05.07.2013 Views

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

versione pdf - Sardegna DigitalLibrary

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SALVATORE COLOMO<br />

dal 1700 al 1900<br />

Marghine e Planargia<br />

VOLUME 9


Poesie in limba – Marghine e Planargia dal 1700 al 1900<br />

Collana «Sardigna in limba»<br />

Progetto editoriale e testi: Salvatore Colomo<br />

Progetto grafi co e impaginazione: Gabriella Tornatore, Essegierre Srl<br />

Ricerca e editing: Roberta Girola, Essegierre Srl<br />

© Copyright 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s.<br />

di S. Colomo, per la Collana «Sardigna in limba»<br />

© 2008 by Editrice Archivio Fotografi co Sardo s.a.s - Nuoro,<br />

via Foscolo 45, per «Poesie in limba – Marghine e Planargia dal 1700<br />

al 1900», Volume 9 della Collana «Sardigna in limba»<br />

Tutti i diritti sono riservati. Nessuna parte di questo volume può essere riprodotta,<br />

memorizzata o trasmessa in alcuna forma e con alcun mezzo, elettronico,<br />

meccanico, in fotocopia, in disco o in altro modo, compresi cinema, radio,<br />

televisione, internet, compact disk, senza autorizzazione scritta dell’editore.<br />

L’editore si scusa per un eventuale involontario utilizzo di materiali coperti da copyright<br />

ed è a disposizione degli eventuali aventi diritto che non è stato possibile contattare.<br />

1° edizione - 2008<br />

EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />

s.a.s. di S. Colomo, via Foscolo 45, 08100 Nuoro<br />

tel. e fax 0784/257121<br />

www.sardegnaweb.it - info@sardegnaweb.it


La collana «Sardigna in limba» nasce dal desiderio di<br />

leggere la vera cultura e la storia delle genti di <strong>Sardegna</strong><br />

attraverso il suono ritmato delle loro poesie. Perché i poeti<br />

sardi non sono quasi mai dei veri letterati, ma semplici<br />

cultori della lingua e delle tradizioni locali, provenienti<br />

dal popolo, di cui sono la voce più autentica.<br />

Ascoltare versi che parlano di vita, d’amore, di leggende,<br />

nel dialetto locale in cui sono stati scritti, ci collega istantaneamente<br />

all’essenza stessa dei luoghi e dei tempi in cui<br />

sono stati concepiti.<br />

È la forza della limba, legata alle tradizioni e al sapere più<br />

antico, che ci aiuta a rivivere i fatti e gli argomenti narrati<br />

con autenticità e a non dimenticare la potenza culturale<br />

della letteratura poetica, la più tradizionale dell’isola.<br />

Sottili o ironici, beffardi o delicati, i versi qui raccolti nascono<br />

dall’animo di poeti sardi che, dal Quattrocento a oggi,<br />

non hanno mai smesso di cantare la vita e i suoi eventi con<br />

naturalezza e spontaneità, ma anche con grande maestria<br />

e raffi natezza.<br />

L’opera è articolata in venti volumi: i primi quindici raccolgono<br />

poesie vere e proprie, gli ultimi cinque sono invece<br />

dedicati alle gare poetiche, di cui la <strong>Sardegna</strong> vanta una<br />

ricca e fantasiosa tradizione, purtroppo a forte rischio di<br />

scomparsa: i poeti improvvisatori ancora in attività risultano<br />

infatti ormai pochissimi.<br />

Gli agili libretti sono classifi cati per gruppi di subregioni<br />

e per periodo storico; all’interno gli autori sono elencati in<br />

ordine cronologico, in base alla loro data di nascita,<br />

e sono corredati da una breve nota biografi ca. Per le poesie,<br />

la subregione è relativa al luogo di nascita dell’autore, men-


tre per le gare poetiche al paese in cui sono state disputate.<br />

L’impostazione in base alle antiche subregioni della<br />

<strong>Sardegna</strong> (piuttosto che alle nuove province, per esempio)<br />

nasce dal pensiero che la poesia dialettale – per quanto<br />

sicuramente ritenuta importante e interessante da una vasta<br />

schiera di ammiratori “contemporanei” – sappia più di antico<br />

che di moderno. È dunque parso naturale collocarla in quelle<br />

che ancora oggi vengono considerate le regioni storiche<br />

per eccellenza, i veri “territori” della <strong>Sardegna</strong>, tuttora così<br />

