
es wminda literaturuli patiosnebaa, romlisganac Zalian<br />
Sorsaa dRes bevri qarTveli mwerali. ...ra mogwero roca<br />
qveynis gadabrunebaze vocnebobdi da axla abasTumanSi<br />
vzivar“ (1941 w. kote ximSiaSvilisaTvis miwerili werilidan).<br />
„...ai, es aris Cemo rezo (margiani), Cemi natvra! gana siyvarulze<br />
rom weren, Cven aRar unda vweroT imave siyvarulze?!<br />
mec vwer da sxvanairad rom vwer, amis gamocnoba Wkvians<br />
ar gauWirdeba...“ (revaz margianisadmi miwerili uTariRo<br />
werilidan).<br />
125
lado asaTianis epistolaruli memkvidreobis am fragmentebSi<br />
vfiqrobT, calsaxad ikveTeba poetis moralur—<br />
zneobrivi portretic, sulieri samyaroc, megobrebisadmi<br />
saocari pirovnuli Tu SemoqmedebiTi gadajaWvulobac dabolos<br />
is tkiviliani da mZime cxovrebac, rac wilad ergo mas<br />
gangebisagan.<br />
Tumca bediswera uCveuolo siurprizebs — ymawvilkacobidanve<br />
agebebda poets, misi xanmokle sicocxle erTi cxovrebis<br />
dramatul istorias daemsgavseboda, rom ar yofiliyo<br />
ramdenime mSvenieri mosagonari, didi siyvaruli da leqsebi,<br />
romelTac lado asaTianis Semoqmedebas sicocxlis ganuzomeli<br />
siyvaruli, rwmena da maJoruli ganwyobileba SesZines.<br />
im mSvenier mosagonarTa Soris, poetisaTvis upirvelesi<br />
bavSvobis wlebi da masTan dakavSirebuli emociebia, romel-<br />
Tac mis sulSi waruSleli kvali datoves:<br />
126<br />
an kidev:<br />
„ra kargi iyo bardnala,<br />
bardnalelebis borani,<br />
vardebiani bardnari,<br />
bulbulTa naambrali“<br />
(„bardnala“)<br />
„isev mominda Cemi sofeli,<br />
xalxur leqsebiT da sakravebiT,<br />
ezoSi—mwvane da uSobeli<br />
da mokuntruSe TeTri karvebi.<br />
isev mominda Cemi galia,<br />
Cemi velebi da venaxebi,<br />
aRar minaxavs, didi xania,<br />
gamzrdelis Tvalebs davenaxebi.<br />
(„soflisaken“)<br />
am striqonTa Semdeg ufro sarwmuno da gasagebi xdeba<br />
poetis amgvari „aRsarebac“ — „Cemi bavSvoba leqsiT damiwyiao“.<br />
asec iyo, zemoTmoyvanili striqonebi mxolod mogvianebiT<br />
dawerili leqsebia (1939—1940 w.w.), romlebic poetis<br />
mier leCxumsa Tu cagerSi gatarebul ymawvilkacobis mogoneba<br />
ufroa; magram seriozuli literaturuli saqmianoba<br />
lado asaTianma ufro adre daiwyo. pirveli leqsi Teqvsmeti<br />
wlisas gamouqveynebia, xolo mas Semdeg, rac quTaisis pedinstitutis<br />
jer sabunebismetyvelo, xolo Semdeg filolo-
giuri fakultetis studenti gaxda, leqsebiT xelSi saqalaqo<br />
gazeTis redaqciaSi siarulsac mouxSira, literaturul<br />
Sekrebebsa Tu ganxilvebzec xSirad Canda, da mkiTxvelmac<br />
male gaacnobiera, rom qarTuli poeziis sajildao qva kidev<br />
erTma gulwrfelma da niWierma kacma mosinja...<br />
es iyo 1934—1938 wlebi — lado asaTianis studentobis<br />
xana, misi pirveli warmatebuli SemoqmedebiTi nabijebisa da<br />
pirveli aRiarebis periodi, amasTan erTad, „axalTaobelTa“<br />
SekavSirebis Tu damegobrebis, maTi gamoCeanis Tu moRvaweobis<br />
mSvenieri dReebi, romelTa Soris lado asaTianis sityvac<br />
da personac yvelaze gamorCeul da naTel gamovlinebad<br />
mosCans:<br />
„tkbilia, rogorc dedis rZiT balRi tuCSeuSrobeli,<br />
tkbilia, rogorc cis nami, rogorc alersi mSobelis,<br />
tkbilia, rogorc velebze jejilis mwvane fafari,<br />
tkbilia, rogorc Zilis pirs Zveli qarTuli zRapari.<br />
...tkbilia, rogorc wisqvilSi mTavarian Ramis gaTeva,<br />
tkbilia, rogorc aprilSi tyemlebis SemonaTeba.<br />
tkbilia, rogorc mtevani, vazze asxmuli Savada<br />
da siyvaruli uebro, mosuli TavisTavada“.<br />
(„Cemi samSoblo“)<br />
es leqsi 1936 wliT aris daTariRebuli da erTi maTgania<br />
im mSvenier, xalas, ZarRvian striqonTa Soris, romlebic<br />
lado asaTianma am periodSi Seqmna.<br />
magram poetis studentobis xanisa da misi Taobis SemoqmedebiTi<br />
nayofierebis garda es wlebi ufro mZafri, dramatuli<br />
da avadmosagonari movlenebis drod moiazreba istoriul<br />
cnobierebaSi: roca represiis Savi Rrublebi iqufreboda<br />
qarTveli inteligenciis Tavze da politikur braldebaTa<br />
korianteli gulagis grZel da civ gzaze mierekeboda<br />
maT, ganurCevlad danaSaulisa. 1937 wlis im Semodgomaze<br />
msjavrdebulTa ukidegano siaSi aRmoCnda quTaisis erT—er-<br />
Ti skolis rusuli enisa da literaturis maswavlebeli<br />
lida cqitiSvili — lado asaTianis deda, romelsac trockistobisa<br />
da xalxis mtrobis braldebiT samudamo gadasaxleba<br />
miusajes:<br />
„Cveni saxl—kari aawiokes daubanelma glexis kacebma.<br />
netav SensaviT bnelSi vtirode, ar vuyurebdi qveynis<br />
daqcevas.<br />
ingreva Seni naamagari da ar gaxseno ar SemiZlia,<br />
aRar gahkivis rTvelSic mayari, venaxSi Tofebs aRar<br />
isvrian.<br />
127
128<br />
ToneSi cecxli aRar tkrcialebs, mamam beReli valSi<br />
gayida<br />
da Zveleburad ar mifrialebs SukaSi TeTri baSilayiTa.<br />
Cveni marani da sawnaxeli ufro Zlierma daigirava,<br />
mama buxarTan zis Tavdaxrili. cecxlSi afurTxebs da<br />
igineba“.<br />
maSin lado asaTiani ociode wlisa iyo, Tumca literatorTa<br />
Soris ukve sakmaod cnobili niWieri poeti; samSoblosa<br />
da mis siyvarulze rom werda sakmaod „gabedul da xmamaRal“<br />
leqsebs, sakuTar emociasa da damokidebulebas namdvili<br />
Rirebulebebisadmi arc literaturul Sekrebebsa da<br />
sxva Tavyrilobebze malavda. da ra unda yofiliyo pirdapirobaze,<br />
gabedulebaze da patriotul grZnobebsa Tu mowodebebze<br />
ufro meti mizezi administraciul—ideologiuri<br />
ujredisaTvis, rom lado asaTianisaTvis TiTi daeqniaT?<br />
asec moxda, lado asaTians politikuri CamorCeniloba wamosZaxes,<br />
pativmoyvareobasa da qedmaRlobaSi daadanaSaules,<br />
isic daabrales, rom uqmad laybobisa da SemoqmedebiTi<br />
ususurobis gamo man da misma megobrebma CaSlis piras miiyvanes<br />
„quTaisis mweralTa axalgazrda frTis“ literaturuli<br />
saqmianoba. amas bunebrivia, xalxis mtris Svilis ybadaRebuli<br />
braldebac daerTo da Sedegmac ar daayovna: 1938 wlis<br />
damdegs lado asaTiani institutidan garicxes, Tumca megobarTa<br />
da TanamoazreTa arcTu amao ZalisxmeviT male isev<br />
aRadgines. lado asaTianma swavla ganagrZo, Tumca mis sulSi<br />
am movlenaTa gamo datovebuli umZafresi tkivili da gancda<br />
droTa ganmavlobaSi ufro mZafrdeboda, da poets arcTu<br />
iSviaTad axsenebda Tavs.<br />
„avdeqi dardiT gulgaserili, gavaRe Cemi magidis yuTi,<br />
vnaxe Zvirfaso Seni werili... da gamibrwyinda Tvalebi<br />
wuTiT.<br />
vkiTxulob, vRelav, qarTlis mTebidan ginatre Svilma,<br />
itira leqsma,<br />
am gayviTlebul werilebidan me Seni gulis farTqali<br />
mesma.<br />
hau, ramdeni cremlebi vRvare, roca gavyevi wuxilis<br />
demons,<br />
netav sada xar, an romel mxares, sulze utkbeso, dedilo<br />
Cemo?“<br />
Tumca dramatul movlenaTa wyeba amiT ar dasrulebula.<br />
lado asaTiani daubrunda studentur da literaturul
cxovrebas, magram mkacri redaqtorebisa Tu ideologiuri<br />
cenzorebisagan mosveneba arasodes hqonia, misi leqsebis<br />
„nacionalistur mimarTulebaze“, „ideologiur gaurkvevlobaze“,<br />
„ususurobasa“ Tu „usagnobaze“ wamdauwum saubrobdnen<br />
socialisturi ideologiis meabjre „wiTeli“ kritikosebi.<br />
metic, poetisaganac daJinebiT moiTxovdnen saku-<br />
Tari uideurobis aRiarebas. magram sicocxlisa da poeziis<br />
didma siyvarulma Tavisi gaitana, lado asaTiani kvlav werda,<br />
isev imaze, rac adridanve miaCnda poetis Tayvaniscemisa<br />
Tu yuradRebis Rirsad; imaze werda, rac mis sanukvar zraxvas,<br />
zneobriv ideals warmoadgenda — werda samSoblosa da<br />
siyvarulze.<br />
„axalTaobelebi“ — TavianTi „cisferyanweli“ winaTaobelTagan<br />
erTi niSniT imijnebian: isini yovelTvis miiCnevdnen,<br />
rom poetis SemoqmedebiTi Tu mxatvruli Zalmosileba<br />
upirvelesad patriotul TematikaSi unda gacxadebuliyo;<br />
TiTqos erTmaneTs ejibrebodnen kidec samSobloze ufro<br />
emociuri, ufro sulisSemZvreli striqonebis SeqmnaSi. aqac,<br />
lado asaTiani erT—erTi pirveli iyo:<br />
„ra qarTveli xar, da ra Wabuki,<br />
Tu mamuls Tavi ar anacvale —<br />
es awvalebda cotne dadians,<br />
mec qarTveli var da es mawvalebs.<br />
rom vdgevar axla Tbilisis karTan,<br />
Sen SekiTxebi cao, naTelo,<br />
am uxeiro leqsebis garda<br />
ras gavukeTeb me saqarTvelos?“<br />
(`Tqven geubnebiT Zmebo mgosnebo~)<br />
patriotuli leqsi imTaviTve iqca lado asaTianis Semoqmedebis<br />
savizito baraTad“. „...me marTali kaci var, Cemi<br />
leqsis Temac mudam saqarTveloa... cru patriotizmi Cemi<br />
saqme ar aris... asea da ase iqneba sikvdilamde!“ — poetis am<br />
gancxadebaTa damadasturebelia is uwrfelesi gancdebi,<br />
romelic gansakuTrebuli simZafriT cnaurdeba samSobloze<br />
daweril leqsebSi.<br />
„saqarTveloSi ibadebodnen<br />
da Semdeg mudam wuxdnen amaze,<br />
ex... wuTiT mainc dabrundebodes<br />
Cveni bavSvoba da silamaze.<br />
129
130<br />
Tavs ar moiklavs qarTveli, ara,<br />
is SeiZleba brZolaSi mokvdes,<br />
erTi imediT: sicocxle marad<br />
gagrZeldes qveynad da ganmeordes<br />
(„saqarTveloSi“)<br />
lado asaTianis poeziis patriotuli suliskveTeba gansakuTrebulad<br />
istoriul Tematikaze daweril leqsebSi<br />
vlindeba. poetisagan sakuTari zneobrivi idealis gamomziurebis<br />
amgvari gza TiTqos arc arabunebrivia da arc axali:<br />
welTa SoreTidan istoriul gmirTa gamoxmoba, samSoblos<br />
gmiruli warsulis gaxseneba da siamaye patriotuli lirikis<br />
erTi niSandoblivi Tvisebaa. gansakuTarebulad xazxgasmuli<br />
da farTo saxe samSoblos Tematikis amgvarma aRqmam swored<br />
odaaTiani-ormociani wlebis poeturi Taobis SemoqmedebiT<br />
naazrevSi miiRo, xolo mogvianebiT, ormocdaaTiani—<br />
samociani wlebis poetTa literaturul memkvidreobaSi ganaxlebuli<br />
saxiTa Tu simZafriT gamovlinda. amdenad, lado<br />
asaTianiseuli amaRlebuli toni, amayi SeZaxili, xazgamsuli<br />
Tayvaniscema samSoblosaTvis TavSewiruli gmirebisadmi mis<br />
araerT leqsSi mosCans:<br />
„hei, Tqven aragvelebo, gaumaZRarno omiTa,<br />
Tqvens saflavebTan mosvla da muxlis modrekva<br />
mominda,<br />
SavCoxosani vaJkaco, Wriloba xom ar Segxsnia?<br />
es sisxli aris, Tu marTla yayaCoebis cecxlia?“<br />
(„krwanisis yayaCoebi“)<br />
gansakuTrebuli emocia, erTgvari daZabuli toni siyvarulisa<br />
Tu sinanulis SegrZneba swored am Temaze daweril<br />
striqonebSi cxaddeba:<br />
„es gafrenili fafari, Tu mSobliuri nislia,<br />
vasia cxra bedauri, cxra daraxtuli visia?<br />
saiT wavidnen vaJebi, rad miatoves raSebi,<br />
raSebi TamaS—TamaSa, omebSi naTamaSebi?!<br />
...es mSobliuri qaria, Cveni algeTis velebis<br />
Tu sunTqva qarbuqiani, fafarayrili mernebis?<br />
mernebo, velur floqvebiT miwa amaod datoreT,<br />
amaod gaficxebulxarT, amaod uxmobT patronebs,<br />
foladis begTarianebs bnelSi amaod daeZebT,<br />
isini mamulisaTvis, marabdis velze daecnen!“<br />
(„cxra Zma xerxeuliZe“)
albaT ukomentarod ar unda darCes mkiTxvelisaTvis<br />
isedac cxadi, gansakuTrebuli mxatvruli Rirebuleba am<br />
leqsebisa: mxatvrul saxeTa mravalferovneba, saocari Sinagani<br />
eqspresia, Tu riTmul—melodiuri keTilxmovaneba.<br />
magram mxatvrul RirsebaTa Tu TaviseburebaTa Soris upirvelesad<br />
unda gamoikveTos erTi simboluri niSani, an SeiZleba<br />
iTqvas, emblema, lado asaTianis poeziisa — esaa yayaCos<br />
xati — simbolo, romelsac gansakuTrebuli funqcia aqvs<br />
poetis SemoqmedebaSi; misi saxeli gmiris ukvdavebasTan., mis<br />
maradiulobasTan aris asocirebuli. yayaCo lado asaTianis<br />
leqsebSi personificirebuli saxea, igi adamianis bunebaSi —<br />
yvavilSi gardasuli sulia. samSoblosaTvis mebrZolTa sisxli<br />
mxolod „cas ar SesCuxCuxebs“, mas brZolis velic mourwyavs<br />
da „yayaCoebis cecxlad“ qceula. yayaCoebiT wiTlad<br />
aalebuli krwanisisa da marabdis velebi poetis gonebaSi<br />
gmirTa mier datovebuli saamayo da mSvenieri saxsovaris<br />
warmodgenas qmnis:<br />
an kidev:<br />
„Zvelad aq jarebs uxmodnen<br />
dafdafiTa da bukiTa,<br />
axla yayaCo Semomxvda<br />
lamazi qalis SuqiTa“<br />
„hei, Zmobilo, Sexede, ramdeni yayaCo gaSlila,<br />
rac ufliscixes gamovcdiT, ufro da ufro gaxSirda,<br />
mindvrebs, gorakebs, ferdobebs efineba da edeba,<br />
gzaSi yayaCos Sexvedra sikeTed dagvebedeba“.<br />
swored amgvari patriotul—lirikuli monologebi warmoadgens<br />
ZiriTadad lado asaTianis poezias, maT Sorisaa.<br />
„Cemi qveynis oqroyana“, „nakaSuris wisqvilebi“, „cixis sizmari“,<br />
„pirveli mWedlebi“, „gaifiqreb da gagexardeba“, „aspin-<br />
Za“, „gulbaaT WavWavaZe“, „basianis brZola“, „iliasadmi“, saqarTvelo<br />
iyo maTi saocnebo saxeli“ da sxva mravali leqsi.<br />
arc is mosazrebaa sadavo, rom literaturaTmcodneobaSi<br />
erTxmadaa aRiarebuli,rom swored patriotizmia lado<br />
asaTianis poeziis stiqia, Tumca sakvirveli araferia imaSi,<br />
rom poetis Semoqmedebis did da mniSvnelovan nawils intimur—meditaciuri<br />
da satrfialo poetika warmoadgens:<br />
131
132<br />
„ra damaviwyebs Sen lamaz Tvalebs,<br />
ram damaviwyos eg alublebi?<br />
icode, roca sxvas Seviyvareb,<br />
am siyvarulze vesaubrebi.<br />
vetyvi, Tu rogor gviyvarda Zvelad<br />
Cven trfialeba wregadasuli,<br />
Tu rogor gahqra ocneba yvela<br />
da mogonebad darCa warsuli“.<br />
sicocxlis siyvaruliT savse poetisaTvis bohemur cxovrebis<br />
mdinareba Tu Wabukur ocnebebze sinanuli amgvar saxeebSi<br />
warmoCndeboda:<br />
„amisi qmari sardafSi mokvda-<br />
ase ityvian Senze qalebi<br />
da Senc, aseTi nazi da koxta<br />
siyvaruls versad daemalebi....<br />
— am kacis colma sxva Seiyvara, —<br />
ase ityvian Cemze biWebi,<br />
gamixseneben rogorc nikalas<br />
da Tbil samares daabijeben~.<br />
am leqsSi firosmanis Temac xmiandeba — ociani da ocdaaTiani<br />
wlebis qarTuli lirikuli leqsisaTvis esoden<br />
cnobili da axlobeli. giorgi leoniZis, terenti granelis,<br />
galaktionis, paolo iaSvilisa da tician tabiZis leqsebis<br />
lirikuli gmiri, martosulobis niWierebis, bohemurobis,<br />
qarTveli poetebis sulieri Tu SemoqmedebiT erTarsebis<br />
simbolo — niko firosmani lado asaTianis poetur samyaro-<br />
Sic gamorCeul adgil ikavebs:<br />
„aq, am quCaSi dadioda rogorc sizmari,<br />
saqarTvelos cas aq etrfoda misi ocneba,<br />
Camoxeuli, tanmaRali, marad xizani,<br />
martooden guli da bajaRlo patiosneba“.<br />
am leqsebs emociur Tu grZnobier safanelad Tbilisis<br />
siyvaruli gasdevs, bunebrivia, firosmanis persona yovelTvis<br />
XX saukunis dasawyisis Tbilisis bohemur Tu yoveldRiur<br />
yofasTan erTad moiazreba:<br />
„yvela xevsuri da yvela svani,<br />
qarTveli qali, Tvalebmayvala,<br />
Cemi Tbilisi da firosmani<br />
ar vici ase ram Semayvara.
