29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

viene espresso attraverso un esplicito richiamo lessicale (ante constitutionem<br />

mun<strong>di</strong>) al passo <strong>degli</strong> Efesini cit. supra 50 .<br />

a capite – L‟espressione a capite va qui intesa in senso figurato “dall‟origine,<br />

dalla fonte”, significato attestato già in età classica 51 : tuttavia, per caput qui si<br />

potrebbe forse alludere anche al Cristo, che già da Paolo è definito caput<br />

Ecclesiae 52 .<br />

L‟utilizzo del verbo fluere, qui presente al v. 6, ricorre frequentemente in<br />

letteratura in accordo con l‟espressione a capite, intesa sia nel senso figurato<br />

sopra descritto, sia, in senso proprio, come “dall‟origine, dalla fonte” <strong>di</strong> un corso<br />

d‟acqua 53 . Qui è dunque in<strong>di</strong>viduabile, a mio parere, una corrispondenza<br />

chiasmatica rispettivamente tra il v. 7 e il v. 10 da un lato, e i vv. 8-9 dall‟altro: la<br />

seconda coppia <strong>di</strong> versi contiene infatti due immagini – [consilium] manens ante<br />

aevum e in quo non erat constitutio a capite – entrambe allusive dell‟eternità<br />

<strong>di</strong>vina; la prima coppia <strong>di</strong> versi, d‟altronde, presenta invece nell‟interior mens e<br />

nel caput due immagini entrambe interpretabili come figura del Verbo, cioè del<br />

Cristo. Inoltre, il verbo fluere, sebbene legato sintatticamente solo a de interiori<br />

mente, sembra tuttavia inoltre richiamato successivamente, al v. 10,<br />

dall‟immagine del caput, se intesa come “fonte, origine”.<br />

In tal modo, nei vv. 9-10 Dio Padre è dunque presentato come Colui che<br />

non ha origine, cioè come Colui che è antecedente alla creazione (ante aevum); la<br />

50 Cfr. Scivias, 3, 10, 32, ll. 905-12: «Itaque ut praemonstratum est, Deus operatur ab oriente et a<br />

septemtrione et ab occidente ad meri<strong>di</strong>em, ubi per Filium suum in <strong>di</strong>lectione ecclesiae omne quod<br />

ante constitutionem mun<strong>di</strong> praedestinatum fuerat ad effectum illum perducit qui nouissimus <strong>di</strong>es<br />

est; sicut etiam opus suum per se educens, illud cum prae<strong>di</strong>ctis in <strong>mystica</strong> designatione turribus et<br />

uirtutibus confirmatum et ornatum atque in summa perfectione completum reducit ad<br />

semetipsum».<br />

51 Cfr. ad es. CIC. de orat. 2, 117: «[…] tamen et tar<strong>di</strong> ingenii est rivolos consectari, fontis rerum<br />

non videre, et iam aetatis est usus que nostri a capite quod velimus arcessere et unde omnia manent<br />

videre»; ID. fin. 2, 11, 34: «Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et<br />

malorum».<br />

52 Cfr. Eph. 4,15-6: «Veritatem autem facientes in caritate crescamus in illo per omnia qui est<br />

caput Christus ex quo totum corpus conpactum et conexum per omnem iuncturam<br />

subministrationis»; 5,23: «Quoniam vir caput est mulieris sicut Christus caput est ecclesiae ipse<br />

salvator corporis». Per l‟espressione a capite riferita al Cristo quale caput Ecclesiae, cfr. ad es.<br />

APON. 2, ll. 272sqq.; AUG. c. Petil. 1, 6, 7, pag. 7, ll. 24sqq.<br />

53 Per tale costrutto con a capite senso proprio, cfr. ad es. VITR. 8, 3, 11: «Is [flumen] a capite<br />

profluit circiter milia xl sapore dulcissimo; deinde, cum pervenit ad locum, qui est ab ostio ad<br />

milia clx, admiscetur ei fonticulus oppido quam parvulus»; POMP. MELA chor. 3, 24: «Rhenus<br />

Alpibus decidens prope a capite duos lacus efficit Venetum et Acronum». Con la medesima<br />

espressione in senso figurato, cfr. ad es. CIC. fin. 2, 11, cit. in n. 51.<br />

334

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!