identifi cati da pastori, contadini, gente comune, cioè da quel<br />

popolo sardo che ha costruito nei secoli e che ora custodisce<br />

le tradizioni e i costumi della nostra isola.<br />

La poesia sarda è una sorta di plurisecolare epopea di<br />

dimensioni sterminate, per cui la presente opera non ha<br />

presunzione di completezza, anche se la ricerca è stata<br />

impegnativa e ha consentito di accedere a criteri di scelta<br />

validi sotto tutti i punti di vista: letterario, cronologico,<br />

territoriale.<br />

Per ora vuole essere quasi un assaggio generale, sia pure<br />

piuttosto ampio e omogeneamente riferito ai diversi territori,<br />

destinato a tutti, estimatori, conoscitori, ma anche comunissimi<br />

lettori che per la prima volta si avvicinano alla poesia<br />

dialettale. Per ogni autore sono state scelte alcune poesie,<br />

ma l’ambizione è quella di continuare a cercare e raccogliere<br />

materiale con cui proseguire, in altre collane simili, l’arduo<br />

compito di valorizzazione della nostra poesia, uno degli<br />

elementi più rappresentativi, e contemporaneamente poco<br />

conosciuti, della cultura del nostro popolo.<br />

Salvatore Colomo


Gavino Passino<br />

(XVIII secolo-1804)<br />

Originario di Bosa, di nobili natali, visse nel 1700<br />

e morì nel 1804. Si distinse per il suo poetare<br />

molto naturale e istintivo.<br />

Cuccu perfettu in cantare<br />

Cuccu perfettu in cantare<br />

de males mios t’abbiza.<br />

Cuccu bellu profetiza:<br />

cun chie m’hap’a cojuare?<br />

Già ch’hat tanta abilidade<br />

sa naturalesa tua,<br />

cuccu bellu, individua<br />

cun zertesa et veridade<br />

chie det esser et cale,<br />

non milu cherzas negare.<br />

Cuccu canta allegramente,<br />

dami algunu signifi cu,<br />

s’est miserabile o riccu,<br />

s’est discrecu o imprudente,<br />

si mi trattet malamente<br />

5 d<br />

d


o mi dat malu passare.<br />

Cuccu prognosticu meu,<br />

custu fi ne m’assegura<br />

avvisendemi in fi gura<br />

de su suggettu et impreu,<br />

si det esser bellu o feu,<br />

su chi mi det accansare.<br />

Musica de su eranu,<br />

dami vera relassione<br />

s’est de bona condissione,<br />

si est battiu o bajanu,<br />

si det esser literadu<br />

ch’iscat causas portare.<br />

Cuccu perfettu in cantare.<br />

6 d<br />

d


Pietro Serra<br />

(XVIII-ca. 1822)<br />

Poeta povero e analfabeta, nacque a Sagama e<br />

visse tra il 1700 e il 1800. Divenne un rinomato<br />

improvvisatore, fu sagrestano e sapeva cantare e<br />

suonare l’organo.<br />

Lasciò il suo paese per andare a lavorare a Sindia.<br />

Morì intorno al 1822, ormai anziano.<br />

Istade vigilantes et attentos<br />

Istade vigilantes et attentos,<br />

sos chi cherent sos dolos iscultare<br />

de s’annu intradu milli ottighentos,<br />

sos ch’hant a viver si nd’hant ammentare<br />

ca semus privos de sos alimentos<br />

et no ischimus comente campare;<br />

chie hat a iscultare, cuidadu,<br />

ca semus pianghinde su peccadu!<br />

Ca su peccadu semus pianghinde<br />

su fogu nos est bennidu fi n’a pes,<br />

Deus est sos rigores iscudinde<br />

et tue, peccadore, non bi crês?<br />

Faghinde male cantu ses vivinde<br />

7 d<br />

d


et peus de innantis ancora ses.<br />

Bides et non bi crês in su rigore,<br />

su chi est cumandende su Segnore.<br />

Su Segnore comente et giustissieri<br />

nos istat succuttende su prozzessu;<br />

giompid’hat su disizu s’usureri,<br />

occannu jà lu creschet s’interessu:<br />

camasinu in s’ierru non nd’abberit<br />

ca bi hat fattu friscios a traessu,<br />

occannu s’interessu est de sos mannos<br />

chi s’aumentant dai sos ingannos.<br />

Dai sos ingannos s’hant aumentare<br />

cuddos chi sunt iscrittos in sa taula;<br />

andat su pover’a nde lis chircare<br />

et lu dispacciant cun malas paraulas:<br />

«It’a barattu cherent comporare!<br />

Hoe non che nde leas, cuss’est faula.<br />

Si cheres trigu meu pro accasu<br />

lu pagas a tres liras, et a rasu».<br />

A s’intender su pressiu alziadu<br />

su poveru si nd’andat cun fastizos<br />

et si che torrat che disisperadu<br />

pianghinde mirandesi sos fi zos:<br />

unu nd’agatat in terra corcadu,<br />

s’ateru senza tenner assimizos.<br />

Tando li bessit su fi zu affl iggidu:<br />

«Proite, babbu, non nd’hazis battidu?».<br />

8 d<br />

d


Li rispondet su babbu che anzianu,<br />

nende chi l’est servidu de assaltu:<br />

«Andadu so a domo ’e don Fulanu<br />

et nde cheret tres liras ogni caltu,<br />

furiosu m’afferrat a sa manu<br />

nende chi no l’haere faeddadu in altu;<br />

tres liras ogni caltu nd’hat pretesu,<br />

timidu l’hapo cando l’hap’intesu».<br />

«Ello pro cussu atturdidu ti sese?»<br />

narat su riccu cun totu sas iras.<br />

«Lealu como chi lu dant a trese,<br />

mira chi calchi die lu suspiras:<br />

pone chi non che passat custu mese<br />

chi non bides su trigu a battor liras?».<br />

A battor liras si l’hant alziare,<br />

basta’ ch’in cue lu lessant parare.<br />

Su poveru ch’intendet su faeddu<br />

istentat unu pagu repitinde:<br />

«Diatminde a su nessi un’istareddu<br />

ca tenzo a fi zos mios pianghinde,<br />

massim’unu chi nd’hapo minoreddu:<br />

non tenet latte, ch’ancora est suinde;<br />

et pianghinde tenzo a fi zos mios,<br />

et eo cun sas lagrimas a rios!».<br />

Tando bessit su riccu interessadu<br />

torrendemi sas penas avvivare:<br />

«Si su inari has battidu contadu<br />

9 d<br />

d


nessi unu caltu che nd’has a leare,<br />

et si non baedinde cun cuidadu<br />

et no istes pius a infadare,<br />

no istes tota die replichende.<br />

Tenzo presse, bae, hap’it’attende’».<br />

Tando bessit su pover’affl iggidu,<br />

birgonzosu et non podet isplicare:<br />

«Su mes’e su dinari l’hap’attidu,<br />

s’ateru restu m’hat a ispettare;<br />

ad algunas zoronadas so essidu,<br />

ispettet si mi las podent pagare,<br />

cunforme mi las pagant bilu atto,<br />

non penset chi siat imbrogliu chi li fatto».<br />

«Mira chi de favore ti dimando:<br />

no istes pius inogh’a m’istraccare;<br />

como jà m’has pagadu su de tando,<br />

ch’ateru tinde cheres garrigare?<br />

Bae chi fattu tou non bi ando,<br />

nen mi torras pius a ingabbare,<br />

et si non minde attis cuddu restu<br />

des esser esecutadu su pius prestu».<br />

«Como non balet pius chi mi mattane,<br />

eo jà so naschidu cun traschia,<br />

totu cun fi zos et muzere mia<br />

semus tres meses senza ider pane;<br />

su pius prestu morrer peri sa via<br />

nos dent bider coment’e i su cane:<br />

10 d<br />

d


appittu de ervas totu su eranu<br />

non giughimus fi gura de cristianu».<br />

«Mancari mi faeddes gasi siccu<br />

hoe non m’agatas amorosu:<br />

tenes muzere de pagu istrobbicu<br />

o tue deves esser preittiosu;<br />

cando mandigas, mandigas che riccu<br />

et non pensas chi sese bisonzosu,<br />

pro chi si calchi cosa in domo l’has<br />

l’isfaghes hoe et non pensas a cras».<br />

«Ducas eo non vivo reguladu!<br />

A su poveru non balent pius rejones:<br />

unu soddu de pane comporadu<br />

est divididu in sette persones<br />

pro chi su riccu mandigat cuadu,<br />

che bandidu chi timet sos dragones,<br />

et a gianna serrada intrat a mesa<br />

pro non fagher a poveros s’ispesa».<br />

«Mancu su faeddare tenes bonu,<br />

fi na cussu ti faghet abborrire,<br />

mezus chircadi algunu padronu,<br />

bastu chi sias cappazz’a servire,<br />

pro chi como mandigare in donu<br />

a niunu plus podet resessire;<br />

pro ti estire et pro ti sustentare<br />

padronu chirca, et pensa a t’allogare».<br />

11 d<br />

d


«Ite bellu consizu chi m’hat dadu,<br />

sento chi jà si segat de zivile:<br />

si fatto cussu dep’esser affeadu,<br />

mi jutto in bucca in totu sos cortiles,<br />

eo dia esser bene consoladu<br />

et fi zos mios peri sos foghiles.<br />

Eo cun fi zos mios hap’a istare<br />

ca s’incumanda non poto lassare».<br />

«No est pro lassare no s’incumanda,<br />

ezzi chi no has gana ’e tribagliare,<br />

mezus cun issos a pedire anda<br />

ch’hazis a morrer a cuccur’a pare;<br />

lassa sa mandronia et pone a banda<br />

sa mattana ’e tantu faeddare,<br />

si no a cuccuru a pare hazis a morrer;<br />

et tue a domo mia pius non torres».<br />

«Et prite mi narat ch’eo non che torre,<br />

ca l’hapo faeddadu dai fundu?<br />

Miret chi vostè prestu s’hat a morrer<br />

e i sos benes lassat in su mundu;<br />

si tenet fi zos, nebodes et sorre’<br />

si los dividint dai moribundu;<br />

cantu morit o ispirat appenas<br />

lassat sas giaes in manos anzenas».<br />

«Tue jughes sa limba che fi ama<br />

faeddende chi naras disattinu:<br />

si morz’eo che lasso bona fama<br />

12 d<br />

d


et non che tue chi moris mischinu;<br />

calchi die sos poveros mi jaman<br />

in chirca de torrare a camasinu,<br />

hazis a narrer totu a boghe alta:<br />

si morit don Fulanu faghet falta».<br />

«Falta nos faghet si morit Fulanu,<br />

l’hamus a narrer cun sa bramosia,<br />

isse fi t de sos poveros tiranu,<br />

amigu curiale de s’asuria,<br />

unu chi mai hat abbertu sa manu<br />

si non sempr’avarissia et carestia,<br />

et ateru da isse non s’intendet:<br />

comporat a barattu et a caru endet».<br />

«Poveru ses ma ses accajonadu:<br />

totu sas grassias t’hat negadu Deu,<br />

ducas pro esser tue consoladu<br />

cheres ch’isfatte su negossiu meu?<br />

O pensas chi non l’hapa tribagliadu<br />

tota sa vida vivend’in peleu?<br />

No ischis chi su negusciu gai est fattu:<br />

bender caru et comporare a barattu?».<br />

«Non bi la nego custa veridade<br />

pro chi siat in legge proibidu,<br />

et pro cussu non faghet caridade<br />

candu li enit calcunu affl iggidu,<br />

cando si mustrat cun crudelidade,<br />

cun d’unu coro forte incrudelidu;<br />

13 d<br />

d


et chie non consolat sos affl ittos<br />

no istudat su fogu a sos delittos».<br />

«Paret chi faeddende non ses tue,<br />

coment’has infi ladu a preigare,<br />

però si non ti ch’andas da incue<br />

t’hap’imparare comente trattare;<br />

mancari t’haere idu rue rue<br />

un’alimentu non ti dia dare<br />

solu pro cantu limba mala has tentu,<br />

su ’e dare a tie lu do a su entu».<br />

Pro fi nis tempus est de concluire,<br />

eccolu tot’inoghe jà s’inserra’,<br />

tottu hazis a benner a l’ischire:<br />

Deus negat sos fruttos de sa terra<br />

ca nois li negamus s’obbedire;<br />

su famen ch’est pius male de sa gherra<br />

cun passienzia devimus suffrire,<br />

jà chi no hamus su pane terrestre<br />

pregade chi tenzamus su zeleste!<br />

14 d<br />

d


Catarina Murgia<br />

(ca. 1750-1847)<br />

Nacque a Bosa intorno al 1750 e ci ha lasciato<br />

molte produzioni che denotano un’arte e un<br />

ingegno non comuni.<br />

La poesia riportata è una lettera alla sorella, suora<br />

a Oristano, a cui scrisse non potendo assistere alla<br />

sua professione di fede.<br />

Morì nel 1847.<br />

A tie, carta, a tie<br />

A tie, carta, a tie<br />

isvelo sos segretos de su coro,<br />

già connosches a mie<br />

chi mi ses tantu cara pius de s’oro,<br />

et cando semus solas<br />

rejonende inter pare mi consolas.<br />

Sempre t’hapo connotu<br />

sinzera pro dognunu ses istada,<br />

de te si servint totu<br />

et dae totu ses apprezziada,<br />

l’has giutta mala o bona<br />

sinzera s’imbasciada a sa padrona.<br />

15 d<br />

d


Tue ses reputada<br />

pro ottima cosa de disimpegnare,<br />

a tie dant intrada<br />

fi n’in domo ’e su re, senza tardare,<br />

et cun attenzione<br />

t’iscultant bona o mala sa chistione.<br />

Et ancoras de te<br />

si servint pro torrare sa risposta,<br />

o pontifi ze o re<br />

ti tenent pro sinzera, custu costa’,<br />

et ses ubbidiente,<br />

servis a chie ti mandat prontamente.<br />

Et ancoras a mie<br />

creo ch’has a servire ater’et tantu,<br />

ducas cunfìdo a tie<br />

cantu in su coro meu b’hat et cantu.<br />

Bae cun allegria<br />

et giughe s’imbasciada a sorre mia.<br />

Ma cun bella prudenzia<br />

saludala cun attos de amore,<br />

usa ogni diligenzia;<br />

faghe sas veces mias cun honore,<br />

de cuss’istrintu nodu<br />

su prosittu li da in custu modu:<br />