...mokvda Tu ara yvelam acxona,<br />
cocxali arvin ar miikara,<br />
me firosmanis quCaze vcxovrob<br />
da yovel diliT vxvdebi nikalas“<br />
(„ar vici ase ram Semayvara“)<br />
Tbilisis suraTebs, saerTod Tbilisis Temas, misi andamaturi<br />
Tvisebebis qarTul literaturaTmcodneobaSi gaxmianebul<br />
Teorias lado asaTianis poeziaSi Taviseburi<br />
mxatvruli realizacia gaaCnia:<br />
„rusTavelis prospeqtze siaruli<br />
nu momiSalos RmerTma,<br />
viyo mudam ase mxiaruli,<br />
qarTveli poeti merqvas.<br />
puris natexi da erTi Wiqa Rvino<br />
simdidred CamiTvaleT,<br />
Tu meti vinatro, an es viTakilo<br />
ar vnaxo samoTxis mTvare...“.<br />
aqve unda aRiniSnos, rom avtori mkiTxvels erTgvar<br />
erovnul—patriotul fons Tu „rekvizits“ am Tematikaze<br />
Seqmnil leqsebSic sTavazobs.<br />
„...siyvaruls mTxov—mwuxarebas gTavazob,<br />
nuTu ase dagatyveves fiqrebma,<br />
cota kidev moiTmine lamazo,<br />
da nanatri mTa—gorebic iqneba.<br />
cota kidev, salocavo xatebav,<br />
da laSqari svavebis da yornebis,<br />
viT Rrubeli ise gaifanteba<br />
da Tbilisis miwas veamborebiT.<br />
cotac kidev da ielvebs krwanisi<br />
da metexis eklesiis Tavani,<br />
sadac wminda macxovaris xatis win<br />
fexSiSvela loculobda Tamari“ („gzaSi“)<br />
am leqss ki konkretuli adresati hyavs — poetis meuRle<br />
— aniko vaCnaZe:<br />
„me vetrfi Zlier Tbilisis havas,<br />
niko firosmans da saiaTnovas,<br />
me im loTian momRerals vgavar,<br />
qarTveli qalis Snosa da javars<br />
da saqarTvelos lurji cis Tavans<br />
rom umReroda dauRalavad!“<br />
(„aniko vaCnaZes“)<br />
133
aseTi dakavSireba poetisaTvis Zvirfasi adamianisa misTvis<br />
aseve Zvirfas gmirTan — idealTan arcTu iSviaTi SemTxvevaa<br />
lado asaTianis leqsebSi, rac intimur Temaze daweril<br />
lirikul striqonebs, Tu sasaubro intonacias erTgvar<br />
amaRlebul ganwyobilebas sZens, da „SinamniSvnelobas“, yoveldRiur,<br />
yofiT xasiaTsac ganaridebs, aseTia leqsi „manana<br />
orbelianis suraTze“:<br />
134<br />
„Sen Saosano, SavTvaelav, Sav samareSi gZinavs,<br />
jer kargad arc ki gamTbara Cemi patara cira.<br />
Seni saxeli davarqvi minda Sen ggavdes marto,<br />
erisTvis, qalo, fiqalo, adre damWknaro vardo“.<br />
samSoblos istoriul warsulze amgvar sworebas, qar-<br />
Tul xasiaTze, qarTvelTa gmirul bunebaze calsaxa da daufarav<br />
miTiTebas mxolod namdvili poeziis damfasebelTa<br />
yuradReba ar miupyria... studentobis wlebSi „mkacri kritikosebisa“<br />
da „fxizeli maswavleblebis“ mier gatarebuli<br />
„sanqciebi“ „mkacri da fxizeli redaqtor—gamomcemlebis“<br />
ZalisxmeviT gagrZelda _ 1942 wels ideuri subieqturobisa<br />
da apolitikuri mosazrebebis braldebiT mTlianad gaanadgures<br />
poetis leqsebis II krebuli (I krebuli 1940 wels gamosca),<br />
romelsac „winaprebi“ erqva, xelisuflebis damfrTxalma<br />
ideologiurma Stoebma am leqsebSi imdroisTvis sa-<br />
SiSi da ybadaRebuli warsuli dReebis zedmetad gandidebis<br />
nacionalistur — viwroSovinisturi, tendencia da socialistur—bolSevikuri<br />
yofis naklebad gundrukis mkmeveli<br />
kacis pozicia dainaxes. Tumca iqneb arc iyo WeSmaritebas<br />
moklebuli maTi es braldeba da damokidebuleba, radgan bunebrivia,<br />
sabWoTa moqalaqis rkinisebur ideologias veranairad<br />
ver miudgeboda poetis Tundac es leqsi — himni qar-<br />
Tuli enisadmi:<br />
„saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />
siyvarulis, leqsis, sadRegrZelos enav,<br />
moimRera dRemdis uZvelesma tomma—<br />
Slegi CanCqerebis napralebze, xltoma.<br />
myvinvarebis RvTiur brwyinvalebiT dnoba,<br />
jagnarebSi irmis jogis navardoba,<br />
gafantuli faris mTaze dajanReba! —<br />
da qarTuli faris farze dajaxeba“.
„Tu cocxali davrCi da Senc cocxals momiswari, roca<br />
Camoxval kai lamaz wigns dagaxvedreb... vinZlo misma<br />
gamosvlam es uRimRamo sicocxle odnav gamixangrZlivos.<br />
esaa Cemi imedi...“ (1942 w. nika agiaSvilisaTvis gagzavnili<br />
werilidan).<br />
rodesac es striqonebi iqmneboda, lado asaTiani ukve<br />
avad iyo 1939 wels samxedro samsaxurSi gawveuli sul ramodenime<br />
Tve iyo jariskaci. TbilisSi swored avadmyofobis<br />
gamo dabrunda; amis Semdeg mZime senma TbilisSi yofnis SesaZleblobac<br />
mouspo da iZulebuli gaxda darCenili sicocxlis<br />
didi nawili abasTumanSi gaetarebina. daqiravebul<br />
patara oTaxSi ganmartovebuli poeti mosawyen saRamoebs<br />
magidasTan mimjdari da furcelCaCerebuli, leqsebisa da<br />
werilebis weraSi atarebda, amiTRa iklavda TbilisSi dar-<br />
Cenili ojaxis wevrebisa Tu omSi wasuli megobrebis monatrebas<br />
da naxvis survils. verc abasTumanSi iyo mSvidad, calke<br />
TbilisSi datovebuli colisa da mcirewlovani Svilis<br />
dardi hqonda, leqsebs ugzavnida maT da mcire honorariT<br />
cdilobda gamklaveboda arcTu dalxenil yoveldRiurobas:<br />
„...zamTarSi aq Zlier mkacri sicive icis, saWiroa kargi,<br />
Tbili oTaxi, SeSa, navTi, saWmeli, eseni ki zamTarSi Zalian<br />
Zneli saSovnelia, bazari ixureba, sursaTi TiTqmis ar iSovneba,<br />
SeSa ar aris...CemsaviT martokacis cxovreba aq zamTar-<br />
Si SeuZlebelia...TbilisSi unda Camovide“ — werda meuRles<br />
abasTumnidan 1940 wels. amis Semdeg advili warmosadgenia,<br />
Tu „ra qarebi wewavdnen“ da ra fiqrebi awvalebdnen abasTumanSi<br />
ganmartovebul, mZime seniT Sepyrobil lado asaTians,<br />
romelsac Tavisi ojaxis dardi calke klavda, sakuTar yofasac<br />
agvarebda da rom ara sulieri Zalisxmeva, nebisyofa da<br />
simtkice albaT warmoudgeneli iyo am mdgomareobaSi kidev<br />
hqonoda unari da survili leqsi ewera:<br />
„abasTumani — xabazTubani,<br />
mzem fanjrebidan SemoanaTa,<br />
Cemi sawoli da sasTumali,<br />
Cemi palata, TeTri palata...<br />
TeTr magidaze wignebis grova,<br />
cisfer vazaSi naZvis rto mwvane,<br />
ocneba: Tbiliss wasvlis droc mova,<br />
miiwureba agvisto male“.<br />
135
ocnebebs ki axdena aRar ewerT, zemoTxsenebulma „SemoqmedebiTma<br />
fiaskom“ — krebulis amao lodinma, vin icis, iqneb<br />
ufro Seumokla poets isedac xanmokle sicocxle.<br />
erTic unda iTqvas: lado asaTianis avadmyofoba da abas-<br />
TumanSi yofnis xana (1940—43 wlebi) II msoflio omis pirvel<br />
wlebs daemTxva. am faqtis aRniSvnas is sayovelTao da moculobiTi<br />
mniSvneloba ganapirobebs, rac sazogadod qarTul<br />
mwerlobaSi am Temas gaaCnia. ar darCenila im da Semdgomi periodis<br />
TiTqmis arcerTi mwerali, romlis SemoqmedebaSi am<br />
Temis asaxva da analizi ar Semdgariyo, ubralod, am problematikis<br />
ararseboba Tu gverdis avla rbilad rom ganisazRvros,<br />
sabWoTa periodSi uideurobisa da amoralobis tolfasi<br />
iyo. lado asaTiani swored am „gamonaklisTa“ Soris aRmoCnda<br />
mis SemoqmedebaSi „didi samamulo omis Tema“ ar aris<br />
(im faqtis miuxedavad, rom misi umrwmesi megobrebi mirza<br />
gelovani da nika agiaSvili frontis wina xazze ibrZodnen).<br />
Tumca sruliad usagnoa imis mtkiceba, rom lado asaTianisagan<br />
omis Temis ugulvelyofa, Tundac qarTveli kacis TvaliT<br />
aRqmuli poziciidan, raime gansakuTrebuli politikuri<br />
an pacifisturi mosazrebiT unda aixsnas. vfiqrobT, mizezi<br />
TviT poetis SinasamyaroSi cxovrebasa da bedisweraSi<br />
unda veZioT, imdenad mZime iyo is sinamdvile, rac poetis winaSe<br />
mTeli sigrZe—siganiT idga, imdenad axlos iyo dasasruli<br />
da sikvdilsac ise xSirad Cahyurebda TvalebSi, rom cdilobda<br />
masze aRar elaparaka, aRar esaubra, misTvis brZola<br />
leqsebiTa da sicocxlisadmi xmamaRla axsnili siyvaruliT<br />
gamoecxadebina da amiT „Caeraza sikvdilis yvela kari“.<br />
„gamarjoba nikoloz (agiaSvili) Zvirfaso! kargia rom<br />
Ronivrad da kargad yofilxar... magram ufrTxildi, araferi<br />
mogewios agiaSvilo! aba, miTxari ra Cveni saqmea omi! isic<br />
aseTi sastiki omi. Cven senakebSi unda visxdeT da wignebSi<br />
viqeqebodeT Sandliani sanTlebis sinaTleze.... ... me da Sen<br />
vikingebad ar gamovdgebiT, miT umetes koWebamde wyalSi<br />
curvac Zlivs rom ici. Tumca isic wamikiTxavs, erTi yvelaze<br />
saxelganTqmul mekobres, romelic Turme Tavzarsa scemda<br />
mTel xmelTaSua zRvasa, curva ar scodnia, cofianiviT eSinoda<br />
wyalSi Casvlis... (1942 w. nika agiaSvilisTvis, frontis<br />
wina xazze gagzavnili werilidan)’’.<br />
da rodesac ukiduresad SeZrwunebuli mainc dafiqrdeboda<br />
xolme, maSin... Cems ambavs kiTxulob, Zalze gimadli,<br />
mandedanac rom ar miviwyeb, oRond ra mogwero, ra giTxra<br />
mec aRar vici, rogor var da rogor wava Cemi saqme. amis gamo<br />
136
dumils vamjobineb...Zalian bevri minda gavakeTo, magram rodesRa?...<br />
am ambebs erTi kacis sicocxlec ki ar eyofa, me ki<br />
„damqrola qarman sastikman“, magram rasac movaswreb, vecdebi...<br />
ise ki Zalian unugeSoa Cemi yofa. xandaxan, rogorc<br />
ityvian, marto sakuTari landi Tu Crdili damrCa megobrad<br />
da isic mzian dReSi. avdarSi sul marto var da suli amomZvra,<br />
paraSutze dakidebul adamians vgavar, cisa da miwis Sua<br />
gaxiruls“ (1942 w. nika agiaSvilisTvis gagzavnili werilidan).<br />
dumils amjobinebda da cdilobda, arsad exsenebina<br />
tanjva, dardi, sikvdili, arc Tavis avadmyofobaze saubrobda,<br />
misi saxelis xsenebasac erideboda:<br />
„rogor ar minda, Zliero seno,<br />
leqsSi qarTulad ar mogixseno!<br />
rogor ar minda, Cems siWabukes<br />
daaCndes Seni Savi Crdilebi!<br />
es ra uSreti cecxliT dambuge,<br />
pirs marideben qaliSvilebi!...<br />
...Sen SegrCes vaJas filtvebis daRrRna<br />
da Cems dacemas nu lamob axla.<br />
o, ganved Cemgan Zliero seno,<br />
Cems Semdeg nurvin nu mogixsenos“.<br />
...da mainc, rogor „ferTa mxatvrad“ darCa lado asaTiani<br />
qarTuli lirikis istoriaSi? ra aris misi poeziis stiqia,<br />
cxovrebis gzaze adreSemoRamebuli kacis fiqrebi mZime yofasa<br />
da gausaZlis dReebze Tu samSoblosa da sicocxlis<br />
siyvaruliT STagonebuli gadaZaxili momavlisaken? pasuxi<br />
amgvaria. erTica da meorec. poetis sulSi waruSleli kvali<br />
datova ymawvilkacobidanve cxovrebisagan miRebulma mZime<br />
dartymebma, Tumca ver Cakla da ver waSala sicocxlisa da<br />
siyvarulisadmi maradiuli ltolva, rogorc qarTvelTa<br />
arcerTi „Tanamdevi sulisa“, TavianT leqsebSi marad sicocxlis<br />
zRvardaudeblobasa da dauSretlobas rom RaRadebdnen.<br />
lado asaTianis msoflmxedvelobrivi idealic albaT<br />
aqedan ixseneba, misi siWabukis adreul xanSive datrialebulma<br />
dramatulma movlenebma, represiebma, usamarTlo gulistkenam,<br />
braldebebma, martoobam da bolos sikvdilTan<br />
pirispir Seyram poeti kidev ufro miajaWva sicocxles, TiTqos,<br />
kidev ufro cxadad SeigrZno misadmi siyvarulic da<br />
qarTveli mkiTxvelis SemecnebaSic lado asaTianis poezia<br />
siyvarulisa da sicocxlis apologiad darCa:<br />
137
138<br />
„daukariT, rom Zvel xanjals elda eces,<br />
gaimarjos da brZolaSi daixarjos,<br />
gaumarjos saqarTvelos mzes da zecas,<br />
saqarTvelos Zlierebas gaumarjos!<br />
daukariT! jer xom sisxli gviduRs ZarRvSi,<br />
jer xom saros foTlebi ar gascvenia,<br />
jer xom mcxeTis sveticxovlis did darbazSi<br />
saqarTvelos cxeli guli asvenia!<br />
daukariT da imRereT ise magrad,<br />
