Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
in vulneribus – Il riferimento ai vulnera, alle “ferite” che i martiri subirono, è in<br />
questa sede sostanzialmente originale, poiché è raramente attestata in poesia 69 : più<br />
frequente è il ricorrere <strong>di</strong> tale immagine nelle opere in prosa 70 . Il richiamo ai<br />
colpi, alle ferite subite dai martyres mi sembra qui in realtà costituire un‟allusione<br />
ai vulnera subiti dal Cristo sulla croce nell‟atto <strong>di</strong> re<strong>di</strong>mere l‟intero genere umano,<br />
simbolismo invece ricorrente con frequenza nella poesia liturgica 71 , oltre che<br />
nell‟opera della stessa Hildegard: in <strong>di</strong>versi passi dello Scivias si fa riferimento<br />
alle ferite subite dal Redentore, e al sangue che ne sgorga 72 , come strumenti della<br />
stessa Redenzione 73 .<br />
L‟immagine dei vulnera può inoltre essere qui interpretata in senso<br />
tropologico/morale, poiché ai supplizi subiti dai martiri, a loro volta imitatio della<br />
69 Tra le poche eccezioni, cfr. ad es. la sequenza <strong>di</strong> XI sec. Laudem <strong>di</strong>cite Deo, 6b, AH 40, 328:<br />
«Multa post vulnera | intrare et regis | vestri aulam».<br />
70 Cfr. ad es. AMBR. in psalm. 5, 17, pag. 91, ll. 3-7: «Dicebant apostoli, cum pro Christo<br />
lapidarentur et Christum prae<strong>di</strong>carent; <strong>di</strong>cebat Paulus, cum ter uirgis caederetur et <strong>di</strong>e ac nocte<br />
Christum adorandum gentibus <strong>di</strong>sputaret; <strong>di</strong>cunt hoc martyres, qui uulnerantur pro Christo et, quia<br />
uulnerari pro eius meruerunt nomine, plus <strong>di</strong>ligunt»; PASS. Mar. Iac. 5, 5, pag. 200, ll. 9-11:<br />
«Pepen<strong>di</strong>t Marianus ad uulnera eo que martyri etiam in ipsis lacerationibus suis affuit gratia; sic<br />
torsus est ut illum exaltaret et poena»; EUSEBIUS GALLICANUS, Collectio homiliarum, 56, l. 91:<br />
«Quam pretiosa sunt martyrum uulnera!»; PETRUS DAMIANI, Sermones, 31, ll. 112-4: «Sed adhuc<br />
<strong>di</strong>ligentius laceratum corpus examina, adhuc ea ipsa quae confossa sunt membra retracta, coque,<br />
<strong>di</strong>scerpe, ictus caede, uerbera percute,: iam de toto corpore inuictissimi martyris quid aliud nisi<br />
plagas poteris uulnerare?».<br />
71 Cfr. ad es. Aurora lucis rutilat, 10, AH 2, 47: «Ostensa sibi vulnera | In Christi carne fulgida, |<br />
Resurrexisse Dominum, | Voce fatentur publica»; Cuncta simul instantia, 3, AH 7, 60: «Mors<br />
quippe saeva […] | Crucis vulnera | Christo rerum patrat inscia»; Gloria in excelsis, 10, v. 1, AH<br />
47, 268: «In crucis articulis patiendo vulnera mortis»; Laus sit regi gloriae, 3, AH 54, 185: «Ob<br />
honorem salvatoris | Vulnerum atque cruoris | Iubilet ecclesia»; ibi, 8: «Ora vulnerum tuorum | Pro<br />
commissis peccatorum | Clament ante patris forum».<br />
72 Riguardo nello specifico l‟immagine del sanguis, cfr. infra.<br />
73 Cfr. ad es. Scivias, 2, 6, 28, ll. 1091-8: «Sanguis Filii mei de latere suo fluxit, et ut uua de uite<br />
sudat. Sed ut uua pe<strong>di</strong>bus conculcatur et in torculari premitur, ita dulcissimo ac fortissimo uino<br />
effluente ad roborandum sanguinem in homine, sic etiam Vnigenito meo in sudore angustiae<br />
uerberibus et flagellis conculcato et ligno crucis oppresso optimus atque pretiosissimus sanguis de<br />
uulneribus eius emanauit, saluberrima liberatione credentes populos perfundens»; 3, 2, 21, ll. 608-<br />
18: «Sed sicut uides quod latitudo huius ae<strong>di</strong>ficii est quinquaginta cubitorum: hoc est quod omnis<br />
latitudo uitiorum hominum, qui in opere Dei ae<strong>di</strong>ficare debuerunt, magis tamen concupiscentias<br />
suas sequentium quam opus Dei colentium, in <strong>di</strong>ffusis quinque uulneribus Filii mei, quae in cruce<br />
passus est, misericor<strong>di</strong>ter abstergitur et remittitur, ita quod uulnera manuum eius opera manuum<br />
inoboe<strong>di</strong>entiae Adae et Euae deleuerunt, et quod uulnera pedum eius liberauerunt itinera humani<br />
exilii, et quod uulnus lateris eius, de quo orta est ecclesia, deleuit culpam Euae et Adae; quoniam<br />
de latere Adae Eua creata est». Cfr. ancora LDO, 3, 5, 34, ll. 7-13, dove l‟espressione per<br />
sanguinem vulnerum meorum sembra richiamare il in vulneribus vestri sanguinis dei vv. 13-4:<br />
«Pater, quoniam ego filius tuus sum, uide ea caritate qua me in mundum misisti et considera<br />
uulnera mea, quibus precepto tuo hominem redemi; illa que tibi ostendo, quatinus et tu illorum<br />
miserearis quos redemi, neque permittas eos de libro uitę deleri; sed per sanguinem uulnerum<br />
meorum ipsos in penitentia ad te recollige, ne ille qui et incarnationem et passionem meam illu<strong>di</strong>t<br />
eis in per<strong>di</strong>tione dominetur».<br />
339