«Prosit a monza Murza<br />

t’arrivet su Segnore a professare!<br />

16 d<br />

d


Ogni grassia ti curzat<br />

de zeleste favore a ti salvare,<br />

sa Reina de sos chelos<br />

ti coronet cun totu sos anghelos.<br />

In s’hora ch’has bestidu<br />

s’abbidu de Gesus Santa Tiresa,<br />

issa sempr’hat servidu<br />

cun amore benignu et gentilesa,<br />

cussu propriu mantu<br />

potas tue osservare ater’et tantu.<br />

Già chi Deus giamadu<br />

t’hat a s’istadu de religiosa<br />

et tue has azzettadu,<br />

de prontu has ubbididu et coraggiosa<br />

et cun coro giucundu<br />

has zedidu ogni comod’e su mundu.<br />

Et non ti ses curada<br />

de parentes, de frades et de sorres,<br />

sinzera ses istada<br />

et gasie des esser fi nz’a morrer,<br />

et cun mezus coraggiu<br />

arrives a cumplire su viaggiu.<br />

Cust’annu ’e su novissiu<br />

lu cumplas cun salude et allegria,<br />

pro ti nde dare indissiu<br />

de coro raccumandadi a Maria,<br />

17 d<br />

d


issa est sempr’avvocada<br />

de cuddos chi de coro l’hant giamada.<br />

Usa s’obbedienzia<br />

nen ti benit de nou a l’osservare.<br />

S’oberas cun prudenzia<br />

ti podent sos viventes laudare,<br />

totu sos patimentos<br />

cun consolu in sos ultimos momentos».<br />

Custu narali ancora:<br />

chi s’ammentet de me, ca mi bisonza’<br />

pro chi so peccadora<br />

et est pius intesa issa ch’est monza,<br />

ca so ind’una gherra<br />

chi mi partit su coro perra perra.<br />

Narali chi sa sorte<br />

non m’hat dadu permissu de b’andare,<br />

però s’affettu est forte,<br />

crescher podet et non diminuare;<br />

chi mi tenzat presente<br />

coment’issa est in coro et sempr’in mente.<br />

Prima ’e ti dispidire<br />

torrala a saludare cun dezzenzia<br />

et damilu a ischire<br />

a su chi ti rispondet de avvertenzia;<br />

già so segura ancora<br />

chi si servit de te issa a dogn’hora.<br />

18 d<br />

d


E a posta currente<br />

pregala chi ti potat isbrigare,<br />

azzetta totalmente<br />

totu su chi ti dat a nde portare<br />

ca bramo su m’iscrier<br />

et Deus nos cunzedat de nos bier!<br />

19 d<br />

d


Giovanni Maria Pintus<br />

(XVIII secolo-1857)<br />

Nacque a Bosa nella seconda metà del 1700 e fu<br />

un buon poeta, molto prolifi co.<br />

Morì a Guspini nel 1857.<br />

Sos ojos mi has feridu<br />

Sos ojos mi has feridu,<br />

su coro m’has trapassadu,<br />

una mirada ch’has dadu<br />

non ponzo pius in olvidu.<br />

In s’istante chi miresi<br />

cussu retrattu grassiosu,<br />

chi pro esser pressiosu<br />

mortu e confusu restesi,<br />

e pustis già rifl ettesi<br />

da chi torresi in sentidu<br />

su bene tantu cherfi du<br />

unu coro idolatradu;<br />

ad sa mirada ch’has dadu<br />

sos ojos mi has feridu.<br />

O mirada penetrante,<br />

o bellesa sa pius rara,<br />

21 d<br />

d


isplendentissima cara,<br />

sole su pius brillante,<br />

sos affettos de un’amante<br />

mirende t’has achistadu:<br />

a tie solu hapo dadu<br />

su coro e ogni potenzia<br />

e cun sa sola presenzia<br />

su coro m’has trapassadu!<br />

In sentidu pius non so,<br />

vivo e non vivo in me,<br />

morzo pius presctu pro te<br />

ma viver senza de te no,<br />

cantu tenzo rendo e do,<br />

a tie tot’est donadu,<br />

e mancari disdicciadu<br />

perda a s’ultimu sa vida<br />

non podet esser ch’olvida<br />

una mirada ch’has dadu.<br />

Già ischis ch’a s’impensada<br />

ti miresi e mi miresti,<br />

faeddesi e mi torresti<br />

sa risposta dilicada,<br />

e cun sa sola mirada<br />

su coro mi has feridu;<br />

cremi, o dulze Cupidu,<br />

presente o lontanu sia<br />

sa sola mirada ebbia<br />

non ponzo pius in olvidu.<br />

22 d<br />

d


Caglio cun chie istat mudu<br />

Caglio cun chie istat mudu<br />

e m’isto in limites mios,<br />

a chie mi narat adios<br />

sempre rispondo: saludu.<br />

Giustu e lizzitu mi paret<br />

viver in custa manera,<br />

si calecunu b’haera<br />

chi mi cherfat criticare<br />

sempre si dene fundare<br />

senza nisciuna rejone;<br />

mi diverto in di<strong>versione</strong><br />

nar’a chie narat a mie<br />

e rio cun chie riet,<br />

caglio cun chie istat mudu.<br />

Rejone paret chi siat<br />

rispondere a chie narat<br />

e fagher sa bella cara<br />

a chie la faghet a mie.<br />

Gasi totu che a tie,<br />

a tie e a ogni persone<br />

tratto e, senza intenzione<br />

de lusingare a nisciunu,<br />

lasso a totu inue sunu<br />

e m’ist’in limites mios.<br />

23 d<br />

d


Cun chie cheret ballare<br />

ballo ma cust’asseguro<br />

chi de niune m’incuro<br />

e ballo pro m’ispassare,<br />

e a totu lasso andare<br />

comente andare cherent;<br />

si medas mi criticherent<br />

ch’hap’a tie faeddadu,<br />

sempre saludu hapo nadu<br />

a chie mi narat adios.<br />

Mi ispasso cun totu cantos<br />

ma cun totu indiferente<br />

ne mai tenzesi in mente<br />

fagher a nisciunu incantos,<br />

ne promissas e ne santos<br />

ispazzo pro m’istimare;<br />

eo bene m’isco istare<br />

in domo in limites mios,<br />

cun rejone a sos adios<br />

sempre rispondo: saludu!<br />

24 d<br />

d


Donna Placida Passino<br />

(XIX secolo)<br />

Originaria di Bortigali, visse nel 1800 e si<br />

dimostrò una poetessa di ottima cultura, oltre che<br />

di buon gusto.<br />

Umile et riverente<br />

Umile et riverente<br />

mi prostro a sos pes tuos, o Cupidu,<br />

ti connosco potente,<br />

isco qui ses da’ ognunu riveridu,<br />

qui non b’hat insolente<br />

de coro tantu forte et presumidu<br />

qui potat iscansare<br />

sas frizzas tuas senza las proare.<br />

Deo qui so istadu<br />

dae sa pizzinnia a tie suggettu,<br />

qui happ’abbandonadu<br />

ogni gloria et honore a cust’effettu,<br />

m’ido como forzadu<br />

(però creo de nd’haer su derettu)<br />

de ti dever chircare<br />

unu cumpensu a tantu fadigare.<br />

25 d<br />

d


Est accurzu a degh’annos<br />

qui ti servo fi dele, o giustu Amore,<br />

in s’iscola de affannos<br />

sol’a tie happo tentu a professore,<br />

ma su timere ingannos<br />

mi forzat a cambiare de tenore<br />

et mi dès perdonare<br />

si ricumpensa benzo a ti chircare.<br />

Connosco una viola<br />

et in bellu giardinu cultivada<br />

ma de zertu in s’iscola<br />

de s’amore no est habituada,<br />

podes crèr qui est sa sola<br />

qui hat s’anima mia innamorada<br />

de quando si sicchesit<br />

cudda prima qui tantu idolatresi!<br />

T’ammentas qui adorei<br />

una bella viola cittadina,<br />

qui in ipsa cultivei<br />

ogni grazia geniale et peregrina<br />

et la felizitei<br />

sol’in custu giardinu esser reina,<br />

quando tristu destinu<br />

orfanesit de ipsa su giardinu!<br />

Cun sa fronte bagnada<br />

invanu ’e su lentore mattutinu<br />

l’incontresi siccada!<br />

26 d<br />

d


Dad’happo eternu addiu a su giardinu,<br />

in remota contrada<br />

mi portei a piangher su destinu<br />

qui m’hat dadu et furadu<br />

su prus bellu fìore et dilicadu!<br />

Et como una simile<br />

viola pro azzidente happo incontradu<br />

ma custu fi ore humile<br />

dae dognunu benit corteggiadu,<br />

ipsu est tantu gentile<br />

qui appenas l’happo idu l’happo amadu;<br />

ma su caru fìore<br />

non connoschet s’iscola de s’amore.<br />

Benzo edducas a tie<br />

qui potas cumfortare custu coro:<br />

dalu ti prego a mie<br />

qui, si l’amat dognunu, deo l’adoro;<br />

in su sinu de nie<br />

lu feri cun sa frizza de pich’oro,<br />

zertu cun custa sola<br />

ti prego qui piaghes custa viola.<br />

Però deves ischire<br />

qui quant’ipsa est gentile, est timorosa,<br />

ducas non l’atturdire<br />

ma ti cumforma a s’indule amorosa,<br />

antis pro mi servire<br />

t’occulta cun sa frizza in d’una rosa,<br />

27 d<br />

d


et tanto has a piagare<br />

quando custa l’happ’eo a presentare.<br />

28 d<br />

d


Sebastiano Madau<br />

(XIX secolo)<br />

Poeta di Bosa, visse nel 1800 e scrisse intense<br />

poesie d’amore.<br />

A bite ’alen sos cantigos<br />

de amore<br />

A bite ’alen sos cantigos de amore<br />

a sos cales nisciunu istat attentu,<br />

si sos affannos de su sentimentu<br />

no cumprendet che chi’ at su dolore?<br />

Sos cantigos, che fozas de fi ore<br />

siccadas da su sole a fogu lentu,<br />

si perden solitarios in su entu,<br />

senza forma, ne fi agu, ne colore.<br />

Oh, si potera un’ora solamente<br />

cuntemplare comente in su ritrattu<br />

sa bellesa lontana chi appo in mente,<br />

su morrer adorendela in cuss’attu<br />

giuro chi diat esser veramente<br />

sa cantone pius bella chi eppa fattu!<br />

29 d<br />

d


Melchiorre Murenu<br />

(1803-1854)<br />

Nacque a Macomer nel 1803 da una famiglia<br />

di piccoli proprietari, ridotta in miseria in<br />

seguito all’arresto e alla scomparsa del padre,<br />

probabilmente deceduto in prigione. Cieco<br />

dall’età di tre anni a causa del vaiolo, non poté<br />

trovare lavoro e contribuire all’economia della<br />

famiglia.<br />

La povertà e l’analfabetismo non lo trattennero<br />

tuttavia dall’acculturarsi, grazie a una memoria<br />

prodigiosa che gli permise di assimilare il<br />

sapere paesano e dei predicatori. Divenne un<br />

famoso improvvisatore moralista, ironico e<br />

particolarmente mordace: sembra infatti che<br />

proprio i suoi versi furono la causa della sua<br />

morte, avvenuta nel 1954; qualcuno dice voluta<br />

da alcuni Bosani che si sentirono offesi dalle sue<br />

improvvisazioni contro la loro città, altri da un<br />

esattore di Sassari, alla cui fi glia il poeta aveva<br />

rivolto offese in una nota poesia.<br />

31 d<br />

d


Sas tres rosas<br />

1.<br />

Si mi bastat sa mente, hap’a cantare<br />

tres rosas chi furadu m’han su coro;<br />

no nd’han bidu in sos tempos insoro<br />

né sos ch’in custu mundu sun passande:<br />

una rosa incarnada so amande.<br />

2.<br />

De las cantare m’incontro intrattesu,<br />

si mi bastat sa mente est pro fortuna.<br />

De sas tres rigirande so pro una<br />

sa piùs adornada ch’est in mesu;<br />

mai non si nd’hat bidu né intesu,<br />

issa dogni fi ore est superande.<br />

3.<br />

Issa superat a dogni fi ore:<br />

no che nd’hat un’attéra bella tantu.<br />

Custa rosa ch’a mie hat fattu incantu:<br />

no est sa manna e ne-i sa minore;<br />

da-e cando hap’a issa postu amore<br />

est su sentidu meu regirande.<br />

4.<br />

Est regirande su meu sentidu:<br />

est un’accisu chi ch’hat fattu a mie;<br />

isto poninde sa notte pro die<br />

32 d<br />

d


chi no nde paso abbizzu né dormidu;<br />

non mi la poto ponner in olvidu<br />

anzis si nd’est de me appoderande.<br />

5.<br />

S’appoderat de me custa bellesa,<br />

mai mi nd’essit da-e memorìa.<br />

Como non so piùs a manu mia,<br />

a la lassare sa persone est presa,<br />

cun sos colores tuos, rosa azzesa,<br />

sas chi sun in su rattu ses mudande.<br />

6.<br />

Tue mudas sas rosas de su rattu,<br />

a tottus bettas sas luguras tuas.<br />

Rosa, chi ses naschida in mesu ’e duas,<br />

però ses tue su primu retrattu.<br />

Reina de sas rosas t’hana fattu<br />

chi sos fi ores ti sun corteggiande.<br />

7.<br />

Finis: mai mi nd’essis’da-e testa,<br />

c’hapo presente sa tua bellura,<br />

Rosa chi ettas tanta risplendura,<br />

a sas chi giughes a manca e a dresta.<br />

Bella, cando cun tegus fatto festa,<br />

mi parzo de sa vida rinnovande:<br />

una rosa incarnada so amande.<br />

33 d<br />

d


S’amoradu contrariadu<br />

1.<br />

Pro culpa tua so malostiadu<br />

ch’hapo fi nzas diversu s’assimizu.<br />

Beni a nos divider su fastizu,<br />

su chi, bella, pro te hapo passadu.<br />

2.<br />

Sos mios mi sun dande sentimentu<br />

ca ti tenzo carignos, biancu nie.<br />

Ma passet puru sa vida gasìe:<br />

pro te ogni disgustu m’est cuntentu;<br />

cando s’hat a appartare ogn’alimentu<br />

m’han a privare de amare a tie,<br />

in su coro amorosu ti m’iscrie<br />

fi nzas ch’hamus a giomper su disizu.<br />

3.<br />

No mi disperat timoria nissuna:<br />

in fi rmesa che rocca so segundu.<br />

Cando rifl etto in te isto giocundu<br />

mancari mi traigat sa fortuna.<br />

Ma podet benner mancu sole e luna<br />