rom filtvebi gvetkinos dagveberos!<br />
daukariT, rom Wabukni viyoT marad,<br />
rom cxovrebam verasodes dagvaberos!<br />
daukariT, moaswariT Torem heri...<br />
da siberec Zu mgeliviT mogvixteba,<br />
daukariT Zveleburi mosalxeni:<br />
Savgvremanebs Savi Coxca mogvixdeba!<br />
daukariT Zveleburi loTiani,<br />
Torem dardi RrebeliviT gasivdeba,<br />
gafrindeba siWabuke SfoTiani,<br />
wrfeli guli, cxeli guli gacivdeba!<br />
...xom lamazia es Cemi coli, magram me ufro lamazi<br />
minda —<br />
atmis xesaviT afeTqebuli da moqneuli gavaziviTa.<br />
xom lamazia es saqarTvelo, magram me ufro lamazi<br />
minda —<br />
farTod gaSlili da moxatuli Tamar dedoflis<br />
darbaziviTa!“
apolon silagaZe<br />
ioane-zosimes akrostiqis versifikaciuli<br />
struqtura<br />
1. ioane-zosimes akrostiquli `anderZi~ (erTvis mis krebuls<br />
`sagalobelni iadgarni, romelsa Sina weril arian dResaswaulni<br />
yovelni axalni da Zuelni sruliad, da Jamni<br />
aTormetni sruliad qarTulad da sabawmidurad, da qoronikoni<br />
sruliad~), n. maris gamocemis Semdeg (mari 1903: 40; ix.<br />
agreTve kekeliZe 1980: 169), orjer iqna dabeWdili leqsiTi<br />
nawarmoebis saxiT — p. beraZis (beraZe 1943: 591) da p. ingoroyvas<br />
mier (ingoroyva 1954: 570; sqolioSi avtors miTiTebuli<br />
aqvs, rom leqsis struqtura mas dadgenili aqvs ufro<br />
adre, erT-erT moxsenebaSi 1934 wels).<br />
p. beraZis varianti:<br />
gundni igi zecisani<br />
Sen, wmidasa, ganwyobiTni<br />
gigaloben;<br />
me uRirsi Segivrdebi,<br />
raTa viyo maTTanave<br />
Sengan uZag.<br />
ese Sesxma sulieri,<br />
Sen mierve mocemuli,<br />
kacTa mier moRuaweTa<br />
friad sibrZniT<br />
gamoTqumiT(a)<br />
Seiwire Cem mierca<br />
kacT-moyvare.<br />
raTa Cuenca vixarebdeT<br />
Suenierad datkbobilni,<br />
xmaTa maTTa simravliTa,<br />
galobiTa brwyinvaliTa,<br />
SesxmiTa miT wmidaTaÁTa,<br />
romliTaca ididebi<br />
Sen saxier.<br />
gangvimravle qvelis moqmed,<br />
ganZi ese sulieri,<br />
mocemuli Senmieri,<br />
Zalsa missa myven mimwdomel,<br />
raTa ara iyos Cuenda<br />
aug.<br />
139
140<br />
orTa mier brwyinvaleTa<br />
RmrTisa kacTa sasurvelTa<br />
siRrmiTa miT gulisaÁTa,<br />
saTnod RmrTisa Sekrebili,<br />
viTarca raÁ margaliti<br />
uricxvisa sasyidlisa,<br />
Cven mogueca morwmuneno.<br />
p. i ngoroyvas varianti:<br />
1. gundi igi zecisani Sen wmindasa wmidaTasa<br />
ganwyobiTni gigaloben.<br />
me uRirsi Segivrdebi, raTa viyo maT Tanave<br />
Sengan uZag.<br />
ixarebdeT mioZRurebiTa<br />
sulierad SesxmisaÁTa,<br />
hoi krebulo mswavlulTao,<br />
urTideT raÁ sityuaTa maT<br />
galobiTa xmeaniTa,<br />
romelTagan ididebis<br />
kacmoyuare RmerTi Cueni.<br />
2. ese Sesxma sulieri Sen mierve mocemuli,<br />
kacTa mier moRuaweTa friad sibrZniT gamoTqumudi<br />
Seiwire Cem _ mierca<br />
kacT _ moyvare.<br />
3. orTa mier brwyinvaleTa RmrTisa kacTa sasurvelTa,<br />
siRrmiTa miT gulisaÁTa, saTnod RmrTisa Sekrebuli,<br />
viTarca raÁ margaliti uricxvisa sasyidlisa,<br />
Cven mogueca, morwmuneno.<br />
4. raTa Cuenca vixarebdeT Suenierad datkbobilTa<br />
xmaTa maTTa simravliTa,<br />
galobiTa brwyinvaliTa, SesxmiTa miT wmidaTaÁTa,<br />
romliTaca ididebi Sen, saxier.<br />
5. gangvimravle quelis-moqmed ganZi ese sulieri,<br />
mocemuli Sen mieri,<br />
Zalsa missa myven mimwdomel, raTa ara iyos igi<br />
Cuenda aug.<br />
6. ixarebdeT moZRurebiTa sulierad SesxmisaÁTa,<br />
hoi krebulo mswavlelTao,<br />
vurTvideT raÁ sityuaTa maT galobiTa xmeaniTa,<br />
romelTagan ididebis kacmoyuare RmerTi Cueni.<br />
versifikaciuli TvalsazrisiT, orive avtori aRniSnavs<br />
leqss — oRond ara Camoyalibebuli saxisa. p. beraZis mier<br />
danaxulia rvamarcvledebi (Cemi versia — ix. qvemoT — garkveulwilad<br />
axloa beraZiseul variantTan); p. ingoroyva
aRniSnavs `maRali Sairis polimetrs~ (romelSic gamoyenebulia<br />
`maRali Sairis saleqso sazomebis saxeobani~: 4-marcvledi,<br />
8-marcvledi, 12-marcvledi, 16-marcvledi); magram<br />
zusti da mwyobri formaluri struqtura danaxuli ar iyo,<br />
maT Soris, Cem mierac — 1997 w. gamocemul monografiaSi (ix.<br />
silagaZe 1997: 160; kerZod: `mocemuli teqsti ZiriTadad agebulia<br />
orwevrebze 4+4, mwyobri organizaciis gareSe~).<br />
2. amjerad warmovadgen axal interpretacias, romelic,<br />
rogorc Cans, adekvaturad miemarTeba mocemuli teqstis —<br />
leqsiTi teqstis — versifikaciul struqturas (an: imas, rac<br />
avtors Cafiqrebuli hqonda rogorc versifikaciuli<br />
struqtura, _ es SeniSvna aucilebelia, radganac sqema, romelic<br />
warmodgenilia qvemoT, erT konieqturas gulisxmobs).<br />
I II<br />
1. gundni igi zecisani<br />
2. Sen, wmidasa,<br />
ganwyobiTni<br />
3. gigaloben;<br />
4. me uRirsi<br />
Segivrdebi,<br />
5. raTa viyo maTTanave<br />
6. Sengan uZag.<br />
1 ese Sesxma sulieri,<br />
2 Sen mierve mocemuli,<br />
3 kacTa mier<br />
moRuaweTa<br />
4 friad sibrZniT<br />
gamoTqumiT(a)<br />
5 Seiwire Cem mierca<br />
6 kacT-moyvare.<br />
1 orTa mier<br />
brwyinvaleTa<br />
2 RmrTisa kacTa<br />
sasurvelTa<br />
3 siRrmiTa miT<br />
1 raTa Cuenca<br />
vixarebdeT<br />
2 Suenierad<br />
datkbobilni,<br />
3 xmaTa maTTa<br />
simravliTa,<br />
4 galobiTa<br />
brwyinvaliTa,<br />
5 SesxmiTa miT<br />
wmidaTaÁTa,<br />
6 romliTaca ididebi<br />
7. Sen saxier.<br />
1 gangvimravle qvelis<br />
moqmed,<br />
2 ganZi ese sulieri,<br />
3 mocemuli Senmieri,<br />
4 Zalsa missa myven<br />
mimwdomel,<br />
5 raTa ara iyos<br />
6 Cuenda aug.<br />
1 ixarebdeT<br />
mioZRurebiTa<br />
2 sulierad SesxmisaÁTa,<br />
3 hoi krebulo<br />
mswavlulTao,<br />
141
teqstSi gaTvaliswinebulia p. ingoroyvaseuli aRdgenebi<br />
(maT Soris _ `igi~ mexuTe strofis mexuTe striqonSi).<br />
sqema:<br />
142<br />
gulisaÁTa,<br />
4 saTnod RmrTisa<br />
Sekrebili,<br />
5 viTarca raÁ<br />
margaliti<br />
6 uricxvisa<br />
sasyidlisa,<br />
7 Cven mogueca<br />
morwmuneno.<br />
I II<br />
4 urTideT raÁ<br />
sityuaTa maT<br />
5 galobiTa xmeaniTa,<br />
6 romelTagan ididebis<br />
7 kacmoyuare RmerTi<br />
Cueni.<br />
1. 4+4 1. 4+4<br />
2. 4+4 2. 4+4<br />
3. 4+4 3. 4+4<br />
4. 4+4 4. 4+4<br />
5. 4+4 5. 4+4<br />
6. 4 6. 4<br />
1. 4+4 1. 4+4<br />
2. 4+4 2. 4+4<br />
3. 4+4 3. 4+4<br />
4. 4+4 4. 4+4<br />
5. 4+4 5. 4+4<br />
6. 4 6. 4<br />
1. 4+4 1. 4+4<br />
2. 4+4 2. 4+4<br />
3. 4+4 3. 4+4<br />
4. 4+4 4. 4+4<br />
5. 4+4 5. 4+4<br />
6. 4+4 6. 4+4<br />
7. 4+4 7. 4+4<br />
es versifikaciuli sqema agebulia erT koniuqturaze,<br />
kerZod, sqemis poziciebidan, meore nawilSi, mis pirvel (mTeli<br />
leqsisTvis meoTxe) monakveTSi, ar aris gaTvaliswinebuli<br />
erTi striqoni, rogorc sqemisTvis (sqemisTvis da ara<br />
teqstisTvis!) zedmeti; ufro zustad — iseTi, romelic arRvevs<br />
(avtoris mier Segnebulad an Seugneblad) versifikaci
ul sqemas (aseTad SeiZleba miviCnioT mexuTe striqoni `SesxmiTa<br />
miT wmidaTaTa~).<br />
maSin Cven winaa mwyobri versifikaciuli struqtura, romelic,<br />
pirvel yovlisa, imazea agebuli, rom igi ornawiliania:<br />
es aris ori, agebulebiT identuri, nawilisgan Semdgari<br />
struqtura. TiToeuli nawilis formalur saxes qmnis: 1) sami<br />
strofi (avtorisdroindeli terminologiiT _ `muxli~,<br />
ix.: `muxlTa Tavni da boloni saxelsa ityvian `georgi~); 2)<br />
maTgan yoveli pirveli da meore 6-striqoniania, striqonTa<br />
ganawilebis Semdegi sqemiT: I. 4+4, II. 4+4, III. 4+4, IV. 4+4, V. 4+4.<br />
VI. 4 (bolo striqoni, yvela danarCeni 4+4 striqonisgan gansxvavebiT,<br />
4-marcvliania); 3. yoveli mesame (bolo) strofi 7striqoniania<br />
(gansxvavebiT sxva strofebisgan, romlebic 6striqoniania),<br />
Svidive striqoni erTsa da imave agebulebas,<br />
4+4, warmoadgens.<br />
mocemuli versifikaciuli sqemis mTavari elementia misi<br />
simetriuli ornawilianoba: a) zogadi simetria, damyarebuli<br />
ori nawilis struqturul identurobaze; b) konkretuli<br />
simetria, damyarebuli erTi nawilis yoveli strofis<br />
struqturul Sesabamisobaze meore nawilSi imave adgilze<br />
mdebare strofTan.<br />
am mxriv ioane-zosimes `anderZi iadgarisas~ forma unikaluria.<br />
garda amisa, me-10 saukuneSi am formis (pirvel rigSi,<br />
4+4 striqonis mqone) arsebobis faqti saintereso masalas<br />
iZleva qarTuli leqsTwyobis diaqroniis analizisTvis, magram<br />
es sxva, calke, msjelobis Temaa.<br />
damowmebani:<br />
beraZe 1943: beraZe p. qarTuli iambikos Sesaxeb. saqarTvelos mecn.<br />
akademiis moambe, t. IV, № 6, 1943.<br />
ingoroyva 195: ingoroyva p. giorgi merCule. Tb.: 1954.<br />
kekeliZe 1980: kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria. t. I,<br />
Tb.: 1980.<br />
mari 1903: Марр Н. Я. Предварительный отчет о работах на Синае и<br />
Иерусалиме. Сообщения Палестинского общества. т. XIV, ч. II, 1903.<br />
silagaZe 1997: silagaZe a. Zveli qarTuli leqsi da qarTuli poeziis<br />
uZvelesi safexuris problema. Tb.: 1997.<br />
143
144<br />
nino sozaSvili<br />
lado asaTianis ramdenime leqsis folkloruli<br />
aspeqtebi<br />
XX saukunis qarTul poezias `sabWoTa~ hqvia. sityva<br />
,,sabWoTa” bevrze bevr kiTxvas scems pasuxs da imasac, rom<br />
igi koniuqturuli bunebisaa. TviT am tvirTiTurT gaxlavT<br />
igi Tavis TavSi dajerebuli, dajerebuli imaSi, rom igi<br />
saTqmels mainc bolomde ambobs, rac xels uwyobs saxismetyvelebis<br />
rigi magaliTebis warmoqmnis mravalgvarobas. es is<br />
poeturi SesaZleblobaa, ramac ukeT daicva da Seinaxa eris<br />
sulieri swrafvani. gvaocebs galaktion tabiZis, giorgi<br />
leoniZis, lado asaTianis, ana kalandaZisa da sxvaTa lirikuli<br />
Sedevrebis sivrce da moculoba, rac dRemde rCeba<br />
Cveni sulierebis sazrdod, Cveni miwieri cxovrebis SeubRalav<br />
nawilad, Zalad, rasac win mihyavs Cveni suliereba.<br />
XX saukune — es aris dro, roca Semoqmedi xelebdakapiwebuli<br />
ibrZvis, erTi mxriv, poeziis Znelad asasvlel aRmarTze<br />
sulmouTqmelad amaRlebis, meore mxriv, im rwmenis<br />
dasakmayofileblad, romelsac rusTavelis sityvebiT<br />
`sjobs saxelisa moxveWa yovelsa mosaxveWelsa~ hqvia, mesame<br />
mxriv, qveynis saWeTmpyrobelTa saameblad, visac erisa da<br />
TiToeuli adamianis bedi ebara, e.w. moqalaqeobrivi valis<br />
gadasaxdelad.<br />
amjerad mwerloba ara marto miTis gadamuSavebis xelovnebas<br />
miubrunda, aramed — erovnul zepirpoeturi Txzulebebidan<br />
gansakuTrebuli Sexmianebac scada, rasac, Zalian<br />
xSirad, warmatebiTac gaarTva Tavi. arada, mogexsenebaT, ra<br />
Znelia, roca xalxuri Zegli SemoqmedisaTvis adgilidan Znelad<br />
dasaZvrelia. sabednierod, ase ar xdeba lado asaTianis<br />
poeziis sivrceebSi. lado asaTianis poeziaSi, metaforuli<br />
azrovnebisa da miTologiuri masalis gadamuSavebis ZiebaTa<br />
siuxvesTan erTad, gamorCeuli adgili eTmoba folklorul<br />
samyaros, rac, mocemul TiToeul SemTxvevaSi poetis SemoqmedebiTi<br />
Zalisxmevis qvakuTxedad iqceva, qvakuTxedad, romelic<br />
gabedulad iyrdnobs Txzulebis mTel infrastruqturas.<br />
poetis lirikidan jer iseT Txzulebebs movavloT<br />
Tvali, sadac aSkarad Cans zepirsityvieri Txzulebis saxe,<br />
misi momnusxveli Zala.
