29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

uso presso l‟abbazia <strong>di</strong> S. Marziale <strong>di</strong> Limoges e presente in un manoscritto<br />

risalente al XII sec.: qui il santo viene descritto, appunto, allontanarsi dalle attività<br />

umane, essendo stato destinato ad una funzione degna <strong>di</strong> quella <strong>degli</strong> angeli 72 .<br />

Ancora, per officia angelici or<strong>di</strong>nis potrebbe intendersi, come suggerisce<br />

la Newman 73 , anche l‟officium cantan<strong>di</strong>, secondo un‟espressione variamente<br />

attestata in ambito liturgico 74 , alludendo alla partecipazione dei confessores ai cori<br />

angelici: in un passo dello Scivias, gli appartenenti agli or<strong>di</strong>ni claustrali, che<br />

vengono invitati a non <strong>di</strong>sdegnare l‟ascendere a cariche ecclesiastiche<br />

nell‟interesse dell‟istituzione tutta, sono descritti nell‟atto <strong>di</strong> rivolgersi<br />

costantemente alle schiere angeliche attraverso il canto e la preghiera 75 . Tale<br />

concetto può riferirsi sia ai confessores nel senso dei santi confessori, i quali<br />

cantano all‟unisono con i cori celesti, sia ai confessores nel senso <strong>di</strong> vescovi e<br />

sacerdoti, che sono partecipi <strong>di</strong> tale canto attraverso la <strong>di</strong>mensione liturgica 76 .<br />

fortissima fundamenta praescitis – Barbara Newman ipotizza, a proposito <strong>di</strong><br />

questo passo, che qui venga attribuita ai de<strong>di</strong>catari la facoltà <strong>di</strong> fondare nuove<br />

chiese in luoghi rivelati loro per volere <strong>di</strong>vino, e che Hildegard si riferisca in tal<br />

senso alla propria stessa visione, che la spinse a e<strong>di</strong>ficare il nuovo monastero del<br />

Rupertsberg in un luogo specifico la cui ubicazione le fu rivelata attraverso una<br />

72 Cfr. Plebs redenta, 2b, AH 7, 164: «Deserti loca | petit extranea, | humana | respuit acta |<br />

angelica | missus ad officia». Tra l‟altro, proprio al Battista la stessa Hildegard accosta, nello<br />

Scivias, i monaci che assumono la <strong>di</strong>gnità <strong>di</strong> sacerdoti, cfr. supra, comm. vv. 4-7: non vi è alcun<br />

modo, tuttavia, <strong>di</strong> stabilire se in effetti la mistica renana, nel fare riferimento alla figura del<br />

praecursor Christi quale modello <strong>degli</strong> appartenenti agli or<strong>di</strong>ni claustrali che <strong>di</strong>venivano pastori,<br />

possa aver riferito a questi ultimi l‟attribuzione <strong>degli</strong> angelica officia <strong>di</strong>etro ispirazione del carme<br />

de<strong>di</strong>cato al Battista. Mi limito dunque qui a porre in rilievo la coincidenza concettuale e lessicale<br />

dei due carmi.<br />

73 Cfr. HILDEGARD OF BINGEN, Symphonia, 289.<br />

74 Cfr. ad es. CONC. Gall. II, pag. 183, ll. 261sqq.: «Psalmista, idest cantor, potest absque scientia<br />

episcopi, sola iussione presbyteri, officium suscipere cantan<strong>di</strong>, <strong>di</strong>cente sibi presbytero: vide ut<br />

quod ore cantas, corde credas, et quod corde cre<strong>di</strong>s operibus probes»; AGOBARDUS LUGDUNENSIS,<br />

De antiphonario, 15: «Ecce uir apostolicus reprehen<strong>di</strong>t consuetu<strong>di</strong>nem, qua <strong>di</strong>aconibus cantan<strong>di</strong><br />

officium iniungebatur, nec in eis blandam uocem, sed congruam uitam <strong>di</strong>cit esse requirendam,<br />

stimulari que Deum talium ministrorum moribus asserit, etiamsi populum uocibus delectent».<br />

75 Cfr. Scivias, 2, 5, 18, ll. 678-83: «Ipsi enim sunt zona ecclesiae, eam ualde constringentes,<br />

quoniam incarnatione Filii mei occupati sunt, et quia etiam angelicum or<strong>di</strong>nem exercent, scilicet<br />

non cessantes in ullis horis cantando cum sonitu aut orando in compunctione, non autem excussis<br />

clamoribus ut inutilis puluis aut aridus absque uiri<strong>di</strong>tate compunctionis; et quia etiam non recusant<br />

operari pro necessitate sua, non tamen in manibus suis saecularia quaerentes, sed cum caritate et<br />

humilitate se ipsos acute circumspicientes».<br />

76 A tale proposito cfr. O successores, comm. vv. 5-9.<br />

364

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!