de dare risplendores a su mundu<br />

e deo fi n’a esser moribundu<br />

de t’amare hap’a tenner contivizu.<br />

34 d<br />

d


4.<br />

Contivizu hap’a tenner de t’amare<br />

de cantu m’aggradesses e t’istimo.<br />

A Deus solamente est su chi timo<br />

si no mi lassat s’intentu lograre,<br />

mi podet dogni sorte cambiare<br />

ma su carign’in te già lu cunfrimo.<br />

Cando discurr’in te, bella, m’anìmo<br />

de cantu t’hapo in mente e in disizu.<br />

5.<br />

De cantu t’hapo in disizu e in mente<br />

sos patimentos mi parene giogu.<br />

Piùs de sas fi ammas de su fogu<br />

sunu sas penas chi nos dat sa zente.<br />

Cand’in te penso, luna risplendente,<br />

mi cambiat s’annuzzu in disaogu.<br />

Siat in cale siat atteru logu,<br />

t’hap’a amare costante e cun manizzu.<br />

6.<br />

Cun manizzu costante t’hap’a amare<br />

mancari algunos mi niana mattu.<br />

S’ora ch’hap’esser piùs male trattu<br />

piùs su coro a tie hap’a mustrare.<br />

Su mundu cun clamore hap’a lassare<br />

si m’enzerat sa morte in cust’attu:<br />

su patimentu meu est soddisfattu<br />

cun sas miradas tuas, vivu lizu.<br />

35 d<br />

d


7.<br />

Cun sas miradas tuas allegru so<br />

ca s’oju zughes bellu e tantu giustu.<br />

De morrer milli ’ortas hapo gustu<br />

ma de lassare a tie, prenda, no!<br />

No nd’hapo mai proadu né nde pro’ !<br />

dolore chi assimizzet a-i custu.<br />

Si m’abbandonas tue, ite disgustu,<br />

chi mi ch’and’ispizadu ’e calchi pizu.<br />

8.<br />

Finis: si m’apparten sos coraggios,<br />

si m’abbandonas, bella, viv’errante.<br />

In t’amare fi dele so, costante<br />

che rocca resistente a bentu e raggios.<br />

Mancari m’accumpagnen mill’oltraggios<br />

s’oju tou est’amabile bastante:<br />

pro chi sia mortale agonizzante<br />

pro te sempre s’ispiritu est abbizu.<br />

36 d<br />

d


Sas giovanas et su pische infettu<br />

1.<br />

Pro cantu sa pischera est infettada,<br />

un’avvisu cumbenit a munire:<br />

a sa femmina si devet proibire<br />

de mandigare pische in cust’annada.<br />

2.<br />

Sa femmina est piùs lestra a unu dannu<br />

sende sa parte debile cumpresa;<br />

s’omine cun sa sua fortilesa<br />

superat un’infl ussu piùs mannu.<br />

Su pische difettosu de occ’annu,<br />

su ch’hat fattu s’est bennid’a ischire.<br />

3.<br />

Contr’a sa piùs debile natura<br />

indigestos bi sunu medas pisches.<br />

Istirpe femminile, non t’arrisches<br />

a narrer ch’in su pische b’hat dulzura.<br />

A sa fragile tua cumpostura<br />

li podet de incomudu servire.<br />

4.<br />

Femmina: bastat narrer si t’arriscas<br />

a incontrare gustu in su piscadu:<br />

rinnovas a su corpus turmentadu<br />

sas mancias chi ancora sunu friscas.<br />

37 d<br />

d


Sos atteros perigulos chi piscas<br />

sunu piùs penosos a suffrire.<br />

5.<br />

In cantu a su pische, b’hat misteriu<br />

massimu cando langhidu si ciappat.<br />

Segund’in sa manera chi si pappat<br />

causat maladia e vituperiu.<br />

Innantis de su calid’intemperiu<br />

obbligat s’esemplu a lu timire.<br />

6.<br />

Subr’a tantos perigulos visibiles<br />

obbligat totalmente a lu lassare.<br />

No sun tottu sos pisches de su mare<br />

a sas cundiziones profettibiles.<br />

Cust’annu fatt’hat dannos insuffribiles<br />

e males de non poder risarcire.<br />

7.<br />

Evidentes sos dannos e ruinas.<br />

Si fuides perigulos e males,<br />

si tian bider sos ispeziales<br />

bennidos in estremas miserinas.<br />

Sas insor’istantias meighinas<br />

gasi lestras non tìan a fi nire.<br />

8.<br />

Tottu sunu pro issos biadias<br />

sos insultos e tremulos de coro,<br />

38 d<br />

d


pro chi sos istipendios insoro<br />

los aumentan cussas maladias,<br />

massimamente a zertas bagadias<br />

chi tardana su cibu a digerire.<br />

9.<br />

Finalmente in su pische b’hat ispina;<br />

non bos incantet pro esser barattu.<br />

Cust’annu pregiudizios hat fattu<br />

in sa debile razza femminina.<br />

Non sempre sa cumposta meighina<br />

podet bonos effettos produire.<br />

39 d<br />

d


Pietro Caria<br />

(1852-1934)<br />

Grande poeta e improvvisatore, nacque a<br />

Macomer nel 1852.<br />

La sua vena poetica si mantenne sempre fervida<br />

e prolifi ca e lo portò a inventare alcuni modelli,<br />

come la treighina a triplica retroga. Si relazionò con<br />

i suoi colleghi sperimentando diverse metriche,<br />

in special modo con il noto Pittanu Moretti, che<br />

conobbe nell’Iglesiente, dove entrambi lavoravano<br />

come minatori.<br />

Morì a Iglesias nel 1934, lasciando una buona<br />

quantità di componimenti e improvvisazioni.<br />

A Macomer<br />

Ses collocad’in dun’amena altura,<br />

Duos montes ti faghen ornamentu,<br />

Da cussu logu mite e de dulzura<br />

S’amirat su canudu Gennargentu.<br />

Abbassu has un’estesa pianura<br />

Terras d’incantu, terras de portentu,<br />

Bundante, sustanzios’has sa pastura<br />

Ue godit e pasculat s’armentu.<br />

41 d<br />

d


De sa prima cumparsa in s’Oriente<br />

Guidadu de sa divina manu,<br />

Finas su tramontu in s’Ocidente;<br />

Ti riet su sole d’oro dae manzanu,<br />

Cun tottu s’armonia risplendente,<br />

Scintillante in su tou altipianu.<br />

Ses de marghine istella luminosa,<br />

Arrichida de dulzes melodias,<br />

Traversada da duas ferrovias<br />

Casteddu, Tatt’e Nuoro e Bosa;<br />

Stazione centrale e facoltosa,<br />

Chi mandas sa partenza in battor vias<br />

Zente prospera, sana, industriosa,<br />

Abbattida de pagas maladias.<br />

Una fi era has rinomada e viva.<br />

De su latte s’immensa produzione<br />

Sunt sos pastores in cooperativa.<br />

In duna noa e perfetta unione;<br />

Zente de imitare, zente attiva,<br />

Fàbbricant casizzolu e grovulone.<br />

Su casu fi ore, tou, hat sa prettesa<br />

De non timer s’industria Romana.<br />

Sa prelibada, sa famosa fresa,<br />

L’apprezzant in s’America lontana.<br />

42 d<br />

d


Sos abbitantes tuos cun fi eresa,<br />

Ammirant, sabba pura, frisca e sana.<br />

Tenes una montagna larga, estesa<br />

Tra su Ponente e i sa Tramuntana;<br />

Inghirlandada ’e chercos seculares,<br />

Chi providit sa linna a su paisu,<br />

De sos montes vicinos est Segnore.<br />

Paret unu Terrestre Paradisu<br />

Ue faghen magnifi cos affares<br />

Su massaggiu aunidu a su pastore.<br />

Sas feminas sunt bellas che tesoro,<br />

Cun massiddas de rosas incarnadas,<br />

E cun rejone sunt paragonadas<br />

A sas bellas de Osilo e Nuòro;<br />

Pro su modu gentil’e trattu issoro,<br />

Dae sas bellas sunt’invidiadas.<br />

Cun sas divinas furtivas miradas,<br />

Furant dae su pettu anima e coro.<br />

Sunt fi guras celestes de altu vantu,<br />

Sunt attraentes rosas peregrinas,<br />

Bèstint brocadu d’oro, e bèstint rasu.<br />

Faghent fremer su coro a unu santu,<br />

Cun sas tumidas laras corallinas<br />

Chi dae a tesu attirana su basu.<br />

43 d<br />

d


Macomer, patria mia, de incantu<br />

Potto narrer, ch’appena bi so’ nadu,<br />

Cun su coro tristissimu e affrantu<br />

So in sa miniera segregadu.<br />

Su pane che fi zzastru m’hat negadu:<br />

Rejon’est si lu naro cun piantu.<br />

Bido su furisteri resaltadu<br />

In sinu tou, e si la godit tantu.<br />

Su tou clima sanu, dulche, amenu,<br />

Faghet su furister’innamorare,<br />

Logu tottu ’e delizias pienu<br />

E cun rejone ti podes vantare<br />

Patria e s’invincibile Murenu,<br />

Chi sa fama in eternu dèt restare.<br />

Pedru Caria. Unu verme terrenu.<br />

44 d<br />

d


Il bacino del Tirso<br />

Est’un’isbarramentu geniale,<br />

Nemos lu cret si prima non l’hat bidu,<br />

Ca paret esser lagu naturale<br />

Chi l’happat sa natura produidu.<br />

Si sa Musa non mi favorit male,<br />

Naro in parte coment’est costruidu.<br />

Mancar’istadu non sia presente<br />

Nd’app’appresu sa fama da sa zente.<br />

Zente ch’enit da s’al’e Abbasanta,<br />

Senza lu ider, non restat convinta;<br />

Su fundu largu est, metros noranta<br />

Su muraglione, e terminat’a trinta.<br />

Cuntenet abba s’opera distinta<br />

In tottu, gia battorchentosessanta,<br />

Metros cubos, però, de miliones,<br />

Calcunu fattu’e distintas persones.<br />

Fatt’a cementu e porcellana in fundu,<br />

Materiale ch’a s’oper’addattat;<br />

Non descrio però cant’est profundu.<br />

Ma est rejone ch’istupore fattat<br />

E oe ha in cantu mannu est de su mundu<br />

Un’atteru uguale non s’agattat.<br />

Omodeo, Ingegneris e Dolcetta,<br />

Hant giut’a fi ne s’opera perfetta.<br />

45 d<br />

d


Mente mia non podet isplicare<br />

De cust’opera insigne sa grandesa;<br />

Narat, chie s’est postu a misurare,<br />

Ch’hat vintises chilometr’e lunghesa;<br />

Cosa chi faghet mund’ispantare,<br />

Poi atteros tres de larghesa.<br />

«Che sia cinquanta, (uno mi dice)<br />

Chilometri quadrati di superfi cie.<br />

Custu gigante, distintu bacinu»<br />

A medas incunbenzas det bastare.<br />

Est calculad’e poder irrigare<br />

Ettares trintamizza ’e terrinu.<br />

Si podet cun jubilu coltivare<br />

Dà su laboriosu contadinu;<br />

Tottu cantu s’interu Campidanu<br />

Chi tenet sa Zittad’e Oristanu,<br />

S’ùtile chi su Tirso podet dare,<br />

Est positivu, non càlcunu variu,<br />

Ca sa forza motrice dèt mandare<br />

A tottu su bacinu minerariu.<br />

Tantu si pòdet economizzare<br />

Si su carbone no est necessariu,<br />

E pòdet dare cust’opera digna,<br />

Lughe, energi’a tottu sa Sardigna.<br />

Est costruidu cun subblime ingegnu,<br />

Ch’est d’ammirazione unu portentu.<br />

Turbinas cun elettricu cungegnu,<br />

46 d<br />

d


Chi pònet sa currente in movimentu;<br />

Curret velocemente, cun impegnu,<br />

Prù de s’ala legera de su bentu.<br />

Mandende forza, e vivu risplendore,<br />

Cun grande meraviglia e istupore.<br />

Est navigabile, e b’hat unu ponte,<br />

Paret da’ tesu in s’aria una fune;<br />

Tènet sa base dae monte, a monte<br />

Tra Sorradile, e atteru comune,<br />

Ch’a nomene si jamat Tadasune.<br />

Giubilant’e cuntentu cale conte,<br />

Giaghi, senza paura, ne disàggiu<br />

Tenèt subra su Lagu su passaggiu<br />

Poi b’hat atter’unu biddizzolu<br />

Chi Zuri est a nòmene jamadu;<br />

Chi pro pius disaura e pius dolu<br />

Istesit de sas abbas sutterradu;<br />

Però, pro lis dare su consolu,<br />

De nou in simetria fabbricadu,<br />

E, hoe scintillante, lindu e bellu<br />

Paret, de sas Zittades su modellu?<br />

Senza contare sos chi sunt vicinu<br />

Bènnidu nd’hat pro l’ider da’ ogn’istadu.<br />

In presenza ’e su Re, de Mussolinu,<br />

Pagos meses chi l’hant collaudadu.<br />

Fattu cun garbu, cun arte, a puntinu<br />

Dogni peritu nd’est meravigliadu.<br />

47 d<br />

d


Da ogni parte una summa infi nita<br />

De gente, hat fatt’a su Tirsu sa gitta.<br />

Isperamos chi manu s’hat a dare<br />

In Sardigna calch’atteru bacinu,<br />

E pottat sos terrinos irrigare,<br />

Su Temo, su Coghinas, su Cedrinu.<br />

Gai s’Isula sacra, hat arrivare,<br />

A pius altu nobile destinu.<br />

Mentres l’hant sos Guvernos trascurada,<br />

Derisa, post’in beffa, e bastonada.<br />

Intant’azzardo de pedire iscusa<br />

A dogni gentilissimu lettore,<br />

Happender riunidu a sa rinfusa<br />

Versos, senza sustanza, ne valore;<br />

Non m’est istada in favore sa Musa,<br />

M’est mancada sa forza e i s’ardore.<br />

Fino, poso la pinna, tott’induna,<br />

Lu cantet chi de me hat prus fortuna.<br />

48 d<br />

d


Pantaleo Ledda<br />

(XIX-XX secolo)<br />

Visse a Bolotana tra il 1800 e il 1900.<br />

Fu contemporaneo del celebre Pietro Caria<br />

di Macomer, con il quale intercorsero alcune<br />

corrispondenze poetiche.<br />

Condoglianze<br />

di Ledda Pantaleo<br />

Hoe sa cartolina hapo rezzidu<br />

Dae Pedru Caria ’e Macumere,<br />

Chi est tristu, dolent’ e affl igidu,<br />

Rejone, ca 1’est morta sa muzere.<br />

Finzas a mie su coro hat feridu<br />

Cun angustia e dispiaghere.<br />

Lastimosu su luttu Caria porta,<br />

Pro chi s’ amante sua como est morta.<br />

Tenes rejone de ti lamentare<br />

Ch’ has perdidu sa car’amante bella<br />

Finzas a mie hat fattu lagrimare<br />

Comente chi m’esseret parentella,<br />

Lagrimas hapo devidu versare<br />