erovnul folklorTan l. asaTianis SemoqmedebiTi mimarTebis<br />
ramdenime Taviseburebaa TvalsaCino.<br />
pirveli — xalxur teqstTan e.w. SemovliTi gzebis gareSe,<br />
`Riad~ misvlisa da misgan `davalebuli~ individualuri<br />
Txzulebani.<br />
meore — poeti STagonebul SesaZleblobas aniWebs zepirpoeturi<br />
Txzulebis fragmentebs.<br />
mesame — poeti xalxuri Zeglisa da bibliuri masalis saxe-simboloebiT<br />
sargeblobs, rac sul sxva iersaxes aZlevs<br />
mwerlis Txzulebas.<br />
lado asaTiani is Semoqmedia, visi lirikac erovnuli<br />
xalxuri Semoqmedebis puriTa da mariliTaa nasazrdoebi.<br />
lado asaTianma icis xalxuri Semoqmedebis Zalmosileba,<br />
swams da sjera misi. endoba, ufrTxildeba, eyrdnoba, rogorc<br />
nacad balavars.<br />
zepirsityvierebaSi Zlieri poeturi andamatis mqone Zegli<br />
Zalian bevria. lado asaTiani leqsSi ,,salaRobo” ucvlelad<br />
tovebs xalxur leqss sagmiro poeziidan:<br />
`kacis guli iseTia,<br />
viT morevi Savi zRvisa,<br />
ra gind kargi coli hyavdes,<br />
mainc enatreba sxvisa!~<br />
imave leqsSi poeti mimarTavs qarTul xalxur sagmiropatriotul<br />
lirikas, mis saukeTeso nimuSs da ucvlelad<br />
moaqvs igi:<br />
`vaJkacsa guli rkinisa,<br />
abjari Tunda xisani,<br />
Tvalni qorebul mxevalni,<br />
zed muxlni Savardnisani~.<br />
lado asaTiani amave leqsSi aseve ,,ekamaTeba” xalxuri filosofiuri<br />
lirikis iseT leqsebs, romlebSiac cxovrebis<br />
amaoebazea laparaki, aseTi elegiuri Zegli ki cota rodia<br />
Cvens folklorSi. davimowmoT ramodenime magaliTi:<br />
`vis ra hklavs netar survili,<br />
vis ra aRviZebs mZinarsa?<br />
vin ras hlevs mudam tanjvaSi<br />
sicocxles mosawyenarsa~.<br />
(qarT. xalx. poezia 1979: 39)<br />
145
146<br />
movusminoT poets:<br />
daukariT! da imRereT ise magrad,<br />
rom filtvebi gvetkinos da dagveberos!<br />
daukariT, rom Wabukni viyoT marad,<br />
rom cxovrebam verasodes ver dagvaberos.<br />
(asaTiani 1946:10)<br />
xalxur filosofiur lirikaSi, rogorc e. virsalaZe SeniSnavda,<br />
`umetesad eTikur problemebzea msjeloba~ (virsalaZe<br />
1979: 6). analogiuria l. asaTianis aq warmodgenili leqsic.<br />
Cven vgrZnobT, rom cxovrebaze `xelCaqnevis, pesimizmis~<br />
qadagebas l. asaTiani veranairad ver Seurigdeba, aseTi azri<br />
wuTisoflis xalxuri `logikis~ Sesaxeb, Cveni poetis paToss<br />
sruliadac ar akmayofilebs.<br />
qarTuli xalxuri eposis uamrav personaJs Soris devi<br />
erT-erTi TvalsaCino da gamorCeulia.<br />
literaturaTmcodneTa Tu folkloristTa mtkicebebiT,<br />
devis mxatvruli saxe qarTul sityvier kulturaSi aRmosavleTidan<br />
unda iyos Semosuli.<br />
devis mxatvrul saxes Cvens zepirsityvierebasa da mwerlobaSi<br />
sul cota TxuTmetsaukunovani istoria mainc aqvs.<br />
amaze uTuod metyvelebs qarTuli martirologiuri mwerlobis<br />
Tavfurceli iakob xucesis `wamebaÁ wmindisa SuSanikisi<br />
dedoflisaÁ~.<br />
XX saukunis qarTuli mwerloba erovnul xalxur SemoqmedebasTan,<br />
tradiciul SemoqmedebiT kavSirurTierTobas<br />
agrZelebs. lado asaTiani am kulturis warmomadgenelia. misi<br />
poeziis erT-erTi Rvedi uTuod aris ukvdav-uberebeli<br />
erovnuli xalxuri poeturi sityva.<br />
leqsSi `fSavuri balada~ devis mxatvruli saxe poets<br />
warmosaxvaTa gaaqtiurebisaTvis xazgasmulad sWirdeba. aq<br />
devis, an devis qalis warmosaxva TvalsaCino ar aris; igi arc<br />
hiperbolaa mxolod. mkiTxvelisaTvis bavSvobidanve zRaprebiT<br />
nacnobi devis warmosaxviT advildeba am saocari mxaris<br />
aRqma-warmodgena. metaforis mizanic esaa — nacnobidan<br />
ucnobisaken!<br />
gadmohyva RamiT Rrublebis burans<br />
uzarmazari mxar-beWis rxeviT,<br />
daeca zRaprul devebis bunags<br />
Savnabdiani calTvala devi.<br />
(asaTiani 1946: 26)
ogorc xalxur zRaparSi, l. asaTianis poeziaSic devi<br />
daumorCileblobis, fizikuri Zalis aRzevebuli mTlianobaa.<br />
uZlevelobis simboloa, magram adamiani mainc amarcxebs<br />
mas.<br />
leqsSi `fSavuri balada~ araCveulebrivi lirizmiTa da<br />
ostaturobiTaa gamoyenebuli xalxuri epikuri personaJebi,<br />
romelTac zRaprul samyaroSi gadavyavarT.<br />
ra Tqma unda, mxolod erT statiaSi Znelia isaubro amomwuravad<br />
lado asaTianis poeziis folklorul reminiscenciebze.<br />
am sakiTxis ganxilva momavlis saqmea da mas uTuod<br />
didi mniSvneloba aqvs poetis Semoqmedebis srulyofili<br />
SeswavlisaTvis. zepirsityvierebasTan SemoqmedebiTi kavSiris<br />
mudmivoba axali energiiT avsebs da amdidrebs nebismieri<br />
drois, nebismieri Semoqmedis mxatvrul memkvidreobas.<br />
folklorze dayrdnobiT lado asaTianma gaafarTova<br />
Tavisi lirikis sazRvrebi, ufro saintereso da axlobeli<br />
gaxada CvenTvis misi problematika da Sinaarsi. meti siwrfele<br />
da masStaburoba SesZina mas da amiT kidev ufro STambeWdavi<br />
da sasiamovnod aRsaqmeli gaxada igi.<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1946: asaTiani l. rCeuli. Tb.: 1946.<br />
virsalaZe 1979: virsalaZe e. qarTuli xalxuri sayofacxovrebo<br />
poezia. Tb.: 1979.<br />
qarTuli xalxuri poezia 1979: qarTuli xalxuri poezia. t.VII, Tb.:<br />
1979.<br />
147
148<br />
eduard ugulava<br />
firosmani lado asaTianis poeziaSi<br />
firosmani ara marto Tavisi ganumeorebeli SemoqmedebiT,<br />
aramed uCveulo cxovrebiTac iqcevs sazogadoebis<br />
yuradRebas, amitom ara erTi xelovani Seecada Taviseburad<br />
warmoeCina mxatvris pirovneba. Tumca lado asaTianis poeziaSi<br />
gacocxlebuli nikala ufro axlobelia mkiTxvelisaTvis,<br />
mis leqsebSi ufro naTlad aris warmoCenili firosmanis<br />
naWica da xasiaTic, martosulobaca da patiosnebac, Tavmdablobaca<br />
da guluxvobac.<br />
`mxatvari pirvelad galaktionma axsena Tavis leqsSi<br />
`TeTri pelikani~ da sworad misi damsaxurebaa `leqsSi gadarCenili<br />
firosmanis farSavangebi! iyo kunZuli mtkvarze.<br />
idga kunZulze restorani. kedlebi restornisa moxata mxatvarma.<br />
mokvda mxatvari. daingra restorani. gauqmda kunZuli<br />
da mxolod poetis striqonebSi darCa mxatvris freska _ melodiuri<br />
metafora: `mieTovos, moeTovos kedlebs farSavangebi~<br />
(javaxaZe 1996: 244)<br />
firosmani lado asaTians eqvs leqsSi yavs moxseniebuli:<br />
`1938 wlis 14 ivlisi~, `ar vici, ase ram Semayvara!~ `oTxi usa-<br />
Tauro~, `me vetrfi Zlier tfilisis havas~, `firosmanis duqani~<br />
da `firosmanis megobrebTan.~ bolo ori leqsi piradad<br />
mxatvars eZRvneba.<br />
leqsi `firosmanis megobrebTan~ dawerilia besikuri<br />
(5/4/5) sazomiT da jvaredini (abab) gariTmvis xerxiT, xolo<br />
_ `firosmanis duqani~ _ simetriuli aTmarcvlediT (5/5),<br />
ZiriTadad katrenebiT aris Sesrulebuli, gariTmvis sistema<br />
_ rogorc jvaredini (ternaluri) (abab), aseve intervaliani<br />
(cdcd), Tumca drodadro am leqsSi gvxvdeba narevi<br />
strofika da riTma, aris, aseve, Sida riTmebi da Sedgenili<br />
riTmebi. am leqsis reminiscencia gvxvdeba verlibrSi `1938<br />
wlis 14 ivlisi~, sadac mxolod erTi konsonansuri riTma<br />
(grigoli-grigali) aris gamoyenebuli. swored am leqsSi axsena<br />
poetma firosmani pirvelad Tavis SemoqmedebaSi: igi<br />
wers, rom Sexvdeboda nika agiaSvilsa da grigol abaSiZes da<br />
erTad Sevidodnen sardafSi:<br />
`iq hkidia firosmanis suraTi<br />
`angelozebi~<br />
aviReb sasmiss da davlev ugzo-ukvalo
firosmanis sadRegrZelos...<br />
grigolica da nikolozic<br />
asweven sasmisebs,<br />
mamapapurad Rvinos purze daawveTeben<br />
da ityvian: _ RmerTma acxonos nikalai!~<br />
(`1938 wlis 14 ivlisi~)<br />
autanel siRaribeSi gardacvlilma mxatvarma Tavisi<br />
cxovrebis uamravi saidumlo Tan gaiyola, Tumca SemorCa<br />
mogonebebi sxvadasxva gamoCenili Tu ubralo adamianis mier<br />
moZiebuli.<br />
swored am mogonebebiT aris nasazrdoebi lado asaTianis<br />
leqsebSi gacocxlebuli firosmani, romelTanac poeti sulier<br />
naTesaobas grZnobs. igi daexeteba im quCebSi, sadac<br />
nikalas uxdeboda cxovreba: `davdivar im adgilebSi, sadac<br />
nikalas daudgams fexi~, _ wers igi da, mxatvrisadmi udidesi<br />
pativiscemiT gamsWvaluli, daeZebs im adamianebs, romlebic<br />
icnobdnen firosmanaSvils.cdilobs, maTgan gaigos<br />
jer kidev ucnobi ambebi Rirseul qarTvelze, romelic:<br />
`mokvda Tu ara, yvelam acxona,<br />
cocxali arvin ar miikara.~<br />
(`ar vici, ase ram Semayvara~)<br />
poeti Seecada leqsebiT mainc eTqva madloba mxatvrisTvis,<br />
romelmac Tavisi unikaluri niWi da energia saqarTvelos<br />
uZRvna, xolo samSoblom, samwuxarod, misi saflavic<br />
ver Semoinaxa; mxolod erTxel miadevna Tvali mxatvris<br />
sicocxleSi mis Semoqmedebas da qebis gamomxatveli sityvebic<br />
ar daiSura, magram maleve inana naCqarevi simpaTia `TviTnaswavli~<br />
xelovanis mimarT gamovlenili da gazeTis furclebidan<br />
Seubraleblad dascina kacs, romlis Semoqmedebi-<br />
Tac ase iwonebs Tavs dRes mTeli saqarTvelo.<br />
firosmanis pirovnebaze warmodgenis Sesaqmnelad, albaT,<br />
mxatvris `aRmomCenis~ ilia zdaneviCis dRiuric sakmarisi<br />
iqneboda, romelic nikalas cxovrebis Svid dRes asaxavs<br />
da misive sicocxleSi Seiqmna: `niko firosmanaSvilis biografiidan<br />
sul rom araferi SemorCeniliyo, misi, rogorc<br />
adamianisa da Semoqmedis gasacnobad aRniSnuli dRiuric<br />
sakmarisi iqneboda (maZRaraSvili 1992: 42).<br />
lado asaTiani, uTuod, am CanawerebiT ecnoba firosmanis<br />
cxovrebas. misi leqsebi an mxatvris biografiul cnobebs<br />
asaxavs, an xasiaTis Taviseburebebs warmogvidgens. udavoa,<br />
149
am leqsebma xeli Seuwyo, rom nikala ufro axlobeli gamxdariyo<br />
yvela qarTvelisaTvis. Tavad poeti iseTi siyvaruliT<br />
moixseniebs mxatvars da imdenad bunebrivad gvawvdis<br />
mis cxovrebiseul detalebs, TiTqosda, Tanamedroveni<br />
yofiliyvnen:<br />
150<br />
`Zilgatexili da areuli<br />
Wiqa arayiT gaixsnis madas,<br />
mere SekrTeba, viT mTvareuli<br />
da orTaWalis lamazebs xatavs~.<br />
(`ar vici, ase ram Semayvara~)<br />
lado asaTiani ar saubrobs firosmanis Semoqmedebis<br />
mniSvnelobaze, igi wers mxatvarze, romelic, gausaZlisi si-<br />
Raribis miuxedavad, arasodes hkargavda Rirsebis grZnobas,<br />
amitomac moxiblulia poeti misi cxovrebis wesiTa da zomieri<br />
siamayiT.<br />
`me miyvars Seni grili duqani,<br />
Seni sifaTi da marifaTi.<br />
Tvalebi, cecxliT ganaSuqari<br />
da welze vercxlis qamari farTe~<br />
(`firosmanis duqani~)<br />
am strofSi mxatvris portretia Seqmnili, romelic sa-<br />
Sualebas gvaZlevs, warmovidginoT sruliad axalgazrda,<br />
Coxa-axaluxiT Semosili firosmani (vercxlis qamari amis<br />
maCvenebelia).<br />
`Sua bazarSi duqani gqonda,<br />
bevri ram gqonda RvTiT boZebuli,<br />
magram ilaRe, ibedovlaTe,<br />
gadagibrunda Wkva da goneba,<br />
gaaniave mTeli dovlaTi,<br />
qars gaatane mTeli qoneba...~<br />
(`firosmanis duqani~)<br />
rogorc cnobilia, nikalas sarZeo duqani hqonia veris<br />
daRmarTze, or weliwads uvaWria, saqme kargad wasvlia. mere<br />
dimitri aluRiSvilTan gauxsnia duqani `iarmukaSi~. gadis<br />
cota dro da `dimitri aluRiSvils veraferi gaugia, ra xdeba<br />
mxatvris aboboqrebul gulSi da xan `tvindasetyvilad~<br />
eCveneba, xan `TviTrjulad~ da, roca niko CamoSorda,<br />
dimitri gakvirvebuli acxadebs: `maSin iyo, rom mxatvrobis
ali moedo~... n. firosmanaSvilma ki duqanic miatova, daaneba<br />
Tavi vaWrobas da Seudga golgoTas~ (maZRaraSvili 1992: 31).<br />
`es ramdeni ram dagixatia,<br />
gamdidrebulxar feris dovlaTiT,<br />
axla yvelasTvis cxadze-cxadia<br />
arc vaWari xar, arc bedovlaTi~.<br />
(`firosmanis duqani~)<br />
lado aRtacebulia mxatvris gadawyvetilebiT, romelmac<br />
daTmo miwieri cxovrebis arafrismomcemi mimzidvelobani<br />
da darCenili sicocxle Semoqmedebas Seswira.<br />
sainteresoa leqsi `*** me vetrfi Zlier tfilisis havas~,<br />
sadac poeti misTvis damaxasiaTebeli niWiTa da ostatobiT<br />
cdilobs ara marto Tavis grZnobebis gamxelas sayvareli<br />
qalisadmi, aramed sakuTari sulieri samyaros warmoCenasac.<br />
igi pirveli striqonebidanve ambobs, Tu sad icxovrebda, romeli<br />
mxatvari da momRerali moswons, romli poetia misTvis<br />
saTayvano da rogor leqsi xiblavs. aseve eubneba, rom igi<br />
qarTuli tradiciebis mimdevaria da afasebs im didi winaprebis<br />
Rvawls, romlebmac gauTqves saxeli saqarTvelos.<br />
Tumca, arc sayvareli qalisadmi iSurebs satrfialo sityvebs.<br />
dabolos, aRiarebs:<br />
`me Sen miyvarxar da saqarTvelo,<br />
uTqvenod, aba, ram gamaxaros!~<br />
(*** `me vetrfi Zlier tfilisis havas~)<br />
es leqsi, rogorc, saerTod, lados poezia, sunTqavs<br />
saqarTvelos siyvaruliT, misi warsuliT, awmyoTi da momavliT.<br />
avtori cdilobs, Seaxsenos `axali drois qal-vaJebs~,<br />
