29.06.2013 Views

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

Cum mystica obscuritate - FedOA - Università degli Studi di Napoli ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ornantem penam eius – Il sacrificio dei martiri viene spesso descritto ornare la<br />

Chiesa: tale concetto è espresso con una certa frequenza sia in prosa 51 , sia in<br />

poesia 52 , oltre che in almeno un passo dello stesso Scivias 53 : nello specifico,<br />

l‟espressione ornare poenam mi sembra intrecciare tale immagine dei martyres<br />

quali ornamento dell‟Ecclesia, con il tema del martirio inteso come imitatio<br />

Christi, cioè come testimonianza sul modello della Passione (poena) del<br />

Redentore.<br />

Tuttavia, attraverso l‟utilizzo del verbo ornare, Hildegard intende a mio<br />

parere alludere qui anche al concetto delle virtù come ornamenta o ornatus della<br />

Chiesa 54 : tale immagine è associata in <strong>di</strong>versi casi dalla badessa renana alla lode<br />

51 Cfr. ad es. APON. 7, ll. 188-98, dove i martiri e i confessori sono rappresentati quali ornamenta<br />

della Chiesa/sponsa: «Haec est utique soror sponsa plebs quae uariarum gentium ferocissimarum<br />

que in alta sapientia uel alta crudelitate uel superbia commorans, prophetata est coronari. Quae ex<br />

nequissimis supra<strong>di</strong>ctis personis fidelissimos confessores et martyres suscipiendo ornamenta in<br />

membris suis, tantae pulchritu<strong>di</strong>nis effecta est, ut etiam ipsi creatori suo sponso grande miraculum<br />

generet, et quodammodo uulnus cor<strong>di</strong>s infligat, cum aspicit eam uidelicet in supra<strong>di</strong>ctis martyribus<br />

rutilare, unguento proprii sanguinis delibutam, flammarum aromatibus redolentem; stibio<br />

lacrimarum oculis depictam in paenitentibus; crine capitis, in <strong>di</strong>uitiarum per<strong>di</strong>tione pro suo<br />

nomine, tolerantiae pectine usque ad collum deductam»; CHROM. serm. 19, ll. 47-51: «In<br />

chlamyde quoque coccinea etiam gloriam martyrum significatam aduertere possumus, qui cruore<br />

proprio tincti ac sanguine martyrii decorati, uelut coccum pretiosum in christo refulgent. Hoc<br />

coccum est quod ad ornandum tabernaculum dei dudum offerri praeceptum est; ornant enim<br />

martyres ecclesiam christi»; AUG. in psalm. 118, 30, 5, ll. 3-5: «Purpurata est uniuersa terra<br />

sanguine martyrum; floret caelum coronis martyrum, ornatae sunt ecclesiae memoriis martyrum,<br />

insignita sunt tempora natalibus martyrum, crebrescunt sanitates meritis martyrum»; LEO M. tract.<br />

84bis, ll. 5-7, il quale ricorda come i martiri “ornano” la Chiesa nella misura in cui forniscono un<br />

esempio e<strong>di</strong>ficante: «Duplex enim causa laetitiae est, in qua et natalem ecclesiae colimus, et<br />

martyrum passione gaudemus, nec inmerito <strong>di</strong>gne ecclesia horum exultat martyrio, quorum ornatur<br />

exemplo»; CAES. AREL. serm. 224, ll. 8-11: «Et ideo, fratres <strong>di</strong>lectissimi, quia nos multum ornat<br />

beatorum martyrum cultus, quotiens celebrantur sanctorum martyrum natalicia, tales nos exhibere<br />

debemus, ut nos <strong>di</strong>gnos sanctis sollemnitatibus faciamus».<br />

52 Cfr. ad es. Rex alme Deus, 6b, AH 7, 134: «Quam mitis ornat | martyrum gleba | et confessorum<br />

virtus praeclara, | virginum quoque conlaudantia | fortiter mira caterva»; Laudes Deo modulizet,<br />

1b-2a, AH 10, 151: «Laureata triumphali martyrum victoria, | Qui Jerusalem coelestis | ornant<br />

ae<strong>di</strong>ficia»; Magni palmam certaminis, 2, AH 14, 106: «Sic fortis Xystus athleta | Petri sequens<br />

martyrium | Ornavit mox ecclesiam | Confessionis titulo».<br />

53 Cfr. Scivias, 2, 3, 2, ll. 153sqq., dove apostoli e martiri vengono appunto descritti ornare e<br />

decorare la Chiesa: «Et habet caput miro ornatu coronatum: quia ipsa in ortu suo cum suscitata est<br />

in sanguine agni, decenter in apostolis et martyribus decorata est, uidelicet in uera desponsatione<br />

desponsata Filio meo; quoniam in cruore ipsius se fideliter formauit in fidelem ae<strong>di</strong>ficationem<br />

sanctarum animarum».<br />

54 Per tale immagine, cfr. O luci<strong>di</strong>ssima, comm. v. 13. Le virtù vengono descritte quali ornamenta<br />

dell‟Ecclesia in <strong>di</strong>versi passi della prima opera profetica <strong>di</strong> Hildegard, cfr. ad es. Scivias, 2, 1, 17,<br />

ll. 420sqq.: «Nam etiam tunc noua sponsa eiusdem agni fundata est <strong>di</strong>uersis ornamentis, quibus<br />

ornanda est in omni genere uirtutum fortissimi certaminis totius fidelis populi, qui contra callidum<br />

serpentem pugnaturi sunt»; ibi, 3, 8, ll. 223sqq.: «Sed quod nulla uestimenta eius considerare<br />

potes: hoc est quod secreta illius humanus intellectus in infirmitate fragilitatis suae grauatus ad<br />

plenum intueri non ualet, nisi quod tota luci<strong>di</strong>ssima serenitate fulgens multo splendore circumdata<br />

est: quoniam uerus sol clarissima inspiratione Spiritus sancti et decentissimo ornatu uirtutum eam<br />

312

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!