29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Pure degna <strong>di</strong> rilievo è tuttavia l‟ipotesi <strong>di</strong> Barbara Newman, la quale, nel<br />

commentare questo responsorio, identifica gli imitatores del primo verso con i<br />

confessori o vescovi, i quali sarebbero immagine del Cristo definito quale<br />

persona, nel senso <strong>di</strong> “personaggio”, nell‟ambito della celebrazione eucaristica,<br />

cui si alluderebbe quale significatio, quale rappresentazione simbolica, descritta<br />

alla stregua <strong>di</strong> una rappresentazione scenica, mimica, quale l‟Ordo virtutum 4 .<br />

Sebbene tale lettura sia certamente suggestiva, mi sembra non trovi<br />

sostanzialmente alcun appiglio nel lessico hildegar<strong>di</strong>ano: nell‟opera della badessa<br />

renana, e in particolare nello Scivias, il vocabolo imitator è utilizzato<br />

prevalentemente in senso morale 5 , e in nessun caso sembra assumere il significato<br />

<strong>di</strong> “attore”, neanche latamente; lo stesso <strong>di</strong>casi per significatio, il cui senso, <strong>di</strong> per<br />

sé piuttosto peculiare e non frequentissimo, <strong>di</strong> “rappresentazione scenica” non è<br />

mai attestato in Hildegard.<br />

imitatores – L‟appellativo imitator sembra essere in realtà piuttosto <strong>di</strong> rado<br />

attribuito ai santi martiri e confessori 6 ; per Hildegard gli imitatores Christi sono<br />

soprattutto i virgines, coloro che seguono le orme del Redentore attraverso la<br />

totale de<strong>di</strong>zione alla continenza e alla verginità, e attraverso il <strong>di</strong>stacco dalle<br />

4 Cfr. SAINT HILDEGARD OF BINGEN, Symphonia, comm. 289: «This unusual piace can be read in<br />

light of Hildegard‟s liturgical drama, the Ordo virtutum. In the play, the dramatis personae are<br />

allegorical virtues; here they are confessors or bishops, whom the composer sees as actos imitating<br />

Christ, the “most exalted person”, in that precious symbolic representation which is the Mass».<br />

5 Cfr. infra.<br />

6 Cfr. ad es. APON. 12, ll. 514-30, dove in realtà i martyres e confessores sono descritti più che<br />

altro quali imitatores <strong>degli</strong> apostoli, a loro volta imitatores del Cristo (secondo la definizione che<br />

Paolo dà <strong>di</strong> sé nelle proprie lettere, cfr. infra): «Igitur tanta benignitas est Domini nostri Christi, ut<br />

quod ipse est per naturam <strong>di</strong>uinitatis, hoc in imagine, per uirtutem signorum, martyres eius<br />

efficiantur: id est ut, sicut compincti uirtutibus refulgebant apostoli – quibus <strong>di</strong>citur: Maiora horum<br />

facietis, et: Qui uos recipit, me recipit, et: Sicut misit me uiuus Pater, et ego mitto uos, et: Qui<br />

cre<strong>di</strong>t in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet –, ita, eorum exempla<br />

sequentes, eis similes fiant. Hic ergo magnus artifex Dei Sermo in apostolorum electione parauit<br />

sibi imputribili materia tabulas per eorum uitae exempla quos cedros in alio libello intellegi<br />

<strong>di</strong>ximus. De quibus decisa exempla uirtutum, quae in se compincta eorum posteri susceperunt,<br />

imitatores Christus uestire, uirtutem suam impertiendo, probatur. Qui, quod a Christo per eius<br />

imitatores susceperunt, gentilibus etiam impertire noscuntur. Tunc enim erit perfectus Christi<br />

confessor, dum apostolorum fidei tolerantiae que munimine ad <strong>di</strong>em adlocutionis ante reges et<br />

praesides uenerit circumdatus». Cfr. inoltre ad es. Quantum decet, 6, vv. 1-2, AH 50, 516: «Christi<br />

verus imitator | Paupertatis fit amator»; qui sembra essere espresso il concetto che tale imitatio<br />

Christi (sia detto ante litteram, per la più tarda opera denominata i. C. cfr. LexMA V, 386-7)<br />

presupponga sopportazione fisica e rinuncia ai beni materiali: ciò pare analogo all‟immagine<br />

dell‟imitator Christi proposta da Hildegard, come colui che è de<strong>di</strong>to alla continenza e al <strong>di</strong>stacco<br />

dalle pulsioni fisiche, a proposito della quale immagine nel dettaglio cfr. comunque infra.<br />

344

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!