rom saqarTvelos siyvarulis gareSe erTmaneTis siyvarulsac<br />
ar eqneba fasi, xolo qveynis siyvaruli misi istoriis,<br />
kulturis codnas gulisxmobs:<br />
`me kargad vici, vina var, ra var,<br />
saidan movel an saiT waval, _<br />
da vetrfi Zlier tfilisis havas,<br />
niko firosmans da saaTnavas~.<br />
(`*** me vetrfi Zlier tfilisis havas~)<br />
leqsSi CamoTvlil Zvirfas saxelTagan yuradRebas mainc<br />
firosmani ipyrobs, romlis saxelsac oTxjer imeorebs poe-<br />
151
ti da misdami Tavis gansakuTrebul damokidebulebas amiTac<br />
gamoxatavs.<br />
leqsiT _ `firosmanis megobrebTan~ _ lado isev cdilobs,<br />
mogvawodos biografiuli cnobebi `ferebis mgosnis~<br />
Taobaze, rogorc Tavad uwoda man am leqsSi:<br />
152<br />
`aq, am quCaSi dadioda, rogorc sizmari<br />
(saqarTvelos cas aq etrfoda misi ocneba),<br />
Camoxeuli, tanmaRali, marad xizani,<br />
martoden guli da bajaRlo patiosneba~.<br />
(`firosmanis megobrebTan~)<br />
marTlac, rogorc mxatvris Tanamedroveni igoneben, _<br />
`misi xelidan sikeTe gamodioda, siave ara~. xolo egnate<br />
menTeSaSvilis mogonebidan imasac vgebulobT, Tu rogor<br />
gamoiyureboda mxatvari sicocxlis bolo wlebSi: `niko iyo<br />
maRal-maRali, WaRaraSereuli, axovani, jansaRi da warmosadegi<br />
vaJkaci, exura qudi Joke, ecva Savi pijaki, Savi Sarvali<br />
da aseTive palto. Tavis siRaribeSi sufTa kaci iyo, bolos<br />
cota moeSva. xma hqonda boxi. Zalian mSvidi da uwyinari kaci<br />
iyo~ (menTeSaSvili 1922: 3):<br />
`TviTrjuli iyo, aumRvria sisxli Tbilisma,<br />
sul marto iyo, marto svamda, marto gaTavda.<br />
funjis mosmis dros hqonda raRac jado-Tilisma,<br />
arays dalevda da qveyanas dagixatavda~.<br />
(`firosmanis megobrebTan~)<br />
lado Tavad eZebda da esaubreboda firosmanis nacnobebs.<br />
cdilobda, warmoedgina, Tu rogori unda yofiliyo<br />
cxovrebaSi did mxatvari. lado asaTianis mier warmosaxuli<br />
didi mxatvari ufro STambeWdavi aRmoCnda, vidre mxatvris<br />
megobrebis dokumenturi mogonebebi. Tundac am leqsiT _<br />
`firosmanis megobrebTan~ _ poeti mxatvris ramdenime Tanamedroves<br />
asaubrebs da gvixatavs nikalas garegnobas, Cacmulobas,<br />
xasiaTis Taviseburebebs:<br />
`me vusmen yvelas, warmovidgens cxovrebas misas,<br />
cocxldeba Cem win mkrTali saxe ferebis mgosnis,<br />
mTvareuliviT davemxobi Tbilisis miwas<br />
da didi niko firosmanis naterfals vkocni~<br />
(`firosmanis megobrebTan~)
lado eZebs msgavsebas Tavis Tavsa da firosmans Soris,<br />
igi fiqrobs, rom cxovrebis wesiT, SexedulebebiT poeti da<br />
mxatvari erTmaneTs hgavs. ufro metic, poeti Tavis gardacvalebasac<br />
iseve warmoidgens, rogorc mxatvari gardaicvala,<br />
sadRac bnel sardafSi upatronod myofi.<br />
`amisi qmari sardafSi mokvda, _<br />
ase ityvian Senze qalebi~.<br />
(`oTxi usaTauro~)<br />
poetma icis, rom mxatvari, romelsac mwvane balaxSi gaxveva<br />
uyvarda, roca sofeli moenatreboda, sikvdilis klan-<br />
WebSi moqceuli imasve inatrebda, rasac Tavad ocnebobda<br />
ukurnebeli seniT Sepyrobili:<br />
`ukanasknelad damawvineT Cems oda saxlSi,<br />
ukanasknelad, vidre Tvalni damevsebodnen.<br />
ukanasknelad papaCemis gajorknil taxtze<br />
damigeT magrad, damaxureT Savi nabadi~.<br />
(***`vidre sikvdili~)<br />
ucnobia saflavi didi mxatvrisa, magram lados sjera,<br />
rom samSoblos erTi saflavi mainc darCeba iseTi kacisa,<br />
sadac niko firosmanaSvilis Sesandobaris Tqma SeeZlebaT<br />
momaval Taobebs:<br />
`gamixseneben, rogorc nikalas<br />
da Tbil samares daabijeben~.<br />
(`oTxi usaTauro~)<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1979: asaTiani l. erTmoeli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1979.<br />
maZRaraSvili 1992: maZRaraSvili a. firosmanis garemo. Tb.:<br />
gamomcemloba `merani~, 1992.<br />
menTeSaSvili 1922: menTeSaSvili e. firosmani. gaz. `baxtrioni~, 1922.<br />
javaxaZe 1996: javaxaZe v. ucnobi. Tb.: 1996.<br />
153
154<br />
lado asaTianis riTmis evfonia<br />
Tamila woworia<br />
termini evfonia ramdenime mniSvnelobiT ixmareba. far-<br />
To gagebiT, evfonia bgeraTgameorebasa da riTmasTan erTad,<br />
ritmsac moicavs. „mxatvruli metyvelebis ZiriTadi Tviseba<br />
aris keTilxmovaneba.yovelgvari metyveleba, gansakuTrebiT<br />
ki xelovnebis nawarmoebSi, unda iyos warmosaTqmelad<br />
advili da smenisaTvis sasiamovno~ (sorokini 1960: 98).<br />
ufro zusti gagebiT, evfonia leqsis mowesrigebas niSnavs,<br />
saleqso striqonebSi xmovanTa da TanxmovanTa gameorebas.<br />
riTmis evfonia riTmis bgeriT mxares gulisxmobs.<br />
evfonia berZnuli terminia, igi antikur xanaSi SemuSavda.<br />
evfoniis sanacvlod Tanamedrove gamokvlevebSi mkvidrdeba<br />
termini „fonika“ (berZn. — bgeradi).<br />
mkvlevrebi miuTiTeben, rom evfonia aracnobieri procesia.<br />
SemoqmedebiTi Txzvis momentSi poeti uSualod ar zrunavs<br />
bgeraTa keTilxmovanebaze. „araferi ar aris leqsSi ise<br />
uSualo da bunebrivi, rogorc aliteracia.poeti leqsis weris<br />
dros fiqrobs riTmaze, metrze, saxeebze,magram aliteracia<br />
ki misi fiqris pirdapir sagans ar warmoadgens. aliteracia<br />
Sedegia poetis Sinagani musikaluri bunebis. poets<br />
aqvs sityva, Semdeg is, an erTbaSad, an sakmao Ziebis Semdeg,<br />
miagnebs mis Sesafer meore sityvas, romelic Turme imitom<br />
aris Sesaferisi, rom azris garda, kidev Tavisi mniSvnelovani<br />
bgeriT eTanxmeba mas“ (WiWinaZe 1979: 53).<br />
SemoqmedebiT procesSi xSirad azrs ki ar mohyavs sityva,<br />
aramed zogjer msgavsi bgerebis mqone sityvaTa Sexameba<br />
axal azrs iwvevs, albaT, amitomac xdeba, rom zogjer leqsSi<br />
musikaluri aqcenti ufro Zlieria, vidre azrobrivi harmonia,<br />
magram arsebobs sityvis bgeriTi wvdomis Tandayolili,<br />
wminda poeturi instinqti, bgeriTi asociaciebis raRac meqanizmi,<br />
romelic azrobrivad gansxvavebul, magram mJRer<br />
sityvebs erTmaneTisken izidavs. poeziis istoriam icis futuristebis<br />
TviTmiznuri swrafva leqsis bgeriTi mowesrigebisaken,<br />
bgeraTa SerCeva mxolod `sityvaTa magiis“ da „orkestrulobis“principiT,<br />
roca aliteracia—asonansebi xelovnurad<br />
iyo mofiqrebuli. aseT leqsebs xSirad saerTo<br />
araferi hqondaT maRal poeziasTan da pragmatuli eqsperimentis<br />
nimuSad darCnen. WeSmaritad musikaluri poetis ev-
fonia igiveobrivi da msgavsi bgerebis rTul harmonias emyareba.<br />
musika ismis, instrumenti ki TvalTagan dafarulia.<br />
radgan evfonia keTilmovanebas niSnavs, amitom is, zogadad,<br />
yvela im elementTan aris dakavSirebuli, rac keTilxmovanebas<br />
uwyobs xels: riTmasTan, ritmTan. magram arsebi-<br />
Tad evfonia, bgeriTi movlenaa (fonika). mas riTmaSi bgeriTi<br />
mowesrigebis funqcia akisria, radgan riTma erTi da igive an<br />
msgavsi bgeraTkompleqsebis gameorebaa, amis mixedviT riTmebi<br />
ZiriTadad or kategoriad iyofa: zusti da arazusti.<br />
riTmis sizustis ganmsazRvrelia urTierTSeTanxmebul marcvalTa<br />
identuroba xmovnidan mokidebuli marjvniT. arazust<br />
riTmaSi urTierTSeTanxmebuli marcvlebi identuri<br />
ar aris. arazusti riTmis saxeebia: asonansi, konsonansi da<br />
disonansi.<br />
asonansi—riTmaSi xmovanTa igiveoba da calkeul TanxmovanTa<br />
gansxvavebulobaa. igi imdenad gansxvavdeba zusti<br />
riTmisagan, rom valerian gafrindaSvilma 1922 wels daweril<br />
erT—erT werils „riTma da asonansi“ uwoda. asonansi<br />
riTmis saxeobaa, magram igi poetma damoukideblad ganixila<br />
da riTmas daupirispira.<br />
avtori wers: „poeziaSi SemoiWra asonansi moulodneli<br />
da ucxo stumari — avzniani da Cqari, apokalifsis CvenebasaviT<br />
gaugebari.“ val. gafrindaSvilis xatovani TqmiT, „ asonansi<br />
aris ConCxiani riTma, maRali, dazianebuli xerxemliT,<br />
romelic donkixoturi giJi TvalebiT dahyurebs samyaros.<br />
zogi asonansi maRalicaa, rogorc koSki,rogorc sulamiTis<br />
an gedis kiseri. qarTuli asonansi ar aris gabeduli da ufro<br />
kanonier riTmas hgavs (tansafaravi—aravin).“<br />
val. gafrindaSvilis azriT, „riTma statikuria,asonansi<br />
dinamiuri, aris naTeli da bneli riTmebi, aris riTma aivani<br />
da riTma eSafoti.“ avtori ase amTavrebs statias: „riTmas<br />
hqonda Tavisi oqros xana,axl iwyeba riTmis Semodgoma da<br />
roca damTavrdeba riTmis gaxrwnis procesi, maSin Cven vityviT,<br />
„riTma mokvda...“ jer qarTuli riTma jansaRia da mziT<br />
aris ganaTebuli. mis win didi gzaa da didi perspeqtivebi“<br />
(gafrindaSvili 1990: 507—508).<br />
asonansi damaxasiaTebelia xalxuri leqsisaTvis, romel-<br />
Sic riTma zepiri gziT iqmneba da smeniT aRiqmeba. werilis<br />
mixedviT poets asonansi farTo gagebiT esmis. igi arazusti<br />
riTmis sinonimad miaCnia, amis dasturia asonansis nimuSad<br />
motanili haeri — sxvanairi, romelic faqtiurad konsonansia.<br />
155
konsonansi asonansis sapirispiroa. sariTmo calebSi<br />
xmovania gansxvavebuli (sakabe—kakabi). konsonansi me— 20 saukunemde<br />
TiTo—orola nimuSis saxiT gvxvdeboda. konsonansuria<br />
„saukunis riTmad“ wodebuli „silaSi vardi— silaJvarde“.<br />
disonansi arazusti riTmis ukiduresi saxea, magram igi<br />
ar aris absoluturi SeuTanxmebloba. disonansur riTmaSi<br />
arsebobs sayrdeni bgerebi, romlebic erTmaneTs eTanxmeba,<br />
magram es Tanxmoba Zalze SezRudulia: bejiTi—nabiji, gamovarTviT—orTaveni<br />
da a. S. disonansi ucxo iyo Zveli da me—19<br />
saukunis poeziisaTvis. Tanamedrove riTmaSi ki disonansi<br />
xSirad gvxvdeba, es imiT aixsneba, rom igi uzustobisaken<br />
midis.<br />
istoriul aspeqtSi qarTuli riTma (xalxuri) arazusti,<br />
miaxloebiTi iyo. rogorc vTqviT, xalxuri poezia smeniT<br />
aRiqmeba da umniSvnelo gansxvavebani SeTanxmebul bgeraTa<br />
Soris riTmis arsebobas xels ar uSlida. Semdeg da Semdeg<br />
qarTuli mwignobruli riTma zusti gaxda, am sizustem<br />
apogeas besikis leqsebSi miaRwia.<br />
me—19 saukunis qarTveli romantikosebi riTmis evfoniaze<br />
yuradRebas aRar amaxvileben. xSirad sakmarisad miiCneven<br />
ramdenimemarcvlian sariTmo sityvebSi mxolod bolo<br />
marcvlis gariTmvas. akakisa da vaJas leqsebSi, xalxuri riTmidan<br />
gamomdinare, riTma ufro mdidruli, musikaluri da<br />
ZiriTadad zusti gaxda. erTi SexedviT, arc akaki zrunavs<br />
sagangebod leqsis keTilxmovanebaze, msgavsi bgerebi Tavis-<br />
Tavad modian, meordebian Tanxmovnebi da xmovnebi, iqmneba<br />
bgeraTa harmonia, TiTqos igi akakis leqsis Tandayolili<br />
Tviseba iyo.<br />
riTmis gamdidreba—ganaxleba me—20 saukunis dasawisSi<br />
qarTuli leqsis reformasTan aris dakavSirebuli. sxva novaciebTan<br />
erTad qarTulma leqsma SeiZina manamde ucnobi,<br />
originaluri JReradoba. fonikis sferoSi mravali SesaZleblobebi<br />
moisinja, farTo gasaqani mieca eqsperiments.<br />
ganaxlda riTma, daixvewa leqsis bgeriTi forma. manamde gaugonari<br />
konsonansebiTa da disonansebiT gamdidrda qarTuli<br />
leqsi.<br />
lado asaTiani riTmis saukuneSi iwyebs poetur moRvaweobas<br />
da klasikuri riTmis poetad yalibdeba. is erT leqsSi<br />
wers: „riTma lamazi oqros fasia~, `poeti sagangebod zrunavs<br />
riTmis keTilxmovanebisTvis. esTetikuri riTmis Zieba-<br />
Si poeti sagangebo uxerxulobasac qmnis. leqsSi „albomidan“<br />
aseTi strofia:<br />
156
a damaviwiyebs Sens lamaz Tvalebs,<br />
ram damaviwyos es a l u b l e b i<br />
icode, roca sxvas Seviyvareb,<br />
am siyvarulze v e s a u b r e b i.<br />
am strofis semantikis gamo SeniSnes poets, magram riTmis<br />
xiblis gamo xeluxlebeli datova es alublebi — vesaubrebi<br />
(xinTibiZe 2009: 286 ).<br />
lados 114 leqssa da or poemaSi riTmis 17 kombinacia<br />
gvxvdeba. 71 leqsi da poema jvaredini riTmiT aris gawyobili,SedarebiT<br />
iSviaTi wyviladi riTma xSiria lados poezia-<br />
Si. am riTmebis monacvleoba klasikur evfoniad ayalibebs<br />
„bardnalas“. igi 19 strofisagan Sedgeba, romelTagan 12<br />
katrenia da 7 ortaepedi. riTmis semantikasa da keTilxmovanebasTan<br />
erTad am leqss strofuli simetriac axasiaTebs.<br />
lado asaTianis leqsebis keTilxmovanebas ganapirobebs<br />
SidariTmebis simravle. gvxvdeba cezuruli, winacezuruli,<br />
kiburi da SidariTmebi.<br />
evfoniuri SidariTma aspinZis — gavumaspinZldiT („aspin-<br />
Za“) saerTos poulobs besikis aliterirebul striqonebTan<br />
„aspinZis miwa giwamebs“ („aspinZis omzed“).<br />
lado asaTianis riTmis musikalobas misi mravalmarcvlianobac<br />
uwyobs xels. „salaRoboSi“ TiTqmis yvela riTma<br />
oTxmarcvliania: Sadiani—dardiani, maCabeli—asafreni, Sai-<br />
TanTan—daiSanTa da sxv.<br />
dauviwyaria lados xuTmarcvliani riTmebi: akelaptreba<br />
— da menatrebi („abasTumani“), amorZalebi—da mokrZalebiT<br />