Cando hapo rezidu sa novella.<br />

49 d<br />

d


Cunfusu m’agattesi a s’istante,<br />

Cun su coro che un’agonizzante.<br />

Como pianghes sa tua consorte<br />

De lagrimas isfattu, de tristura,<br />

Suspirare dolente tantu forte<br />

Pro sa ch’est riposend’in sepoltura.<br />

S’anima sua in sa celeste corte<br />

La collochet su Deus de s’altura.<br />

S’amante lastimada e compianta<br />

Goset in chelu dogni prenda santa.<br />

Ti prego, istimadu amigu meu,<br />

Non ti fattas orrenda impressione<br />

Cussu caminu est pro dogni persone<br />

Siat riccu, povèru, bellu o feu.<br />

Gai est su destinu chi dat Deu,<br />

Chi bi cheret coraggiu e passione;<br />

Pro chi sa morte a dognunu ch’imbarca<br />

Siat Re, o Pontefi ce, o monarca.<br />

Oh! caru amigu, istimadu Caria,<br />

Dae Ledda cun affettu accetta custu,<br />

Chi cun lagrimas dae coro 1’hat infustu,<br />

Pro sa tua dolenzia e angustia.<br />

Deo t’imbio custa pena mia,<br />

No isco, s’a la legger ti dat gustu.<br />

L’isco chi ses dolente e affl iggidu,<br />

Ca s’amante fi dele hasa perdidu.<br />

50 d<br />

d


Celestino Caddeo<br />

(XIX-XX secolo)<br />

Nacque a Dualchi nel 1862 e, presto rimasto<br />

orfano di padre, fu allevato dalla madre Francesca<br />

Corda, anch’essa poetessa e improvvisatrice di<br />

esemplari mutos. Compì solo gli studi ginnasiali<br />

e cominciò a poetare fi n dalla tenerissima età,<br />

divenendo molto popolare nell’isola.<br />

Un grave incidente, che culminò con<br />

l’amputazione di una gamba, lo costrinse, nel<br />

1886, ad abbandonare la carriera militare; da<br />

quel momento si chiuse nella poesia, spesso<br />

ispirata al suo dolore e alla solitudine della sua<br />

menomazione.<br />

Oltre ai temi personali, sono comunque vari gli<br />

argomenti dei suoi sonetti, che spesso dipingono la<br />

vita nei villaggi sardi.<br />

51 d<br />

d


Della vera poesia<br />

Balet a nudda sa sola natura<br />

Pro resultare veru cantadore;<br />

Issa si cheret unta de tristura,<br />

De lagrimas, de penas e dolore,<br />

De fastizu sobradu e de rancore;<br />

De calchi maladia troppu dura.<br />

De unu bisonzosu pallidore,<br />

De soledade fora de misura.<br />

Tottu sos raros cignos esistidos.<br />

Gregos, italianos e latinos,<br />

Ateros puru nde dana s’esempiu;<br />

Ma sunu cantadores de iscempiu,<br />

Senza concettu, tottu miserinos<br />

Sos de dogni fortuna favoridos.<br />

52 d<br />

d


Il mulo e il cavallo<br />

Apologo (anacreontica)<br />

Unu mulu famidu, miserabile,<br />

Senza jua, iscoadu e senza ferros,<br />

Su caddu saludesit<br />

Cun d’un inchinu tantu riverente.<br />

Orriande li nesit:<br />

O caddu coraggiosu, appreziadu<br />

In paghe che in gherra!<br />

Ses tue subra tottus fortunadu;<br />

Connosches a puntinu dogni terra,<br />

Ca non ses che a mie<br />

Bessin de pagas oras de su die.<br />

In sa cavalleria<br />

Atterras s’inimigu, si l’attoppas,<br />

E cun grande allegria<br />

Andas a passu, trottas e galoppas.<br />

Sa trumba armoniosa<br />

Ti consolat in tottu sos viaggios,<br />

In sa gherra famosa<br />

Sos brios t’aumentat e coraggios;<br />

E dae su supremu graduadu<br />

A su sordadu rasu ses amadu.<br />

Eo non bramo de viver gherrande<br />

In sas apras battaglias,<br />

Porticos e muraglias,<br />

53 d<br />

d


Turres, cannones istare atterrande:<br />

Menzus sos carrettones<br />

Peri sos istradones<br />

Mi la passo pacifi cu tirande,<br />

Vivinde paziente fi ttianu,<br />

Dae tantos perigulos lontanu.<br />

Ma, si movera passos pro gherrare,<br />

Nisciunu che a mie<br />

Si tiat fagher bene sas defensas;<br />

Mi tia procurare<br />

Medaglias dogni die,<br />

Rughes, onores, bellas recumpensas<br />

Bastat, ti pergo peri s’Universu<br />

De mi narrer s’has bidu su leone.<br />

Su caddu dignitosu<br />

Rispondet a sa lesta:<br />

- Su re de sa foresta.<br />

Vivet in sos desertos africanos,<br />

Subra tottu sas feras valorosu;<br />

Cun issu non bi gherrat<br />

Nemancu s’elefante;<br />

Est su re de sos res<br />

E a chimbe e a ses bocchit, s’afferrat;<br />

Cando rimbombat sa boghe fi era,<br />

Cun sa tigre si tremet sa pantera.<br />

- Has bidu su crabolu?<br />

- Currinde monte monte l’hapo idu<br />

Animale dechidu,<br />

54 d<br />

d


Brinchettat e gioghittat solu solu;<br />

Continu persighidu<br />

Dae sos cazzadores<br />

Est s’animale bellu<br />

Pro esser possessores<br />

De su preziosissimu mantellu;<br />

Est agile, pomposu in camminare,<br />

Andant a bell’apposta a l’incontrare.<br />

- A connosches su cherbu?<br />

- Su cherbu est preziosu<br />

Ei su mantu sou est impagabile:<br />

In su camminu campu<br />

Est veloce che lampu,<br />

In sos bolos chi dada insuperabile.<br />

Dae terras istragnas<br />

Curret a sas montagnas<br />

S’errante cazzadore invidiabile;<br />

E cando, pro fortuna, bocchit cherbu,<br />

De sa fortuna sua andat superbu.<br />

- Connosches puru su boe domadu?<br />

- Bestia de vantaggiu,<br />

Su poveru massaggiu<br />

Lu tenet subra tottus istimadu.<br />

Sa pezza saborida<br />

Est sempre preferida,<br />

In dognia contrada<br />

A caru comporada.<br />

55 d<br />

d


Tirat su carru e arat sos terrinos,<br />

Dae sa pedde faghen sos bottinos.<br />

Su caddu fi nalmente,<br />

Cherinde ischire tottu,<br />

Li narat curiosu e liberale:<br />

“Altissimu animale,<br />

Si sa domanda mia m’est decente,<br />

Ti supplico de narrer chie ses,<br />

Umile, reverente”.<br />

- Ah!... s’orriante mulu rispondesit:<br />

Non connosches ancora chie so?<br />

Osserva bene sa carena mia,<br />

Virtudes a porfi a.<br />

So cuddu quadrupede supremu,<br />

Ch’atturdit terra e mare<br />

Cun s’orriu singulare.<br />

Su bassu meu profundu<br />

Battor partes de mundu<br />

Faghet tremer continu;<br />

Da levante a ponente so ladinu.<br />

So cuddu eccellentissimo cantore<br />

Armoniosu, pienu de tenore,<br />

De dulzuras e gustu,<br />

Non tenzo paragone:<br />

In summa so su mulu e bastat custu.<br />

A l’intender su caddu narrer “mulu”<br />

Li tirat pagos carches annigrande,<br />

56 d<br />

d


Nandeli: “Presumidu!<br />

Proite chircas cherbos e leones,<br />

Sende chi ses naschidu<br />

Peri sos trainales e cuzones,<br />

Papande sas ispinas?<br />

Male fattu, ispuzzidu<br />

Dae su zuffu fi nas a carrones!<br />

O insolentes razzas molentinas!<br />

Lanzos, orighilongos e testones!”.<br />

MORALE<br />

Algunos, a su mulu simizantes,<br />

Si faghent presumidos,<br />

Riccos e istruidos,<br />

Ma sunt rusticos, maccos, ignorantes,<br />

Mandrones, insolentes, faularzos;<br />

Poi, sa peus cosa,<br />

De mamma battilosa<br />

Naschidos e de babbos molinarzos.<br />

57 d<br />

d


Sa campana trista<br />

Ah! pena incrudelida<br />

Insuperabile e dura<br />

In biderti cun tristura<br />

Immesu affannu patire,<br />

Sa die ch’happo a partire.<br />

Dae custu mundu dechida!<br />

Cando sa campana trista<br />

Deet a tottu annunziare<br />

De chi eo mortu sia.<br />

Cun lagrimas a sa vista<br />

Ti dees ponner attitare<br />

Nende coro e vida mia.<br />

Custu mai non creia<br />

De mi lassare in guai<br />

Custu non creia mai<br />

Lassaremi prenda de oro.<br />

Cun lagrimas a sa vista<br />

Ti dees ponner attitare<br />

Nende vida mia e coro.<br />

Perdid’hapo su tesoro<br />

Morte chi m’has divididu<br />

58 d<br />

d


Su tesoro happo perdidu<br />

E deo ancora vivende.<br />

Cun lagrimas a sa vista<br />

Ti dees ponner attitare<br />

Coro e vida mia nende.<br />

A pil’isortu attitende<br />

Subra de s’amante mortu<br />

Attitende a pil’isortu<br />

Cun lagrimas affl igida.<br />

Sa die ch’happo a partire.<br />

Cando distesu in su lettu<br />

Cadaveres mi dees mirare<br />

Deforme, pallidu e feu!<br />

Dendeli punzos a pettu<br />

Invanu dees isclamare<br />

Custu fi t s’amante meu.<br />

Tando suspirende arreu<br />

S’anima mia invochende<br />

Tant’arreu suspirende<br />

Cun coro dilirante.<br />

Dendeli punzos a pettu<br />

Invanu dees isclamare<br />

Custu fi t su meu amante.<br />

59 d<br />

d


Biderti tantu costante<br />

Pallidu in nieddu mantu<br />

Biderti costante tantu<br />

Suffrire summu disgustu.<br />

Dendeli punzos a pettu<br />

Invanu dees isclamare<br />

S’amante meu fi t custu.<br />

S’est chi s’amore fi t giustu<br />

Forte, costante mazzore<br />

S’est chi fi t giustu s’amore<br />

Cunservo s’amada vida.<br />

Sa die ch’happo a partire.<br />

Mancari eo non pote<br />

Tenimi fi rmu in sa mente<br />

Imprimidu in sa memoria.<br />

Faedda unu sazerdote<br />

Chi una missa presente<br />

Zelebret in mia gloria.<br />

Su ch’intendet cust’istoria<br />

It’est amore cumprendet<br />

Su chi cust’istoria intendet<br />

Narzat un’«Ave Maria».<br />

Faedda unu sazerdote<br />

60 d<br />

d


Chi una missa presente<br />

Zelebret in gloria mia.<br />

Una suave armonia<br />

Giusta, poetica, grave<br />

Un’armonia suave<br />

Cantet s’attu funebre.<br />

Faedda unu sazerdote<br />

Chi una missa presente<br />

A gloria mia zelebre.<br />

Incensu gratu ottenebre<br />

Su venerandu apparatu<br />

Incensu ottenebret gratu<br />

Sa cheja a luttu bestida.<br />

Sa die ch’happo a partire.<br />

Suplico amore intantu<br />

De su saludu brames<br />

Ammentadi de me in terra.<br />

Pone fi ne a su piantu<br />

Ite ’alet chi mi ames!?<br />

Più prestu bae e m’interra.<br />

Da chi sa losa si serra<br />

Isparghesit fozzas de rosa<br />

Da chi serra sa losa<br />

61 d<br />

d


Ponedi in sinu sa giae.<br />

Pone fi ne a su piantu<br />

Ite ’alet chi mi ames!?<br />

Pius prestu m’interra e bae.<br />

Imbenujada in cuddae<br />

Derelitta e desolada;<br />

In cuddae imbenujada<br />

Manda unu suspiru onestu.<br />

Pone fi ne a su piantu<br />

Ite ’alet chi mi ames!?<br />

Bae e m’interra prestu.<br />

Inie in tonu modestu<br />

Tres litteras bei iscrie<br />

In tonu modestu inie<br />

Su coro cuntentu affi da.<br />

Sa die ch’happo a partire.<br />

Des poner in iscrittura<br />

S’epitaffi u abbreviadu<br />

Chi dae coro ti dò.<br />

Imprimi in sa sepoltura<br />

Chi dep’essere inserradu<br />

Un’A, un’S, un’O.<br />

E si eo in chelu sò<br />

62 d<br />

d


Ti raccumando cun zelu<br />

E si eo sò in chelu<br />

Signales des’aer chissà.<br />

Imprimi in sa sepoltura<br />

Chi dep’essere inserradu<br />

Un’O, un’S, un’A.<br />

Si custu iscrittu est già<br />

Subra su marmaru frittu<br />

Si custu est già iscrittu<br />

Virginidade professa.<br />

Imprimi in sa sepoltura<br />

Chi dep’essere interradu<br />

Un’O, un’A, un’S.<br />

Una ghirlanda cumplessa<br />

De viola veneranda<br />

Una cumplessa ghirlanda<br />

Bi lassa pro dispedida.<br />

Sa die ch’appo a partire,<br />

Dai custu mundu dechida.<br />

63 d<br />

d


Sebastiano (Pittanu) Moretti<br />

(1868-1932)<br />

Nacque a Tresnuraghes nel 1868 e per alcuni anni<br />

frequentò il seminario di Bosa, dove ricevette la<br />

sua prima formazione poetica e culturale.<br />

Fu l’inventore delle composizioni dette a<br />

retrogada, che danno vita al gioco complicatissimo<br />

dei cosiddetti trintases, sui quali lavorò fi no allo<br />

spasimo in una continua ricerca formale di cui non<br />

restò mai soddisfatto.<br />

Negli anni 1920-1930 inventò sa moda, in cui<br />

non esisteva più un ordine sintattico normale ma<br />

una scomposizione radicale della lingua-sintassi,<br />

«sospinta ai bordi dell’allucinazione inconscia».<br />

Fu lui a sfi dare, con gare poetiche ed epistolari<br />

sempre più complesse, i poeti contemporanei,<br />

invitandoli a partecipare a questo gioco<br />

linguistico, che divenne anche un modo di<br />

impegnarsi politicamente e socialmente.<br />

Dopo un periodo a Iglesias, dove lavorò come<br />

minatore, rientrò a Tresnuraghes. Richiestissimo<br />

nelle gare, viaggiò frequentemente nell’isola,<br />

esibendosi in mirabili improvvisazioni.<br />

Morì nel 1932, ricordato e ammirato da tutti con<br />

stima e affetto.<br />

65 d<br />

d


Difesa a sa Mundana<br />

Cummedia<br />

1.<br />

O povera Cummedia Mundana!<br />

Sos criticos ti ponen’in berlina;<br />