(„ivane javaxiSvilisadmi“).<br />
lados poezia Sedgenili (or da samwevriani) riTmis<br />
simravliTac gamoirCeva: romaelebi—rom moerevi („rogor<br />
ar minda“) uiaraRod—guli ar maqvso („a. v.“). misi leqsebi,<br />
uwinares yovlisa, mravalmarcvliani da Sedgenili riTmebiT<br />
icnoba.<br />
SeiZleba iTqvas, rom riTmis parametrebidan, saerTod,<br />
da lados leqsis mixedviTac, mTavari evfoniaa. marTalia,<br />
lado asaTianis poezia unikaluria gariTmvis xerxebis mravalmxrivobiTa<br />
(17 aRwevs) da leqsikur—semantikuri TvalsazrisiTac,<br />
magram riTma, xom upirvelesad, JReradobaa,<br />
harmoniaa da lado asaTianis musikaluri leqsi, ZiriTadad,<br />
riTmis sasiamovno JReradobazea agebuli.<br />
lado asaTianis musikaluri riTma ar iyo mxolod poetis<br />
musikaluri smenis gaucnobierebeli gamovlena, poeti sagan-<br />
157
gebod zrunavda masze. es poetis musikaluri naturis Sinagani<br />
moTxovnileba iyo, riTac gaamdidra ara marto qarTuli<br />
leqsis riTma, aramed leqsmac musikaluri datvirTva miiRo.<br />
damowmebaniL:<br />
gafrindaSvili 1990: gafrindaSvili v. leqsebi, poemebi, Targmanebi,<br />
esseebi, werilebi mwerlis arqividan. Tb.: gamomcemloba `merani~, 2009.<br />
sorokini 1960: sorokini v. i. „literaturis Teoria“. 1960.<br />
WiWinaZe 1979: WiWinaZe k. „aliteracia qarTul SairSi“. Tb.: gamomcemloba<br />
`sabWoTa saqarTvelo~, 1979.<br />
xinTibiZe 2009: xinTibiZe ak. qarTuli leqsis istoria da Teoria. Tsu<br />
gamomcemloba, 2009.<br />
158
naira cxvediani<br />
lado asaTianis Sexeduleba enisa da stilis<br />
sakiTxebze<br />
mimoixilavda ra mwerlis enisa da stilis Seswavlis me-<br />
Todebs, akademikosi varlam Tofuria miuTiTebda, rom unda<br />
moxdes `mwerlis Sexedulebebis gacnoba literaturul enaze,<br />
romelic man gamoimuSava da saxelmZRvanelod gaixada,<br />
rom gairkves, Tu ramdenad SeZlo avtorma ganexorcielebina<br />
Tavisi Tvalsazrisi sakuTar SemoqmedebaSi~ (Tofuria<br />
1956:165).<br />
Tavisi xanmokle Semoqmedebis periodSi lado asaTians<br />
ar Seuqmnia raime Teoriuli xasiaTis naSromi, romelSic<br />
Camoyalibebuli iqneboda misi Sexedulebani enisa da stilis<br />
sakiTxebze. vin icis, iqneb samomavlod gegmavda kidec, Tavisi<br />
saTqmeli am sakiTxze iseve mwyobrad da xatovnad eTqva,<br />
rogorc es mis ukanasknel leqs `qarTul enaSia~.<br />
erTgvarad simboluria, rom am leqsiT ixureba Wabuki<br />
poetis mRelvare da boboqari Semoqmedeba, leqsiT, romelic<br />
erTdroulad Jruantelis momgvreli sagalobelicaa qar-<br />
Tuli enisa da sevdiani reqviemic, romliTac poeti eTxoveba<br />
im umSvenieres qarTul sityvas, romelmac, martoden erTma,<br />
SeZlo misi sulis gmiruli kvnesa gaeziarebina.<br />
mxolod lado asaTianis leqsebSi gabneuli azrebiT,<br />
CanawerebiTa da piradi werilebiT SegviZlia gavigoT, Tu<br />
ras fiqrobda Wabuki poeti `xmaTa xaverdebisa da RmerTebis<br />
enis~ Sesaxeb.<br />
samarTlianad aRniSnavs profesori z. WumburiZe, rom<br />
`mwerlis individualuri enisa da stilis SeswavlisaTvis<br />
mniSvnelovania TviTon mwerlis Sexedulebani enis rogorc<br />
zogadTeoriul, ise konkretul sakiTxebze. es Sexedulebebi<br />
zogjer sagangebo werilebSia gamoTqmuli, zogjer mxatvrul<br />
nawarmoebeSive aris Caqsovili~ (WumburiZe 1962: 20).<br />
lado asaTianis SemoqmedebaSi qarTuli ena, qarTuli<br />
sityva poeziasTan, leqsTanaa gaigivebuli. es bunebrivicaa<br />
im kacisaTvis, romelic poeturi sityviT azrovnebda, romlisTvisac<br />
qarTuli ena TviTdamkvidrebis, TviTgamoxatvis,<br />
sulieri xsnis erTaderTi saSualeba iyo.<br />
qarTuli sityva mis SemoqmedebaSi araTu poeziasTan,<br />
aramed saqarTvelosTanacaa gaigivebuli. poetTan es erTi<br />
159
mTlianobis ori mxarea _ urTierTgadajaWvuli da SenivTebuli.<br />
amgvari SexedulebiT l. asaTiani didi ilias Tezisis<br />
_ `mamuli, ena, sarwmunoeba~ _ memkvidrea, ena da mamuli<br />
misTvis ganuyofeli cnebebia, xolo sarwmunoeba gasagebi<br />
mizezebis gamo striqonebs miRmaa darCenili.<br />
saqarTvelo da qarTuli ena poetisaTvis umaRlesi kategoriebia.<br />
TviTon ki maTi erTi rigiTi mowamis roliTac<br />
kmayofildeba:<br />
160<br />
`rom siyvaruliT da unazes ZmobiT garTuli<br />
ukvdavebisTvis vamayobde msxverplis mitaniT,<br />
ar daviviwyo saqarTvelo, sityva qarTuli<br />
da Sevewiro poezias, rogorc wmindani~.<br />
(asaTiani 1979: 47).<br />
l. asaTianisaTvis qarTuli sityva organul kavSirSia yovelive<br />
qarTulTan _ oxSivaravardnil miwasTan, dilis nam-<br />
Tan, simindis ulvaSis maTrobela sunTan. `cvriani sityva~<br />
itevs ara mxolod qarTul sulierebas, aramed mis materialur<br />
arssac. sityvaSi, rogorc umaRles simboloSi, daleqilia<br />
eris ganviTarebis yvela safexuri.<br />
`Tu es igrZeni, cxovrebis bolos<br />
cvriani sityva ar gageyreba~.<br />
(asaTiani 1979: 76)<br />
_ wers poeti da amiT xsnis Tavis maradiul damSevas, romlis<br />
erTaderTi sazrdoc qarTuli sityvaa:<br />
`me qalis Tmebis surnelis msgavsad<br />
vetrfi moxnuli miwis oxSivars,<br />
amiCqardeba sisxli veluri<br />
da vaJkacuri leqsi momSiva~.<br />
(asaTiani 1979: 76)<br />
l. asaTianTan qarTuli sityva gaiazreba rogorc ori<br />
sawyisis, ori bunebis matarebeli, romelic erTdroulad ikvebeba<br />
yovelive qarTuliT da romelic imavdroulad kvebavs<br />
yovelive qarTuls.<br />
poetis sayvareli gamoTqma `enamziani~ Tavis arsSi itevs<br />
im RvTaebriv Zalas, romelic enis bunebaSi Zevs da misi wia-<br />
Ridan asxivebs. lado asaTianTan `enamzianoba~ araa mxolod<br />
romelime gamorCeuli individis kuTvnileba, igi mTeli eris
Tvisebaa, misi erovnuli niSania. roca poeti wers: `xalxia<br />
enamziani, gmiri da ara mkvexara~, aq is Tavisi xalxis mier<br />
enis swored amgvar flobaze migvaniSnebs. sxva leqsSi `enamzianoba~<br />
ukve uSualod am eris erT-erT wevrs, poetis babuas,<br />
ukavSirdeba:<br />
`enamziani da zamTris gulSi<br />
tkbili qarTuliT molaparake~.<br />
tkbilqarTuloba, romelic rusTvelidan, akakidan, iliadan,<br />
vaJa-fSaveladan modis (`tkbilia, rogorc rusTveli,<br />
tkbilia, rogorc akaki...~), lado asaTianis SemoqmedebaSi<br />
saerTo xalxuri, erovnuli niSan-Tvisebaa, misi `mTvlemare~<br />
bunebaa, romelsac erTdroulad `aRviZeben~ ara marto sityvis<br />
Semoqmedni, aramed misi SesaZleblobebi mJRavndeba Cveulebriv<br />
sasaubro metyvelebaSi, romlidanac woven enis Zu-<br />
Zus didostatebi.<br />
`poeti leqsis striqonebs ebrZvis~, _ wers lado asaTiani<br />
da am striqonebidan naTlad Cans, rom poeti misTvis sityvasTan<br />
mebrZoli kacia, romelic sakuTar enobriv samyaros<br />
qmnis. TiToeuli es enobrivi nakaduli ki erTdroulad gamoedineba<br />
da Seedineba marad wyaluxv dedamdinares.<br />
es maradiuli gamodineba-Sedineba kvebavs, amdidrebs<br />
enas, uaxlebs mas sisxls, matebs energias, ar aZlevs saSualebas,<br />
Caiketos mkacr marwuxebSi, Cakvdes sakuTarsave saSoSi.<br />
enas aqvs unari `striqonebad daqsovos~ adamianuri gancdebi<br />
da aiyvanos is gancdaTa ufro maRal xarisxSi. swored<br />
poeturi sityvis es gamorCeuli Tviseba _ esTetikuri Zala<br />
_ lado asaTianTan erTgvari poeturi kaTarzisis safuZvelia.<br />
rogorc ukve aRvniSneT, l. asaTianTan sityva poeziasTanaa<br />
gaigivebuli, swored sityvis Zalmosileba iqceva mis<br />
SemoqmedebaSi pirovnuli Tavisuflebis, sulieri xsnis, ganwmendis<br />
wyarod.<br />
leqsSi _ `vaJa-fSavelas naambobi~ _ poeti eswrafvis<br />
yvela adamianuri gancda, survili, siamovneba, tkivili, siyvaruli,<br />
TviT cxovrebac ki sityvaSi CaWedos, sityvad gadaaqcios,<br />
sityvieri qsoviliT Semosos, is mieltvis sityvas,<br />
rogorc zemaradiul arss, yovlisdamtev da yovlismomcvel<br />
fenomens. mxolod sityvadqceuli xdeba masTan idealuri da<br />
srulyofili, naTliTmosili da uZleveli. am dauokebeli<br />
swrafviT sityvieri srlyofilebisaken lado asaTiani erTg-<br />
161
varad enis gagebis im Teologiur arsTan dgas, romlis mixedviTac<br />
`pirvelTagan iyo sityuai~.<br />
162<br />
`leqsma ki Sekra Wriloba civi<br />
da gaanaTa Cemi kacoba<br />
da Cemi gulis yovelgvar tkivils<br />
mxolod da mxolod leqsma ajoba.<br />
verc dedis xelma, verc satrfos eSxma<br />
ver gamiyuCa Wabuks iara,<br />
da Cemi gulis gmiruli kvnesa<br />
martoden leqsma gaiziara~.<br />
poetisaTvis sityva ara marto tkivilisagan Tavdaxsnis<br />
saSualebaa, aramed Tavadac tkivilia. Tumc sityvadqceuli<br />
tkivili imdenad amaRlebuli da ganwmendilia, rom siamovnebad<br />
aris qceuli. emociuri, fsiqologiuri buneba am siamovnebisa<br />
araa mTlad naTeli, magram masSi Zevs is `raRac~,<br />
romelic yvelaferze Zlieria da romlis ZaliTac TviT<br />
sikvdilis daTrgunvac SeiZleba. amitom wers poeti:<br />
`mjera, rom diad bunebis karTan<br />
me TviT sikvdilsac gardavqmni leqsad~.<br />
l. asaTianis Sexedulebebi qarTuli enis Sesaxeb yvelaze<br />
srulyofilad mainc mis leqsSi _ ,,qarTuli ena~ _ aris<br />
gadmocemuli, esaa poetur saxeebad moqsovili sagalobeli<br />
qarTuli enisa, rogorc umaRlesi srulyofilebisa, rogorc<br />
yovlismomcveli mTlianobisa. am leqsSi gaismis sityvaSi<br />
momwyvdeuli uZvelesi xalxis nervis feTqva, preistoriuli<br />
CanCqerebis Cqafani, aw ukve enis musikad qceuli:<br />
`saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />
siyvarulis, leqsis, sadRegrZelos enav!<br />
moimRera dRemdis uZvelesma tomma<br />
Slegi CanCqerebis napralebze xltoma,<br />
myinvarebis RvTiur brwyinvalebiT dnoba,<br />
jagnarebSi irmis jogis navardoba,<br />
gafantuli faris mTaze dajanReba<br />
da qarTuli faris farze dajaxeba!<br />
uZvelesma tomma dRemdis moimRera,<br />
mwife puris yana qarSi rogor Relavs,<br />
sarkineTSi grdemlze rogor scemen uros<br />
da varskvlavi zRvebze rogor mogzaurobs,<br />
an mTvarian RamiT cixe-koSkis CrdilSi
a tkbilia farul siyvarulis SiSi,<br />
roca RamismTevlebs lxini gaumarTavT<br />
da sizmrebi roca Tvlemen sasTumalTan...<br />
saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam,<br />
xmaTa xaverdebis da RmerTebis enav!~<br />
poetis am leqsis saTqmeli naTelia _ qarTuli eniT<br />
gamoiTqmis yvelaferi, rac bunebaSi xdeba, rac grZnobebiT<br />
ganicdeba, rac adamianis sulSi mimoiqceva, rac TviT irealur,<br />
sizmriseul samyaroSi moiazreba. am leqsSi Cans uZvelesi<br />
eris udidesi sulieri da materialuri kulturis sityvad<br />
qcevis, sityvaSi gardasaxvis sidiade, da bunebrivia, rom<br />
am leqsSi Cans anarekli sagalobelSi `qeba¡ da dideba¡ qar-<br />
Tulisa enisa¡~ gacxadebuli azrisa, rom qarTuli ena Rmer-<br />
Tebis enaa da rom `damarxul ars enaÁ qarTuli dRemde meored<br />
mosvlisa mesiisa sawameblad, raTa yovelsa enasa RmerTman<br />
amxilos amiT eniTa~ (qarTuli mwerloba 1987: 47).<br />
Tu rogor muSaobda poeti sityvaze, kargad Cans misi<br />
Targmanidan `lodoris CanCqeri~. robert souTis am leqsis<br />
TargmaniT lado asaTiani, rogorc nika agiaSvili igonebs,<br />
imitom dainteresebula, rom moeZebna im sinonimur sityvaTa<br />
mTeli krebuli, romelic leqsis dedanSia. ladoseul Targmans<br />
aseTi saxe aqvs:<br />
`viT erTvian wylebi lodors?<br />
CxrialiT,<br />
grialiT,<br />
mCqefared,<br />
mRelvared,<br />
guguniT,<br />
RuRuniT,<br />
quxiliT,<br />
duRiliT,<br />
TqrialiT,<br />
trialiT,<br />
CqafaniT,<br />
dgafaniT,<br />
cqvitad, RrialiT,<br />
ficxlad, rialiT,<br />
rixiT da mquxared,<br />
xmauriT, mWeqared,<br />
RmuiliT, qafqafiT, ruxruxiT,<br />
xtunviT da kuntruSiT, buxbuxiT,<br />
brdRvinva da qoTqoTiT, qaqaniT,<br />
alersiT, rixiT da graganiT,<br />
163
164<br />
drtvinviT da kiskisiT, duduniT,<br />
butbutiT, kamkamiT, buzRuniT,<br />
mkvircxlad da cqrialiT, xtoma da CqerebiT,<br />
ferTacvliT, qrolebiT, Smagad da ZgerebiT,<br />
tortmaniT, gruxuniT, zaTqiT da dgandgariT,<br />
CuxCuxiT, TamaSiT, msxvreviT da TqanTqariT,<br />
fofiniT, xuiliT, kaSkaSiT, JRaruniT,<br />
qSeniT da SrialiT, lawaniT, wkaruniT,<br />
qrialiT, wrialiT, livliviT, SrialiT,<br />
SextomiT, SefreniT, urCad da xrialiT,<br />
SfoTiT da gniasiT, klakvniT da gorebiT,<br />
JrJoliT da kankaliT, rukrukiT, qrolebiT...”<br />
amgvari dakvirveba lado asaTianis poeziaze warmodgenas<br />
gviqmnis, Tu ra Sexedulebisa iyo poeti qarTul enaze, ra ma-<br />
Ral daniSnulebas aniWebda sityvis Zalmosilebas da Tavisi<br />
SemoqmedebiT rogor exmaureboda Tavissave Sexedulebebs.<br />
enisa da stilis sakiTxebze poetis SexedulebaTa gasarkvevad<br />
aranakleb sainteresoa is Canawerebi da piradi werilebi,<br />
romlebic mkiTxvelTaTvis aris xelmisawvdomi.<br />
aniWebda ra sityvis Zalas udides mniSvnelobas, l. asaTiani<br />
werda: `saxarebas qarTuli sityvisTvis ufro vkiTxulob~.<br />
saintereso amonawerebi gaukeTebia `grigol xanZTelis<br />
cxovrebidan~: `dRes mTeli dRe vikiTxe grigol xanZTelis<br />
cxovreba. amoviwere:<br />
`tkbilni arian sasasa Cemsa sityvani Senni ufrois Taflisa<br />
pirsa Cemsa~;<br />
`mi-rai-vides iSxans~;<br />
`da mi-rai-iwia palatad~;<br />
`qroda xorSaki~;<br />
`uqristo~;<br />
`mkvidroba uoxWno~;<br />
`srulman siyvarulman gandevnos SiSi~;<br />
`brZnadmetyuelebai vercxli ars wminda, xolo dumili<br />
_ oqro rCeuli~;<br />
`sulelni sibrZnes metyueleben, xolo brZenT qmnes<br />
dumili~;<br />
`naklulovnebai Cemi ar mflobs dumilad~;<br />
`arasodes gasmia nacili sityvisa pirisagan Cemisa~.<br />
am amonawerSi kargad Cans poetis gansakuTrebuli<br />
daintereseba Zveli qarTuli enis surnelebiT.<br />
l. asaTians saguldagulod Cauweria leo qiaCelisagan<br />
gagonili Semdegi sityvebi: gulidan amoimxro; sibrZnis
mCxrekeli; TvalebSi frCxili amouvida; kalmis Caxmaxi, tye-<br />
Si gavardnili (asaTiani 1979: 262).<br />
am Canaweridan Cans poetis interesi xatovani sityva-<br />
Tqmebisadmi, aseve Cans, didad ainteresebda dialeqturi<br />
metyveleba. erTgan wers: `cudi sityvebia? _ minagvari, nayvareba,<br />
nadrala, naWamara da a.S.~<br />
aris aseTi Canaweric: `visramianis~ tkbilqarTulis mosmena<br />
da `qilila da damanas~ kiTxva nu momeSalos kubos karamde~<br />
(asaTiani 1979:270).<br />
aseve, `rusTavelze arafers vambob, misi leqsebi ise unda<br />
ikiTxo yovel dila-saRamos, rogorc dilisa da saRamos Jams<br />
kiTxulobdnen berebi locvas da sZlispirebiviT unda<br />
iRiRino jadosnuri striqonebi.<br />
yoveli qarTveli poeti ise unda ivsebdes pirsa da gonebas<br />
SoTas SairebiT, rogorc demosTene ivsebda pirs kenWebiT,<br />
enabrgvilobis dasaZlevad!~ (asaTiani 1979: 260-261).<br />
sainteresoa poetis dakvirveba poeturi enisa musikalobaze.<br />
erTgan dauweria:<br />
`qveynad veZebdi samoTxes, samxreTisaken edemsa,<br />
evfratis gaRma gavxede gadaxrukulsa qedebsa,~ _<br />
`es sami ga-ga-ga da eqvsi sa-sa-sa-sa-sa-sa _ rusTvelisad<br />
JRers striqonebSi: kai ostati iyo swored Cveni moxuci<br />
rafieli~ (asaTiani 1979: 290).<br />
rogorc Canawerebidan Cans, lado did mniSvnelobas ani-<br />
Webda sityvis JReradobas. `kargi sityvebia: lajanuri, labe-<br />
Wina, lexindrisTavi, leSkaSi, laRumela, lexidari, lailaSi,<br />
larCvali, lajana, lasxana, laxefa, lasuriaSi _ mTeli<br />
leCxumi.~<br />
yvela, vinc lado asaTianis Semoqmedebas icnobs, SeamCnevda,<br />
rom poetis stili sadaa. mas ar uyvars CaxlarTuli<br />
winadadebebiT azris gadmocema, fuWsityvaoba, amitom ar<br />
moswonda sxvaTa Sekowiwebuli, xelovnuri sityvaTwyoba. mis<br />
CanawerebSi amis sailustraciod motanilia erTi aseTi nimu-<br />
Si: `Cveni SesaniSnavi poetis am RirsSesaniSnavi krebulis gamocema,<br />
rogorc amas Cveni aranakleb mniSvnelovani kritika<br />
aRniSnavs, niSnavs im gansakuTrebulisa da axlis aRniSvnas<br />
Cveni mwerlobis SesaniSnav saganZurSi da, rac bunebrivad<br />
aRsaniSnavia, dakavSirebulia Cveni SesaniSnavi samSoblos<br />
umniSvnelovanes saxelTan (erTi kritikosis stili da ena)~<br />
(asaTiani 1979: 268). Tu am Canawers lado asaTiani araviTar<br />
165
komentars ar urTavs, samagierod, misi Tvalsazrisi mkafiod<br />
aris gamokveTili pirad werilSi, romelic ZmisTvis miuweria<br />
1939 wels: `Zveli qarTuli mwerloba iswavle, is sjobia<br />
yvelafers... Tu Zma xar, sityvebis korianteli, gatylarWuli<br />
stili da aTasnairi ucxouri ambebi nu gagitacebs, mag<br />
yvelaferi sisulelea; Cveulebrivi adamianuri eniT dawerili<br />
(ilia, vaJa, akaki) waikiTxe da iyavi Cveulebrivad ubralo~<br />
(asaTiani 1979: 306).<br />
aseTi iyo TviTon lado asaTiani Tavis SemoqmedebaSi _<br />
`Cveulebrivad ubralo~ da didi.<br />
axasiaTebs ra lado asaTians, mis gamorCeul xmas, sityvis<br />
flobas, Tematikas, murman lebaniZe wers: `mWvirvali da uxvad<br />
mziT gajerebuli, igi wyarosTvals gavs, fskerze rom<br />
kenWi daeTvleba, swored amitom, _ metismeti sinaTlisa da<br />
ubraloebamde misuli sisadavis gamo, vaiTu vinmes, poeziis<br />
saidumloSi Cauxedavs, lado asaTianis leqsi Cveulebrivad<br />
kargi ram egonos da ara is ganumeorebeli mSveniereba, romlis<br />
Seqmna erTeulebis xvedria da romlis tolfardi, saukunis<br />
grZel gzaze TiTebze CamosaTvleli Tua Seqmnili qar-<br />
Tul poeziaSi~ (asaTiani 1986: 6).<br />
l. asaTianis Sexedulebani qarTuli enisa da stilis sakiTxebze<br />
da misi Semoqmedeba erTi mTlianobaa _ ganuyofeli<br />
da daunawevrebeli. Tumc bedkrulma epoqam, romelSic<br />
moRvaweoba uxdeboda, zogjer aiZula xarki moexada Tavisi<br />
droisaTvis, es erTgvarad daetyo kidec am leqsebis enobriv<br />
qsovils. magram es gadaxrani misi mcire memkvidreobisTvisac<br />
ki umniSvneloa.<br />
qarTuli poeziisaTvis lado asaTiani erTia _ xmazavTiani<br />
da mRelvare. misi leqsis ritmi dinamikuria, sityva _<br />
cecxlovani, striqoni _ `saakaZis xmaliviT basri~.<br />
damowmebani:<br />
asaTiani 1986: asaTiani l. rCeuli. Tb.: 1986.<br />
asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo”, 1979.<br />
Tofuria 1956: Tofuria v. mSobliuri enis swavlebis sakiTxebi<br />
saSualo skolaSi, krb. 9, pedagogikis samecn. kvl. inst., 1956.<br />
qarTuli mwerloba 1987: qarTuli mwerloba. t.1. Tb.: 1987.<br />
WumburiZe 1962: WumburiZe z. saliteraturo ena da mwerloba. Tb.i:<br />
gamomcemloba `sabWoTa mwerali”, 1962.<br />
166
lado asaTianis erTi Targmanis Sesaxeb<br />
marika jiqia<br />
leqsikaSi sistemuri mimarTebebis gamovlena da semantikuri<br />
velebis kvleva sxvadasxva meTodiT xdeba. erT-erTia<br />
distribuciuli meTodi, rac gulisxmobs im konteqstebis<br />
gaTvaliswinebas, romelSic gvxvdeba obieqti-sityva. erTnairi<br />
distribuciis sityvebi erTiandebian erT semantikur<br />
velSi (an mikrovelSi) da sakvlevi rCeba sistemis saxiT mocemuli<br />
erTeulebis urTierTkavSiri da urTierTganpirobebuloba.<br />
substituciiTa da transformaciuli analiziT gavrcobili<br />
da Sevsebuli erT romelime semantikur velSi gaerTianebuli<br />
sityvebi, romlebic saerTo cnebis aRmniSvnelia,<br />
sinonimur rigebs qmnian. romelime sityva garkveuli<br />
niSnebiT miemarTeba msgavsi mniSvnelobis meore sityvas, xolo<br />
sxva garemocvaSi masve aqvs saerTo mniSvneloba raRac<br />
mesame sityvasTan, romelic, Tavis mxriv, parcialuri mniSvnelobiT<br />
pirvel sityvas ebmis. semantikuri mimarTebebis<br />
kvalobaze erTiandebian erTmaneTTan met-naklebad axlo<br />
mdgomi sityvebi. semantikuri sistema statikuri ar aris da<br />
icvleba: sityvebs Soris wydeba kavSiri, ikargeba saerTo<br />
mniSvneloba, zogjer ki axali saerTo mniSvnelobis bmulebi<br />
Cndeba.<br />
lado asaTianis leqsebis kiTxvisas onomatopeuri sityvebis<br />
siuxviT gamoirCa robert sauTis leqsis `lodoris<br />
CanCqeris~ Targmani. SevecdebiT, warmovaCinoT lado asaTianis<br />
didi xelovaneba sityvaTa erTi semantikuri jgufis,<br />
kerZod ki, wylis vardnasTan dakavSirebuli verbalobis aRwerisas.<br />
gasaocaria, rogor `danavardobs~ poeti CanCqeris<br />
dinamikis Sesatyvis qarTuli leqsikuri masalis farglebSi.<br />
magram jer leqsis avtorze...<br />
jorj baironis Tanamedrove ingliseli poeti robert<br />
sauTi (Robert Southey) (1774—1843 ww.) mravali poeturi krebulis<br />
avtoria. igi e.w. `tbis skolis~ (The Lake School of Poets)<br />
warmomadgeneli iyo. inglisel romantikos poetTa es dajgufeba<br />
XVIII saukunis dasasruls daarsda, XIX saukunis 20-ian<br />
wlebamde iarseba da aerTianebda s. kolrijs, u. uordsourTs<br />
da r. sauTis. maT `leikistebsac~ uwodebdnen, radgan<br />
erT xans Crdilo-dasavleT inglisSi tbebiT mdidar kamberlendis<br />
(kambriis) mxareSi cxovrobdnen, ganadidebdnen rain-<br />
167
dul Sua saukuneebs da patriarqalur yofas. robert sauTis<br />
kalams ekuTvnis poemebi, dramebi, piesebi da sxv. man ganicada<br />
erTgvari evolucia meamboxuri demokratiuli ganwyobilebidan<br />
mistikisa da religiuri morCilebisaken. robert sauTis<br />
leqsi eZRvneba lodoris CanCqers. es aris londonidan<br />
Crdilo-dasavleTiT 400 kilometriT daSorebuli 28 metris<br />
simaRlis wyalvardnili.<br />
`romeli poetis leqsic ar unda aiRo, yvela erTnairi<br />
rodia. magram is, rac bevrs dauweria, SeuTxzavs da mas axali<br />
sityva hgonia, manamde ukve vinmes uTqvams. aseTi Tu ara, amis<br />
msgavsi mainc. am SemTxvevaSi didi da patara niWi erTia. roca<br />
CemTvis ucnobi poetis wigns gadavSli, veZeb raime axals,<br />
jer arTqmuls, magram aqamdis ver vipove iseTi ram, rac<br />
sxvasTan ase Tu ise ar wamikiTxavs. ai, es ki aucileblad minda<br />
iyos qarTulad. arcerT Cemgan wakiTxul leqss ara<br />
hgavs...~<br />
ase elaparakeboda lado asaTiani alioSa sajaias `Cveni<br />
Taobis” redaqciaSi da gadaeSala Jurnali `Звезда~ (da ara<br />
`Интернациональная литература~, rogorc es memuarists aqvs mi-<br />
TiTebuli), sadac zemoT naxsenebi leqsi dabeWdili iyo rubrikiT:<br />
axali Targmanebi.<br />
aseTi ram ratom ar unda gvqondeso qarTulad, _ ubrZanebia<br />
lados.<br />
alioSam waikiTsa leqsi da uTxra:<br />
_ marTlac kargia da originalurad aris dawerili. radgan<br />
ase mogwons, TviTonve Targmne, ai, am rusuli teqstidan.<br />
mere Jurnalidan is furceli amoxia, mokeca da fanqriT<br />
waawera:<br />
modi, aba, Targmne, lado,<br />
viT erTvian wylebi ladors,<br />
Tu ginda rom saxinkleSi<br />
has-qababi giwiladon!<br />
Zneli misaxvedri ar unda iyos, rom es vrceli amonaridi<br />
aris nika agiaSvilis qrestomaTiad qceuli wignidan `Wabukebi<br />
darCnen marad~ (agiaSvili 1964: 160).<br />
lados mowonebuli a. Smulianis rusuli Targmani r. sau-<br />
Tis leqsis (lamis baladis) didad Semoklebuli variantia.<br />
dedniseulia, Tumca isic mciredad Sesabamisi, onomatopeuri<br />
nawili.<br />
168
Роберт Сауты<br />
ЛОДОРСКИЙ ВОДОПАД<br />
Шипя,<br />
Журча,<br />
Ворча,<br />
Струясь,<br />
Крутясь,<br />
Вздымаясь,<br />
Вздуваясь,<br />
Мелькая, шурша,<br />
Резвясь и спеша<br />
Скользя, обнимаясь,<br />
Делясь и встречаясь,<br />
Ласкаясь, бунтуя, летя,<br />
Играя, дробясь, шелестя,<br />
Блистая, взлетая, шатаясь,<br />
Сплетаясь, звеня, клокоча,<br />
Взвиваясь, вертясь, грохоча,<br />
Морщинясь, волнуясь, катаясь,<br />
Бросаясь, меняясь, воркуя, шумя,<br />
Взметаясь и пенясь, ликуя, гремя,<br />
Дрожа, разливаясь, смеясь и болтая,<br />
Катясь, извиваясь, стремясь, вырастая,<br />
Вперед и вперед убегая в свободолюбивом задоре,–<br />
Так падают бурные воды в сверкающем, быстром Лодоре!<br />
( Шмульян 1940: 138)<br />
am leqss lado didxans awvalebda da TviTonac wuxda:<br />
veraferi movuxerxe, Sesatyvisebis Zebnam gamiWirva saqme, amdeni<br />
`mquxare~ da `Cxriali~ sad gamovnaxoo (agiaSvili 1964:<br />
161).<br />
`didi jaxiris Semdeg~ r. sauTis leqsis rusuli variantis<br />
qarTulma Targmanma aseTi saxe miiRo:<br />
lodoris CanCqeri<br />
viT erTvian wylebi lodors?<br />
CxrialiT,<br />
grialiT,<br />
mCqefared,<br />
mRelvared,<br />
guguniT,<br />
169
170<br />
RuRuniT,<br />
quxiliT,<br />
duRiliT,<br />
TqrialiT,<br />
trialiT,<br />
CqafaniT,<br />
dgafaniT,<br />
cqvitad, RrialiT,<br />
ficxlad, rialiT,<br />
rixiT da mquxared,<br />
xmauriT, mWeqared,<br />
RmuiliT, qafqafiT, ruxruxiT,<br />
xtunviT da kuntruSiT, buxbuxiT,<br />
brdRvinva da qoTqoTiT, qaqaniT,<br />
alersiT, rixiT da graganiT,<br />
drtvinviT da kiskisiT, duduniT,<br />
butbutiT, kamkamiT, buzRuniT,<br />
mkvircxlad da cqrialiT, xtoma da CqerebiT,<br />
ferTacvliT, qrolebiT, Smagad da ZgerebiT,<br />
tortmaniT, gruxuniT, zaTqiT da dgandgariT,<br />
CuxCuxiT, TamaSiT, msxvreviT da TqarTqariT,<br />
fofiniT, xuiliT, kaSkaSiT, JRaruniT,<br />
qSeniT da SrialiT, lawaniT, wkaruniT,<br />
qrialiT, wrialiT, livliviT, SrialiT,<br />
SextomiT, SefreniT, urCad da xrialiT,<br />
SfoTiT da gniasiT, klakniT da gorebiT,<br />
JrJoliT da kankaliT, rukrukiT, qrolebiT,<br />
sul winsrboliT da swraflmdinarebiT<br />
miqris giJmaJi, laRad mogoravs.<br />
ase erTvian mCqefare wylebi<br />
pirmokamkame fexmard lodoras!<br />
1941 w.<br />
(asaTiani 1979: 252-253)<br />
`_rusul TargmanSi ocdasami striqonia, Sen ocdaCvidmeti<br />
gamogsvlia. ToTxmeti zedmeti striqonia, sad gamonaxeo,<br />
_ xumrobiT uTxra alioSam, roca es Targmani waikiTxa.<br />
_ droze Sevikave Tavi, Torem barem 40-amde aviyvandio,<br />
_ siciliT eubneboda lado. _ sadaa, arc ki vici. mgoni,<br />
iseTi patara mdinare iyos, amdeni vai-uSvelebeli arc ki<br />
Caetios Sig. magram leqsi Zalian kargia, namdvili simfoniaa.<br />
aseTi leqsis avtors grigol abaSiZesaviT SeuZlia Tqvas:<br />
`ise vmaRldebi yovel striqonSi, rogorc kaxuri mraval-<br />
Jamier~... (agiaSvili 1964: 164).