Cosas meda ti nana e nudda nana<br />

E su chi nana est tottu pudina<br />

In fattu de su cuccu ’e tramuntana<br />

Sighit s’attaccu unu rospo ’e pischina;<br />

Pro fagher fronte a custas limbas malas<br />

Mustra sas dentes, non pares sas palas.<br />

2.<br />

Mustra sas dentes; si mustra sas dentes<br />

Fortes che ferru chi istampana s’ossu,<br />

Si nono, custu fazu de molentes,<br />

Ti sezini a caddinu in supra dossu;<br />

E si comente sun pagu prudentes<br />

Tottu in pare ruides in su fossu:<br />

Si ruides in pare, ista segura,<br />

Chi tottu in pare, bos dan sepoltura.<br />

3.<br />

S’invidia est sa mama de sa critica<br />

Partorit e s’agattat sempre prinza,<br />

Nè bi nde morint persone politica<br />

Chi non l’happat manzada cussa fìnza.<br />

66 d<br />

d


Mancari cambi torta e paralitica<br />

Mosset a tottu che cane de binza;<br />

Si fìt tinza s’invidia, crede Rosa,<br />

S’umanidade fi t tottu tinzosa.<br />

8.<br />

Custos bigottos lean sa difesa<br />

De sa fìde cattolica e de Deu<br />

Pro no mancare cibos in sa mesa<br />

A sos ministros chi tenen s’impreu,<br />

E difenden, tontones! sa ricchesa<br />

Fatta cun su sudore bostru e meu;<br />

Non si difendet su bene ’e su riccu<br />

Ca non l’hat tribagliadu cun su piccu.<br />

9.<br />

Su testamentu nou cun s’antigu<br />

Tottu l’hana giradu a fundu in susu<br />

Pro nos fagher cumprender ch’est obbligu<br />

Sighire de sos mannos s’antigu usu;<br />

Si no lu sighis ses unu inimigu<br />

De sa legge, chi usadu has cun abusu.<br />

Sun issos, senza ischire sa faina,<br />

Chi han misculadu farre cun farina.<br />

10.<br />

Mancu sos biduinos de sa Libia<br />

Citan, senza cumprender, su coranu<br />

Comente citat puntos de sa Bibia<br />

Unu sardu cantore ’e bassa manu,<br />

67 d<br />

d


Chi no tenet valore d’una zibia<br />

Ca non cumprendet su limbazu umanu<br />

No nde cumprendet de cosas d’importu<br />

E si cumprendet, cumprendet a tortu.<br />

11.<br />

Si dat puru su titulu ’e poeta<br />

A fazza manna comente bagassa,<br />

Senza esser bonu custu analfabeta<br />

Nemancu a fagher s’O cun d’una tassa;<br />

Troppu in altu est passada sa cometa<br />

E l’hat lassadu in sa parte prus bassa,<br />

O pro lu narrer claru e genuinu,<br />

Est tantu bassu chi paret bassinu.<br />

12.<br />

Issu solu tentesit fagher proa<br />

De girare che cane in tundu in tundu<br />

Pro s’afferrare a sa punta ’e sa coa<br />

De sa fama bramada in custu mundu,<br />

Però succedit una cosa noa,<br />

Non lompet primu nè mancu segundu:<br />

Anzis l’han postu de su rangu in fi ne<br />

Pro leare de tottu su pruine.<br />

13.<br />

Chi at leadu pruine est cosa certa.<br />

E non s’hat cintu sa corona ’e laru,<br />

Ca sa chi hat fattu misera iscoperta,<br />

Dende a sa lughe cussu libru raru,<br />

68 d<br />

d


Hat postu in claru sa roba coperta<br />

Chi pro furare bi cheret’imparu;<br />

Infattis issu, pro cumparrer dottu,<br />

Unu pagu furadu hat dae tottu.<br />

14.<br />

Non sunu solos sos ladros de Pisa,<br />

Ma bi nd’hat unu puru in custa banda,<br />

Ch’in sutta sa poetica divisa<br />

S’est faghende una brutta propaganda,<br />

Ca non solu nde furat sa camisa<br />

Ma tottu in pare camisa e mudanda.<br />

Si l’osservades bidides pienos<br />

Tottu sos fozos de versos anzenos.<br />

15.<br />

Osservadelos bene sos abortos<br />

Chi nde bidides de milli ghentinos<br />

Riunidos in pare e tottu tortos,<br />

Gobos e male fattos sos mischinos:<br />

Ghettados attraversu paren mortos<br />

Chi bocchin cuddos feroces bugginos,<br />

Bruttos de forma e lezzos de fi gura<br />

Chi peus no nd’hat fattu sa natura.<br />

16.<br />

Corroga, cun sas pinnas de pavone,<br />

Chi, pro breve ora, t’adornan sas palas,<br />

Non ti mudan pro nudda sa persone<br />

Ca ses in mesu de corrogas malas.<br />

69 d<br />

d


E si torras pro sorte a su masone,<br />

Ti nde tiran sas pinnas cun sas alas.<br />

Già si nde faghen de beffe e de risu<br />

Cando ti biden cun su dossu lisu.<br />

17.<br />

Custa est sa pena e custu est su castigu<br />

Chi dat Appollo cogliona cogliona<br />

A sos chi lassan su sistema antigu<br />

Critichende sa cosa cando est bona,<br />

Pro cussos est terribile nimigu<br />

Chi lis ponet d’ispinas sa corona:<br />

E si non bastat custa sola ebbia<br />

Nde tenet medas d’atera genia.<br />

18.<br />

Ite dolore! su famosu eroe<br />

Non passat sutta s’arcu triunfale<br />

Profumadu de nardu, untu d’aloe<br />

Ca sa canzone l’est andada male<br />

L’inserrana che maccu in s’ospidale;<br />

Si sighit a cantare, a dies d’oe,<br />

E tando perdet canzone e faeddu<br />

E si girat pro forza su cherbeddu.<br />

19.<br />

Appenas ruet cussu monumentu,<br />

Fattu senza architetto e meda in furia<br />

Deo, pro primu, cun ateros chentu<br />

S’autore citamus a sa curia<br />

70 d<br />

d


Pro nos pagare a su mancu s’istentu<br />

Perdidu in sa lettura ’e cussa ingiuria;<br />

Ca nos hat ingannadu, e de s’ingannu<br />

Issu lu devet pagare su dannu.<br />

20.<br />

Tottus semus a castas che pisellu<br />

Che nd’hat de bona e de male cottura;<br />

Nè semus mancu paris de livellu,<br />

Un’est altu un’est bassu d’istatura;<br />

Un’est de visu graziosu e bellu<br />

S’ateru est troppu leggiu de fi gura:<br />

In fi ne: semus tottus differentes<br />

Maccos, tontos o meda intelligentes.<br />

21.<br />

Duncas: tontos cun tontos bos restade<br />

Non chirchedas diversa cumpagnia,<br />

Ca poetas de mala calidade<br />

Non poden dare bona poesia:<br />

Si cantat su poeta, in veridade,<br />

Bos addormentat solu s’armonia.<br />

Custa est sa veridade pura e certa<br />

Chi bos dormides cun sa bucca abberta.<br />

22.<br />

Iscan, chi a sa Cummedia Mundana<br />

No nde li lompet mortale ferida<br />

Anzis tottu sos colpos chi li dana<br />

Li dan prus forza e l’aumentan vida,<br />

71 d<br />

d


Nè li guastat sa forma galana<br />

Sa baulada de zente attrivida;<br />

Issa est comente rocca salda e frima:<br />

Nessuna forza l’abbassat sa chima.<br />

23.<br />

Sas fortes raighinas sun’in terra<br />

Bene fundadas cun amore e zelu,<br />

Mentras sas bellas chimas senza gherra<br />

Sun già tocchende sas nues de chelu.<br />

Ue sos menzus frores de sa serra<br />

La ispettaban cun fervente anelu.<br />

In sa parte prus sana, meda in susu<br />

Sunu restadas, nè nde calan prusu.<br />

24.<br />

Criticu, a criticare non ti ponzas<br />

Cando non tenes de criticu vena,<br />

Nè mancu libros criticos cumponzas<br />

Ponende in usu sa farina anzena:<br />

Sighende su caminu ’e sas birgonzas<br />

Adeguada ti dana sa pena.<br />

Pone in mente: lassa in abbandonu<br />

Su criticare prite non ses bonu.<br />

25.<br />

De s’isforzu sa critica s’est morta<br />

Nè l’est permissu de torrare in vida,<br />

E si torret un’atera borta<br />

Solu pro cussa mi fatto omicida.<br />

72 d<br />

d


Si naschit dae nou, sempre torta,<br />

Ue est prus dura li fatto ferida<br />

Det benner sepultada in un’abissu<br />

Nè de bessire li dan prus permissu.<br />

73 d<br />

d


Salvatore Poddighe<br />

(1871-1938)<br />

Pur essendo nato a Sassari nel 1871, fece ritorno<br />

dopo poche settimane di vita nel paese di origine<br />

dei suoi genitori, Dualchi. Lì visse fi no a 18 anni,<br />

quando si trasferì ad Iglesias per lavorare come<br />

minatore. Emigrò a Torino ma dopo poco tempo<br />

tornò nuovamente a Iglesias, dove si sposò. Qui<br />

conobbe i poeti Sebastiano Moretti, Pietro Caria,<br />

Antonio Bachisio Denti, con cui si incontrava la<br />

sera nelle osterie per improvvisare. L’opera che lo<br />

rese famoso è Sa Mundana cummedia, che contiene<br />

una forte denuncia sociale dello sfruttamento dei<br />

poveri e un acceso anticlericalismo.<br />

Il componimento ebbe un’immensa fortuna in<br />

tutta l’isola, ma se da un lato fu riconosciuto come<br />

un capolavoro, dall’altro fu visto come un’opera<br />

blasfema, tanto che la polizia nel 1935 ne vietò<br />

la diffusione. In seguito a questo evento, il poeta<br />

cadde in una forte depressione che lo portò, nel<br />

1938, al suicidio.<br />

Vengono qui riportati alcuni componimenti sulla<br />

natura dell’uomo.<br />

75 d<br />

d


S’òmine falzu<br />

1.<br />

Finalmente! Ammentadu ti nde sese<br />

poi vint’annos de ritardamentu<br />

chi mandadu m’has unu vintisese<br />

e deo t’hapo datu avvertimentu.<br />

Como in frearzu de su trintasese<br />

Rezzid’hapo su nou documentu<br />

e nd’hapo piaghere meda gustu<br />

chi ti presentas che omine giustu.<br />

2.<br />

S’est bona idea cun su proletàriu<br />

fagher su giustu dimandas a mie.<br />

Deo rispondo: est bonu e nezzessàriu<br />

chi totus sian giustos che a tie<br />

ma deo menzus cherz’esser falsàriu<br />

ca profi ttu nde tenzo dogni die<br />

prus d’esser giustu usurpende s’anzenu<br />

ca marcio sempre a portafogliu prenu.<br />

3.<br />

Mai su giustu in pesos né mesuras<br />

hap’a fagher pro cantu duro biu<br />

ca da sos falsos imbroglios e furas<br />

frùmene mi so fattu essende riu:<br />

in iscavazziones, muraduras<br />

sempre cun falzidade hapo mediu<br />

76 d<br />

d


ca mesurende giustu e senz’ingannu<br />

non poto mandigare a mossu mannu.<br />

4.<br />

Si peso commestìbile in cantina<br />

o chi mesuro metros de pannia<br />

de dogni chilu ’e merce una sisina<br />

chi bendo furo nessi a parte mia.<br />

E si metros de tela una dozina<br />

o de pannu ogni die ’endere ebbia<br />

nd’hapo profi ttu de custa e de cudda<br />

e fattende su giustu haia nudda.<br />

5.<br />

S’agater’eo, sende in poveresa,<br />

su portafogliu d’unu segnorone<br />

e chi sa summa d’unu milione<br />

in moneda m’haperet custa resa<br />

sende giustu e pro fagher sa giustesa<br />

fi a obbrigadu a restituzzione.<br />

Mentre chi sende falzu si l’agato<br />

de restituzzione no nde fatto.<br />

6.<br />

Ma deo ammiro sas personas bonas,<br />

a issos chirco de m’avvicinare<br />

ca han bonu sensu e ca ischin trattare<br />

lis fatto in versos gentiles coronas.<br />

Fide, si no m’ingannas e coglionas,<br />

a su giustu devotu hap’a bistare<br />

77 d<br />

d


e-i sa via ’e su bene preferzo:<br />

male pro me e pro àtere non cherzo.<br />

7.<br />

Su chi deo prefi ssu m’hapo in mente<br />

si forzas e podere hapo bastante,<br />

ispiegare d’esser connoschente<br />

sa via de su bene a s’ignorante.<br />

Cando lu legget un’intelligente<br />

chi lu divulghet cun coro costante<br />

a sos chi sun de issu prus ignotos<br />

ch’aman su bene e chi li sun devotos.<br />

8.<br />

No est permissu a fagher s’impostore<br />

pro causare a àtere su male<br />

ma de viver in paghe e cun amore<br />

est sa cosa prus giusta e naturale.<br />

Comente in sa campagna ogni fi ore<br />

s’adoran cun s’istima fraternale:<br />

gasi s’istima usare fi na a morre<br />

devian babbu, mama, frade e sorre.<br />

9.<br />

S’omine ch’est de virtudes pienu<br />

in sé non zughet manza ne difettu<br />

ca no usurpat su suore anzenu<br />

e s’amat cun recìprocu rispettu.<br />

Est bonu a totu custu a ponner frenu<br />

istende s’unu a s’àteru suggettu:<br />

78 d<br />

d


ecco sa via ’e su bene operare<br />

chi dogni umanu dever imitare.<br />

79 d<br />

d


S’òmine veridadosu<br />

1.<br />

Trattad’hapo su male e-i su bene<br />

e l’offro pro dottrina a sos umanos.<br />

Pro chie zughet sentimentos sanos<br />

l’approvat, lu difendet e sustene(t)<br />

e chie ingiustu lu cret e ritene(t)<br />

sun sos ingabba-pòpulos tiranos.<br />

Profanan su ch’est giustu e lu cummentan,<br />

a chie hat fi de a su falzu lu tentan.<br />

2.<br />

Custu dipendet ca no sun sinzeros<br />

e ca non faghen causa cumuna<br />

d’unire a pare sos duos misferos,<br />

s’emisferu ’e su sole e de sa luna<br />

chi sos umanos sun amores veros<br />

de divider tra totu sa fortuna<br />

de sos fruttos chi Deus nos hat dadu<br />

chi pro nde goder totus hat creadu.<br />

3.<br />

Si custu mundu falzu e tenebrosu<br />

non esseret prenu de tant’ingannia<br />

e si dognunu fi t veridadosu<br />

comente attestat custa poesia<br />