Targmnisas lado asaTiani wylis vardnis xmianobis aRsawerad<br />
iyenebs moqmedebis saxelTa erTgvarovan rigs. sawyis-<br />
Ta da mimReobaTa monacvleoba wylis moZraobis niuansebis<br />
dazustebis saSualebas iZleva: ZiriTadi moZraoba ivseba da<br />
teqstis aRqma advildeba imitomac, rom leqsi bevrad ufro<br />
uxvad, vidre proza uSvebs erTgvari wevrebis CamoTvlas.<br />
leqsSi gamoyenebulia oTxi sazomi (rva-, cxra-, aT- da<br />
Tormetmarcvledi).<br />
strofikis TvalsazrisiT igi hetero- da izosilaburia:<br />
I strofi heterosilaburia. pirveli striqoni rvamarcvliania<br />
(4/4), momdevno sami _ Tormetmarcvliani (3/3/3/3),<br />
mexuTe _ aTi (2/3/23) da meeqvse _ Tormetmarcvliani<br />
(3/3/3/3).<br />
II strofi izosilaburia: masSi eqvsi cxramarcvliani<br />
striqonia (3/3/3).<br />
III strofi izosilaburia, aTi Tormetmarcvliani striqoniT<br />
_ (3/3/3/3).<br />
IV strofi izosilaburia _ igi oTx aTmarcvlian striqons<br />
moicavs (5/5).<br />
pirvel strofad moazrebul segmentSi rvamarcvledis<br />
Semdeg 12 striqoni TiTo sityviTaa manifestirebuli, rasac<br />
mosdevs dawyvilebuli maxasiaTeblebis Semcveli oTxi<br />
striqoni; Semdegi strofi sam-sami sityviani eqvsi striqonia,<br />
rasac mosdevs aTstriqoniani oTxkomponentiani pwkarebi.<br />
dabolos, leqss amTavrebs katreni. gariTmvis sami sistemaa,<br />
strofi ki oTxi saxeobisaa. lados, rogorc siRrmiseulad<br />
gajerebuli qarTveli poetis, Targmanis metruli<br />
monacemebi jdeba qarTuli poeziis sazomTa repertuarSi<br />
(xinTibiZe 2009: 111-129).<br />
Tu gaviTvaliswinebT lado asaTianis damokidebulebas<br />
vaJa-fSavelas Semoqmedebisadmi, unda vivaraudoT, rom Targmanad<br />
kvalificirebuli leqsis masala ucilod exmianeba<br />
vaJas Semdeg striqonebs:<br />
jagar-aSlili mogrgvinavs,<br />
mTa da bars aqcevs qoTiTa;<br />
kldes aRar ealerseba,<br />
karze miuxta SfoTiTa,<br />
utevs, aRadris gul-mkerdsa,<br />
viT vefxi Tvis msxverpls totiTa.<br />
kldeze talRebi tylaSunobs,<br />
TiTqosa scemdnen SoltiTa!<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
171
172<br />
kldisa moisma qviTini,<br />
medgrad gaisma jaxani,<br />
wyalma meore mxaresa<br />
kldisa gaiRo Cqafani,<br />
da gaiWima xevzeda<br />
rogorc guTanSi Wapani, qedsa aswia amayad,<br />
SeaTamaSa fafari.<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . .<br />
angrevs, rac uSlis mgzavrobas,<br />
dalewa yvela safari...<br />
(`klde da mdinare~)<br />
(vaJa-fSavela 1992: 258-259)<br />
ra lamazia, wyeulo,<br />
SenT zvirTTa laRni Cqerani,<br />
gaafTrebulsa talRasa<br />
kldes ro wauvlen Tqerani.<br />
(`aragvs~)<br />
(vaJa-fSavela 1992: 24)<br />
ras SemomRmui, mdinarev,<br />
ra gzas mibneleb, Rameo?...<br />
(`ras SemomRmui, mdinarev!~)<br />
(vaJa-fSavela 1992: 126)<br />
guCa kvaracxelia werilSi `vaJas `xmauriani samyaro~<br />
poets axasiaTebs bunebaSi Sobili xmebis ubadlo warmoCenad<br />
da wers: `gansakuTrebiT gamoirCeva wylis xmaurTan dakavSirebuli<br />
leqsika:<br />
wvima wkrialebs, wanwkarebs, Srialebs, Sxeps, ismis wvimis<br />
tylaSni, tlaSatluSi, Sxapuni, Sxuili, Sriali... wyaro, nakaduli,<br />
ru mowanwkarebs, Cxrialebs, CuxCuxebs, liklikebs;<br />
mdinare dudunebs, moCqefs, mohquxs, Rrialebs, Cxrialebs,<br />
yefs, xivis, gaaqvs CqafaCqufi, Cxriali, Sxuili, Cqafani, Cqefa,<br />
Cqriali, xvivil-griali, hgodebs, mogrgvinavs... `mobubune<br />
Tergi~, `mtkvari zanzara xmiani~ (`qarTli~), Rvarebi<br />
xvivian, Sxivian, ismis maTi Cxerani, `Tan moarRveven mTa-barsa,<br />
idga dgandgari, Rriali (`gvelis mWameli~)... (kvaracxelia<br />
2009: 76-77).<br />
davubrundeT lados Targmans.<br />
leqsSi gamoyenebuli leqsikuri erTeulebi wylis vardnis<br />
procesSi gamowveuli SegrZnebebis amsaxvelia. dedanSi<br />
da rusul TargmanSi es verbaloba gadmoicema gerundivebiT<br />
(absolutivebiT), inglisurSi -ing da rusulSi -ая, -я, -а, -уя,
-ясь formebiT. qarTul TargmanSi mdinarebis xazgasasmelad<br />
moxmobilia 80 (!) sawyisi (moqmedebiT brunvaSi) da mimReoba<br />
(viTarebiT brunvaSi). upiro zmnaTa aseTi raodenobis fonze<br />
mTel leqsSi oTxad oTxi piriani zmnuri formaa gamoyenebuli.<br />
amis miuxedavad saocari dinamika, faqtobrivad, gnusxavs<br />
da gimorCilebs.<br />
wylis vardnis xmovanebis gadmosacemad daunjebul saxelzmnebs<br />
oTx semantikur jgufSi vaerTianebT. esaa smeniT<br />
da mxedvelobiT SegrZnebebTan dakavSirebuli leqsemebi,<br />
moZraobis saxeobisa da/Tu traeqtoriis damazustebeli<br />
leqsikuri erTeulebi da adamianis Tvisebebis analogiiT<br />
moqmedebaTa niuansirebis gamomxatveli sityvaformebi.<br />
CxrialiT, grialiT, guguniT, RuRuniT, duRiliT,<br />
TqrialiT, quxiliT, duRiliT, CqafaniT, dgafaniT, RrialiT,<br />
mquxared, xmauriT, mWeqared, RmuiliT, ruxruxiT, buxbuxiT,<br />
brdRvinva, graganiT, gruxuniT, zaTqiT, dgandgariT,<br />
TqarTqariT, xuiliT, JRaruniT, wkaruniT, qSeniT, SrialiT,<br />
lawaniT, zrialiT, gniasiT, rukrukiT, duduniT, CuxCuxiT,<br />
xrialiT... _ smeniT SegrZnebebs iwvevs.<br />
mCqefared, qafqafiT, kamkamiT, cqerebiT, ferTacvliT,<br />
kaSkaSiT, livliviT, klakvniT, swraflmdinarebiT, pirmokamkame...<br />
_ mxedvelobiT SegrZnebebTan aris kavSirSi.<br />
moZraobis Sesaxeb damatebiTi informaciis Semcvelia<br />
Semdegi sityvebi: riali, qriali, goreba, Sextoma, Sefrena,<br />
xtoma, kuntruSi, xtoma, msxvreva, qroleba, triali...<br />
adamianis Tvisebebis miweriT wylis Wavli sxvadasxva rakursSi<br />
ase warmoCndeba: mRelvared, cqvitad, ficxlad, rixiT,<br />
alersiT, qoTqoTiT, buzRuniT, butbutiT, mkvircxlad,<br />
cqrialiT, Smagad, ZgerebiT, tortmaniT, TamaSiT, fofiniT,<br />
wrialiT, SfoTiT, JrJoliT, kankaliT, drtvinviT, kiskisiT,<br />
laRad, fexmardad, urCad...<br />
`lodoris CanCqeris~ ladoseuli gadmoqarTuleba nika<br />
agiaSvilisaTvis imdenad RirsSesaniSnavi aRmoCnda, rom am<br />
faqts mweralma Tavis wignSi erTi Tavi miuZRvna, romlis<br />
saTaurad grigol abaSiZis leqsis epigrafis _<br />
_ meore striqoni SearCia.<br />
da vmaRldebodiT yovel striqonSi,<br />
rogorc kaxuri mravalJamier!<br />
(`anderZnamagi~)<br />
(abaSiZe 1940: 50)<br />
173
erTi leqsis sivrceSi retrospeqtulad aRmoCndnen:<br />
robert sauTi, andrei Smuliani, lado asaTiani, aleqsandre<br />
sajaia, grigol abaSiZe da nika agiaSvili.<br />
wignis _`Wabukebi darCnen marad~ _ bolo Tavi ase<br />
sruldeba:<br />
`ra kargi iyo axalgazrdoba! kargebi iyvnen isinic: im<br />
lodoris wyalvardniliviT giJmaJni da mCqefareni, marTlac<br />
kaxuri mravalJamieriviT sul aRmamsvlelni da winmsrbolni,<br />
axalgazrdulad moxeTqili da afeTqebuli temperamentiT,<br />
gulSi CanCqerebad mozRvavebul simRerebiTa da<br />
leqsmravlobiT~ (agiaSvili 1964: 290).<br />
verafers ver vumatebT!<br />
damowmebani:<br />
abaSiZe 1940: abaSiZe gr. asfurcela. Tb.: saxelgami, 1934 - 1940.<br />
agiaSvili 1964: agiaSvili n. Wabukebi darCnen marad. Tb.:<br />
gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1944.<br />
asaTiani 1979: asaTiani l. erTtomeuli. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa<br />
saqarTvelo~, 1979.<br />
vaJa-fSavela 1992: vaJa-fSavela. Txzulebani 5 tomad. t. I. Tb.:<br />
gamomcemloba `saqarTvelo~, 1922.<br />
kvaracxelia 2009: kvaracxelia g. werilebi, leqsebi, dialogebi. Tb.:<br />
2009.<br />
Smuliani 1940: Шмульян А. Новые переводы. Из английских поэтов. Роберт<br />
Сауты (1774-1843). Звезда, №1. Л-д: Гослитиздат, 1940.<br />
xinTibiZe 2009: xinTibiZe ak. qarTuli leqsis istoria da Teoria. Tb.:<br />
Tbilisis universitetis gamomcemloba, 2009.<br />
174
leqsmcodneobis sesia akaki xinTibiZis gareSe<br />
2009 wlis 27 maiss SoTa rusTavelis qarTuli literaturis<br />
institutSi lado asaTianisadmi miZRvnili leqsmcodneobis<br />
mesame samecniero sesia gaimarTa.<br />
leqsmcodneTa wlevandeli Sekreba gamorCeuli iyo, radgan<br />
mis muSaobaSi ar monawileobda profesori akaki xinTibiZe,<br />
mecnieri, romlis saxelsac ukavSirdeba leqsis kvlevis<br />
calke mimarTulebad gamoyofa da literaturis institutSi<br />
leqsmcodneobis seqtoris Camoyalibeba. mis saxelTanaa dakavSirebuli<br />
Tbilisis saxelmwifo universitetis qarTuli<br />
filologiis fakultetze leqsmcodneobis kursis SemoRebac.<br />
akaki xinTibiZis ormocdaaTwliani samecniero moRvaweoba<br />
srulad iyo dakavSirebuli qarTuli literaturis institutTan.<br />
gardacvalebis win man sakuTari mdidari samecniero<br />
biblioTeka Tavis sayvarel instituts uanderZa.<br />
leqsmcodneTa wlevandeli sesia institutSi akaki xinTibi-<br />
Zis kabinetis gaxsniT daiwyo, sadac ganTavsda mecnieris<br />
biblioTekis mdidari wignadi fondi, moxda misi katalogizacia<br />
da amieridan nebismier mkvlevars SeuZlia, isargeblos<br />
am biblioTekiT. momavalSi, saTanado damuSavebis Semdeg,<br />
aqve iqneba daculi gardacvlili mecnieris arqivic, romlsac<br />
akaki xinTibiZis mowafe, filologiis mecnierebaTa<br />
doqtori Tamar barbaqaZe amuSavebs.<br />
biblioTeka sazeimod gaxsna institutis direqtorma,<br />
profesorma irma ratianma. gaxsnas eswrebodnen gardacvlili<br />
mecnieris ojaxis wevrebi: da-Zma _ profesori elguja<br />
xinTibiZe da medea xinTibiZe da sxvebi. dilis sxdomaze<br />
Tamar barbaqaZem waikiTxa moxseneba _ `akaki xinTibiZe _<br />
lado asaTianis leqsis mkvlevari~, romelic eyrdnoboda<br />
mecnieris vrcel monografiasa _ `qarTuli leqsis istoria<br />
da Teoria~. megobrebma da moswavleebma _ Teimuraz doiaSvilma,<br />
amiran gomarTelma, givi lomiZem, giorgi maxaraZem,<br />
Tengiz svaniZem da sxvebma moigones akaki xinTibiZe. aRniSnes,<br />
rom Tuki arsebobs qarTuli leqsis silaburobis Teoria<br />
(sxva saqmea, ramdenad eTanxmebian an uaryofen mas), Tamamad<br />
SeiZleba iTqvas, rom es Teoria ganaviTara orma pirovnebam<br />
_ giorgi wereTelma da akaki xinTibiZem. wignis kaci iyo,<br />
wigni uyvarda da memkvidreobadac sakuTari Semoqmedeba da<br />
mdidari biblioTeka darCa.<br />
sesiis msvlelobisas, akaki xinTibiZis kidev erTma yofilma<br />
studentma, profesorma marika jiqiam gardacvlili<br />
175
mecnieris axaldastambuli monografia _ `qarTuli leqsis<br />
istoria da Teoria~ Semoitana~. rodesac es wignebi gamoCnda<br />
darbazSi, TiTqos Tavad batonma akakim Semoabija, radgan es<br />
misi cxovrebis mTavari wigni iyoo, _ gamoexmaura am faqts<br />
gamomsvleli Teimuraz doiaSvili. odnav mogvianebiT marika<br />
jiqiam monografiis gamocemis procesze isaubra da mis avtorTan<br />
sakuTari urTierTobac gaixsena. amiran gomarTeli<br />
akaki xinTibiZis xsovnisadmi miZRvnili leqsmcodneobis<br />
samecniero krebulis gamocemis iniciativiT gamovida, rogorc<br />
gamomcemelma, sastambo xarjebi iTava da krebulis<br />
momzadebaSi daxmareba universitetSi baton elguja xinTibiZes,<br />
literaturis institutSi ki galaktionologiis kvleviTi<br />
centris mTavar mecnier TanamSromels levan bregaZes<br />
sTxova. rogorc aRniSna, amiran gomarTels am krebulis<br />
gamocema 1990-iani wlebis dasawyisSi Tavad akaki xinTibiZis<br />
mier momzadebulma aseTive xasiaTi samecniero krebulma<br />
STaagona, saxelwodebiT _`leqsi, mxolod erTi leqsi~.<br />
akaki xinTibiZis Tanaklaselma da bavSvobis megobarma<br />
giorgi maxaraZem skolis wlebi moigona da Tqva, akaki im<br />
mcirericxovanTagani iyo, vinc skolaSive airCia momavali<br />
profesia, Tavidanve gansakuTrebuli siyvaruli hqonda qar-<br />
Tuli literaturis, poeziis, mis mier momzadebul kedlis<br />
gazeTebs sulmouTqmelad velodiT da didi interesiT<br />
vkiTxulobdiTo. sesiis pirveli nawili msaxiobma eldino<br />
saRaraZem daasrula, romelmac aRniSna, rom Zalian eamayeba<br />
akaki xinTibiZis megobrebs Soris moxsenieba da atmosferos<br />
Sesaferad, lado asaTianis `salaRobo~ da batoni akakis<br />
gansakuTrebuli siyvarulis sagani, galaktionis ramdenime<br />
leqsi waikiTxa.<br />
Sesvenebis Semdeg gamarTuli sxdomebi lado asaTians<br />
mieZRvna da mas poetis qaliSvili manana asaTiani eswreboda.<br />
sesiaze damswreebma aTze meti moxseneba moismines poetis<br />
Semoqmedebis Sesaxeb. maT Soris: `lado asaTianis literaturuli<br />
portreti~, `lado asaTianis ena da stili~, `lado<br />
asaTianis strofika~, `lado asaTianis leqsika~, `lado asa-<br />
Tianis riTmis evfonia~, `lado asaTianis galeqsili epistoleebi~,<br />
`lado asaTianis erTi Targmanis Sesaxeb~, `lado<br />
asaTianis Sexeduleba enisa da stilis sakiTxebze~ da sxva.<br />
176<br />
Jurn. `Cveni mwerloba~,<br />
№16(94), 2009 weli, 7 agvisto
sarCevi<br />
ana kalandaZe<br />
sasaflaos gazafxuli....................................................................3<br />
* * *........................................................................................................4<br />
marto Cems irgvliv idga naTeli... .............................................4<br />
akaki xinTibiZe<br />
lado asaTianis saleqso formebi................................................6<br />
akaki xinTibiZe<br />
lado asaTianis riTma....................................................................25<br />
Tamar barbaqaZe<br />
akaki xinTibiZe _ lado asaTianis leqsis mkvlevari...........38<br />
zaza abzianiZe<br />
lado asaTiani (literaturuli portreti) ........................42<br />
Tamar barbaqaZe<br />
lado asaTianis soneti da trioleti.......................................51<br />
levan bregaZe<br />
lado asaTianis galeqsili epistoleebi.................................56<br />
indira gadilia<br />
lado asaTianis yayaCo...................................................................64<br />
manana gelaSvili<br />
`samyaro qviSis marcvalSi~ _ lado asaTianis poeziis<br />
erTi Taviseburebis Sesaxeb.........................................................68<br />
qeTevan enuqiZe<br />
lado asaTianis leqsis bunebisaTvis<br />
(`leqsi axleburi~)..........................................................................74<br />
manana kakabaZe<br />
`Tavganwiruli mxedaris~ tipologiuri aspeqti<br />
lado asaTianis poeziaSi..............................................................86<br />
Tamar lomiZe<br />
aliteracia da paronimiuli atraqcia...................................102<br />
177
irine meliqiSvili<br />
palindromi galaktionTan........................................................106<br />
sofio mujiri<br />
bibliis recefcia qristine lavantis poeziaSi..................114<br />
Tamar paiWaZe<br />
lado asaTianis bediswera: poeturi da pirovnuli...........122<br />
apolon silagaZe<br />
ioane-zosimes akrostiqis versifikaciuli<br />
struqtura.........................................................................................139<br />
nino sozaSvili<br />
lado asaTianis ramdenime leqsis folkloruli<br />
aspeqtebi.........................................................................................144<br />
eduard ugulava<br />
firosmani lado asaTianis poeziaSi.......................................148<br />
Tamila woworia<br />
lado asaTianis riTmis evfonia...............................................154<br />
naira cxvediani<br />
lado asaTianis Sexeduleba enisa da stilis<br />
sakiTxebze.......................................................................................159<br />
marika jiqia<br />
lado asaTianis erTi Targmanis Sesaxeb................................167<br />
leqsmcodneobis sesia akaki xinTibiZis gareSe....................175<br />
178