de non si render nessunu odiosu<br />

trattende ’e custa e de cudda zenia.<br />

80 d<br />

d


Si podet viver unidos umpare<br />

cun recìproca fi de ’e s’istimare.<br />

4.<br />

Sa paghe, s’armonia, s’amistade<br />

sa chi deo procramo, pro letìzzia<br />

e professo sa santa veridade<br />

chi diat esser recreu e delìzzia,<br />

chie si servit de sa falzidade<br />

b’est sa terrena e divina giustìzzia.<br />

Comente hat operadu s’hat a bie(r)<br />

cando det dare contós unu die.<br />

5.<br />

Deo chi hapo su giustu mesuradu<br />

accumpagnadu cun vera prudenzia<br />

e cun dognunu bene hapo trattadu<br />

usende cortesia e riverenzia<br />

veridadosu so sempre istadu,<br />

lìbera d’ogni pesu est sa cussenzia<br />

sa giusta veridade a totu aporzo:<br />

nende sa veridade mi che morzo.<br />

81 d<br />

d


S’omine faularzu<br />

1.<br />

Biadu a tie, chi s’Onnipotente<br />

t’hat dadu dogni donu virtuosu.<br />

Tue ses giustu, ses veridadosu,<br />

totu has de bonu e de malu niente,<br />

mentres chi a mie totu differente<br />

m’hat fattu faularzu e odiosu:<br />

falzu de coro e non naro paràula<br />

senza bi ponner in mesu una fàula.<br />

2.<br />

Veridadosu andat bene chi sias<br />

pro cumbatter de fàulas s’iscola<br />

però sa veridade est una sola<br />

e sunu tantas sas fàulas mias.<br />

In custa terra a sas personas bias<br />

cando passo nde sèmeno un’arzola<br />

e so seguru s’ottanta po chentu<br />

chi mi frùttana totu, a cumprimentu.<br />

3.<br />

Sa zente d’oe già fora d’usanzia<br />

postu hat sa veridade santa e pura<br />

e a sa falzidade, a s’impostura<br />

rendet devozione in maggioranzia<br />

ca de sa veridade s’osservanzia<br />

su ’occhire proibit e sa fura.<br />

82 d<br />

d


E cun trampas e fàulas in prenu<br />

poden aprofi ttare de s’anzenu.<br />

4.<br />

Si podet liberare in tribunale<br />

usende s’impostura, in sos bisonzos,<br />

cun fàulas e falzos testimonzos<br />

su ch’est ladrone, su micidiale.<br />

Oe sa zente furba in generale<br />

sa veridade lassan a sos gonzos<br />

e issos de sas fàulas bon’usu<br />

faghen pro cummittire dogni abusu.<br />

5.<br />

Contat unu padronu ’e miniera<br />

fàulas dogni die milli e chentu<br />

nende ch’est issu sempre in perdimentu<br />

de s’azienda sua tota intera.<br />

A s’operaiu cun ghigna severa<br />

narat chi dat iscarsu rendimentu<br />

e bisonzat forzare pro pius rèndere<br />

ca si nono obbrigadu est de suspèndere.<br />

6.<br />

Unu riccu ch’hat bonos tenimentos<br />

milli fàulas tenet preparadas<br />

nende chi de sos fruttos sas intradas<br />

no li bàstana mancu in pagamentos.<br />

Semper l’intendes cun custos lamentos<br />

sian bonas o malas sas annadas<br />

83 d<br />

d


e chi no hat vantaggiu e nudda incassat<br />

però sos tenimentos no los lassat.<br />

7.<br />

Bae e dimanda unu negozziante<br />

chi a s’ingrussu o a minuda bendet.<br />

Ti faghet chentu fàulas intendet<br />

chi a bortas de su costu ’endet mancante<br />

e chi fadigat meda e su bastante<br />

mancu pro sa ispesas chi no rendet.<br />

Narat ch’est de fallire in imbarazzos<br />

e dogn’annu si fràigat palazzos.<br />

8.<br />

Fàulas puru unu teraccu anzenu<br />

no istat senza narrer a su mere<br />

pro cumparrer esattu in su dovere<br />

màssimu d’unu avaru senza frenu<br />

chi tenet bestiàmene e terrenu<br />

e giardinos de fruttas in podere.<br />

Esattu cun sos meses pro cumparrer<br />

est obbrigadu fàulas a narrer.<br />

9.<br />

Candu unu fuggitivu, o latitante,<br />

benit a pare cun s’arma reale,<br />

si lu dimandat: connosches su tale?<br />

send’issu oggettu de s’arma chircante,<br />

est costrintu una fàula in s’istante<br />

narrer pro esser liberu de male<br />

84 d<br />

d


ca si sa veridade in su cuntestu<br />

narat, est immancabile s’arrestu.<br />

10.<br />

Una giòvana isposa ch’est istada<br />

sempre faghet de faulas profettu.<br />

Si pro abusu o mancanza d’affettu<br />

est da su primu amante abbandonada<br />

poi, da su segundu dimandada,<br />

cheres ch’isvelet totu su segrettu?<br />

No, ca narat a bona o mala gana<br />

fàulas, pro no morrer baghiana.<br />

11.<br />

Cantos veridadosos sunu e cantos,<br />

in sa Sardigna nostra, in Continente?<br />

Senza de narrer fàulas niente,<br />

leggimos, mancu istados sun sos santos:<br />

non t’hap’a dare paragones tantos<br />

ma ti nde cito duos solamente<br />

chi servidos si sun de faulosas<br />

espressiones, però non dannosas.<br />

12.<br />

Una fàula hat dévidu proporre<br />

Abramu, cand’andesit in s’Egittu<br />

a Sara, de muzere su dirittu<br />

brivèndela de narrer chi fi t sorre:<br />

Faraone non lassat de s’opporre<br />

a sa bellesa, e dare precipitu.<br />

85 d<br />

d


Timìndesi sa morte o calchi offesa<br />

custa fàula hat nadu pro difesa.<br />

13.<br />

Fàula su Celeste Raffaele<br />

cun fi nzione hat nadu in fi de mia<br />

a Tobia, su fi zu de Tobia,<br />

cun totu issu chi a Deus fi t fi dele.<br />

Però custa fi t fàula de mele<br />

pro l’unire cun Sara in cumpagnia.<br />

E fi na a cando l’hat bidu isposadu<br />

cun Sara, veridade no l’hat nadu.<br />

14.<br />

Duncas: cumprende, si bene contraria<br />

sa fàula, e illécita e dannosa,<br />

in zertas oras, e in meda cosa<br />

cantu sa veridade est nezzessaria.<br />

Tant’a nòbile zente e proletaria<br />

siat incrédula issa o religiosa<br />

nde naran tottucantos, so seguru,<br />

de veridades e fàulas puru.<br />

86 d<br />

d


S’òmine giustu<br />

1.<br />

A tie mando custa poesia,<br />

Poddighe, tantu ’e ti fagher presente:<br />

s’idea chi prefi ssu m’hapo in mente<br />

est d’esser giustu e fagher bene ebbia:<br />

d’andare a totu cun pregadoria<br />

pro la succurrer sa pòvera zente.<br />

Un’esatta risposta a mie dona<br />

si ti paret s’idea mala o bona.<br />

2.<br />

Sende dispostu su giustu a cumbàttere<br />

primu dovere meu intendo custu:<br />

primu su giustu chi pretenda d’àtere<br />

est bisonzu chi deo sia giustu,<br />

d’ànimu, de cussenzia e caràttere<br />

pro cantu hap’aer alenu in su bustu<br />

ca pro cumparrer giustu bene creo<br />

su bonu esémpiu lu devo dar’eo.<br />

3.<br />

Avverto dogni bonu amigu e frade<br />

chi de vera dottrina est manifestu<br />

si cheret preigare s’onestade<br />

bisonzu ch’issu siat puru onestu<br />

e dare proas de umanidade<br />

in sa vida presente e in su restu.<br />

87 d<br />

d


Si cheret issu sa corona chìnghere<br />

d’esser onestu si devet distìnghere.<br />

4.<br />

Cando possedit custu cuisittu<br />

un’òmine terrenu battizadu<br />

chi d’esser giustu sa proa nd’hat dadu<br />

de pretender su giustu hat su dirittu<br />

pro su motivu chi giustu est istadu<br />

e de niunu tiradu hat profi ttu.<br />

In vida sua, dende esémpiu bonu,<br />

hat lassadu su malu in abbandonu.<br />

5.<br />

A bois, duncas, prìntzipes sovranos,<br />

in generale a sos onestos totu<br />

chi guvernades tantos cristianos<br />

de fedeltade dàdelu su votu<br />

d’esser severos, ma d’esser umanos<br />

comente dae tantos s’est connotu<br />

in sos tempos antigos e modernos<br />

pensende chi non sezis sempre eternos.<br />

88 d<br />

d


Bachisio Raimondo Carboni<br />

(1852-1935)<br />

Nato nel 1852, visse a Bolotana. Con lui si originò<br />

la tradizione poetica dei Carboni (poi Enne) di<br />

Bolotana. Mise al mondo Giuseppe Carboni (noto<br />

Pepe Carbone), conosciuto e apprezzato poeta<br />

improvvisatore.<br />

Morì nel 1935.<br />

Andadu so arare in annigrinu<br />

Andadu so arare in annigrinu<br />

Cun dun’aradu e pagu e zou,<br />

E duos boes de unu bentinu,<br />

Ambos ispanos e tundos che ou;<br />

Ch’apo biradu su semen’in caminu,<br />

Dae no haer giuttu aradu nou;<br />

Pro curpa e sa timona, ca fi t lenta,<br />

M’andaiat s’aradu abbenta abbenta.<br />

Pro curpa e s’aradu ca fi t lenu,<br />

Non nd’appo fattu no de zoronada,<br />

Mancu sinzu faghiat in su fenu,<br />

Pagadu nd’appo sa terra in debbada;<br />

Giugher non bi podia aradu anzenu.<br />

Ca fi t a mie sa terra intregada;<br />

89 d<br />

d


A massazzare non bi torro prusu<br />

Ch’appo s’aradu bezzu e fora d’usu.<br />

Cantu tempus in donu happo perdidu<br />

In custa terra faghinde sa doa!...<br />

Finalmente bi so oe resessidu,<br />

E poto narrer ch’appo fattu proa,<br />

Mero tenia su giuo irmarridu,<br />

Manc’arziare podiat sa coa,<br />

Non bi torro piusu a massazzare<br />

Cun d’un’aradu ezzu, it’happo arare?!...<br />

Mi so postu a l’acconzare<br />

E corpadu happo su conzu,<br />

Pro pagu hat affortidu sa timona;<br />

Torr’a bintrare arare.<br />

E fatt’happo su bisonzu,<br />

Ma però s’hat faina pagu bona.<br />

Arare fi o avvezzu,<br />

Ma s’aradu fi t bezzu,<br />

M’istaiat continu aggiona aggiona,<br />

E mi so affuttadu,<br />

Pro chi sa terra in donu happo pagadu.<br />

Mai custu creia<br />

De m’esser capitadu,<br />

Intr’e nadale a bettare a istula!...<br />

Torro sa terza ia<br />

Cun su matessi aradu,<br />

90 d<br />

d


Eppuru nd’happo fattu mesa tula,<br />

S’aradu fi t fortizzu,<br />

Ma nò bistaiat rizzu,<br />

Sempre afferradu a cannas de ula,<br />

Non giughiat ischina<br />

M’istaiat continu unchina unchina.<br />

Giughia sa idea,<br />

Certu mancar’a fura,<br />

Cun dun’aradu bezzu andare arare;<br />

A forza e pelea<br />

Nd’happo ettadu una mesura,<br />

Ma isettu no happo e b’ispigare;<br />

Ca nde tenia gustu<br />

L’happo s’aradu infustu,<br />

E mancu gai cheriat bintrare,<br />

Mi retiro affannadu<br />

E cun s’aradu tottu murdagadu.<br />

Sa terra fi t infusta,<br />

Creidelu de certa,<br />

Però bene ammoladu fi t su zuncu,<br />

Non fi t terra bedusta,<br />

Fit s’aradu iscussertu,<br />

Chi che poniat sa chima in su runcu;<br />

Sa terra fi t bagnada.<br />

Non b’intraiat s’arbada<br />

Fia tentadu e la segare a truncu,<br />

Pro chi m’hat consumidu<br />

S’aradu bezzu, su giuo ismarridu.<br />

91 d<br />

d


Debadas mi leo fele,<br />

Tantu non nd’happo achistu,<br />

Mancari puru mi cherza impignare:<br />

Colpadu happo crudele<br />

E totu l’happo pistu,<br />

Mancu pro cussu cheria bintrare.<br />

E deo cun fi acca,<br />

Postu happo dae burzacca,<br />

De sa terra s’affi ttu a nde pagare;<br />

E m’affutto inchiettu,<br />

Pro chi tentu non nd’happo de profettu.<br />

Si m’affutto est rejone<br />

Oa so ispiantadu,<br />

E comente s’annada happ’a passare!!...<br />

Ness’a unu cuzzone<br />

A bintrare s’aradu<br />

Oa fi o disizzosu e semenare.<br />

Sa terra fi t superba,<br />

Tuppada fi t de s’erba,<br />

Oa fi t ancor’aradu a bei intrare;<br />

E mi so postu a sa sola<br />

Cun s’idea de fagher bon’arzola.<br />

Nde fi a disizosu.<br />

Arare a surcu prenu<br />

In custa terra, senza coltivada,<br />

Fit tribagliu forzosu<br />

Pro chi b’haiat fenu<br />

Non lassaiat bintrare s’arbada<br />

92 d<br />

d


A fadiga e a gherra,<br />

Mi so postu a matt’in terra<br />

Ma tantu sa fadiga fi t debada,<br />

Fit unu massu de rena<br />

Ch’in mesu mi essiat una vena.<br />

Ite mala fortuna<br />

Sa chi m’hat persighidu,<br />

Poto narrer chi tenzo mala sorte!<br />

Proad’happo a sa geuna<br />

E non bi so resessidu,<br />

Dae no haer giuttu aradu forte;<br />

Mi causat fastizu,<br />

Su non bintrar’aizu,<br />

Mi paret chi vicina m’est sa morte<br />

E mi causat pena<br />

Su e non bider sa terra piena.<br />

Dia cherrer pagare<br />

A doppiu s’ispesa<br />

Bastet poder arare a surcu prenu<br />

Non est a m’ingrassare<br />

Chi anzis mi procurat debilesa.<br />

E mi faghet andare pius lenu;<br />

Est solu pro gu gustu<br />

De bi fagher bedustu<br />

Mancari siat su terrinu anzenu;<br />

Dia esser discuntentu<br />

Si su trabagliu esseret a su entu.<br />

93 d<br />

d


Proadu appo a denotte<br />

A parte de arborinu<br />

Si ogare podia carchi surcu;<br />

Est de badas chi cotte,<br />

Ca est duru su terrinu<br />

Chi de certu bi cheret su remurcu,<br />

Cun summu piaghere,<br />

Pro fagher su dovere,<br />

Inferocidu chi paria turcu,<br />

Arrughittadu appo sa terra<br />

Cua s’aradu ei su giuo a forz’e gherra.<br />

Beru ch’appo gherradu<br />

Cun pauras de su mundu,<br />

Però già l’happo inchida sa posta,<br />

E bi so resurtadu<br />

A toccare su fundu<br />

Cun pelea ca fi t sa terra tosta,<br />

E de su semenadu<br />

Nudda bind’hat pigadu,<br />

Non b’hat bessidu nè chimu nè crosta,<br />

Invanu haia gustu<br />

De fagher sa manada a mesaustu.<br />

Nde so in pensamentu<br />

No ischides proit?<br />

Ohi m’appana su semene isoradu.<br />

App’aradu a istentu,<br />

E fi t semene mite<br />

Subra pro cussu non bind’hat pigadu;<br />

94 d<br />

d


Non fi t semene guastu.<br />

Ma non bi fi t su bastu,<br />

Forsis medinde mi so isbagliadu,<br />

Ch’araia a dogn’ora<br />

E micch’essiat su semene a fora.<br />

Eo naro ch’est cue sa mancanzia<br />

E i sa terra non nde tenet neghe,<br />

S’aradu non teniat sa sustanzia<br />

Ca fi t cottadu cun cottas de feghe,<br />

Poi non fi t su semene in bundanzia<br />

De poder produire s’unu deghe,<br />

Si pro sorte su semene hat mancadu<br />

Deo naro ch’est culpa de s’aradu.<br />

Pro fi nis, hapo forte triballadu<br />

A forza ’e pelea e de fadiga,<br />

Canta mattana m’hat dadu s’aradu<br />

Ca mi faghiat continu cadriga<br />

Semene pro cussu no bi ndh’at pigadu<br />

Erba no b’hat bessidu e ne ispiga<br />

Mancari siat su massarzu avvezzu<br />

Non ndhe segat de terra aradu ’ezzu.<br />

Pro fi nis, si s’aradu no est bonu<br />

Menzus s’omine cheret chi si corche’<br />

Pro chi triballat de continu indonu<br />

E i sa este creo chi s’isporche’<br />

S’aradu forte no ndhe faghet sonu<br />

E non bistat continu dorche dorche<br />

95 d<br />

d


Sempre fattindhe bancos e cadriga<br />

Mai su chi bi ettat bei’ piga.<br />

96 d<br />

d


Costantino Longu<br />

(1904-1978)<br />

Nacque nel 1904 a Bolotana, e fu un poeta che si<br />

distinse per la buona levatura.<br />

L’Associazione Culturale Bolotanese «Cuncordu<br />

Bolotanesu» gli ha dedicato, nel 2002, un premio<br />

in limba.<br />

Morì nel 1978.<br />

Est beranu<br />

Est beranu, sas aeras serenas<br />

mitigad’ ’e s’ jerru an sos rigores;<br />

baggianeddas collinde sos fi ores<br />

cantan cun innozentes cantilenas<br />

peri sas baddes chi sunu pienas<br />

de incantu e de varios colores.<br />

In sas cussorzas ghian sos pastores<br />

sas bamas chi si moen lenas lenas;<br />

ebbas mannas, puddedros e anniggios<br />

sun tranquillamente pasculande<br />

de sa tanca in sos friscos baddiggios:<br />

97 d<br />

d


cun lusingheros muilos giamande<br />

sunu puru sas baccas a sos biggios,<br />

chi sun in mesu s’erba ischertiande.<br />

Sas tempestas d’jerru sun fi nidas,<br />

sas furias d’Eolu sunu mudas,<br />

umanidade cuntenta saludas<br />

custas dies serenas preferidas.<br />

Torra de irde mantu sun bestidas<br />

sas piantas chi fi n tristas e nudas:<br />

bi nd’at chi mustran sas fruttas minudas,<br />

atteras sunu ancora fi oridas.<br />

S’intendet da’ sa vicina foresta<br />

su cantigu de totu sos puzones,<br />

su murmurare pasidu ’e sas frinas;<br />

dae sas primmas oras mattutinas<br />

est tota sa natura estid’a festa:<br />

custa, reina est de sas istagiones.<br />

98 d<br />

d


Su pizzinnu zegu<br />

Oh mama, ite fi zu ch’as connotu!<br />

Forzis troppu t’istimo ca non t’ido.<br />

Cando t’abbrazzo, c’a s’istintu obbido,<br />

de su coro tou intendo su motu.<br />

Solu a tie, mamma, sò devotu<br />

ca in brazzos tuos mi drommo e m’acchido,<br />

ma, ite pena, cando mi nd’ischido<br />

sos ojos restan drommidos etotu.<br />

Oh Deus meu, dae s’alta dimora<br />

custa grazzia mi cuncedi ebbia<br />

chi ti domando in custu momentu:<br />

dami sa vista, nessi pro un’ora,<br />

pro lu ider su visu ’e mamma mia,<br />

poi torrami zegu e sò cuntentu!<br />

99 d<br />

d


Sardigna: ispera!<br />

1.<br />

Sardigna, ispera chi cust’attuale<br />

tempus de disisperu e de turmentu,<br />

pienu de ogni brutta violenzia,<br />

tenzat in presse su cambiamentu;<br />

s’idat de paghe vera su signale,<br />

si vivat dignamente s’esistenzia,<br />

senza esser che oe a su revessu<br />

in dogni ramu s’idat su progressu.<br />

2.<br />

Sos giovanos chi sun disoccupados<br />

e chi de tribagliare tenen brama<br />

s’impiegu l’agatten decorosu;<br />

a los viver, su babbu e-i sa mama,<br />

invece oe s’iden obbligados<br />

in dun’istadu trist’e bisonzosu:<br />

nde fettan de s’ischire bonos usos<br />

senza restare che oe delusos.<br />

3.<br />

Dogni babbu de famiglia seguru<br />

tenzat sempre pro sos teneros fi zos<br />

su pane beneittu de ogni die.<br />

Dogni mama cun bonos contivizos<br />

non lu connoscat su bisonzu duru,<br />

100d<br />

d


sa famiglia l’allevet rie rie;<br />

non lis andet su tempus a contrariu,<br />

mai lis manchet cant’est nezzessariu.<br />

4.<br />

Ue attraessan assassinos viles,<br />

ch’an totu malas sas intensiones<br />

semenande piantu, luttu e dolu,<br />

ischertien allegros sos anzones<br />

ben’attatos acculz’a sos cuiles<br />

e sas columbas si pesen a bolu:<br />

simbulos pro sa zente tota canta<br />

de innossenzia e de paghe santa.<br />

5.<br />

In sas roccas chi sun insambenadas<br />

ue b’at curtu sambene innozzente<br />

si piantet sa rughe beneitta;<br />

vivat sempre in cuncordia sa zente<br />

ismentigande sas iras passadas<br />

odiu no esistat né vinditta:<br />

totu sos oios si resten assuttos<br />

senza piangher pro crudeles luttos.<br />

6.<br />

In sos campos chi sun in abbandonu,<br />

sos trattores, mostros de attarzu,<br />

aren bene, si coltivet laores;<br />

in sa tuvucca e in s’asprinarzu<br />

si produat su fruttu pius bonu<br />

101d<br />

d


inue ispinas b’at crescan fi ores:<br />

su massaggiu sa terra la manizet,<br />

dogni cabula de issa fertilizet.<br />

7.<br />

Da’ sas basciuras a su Gennargentu<br />

si trasformen sas terras isolanas,<br />

sas annigrinas e-i sas bedustas;<br />

s’intendat dae sas baddes solianas<br />

de macchinas potentes su chimentu<br />

ghiadas dae sas manos robustas:<br />

sos omines a gara contribuana<br />

fainas a cumprire chi produana.<br />

8.<br />

No acchippan sos mastros desulesos<br />

a produire sonazas e traccas<br />

sas bamas pro ferrare in sas cussorzas;<br />

sas tancas sian pienas de accas,<br />

in iscuderia sos bitellos presos<br />

approendados in manigadorzas:<br />

andande dogni annada a sa eretta<br />

latte tenzemus de avansu e petta.<br />

9.<br />

Cun su triunfu de ogni bona idea,<br />

dognunu in su sou mestieri<br />

siat serenu, cuntentu e attivu;<br />

siat unu festosu cantieri<br />

in dogni campu, sa Sardigna intrea,<br />

102d<br />

d


de lamentu senza b’aer motivu:<br />

siat pro totu sa novella edade<br />

de benessere e de tranquillidade.<br />

10.<br />

Nois sardos non sighemus ancora<br />

a restare delusos e traitos<br />

cambiamentos isettande invanu,<br />

ma fattemus ch’in sos nostros granitos<br />

ispuntet luminosa s’aurora<br />

sa chi profetizesit Bustianu:<br />

cuss’aurora, sa pius lughente,<br />

ispuntet prestu pro sa sarda zente.<br />

11.<br />

Che giardinu de paghe in su futuru<br />

tue resultes, oh Sardigna mia,<br />

comente deo ti lu profetizo;<br />

non si bonifi chet sa terra ebbia,<br />

sas cussenzias si bonifi chen puru,<br />

primma de morrer custu est chi disizo.<br />

Cust’umile cantone pro ammentu<br />

sò lassande che meu testamentu!<br />

103d<br />

d


Orlando Biddau<br />

(XX secolo)<br />

Nacque nel 1938 in Croazia, ma a soli due anni<br />

di età i genitori lo portarono a vivere a Modolo,<br />

loro paese di origine. Laureato in Lettere alla<br />

Sorbona di Parigi e in Lingue e letterature<br />

straniere a Urbino, ha pubblicato tre raccolte<br />

di poesie: Le verdi vigilie, L’anima degli animali,<br />

L’inverno inconsolabile oltre a un racconto intitolato<br />

Predestinazione. Nel 1966 ha meritato il primo<br />

posto al Premio Città di Ozieri, con versi moderni<br />

e originali.<br />

Nelle sue poesie si respira il suo percorso<br />

sofferto, carico di introspezione critica, intriso di<br />

sensazioni intime di alto lirismo.<br />

105d<br />

d


In sa siccagna<br />

E fi lada una corona ’e pruinca andaian<br />

cantende de domo in domo: «Dàdenos<br />

s’abba, Signore: sos pizzinnos cheren<br />

pane, sos anzones cheren erba,<br />

sos avanzos de sa chena dàdenos...»<br />

Custa càlema frimma in garrela, sas muscas<br />

subra petas in càmula appietadas, in bidros<br />

consumidas su mesu die affrebbadu,<br />

sa campagna ch’attittan desoladas<br />

furriadolzas de chigulas; e s’ajania<br />

chi ti trazzas in s’umbra ’e s’apposentu<br />

ue sognos s’ingalinan e disizzos,<br />

cun sa brocca imbagantas in su jannile:<br />

ed est terra e rosina in s’impedradu<br />

ue passas andende a sa funtana,<br />

a man’in chintu, brocca a duas<br />

asas, pienas de fi ores siccos<br />

sas pettorras, de arrascios sos ojos.<br />

Cherrinde sas isperas ch’ispighende<br />

andas in sa messera, sen’isettu<br />

ti remuzzas sas dies, una pena cumassende<br />

sena madrighe; e su cabu chilchende<br />

in su ghindalu ’e sa vida s’imbrudugliat<br />

s’azzola.<br />

Ma it’affi nada como<br />

106d<br />

d


isettas chi su tunciu nieddu ziret<br />

in frisca risada: has a viziliare ista<br />

notte a lampana allutta su segretu<br />

’e su ’eranu chi morit<br />

ajanu, chi s’isprunit in allegria.<br />

Sutta sa parra ’e sa luna<br />

noa ’enis dae sa funtana<br />

sa brocca a cùccuru<br />

s’andanta lenta.<br />

107d<br />

d


Fonti bibliografi che<br />

Melchiorre Murenu, Vita e composizione del poeta,<br />

Antonio Cuccu, San Vito.<br />

Pietro Caria, Poesia sarda di Pietro Caria di Macomer,<br />

Antonio Cuccu, San Vito.<br />

Pietro Caria, Corrispondenze Poetiche, Antonio<br />

Cuccu, San Vito.<br />

Celestino Caddeo, Raccolta di Ottave, Sonetti, ecc.<br />

ecc., Antonio Cuccu, San Vito.<br />

Celestino Caddeo, Poesie sarde di Celestino Caddeo,<br />

Tipografi a Il Torchio, Cagliari.<br />

Pittanu Moretti, Difesa a sa mundana cummedia,<br />

da Poesia Sarda, Antonio Cuccu, San Vito.<br />

Salvatore Poddighe, S’omini falsu (e altre poesie),<br />

Antonio Cuccu, San Vito.<br />

Vita sarda, anno I, n. 13, 13 settembre 1891.<br />

AA.VV., Premio di Poesia sarda “Città di Ozieri”.<br />

Poesia in <strong>Sardegna</strong> 1956-1967, a cura di Antonio<br />

Sanna e Tonino Ledda, Editrice Sarda Fossataro,<br />

Cagliari, 1969.<br />

108d<br />

d


Giovanni Spano, Canzoni popolari di <strong>Sardegna</strong>,<br />

a cura di Salvatore Tola, vol. II, Ilisso, Nuoro,<br />

1999.<br />

Giovanni Spano, Canzoni popolari di <strong>Sardegna</strong>,<br />

a cura di Salvatore Tola, vol. III, Ilisso, Nuoro,<br />

1999.<br />

www.poesias.it<br />

109d<br />

d


Indice<br />

Gavino Passino 5<br />

Cuccu perfettu in cantare 5<br />

Pietro Serra 7<br />

Istade vigilantes et attentos 7<br />

Catarina Murgia 15<br />

A tie, carta, a tie 15<br />

Giovanni Maria Pintus 21<br />

Sos ojos mi has feridu 21<br />

Caglio cun chie istat mudu 23<br />

Donna Placida Passino 25<br />

Umile et riverente 25<br />

Sebastiano Madau 29<br />

A bite ’alen sos cantigos de amore 29<br />

Melchiorre Murenu 31<br />

Sas tres rosas 32<br />

S’amoradu contrariadu 34<br />

Sas giovanas et su pische infettu 37<br />

Pietro Caria 41<br />

A Macomer 41<br />

Il bacino del Tirso 45<br />

Pantaleo Ledda 49<br />

Condoglianze di Ledda Pantaleo 49<br />

Celestino Caddeo 51<br />

Della vera poesia 52<br />

Il mulo e il cavallo 53<br />

Sa campana trista 58<br />

Sebastiano (Pittanu) Moretti 65<br />

110d<br />

d


Difesa a Sa Mundana Cummedia 66<br />

Salvatore Poddighe 75<br />

S’òmine falzu 76<br />

S’òmine veridadosu 80<br />

S’òmine faularzu 82<br />

S’òmine giustu 87<br />

Bachisio Raimondo Carboni 89<br />

Andadu so arare in annigrinu 89<br />

Costantino Longu 97<br />

Est beranu 97<br />

Su pizzinnu zegu 99<br />

Sardigna: ispera! 100<br />

Orlando Biddau 105<br />

In sa siccagna 106<br />

111d<br />

d


Finito di stampare nel mese di settembre 2008<br />

per conto di:<br />

EDITRICE ARCHIVIO FOTOGRAFICO SARDO<br />

NUORO

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!